Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển hệ thống sản xuất rau an toàn trên địa bàn thành phố Bắc Giang và vùng phụ cận
Tài liệu Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển hệ thống sản xuất rau an toàn trên địa bàn thành phố Bắc Giang và vùng phụ cận: ... Ebook Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển hệ thống sản xuất rau an toàn trên địa bàn thành phố Bắc Giang và vùng phụ cận
Tóm tắt tài liệu Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển hệ thống sản xuất rau an toàn trên địa bàn thành phố Bắc Giang và vùng phụ cận, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
trêng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi
------------------
TH¢N NGäC HOµNG
Nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang vµ vïng phô cËn
LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp
Chuyªn ngµnh: trång trät
M· sè: 60.62.01
Ngêi híng dÉn khoa häc: PGs.ts. ph¹M tiÕn dòng
Hµ Néi - 2008
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ cha hÒ ®îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo.
Mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n ®· ®îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn ®· ®îc chØ râ nguån gèc.
T¸c gi¶ luËn v¨n
Th©n Ngäc Hoµng
Lêi c¶m ¬n
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS - TS. Ph¹m TiÕn Dòng - Phã trëng khoa N«ng häc - Trëng bé m«n hÖ thèng n«ng nghiÖp, ng êi ®· tËn t×nh gióp ®ì, híng dÉn t«i trong suèt thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi, còng nh trong qu¸ tr×nh hoµn chØnh luËn v¨n tèt nghiÖp.
T«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o Khoa Sau §¹i häc; Khoa N«ng häc, ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy c« trong Bé m«n HÖ thèng n«ng nghiÖp (Trêng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi).
Ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ tØnh B¾c Giang; Thµnh uû, Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n, Phßng Kinh tÕ, Phßng Thèng kª, Phßng Tµi nguyªn vµ M«i trêng, Tr¹m KhuyÕn n«ng Thµnh phè B¾c Giang; UBND c¸c x· trong vïng trång rau; bµ con n«ng d©n thµnh phè B¾c Giang tØnh B¾c Giang; c¸c b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, gia ®×nh vµ ng êi th©n ®· nhiÖt t×nh ñng hé, gióp ®ì t«i trong suèt thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn chØnh luËn v¨n tèt nghiÖp.
T¸c gi¶
Th©n Ngäc Hoµng
Môc lôc
Lêi cam ®oan i
Lêi c¶m ¬n ii
Môc lôc iii
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t vi
Danh môc c¸c b¶ng vii
Danh môc ch÷ viÕt t¾t
ASEAN
:
HiÖp héi c¸c níc §«ng nam ¸
ASEANGAP
:
Híng dÉn thùc hµnh n«ng nghiÖp tèt cña ASEAN
BVTV
:
B¶o vÖ thùc vËt
CCCT
:
C¬ cÊu c©y trång
CTV
:
Céng t¸c viªn
EC
:
Céng ®éng kinh tÕ ch©u ¢u
§VT
:
§¬n vÞ tÝnh
®
:
§ång
FAO
:
Tæ chøc n«ng l¬ng thÕ giíi
GAP
:
Híng dÉn thùc hµnh n«ng nghiÖp tèt
GDP
:
Tæng s¶n phÈm quèc néi
Ha
:
HÐcta
HTX
:
Hîp t¸c x·
IPM
:
Ph¬ng ph¸p phßng trõ dÞch h¹i tæng hîp
KHKT
:
Khoa häc kü thuËt
MBCR
:
Tû suÊt lîi nhuËn
NN&PTNT
:
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
RAT
:
Rau an toµn
TCN
:
Tiªu chuÈn ngµnh
TCVN
:
Tiªu chuÈn ViÖt Nam
TTCN
:
TiÓu thñ c«ng nghiÖp
UBND
:
Uû ban nh©n d©n
USD
:
§ång ®« la
WHO
:
Tæ chøc y tÕ thÕ giíi
Danh môc c¸c b¶ng
STT
Tªn b¶ng
Trang
2.1. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp lo¹i ho¸ chÊt BVTV trong s¶n phÈm rau t¬i 6
2.2. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp Hµm lîng nitrat (NO3) trong s¶n phÈm rau t¬i 6
2.3. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp mét sè kim lo¹i nÆng trong rau 7
2.4. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp mét sè vi sinh vËt trong rau 7
2.5. Lîng thuèc sö dông trªn diÖn tÝch canh t¸c ë ViÖt Nam (1990-1999) 10
2.6. T×nh h×nh sö dông thuèc BVTV trªn c¸c lo¹i c©y trång chÝnh ë ViÖt Nam n¨m 1999-2000 11
2.7. Thêi gian c¸ch ly thuèc BVTV ®· sö dông trªn rau ¨n l¸ vµ rau ¨n qu¶ ë mét sè ®Þa ph¬ng 13
2.8. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng rau trªn thÕ giíi (1997 - 2001) 25
2.9. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng c¸c lo¹i rau ph©n theo vïng 30
2.10. Kim ng¹ch xuÊt khÈu rau qu¶ tõ n¨m 1990 - 2004 (triÖu USD) 32
2.11. DiÖn tÝch s¶n xuÊt rau ë mét sè tØnh miÒn b¾c 33
4.1. §Æc ®iÓm khÝ hËu ë thµnh phè B¾c Giang (Sè liÖu trung b×nh tõ 1997 – 2007) 44
4.2. T×nh h×nh sö dông ®Êt cña thµnh phè B¾c Giang 48
4.3. Mét sè chØ tiªu lý ho¸ tÝnh cña ®Êt n«ng nghiÖp ë B¾c Giang (tÇng 0-30cm) 49
4.4. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë thµnh phè B¾c Giang 49
4.5. DiÖn tÝch n¨ng suÊt mét sè c©y trång chÝnh cña thµnh phè B¾c Giang qua c¸c n¨m 52
