Nghiên cứu tình hình phát sinh gây hại và biện pháp phòng trừ sâu đục thân hai chấm(Tryporyza incertulas Walker) trên lúa tại Hải Phòng vụ Xuân năm 2009

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi Lª ViÖt c−êng Nghiªn cøu t×nh h×nh ph¸t sinh g©y h¹i vµ biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n hai chÊm (Tryporyza incertulas Walker) trªn lóa t¹i h¶i phßng vô xu©n 2009 LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: B¶o vÖ thùc vËt M· Sè : 60.60.10 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: GS. TS. NguyÔn V¨n §Ünh Hµ néi – 2009 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… i Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan nh÷ng sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc tr×nh bµy trong luËn v¨n lµ hoµn thoµn trung thùc, ch−a tõng ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ bÊt kú mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ®· chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n Lª ViÖt C−êng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… ii Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy, t«i ®· nhËn ®−îc sù ®éng viªn, gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c nhµ khoa häc, tËp thÓ gi¸o viªn Khoa N«ng häc, ViÖn §µo t¹o Sau §¹i häc - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi; Khoa N«ng nghiÖp - Tr−êng §¹i häc H¶i Phßng, tËp thÓ l·nh ®¹o vµ c¸n bé Chi côc B¶o vÖ thùc vËt H¶i Phßng; c¸c b¹n ®ång nghiÖp. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n GS - TS NguyÔn V¨n §Ünh, ViÖn tr−ëng ViÖn §µo t¹o Sau ®¹i häc ®· tËn t×nh h−íng dÉn t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn chØnh luËn v¨n. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n c¸c nhµ khoa häc, c¸c thÇy, c« Khoa N«ng häc, ViÖn §µo t¹o Sau ®¹i häc - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ néi; Khoa N«ng nghiÖp §¹i häc H¶i Phßng; L·nh ®¹o vµ C¸n bé Chi côc B¶o vÖ thùc vËt H¶i Phßng; C¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· ®éng viªn, gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu, thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh luËn v¨n. T¸c gi¶ luËn v¨n Lª ViÖt C−êng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… iii Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c b¶ng vi 1. Më ®Çu 4 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 4 1.2. Môc ®Ých yªu cÇu cña ®Ò tµi 6 1.2.1. Môc ®Ých 6 1.2.2. Yªu cÇu 6 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn 6 1.4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 6 1.4.1. §èi t−îng nghiªn cøu 6 1.4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu 7 2. Tæng quan tµi liÖu nghiªn cøu 7 2.1. Mét sè nghiªn cøu ngoµi n−íc 7 2.1.1. Ph©n bè 7 2.1.2. Møc ®é vµ triÖu chøng g©y h¹i 8 2.1.3. Nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc sinh th¸i häc 9 2.1.4. Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phßng trõ 12 2.2. Nghiªn cøu ë trong n−íc 18 2.2.1. Thµnh phÇn loµi vµ biÕn ®éng thµnh phÇn loµi s©u ®ôc th©n lóa 18 2.2.2. Ph©n bè 19 2.2.3. Møc ®é g©y h¹i 20 2.2.4 §Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña s©u ®ôc th©n 21 2.2.5. Nghiªn cøu biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa ë ViÖt Nam 24 3. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 26 3.1. §èi t−îng nghiªn cøu 26 3.2 §Þa ®iÓm nghiªn cøu 26 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… iv 3.3. Néi dung nghiªn cøu 27 3.3.1 Thu thËp sè liÖu vÒ sù ph¸t sinh, g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i H¶i Phßng n¨m 1997 - 2008 27 3.3.2 Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n hai chÊm løa 2 vô xu©n 2009. 27 3.4 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 27 3.4.1 Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra vµ bè trÝ thÝ nghiÖm 27 3.4.1.1 Nghiªn cøu diÔn biÕn quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm 27 3.4.1.2 Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n vô xu©n 2009 28 3.4.2 Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu 30 3.4.3 C¸c chØ tiªu theo dâi 30 3.4.4 C«ng thøc tÝnh to¸n 31 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 32 4.1 Kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt ngµnh trång trät cña thµnh phè H¶i Phßng 32 4.1.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn 32 4.1.2 T×nh h×nh s¶n xuÊt lóa 32 4.2. Thµnh phÇn c¸c loài sâu ñục thân trên lúa tại Hải Phòng 33 4.3 T×nh h×nh ph¸t sinh ph¸t, g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm t¹i H¶i Phßng (1997-2008) 34 4.3.1. DiÖn tÝch lóa nhiÔm s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm t¹i H¶i Phßng (1997- 2008) 35 4.3.2 Thêi gian ph¸t sinh c¸c løa s©u s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm t¹i H¶i Phßng tõ 1997 - 2008 38 4.3.2.1. Thêi gian ph¸t sinh vµ møc ®é g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm løa 2 (vô §«ng xu©n) tõ 1997- 2008 t¹i H¶i Phßng 39 4.3.2.2. Thêi gian ph¸t sinh vµ møc ®é g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm løa 5 (vô mïa) tõ 1997-2008 t¹i H¶i Phßng 41 4.3.2.3 Sè l−îng tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm løa 2 vµ løa 5 vµo bÉy ®Ìn vµ mËt ®é ngoµi ®ång ruéng tõ 1997-2008 t¹i H¶i Phßng 43 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… v 4.3.2.4 §¸nh gi¸ møc ®é thiÖt h¹i do s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm ë c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng tõ 1997 - 2008 t¹i H¶i Phßng 45 4.4. YÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh, g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm t¹i H¶i phßng 47 4.4.1. Thêi vô lóa §«ng xu©n vµ thêi gian ph¸t sinh s©u ®ôc th©n 2 chÊm løa 2 tõ 1997-2008 t¹i H¶i Phßng 47 4.4.2. Thêi vô lóa mïa vµ thêi gian ph¸t sinh s©u ®ôc th©n 2 chÊm løa 5 tõ 1997 - 2008 49 4.4.3. ¶nh h−ëng cña viÖc lµm ®Êt ®Õn t×nh h×nh s©u qua ®«ng vµ mËt ®é s©u trªn m¹ vô ®«ng xu©n (2007 - 2009) 51 4.4.4. Ong kÝ sinh trøng s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm tõ 1997- 2008 t¹i H¶i Phßng 53 4.5. T×nh h×nh ph¸t sinh g©y h¹i vµ kÕt qu¶ thùc nghiÖm mét sè biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n 2 chÊm vô xu©n 2009 t¹i H¶i Phßng 55 4.5.1 T×nh h×nh ph¸t sinh g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n 2 chÊm vô xu©n 2009 55 4.5.1.1 DiÔn biÕn s©u ®ôc th©n 2 chÊm trªn trµ lóa xu©n sớm t¹i An Ldo - H¶i Phßng vô xu©n 2009 56 4.5.1.2. DiÔn biÕn s©u ®ôc th©n 2 chÊm trªn trµ lóa xu©n muén t¹i An Ldo - H¶i Phßng vô xu©n 2009 58 4.5.2. T×nh h×nh thiªn ®Þch s©u ®ôc th©n 2 chÊm vô xu©n 2009 61 4.5.2.1. Thµnh phÇn thiªn ®Þch cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm trªn lóa vô xu©n 2009 t¹i H¶i Phßng 61 4.5.2.2. T×nh h×nh ong ký sinh trøng s©u ®ôc th©n 2 chÊm t¹i H¶i Phßng vô xu©n 2009 62 4.5.3. Thí nghiệm phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm b»ng biÖn ph¸p thñ c«ng vµ ho¸ häc vô xu©n 2009 t¹i An Ldo-H¶i Phßng 63 4.5.3.1 BiÖn ph¸p thñ c«ng 63 4.5.3.2 Thùc nghiÖm phßng trõ s©u ®ôc th©n 2 chÊm t¹i huyÖn An Ldo – H¶i Phßng vô xu©n 2009 64 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 69 5.1 KÕt luËn 69 5.2. §Ò nghÞ 70 Tµi LiÖu tham kh¶o 71 Tµi liÖu trong n−íc 71 Tµi liÖu n−íc ngoµi 73 Phô lôc 78 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… vi Danh môc c¸c b¶ng STT Tªn b¶ng Trang 1 Tû lÖ thµnh phÇn c¸c loµi s©u ®ôc th©n lóa trªn ®ång ruéng t¹i H¶i Phßng (2005 - 2008) 34 2 DiÖn tÝch nhiÔm s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i H¶i Phßng (1997- 2008) 36 3 Thêi gian ph¸t sinh cña c¸c løa s©u ®ôc th©n hai chÊm hµng n¨m 38 4 Thêi gian ph¸t sinh, mËt ®é s©u vµ tû lÖ h¹i do s©u ®ôc th©n 2 chÊm løa 2 (vô §X) tõ 1997- 2008 t¹i H¶i Phßng 40 5 Thêi gian ph¸t sinh, mËt ®é s©u, tû lÖ h¹i do s©u ®ôc th©n 2 chÊm løa 5 (vô mïa) tõ 1997- 2008 t¹i H¶i Phßng 42 6 Sè l−îng tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n hai chÊm vµo bÉy ®Ìn, ngoµi ®ång ruéng tõ 1997 - 2008 t¹i H¶i Phßng 44 7 §¸nh gi¸ thiÖt h¹i do s©u ®ôc th©n hai chÊm trªn lóa ë c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng tõ 1997- 2008 t¹i H¶i Phßng 46 8 Thêi vô lóa §«ng xu©n vµ thêi gian ph¸t sinh s©u ®ôc th©n 2 chÊm løa 2 t¹i H¶i Phßng (1997 – 2008) 48 9 Thêi vô lóa mïa vµ thêi gian ph¸t sinh s©u ®ôc th©n 2 chÊm løa 5 t¹i H¶i Phßng (1997 - 2008) 50 10 ¶nh h−ëng cña viÖc lµm ®Êt ®Õn s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm qua ®«ng trong gèc r¹ vµ trªn m¹ xu©n sím (vô xu©n 2006 – 2009) t¹i H¶i Phßng 52 11 Theo dâi t×nh h×nh kÝ sinh trøng s©u ®ôc th©n 2 chÊm tõ 1997 - 2008 t¹i H¶i Phßng 54 12 DiÔn biÕn t×nh h×nh s©u ®ôc th©n 2 chÊm trªn lóa §X 2008- 2009 t¹i H¶i Phßng 55 13 DiÔn biÕn t×nh h×nh s©u ®ôc th©n 2 chÊm trªn trµ lóa xu©n sím vô §X 2008- 2009 t¹i An Ldo - H¶i Phßng 57 14 Møc ®é ph¸t sinh cña s©u ®ôc th©n 2 chÊm trªn trµ lóa xu©n 59 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… vii muén vô xu©n 2009 t¹i An Ldo - H¶i Phßng 15 Thµnh phÇn ký sinh, b¾t måi cña s©u ®ôc thËn 2 chÊm trªn lóa vô xu©n 2009 t¹i H¶i Phßng 61 16 Theo dâi ong ký sinh æ trøng s©u ®ôc th©n 2 chÊm trªn m¹ xu©n sím vµ lóa vô §X 2008- 2009 t¹i H¶i Phßng 62 17 Hiệu quả của biện pháp thủ công trong phòng trừ sâu ñục thân 2 chấm vô xu©n 2009 63 18 HiÖu qu¶ phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm trong thÝ nghiÖm vô xu©n 2009 t¹i An Ldo - H¶i Phßng 65 19 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc phßng trõ s©u ®ôc th©n vô xu©n 2009 67 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 4 1. Më ®Çu 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ngµnh trång trät vÉn chiÕm tû lÖ cao trong c¬ cÊu (73,7% n¨m 2007), trong ®ã lóa lµ c©y trång chÝnh. N¨m 2007 n¨ng suÊt lóa b×nh qu©n c¶ n−íc ®¹t 4,9 tÊn/ha, so víi n¨m 1990 t¨ng 158,06% vµ so víi n¨m 2000 t¨ng 115,6% (Tæng côc Thèng kª,2007). N¨ng suÊt lóa t¨ng kh«ng ngõng, bªn c¹nh sù ®ãng gãp to lín cña c«ng t¸c gièng, tiÕn bé kü thuËt vÒ trång trät, bè trÝ c¬ cÊu trµ lóa, gièng lóa thÝch hîp th× vai trß cña c«ng t¸c b¶o vÖ thùc vËt ®d ®−îc kh¼ng ®Þnh. Trong nh÷ng n¨m dÞch h¹i ph¸t sinh thµnh dÞch trªn diÖn réng c«ng t¸c b¶o vÖ thùc vËt cßn cã tÝnh quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng lóa. Tuy nhiªn, nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tr−íc yªu cÇu t¨ng n¨ng suÊt, chÊt l−îng, ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc vµ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña ng−êi d©n, nhiÒu gièng lóa míi cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt nh−ng nhiÔm dÞch h¹i ®d ®−îc bè trÝ víi tû lÖ cao trong c¬ cÊu gieo trång, bªn c¹nh ®ã viÖc l¹m dông ph©n bãn, thuèc B¶o vÖ thùc vËt còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn dÞch h¹i cã diÔn biÕn phøc t¹p vµ cã xu h−íng gia t¨ng. Theo thèng kª cña Côc B¶o vÖ thùc vËt (2008), chØ tÝnh riªng ë miÒn B¾c, diÖn tÝch lóa bÞ nhiÔm dÞch h¹i n¨m 1993 lµ 1.526.000 ha, ®d t¨ng lªn 2.079.766 ha n¨m 2001 vµ 2.093.069 ha n¨m 2008; mét sè ®èi t−îng dÞch h¹i ph¸t sinh víi møc ®é cao trªn diÖn réng nh−: s©u cuèn l¸ nhá, rÇy n©u, s©u ®ôc th©n hai chÊm, bÖnh b¹c l¸, bÖnh kh« v»n… trong ®ã s©u ®ôc th©n hai chÊm lµ mét trong nh÷ng ®èi t−îng cã nguy c¬ g©y h¹i, ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt lóa mét sè tØnh phÝa B¾c; diÖn tÝch nhiÔm s©u ®ôc th©n n¨m 2007 lµ 108.964 ha, n¨m 2008 t¨ng lªn 267.600 ha. H¶i Phßng lµ thµnh phè c«ng nghiÖp, tèc ®é ®« thÞ hãa nhanh song s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vÉn gi÷ vai trß rÊt quan träng trong viÖc ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc vµ an sinh xd héi cña Thµnh phè. Trong