4.6. D©n sè ë thµnh phè B¾c Giang 53
4.7. DiÖn tÝch trång rau, ®Ëu cña thµnh phè B¾c Giang 57
4.8 . Chñng lo¹i rau ®îc trång phæ biÕn ë Thµnh phè B¾c Giang 58
4.9. HiÖu qu¶ cña c©y c¶i b¾p vô ®«ng cho 1 ha 60
4.10. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y su hµo vô ®«ng cho 1 ha 61
4.11. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y supl¬ vô ®«ng cho 1 ha. 62
4.12. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y cµ chua bi vô ®«ng cho 1 ha 63
4.13. HiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt rau c¶i cñ cho 1 ha 64
4.14. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y khoai t©y vô ®«ng cho 1 ha 65
4.15. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña mét sè lo¹i rau trång trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang 65
4.16. T×nh h×nh sö dông 1 sè lo¹i ph©n bãn cho rau 66
4.17. Møc ®Çu t ph©n bãn cho rau ë thµnh phè B¾c Giang cho 1 ha 67
4.18. Mét sè lo¹i s©u bÖnh h¹i chñ yÕu vµ thuèc dïng phæ biÕn trªn c©y rau vô ®«ng t¹i thµnh phè B¾c Giang 68
4.19. Kü thuËt sö dông thuèc BVTV cña ngêi d©n thµnh phè B¾c Giang trªn c©y rau 69
4.20. DiÖn tÝch ®Êt cña x· Song Mai 76
4.21. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng mét sè c©y trång chÝnh cña x· Song mai n¨m 2007 77
4.22. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña x· Song Mai thµnh phè B¾c Giang 77
4.23. ChÊt lîng ®Êt trång vµ nguån níc tíi ë c¸nh ®ång s¶n xuÊt rau an toµn 78
4.24. Mét sè néi dung cña quy tr×nh kü thuËt trång RAT 79
4.25. Thêi gian sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c¸c gièng rau trong m« h×nh thö nghiÖm trång RAT vô ®«ng n¨m 2007 80
4.26. KÕt qu¶ ph©n tÝch hµm lîng nitrorat trong rau an toµn cña m« h×nh thö nghiÖm vô ®«ng n¨m 2007 81
4.27. KÕt qu¶ ph©n tÝch hµm lîng mét sè lo¹i thuèc BVTV trong rau an toµn cña m« h×nh thö nghiÖm vô ®«ng n¨m 2007 81
4.28. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña m« h×nh trång thö nghiÖm rau an toµn vô ®«ng cho 1 ha ( TÝnh theo gi¸ th¸ng 12 n¨m 2007) 82
4.29. So s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a rau an toµn trång ngoµi ®ång ruéng vµ rau trång theo tËp qu¸n cña ngêi d©n 82
4.30. KÕt qu¶ trång rau c¶i ngät tr¾ng n¨m 2008 83
4.31. So s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt rau c¶i ngät tr¾ng trong nhµ líi víi c¶i ngät tr¾ng trång ngoµi ®ång ruéng. 84
1. Më ®Çu
1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Thµnh phè B¾c Giang, tØnh lþ cña TØnh B¾c Giang, lµ trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi cña TØnh B¾c Giang.
Thµnh phè B¾c Giang cã vÞ trÝ chiÕn lîc quan träng, c¸ch thñ ®« Hµ Néi kho¶ng 50 kil«mÐt vÒ phÝa ®«ng b¾c, c¸ch thµnh phè L¹ng S¬n kho¶ng 90 kil«mÐt vÒ phÝa ®«ng nam. DiÖn tÝch tù nhiªn lµ 3.209,14 ha trong ®ã diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lµ 1.492,28 ha.
Trong nh÷ng n¨m qua, cïng víi sù ph¸t triÓn ®i lªn cña tØnh B¾c Giang, thµnh phè B¾c Giang ®· cã bíc chuyÓn m×nh ®¸ng kÓ trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, x· héi.
Trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, thµnh phè B¾c Giang ®· chó träng ®Õn viÖc øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®a c¸c gièng c©y con míi vµo s¶n xuÊt lµm t¨ng n¨ng suÊt c©y trång vµ vËt nu«i. §èi víi c©y rau, mµu, hoa, c©y c¶nh ®· cã nhiÒu m« h×nh cho thu nhËp tõ 80 ®Õn 120 triÖu ®ång/ha/n¨m.
MÆc dï ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ ®¸ng kÓ song s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña thµnh phè B¾c Giang cßn cã khã kh¨n, tån t¹i: DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ®ang bÞ thu hÑp dÇn, gi¸ trÞ s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt cha cao, viÖc tæ chøc s¶n xuÊt, ¸p dông quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm an toµn trong ®ã cã rau an toµn cha ®îc quan t©m ®óng møc.
§Ó khai th¸c vµ ph¸t huy tiÒm n¨ng, lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý, ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña thµnh phè; NghÞ quyÕt §¹i héi ®¶ng bé thµnh phè B¾c Giang lÇn thø XIX nhiÖm kú 2005-2010 ®· chØ râ: “ TiÕp tôc chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo híng s¶n xuÊt hµng ho¸, n©ng cao gi¸ trÞ thu nhËp trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Tèc ®é t¨ng trëng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng 2,4 – 2,8%”.
Uû ban nh©n d©n thµnh phè B¾c Giang ®· x©y dùng Ph¬ng ¸n sè 198/PA-UBND ngµy 09 th¸ng 8 n¨m 2006 vÒ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸ giai ®o¹n 2006 – 2010 víi c¸c môc tiªu nh sau:
- Gi¸ trÞ thu nhËp b×nh qu©n tõ 38 ®Õn 40 triÖu ®ång/ha/n¨m.