lÜnh vùc trång trät, lóa lµ c©y trång chÝnh víi diÖn tÝch gieo cÊy 93.700 ha (1995); 95.400 ha (2000); 83.500 ha (2008), n¨ng suÊt ®¹t 42,5 t¹/ha/vô (n¨m 1995), 51,1 t¹/ha/vô (2000); 56,2 t¹/ha/vô (2008) (Côc Thèng kª H¶i Phßng). S¶n xuÊt lóa ë H¶i Phßng th−êng gÆp khã kh¨n, n¨ng suÊt lóa t¨ng nh−ng kh«ng æn ®Þnh, n¨m 2002- 2003 - 2004 n¨ng suÊt ®¹t 53 - 54,4 - 56,2 t¹/ha/vô, nh÷ng n¨m 2005 – 2006 - 2007 n¨ng suÊt: Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 5 52 - 55,5 - 54,2 t¹/ha/vô (Chi côc B¶o vÖ thùc vËt H¶i Phßng, 2007), trong ®ã s©u bÖnh lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng lóa. C¸c lo¹i s©u bÖnh chñ yÕu nh− RÇy n©u, S©u cuèn l¸ nhá, S©u ®ôc th©n, Bä xÝt dµi, bÖnh B¹c l¸, bÖnh §¹o «n, bÖnh Kh« v»n… S©u ®ôc th©n hai chÊm lµ ®èi t−îng dÞch h¹i quan träng sè mét ®èi víi s¶n xuÊt lóa ë H¶i Phßng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. DiÖn tÝch lóa nhiÔm s©u ®ôc th©n tÝnh tõ ®Çu n¨m 1997 trë l¹i ®©y b×nh qu©n 18.639 ha/n¨m chiÕm 20,34% diÖn tÝch gieo cÊy, liªn tiÕp 4 n¨m gÇn ®©y (2005- 2008), diÖn tÝch nhiÔm s©u ®ôc th©n rÊt cao, b×nh qu©n 30.569 ha/n¨m, chiÕm 35,7% diÖn tÝch gieo cÊy. ThiÖt h¹i do s©u ®ôc th©n (chñ yÕu do s©u ®ôc th©n hai chÊm) g©y ra mét sè n¨m rÊt nghiªm träng, n¨m 2005 diÖn tÝch thiÖt h¹i n¨ng suÊt tõ 7,5% trë lªn tíi 10.482,8 ha, diÖn tÝch thiÖt h¹i tõ 60% n¨ng suÊt trë lªn lµ 927,3 ha (trong ®ã cã 365,3 ha mÊt tr¾ng ( Chi côc B¶o vÖ thùc vËt H¶i Phßng, 2005 ). §Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n hai chÊm, n«ng d©n H¶i Phßng ®d ¸p dông mét sè biÖn ph¸p nh− ng¾t æ trøng trªn m¹, trªn lóa tr−íc khi træ vµ phun thuèc hãa häc, tuy nhiªn ®a sè n«ng d©n chØ ¸p dông biÖn ph¸p phun thuèc hãa häc, viÖc sö dông thuèc hãa häc ®Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n còng gÆp khã kh¨n do trªn ®ång ruéng n«ng d©n cßn gieo trång nhiÒu trµ lóa, nhiÒu gièng lóa, thêi gian lóa træ kh«ng tËp trung, træ kÐo dµi, nhiÒu ch©n ®Êt tròng s©u rÊt khó kh¨n cho ng−êi phun thuèc, mét sè hé n«ng d©n phun thuèc kh«ng ®óng thêi ®iÓm, kh«ng ®óng kü thuËt nªn hiÖu qu¶ phßng trõ rÊt thÊp, thËm trÝ kh«ng cã hiÖu qu¶ dÉn ®Õn viÖc l¹m dông trong sö dông thuèc, sö dông nhiÒu lÇn trong vô, sö dông hçn hîp nhiÒu lo¹i thuèc, ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng vµ søc kháe céng ®ång. NhiÒu lo¹i thuèc B¶o vÖ thùc vËt ®d ®−îc ®¨ng ký ®Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n nh−ng thùc tÕ hiÖu qu¶ phßng trõ ch−a ®¹t kÕt qu¶ nh− mong muèn, thiÖt h¹i do s©u ®ôc th©n g©y ra kh¸ lín, thËm trÝ cã nh÷ng vô thiÖt h¹i rÊt nghiªm träng, g©y t©m lý lo ng¹i ®èi víi ng−êi trång lóa. ViÖc nghiªn cøu gi¶m thiÓu sù g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm, t¹o t©m lý yªn t©m ®Çu t−, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®Æc biÖt më réng s¶n xuÊt c¸c gièng lóa n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt, c¸c gièng lóa ®Æc s¶n, gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cho ng−êi n«ng d©n vµ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i lµ mét sè vÊn ®Ò cÊp b¸ch Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 6 ®−îc ®Æt ra ®èi víi s¶n xuÊt lóa cña Thµnh phè H¶i Phßng. Víi môc ®Ých ®ã, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu t×nh h×nh ph¸t sinh g©y h¹i vµ biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n hai chÊm (Tryporyza incertulas Walker) trªn lóa t¹i H¶i Phßng vô xu©n n¨m 2009”. 1.2. Môc ®Ých yªu cÇu cña ®Ò tµi 1.2.1. Môc ®Ých X¸c ®ịnh quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i H¶i Phßng vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p phßng trõ cã hiÖu qu¶. 1.2.2. Yªu cÇu - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng t×nh h×nh ph¸t sinh g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i H¶i Phßng trong 12 n¨m (1997 – 2008). - Theo dâi diÔn biÕn s©u ®ôc th©n hai chÊm vô xu©n 2009 d−íi ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i (ch©n ®Êt, gièng, kÝ sinh...) - Thùc nghiÖm mét sè biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n hai chÊm vô xu©n n¨m 2009. - §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p phßng trõ cã hiÖu qu¶. 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn - LuËn v¨n cung cÊp mét sè dÉn liÖu khoa häc ®Ó gãp phÇn t×m hiÓu quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm trong ®iÒu kiÖn cã nh÷ng thay ®æi vÒ s¶n xuÊt lóa t¹i H¶i Phßng. - Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu tr×nh bµy trong luËn v¨n bæ sung thªm tµi liÖu lµm c¬ së cho t¸c chØ ®¹o phßng trõ s©u ®ôc th©n hai chÊm trong s¶n xuÊt lóa t¹i H¶i Phßng. - C¸c kÕt qu¶ cña luËn v¨n dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc nghiªn cøu vÒ s©u ®ôc th©n hai chÊm h¹i lóa t¹i H¶i Phßng nãi riªng vµ vïng ®ång b»ng s«ng Hång nãi chung. 1.4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 1.4.1. §èi t−îng nghiªn cøu: S©u ®ôc th©n hai chÊm (Tryporyza incertulas Walker) Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 7 1.4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu T×nh h×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn g©y h¹i vµ biÖn ph¸p phßng chèng cña s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i H¶i Phßng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 8 2. Tæng quan tµi liÖu nghiªn cøu 2.1. Mét sè nghiªn cøu ngoµi n−íc 2.1.1. Ph©n bè cña s©u ®ôc th©n hai chÊm S©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm cã c¸c tªn khoa häc Tryporyza incertulas Walker; Tryporyza incertellus Walke; Schoenobius incertullus (Walker); Scirpophaga bipunctifera (Walker); Siga incertellus Walker; Siga incertulas Walker; Schoenobius punctellus Zeller; Schoenobius minutellus Zeller [38]. Theo OISAT- PAN Germany (2007) [53], s©u ®ôc th©n hai chÊm (YSB) chØ g©y h¹i duy nhÊt trªn c©y lóa vµ ph©n bè ë tÊt c¶ c¸c n−íc trång lóa §«ng Nam ¸, Trung Quèc, Ên §é vµ Afghanistan. S©u ph¸ h¹i ®Ønh sinh tr−ëng lµm nân hÐo vµ kh« tr¾ng b«ng. C¸c t¸c gi¶ FL Cunsoli, E. Conti, LJ Dangott vµ SB Vinson (2001) [36], s©u ®ôc th©n lóa m×nh vµng xuÊt hiÖn phæ biÕn trong khu vùc ðông Nam Á, Th¸i Lan, Trung Quèc, Ấn ðộ, và Afghanistan, ký chñ chÝnh lµ c©y lóa. Theo Heinrichs vµ CTV, (1981) [41], s©u ®ôc th©n cã ph©n bè réng rdi ë Nam và khu vực ðông Nam Á. Theo IRRI, s©u ®ôc th©n hai chÊm Scirpophaga incetulas Walker (YSB) g©y h¹i quan träng vµ chñ yÕu trªn lóa ë nhiÒu n−íc ch©u ¸, Srilanka vµ nhiÒu vïng kh¸c [43]. §Õn nay ®d ghi nhËn s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm cã ë c¸c n−íc nh− Afghanistan, Ên §é, Bangladesh, Bhutan, Burma, Campuchia, §µi Loan, Indonesia, Lµo, Malaysia, Nepal, NhËt B¶n, Pakistan, Philippine, Sri-Lanka, Th¸i Lan, Trung Quèc vµ ViÖt Nam (Dale, 1994) [34 ]. C¸c nghiªn cøu t¹i Bangladess tõ nh÷ng n¨m 1997 – 1980 vµ t¹i Th¸i Lan tõ 1981 – 1982 cho thÊy tû lÖ c¸ thÓ s©u Scirpophaga incertulas (Walker) th−êng chiÕm tíi 90% trong tæng sè c¸ thÓ c¸c loµi s©u ®ôc th©n vµ loài sâu này g©y h¹i trong suèt qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña c©y lóa [39] 2.1.2. Møc ®é vµ triÖu chøng g©y h¹i S©u ®ôc th©n lóa m×nh vµng lµ dÞch h¹i quan träng trªn c©y lóa n−íc, s©u non sèng vµ ho¹t ®éng trong th©n c©y lóa. S©u ®ôc th©n hai chÊm g©y h¹i suèt Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 9 giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y lóa, nh−ng g©y h¹i nÆng nhÊt ë giai ®o¹n ®ßng trç v× ®©y lµ giai ®o¹n quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt c©y lóa [74], [53]. T¹i Bangladess, Scirpophaga incertulas (Walker) lµ dÞch h¹i cã ¶nh h−ëng lín ®Õn s¶n xuÊt lóa; Løa 3, 4, 5 víi mËt ®é s©u trªn lóa tõ 16 - 25 con/m2 lµm thiÖt h¹i 33 - 80% sè d¶nh. Nh÷ng n¨m 1977 vµ 1980 lµ nh÷ng n¨m cã m−a nhiÒu, lò lôt s©u ®ôc th©n lóa m×nh vµng g©y h¹i thµnh dÞch vµ thiÖt h¹i lín vÒ n¨ng suÊt, [38] S©u ®ôc th©n ®ôc vµo th©n c©y lóa lµm th©n c©y lóa bÞ rçng vµ háng, khi c©y lóa cßn non th× d¶nh nân bÞ chÕt, ë giai ®o¹n cuèi cña lóa th× lµm b«ng lóa bÞ b¹c tr¾ng vµ kh« [69] NhiÒu t¸c gi¶ cã cïng kÕt luËn: S©u ®ôc th©n g©y h¹i ë giai ®o¹n lóa ®Î nh¸nh vµ giai ®o¹n ®ßng giµ - trç lµm chÕt d¶nh nân vµ b¹c tr¾ng b«ng lóa khi trç tho¸t lµm thiÖt h¹i nhiÒu vÒ kinh tÕ; th−êng tõ 5 – 18% [49], [70], [74]. Theo t¸c gi¶ Liu Xiu (2003) [49], ng−ìng g©y thiÖt h¹i kinh tÕ cña s©u ®ôc th©n kho¶ng 5% b«ng b¹c. ë Philipine s©u ®ôc th©n g©y h¹i kho¶ng 5 - 10% n¨ng suÊt. Cßn ë Ên §é kho¶ng 1-19% n¨ng suÊt mÊt khi bÞ h¹i ë giai ®o¹n ®Î nh¸nh vµ 38- 40% n¨ng suÊt bÞ mÊt khi bÞ h¹i ë giai ®o¹n trç [53]. C¸c t¸c gi¶ Muhammad Khan, Ahmad-ur-Rahman Saljoqi, Abdul Latif, Khalid Abdullah (2003) [51] ®iÒu tra trªn tám giống lúa (JP-5, Swat-1, Swat-2, Dilrosh-97, Basmati-385, KS-282, Gomal-6 và Gomal-7) cho thÊy s©u ®ôc th©n g©y h¹i nÆng sau cÊy 38 vµ 67 ngµy, Nghiªn cøu tÝnh chèng chÞu cña c¸c gièng nµy víi sù g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n cho thÊy gièng KS – 282 chèng chÞu tèt víi YSB, Gomal-6 và Gomal-7 chèng chÞu võa víi s©u ®ôc th©n cßn c¸c gièng Swat- 2 vµ Basmati-385 lµ c¸c gièng nhiÔm võa víi YSB. KÕt qu¶ nµy phï hîp víi c¸c nghiªn cøu vÒ s©u ®ôc th©n g©y h¹i t−¬ng ®−¬ng víi giai ®o¹n ®Î nh¸nh vµ ®ßng giµ [49], [70], [ 74]. §¸nh gi¸ thiÖt h¹i do s©u ®uc th©n g©y ra, t¸c gi¶ HD Catling, Z. Hồi, và R. Pattrasudhi (1993), ®d cho thÊy t¹i Th¸i Lan nh÷ng n¨m 1981 – 1982, s©u ®ôc th©n cã mËt ®é æn ®Þnh vµ g©y h¹i trung b×nh kho¶ng 23% sè d¶nh ë giai ®o¹n 3 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 10 - 4 th¸ng ®Çu cña c©y lóa vµ 13 s©u non/100 d¶nh lóa ë giai ®o¹n lóa trç. S©u ®ôc th©n tiÕp tôc ho¹t ®éng thêi gian sau ®ã vµ tèi ®a møc g©y h¹i hµng n¨m kho¶ng 38 – 44% sè b«ng bÞ h¹i ë giai ®o¹n lóa chÝn, ®Õn thêi gian thu ho¹ch lóa t¹i mét sè æ dÞch cã thÓ s©u g©y h¹i tíi 60% sè b«ng [39]. Theo Pathak (1969) [56], ë giai ®o¹n ®Î nh¸nh c©y lóa cã thÓ tù ®Òn bï khi bÞ s©u ®ôc th©n g©y h¹i nh−ng ë giai ®o¹n ®ßng - trç th× cã thÓ mÊt 1 - 3% n¨ng suÊt, trong hµng tr¨m loµi dÞch h¹i lóa th× s©u ®ôc th©n lµ loµi dÞch h¹i chÝnh. 