- Quy ho¹ch h×nh thµnh vïng trång hoa, c©y c¶nh, rau an toµn tËp trung vµ ch¨n nu«i thuû s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ë c¸c x· vïng ven thµnh phè nh: Song Mai, §a Mai, thay thÕ cho trång lóa, mµu cã gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp tríc ®©y ®¸p øng nhu cÇu thÞ trêng.
§èi víi rau an toµn, thµnh phè B¾c Giang sÏ më réng diÖn tÝch lªn 70 ha, ®ång thêi øng dông m¹nh mÏ c¸c tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt rau an toµn.
Dùa trªn c¬ së nguån lîi tù nhiªn ®Êt ®ai, khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ môc tiªu, nhiÖm vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña thµnh phè B¾c Giang, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi "Nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang vµ vïng phô cËn”, gãp phÇn chñ ®éng khai th¸c c¸c nguån lîi tµi nguyªn, vèn, lao ®éng, thÞ tr êng ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, quy ho¹ch vµ h×nh thµnh vïng chuyªn canh s¶n xuÊt rau an toµn cung cÊp s¶n phÈm rau an toµn nh»m n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng, t¨ng thu nhËp cho ngêi d©n.
§©y lµ mét yªu cÇu thiÕt thùc, cÊp b¸ch ®èi víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng cña thµnh phè vµ lµ viÖc lµm cÇn thiÕt cho tríc m¾t vµ l©u dµi.
1.2. Môc ®Ých nghiªn cøu
Gãp phÇn lµm râ c¬ së khoa häc cho viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn. Tõ c¬ së khoa häc ®a ra ®Þnh híng x©y dùng hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn hµng ho¸ phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – x· héi vµ sinh th¸i cña thµnh phè B¾c Giang.
1.3. Yªu cÇu cña ®Ò tµi
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ®óng c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi chi phèi ®Õn s¶n xuÊt rau an toµn.
- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt rau vµ rau an toµn, ph¸t hiÖn nh÷ng u ®iÓm vµ tån t¹i cÇn kh¾c phôc.
- X©y dùng mét sè m« h×nh s¶n xuÊt rau an toµn, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña m« h×nh vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang vµ mét sè vïng phô cËn.
1.4. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi
1.4.1. ý nghÜa khoa häc
- T×m hiÓu c¬ së khoa häc cña viÖc ¸p dông quy tr×nh kü thuËt trång rau an toµn trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang, viÖc øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt rau an toµn. Tõ c¬ së khoa häc trªn, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toµn phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn x· héi cña thµnh phè B¾c Giang.
1.4.2. ý nghÜa thùc tiÔn
Tõ kÕt qu¶ cña ®Ò tµi sÏ gãp phÇn cho viÖc nh©n réng c¸c m« h×nh s¶n xuÊt rau an toµn cho n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, cung cÊp s¶n phÈm rau an toµn, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp cña hé n«ng d©n thµnh phè B¾c Giang vµ nh÷ng ®Þa ph¬ng cã ®iÒu kiÖn t¬ng tù.
1.5. §èi tîng nghiªn cøu vµ giíi h¹n cña ®Ò tµi
1.5.1. §èi t îng nghiªn cøu
- C¸c yÕu tè tù nhiªn gåm: KhÝ hËu, ®Êt ®ai, c¸c yÕu tè sinh vËt trong ®ã cã c©y trång vµ vËt nu«i, c¸c yÕu tè kinh tÕ - x· héi, bao gåm: §iÒu kiÖn kinh tÕ, c¬ së h¹ tÇng vµ n«ng hé cã ¶nh hëng ®Õn ®Ò tµi.
- Thùc tr¹ng s¶n xuÊt rau, c¬ cÊu gièng rau trªn ®Þa bµn thµnh phè
1.5.2. Giíi h¹n cña ®Ò tµi
§Ò tµi tËp trung nghiªn cøu thùc tr¹ng s¶n xuÊt rau trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang, tØnh B¾c Giang.
2. Tæng quan tµi liÖu
2.1. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ s¶n xuÊt rau an toµn
2.1.1. Mét sè yªu cÇu vµ chØ tiªu chÊt lîng rau s¹ch, rau an toµn
S¶n phÈm rau xanh ®îc xem lµ s¹ch hay an toµn khi chóng ph¶i ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu sau ®©y:
+ S¹ch, hÊp dÉn vÒ h×nh thøc: T¬i, s¹ch bôi bÈn, t¹p chÊt, thu ®óng ®é chÝnh, khi ®¹t chÊt lîng cao nhÊt, kh«ng cã triÖu chøng bÖnh, cã bao b× ®Ñp hÊp dÉn.
+ S¹ch, an toµn vÒ chÊt lîng: Khi s¶n phÈm rau cã c¸c d lîng thuèc BVTV, hµm lîng nit¬rat, hµm lîng kim lo¹i nÆng, sè lîng vi sinh vËt g©y h¹i kh«ng vît ngìng cho phÐp theo tiªu chuÈn vÖ sinh y tÕ:
M«i trêng canh t¸c vµ kü thuËt trång trät chÝnh lµ ë nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn s¶n xuÊt rau s¹ch, rau an toµn hay rau bÞ « nhiÔm…
Người ta phân biệt 3 loại rau: Rau sản xuất đại trà, rau sạch và RAT [2].
Rau sản xuất đại trà: Là các loại rau được trồng và sử dụng theo lối truyền thống, tổ chức sản xuất theo phong tục, tập quán của từng địa phương, không có quy trình thống nhất nên chất lượng cũng rất khác nhau.
Để đảm bảo năng suất, người trồng rau thường áp dụng các biện pháp kü thuËt như:
Phun các loại thuốc BVTV, kể cả các loại bị cấm hoặc hạn chế sử dụng trên rau.