2.1.3. Nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc sinh th¸i häc §Æc ®iÓm chÝnh vÒ h×nh th¸i Trøng s©u ®ôc th©n cã h×nh oval víi chiÒu dµi 0,6 mm vµ chiÒu réng 0,4 mm, mµu tr¾ng sau chuyÓn mµu vµng vµ tr−íc khi në cã mµu ®en. Trøng ®−îc ®Î thµnh æ, æ trøng ®−îc che phñ bëi líp l«ng mµu n©u mÞn tõ cuèi bông cña con tr−ëng thµnh c¸i, chiÒu dµi cña æ trøng tõ 3,5 - 6 mm. S©u non tuæi 1 míi në chØ dµi 1,5 mm, cã ®Çu mµu ®en vµ cã mµu xanh vµng. S©u non ®Éy søc dµi kho¶ng 25 mm, cã ®Çu mµu n©u vµng vµ c¬ thÓ mµu tr¾ng h¬i vµng. Nhéng dµi kho¶ng 11 - 13,5 mm n»m trong líp kÐn máng nh− lôa khi cßn non cã mµu tr¾ng sau chuyÓn mµu vµng n©u, n©u nh¹t. Con tr−ëng thµnh c¸i mµu vµng, cã th©n dµi 10 - 13 mm, s¶i c¸nh dµi 23 - 28 mm. C¸nh tr−íc mµu vµng s¸ng, trªn mçi c¸nh cã 1 ®èm mµu ®en. PhÇn bông cña tr−ëng thµnh réng thon, cuèi bông tr−ëng thµnh c¸i cã mét tóm l«ng mµu vµng. Con tr−ëng thµnh ®ùc cã kÝch th−íc nhá h¬n con c¸i. Trªn mçi c¸nh cã 1 ®èm mµu ®en, mÐp ngoµi mçi c¸nh tr−íc cã 9 chÊm nhá, mµu ®en [74], [76], [53]. Theo c¸c t¸c gi¶ F.L. Consoli, E. Conti, L.J. Dangott, và S.B. Vinson (2001) [36], trøng YSB ®−îc ®Î trªn mÆt l¸, gÇn g©n l¸. Mçi æ trøng s©u ®ôc th©n hai chÊm YSB cã tõ 60 - 100 qu¶ trøng [70]. Thêi gian ph¸t dôc c¸c pha vµ vßng ®êi Thêi gian ph¸t triÓn cña pha trøng theo c¸c t¸c gi¶ kh¸c nhau th× kh«ng gièng nhau. Theo Dale (1994), Reissig et al. (1986), thêi gian ph¸t triÓn cña pha trøng biÕn ®éng tõ 5 ngµy ®Õn 8 ngµy [34], [58], cßn theo Grist et al. (1969), thêi gian ph¸t triÓn pha trøng dµi h¬n vµ lµ 7 - 10 ngµy [37]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 11 Tuæi s©u non cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm còng kh«ng gièng nhau. Theo Dale (1994), Reissig et al. (1986), s©u non ®ôc th©n lóa 2 chÊm cã 5 tuæi [34], [58]. Nh−ng theo Pathak (1969), s©u non ®ôc th©n lóa 2 chÊm cã tuæi thay ®æi tõ 4 ®Õn 7 tuæi. Nu«i trong ®iÒu kiÖn 23 - 290C, hÇu hÕt s©u non cã 5 tuæi vµ nu«i trong ®iÒu kiÖn 29 - 350C s©u non chØ cã 4 tuæi. Trong ®iÒu kiÖn thøc ¨n h¹n chÕ vµ ë c¸c c¸ thÓ qua ®«ng th× th−êng cã nhiÒu tuæi h¬n [56]. Thêi gian ph¸t dôc cña pha s©u non kÐo dµi kho¶ng tõ 30 ngµy ®Õn 35 - 46 ngµy (Dale, 1994; Grist et al., 1969; Reissig et al., 1986) [34], [37], [58]. Nhéng s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm lóc míi cã mµu s¸ng nh¹t, sau ®ã cã mµu n©u tèi h¬n. Nhéng lµm trong mét kÐn h¬i máng mµu tr¾ng ë trong th©n c©y lóa. Thêi gian ph¸t dôc cña pha nhéng kho¶ng 6 - 10 ngµy, nÕu thêi tiÕt l¹nh cã thÓ dµi h¬n (Dale, 1994; Grist et al., 1969; Reissig et al., 1986) [34], [37], [58]. Tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm chØ giao phèi 1 lÇn. Sau vò ho¸ 5 ngµy thØ b¾t ®Çu ®Î trøng. §Î trøng ban ®ªm, mçi ®ªm ®Î 1 æ trøng (Pathak, 1969) [56]. Nh− vËy, ®Ó hoµn thµnh mét vßng ®êi, s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm cÇn 46 - 54 ngµy (Dale, 1994; Reissig et al., 1986) [34], [58]. Kh¶ n¨ng ®Î trøng cña tr−ëng thµnh c¸i Theo Pathak (1969), mét tr−ëng thµnh c¸i s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm cã thÓ ®Î ®−îc 100 - 200 trøng [56]. Dale (1994) cho r»ng mét tr−ëng thµnh c¸i ®Î ®−îc l−îng trøng Ýt h¬n, chØ lµ 100 - 150 trøng [34]. Reissig et al. (1986) cho r»ng mét tr−ëng thµnh c¸i ®Î ®−îc 200 - 300 trøng [58]. Tuæi thä cña tr−ëng thµnh Theo Dale (1994), tr−ëng thµnh ®ùc vµ tr−ëng thµnh c¸i loµi s©u ®ôc th©n lóa b−ím 2 chÊm cã tuæi thä kh«ng gièng nhau. Tr−ëng thµnh ®ùc th−êng cã tuæi thä ng¾n h¬n tuæi thä cña tr−ëng thµnh c¸i vµ t−¬ng øng kÐo dµi 4,5 - 8,6 ngµy vµ 5,3 - 8,8 ngµy [34]. Phæ ký chñ cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm S©u ®ôc th©n lóa b−ím 2 chÊm Tryporyza incertulas tr−íc ®©y ®−îc coi lµ loµi ®¬n thùc, chØ sèng trªn c©y lóa Oryza sativa L. Nh−ng nghiªn cøu cña Zaheruddexen vµ Prakasa Rao vµo thËp niªn 1980 ®d chØ ra r»ng c¸c loµi lóa d¹i Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 12 Oryza rufipogon, O. nivara, O. latifolia, O. glaberrima vµ loµi cá Leptochloa panicoides cã thÓ lµ nh÷ng ký chñ phô cña loµi s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm T. incertulas (dÉn theo Dale, 1994) [34]. Sè thÕ hÖ trong mét n¨m cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm Sè thÕ hÖ cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña tõng vïng vµ thay ®æi tõ 2 ®Õn 6 thÕ hÖ. ë NhËt B¶n, s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm cã 3 thÕ hÖ trong mét n¨m. ë Trung Quèc, §µi Loan cã 6 thÕ hÖ trong mét n¨m (Dale, 1994) [34]. T¹i B¨ngladet, Scirpophaga incertulas (Walker) hµng n¨m cã 6 løa s©u [38]. Sù ®×nh dôc ë s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm Theo Dale (1994), khi kh«ng cã lóa trªn ®ång ruéng vµ nhiÖt ®é kh«ng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña s©u non th× s©u non tuæi cuèi r¬i vµo tr¹ng th¸i ®×nh dôc ë trong gèc r¹ [34]. Trong nh÷ng th¸ng mïa ®«ng s©u non ®Éy søc th−êng n»m trong gèc r¹ vµ ®×nh dôc. HiÖn t−îng ®×nh dôc trong mïa ®«ng cña s©u non ®ôc th©n lóa 2 chÊm ®d quan s¸t ®−îc ë Ên §é, §µi Loan, NhËt B¶n vµ Trung Quèc (Dale, 1994; Yu L (1980) [34], [68]. Nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i Sù ph¸t triÓn cña s©u ®ôc th©n hai chÊm phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu. §©y lµ yÕu tè sinh th¸i ®Æc biÖt quan träng. [71], [74] Trøng s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm b¾t ®Çu ph¸t triÓn ë 130C. NhiÖt ®é tèi thuËn cho pha trøng ph¸t triÓn lµ 24 - 290C. ë nhiÖt ®é 350C sù ph¸t triÓn cña trøng cã thÓ hoµn thµnh, nh−ng s©u non chÕt trong trøng. Èm ®é cÇn ®Ó trøng ph¸t triÓn lµ 90 - 100% (Dale, 1994; Pathak, 1969) [34], [56]. Ng−ìng nhiÖt ®é cña s©u non ®ôc th©n lóa 2 chÊm lµ 160C. ë nhiÖt ®é 120C, s©u non tuæi 2, tuæi 3 kh«ng lét x¸c vµ chÕt. Nu«i ë nhiÖt ®é 23 - 290C hÇu hÕt s©u non ®ôc th©n lóa 2 chÊm cã 5 tuæi, nu«i ë nhiÖt ®é 29 - 350C s©u non ®ôc th©n lóa b−ím 2 chÊm ph¸t triÓn nhanh h¬n, chØ cã 4 tuæi (Pathak, 1969) [56]. Ng−ìng nhiÖt ®é ph¸t triÓn cña pha nhéng s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm lµ 15 - 160C (Pathak, 1969) [56]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 13 Theo t¸c gi¶ HD. Catling (1993) [38], t¹i Băng-la-ñÐt ë nhiÖt ®é 340C, Èm ®é 70%, mùc n−íc ruéng 6 – 8 cm thuËn lîi cho s©u ®ôc th©n ph¸t triÓn. Cũng t¹i B¨ngladet n¨m 1979 do h¹n h¸n trÇm träng nªn Scirpophaga incertulas cã mËt ®é cùc thÊp, cßn t¹i Th¸i Lan, do khÝ hËu kh« vµ kh«ng trång lóa trong mét thêi gian dµi cña mïa kh« nªn ®d h¹n chÕ rÊt nhiÒu sù g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n trong vô lóa tiÕp theo. Ho¹t ®éng cña khÝ hËu ven biÓn, sù ph¸t triÓn cña c©y lóa t¹o m«i tr−êng thuËn lîi cho S. incertulas [39]. VÒ ¶nh h−ëng cña c¸c gièng lóa víi sù g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n m×nh vµng c¸c t¸c gi¶ Maqsood A. Rustamani, Muzaffar A. Talpur, Rab Dino Khuhro và Hussain Bux Baloch (2001) [78], ®d nghiªn cøu t×nh h×nh g©y h¹i cña YSB trªn c¸c gièng lóa: IR-6, IR-6-18, IR-8, Shadab, Shua-92, Basmati-370, Jajai-33, Jajai-77, Sonahri Sugdasi vµ Sonahri Sugdasi-5. KÕt qu¶ cho thÊy hai gièng Shua-92 vµ Sonahri Sugdasi ®−îc s©u ®ôc th©n −a thÝch ®Õn ®Î trøng vµ nh− vËy hai gièng nµy bÞ h¹i trong suèt c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng vµ thiÖt h¹i n¨ng suÊt ®¸ng kÓ; TiÕp theo lµ gièng IR-6 còng lµ gièng mÉn c¶m víi s©u ®ôc th©n hai chÊm. Hai gièng Basmati-370 và Sonahri Sugdasi rÊt Ýt bÞ h¹i do s©u ®ôc th©n vµ hÇu nh− kh«ng cã sù mÊt m¸t vÒ n¨ng suÊt. 2.1.4. Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phßng trõ Theo tµi liÖu cña OISAT (2007) [53], JLA Catindig, ®Ó phßng chèng s©u ®ôc th©n hai chÊm ¸p dông c¸c biÖn ph¸p canh t¸c, c¸c biÖn ph¸p sinh häc, sö dông c¸c gièng chèng chÞu vµ biÖn ph¸p ho¸ häc. BiÖn ph¸p canh t¸c Bao gåm viÖc ®iÒu chØnh thêi gian gieo cÊy ®ång lo¹t, ®óng thêi vô, khi thu ho¹ch lóa ph¶i c¾t s¸t gèc r¹; cµy lËt gèc r¹ tiªu huû lóa chÐt. Cã thÓ ®−a n−íc vµo ruéng ®iÒu chØnh cho møc n−íc cao h¬n vÞ trÝ ®Î trøng ®Ó diÖt trøng, lµm ngËp n−íc l¸ m¹, l¸ lóa ®Ó diÖt ®−îc nhiÒu s©u non vµ nhéng sèng trong gèc r¹. Khi nhæ m¹ vµ cÊy lóa b»ng tay còng cã thÓ tranh thñ tiªu diÖt trøng. Tr−íc khi cÊy lóa xÐn bít l¸ m¹ cã thÓ gi¶m bít æ trøng s©u ®−îc ®Î ë ®Çu l¸. Nªn gieo cÊy nh÷ng gièng lóa cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n [74], [76]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 14 T¸c gi¶ HD Catling, (1993) [38] cho r»ng ho¹t ®éng cña kÎ thï tù nhiªn nh− c¸c loµi kÝ sinh trøng vµ c¸c loµi nhÖn b¾t måi ¶nh h−ëng tíi mËt ®é s©u; Tiªu diÖt trøng s©u b»ng c¸ch thu ng¾t æ trøng trªn m¹ vµ trªn lóa míi cÊy ®Ó tiªu huû. [74]. ViÖc bãn ph©n ®¹m ph¶i thùc hiÖn ®óng thêi gian vµ l−îng bãn. Cã thÓ ¸p dông t¨ng hµm l−îng silic vµo c©y lµm cho c©y khoÎ ®Ó t¨ng tÝnh chèng chÞu víi s©u. [74], [76]. Sö dông gièng lóa kh¸ng s©u h¹i ë Ên §é b¾t ®Çu lai t¹o gièng lóa kh¸ng s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm tõ n¨m 1964 b»ng viÖc lai c¸c gièng mang gen kh¸ng s©u ®ôc th©n (TKM6, CB1 vµ CB2) víi c¸c gièng míi n¨ng suÊt cao vµ gièng ®Þa ph−¬ng. KÕt qu¶ kh«ng cã dßng lai nµo cã tÝnh kh¸ng cao ®èi víi s©u ®ôc th©n (Heinrichs, 1994) [40]. C¸c thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh kh¸ng s©u ®ôc th©n 2 chÊm cña tËp ®oµn gièng lóa ë IRRI ®−îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1962. ChØ cã 40 dßng thuéc loµi Oryza sativa vµ 80 dßng cña c¸c loµi lóa d¹i ®−îc x¸c ®Þnh cã møc kh¸ng kh¸ ®èi víi s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm T. incertulas. Mét sè dßng thuéc loµi O.sativa ®¸nh gi¸ ë Ên §é cã tÝnh kh¸ng s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm lµ CO7, CO15, CO18, CO21, TKM6 (Heinrichs, 1994) [40]. ViÖc lai t¹o gièng kh¸ng s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm ®−îc b¾t ®Çu ë IRRI tõ n¨m 1972. Gièng lóa ®Çu tiªn cña IRRI cã tÝnh kh¸ng trung b×nh ®èi víi s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm T. incertulas ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt lµ IR20. C¸c gièng lóa IR36, IR40 cã tÝnh kh¸ng trung b×nh ®èi víi s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt n¨m 1976. TiÕp theo lµ c¸c gièng IR50, IR54 còng ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt cã tÝnh kh¸ng trung b×nh ®èi víi s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy tÝnh kh¸ng s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm cña c¸c gièng lóa chØ ®¹t møc trung b×nh (Heinrichs, 1994; Heinrichs et al., 1981) [40], [41]. Nghiªn cøu viÖc chän t¹o nh÷ng gièng lóa cã tÝnh kh¸ng s©u ®ôc th©n, c¸c t¸c gi¶ K. Datta, A. Vasquez, GS Khushi vµ SK Datta (1995, 1996, 1998) [73], ®d nghiªn cøu chuyÓn gen Bt [crylA (b)] vµo c©y lóa ®Ó chèng l¹i s©u ®ôc th©n v× vi khuÈn Bacilus thuringiensis cã chøa ®éc tè giÕt s©u, ®Æc biÖt c¸c loµi s©u bé Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 15 c¸nh vÈy Lepidoptera. ViÖc sö dông gièng lóa chuyÓn gen Bt ®d cã hiÖu qu¶ tèt trong viÖc phßng chèng s©u ®ôc th©n. C¸c t¸c gi¶ Rashid, Junaid, FF jamil vµ Hamed._. (2003) [60] ®d nghiªn cøu phßng trõ s©u ®ôc th©n m×nh vµng t¹i Phßng B¶o vÖ thùc vËt, ViÖn nghiªn cøu h¹t nh©n cho N«ng nghiÖp và Sinh häc (NIAB) ë Pakistan. Trong thÝ nghiÖm ®d sö dông 5 gièng Basmati (Basmati siªu nguyªn chñng, Basmati 2000, Basmati 385, Basmati Pak vµ Basmati 370) vµ hai lo¹i thuèc ho¸ häc (Lorsban 40EC và Karate 2,5EC). C¸c thuèc nµy ®−îc phun lªn c¸c gièng lóa thÝ nghiÖm vµo thêi ®iÓm 35 ngµy sau gieo cÊy. KÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ d¶nh hÐo trªn c¸c gièng thÝ nghiÖm biÕn ®éng tõ 0,88 – 3,56%. Gièng Basmati siªu nguyªn chñng cã tû lÖ d¶nh hÐo thÊp nhÊt (0,88%), gièng Basmati 370 cã tû lÖ d¶nh hÐo cao nhÊt (3,56%). Thø tù c¸c gièng bÞ d¶nh hÐo nh− sau: Basmati siªu nguyªn chñng - Basmati 2000 - Basmati 385 - Basmati Pak vµ Basmati 370. BiÖn ph¸p sinh häc Trªn thÕ giíi nh÷ng nghiªn cøu vÒ biÖn ph¸p sinh häc ®Ó trõ s©u ®ôc th©n gåm nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn loµi, ®¸nh gi¸ vai trß cña thiªn ®Þch trong h¹n chÕ s©u ®ôc th©n vµ nghiªn cøu sö dông mét sè loµi thiªn ®Þch ®Ó trõ s©u ®ôc th©n. Thµnh phÇn thiªn ®Þch cña nhãm s©u ®ôc th©n lóa kh¸ phong phó, nh−ng cã rÊt Ýt loµi quan träng. Sè l−îng loµi thiªn ®Þch cña c¸c s©u ®ôc th©n lóa ®d ph¸t hiÖn ®−îc ë Philippine vµ Th¸i Lan t−¬ng øng lµ 40 vµ 37 loµi. Riªng ký sinh cña s©u ®ôc th©n n¨m v¹ch Chilo suppressalis vµ s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm Scirpophaga incertulas ë trªn thÕ giíi ®d ghi nhËn ®−îc 73 vµ 56 loµi (t−¬ng øng). Con sè nµy ë Trung Quèc t−¬ng øng lµ 42 vµ 41 loµi; ë Ên §é - 19 vµ 56 loµi; ë Philippine lµ 21 vµ 17 loµi. NÕu tÝnh c¶ c¸c loµi BMAT vµ vËt g©y bÖnh th× c¸c loµi s©u ®ôc th©n S. incertulas, Ch. suppressalis vµ Sesamia inferens ë Trung Quèc (t−¬ng øng) cã tíi 113, 94 vµ 67 loµi thiªn ®Þch (IRRI, 1987; JICA, 1981; Luo et al., 1987; Rao et al., 1969; Tæng Tr¹m BVTV Trung Quèc, 1991) [42], [44], [50], [57], [65]. Sè loµi thiªn ®Þch quan träng ®èi víi nhãm s©u ®ôc th©n lóa ë Th¸i Lan lµ 10 - 13 loµi, ë ®¶o Luzon (Philippine) lµ 18 loµi, chung cho vïng lóa §«ng Nam ¸ lµ 15 loµi (Kamran et al., 1969; Napompeth, 1990; Ooi et al., 1994; Shepard et Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 16 al., 1991; Tirawat, 1982) [45], [52], [54], [62], [64]. §ã lµ c¸c loµi Tetrastichus schoenobii, T. ayyari, Telenomus rowani, T. dignus, Trichogramma japonicum, Temelucha philippinensis, Bracon chinensis, Cotesia flavipes, Tropobrracon schoenobii, Xanthopimpla stemmator, Conocephalus longipennis, Metioche vittaticollis, Anaxipha longipennis, Pardosa pseudoannulata. C¸c loµi ký sinh trøng ®−îc ®¸nh gi¸ lµ quan träng nhÊt trong h¹n chÕ sè l−îng nhãm s©u ®ôc th©n lóa. §ã lµ c¸c loµi ong ký sinh thuéc gièng Telenomus, Tetrastichus, Trichogramma. ë Philippine, tû lÖ trøng s©u ®ôc th©n hai chÊm bÞ ký sinh ®¹t trªn 60%. T¹i n«ng tr¹i cña IRRI, tû lÖ trøng s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm bÞ ký sinh bëi c¸c ong Tetrastichus, Telenomus vµ Trichogramma ®¹t t−¬ng øng lµ 84, 42 vµ 24% (Kim et al., 1986; Shepard et al., 1986) [48], [61]. ë Bangladesh, trøng s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm bÞ ký sinh bëi ong T. rowani vµ T. schoenobii t−¬ng øng ®¹t 64 vµ 98% (Catling et al., 1983) [32]. Theo Brar et al. (1994) [31], ong ký sinh trøng loµi T. dignus cã thÓ tiªu diÖt ®−îc tõ 3,7 - 43,2% qu¶ trøng s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm ë Punjab. Subba Rao et al. (1983) ®d th«ng b¸o r»ng tËp hîp ký sinh trøng (Tetrastichus, Telenomus vµ Trichogramma) cã thÓ tiªu diÖt ®−îc 77% trøng ®ôc th©n lóa hai chÊm ë Ên §é. Theo nghiªn cøu cña Didi Darmadi – Indonexia (1994) [35], loµi kÝ sinh trøng s©u ®ôc th©n nh− ong Telenomus rowani (Hymenoptera: Scelionidae) cã tû lÖ kÝ sinh lµ 36 - 90%; ong Trichogramma japonicum (Hymenoptera: Trichogrammitidae) cã tû lÖ kÝ sinh kho¶ng 40%. Mçi con ong kÝ sinh mét qu¶ trøng s©u. Ho¹t ®éng cña c¸c ký sinh nhéng, ký sinh s©u non vµ vËt g©y bÖnh cã thÓ g©y chÕt tíi 58% s©u ®ôc th©n lóa ë vïng Warangal cña Ên §é. C¸c loµi Bracon onukii vµ B. chinensis lµ nh÷ng ký sinh s©u non quan träng, cã thÓ g©y chÕt 20 - 30%, cã khi tíi h¬n 50% s©u ®ôc th©n lóa ë NhËt B¶n. Ong Cotesia flavipes lµ ký sinh s©u non quan träng ë Ên §é, cßn loµi Apanteles chilonis lµ ký sinh s©u non quan träng ë NhËt B¶n. Chóng cã thÓ g©y chÕt kho¶ng 35% s©u ®ôc th©n thuéc gièng Chilo ë c¸c n−íc nµy. ë Ên §é, sau cÊy 40 - 50 ngµy, s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm bÞ chÕt do ký sinh kho¶ng 56% (Subba Rao et al., 1983) [63]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 17 C¸c loµi BMAT còng ®ãng vai trß kh¸ quan träng trong tiªu diÖt s©u ®ôc th©n lóa ë c¸c pha ph¸t dôc kh¸c nhau. Mét sè loµi b¾t måi nh− dÕ nh¶y Metioche vittaticollis, Anaxpha longipennis (Orthroptera: Gryllidae) còng ¨n trøng s©u ®ôc th©n [35]. Muåm muçm nhá Conocephalus longipennis cã thÓ tiªu diÖt ®−îc 65% trøng s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm. Mét c¸ thÓ muåm muçm nµy cã thÓ tiªu diÖt ®−îc 8 æ trøng s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm trong 3 ngµy. MËt ®é quÇn thÓ cña nã t¨ng khi trøng s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm t¨ng. Mét c¸ thÓ nhÖn sãi Pardosa pseudoannulata mét ngµy cã thÓ tiªu diÖt hµng tr¨m s©u non ®ôc th©n lóa, ®ång thêi nã tÊn c«ng c¶ pha tr−ëng thµnh cña c¸c loµi s©u ®ôc th©n (Ooi et al., 1994; Pantua et al (1984); Rubia et al., 1990) [54], [55], [59]. Ngoµi ra, c¸c loµi b¾t måi nh− kiÕn, bä rïa, bä c¸nh cøng... còng t×m trøng s©u ®Ó ¨n. C¸c loµi chim, d¬i, chuån chuån vµ nhÖn s¨n b¾t con tr−ëng thµnh ®ôc th©n ®Ó lµm thøc ¨n, [30], [53]. Mét sè thiªn ®Þch ®d ®−îc nhËp néi thuÇn ho¸ ®Ó trõ s©u ®ôc th©n h¹i lóa. ThÝ dô, nhËp néi ong Trichogramma japonicum, Bracon chinensis, Eriborus sinicus tõ NhËt B¶n, Trung Quèc ®Ó trõ s©u ®ôc th©n Chilo suppressalis ë Hawaii. C¸c ong ký sinh T. japonicum, Sturmiopsis inferens ®−îc nhËp néi tõ NhËt B¶n, Ên §é vÒ Philippine ®Ó trõ s©u ®ôc th©n loµi S. incertulas ®d thµnh c«ng (Ooi et al., 1994) [54]. ViÖc nh©n nu«i l−îng lín thiªn ®Þch b¶n xø ®Ó trõ s©u h¹i lóa ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 30 thÕ kû tr−íc t¹i Malaysia. §ã lµ tr−êng hîp nh©n ong m¾t ®á T. japonicum ®Ó trõ s©u ®ôc th©n Chilo polychrysus, nh−ng ®d kh«ng thµnh c«ng. ë §¶o Andama (Ên §é) ®d nghiªn cøu dïng ong m¾t ®á Trichogramma sp. ®Ó trõ s©u ®ôc th©n lóa S. incertulas cho kÕt qu¶ tèt. ThiÖt h¹i do s©u ®ôc th©n gi¶m cßn 1,6% ë n¬i dïng ong, cßn ë ®èi chøng tû lÖ nµy lµ 10,3%. ë Iran ®d sö dông ong Trichogramma maidis th¶ hµng lo¹t ®Ó trõ s©u ®ôc th©n C. suppressalis. Tû lÖ trøng s©u C. suppressalis bÞ ký sinh ®¹t 60-85%. ë Nam Trung Quèc, ong m¾t ®á Trichogramma ®−îc th¶ chñ yÕu ®Ó trõ s©u cuèn l¸ nhá. HiÖu qu¶ ®¹t kh¸ cao, víi kho¶ng 80% trøng cuèn l¸ nhá bÞ ký sinh. Tuy vËy, biÖn ph¸p nµy ch−a d−îc ¸p dông réng rdi (Chiu, 1980; Ooi et al., 1994) [33], [54]. Th¶ ong Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 18 Trichogramma japonicum l−îng 100.000 con/ha, sau 3 - 6 ngµy sau cÊy lµ biÖn ph¸p kiểm soát hữu ích YSB, [76]. C¸c t¸c gi¶ Usha Rani, P.Indu Kumari, Sriramakrishna T; Ratna Sudhakar T. (2007) [66], ®d thö nghiÖm c¸c ph¶n øng cña Trichogramma japonicum ®Î trøng kÝ sinh s©u ®ôc th©n hai chÊm, c¸c thÝ nghiÖm thÊy cutine cña tr−ëng thµnh vµ s©u non YSB cã ph¶n øng kÝch thÝch Trichogramma japonicum t×m kiÕm n¬i ®Î trøng. Sö dông chÊt dÉn dô giíi tÝnh Ngoµi sö dông c¸c loµi ong kÝ sinh th× biÖn ph¸p sö dông chÊt dÉn dô giíi tÝnh ®Ó thu hót con tr−ëng thµnh ®ùc ®¹t kÕt qu¶ rÊt tèt, [49]. §Çu n¨m 2009, tæ chøc PCI (Ên §é) vµ Exosect (Vương quốc Anh) ®d tæ chøc mét cuéc héi th¶o t¹i Habitat Delhi – Ên §é giíi thiÖu s¶n phÈm míi “Exosex YSBTab” chÊt dÉn dô giíi tÝnh ®Ó phßng chèng s©u ®ôc th©n (Scirpophaga incertulas). Sö dông chÊt dÉn dô giíi tÝnh ®Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n ®¬n gi¶n, dÔ lµm, b¶o vÖ m«i tr−êng, tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt, mang l¹i lîi Ých cho ng−êi n«ng d©n. S¶n phÈm ®d ®−îc tÆng gi¶i th−ëng INOFEL t¹i Maroc, tÆng danh hiÖu “S¶n phÈm míi nhÊt” t¹i London - V−¬ng quèc Anh th¸ng 12 n¨m 2008. ChÝnh phñ Ên §é ®d ®¨ng ký s¶n phÈm nµy vµ trong t−¬ng lai, Exosex YSBTab sÏ ®−îc sö dông ®Ó kiÓm so¸t Scirpophaga incertulas trong s¶n xuÊt lóa g¹o, ®Æc biÖt lµ lóa g¹o xuÊt khÈu [46]. BiÖn ph¸p ho¸ häc Sö dông c¸c ho¹t chÊt Carbofuran, Isazofos, Diazinon, Phorate, Cartap hydrochloride... l−îng 1,00 kg ai/ha, cã thÓ phun Monocrotophos, Chlorpyriphos và Quinalphos l−îng 0.5 kg, Phosphamidon l−îng 0.3 kg và Triazophos l−îng 0.25 ai kg/ha, [76]. C¸c t¸c gi¶ Xia, JY; Penning de Vries, FWT; Litsinger, JA (1991) [67] ®d m« pháng ph−¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ diÔn biÕn mËt ®é Scirpophaga incertulas (Walker) ®Ó ¸p dông trong ch−¬ng tr×nh qu¶n lý vµ phßng trõ chóng. T×nh h×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn, sinh s¶n, di chuyÓn, tö vong ®d ®−îc nghiªn cøu kü. Nh÷ng sè liÖu nghiªn cøu vÒ thêi gian trøng, s©u non, nhéng ë Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 19 mïa m−a n¨m 1997 vµ mïa kh« n¨m 1988 t¹i Philippine lµ nh÷ng tham sè ®−îc ¸p dông trong ph−¬ng tr×nh. KÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ tö vong cña s©u non, tû lÖ nhéng, trøng bÞ kÝ sinh vµ bÞ tiªu diÖt bëi loµi b¾t måi cã liªn quan ®Õn giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y lóa; tû lÖ s©u non x©m nhËp vµo c©y lóa vµ tû lÖ sinh s¶n. Nghiªn cøu cßn ®¸nh gi¸ tÝnh kh¸ng cña lóa ®èi víi Scirpophaga incertulas walker vµ t¸c ®éng cña viÖc dïng thuèc trõ s©u trong mïa m−a 1987 t¹i Philippine [76]. Mét nghiªn cøu kh¸c cho thÊy ®Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n h÷u hiÖu, sö dông thuèc trõ s©u lµ tèi −u, [69]. T¹i Trung Quèc, thuèc ho¸ häc Disulphosulfur - ammoniumpropane ®−îc sö dông ®Ó phßng trõ nhiÒu lo¹i c«n trïng cã hiÖu qu¶, trong ®ã cã Tryporyza incertulas Walker. Thuèc ®−îc tæng hîp cïng víi nhiÒu nguyªn tè cã t¸c dông nh− ph©n bãn l¸ lµm cho c©y trång sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt t¨ng søc chèng chÞu vµ t¨ng n¨ng suÊt sau khi sö dông. Thuèc an toµn víi c©y trång vµ ng−êi sö dông, thêi gian c¸ch ly cña thuèc lµ 7 ngµy, [77]. 2.2. Nghiªn cøu ë trong n−íc 2.2.1. Thµnh phÇn loµi vµ biÕn ®éng thµnh phÇn loµi s©u ®ôc th©n lóa Tõ sau hßa b×nh lËp l¹i (1954) c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ s©u ®ôc th©n lóa ®d ®−îc ®Èy m¹nh víi viÖc thµnh lËp thªm hai Tr¹m dù tÝnh dù b¸o ë BÝch S¬n (ViÖt Yªn- Hµ B¾c) vµ Cæ LÔ (Nam Trùc- Nam §Þnh). Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu thêi gian nµy ®d ®−îc NguyÔn V¨n C¶m tæng kÕt n¨m 1977 (ViÖn B¶o vÖ thùc vËt, 2008) [27]. §d x¸c ®Þnh ®−îc 4 loµi s©u ®ôc th©n ë c¸c tØnh phÝa B¾c th−êng ph¸t sinh vµ g©y h¹i lµ: s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm (Scirpophaga incertulas Walker), s©u ®ôc th©n 5 v¹ch ®Çu n©u (Chilo suppressalis Walker), s©u ®ôc th©n 5 v¹ch ®Çu ®en (Chilo auricillus Dudgeon), s©u ®ôc th©n có mÌo (Sesamia inferens Walker). Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra t¹i miÒn Nam ViÖt Nam cña ViÖn B¶o vÖ thùc vËt trong nh÷ng n¨m 1977 - 1979 ®d ghi nhËn cã 6 loµi s©u ®ôc th©n lóa ë miÒn Nam. Trong ®ã, loµi g©y h¹i chñ yÕu lµ s©u ®ôc th©n m×nh vµng (Tryporyza Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 20 incertulas Walker) cã tû lÖ c¸ thÓ chiÕm 40 - 80% tæng sè c¸c c¸ thÓ s©u ®ôc th©n. S©u n¨m v¹ch ®Çu ®en (Chilo polychrysa Meyrisk) cã tû lÖ c¸ thÓ chiÕm 13 - 50%, sau ®ã lµ c¸c loµi kh¸c (NguyÔn V¨n C¶m, 1983) [2]. S©u ®ôc th©n 5 v¹ch chiÕm −u thÕ vÒ vÞ trÝ sè l−îng (cã tû lÖ c¸ thÓ chiÕm 70 - 90%) vµo nh÷ng n¨m 1954 - 1958 vµ gi¶m dÇn (víi 45,1% sè l−îng c¸ thÓ vµo n¨m 1960 vµ 31,3% vµo n¨m 1970). Trong khi ®ã, vÞ trÝ sè l−îng cña s©u ®ôc th©n hai chÊm t¨ng dÇn tõ 0,5 - 20% (1954- 1958) lªn 42,8% (1960) vµ 63,6% (1970) (ViÖn B¶o vÖ thùc vËt, 2008) [27]. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu bæ sung vÒ s©u ®ôc th©n cña Bé m«n C«n trïng (ViÖn B¶o vÖ thùc vËt) tõ nh÷ng n¨m 1980 ®Õn nay cho thÊy tû lÖ sè l−îng c¸ thÓ s©u ®ôc th©n hai chÊm ®d chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi tõ 63,6% (1970) t¨ng lªn 98,5% (1985), 98,8% (1989) vµ 98,9% (1992). Ng−îc l¹i, tû lÖ sè l−îng c¸ thÓ s©u 5 v¹ch chØ cßn d−íi 1% vµ tû lÖ sè l−îng c¸ thÓ s©u ®ôc th©n b−ím có mÌo tån t¹i kh«ng ®¸ng kÓ (ViÖn B¶o vÖ thùc vËt, 2008) [27]. Theo NguyÔn C«ng ThuËt (1995) [22], s©u ®ôc th©n 2 chÊm lµ mét trong nh÷ng loµi g©y h¹i chñ yÕu trªn lóa; cßn s©u ®ôc th©n có mÌo vµ s©u ®ôc th©n 5 v¹ch chØ lµ s©u h¹i thø yÕu. Nghiªn cøu cña Tr¹m B¶o vÖ thùc vËt Cæ LÔ (Nam Trùc- Nam §Þnh), diÖn tÝch lóa xu©n t¨ng, c¬ cÊu c©y trång, thêi vô vµ chÕ ®é canh t¸c thay ®æi lµm cho thµnh phÇn s©u ®ôc th©n lóa còng biÕn ®éng lín. S©u ®ôc th©n hai chÊm chiÕm 38,6% (1965) t¨ng lªn 63,3% (1970) vµ 72,9% (1973) trong khi ®ã s©u ®ôc th©n 5 v¹ch chiÕm 47,8% (1965) gi¶m xuèng 31,3% (1970) vµ 22,7% (1973); S©u ®ôc th©n có mÌo 13,6% (1965) gi¶m xuèng 5% (1970) vµ 4,3% (1973) (Vò §inh Ninh, 1974), [17]. 2.2.2. Ph©n bè cña s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm S©u ®ôc th©n hai chÊm lµ lo¹i phæ biÕn nhÊt trong c¸c loµi s©u ®ôc th©n. Loµi nµy ®−îc ghi nhËn cã mÆt t¹i 44 tØnh thµnh trång lóa trong c¶ n−íc (víi tªn hµnh chÝnh n¨m 2000), tõ miÒn nói ®Õn ®ång b»ng vµ c¸c tØnh ven biÓn (Ph¹m V¨n LÇm, 2000) [15] 2.2.3. Møc ®é g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 21 S©u ®ôc th©n lóa ®−îc ph©n bè kh¾p c¸c vïng trång lóa, t¸c h¹i cña chóng nh÷ng n¨m 60 - 70 cña thÕ kû tr−íc kh«ng d÷ déi, nh−ng tïy tõng n¬i, tõng vô, tõng trµ lóa mµ s©u ®ôc th©n cã thÓ g©y thiÖt h¹i ®¸ng kÓ. Theo dâi thiÖt h¹i do s©u ®ôc th©n g©y ra tõ 1963 - 1970 t¹i VÜnh Phó (cò), tû lÖ b«ng b¹c trªn lóa xu©n tõ 1,8 - 2,93%, trªn lóa mïa 8,4%; t¹i Cæ LÔ (Nam Hµ) tõ 1960 - 1974 tû lÖ b«ng b¹c trung b×nh 3% trªn lóa chiªm vµ 2,5% trªn lóa mïa; t¹i vïng ®ång b»ng B¾c bé vµ khu 4 cò hµng n¨m s©u ®ôc th©n g©y h¹i tõ 3- 15% b«ng b¹c, s¶n l−îng mÊt ®i tõ 35 - 175 kg/ha (Ph¹m B×nh QuyÒn 1976, Tr−¬ng Quèc Tïng 1971) [20], [25]. KÕt qu¶ theo dâi t¹i Hµ Nam Ninh tõ n¨m 1960 ®Õn 1977, thiÖt h¹i b«ng b¹c cña s©u ®ôc th©n hai chÊm løa 5 vµ løa 6 g©y ra ë vô mïa trung b×nh 2%, n¨m cao nhÊt 5% (1965), n¨m thÊp nhÊt 0,9% (1973) (Mai Thä Trung - 1979) [26]. Theo NguyÔn §øc Khiªm, kÓ tõ n¨m 1961 trë vÒ tr−íc, t¸c h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa nãi chung vµ s©u ®ôc th©n hai chÊm nãi riªng cã thÓ g©y thiÖt h¹i biÕn ®éng tõ 3 - 20%, cã n¬i, cã vô thiÖt h¹i cßn cao h¬n. Vô mïa 1988, tû lÖ h¹i trªn lóa nÕp vµ méc tuyÒn ë H¶i Phßng, H¶i H−ng lµ 40 - 60%. N¨m 1999, diÖn tÝch bÞ nhiÔm s©u ®ôc th©n trong vô mïa trªn 12.000 ha. N¨m 2000 ph©n bè s©u ®ôc th©n réng h¬n c¸c n¨m tr−íc. T¹i c¸c tØnh Qu¶ng Ninh, Ninh B×nh, VÜnh Phóc vµ thµnh phè Hµ Néi, H¶i Phßng trªn trµ lóa trç sau 20/9 tû lÖ b«ng b¹c phæ biÕn tõ 6,1%, cao 30% vµ c¸ biÖt cã n¬i kh«ng phßng trõ tíi 80%. Tæng diÖn tÝch nhiÔm 73.435 ha, nhiÔm nÆng 12.727 ha, [12]. Nh÷ng sè liÖu vÒ tû lÖ b«ng b¹c t−¬ng tù ®−îc ghi nhËn ë nhiÒu vïng trång lóa ë n−íc ta. T¹i Th¸i B×nh, s©u ®ôc th©n lóa ph¸t sinh vµ g©y h¹i ®¸ng kể, toµn tØnh cã 34.889 ha bÞ b«ng b¹c víi tû lÖ 22,7% vµ 5.332 ha bÞ b«ng b¹c 39,3% (Chi côc B¶o vÖ thùc vËt Th¸i B×nh, 1989) [5]. T¹i H¶i Phßng, chØ tÝnh riªng 4 n¨m (2005 - 2008), diÖn tÝch nhiÔm s©u ®ôc th©n b×nh qu©n 30.569 ha/n¨m, diÖn tÝch cã tû lÖ b«ng b¹c tõ 10% trë lªn b×nh qu©n 3.301,5 ha/n¨m, trong ®ã diÖn tÝch cã tû lÖ b«ng b¹c trªn 70% b×nh qu©n 136,9 ha/n¨m (Chi côc BVTV H¶i Phßng 2005, 2006, 2007, 2008) [6]. 2.2.4. §Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i cña s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 22 Thêi gian ph¸t dôc c¸c pha vµ vßng ®êi Nh÷ng nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc vµ thêi gian ph¸t dôc tõng pha cña s©u ®ôc th©n hai chÊm ®d ®−îc tiÕn hµnh tõ n¨m 1955 - 1956 trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é tõ 15,8o C - 24,5o C t¹i ViÖn kh¶o cøu N«ng l©m (Hµ Néi). KÕt qu¶ cho thÊy thêi gian ph¸t triÓn pha trøng kÐo dµi 11 - 14 ngµy, pha s©u non kÐo dµi 44 - 45 ngµy, pha nhéng lµ 8 - 27 ngµy vµ pha tr−ëng thµnh 4 - 12 ngµy. Thêi gian vßng ®êi lµ 68 - 98 ngµy (Vò §×nh Ninh, 1974) [17] Còng theo t¸c gi¶ Vò §×nh Ninh, s©u ®ôc th©n hai chÊm nu«i ë tr¹m B¶o vÖ thùc vËt khu 4 (NghÖ An) 1966 - 1967, trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 18,6o C - 25o C cho thêi gian ph¸t triÓn nh− sau: pha trøng 8 ngµy; s©u non 28 - 46 ngµy; nhéng 9 - 24 ngµy, tr−ëng thµnh 1- 4 ngµy; vßng ®êi 46 - 82 ngµy. Theo nghiªn cøu cña t¸c gi¶ Ph¹m B×nh QuyÒn (1976) [20], thêi gian c¸c pha ph¸t dôc cña s©u ®ôc th©n hai chÊm nu«i trong ®iÒu kiÖn kh¸c nhau cho kÕt qu¶ nh− sau: ë nhiÖt ®é 20- 28oC, Èm ®é kh«ng khÝ trung b×nh 75 - 80%, thêi gian pha trøng tõ 6,2 - 20,4 ngµy: pha s©u non tõ 27,5 - 73,5 ngµy: thêi gian nhéng tõ 6,6 - 22 ngµy; vßng ®êi cña s©u ®ôc th©n hai chÊm tõ 41,5 – 115,9 ngµy. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn B¶o vÖ th−c vËt, (2008) [27], s©u ®ôc th©n hai chÊm cã thêi gian ph¸t triÓn cña c¸c pha nh− sau: pha trøng 6- 7 ngµy (29,20C), 9 - 10 ngµy (25 - 26oC), vµ 13 - 14 ngµy (21,3o C); pha s©u non 25 - 35 ngµy (23 - 29o C), 21 ngµy (29 - 35o C); pha nhéng kho¶ng 8 - 11 ngµy. Nu«i trong phßng mét n¨m cã 6 løa nh− sau: løa 1: 32 ngµy; løa 2: 61 ngµy; løa 3: 38 ngµy; løa 4: 46 ngµy; løa 5: 49 ngµy; løa 6: 98 ngµy. Nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n §Ünh (2006) [10], thêi gian sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña s©u ®ôc th©n hai chÊm cã liªn quan mËt thiÕt víi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ®é Èm. ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é tõ 26 - 30oC: pha trøng 7 ngµy, s©u non 25 - 33 ngµy, nhéng 8 - 10 ngµy, trưởng thành vò hãa - ®Î trøng 3 ngµy. Thêi gian vßng ®êi trung b×nh cña s©u ®ôc th©n hai chÊm tõ 43 - 66 ngµy. ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é tõ 19 - 25oC thêi gian ph¸t triÓn cña pha trøng s©u ®ôc th©n hai chÊm lµ 8 - 13 ngµy, s©u non 36 - 39 ngµy, nhéng 12 - 16 ngµy, tr−ëng thµnh vò ho¸ ®Î trøng 3 ngµy, vßng ®êi tõ 59 - 71 ngµy (Hå Kh¾c TÝn, 1982) [24]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 23 Kh¶ n¨ng ®Î trøng cña tr−ëng thµnh ®ôc th©n c¸i Mçi ngµi c¸i cã thÓ ®Î tõ 1 - 5 æ, mçi æ cã sè trøng trung b×nh cao nhÊt theo dâi n¨m 1973 trªn 7 løa s©u trong n¨m víi 1854 æ trøng cña Tr¹m B¶o vÖ thùc vËt vïng ®ång b»ng biÕn ®éng tõ 89- 285,2 qu¶ /æ, theo dâi 676 æ trøng n¨m 1974 sè qu¶ trøng biÕn ®éng tõ 115 - 217,7 trøng/æ (Hå Kh¾c TÝn, 1982) [24]. Theo §−êng Hång DËt (2006) [8], mçi ngµi c¸i ®Î tõ 1 - 5 æ trøng, mçi æ trøng cã trung b×nh tõ 100 - 150 qu¶ trøng. Thêi gian sèng cña tr−ëng thµnh Tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm cã thÓ sèng ®−îc tõ 2 - 6 ngµy (Hå Kh¾c TÝn, 1982) [24], vßng ®êi s©u ®ôc th©n hai chÊm nu«i ë ViÖn kh¶o cøu N«ng l©m (Hµ Néi) 1955- 1956 ë nhiÖt ®é 15,8 - 24,50C, thêi gian tr−ëng thµnh tõ 5 - 12 ngµy; nu«i t¹i Tr¹m B¶o vÖ thùc vËt khu 4 (NghÖ An) 1966 - 1967 ë nhiÖt ®é tõ 18,6 - 25 oC, thêi gian tr−ëng thµnh 1 - 4 ngµy (Vò §×nh Ninh, 1974) [17]. Ký chñ cña s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm S©u ®ôc th©n hai chÊm lµ loµi ®¬n thùc kh¸ ®iÓn h×nh trªn c©y lóa. Tuy nhiªn nghiªn cøu míi ®©y cho thÊy chóng cßn ph¸ h¹i trªn 4 loµi lóa d¹i vµ loµi cá Leptochloa panicoides (NguyÔn §øc Khiªm, 2006) [12]. Sè thÕ hÖ trong mét n¨m cña s©u ®ôc th©n hai chÊm ë ViÖt Nam T¸c gi¶ Vò §×nh Ninh theo dâi c¸c ®ît tr−ëng thµnh hai chÊm ré ë Cæ LÔ (Nam §Þnh) trong c¸c n¨m 1959 – 1961; 1971 - 1973 cho thÊy s©u ®ôc th©n hai chÊm cã 7 løa/n¨m, løa 1 tr−ëng thµnh ré sím nhÊt 20/2 vµ muén nhÊt 15/3; løa 7 tr−ëng thµnh ré sím nhÊt 15/11 vµ muén nhÊt 25/11 (Vò §×nh Ninh, 1974) [17]. ë Hµ Néi vµ vµi n¬i kh¸c thuéc ®ång b»ng B¾c Bé 1 n¨m cã 6 løa nh− sau: løa 1 tr−ëng thµnh vµ vò ho¸ tõ 5 - 5/3; løa 2 vò ho¸ tõ 3/4 - 25/4 (Ph¹m B×nh QuyÒn, 1976) [19]. T¸c gi¶ NguyÔn Thä Trung theo dâi tõ n¨m 1959 ®Õn 1979 ë Hµ Nam Ninh, hµng n¨m s©u ®ôc th©n hai chÊm cã 6 ®ît nÕu ®Çu n¨m l¹nh, 7 ®ît nÕu ®Çu n¨m Êm. N¨m Êm ®ît 1 tr−ëng thµnh vò ho¸ cuèi th¸ng 2 ®Çu th¸ng 3 vµ ®ît 7 gi÷a Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 24 th¸ng 11; n¨m l¹nh ®ît 1 tr−ëng thµnh vò ho¸ cuèi th¸ng 3, ®ît 6 tõ ®Çu ®Õn gi÷a th¸ng 11 (Mai Thä Trung, 1979) [26]. Nh− vËy, qua nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®d ghi nhËn ë miÒn B¾c s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm th−êng ph¸t sinh tõ 6 - 7 løa mçi n¨m, thêi gian vò ho¸ c¸c løa cã sù sai kh¸c gi÷a c¸c kú. Sù ®×nh dôc cña s©u ®ôc th©n hai chÊm Sù tån t¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm qua ®«ng ®ãng vai trß chñ chèt cho viÖc h×nh thµnh dÞch trong vô xu©n vµ vô mùa n¨m sau. Víi ®iÒu kiÖn miÒn B¾c khi nhiÖt ®é tõ th¸ng 12 xuèng d−íi 15oC, s©u non ®Éy søc n»m im trong gèc r¹, kÐo dµi thêi gian ph¸t dôc, nguån tån t¹i trong gèc r¹ lµ chñ yÕu (88,1%), trªn r¹ chØ cã 11,7%. Trªn m¹ vµ lóa chiªm mËt ®é thÊp kh«ng ®¸ng kÓ (ViÖn B¶o vÖ thùc vËt. 2008), [27]. S©u non cã tËp qu¸n ho¸ nhéng ë trong gèc th©n lóa ë d−íi mÆt dÊt 1 - 2cm. Tr−íc khi ho¸ nhéng s©u ®ôc s½n mét lç ë th©n lóa, chõa l¹i mét líp biÓu b× máng ®Ó khi vò ho¸ ®ôc chui ra. §é Èm tèi thiÓu ®Ó s©u non qua ®«ng ho¸ nhéng ®−îc lµ trªn 90%. NÕu d−íi 90% s©u non kh«ng lét nhéng ®−îc, tØ lÖ chÕt cao. §é Èm cµng cao sè l−îng ho¸ nhéng cµng nhiÒu, tØ lÖ chÕt cµng thÊp. NhiÖt ®é 16oC lµ khëi ®iÓm ®Ó nhéng vò ho¸ thµnh ngµi, ë nhiÖt ®é 17oC tØ lÖ vò ho¸ t¨ng nhanh (Hå Kh¾c TÝn, 1982) [24]. Nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i NhiÖt ®é lµ yÕu tè ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn thêi gian ph¸t dôc c¸c pha vµ thêi gian vßng ®êi cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm. ë nhiÖt ®é 280C, thêi gian vßng ®êi cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm lµ 41,5 ngµy. ë nhiÖt ®é 200C cã thêi gian vßng ®êi kÐo dµi tíi 115,9 ngµy. Thêi gian ph¸t triÓn c¸c pha trøng, s©u non, nhéng t−¬ng øng biÕn ®éng trong c¸c kho¶ng 6,2 - 20,4; 27,5 - 73,5 vµ 6,6 - 22,0 ngµy (Ph¹m B×nh QuyÒn, 1972) [18]. §iÒu kiÖn thêi tiÕt ®Çu n¨m ¶nh h−ëng lín ®Õn sù ph¸t sinh cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm. NÕu ®Çu n¨m rÐt muén kÐo dµi th× løa 1 xuÊt hiÖn muén vµ chØ hoµn thµnh 6 løa trong n¨m. NÕu ®Çu n¨m Êm ¸p, løa 1 xuÊt hiÖn ngay tõ cuèi th¸ng 2 th× s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm hoµn thµnh 7 løa trong n¨m (Mai Thä Trung, 1979) [26]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 25 C¬ cÊu gièng lóa, mïa vô, ph©n bãn ®Òu ¶nh h−ëng tíi sù ph¸t sinh vµ sè l−îng cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm (NguyÔn M¹nh Chinh, 1977; Vò §×nh Ninh, 1974) [3], [17]. 2.2.5. Nghiªn cøu biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa ë ViÖt Nam BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c Cµy lËt gèc r¹, ng©m dÇm kÞp thêi ®Ó tiªu diÖt s©u non vµ nhéng trong gèc r¹, khi thu ho¹ch c¾t s¸t gèc r¹. ChÕ ®é lµm ®Êt, ng©m n−íc cã ¶nh h−ëng lín ®Õn tØ lÖ sèng sãt cña s©u ®ôc th©n trong gèc r¹; ruéng ng©m n−íc tØ lÖ s©u chÕt tíi 69,5%; ruéng cµy ¶i ná, tØ lÖ s©u chÕt trong gèc r¹ tíi 63,2%; ruéng n−íc kh«ng cµy tØ lÖ s©u chÕt 35,6%; ruéng kh« kh«ng cµy tØ lÖ s©u chÕt 19,1%; ruéng cµy cµng sím tØ lÖ s©u chÕt cµng cao (95%); ruéng ng©m r¹ ngËp hoµn toµn s©u chÕt 100% sau 20 ngµy (NguyÔn Xu©n Cung, 1974; NguyÔn §øc Khiªm, 2006; NguyÔn V¨n §Ünh, 2004; ViÖn B¶o vÖ thùc vËt, 2008) [4], [12], [10], [27]. C¸c khu vùc ruéng m¹ nªn gieo thµnh tõng b¨ng ®Ó tiÖn ch¨m sãc vµ phßng trõ s©u bÖnh nãi chung vµ phßng trõ s©u ®ôc th©n nãi riªng; ®iÒu chØnh thêi vô ®Ó lóa trç lÖch thêi gian tr−ëng thµnh ré; bãn ph©n c©n ®èi, t¹o ®iÒu kiÖn lóa sinh tr−ëng ph¸t triÓn vµ trç tËp trung, h¹n chÕ thiÖt h¹i... BiÖn ph¸p thñ c«ng Theo dâi c¸c ®ît tr−ëng thµnh vò ho¸ ré, tæ chøc bÉy ®Ìn b¾t b−ím ®ång lo¹t; tæ chøc ng¾t æ trøng trªn m¹, trªn lóa; nhæ d¶nh hÐo. Vô mïa 1988 t¹i KiÕn Thuþ (H¶i Phßng) ®d huy ®éng c¸c tæ chøc ®oµn thÓ ®Æt 5.056 bÉy ®Ìn, thu ®−îc 0,5 triÖu tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n hai chÊm, t¹i VÜnh B¶o (H¶i Phßng) ®d c¾t ®−îc trªn 40 ngh×n d¶nh hÐo s©u ®ôc th©n. Vô mïa 2002 t¹i H¶i Phßng thu ®−îc 23,5 triÖu æ trøng s©u ®ôc th©n løa 5 (Chi côc B¶o vÖ thùc vËt H¶i Phßng, 1989, 2003; Ph¹m V¨n LÇm, 2006; Hå Kh¾c TÝn, 1982) [7], [16], [24]. BiÖn ph¸p sinh häc Nghiªn cøu sö dông biÖn ph¸p sinh häc ®Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa ë n−íc ta cßn h¹n chÕ. PhÇn lín c¸c nghiªn cøu nµy tËp trung vµo ®iÒu tra thµnh phÇn vµ ®¸nh gi¸ vai trß cña c¸c loµi thiªn ®Þch cã s½n trong tù nhiªn nh»m lîi dông chóng trong h¹n chÕ s©u ®ôc th©n lóa. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 26 Nghiªn cøu tõ ®Çu thËp niªn 1970 ®d ph¸t hiÖn ®−îc 12 loµi ký sinh, ®ång thêi ®d ®¸nh gi¸ vai trß cña chóng trong h¹n chÕ sè l−îng s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm ë miÒn B¾c ViÖt Nam (Ph¹m B×nh QuyÒn, 1972; Ph¹m B×nh QuyÒn, NguyÔn Anh DiÖp (1973) [18], [19]. §Õn cuèi thÕ kû 20, ë n−íc ta ®d ghi nhËn ®−îc 28 loµi thiªn ®Þch cña s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm (Ph¹m V¨n LÇm, 2000) [15]. C¸c loµi ong ký sinh ®d ®−îc ph¸t hiÖn trªn trøng s©u ®ôc th©n hai chÊm thuéc hä Trichogrammatidae (Trichogramma japonicum Ashm., Trichogramma dendrolimi Mats., Trichogramma chilonis Ishii), hä Scelionidae (Telenomus digrus Gahan, Telenomus rowani Gahan), hä Eulophidae (Tetrastichus schoenobii Ferr.) (Hå Kh¾c TÝn, 1982; Hµ Quang Hïng, 1984) [24], [11]. Ong m¾t ®á Trichogramma japonicum xuÊt hiÖn trong sinh quÇn ruéng lóa tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 12 hµng n¨m. Ong thÝch ho¹t ®éng trong kho¶ng nhiÖt ®é tõ 25 - 28oC, Èm ®é 80 - 86%. Cã ý nghÜa nhÊt lµ ký sinh trøng løa trøng 2: 65% æ s©u ®ôc th©n bÞ ký sinh, trøng løa 3 (m¹ mïa) víi 51,3% æ trøng bÞ ký sinh. Ong ®en Telenomus dignus xuÊt hiÖn trong sinh quÇn ruéng lóa tõ th¸ng hai ®Õn th¸ng 11 hµng n¨m, nhiÖt ®é thÝch hîp 22 - 280C, Èm ®é 81 - 86%, cã ý nghÜa nhÊt lµ ký sinh løa trøng 1 víi 41,6% æ trøng s©u ®ôc th©n hai chÊm bÞ ký sinh, løa trøng 2 víi 51,8%; løa trøng 4 víi 54,3%. Ong xanh Tetrastichus schoenobii xuÊt hiÖn trong sinh quÇn ruéng lóa tõ th¸ng 7 ®Õn th¸ng 12 hµng n¨m, nhiÖt ®é thÝch hîp 18 - 28oC, Èm ®é 81 - 83%, cã ý nghÜa nhÊt lµ ký sinh løa trøng 5 vµ 6 víi tØ lÖ 60% vµ 92% æ trøng bÞ ký sinh (Hµ Quang Hïng, 1984) [11]. Theo nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ViÖn B¶o vÖ thùc vËt, [27], [29] vµ Ph¹m ThÞ Thuú (2004), [23], ®d x¸c ®Þnh ®−îc 4 loµi ký sinh s©u non trong ®ã 3 loµi ong vµ 1 loµi ruåi ký sinh víi tØ lÖ s©u non bÞ ký sinh tõ 6 - 67%. Tû lÖ ký sinh cao nhÊt trªn lóa mïa ë løa 4 víi tØ lÖ s©u non bÞ ký sinh lµ 23 - 67% vµ thÊp nhÊt ë løa 6 víi 6% s©u non bÞ ký sinh. Theo nghiªn cøu cña Ph¹m V¨n LÇm (1994), ®d ghi nhËn ®−îc mét sè loµi ký sinh s©u non vµ nhéng cña s©u ®ôc th©n hai chÊm. Ong cù khoang ngùc Amauromorphaaccepta schoenobii (Viereck) lµ néi ký sinh s©u non cña s©u ®ôc th©n hai chÊm, 5 v¹ch ®Çu n©u vµ có mÌo. Ong Cù n©u vµng Temelucha plilippinensis (Ashmend) lµ néi ký sinh ®¬n cña s©u ®ôc th©n hai chÊm, 5 v¹ch Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 27 ®Çu ®en, s©u ®ôc th©n có mÌo. Ong kÐn trøng bông hång Apanteles schoenobii Wilkinson tiªu diÖt kho¶ng 40% quÇn thÓ s©u ®ôc th©n 5 v¹ch ®Çu n©u, 20% s©u 5 v¹ch ®Çu ®en vµ 30% quÇn thÓ s©u non s©u ®ôc th©n hai chÊm. Ong cù ®en bông khoang tr¾ng Goryphus basilaris Holmgren, lµ ký sinh ®¬n cña nhéng s©u ®ôc th©n hai chÊm, s©u ®ôc th©n có mÌo, [14]. Biện pháp sử dụng pheromone giới tính øng dông pheromone giíi tÝnh trong phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm lµ mét h−íng ®i kh¸ míi mÎ. Víi ®Æc tÝnh th©n thiÖn víi m«i tr−êng, pheromone kh«ng nh÷ng cã t¸c dông gi¶m thiÓu sè l−îng s©u non s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm trªn ®ång ruéng mµ còn có tác dụng bảo vệ thiên ñịch của sâu hại vµ m«i tr−êng. Biện pháp này ñã bắt ñầu thử nghiệm từ vụ mùa 2008 tại Hải Phòng trên diện tích 12 ha với sự giúp ñỡ của Nguyễn Văn ðĩnh - ðại học Nông nghiệp Hà Nôi, tuy nhiên hiệu quả của biện pháp này chưa thực rõ rệt, vì vậy Hải Phòng ñang tiếp tục thử nghiệm sö dông pheromone trong phßng chèng s©u ®ôc th©n hai chÊm, t×m ra lo¹i pheromone thÝch hîp, kiÓu måi thÝch hîp nhÊt phï hîp víi loµi s©u ®ôc th©n hai chÊm còng nh− khÝ hËu, ®Þa h×nh vµ ph−¬ng thøc canh t¸c t¹i H¶i Phßng. BiÖn ph¸p ho¸ häc Trong nh÷ng n¨m qua biÖn ph¸p ho¸ häc ®−îc coi lµ biÖn ph¸p chñ ®¹o ®Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n, nhiÒu lo¹i thuèc ho¸ häc cã hiÖu lùc cao ®d ®−îc sö dông nh− c¸c lo¹i thuèc thuéc nhãm Cartap, Nereitoxin, Fipronil, Chlopyryfos Ethyl, Chlorantranilipron… Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 28 3. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. §èi t−îng nghiªn cøu: S©u ®ôc th©n hai chÊm (Tryporyza incertulas Walker) 3.2 §Þa ®iÓm nghiªn cøu - C¸c huyÖn cã s¶n xuÊt lóa ë H¶i Phßng. - §iÒu tra diÔn biÕn vµ bè trÝ thùc nghiÖm c¸c biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n 2 chÊm t¹i An Ldo – H¶i Phßng (lµ huyÖn bÞ s©u ®ôc th©n g©y h¹i nÆng hµng n¨m) vô xu©n 2009. 3.3. Néi dung nghiªn cøu 3.3.1 Thu thËp sè liÖu vÒ sù ph¸t sinh, g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i H¶i Phßng n¨m 1997 - 2008 + Thêi gian ph¸t sinh c¸c løa s©u chñ yÕu, møc ®é g©y h¹i vµ ph¹m vi g©y h¹i, c¸c biÖn ph¸p phßng trõ. + C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm. + §iÒu tra diÔn biÕn s©u ®ôc th©n 2 chÊm vô xu©n 2009 vÒ thêi gian ph¸t sinh, møc ®é g©y h¹i vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh g©y h¹i. 3.3.2 Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n hai chÊm løa 2 vô xu©n 2009. Bè trÝ thÝ nghiÖm phßng trõ s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i huyÖn An Ldo – H¶i Phßng Trªn c¬ së ®iÒu tra ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p phßng trõ, ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p phßng trõ hiÖu qu¶ ®èi víi s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i H¶i Phßng. 3.4 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: 3.4.1 Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra vµ bè trÝ thÝ nghiÖm 3.4.1.1. Nghiªn cøu diÔn biÕn quy luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn vµ g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n hai chÊm t¹i H¶i Phßng tõ 1997- 2008 (Sè liÖu ®−îc nghiªn cøu vµ tæng hîp tõ nguån tµi liÖu l−u tr÷ cña Tr¹m BVTV c¸c huyÖn vµ Chi côc B¶o vÖ thùc vËt H¶i Phßng tõ 1997 - 2008. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 29 + §iÒu tra diÔn biÕn s©u ®ôc th©n hai chÊm: thêi gian ph¸t sinh c¸c løa s©u chñ yÕu, møc ®é g©y h¹i vµ ph¹m vi g©y h¹i, c¸c biÖn ph¸p phßng trõ - Thêi gian tr−ëng thµnh c¸c løa vò ho¸ (ngoµi ®ång vµ bÉy ®Ìn) - MËt ®é s©u (tr−ëng thµnh, æ trø._.ừ sâu ñục thân nói riêng, vụ ñông xuân 2009 chúng tôi ñã bố trí thực nghiệm ñể ñánh giá hiệu quả của việc ngắt ổ trứng sâu ñục thân tại huyện An Lão - Hải Phòng. Kết quả ñược trình bày ở bảng 17. Bảng 17: Hiệu quả của biện pháp thủ công trong phòng trừ sâu ñục thân 2 chấm vô xu©n 2009 TT Công thức Tỷ lệ bông bạc (%) Năng suất (tạ/ha) 1 I. Ngắt ổ trứng 2 lần 1,8 53,52 2 II. ðối chứng – Không xử lý 24,7 40,96 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 65 Kết quả bảng trên cho thấy; tỷ lệ bông bạc ở công thức ngắt ổ trứng 2 lần thấp hơn rất nhiều (1,8%) so với công thức ñối chứng (24,7%) và năng suất lúa cũng cao hơn 12,56 tạ/ha. Việc tính toán hiệu quả kinh tế ñược phân tích ở phần sau 4.5.3.2. Thùc nghiÖm phßng trõ s©u ®ôc th©n 2 chÊm t¹i huyÖn An L·o – H¶i Phßng vô xu©n 2009 Vô xu©n 2009, chóng t«i ®d thùc nghiÖm biÖn ph¸p phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm b»ng biÖn ph¸p ng¾t æ trøng, ng¾t æ trøng kÕt hîp víi phun thuèc ho¸ häc. Thùc nghiÖm mét sè lo¹i thuèc ho¸ häc ®ang ®−îc n«ng d©n dïng kh¸ phæ biÕn, mét sè lo¹i thuèc míi b−íc ®Çu ®−îc c¸c hdng s¶n xuÊt ®¨ng ký trong danh môc thuèc b¶o vÖ thùc vËt ®−îc phÐp sö dông ë ViÖt Nam vµ ®−îc khuyÕn c¸o phßng trõ s©u ®ôc th©n 2 chÊm. S©u ®ôc th©n lµ ®èi t−îng khã phßng trõ v× s©u non sau khi në ®d cã thÓ th©m nhËp vµo trong th©n c©y lóa nhÊt lµ giai ®o¹n lóa lµm ®ßng, træ b«ng. MÆt kh¸c thêi gian vò ho¸ cña tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm trong mét løa th−êng kÐo dµi 15 - 20 ngµy, thËm chÝ tíi 30 ngµy do vËy ®Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n cã hiÖu qu¶ ngoµi chän thêi ®iÓm phßng trõ thÝch hîp th× viÖc lùa chän c¸c biÖn ph¸p nh− ng¾t æ trøng, chän thuèc vµ sè lÇn phun thuèc ®−îc quan t©m ®Þnh h−íng cô thÓ cho tõng løa s©u. Chóng t«i tiÕn hµnh thÝ nghiÖm víi 11 c«ng thøc, trong ®ã cã c«ng thøc ng¾t æ trøng 2 lÇn (biÖn ph¸p thñ c«ng); 3 c«ng thøc ng¾t æ trøng tr−íc khi phun thuèc ho¸ häc; 3 c«ng thøc phun thuèc hãa häc 1 lÇn (khi lóa nøt bÑ ®ßng chuÈn bÞ trç); 3 c«ng thøc phun thuèc 2 lÇn (lÇn 2 sau lÇn thø nhÊt 5 ngµy) vµ mét c«ng thøc ®èi chøng; kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 18. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 66 B¶ng 18. HiÖu qu¶ phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm trong thÝ nghiÖm vô xu©n 2009 t¹i An L·o - H¶i Phßng TT C«ng thøc thÝ nghiÖm LiÒu l−îng Tû lÖ b«ng b¹c (%) N¨ng suÊt (t¹/ha) 1 I. Ng¾t æ trøng 2 lÇn 1,8 g 53,52 ab 2 II. Ng¾t æ trøng + phun thuèc Regent 800 WG 56g/ha 9,5 d 48,69 b 3 III. Ng¾t æ trøng + phun thuèc Virtako 40 WG 83g/ha 4,0 e 52,32 ab 4 IV. Ng¾t æ trøng + phun thuèc Prevathon 5 SC 417ml/ha 3,8 e 52,43 ab 5 V. Phun thuèc Regent 800 WG 1 lÇn 56g/ha 14,3 b 46,62 b 6 VI. Phun thuèc Virtako 40 WG 1 lÇn 83g/ha 4,1 e 52,27 ab 7 VII. Phun thuèc Prevathon 5 SC 1 lÇn 417 ml/ha 4,3 e 52,16 ab 8 VIII. Phun thuèc Regent 800 WG 2 lÇn 56g/ha/lÇn 11,7 c 48,0 b 9 IX. Phun thuèc Virtako 40 WG 2 lÇn 83g/ha/lÇn 0,8 h 54,07 a 10 X. Phun thuèc Prevathon 5 SC 2 lÇn 417ml/ha/lÇn 0,9 h 54,01 a 11 XI. §èi chøng Kh«ng xö lý 24,7 a 40,96 c LSD0,05 0,82 5,55 Ghi chó: C¸c ch÷ c¸i ®øng sau c¸c ch÷ sè chØ sù sai kh¸c cã ý nghÜa theo phÐp thö Duncan víi ®é tin cËy 95% KÕt qu¶ b¶ng 18 cho thÊy biÖn ph¸p ng¾t æ trøng; ng¾t æ trøng kÕt hîp phun thuèc Regent 800WG, Virtako 40WG, Prevathon 5SC; phun thuèc Regent 800WG, Virtako 40WG, Prevathon 5SC phun 1 lÇn, 2 lÇn ®Òu cã t¸c dông phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm. Tuy nhiªn kÕt qu¶ b¶ng 17 cho thÊy hiÖu qu¶ c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm cã sù kh¸c biÖt nhau cã ý nghÜa. Tû lÖ b«ng b¹c gi÷a c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm cã sù kh¸c nhau râ rÖt; c«ng thøc phun thuèc Virtako 40 WG 2 lÇn víi liÒu l−îng khuyÕn c¸o 83 g/ha/lÇn cã hiÖu lùc cao nhÊt (tû lÖ b«ng b¹c 0,8%); c«ng thøc phun thuèc Regent 800 WG 1 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 67 lÇn cã hiÖu lùc thÊp (tû lÖ b«ng b¹c 14,3%). ChØ tiªu nµy víi c«ng thøc ®èi chøng kh«ng phun thuèc lµ 24,7%. Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, víi mËt ®é æ trøng cao tõ 1 æ/m2 trë lªn, sau khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng trõ tû lÖ thiÖt h¹i cßn l¹i 1 - 2% b«ng b¹c lµ qu¸ lý t−ëng, ®−îc ®¸nh gi¸ cao. V× vËy trong c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm: I, III, IV, VI, VII, IX, X ®−îc ®¸nh gi¸ cã hiÖu qu¶ tèt. §Ó ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt cña c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm, chóng t«i tiÕn hµnh gÆt n¨ng suÊt lóa, kÕt qu¶ cho thÊy c¸c c«ng thøc I, III, IV, VI, VII, IX, X cho n¨ng suÊt kh«ng sai kh¸c nhau, nh−ng cã sù sai kh¸c nhiÒu so víi c«ng thøc XI. C«ng thøc V vµ VIII cho n¨ng suÊt cao h¬n c«ng thøc ®èi chøng nh−ng thÊp h¬n c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm kh¸c, ®iÒu nµy chøng tá thuèc Regent 800 WG cã hiÖu lùc phßng trõ s©u ®ôc th©n kÐm h¬n c¸c c«ng thøc phun thuèc kh¸c kÓ c¶ phun thuèc 2 lÇn. BiÖn ph¸p ng¾t æ trøng 2 lÇn ®¹t hiÖu qu¶ kh¸ cao, tû lÖ b«ng b¹c 1,8%, tuy nhiªn trong thùc tÕ s¶n xuÊt ®©y lµ biÖn ph¸p khã thùc hiÖn v× phÇn lín diÖn tÝch cña c¸c gia ®×nh n«ng d©n tõ 5 - 7 sµo/hé, ®ång thêi viÖc ng¾t æ trøng rÊt tû mû, cã kü thuËt, tèn nhiÒu c«ng søc, kh«ng ph¶i gia ®×nh nµo còng ng¾t triÖt ®Ó nh− ë c«ng thøc thùc nghiÖm, v× vËy kÕt hîp gi÷a ng¾t æ trøng vµ phun thuèc ho¸ häc lµ cÇn thiÕt. §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc ng¾t æ trøng vµ dïng thuèc ho¸ häc ®Ó phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm, chóng t«i ®d tiÕn hµnh gÆt thèng kª c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm vµ tæng hîp c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó cã c¬ së so s¸nh vµ khuyÕn c¸o n«ng d©n. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 19 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 68 B¶ng 19: HiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc phßng trõ s©u ®ôc th©n vô xu©n 2009 Tæng chi (®/ha) C«ng thøc N¨ng suÊt (t¹/ha) Tæng thu (®/ha) Chi phÝ s¶n xuÊt Chi phÝ BVTV Tæng thu sau khi trõ chi phÝ (®/ha) Chªnh lÖch so ®èi chøng (®/ha) I 53,52 37.464.000 14.197.000 7.760.000 15.507.000 +1.032.000 II 49,23 34.461.000 14.197.000 4.491.000 15.773.000 +1.298.000 III 52,32 36.624.000 14.197.000 4.731.000 17.696.000 +3.221.000 IV 52,43 36.701.000 14.197.000 4.731.000 17.773.000 +3.298.000 V 46,62 32.634.000 14.197.000 611.000 17.826.000 +3.351.000 VI 52,27 36.589.000 14.197.000 833.000 21.559.000 +7.084.000 VII 52,16 36.512.000 14.197.000 833.000 21.482.000 +7.007.000 VIII 48,03 33.621.000 14.197.000 1.222.000 18.202.000 +3.727.000 IX 54,10 37.870.000 14.197.000 1.666.000 22.007.000 +7.532.000 X 54,00 37.800.000 14.197.000 1.666.000 21.937.000 +7.462.000 XI 40,96 28.672.000 14.197.000 - 14.475.000 - Ghi chó: Chi phÝ s¶n xuÊt gåm: Chi phÝ b¶o vÖ thùc vËt gåm: + Gièng: 583.000 ®/ha + Ph©n bãn: 4.805.000 ®/ha; trong ®ã: - Ure: 1.333.000 ®/ha - Supel©n: 1.250.000 ®/ha - Kaliclorua: 2.222.000 ®/ha. + C«ng L§: 13.614.000 ®/ha; trong ®ã: - Lµm ®Êt: 2.778.000 ®/ha - CÊy: 2.778.000 ®/ha - Ch¨m sãc: 3.880.000 ®/ha - Thu ho¹ch: 2.778.000 ®/ha - Chi kh¸c: 1.400.000 ®/ha. Tæng céng: 14.197.000 ®/ha + TiÒn thuèc BVTV - Regent 800 WG: 278.000 ®/ha. - Virtako 40 WG: 500.000 ®/ha. - Prevathon 5 SC: 500.000 ®/ha. + C«ng phun thuèc: 333.000 ®/ha. + C«ng ng¾t æ trøng: 3.880.000 ®/ha + Gi¸ c«ng lao ®éng vµ vËt t−: th¸ng 2-6/2009 + Gi¸ thãc b¸n cuèi vô: 7.000 ®/kg KÕt qu¶ b¶ng 19 cho thÊy, tÊt c¶ c¸c c«ng thøc thùc nghiÖm ®Òu cho hiÖu qu¶ cao h¬n ®èi chøng. C«ng thøc phun thuèc Virtako 470WG 2 lÇn cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt lµ 7.727.000®/ha, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c«ng thøc phun thuèc Prevathon 5SC (thuèc míi) cho hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ 7.532.000®/ha, C«ng thøc Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 69 ng¾t æ trøng mÆc dï tû lÖ b«ng b¹c (1,8%) thÊp h¬n c«ng thøc phun thuèc Regent 800WG 1 lÇn (b«ng b¹c 14,3%) nh−ng do chi phÝ lao ®éng cao nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp nhÊt lµ 1.032.000®/ha. Nh− vËy, thuèc trõ s©u Virtako 40WG vµ Prevathon 5SC cã hiÖu lùc cao trong phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm vµ cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 70 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 5.1. KÕt luËn Nghiªn cøu t×nh h×nh ph¸t sinh g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm 12 n¨m tõ 1997-2008 vµ theo dâi diÔn biÕn, bè trÝ thùc nghiÖm phßng trõ s©u ®ôc th©n 2 chÊm vô xu©n 2009 t¹i H¶i Phßng cho phÐp chóng t«i ®−a ra mét sè kÕt luËn sau: 5.1.1. Thµnh phÇn s©u ®ôc th©n h¹i lóa t¹i H¶i Phßng cã 4 loµi lµ s©u ®ôc th©n 2 chÊm Tryporyza incertulas (Walk), s©u ®ôc th©n 5 v¹ch ®Çu n©u Chilo suppressalis (Walk), s©u ®ôc th©n 5 v¹ch ®Çu ®en Chilotraea auricilius (Dudg) vµ s©u ®ôc th©n có mÌo Sesamia inferens (Walk). Trong ®ã s©u ®ôc th©n 2 chÊm lµ loµi g©y h¹i chñ yÕu (>95%), các loài sâu ñục thân khác xuất hiện ít hơn, gây hại cục bộ. ðồng thời ñã ghi nhận 8 loµi thiªn ®Þch chÝnh cña s©u ®ôc th©n lóa, Trong ®ã cã 3 loµi ong ký sinh vµ 5 loµi b¾t måi. 5.1.2. Tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm løa 2 (vô ®«ng xu©n) vò ho¸ ré tõ 5/5-10/5 hµng n¨m, nh÷ng n¨m vô ®«ng xu©n Êm, tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n 2 chÊm vò ho¸ sím h¬n kho¶ng 5 ngµy (vô ®«ng xu©n 2007-2008), thêi gian vò ho¸ ré th−êng kho¶ng 15-20 ngµy. Løa 5 (vô mïa) trưởng thành vũ ho¸ ré tõ 5/9 - 15/9 hµng n¨m, thêi gian tr−ëng thµnh vò ho¸ ré kho¶ng 15 - 20 ngµy. 5.1.3. Sù ph¸t sinh g©y h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm vô mïa lín h¬n vô ®«ng xu©n, diÖn tÝch nhiÔm vô mïa gÊp 4 - 6 lÇn vô ®«ng xu©n, tû lÖ b«ng b¹c cao gÊp 1,5 lÇn vô ®«ng xu©n. 5.1.4. ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vô ®«ng xu©n cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn thêi gian tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n 2 chÊm løa 1 vò ho¸ ré. Nh÷ng n¨m thêi tiÕt Êm, tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n vò ho¸ sím h¬n; ng−îc l¹i vô ®«ng xu©n rÐt ®Ëm kÐo dµi, tr−ëng thµnh s©u ®ôc th©n vò ho¸ muén h¬n. Víi vô mïa ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é kh«ng râ nÐt. 5.1.5. Thuèc trõ s©u Virtako 40 WG vµ Prevathon 5SC phun 2 lÇn cã hiÖu lùc cao trong phßng trõ s©u ®ôc th©n lóa 2 chÊm vµ cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 71 chªnh lÖch so víi ®èi chøng t−¬ng øng lµ 7.532.000 ®ång/ha vµ 7.462.000 ®ång/ha. 5.2. §Ò nghÞ 5.2.1. Áp dụng kết quả nghiên cứu của luận văn vào công tác chỉ ñạo phòng trừ sâu ñục thân nói chung và sâu ñục thân 2 chấm nói riêng trong ñiều kiện Hải Phòng. 5.2.2. Sử dụng kết quả nghiên cứu của luận văn làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu về sâu ñục thân 2 chấm tại Hải Phòng và các tỉnh khu vực ñồng bằng sông Hồng nói chung. 5.2.3. TiÕp tôc nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh g©y h¹i vµ biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp ®èi víi s©u ®ôc th©n 2 chÊm t¹i H¶i phßng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 72 Tµi LiÖu tham kh¶o I. Tµi liÖu trong n−íc 1. Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (2003), ALAT c«ng trïng h¹i c©y trång n«ng nghiÖp ë ViÖt nam, NXBNN. 2. NguyÔn V¨n C¶m (1983), tãm t¾t luËn v¨n PTS Khoa häc N«ng nghiÖp. 3. NguyÔn M¹nh Chinh (1977), Tæng kÕt 15 n¨m theo dâi qui luËt ph¸t sinh ph¸t triÓn cña s©u ®ôc th©n lóa ë vïng Cæ LÔ (Hµ Nam Ninh 1960-1974), Th«ng tin BVTV, 2, tr. 16-25. 4. NguyÔn Xu©n Cung (1974) Mét sè ®Æc ®iÓm c¸c sù ph¸t sinh vµ phÝ h¹i cña s©u ®ôc th©n lóa ë miÒn b¾c ViÖt Nam, T.T.BVTV-1974, trang 15-26. 5. Chi côc B¶o vÖ thùc vËt Th¸i B×nh (1989), Nh÷ng nguyªn nh©n vµ bµi häc kinh nghiÖm chØ ®¹o phßng trõ s©u ®ôc th©n vô lóa mïa 1988 ë Th¸i B×nh, Th«ng tin B¶o vÖ thùc vËt, 2, trang 47-50. 6. Chi côc B¶o vÖ thùc vËt H¶i Phßng (2008), B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c B¶o vÖ thùc vËt c¸c n¨m tõ 1997-2008. 7. Chi côc BVTV H¶i Phßng (1989), §¸nh gi¸ s©u ®ôc th©n lóa mïa vô mïa 1988 ë H¶i Phßng, T.T.BVTV, sè 1 trang 13-18; Chi côc BVTV HP (2003), Phßng trõ s©u ®ôc th©n 2 chÊm vô mïa 2002 t¹i H¶i Phßng, t¹p chÝ BVTV, sè 4 trang 36-41. 8. §−êng Hång DËt (2006), S©u bÖnh h¹i lóa vµ biÖn ph¸p phßng trõ, trang 37. 9. §ç xu©n §ång, Chu Hoµng Hµ, Lª trÇn B×nh (2008), Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p nu«i s©u ®ôc th©n b»ng th©n c©y lóa trong phßng thÝ nghiÖm, T¹p chÝ BVTV sè 2/2008. 10. NguyÔn v¨n §Ünh (2004), Gi¸o tr×nh c«ng trïng n«ng nghiÖp, NXB NN. 11. Hµ Quang Hïng (1984), Thµnh phÇn ong ký sinh trøng s©u h¹i lóa vïng Hµ Néi, ®Æc tÝnh sinh häc, sinh th¸i häc cña mét sè loµi cã triÓn väng, tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sü KHNN, trang 11a, 11b. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 73 12. NguyÔn §øc Khiªm (2006), Gi¸o tr×nh c«n trïng N«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 13. Ph¹m v¨n LÇm (1992), Danh lôc thiªn ®Þch s©u h¹i lóa ë ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 14. Ph¹m V¨n LÇm (1994), NhËn d¹ng vµ b¶o vÖ nh÷ng thiªn ®Þch chÝnh trªn ruéng lóa, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 15. Ph¹m V¨n LÇm (2000), Danh môc c¸c loµi s©u h¹i lóa vµ thiªn ®Þch cña chóng ë ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 16. Ph¹m V¨n LÇm (2006), C¸c biÖn ph¸p phßng chèng dÞch h¹i c©y trång n«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 17. Vò §×nh Ninh (1974), Vµi nhËn xÐt vÒ quy luËt biÕn ®éng cña s©u ®ôc th©n trong vô chiªm xu©n vµ vô mïa, TT-BVTV 16/1974. 18. Ph¹m B×nh QuyÒn (1972), Ong ký sinh s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm (Tryporyza incertuls Walker) ë miÒn B¾c ViÖt Nam, Th«ng b¸o KH sinh vËt häc, 6, §¹i häc Tæng hîp. 19. Ph¹m B×nh QuyÒn, NguyÔn Anh DiÖp, (1973), dÉn liÖu vÒ ong ký sinh s©u ®ôc th©n lóa hai chÊm vµ triÓn väng sö dông chóng trong phßng trõ sinh häc, t¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp, sè 7/1973. 20. Ph¹m B×nh QuyÒn, (1976), S©u ®ôc th©n lóa b−ím 2 chÊm Trypozyra incertulas Walker vµ biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp, t¹p chÝ KHKTNN 2/1976. 21. NguyÔn Tr−êng Thµnh (1999), Nghiªn cøu sö dông hîp lý thuèc ho¸ häc phßng trõ mét sè s©u chÝnh h¹i lóa vïng ®ång B»ng s«ng Hång tren c¬ së x¸ ®Þnh møc ®é g©y h¹i vµ ng−ìng kinh tÕ , Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sü n«ng nghiÖp. 22. NguyÔn C«ng ThuËt (1995), Phßng trõ tæng hîp s©u h¹i c©y trång, nghiªn cøu vµ øng dông, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 23. Ph¹m ThÞ Thuú (2004), C«ng nghÖ sinh häc trong B¶o vÖ thùc vËt, NXB §¹i häc Quèc gia, Hµ Néi. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 74 24. Hå Kh¾c TÝn (1992), Gi¸o tr×nh c«n trïng n«ng nghiÖp, NXB Khoa häc kü thuËt, Hµ Néi. 25. Tr−¬ng Quèc Tïng (1977), NhËn xÐt vÒ thµnh phÇn s©u ®ôc th©n lóa trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt míi ë VÜnh Phóc, t¹p chÝ khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp sè 9. 26. Mai Thä Trung (1979), §Æt bÉy ®Ìn ®ît b−ím thø 5-6 cña s©u ®ôc th©n b−ím 2 chÊm (Trypozyra incertulas walker) ®Ó b¶o vÖ lóa mïa ë Hµ Nam Ninh, t¹p chÝ KHKTNN 7/1979. 27. Viện Bảo vệ thực vật (2008), Bèn m−¬i n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn, 1968- 2008. 28. ViÖn B¶o vÖ thùc vËt (1997), KÕt qu¶ ®iÒu tra c«n trïng vµ bÖnh c©y ë c¸c tØnh miÒn nam 1977-1979, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 29. ViÖn B¶o vÖ thùc vËt (1993), B¸o c¸o khoa häc t¹i héi nghÞ khoa häc BVTV 24 -25/3/1993 . II. Tµi liÖu n−íc ngoµi 30. B.M. Shepard, A.T. Barrion vµ J.A. Litsinger; 1989 - C¸c c«n trïng nhÖn vµ nguån bÖnh cã Ých - IRRI 31. Brar D.S., M. Shenhmar, M. M.S. R. Singh (1994), Egg parasitoids of yellow tem borer, Scirpophaga incertulas (Walker) in Punjab. J. of Insect Sci. 7(1): 32. Catling H.D., Z.Islam, B. Alam (1983), Egg parasitism of the yellow rice borer, Scirpophaga incertulas (Lep: Pyralidae) in Bangladesh deepwater rice. Entomophaga, 28 (3) 227-239. 33. Chiu. S.F. (1980), Integrated control of rice insect pests in China. In: rice improvement in China and other Asian countries, IRRI and CAAS, Los Banos, Laguna, Philippines: 239-250. 34. Dale D. (1994), Insect pests of the rice plant-Their biology and ecology, Biology and management of rice insects (ed. by Heinrichs), IRRI, Wiley Eastern Limited, New Delhi:363-485. 35. Didi Darmadi (Trường Nông nghiệp N Kepahiang Bengkulu) - 1994, of Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 75 Natural enemy Pests PENGEREK BATANG PADI- ) khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 36. FL Cunsoli, E. Conti, LJ Dangott và SB Vinson - Cục Bảo vệ thực vật và Arboriculture-Entomology, Trường ðại học Perugia, Borgo XX Giugno, 06121, Perugia, Ý - ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 37. Grist D.H., R.J.A.W. Lever (1969), Pests of rice, Longmans, 632 pp. 38. HD Catling và Z. Hồi Viện Nghiên cứu Lúa Gạo Quốc tế và Viện Nghiên cứu, Manila, Phi-lip-pin Viện Nghiên cứu Lúa Dhaka, Băng-la-ñét – 1993, Scirpophaga incertulas (Walker) in Banglades. ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 39. HD Catling, Z. Hồi, và R. Pattrasudhi, Viện nghiên cứu gạo quốc tế (Thái Lan), Viện Nghiên cứu Lúa Băng-la-ñét, Sở Nông nghiệp, Bangkhen Thái Lan - Sự xuất hiện sâu ®ục thân Scirpophaga incertulas (Walker) theo mùa ở Băng- la-ñét và Thái Lan - ) khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009 40. Heinrichs E.A. (1994), Host plant resistance, Biology and management of rice insects (ed. By Heinrichs), IRRI, Wiley Eastern Limited, New Delhi: 517- 547. 