Phun thuốc liều cao quá quy định để tiêu diệt nhanh sâu bệnh.
Phun thuốc trước khi thu hoạch mặc dù bao bì, nhãn thuốc có ghi thời gian cách ly.
Bón phân đạm quá liều lượng tạo ra hàm lượng nit¬rat trong rau cao.
Dùng các loại phân tươi chứa nhiều vi khuẩn gây bệnh đường ruột.
Rau sạch: Là rau không chứa các độc tố và các tác nhân gây bệnh, an toàn cho người và gia súc. Sản phẩm rau được xem là sạch khi đáp ứng các yêu cầu như hấp dẫn về hình thức, tươi sạch, không bụi bẩn, lẫn tạp chất, thu đúng độ chín khi có chất lượng cao nhất và có bao bì hấp dẫn.
Khái niệm rau “sạch” bao hàm rau có chất lượng tốt, với dư lượng hóa chất bảo vệ thực vật, kim loại nặng (Cu, Pb, Cd, As), Nitrat cũng như các vi sinh vật có hại cho sức khỏe con người ở dưới mức tiêu chuẩn cho phép theo tiêu chuẩn Việt Nam hoặc tiêu chuẩn của FAO, WHO. Đây là các chỉ tiêu quan trọng nhất nhằm xác định mức độ an toàn vệ sinh thực phẩm cho mặt hàng rau, quả “sạch”.
Rau sạch (sạch hoàn toàn): Là loại rau được sản xuất bằng công nghệ sinh học, hoàn toàn không sử dụng phân hóa học, hóa chất BVTV. Rau sạch được sản xuất theo quy trình vệ sinh đồng ruộng, bón phân sinh học và phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học. Tuy nhiên sản lượng rau loại này không đáng kể, giá thành rất cao nên chủ yếu phục vụ khách nước ngoài, các khách sạn, siêu thị lớn .
Rau an toàn (RAT): Theo quy định của Bộ NN & PTNT, rau an toàn là sản phẩm rau tươi (rau ăn thân, lá, củ, hoa và quả) có chất lượng đúng như đặc tính giống vốn có của nó, hàm lượng các chất độc và mức độ ô nhiễm các vi sinh vật gây hại dưới mức tiêu chuẩn cho phép, bảo đảm an toàn cho người tiêu dùng và môi trường thì được coi là rau đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, gọi tắt là rau an toàn (RAT) [45].
Các yêu cầu chất lượng của rau an toµn (RAT):
Tiêu chuẩn về hình thái: Sản phẩm được thu hoạch đúng thời điểm, đúng yêu cầu của từng loại rau (đúng độ già kỹ thuật hay thương phẩm), không dập nát, hư thối, không lẫn tạp chất, sâu bệnh và có bao gói thích hợp.
Về m«t sè chỉ tiêu phải đảm bảo quy định cho phép nh sau:
- Dư lượng các loại hóa chất BVTV trong sản phẩm rau.
B¶ng 2.1. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp lo¹i ho¸ chÊt BVTV trong s¶n phÈm rau t¬i
STT
ChØ tiªu
Mức giới hạn tối đa cho phép
Phương pháp thử
1
Những hóa chất có trong CODEX
Theo CODEX
Theo CODEX
2
Những hóa chất không có trong CODEX
Theo ASEAN
hoặc Đài Loan
Theo ASEAN
hoặc Đài Loan
(Nguån: Quyết định số 106/2007/QĐ-BNN ngày 28 tháng 12 năm 2007 của Bộ trưởng Bộ N«ng nghiệp & PTNT vÒ quy ®Þnh qu¶n lý s¶n xuÊt vµ kinh doanh rau an toµn)
- Hàm lượng Nitrat (NO3ˉ) tích lũy trong sản phẩm rau.
B¶ng 2.2. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp Hµm lîng nitrat (NO3) trong s¶n phÈm rau t¬i
STT
Lo¹i rau
Mức giới hạn tối đa cho phép (mg/ kg)
Phương pháp thử
1
Xà lách
1.500
TCVN 5247:1990
2
Rau gia vị
600
-
3
Bắp cải, Su hào, Suplơ, Củ cải , tỏi
500
-
4
Hành lá, Bầu bí, Ớt cây, Cà tím
400
-
5
Ngô rau
300
-
6
Khoai tây, Cà rốt
250
-
7
Đậu ăn quả, Măng tây, Ớt ngọt
200
-
8
Cà chua, Dưa chuột
150
-
9
Dưa bở
90
-
10
Hành tây
80
-
11
Dưa hấu
60
-
(Nguån: Quyết định số 106/2007/QĐ-BNN ngày 28 tháng 12 năm 2007 của Bộ trưởng Bộ N«ng nghiệp & PTNT vÒ quy ®Þnh qu¶n lý s¶n xuÊt vµ kinh doanh rau an toµn)
- Hàm lượng tích lũy một số kim loại nặng như: Chì (Pb), thủy ngân (Hg), asen (As), cadimi (Cd), đồng (Cu)…
B¶ng 2.3. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp mét sè kim lo¹i nÆng trong rau
TT
ChØ tiªu
Mức giới hạn tối đa cho phép
(mg/ kg)
Phương pháp thử
1
Asen (As)
1,0
TCVN 7601:2007;
TCVN 5367:1991
2
Chì (Pb)
1,0
TCVN 7602:2007
3
Thủy Ngân (Hg)
0,3
TCVN 7604:2007
4
Đồng (Cu)
30
TCVN 5368:1991;
TCVN 6541:1999
5
Cadimi (Cd)
TCVN 7603:2007
- Rau ăn củ
0,05
- Xà lách
0,1
- Rau ăn lá
0,2
- Rau khác
0,02
6
Kẽm (Zn)
40
TCVN 5487:1991
7
Thiếc (Sn)
200
TCVN 5496:2007
(Nguån: Quyết định số 106/2007/QĐ-BNN ngày 28 tháng 12 năm 2007 của Bộ trưởng Bộ N«ng nghiệp & PTNT vÒ quy ®Þnh qu¶n lý s¶n xuÊt vµ kinh doanh rau an toµn)
- Mức độ ô nhiễm các loại vi sinh vật gây bệnh (E.coli, Salmonella sp…) và kí sinh trùng đường ruột (trứng giun đũa Ascaris sp…).
B¶ng 2.4. Møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp mét sè vi sinh vËt trong rau
TT
ChØ tiªu
Mức giới hạn
tối đa cho phép
(CFU/g)
Phương pháp thử
1
Samonella
0
TCVN 4829:2005
2
Coliforms
100
TCVN 4883:1993;
TCVN 6848:2007
3
Escherichia coli
10
TCVN 6846:2007
(Nguån: Quyết định số 106/2007/QĐ-BNN ngày 28 tháng 12 năm 2007 của Bộ trưởng Bộ N«ng nghiệp & PTNT vÒ quy ®Þnh qu¶n lý s¶n xuÊt vµ kinh doanh rau an toµn)
Sản xuất RAT là một bộ phận của ngành sản xuất nông nghiệp, bên cạnh những đặc điểm chung, sản xuất RAT còn có những yêu cầu riêng :
- Phải xử lý kỹ vườn ươm để phòng chống sâu, bệnh cho cây giống.
- Là loại cây trồng yêu cầu kỹ thuật cao, đầu tư vật chất cũng như lao động lớn hơn cây trồng khác.
- Là sản phẩm chứa nhiều chất dinh dưỡng nên có nhiều loại sâu bệnh hại, cần phải sử dụng thuốc BVTV, phân bón đúng quy định (về liều lượng, chủng loại, thời gian…) và tổ chức sử dụng lao động hợp lý, khoa học để vừa cho năng suất, sản lượng cao vừa đảm bảo chất lượng.
- Đòi hỏi của thị trường tiêu thụ rất nghiêm ngặt, người sản xuất phải tôn trọng các tiêu chuẩn chất lượng thì sản phẩm mới tồn tại được trên thị trường.
- Rau an toµn là sản phẩm tươi sống có hàm lượng nước cao, cồng kềnh, dễ hư hỏng, khó vận chuyển và bảo quản nên thường được tiêu thụ tại chỗ.
Tiêu thụ rau mang tính thời vô nên lượng cung cấp và giá là hai yếu tố biến động tỷ lệ nghịch với nhau. Sự khan hiếm vào đầu, cuối vụ làm cho giá bán tăng và giá bán giảm vào giữa vụ do lượng cung tăng.
Sản xuất các loại RAT phải vận dụng các yêu cầu cụ thể cho từng loại rau, với điều kiện thực tế của từng địa phương.
Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thành phố Hà Nội đã ra quy định 562/Q§-KHCN về RAT, sản xuất rau an toàn phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn :
- Môi trường sản xuất như: §ất, nước, không khí cần phải sạch.
- Rau phải được sản xuất ở những nơi đã quy hoạch và quản lý chặt chẽ về phân bón, thuốc BVTV.
- Hạt giống được kiểm định chất lượng, có khả năng kháng sâu bệnh cao, không chứa mầm bệnh hại.
- Đất trồng rau không được nhiễm bẩn. Cấu trúc đất trung bình, pH từ 5,5 - 6,8. Hàm lượng mùn > 1,5%. Không chứa tàn dư sâu bệnh.
- Nguồn nước sử dụng phải được lấy trực tiếp từ sông Hồng, sông Đuống hoặc từ giếng khoan.
- Chỉ sử dụng phân chuång đã được ủ hoai mục.
- Áp dụng nghiêm ngặt phương pháp quản lý dịch hại tổng hợp IPM. Chỉ sử dụng thuốc có độ độc thấp, thời gian phân hủy nhanh trong trường hợp cần thiết và phải đảm bảo thời gian cách ly.
- Thu hoạch tại thời điểm rau đạt chất lượng tốt nhất. Rau cần được phân loại theo tiêu chí chất lượng và phải được bán ngay.
2.1.2. Mét sè nguyªn nh©n g©y mÊt an toµn trong trång rau:
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ th©m canh c©y rau, bªn c¹nh møc gia t¨ng vÒ khèi lîng vµ chñng lo¹i th× ngµnh trång rau níc ta hiÖn nay ®ang béc lé nhiÒu mÆt yÕu kÐm nh: viÖc sö dông å ¹t thuèc BVTVvµ ph©n ho¸ häc, cha chó träng øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ sinh häc… §iÒu ®ã ®· lµm t¨ng møc ®é « nhiÔm c¸c s¶n phÈm rau xanh.
§Ó x¸c ®Þnh nguyªn nh©n g©y « nhiÔm nh»m gi¶m ®Õn møc thÊp nhÊt d lîng ho¸ chÊt cã trong rau xanh ®· g©y ra nh÷ng t¸c h¹i cho søc khoÎ con ngêi, chóng ta cÇn ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng m«i trêng canh t¸c cã t¸c ®éng lín ®Õn sù « nhiÔm.
Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c chuyªn gia ë nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y cho thÊy cã c¸c nguyªn nh©n g©y mÊt an toµn trªn rau nh sau:
MÊt an toµn do ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt (BVTV):
Theo NguyÔn Ngäc Sinh vµ CTV n¨m 1999 th× lîng thuèc BVTV ®îc sö dông ë níc ta ®· kh«ng ngõng gia t¨ng, nÕu n¨m 1957 níc ta míi biÕt sö dông ho¸ chÊt BVTV, c¶ níc chØ dïng cã 100 tÊn thµnh phÈm th× ®Õn n¨m 1990 lîng thuèc BVTV ®· t¨ng lªn ®Õn 3500- 4000 tÊn ho¹t chÊt t¬ng ®¬ng víi 13-15 ngh×n tÊn thµnh phÈm. So víi n¨m 1990 th× n¨m 1999 lîng thuèc dïng cho 1 ha c©y trång t¨ng 2,17 lÇn, lîng thuèc BVTV tiªu thô t¨ng 11,8 lÇn vµ gi¸ thuèc t¨ng 21,9 lÇn. Lîng ho¹t chÊt trªn 1 ha canh t¸c còng kh«ng ngõng gia t¨ng.
Lîng thuèc BVTV sö dông trªn diÖn tÝch canh t¸c ë ViÖt Nam tõ 1990 ®Õn 1999 thÓ hiÖn ë b¶ng 2.5.
B¶ng 2.5. Lîng thuèc sö dông trªn diÖn tÝch canh t¸c ë ViÖt Nam (1990-1999)
N¨m
DiÖn tÝch canh t¸c (triÖu ha)
Lîng thuèc nhËp
(tÊn thµnh phÈm)
Tæng gi¸ trÞ (triÖu USD)
B×nh qu©n cho 1ha
TiÒn
Tû lÖ %
Lîng thuèc
(kg)
Gi¸ trÞ (USD)
1990
9,0
15.000
9,0
100,0
0,50
1,00
1991
9,4
20.300
22,5
250,0
0,67
1,00
1992
9,7
23.100
24,5
272,2
0,77
2,40
1993
9,9
24.800
33,4
371,1
0,82
3,30
1994
10,4
20.380
58,9
654,4
0,68
5,60
1995
10,5
25.666
100,4
1111,1
0,85
9,50
1996
10,5
32.751
124,3
1381,1
1,08
11,80
1997
10,5
30.406
126,0
1400,0
1,01
12,00
1998
10,5
42.738
196,7
2185,6
1,35
18,73
1999
10,5
33.715
158,7
1763,3
1,05
15,11
(Theo nguån cña Côc BVTV)
Nh vËy lîng thuèc BVTV ®· sö dông trªn diÖn tÝch canh t¸c ë ViÖt Nam ngµy cµng gia t¨ng. NÕu n¨m 1990 thuèc trõ s©u bÖnh chØ sö dông cho gÇn 9 triÖu ha c©y trång th× n¨m 1999 ®· cã 10,5 triÖu ha c©y trång ph¶i dïng thuèc BVTV vµ ®Ó cã lîng thuèc trªn tÊt nhiªn chi phÝ vÒ tæng gi¸ trÞ USD lµ rÊt lín. TÝnh ®Õn n¨m 1999 níc ta ®· ph¶i chi mÊt 158,7 triÖu USD cho thuèc BVTV t¨ng 17,63 lÇn so víi n¨m 1990, lîng thuèc dïng cho 1 ha c©y trång còng t¨ng gÊp 2 lÇn. Lîng thuèc BVTV ®îc sö dông tËp trung chñ yÕu vµo c©y lóa, c©y rau, c©y mµu vµ c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy kh¸c.
B¶ng 2.6. T×nh h×nh sö dông thuèc BVTV trªn c¸c lo¹i c©y trång chÝnh ë ViÖt Nam n¨m 1999-2000
Vïng sö dông thuèc BVTV
Lîng thuèc dïng trªn c¸c lo¹i c©y trång (kg/ha)
C©y lóa
C©y rau
C©y mµu
C©y CN ng¾n ngµy
C©y CN dµi ngµy
Trung b×nh
§ång b»ng s«ng Hång
3,34
5,52
0,88
3,34
3,08
3,23
§«ng B¾c Bé
3,01
5,17
0,56
3,19
3,32
3,05
T©y B¾c Bé
0,24
0,42
0,08
0,38
0,39
0,30
B¾c Trung bé
0,84
3,84
0,48
2,56
2,14
2,17
Duyªn H¶i miÒn Trung
3,66
2,95
0,54
2,79
2,61
2,51
T©y Nguyªn
2,64
2,66
0,47
1,92
2,82
1,98
§«ng Nam Bé
3,95
5,51
1,24
3,20
3,96
3,57
§ång b»ng S«ng Cöu Long
3,18
5,74
0,74
3,62
3,24
3,32
Tæng hîp sè liÖu cho thÊy c¸c vïng miÒn ë níc ta sö dông thuèc BVTV kh«ng gièng nhau, vïng §«ng Nam Bé sö dông nhiÒu nhÊt, thø hai lµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long, thø 3 lµ ®ång b»ng s«ng Hång, thø 4 lµ vïng §«ng b¾c, sau ®ã ®Õn vïng duyªn H¶i miÒn Trung, riªng T©y Nguyªn vµ vïng T©y B¾c sö dông Ýt nhÊt.
Trong sè c¸c lo¹i c©y trång th× c©y rau vµ c©y lóa sö dông lîng thuèc BVTV nhiÒu h¬n, tËp trung ë tÊt c¶ c¸c vïng trong c¶ níc; tiÕp ®Õn lµ c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy vµ dµi ngµy, c©y mµu cã sö dông nhng sè lîng Ýt h¬n.