41.Heinrichs E.A., V.A. Dyck, R.C. Saxena, J.A. Litsinger (1981), Development of rice insect pest management systems for the Tropics, Proc. Symp. 9 Inter. Con. Plant Prot., Washington, Aug. 5-11, 1979, vol.2, p.463-466. 42. IRRI (1987), Annual Report: Parasites and predators: 250-254. 43. IRRI; 2007 - Yellow stem borer (YSB). 44. JICA (1981), Contributions to the development of Integrated rice pest control in ThaiLand. Jap. Inter. Coope. Agency: 96. 45. Kamran M. A., E. S. Raros (1969), Insect parasites in the Natural control of species of rice stem borers on Luzon Island, Philippines. Annals of the Ento. Society of America, Vol. 62 )(4): 797-801. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 76 46. K.Datta,A.Vasquez, GS Khushi và SK Datta - www.fc-international.com, khai th¸c trªn Internet ngµy 5/8 vµ 10/8/2009 47. K.E. Mueller; 1983 - Nh÷ng thiÖt h¹i trªn ruéng lóa nhiÖt ®íi, ViÖn Ngiªn cøu lóa quèc tÕ IRRI 48. Kim H.S., E.A. Heinrichs, P. Mylvuganam (1986), Egg parasism of Scirpophaga incertulas Walker (Lep.: Pyralidae) by Hymenopterons parasitoids in IRRI rice fiesds. Korean J. Plant Prot., 25: 37-40. 49. Liu Xiu- Thiệt hại do sâu ñục thân và biện pháp kiểm soát ở Trung Quốc 50. Luo X. N., Zhuo W. X. (1987), Studies on the natural enemies of rice planthoppers. In: Abstracts of 11th Inter. Congr. of Plant Prot., Octorber 5-9, 1987 Manila Philippines: 100. 51. Muhammad Khan, Ahmad-ur-Rahman Saljoqi, Abdul Latif, Khalid Abdullah; T¹p chÝ KHTV Châu Á 2003 – ( ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 52. Napompeth B. (1990), Use of natural enemies to control agricultural pests in Thailand. In: The use of natural enemies to control agricutural pests, FFTC Book series No 40, Taipei, Taiwan: 8-29. 53. Oisat; 2007 - Information about Yellow stem borer; PAN Germany. 54. Ooi P.A.C., B.M. Shepard (1994), Predators and parasitoids of rice insect pests. In: Biology and management of rice insects (Ed. by Heinrichs), IRRI, Wiley Eastern Limited; 585-612. 55. Pantua P.C., J.A. Litsinger (1984), A meadow grasshopper, Conocephalus longipennis (Orth.: Tettigonidae) predator of rice yellow stem borer egg masses. IRRN, 9 (4): 13. 56. Pathak M.D. (1969), Insect pests of rice, The International Rice Research Institute, Los Banos, Manila, Philippines. 57. Rao V.P., M.J. Chacko, V.R. Phalak, H.D. Rao (1969), Leaffeeding caterpillars of paddy and their natural enemies in India. J. Bombay Nat. Hist. Soc. 66: 455-477. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 77 58. Reissig W.H., E.A. Heinrichs, J.A. Litsinger, K. Moody, L. Fiedler, J.W. Mew, A.T. Barrion (1986), Illustrated guide to integrated pest manamgement in rice in Tropical Asia, IRRI, Los Banos, Laguna, Philippines, 411pp. 59. Rubia E.G., E.R. Ferrer, B.M. Shepard (1990), Biology and predatory behaviour of Conocephalus longipennis (de Haan) (Orth.: Tettigoniidae) a predator of some rice pests. J. Plant Prot. Trop. 7: 47-54 60. RASHID A, JUNAID A, FF JAMIL và M. HAMED Phòng Bảo vệ thực vật, Viện hạt nhân cho Nông nghiệp và Sinh học (NIAB), Pakistan – 2003, ðánh giá giống Basmati trong phòng trừ Stem borers ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009 61. Shepard B.M., G.S. Arida (1986), Parasitism and predation of yellow stem borer, Scirpophaga incertulas (Walker) (Lep… Pyralidae) eggs in transplanted and direct-seeded rice. J. Entomol. Sci., 21: 26-32. 62. Shepard B.M., P.A.C Ooi (1991), Techniques for evaluating predators and parasitoids in rice. In Rice Insects: Management strategies (Ed. By Heinrichs, Miller) Springer Verlag, New York: 197-214. 63. Subba Rao C., N. Venugopal, S.A. Razvi (1983), Parasitism, a key factor in checking rice pest population. Entomon. 8: 97-100. 64. Tirawat C. (1982), Rice insect pests in Thailand. Paper presented at the workshop in applied plant protection service, Bangkhen, Bangkok, August 2-28, 22 pp. 65. Tæng tr¹m BVTV Trung Quèc, 1991 (tiÕng Trung Quèc), 244 tr. 66. Usha Rani, P. Indu Kumari, S.; Sriramakrishna, T.; Ratna Sudhakar, T. (2007) Tạp chí Hoá chất sinh thái - WWW.ingentaconnect.com/, khai th¸c trªn Internet ngµy 5/8 vµ 10/8/200. 67. Xia, JY; PENNING de Vries, FWT; LITSINGER, JA, 6/1991 - Mật ñộ Scirpophaga incertulas (Walker) (Lepidoptera: Pyralidae) Nhà xuất bản: Entomological Society of America - ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 78 68. Yu L. (1980), Studies on the control of the yellow rice stem borer, Rice improvement in China and other Asian countries, IRRI and CAAS, Los Banos, Laguna, Philippines: 157-171. 69. ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 70. ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 71. ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 72. ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 73. www.gramene.org , khai th¸c trªn Internet ngµy 5/8 vµ 10/8/2009. 74 ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 75. www.knowledgebank.irri.org/IPM/stemborers, khai th¸c trªn Internet ngµy 5/8 vµ 10/8/2009. 76. ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 77. www.nbshunhong.com/en/products/sca.html ), khai thác trªn m¹ng Internet ngµy 20/7 – 30/7/2009. 78. www.scialert.net/abstract/reply.php, khai th¸c trªn Internet ngµy 5/8 vµ 10/8/2009. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 79 Phô lôc 1 Mét sè h×nh ¶nh thùc hiÖn ®Ò tµi ¶nh 1: ¤ phun thuèc Virtako 40 WG 2 lÇn ¶nh 2: ¤ phun thuèc Prevathon 5SC 2 lÇn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 80 ¶nh 3: ¤ phun thuèc Regen 800 WG 2 lÇn ¶nh 4: ¤ ®èi chøng (kh«ng phun thuèc) Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 81 Phô lôc 2 Sè liÖu thêi tiÕt t¹i h¶i phßng c¸c n¨m (1997 – 2009) DIỄN BIÕN NHIỆT ðỘ 12 NĂM (TỪ 1997 – 2008) NhiÖt ®é trung b×nh Tháng Năm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1997 17,8 16,4 19,9 23,6 26,6 28,3 27,6 28,2 25,0 25,4 22,9 18,6 1998 17,7 18,2 20,0 25,1 27,6 29,1 29,6 28,8 27,2 26,0 22,9 19,4 1999 18,9 19,1 20,1 22,8 24,5 24,8 27,3 27,5 27,3 25,7 21,2 16,1 2000 17,6 15,9 19,5 24,2 26,3 27,7 28,4 28,2 26,4 24,5 21,1 19,7 2001 17,7 16,7 20,3 23,3 26,2 27,8 27,9 27,9 26,9 25,3 20,7 17,2 2002 17,8 18,3 21,2 24,6 26,6 28,5 28,5 27,6 26,6 24,8 20,4 18,5 2003 16,1 19,7 20,8 24,8 27,6 29,0 29,0 28,2 26,9 25,4 23,0 18,4 2004 16,8 17,0 19,7 23,2 25,5 28,1 27,7 27,7 26,9 24,7 22,1 18,9 2005 15,7 17,3 18,4 23,0 27,6 28,8 28,2 27,4 27,3 25,2 22,0 16,6 2006 17,2 18,1 19,0 23,8 26,3 28,5 28,5 26,8 26,6 26,4 24,1 18,4 2007 16,4 20,5 20,2 23,4 26,1 28,9 29,0 28,0 26,2 24,8 20,8 19,9 2008 15,1 13,0 20,1 33,9 26,0 27,2 28,1 25,7 27,0 25,9 21,0 18,1 2009 15,5 20,9 20,1 23,1 25,5 28,9 28,4 28,4 27,5 25,5 20,6 - Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 82 DIỄN BIẾN ẨM ðỘ 12 NĂM (TỪ 1997 – 2009) Èm ®é trung b×nh Tháng Năm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1997 83 89 93 91 88 87 88 86 88 85 81 85 1998 87 89 92 88 85 86 84 86 83 79 75 74 1999 73 80 89 87 87 88 85 90 88 89 88 77 2000 89 92 95 93 94 91 91 93 90 91 80 84 2001 93 93 95 96 91 94 94 91 92 92 81 89 2002 89 87 97 95 94 93 92 92 89 87 88 94 2003 89 95 92 94 94 91 93 96 94 87 87 81 2004 91 92 95 93 89 85 87 89 86 73 80 76 2005 84 91 88 90 87 85 86 91 87 82 88 76 2006 84 91 92 88 85 87 85 90 81 83 80 73 2007 77 87 95 86 84 87 87 88 86 82 73 85 2008 88 86 89 91 88 92 87 92 90 86 80 80 2009 78 94 93 88 89 83 89 88 89 87 80 - Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 83 DIỄN BIẾN LƯỢNG MƯA 12 NĂM (TỪ 1997 – 2009) L−îng m−a trung b×nh (mm) Tháng Năm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1997 2,06 11,8 1,7 5,7 5,6 9,16 9,3 8,8 8,1 5,7 1,04 0,7 1998 1,4 0,4 1,2 1,3 8,9 11,2 5,7 7,0 9,3 3,1 0,3 0,9 1999 0,3 0,07 1,12 1,7 10,9 4,7 3,02 13,9 5,9 2,2 1,7 2,5 2000 0,09 0,9 2,1 1,5 6,5 3,8 8,0 7,6 7,8 2,2 0,07 0,05 2001 0,4 0,8 4,6 1,5 8,6 8,4 8,7 8,6 8,6 7,4 1,6 2,03 2002 0,1 0,09 0,2 0,9 9,0 10,5 7,5 6,3 3,6 3,3 2,6 2,7 2003 1,3 0,7 0,5 1,5 15,2 4,6 3,7 9,6 7,9 0,2 0,1 0,03 2004 0,3 1,6 1,3 1,7 6,6 6,8 15,3 5,08 5,8 0,1 0,4 0,7 2005 0,2 0,9 1,2 0,4 3,5 6,5 11,4 10,4 7,0 0,7 7,96 0,9 2006 0,01 0,9 1,33 2,8 1,94 6,5 5,8 22,6 4,3 0,01 1,93 0,0 2007 0,28 0,5 1,13 2,7 3,8 7,25 5,07 5,09 11,3 3,9 1,18 0,59 2008 1,97 1,2 1,13 1,3 5,5 7,13 4,3 12,4 12,8 0,96 1,87 1,19 2009 2,6 7,3 7,7 5,9 3,6 5,5 7,1 4,3 10,1 3,2 0,13 - Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 84 Phô lôc 3 Xö lý sè liÖu ThÝ nghiÖm phßng trõ s©u ®ôc th©n 2 chÊm BALANCED ANOVA FOR VARIATE BB FILE SDTNS 18/ 8/** 18:53 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 Nag suat VARIATE V003 BB LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 CT$ 10 487.579 48.7579 5.33 0.001 3 2 NL$ 2 .294585 .147292 0.02 0.985 3 * RESIDUAL 20 183.045 9.15226 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 32 670.919 20.9662 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE SDTNS 18/ 8/** 18:53 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 Nag suat MEANS FOR EFFECT CT$ ------------------------------------------------------------------------------- CT$ NOS BB 1 3 53.5200 2 3 48.6933 3 3 52.3200 4 3 52.4300 5 3 46.6200 6 3 52.2700 7 3 52.1600 8 3 48.0300 9 3 54.0700 10 3 54.0100 11 3 40.9600 SE(N= 3) 1.74664 5%LSD 20DF 5.15253 ----------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT NL$ ------------------------------------------------------------------------------ NL$ NOS BB 1 11 50.5109 2 11 50.5455 3 11 50.3300 SE(N= 11) 0.912153 5%LSD 20DF 2.69082 ------------------------------------------------------------------------------ ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE SDTNS 18/ 8/** 18:53 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 Nag suat F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CT$ |NL$ | (N= 33) -------------------- SD/MEAN | | | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | BB 33 50.462 4.5789 3.0253 6.0 0.0008 0.9849 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp……… 85 Ty le bong bac thi nghiem phong tru sau duc than vu dong xuan 2009 VARIATE V003 BB LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 CT$ 10 1595.36 159.536 686.02 0.000 3 2 NL$ 2 .269090 .134545 0.58 0.575 3 * RESIDUAL 20 4.65102 .232551 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 32 1600.28 50.0086 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE SDT 11/ 8/** 0:12 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 Ty le bong bac thi nghiem phong tru sau duc than vu dong xuan 2009 MEANS FOR EFFECT CT$ ------------------------------------------------------------------------------- CT$ NOS BB 1 3 1.80000 2 3 9.50000 3 3 4.00000 4 3 3.80000 5 3 14.3000 6 3 4.10000 7 3 4.30000 8 3 11.7000 9 3 0.800000 10 3 0.900000 11 3 24.7000 SE(N= 3) 0.278419 5%LSD 20DF 0.821326 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT NL$ ------------------------------------------------------------------------------- NL$ NOS BB 1 11 7.31818 2 11 7.33636 3 11 7.13636 SE(N= 11) 0.145399 5%LSD 20DF 0.428924 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE SDT 11/ 8/** 0:12 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 Ty le bong bac thi nghiem phong tru sau duc than vu dong xuan 2009 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CT$ |NL$ | (N= 33) -------------------- SD/MEAN | | | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | BB 33 7.2636 7.0717 0.48224 6.6 0.0000 0.5747 ._.