Theo ViÖn B¶o vÖ Thùc vËt, tõ n¨m 1998 ®Õn nay níc ta ®· vµ ®ang sö dông kho¶ng 270 lo¹i thuèc trõ s©u, 216 lo¹i thuèc trõ bÖnh, 160 lo¹i thuèc trõ cá, 12 lo¹i thuèc diÖt chuét vµ 26 lo¹i thuèc kÝch thíc sinh trëng víi khèi lîng ngµy cµng gia t¨ng. Tuy chñng lo¹i thuéc BVTV nhiÒu, song do thãi quen hoÆc sî rñi ro còng nh do thiÕu hiÓu biÕt vÒ møc ®é ®éc h¹i cña ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt nªn ngêi n«ng d©n chØ dïng mét lo¹i thuèc BVTV cã ®é ®éc cao ®· bÞ cÊm hoÆc h¹n chÕ sö dông nh: Monitor, Wofatoc thËm chÝ c¶ DDT… Nguyªn nh©n lµ do c¸c lo¹i thuèc trªn gi¸ rÎ, mÆt kh¸c cã phæ diÖt s©u réng vµ hiÖu qu¶ diÖt s©u t¬ng ®èi cao.
Còng theo ®iÒu tra cña ViÖn BVTV n¨m 1998, t¹i c¸c vïng trång rau ven Hµ Néi, H¶i Phßng, B¾c Ninh, H¶i D¬ng… MÆc dï thuèc trõ s©u Wofatox, Monitor ®· bÞ cÊm sö dông trªn rau nhng n«ng d©n vÉn phun víi khèi lîng lín: 6,45 lÇn/vô trªn rau hä thËp tù vµ 5,73 lÇn trªn ®Ëu ®ç. VÒ chñng lo¹i thuèc th× ngêi n«ng d©n sö dông phæ biÕn kho¶ng 30 lo¹i, trong ®ã miÒn B¾c dïng 13 lo¹i, miÒn Nam dïng 17 lo¹i chØ phßng trõ riªng cho s©u h¹i trªn rau hä thËp tù.
Thùc hiÖn thêi gian c¸ch ly thuèc b¶o vÖ thùc vËt (BVTV): §©y lµ vÊn ®Ò tån t¹i lín nhÊt trong giai ®o¹n hiÖn nay ë níc ta vÒ vÖ sinh an toµn thùc phÈm trªn rau, chÌ, còng nh mét sè c©y thùc phÈm kh¸c, ®ã lµ kh«ng ®¶m b¶o thêi gian c¸ch ly sau sö dông thuèc BVTV.
Côc B¶o vÖ Thùc vËt ®iÒu tra ë 290 hé n«ng d©n trång rau: Supl¬, su hµo, rau muèng, ®Ëu c« ve, ®Ëu ®òa, cµ chua trong n¨m 1999 ë mét sè ®Þa ph¬ng cho biÕt c¸c n¬i ®Òu kh«ng tu©n thñ thêi gian c¸ch ly theo quy ®Þnh. HÇu hÕt c¸c hé n«ng d©n ®Òu vi ph¹m thêi gian c¸ch ly sau phun thuèc, sù vi ph¹m nhiÒu nhÊt trªn nhãm rau ¨n qu¶ nh cµ chua, ®Ëu ®ç, tiÕp ®ã lµ ®Õn nhãm rau ¨n l¸ vµ c©y chÌ.
B¶ng 2.7. Thêi gian c¸ch ly thuèc BVTV ®· sö dông trªn rau ¨n l¸ vµ rau ¨n qu¶ ë mét sè ®Þa ph¬ng
§Þa ®iÓm
Sè hé ®iÒu tra
Tû lÖ (%) sè hé n«ng d©n thùc hiÖn ë c¸c kho¶ng thêi gian c¸ch ly (ngµy)
1-3
4-6
11-15
1-3
>15
Trªn rau ¨n l¸
Minh Khai , Tõ Liªm
58,0
6,9
37,9
25,9
13,8
15,5
TiÒn Phong, Mª Linh
73,0
9,6
35,6
30,1
13,7
11,0
Song Phîng, Hoµi §øc
60,0
10,0
46,7
18,3
15,0
10,0
Trªn rau ¨n qu¶
Minh khai, Tõ liªm
58,0
39,7
34,5
25,8
TiÒn Phong, Mª Linh
73,0
45,2
37,0
17,8
Song Phîng, Hoµi §øc
60,0
35,0
43,3
11,7
10,0
Sè liÖu ë b¶ng trªn cho thÊy nhiÒu ®Þa ph¬ng phÇn lín c¸c hé n«ng d©n kh«ng tu©n thñ quy ®Þnh c¸ch ly thuèc BVTV. MÆt kh¸c nÕu nh tríc chÕ biÕn mµ chØ c¸ch ly ng¾n nh vËy sÏ dÉn ®Õn nguy c¬ tån ®äng d lîng ho¸ chÊt trong n«ng s¶n thùc phÈm. MÆc dï biÕt lµ nguy hiÓm nhng chØ v× ham lîi nhuËn tríc m¾t mµ ngêi n«ng d©n ®· kh«ng thùc hiÖn qu¸ tr×nh c¸ch ly sau 10-15 ngµy phun. Thùc tr¹ng vi ph¹m vÒ thêi gian c¸ch ly thuèc BVTV lµ ®iÒu ®¸ng b¸o ®éng.
§©y lµ nguyªn nh©n chÝnh còng lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n ®Ó gi¶i thÝch v× sao d lîng thuèc BVTV cßn tån t¹i, chóng ®· ®Ó l¹i d lîng ho¸ chÊt trong n«ng s¶n, thùc phÈm tríc khi chÕ biÕn lµ t¬ng ®èi phæ biÕn vµ hÇu hÕt vît qu¸ møc cho phÐp. KÕt qu¶ ph©n tÝch vÒ d lîng thuèc BVTV trong 728 mÉu rau ë Kh¸nh Hoµ th× cã 24,7% sè mÉu chøa d lîng ho¸ chÊt BVTV vît tiªu chuÈn cho phÐp tõ 2-6 lÇn. KiÓm tra 180 mÉu rau ë miÒn Trung th× ®Òu cã DDT. T¹i c¸c vïng rau thuèc ngo¹i thµnh Hµ Néi, §µ L¹t do hÖ thèng sö dông ruéng ®Êt cao, thêi vô tr¶i ®Òu nªn trªn ®ång ruéng hÇu nh c©y trång cã quanh n¨m, ®iÒu ®ã ®· t¹o nguån thøc ¨n liªn tôc cho c¸c lo¹i s©u h¹i vµ lµm cho sù di chuyÓn cña bím s©u h¹i ngµy cµng gia t¨ng tõ ruéng s¾p thu ho¹ch ®Õn ruéng míi trång. Nh vËy kh«ng sao tr¸nh khái viÖc sö dông thuèc trõ s©u, ngêi n«ng d©n ph¶i phun tõ 7 tíi 15 lÇn, víi sè lîng thuèc tõ 4 - 5 kg/a.i/ha. Theo sè liÖu cña Trung t©m KiÓm ®Þnh thuèc BVTV phÝa B¾c th× d lîng ho¸ chÊt tån d trong mét sè lo¹i n«ng s¶n nh rau, qu¶, chÌ… thêng vît qu¸ møc cho phÐp.
D lîng thuèc trõ s©u kh«ng chØ tån d trong n«ng s¶n thùc phÈm mµ chóng cßn tån d trong ®Êt vµ níc.
VÒ thêi gian c¸ch ly: Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra kho¶ng 80% n«ng d©n ®îc pháng vÊn th× hä kh¼ng ®Þnh r»ng s¶n phÈm rau b¸n trªn thÞ trêng ®îc thu ho¹ch víi thêi gian c¸ch ly phæ biÕn lµ 3 ngµy, kh«ng ph©n biÖt ®îc lo¹i thuèc trõ s©u g×. §a sè n«ng d©n ®îc pháng vÊn ®Òu cho biÕt rau trång trong vên nhµ nÕu ®Ó ¨n th× hä kh«ng phun thuèc hoÆc phun thuèc rÊt Ýt, cßn nÕu ®Ó b¸n cÇn ph¶i cã n¨ng suÊt th× hä ®· sö dông nhiÒu ho¸ chÊt BVTV. Mét sè n«ng d©n cßn sö dông DDT trong b¶o qu¶n c¸c lo¹i rau gièng nh h¹t mïi, h¹t tÝa t«, h¹t rau, h¹t quÕ, h¹t muèng…
HËu qña cña viÖc sö dông thuèc trõ s©u hµng n¨m ®· x¶y ra nhiÒu trêng hîp bÞ ngé ®éc do rau cßn tån d ho¸ chÊt BVTV. Ngoµi ra d lîng ho¸ chÊt kh«ng g©y ®éc cÊp tÝnh còng cßn kh¸ phæ biÕn. KÕt qu¶ xÐt nghiÖm s÷a cña 47 bµ mÑ ®ang cho con bó t¹i mét x· ngo¹i thµnh Hµ Néi cã 4 trêng hîp cã d lîng ho¸ chÊt BVTV nhãm l©n h÷u c¬ rÊt cao.
MÊt an toµn do bãn qu¸ nhiÒu ph©n ®¹m lµm t¨ng hµm lîng Nitrat (NO˘3) trong rau.
Theo mét sè nhµ khoa häc th× lîng ph©n ho¸ häc ®îc sö dông vµo trång trät ë ViÖt Nam kh«ng vµo lo¹i cao so víi c¸c níc trong khu vùc vµ so víi b×nh qu©n trªn toµn thÕ giíi. Tuy nhiªn ¶nh hëng cña ph©n ho¸ häc, nhÊt lµ ®¹m víi sù tÝch luü nitrat trong rau còng lµ mét nguyªn nh©n lµm cho rau ®îc xem lµ kh«ng an toµn.
NO˘3 vµo c¬ thÓ ë møc trung b×nh, thêng kh«ng g©y ngé ®éc, chØ khi hµm lîng vît møc cho phÐp th× míi nguy hiÓm. Trong hÖ thèng tiªu ho¸ NO˘3 bÞ khö thµnh nitrit (NO2), Nitrit lµ mét chÊt chuyÓn biÕn oxyheamo - globin (chÊt vËn chuyÓn oxy trong m¸u) thµnh chÊt kh«ng ho¹t ®éng ®îc gäi lµ Methaemoglobin. ë møc cao nitrit sÏ lµm gi¶m h« hÊp cña tÕ bµo, ¶nh hëng tíi ho¹t ®éng cña tuyÕn gi¸p, g©y ra ®ét biÕn vµ ph¸t triÓn c¸c khèi u. Trong c¬ thÓ con ngêi nÕu lîng nitrit ë møc ®é cao cã thÓ g©y ph¶n øng víi axit amin thµnh chÊt g©y ung th gäi lµ Nitrosamin. Cã thÓ nãi hµm lîng NO˘3 vît ngìng cho phÐp lµ triÖu chøng g©y nguy hiÓm cho søc khoÎ con ngêi, v× vËy c¸c níc nhËp khÈu rau t¬i ®Òu ph¶i kiÓm tra hµm lîng NO˘3 tríc khi nhËp s¶n phÈm.
Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO) vµ céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (EC) ®· quy ®Þnh giíi h¹n hµm lîng nitrat trong níc uèng lµ díi 50mg/lÝt. TrÎ em nÕu thêng xuyªn uèng níc cã hµm lîng nitrat cao h¬n 45mg/lÝt sÏ bÞ rèi lo¹n trao ®æi chÊt, gi¶m kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh cña c¬ thÓ. TrÎ em ¨n sóp rau mµ cã hµm lîng NO˘3 tõ 80-1300mg/kg sÏ bÞ ngé ®éc, v× thÕ WHO khuyÕn c¸o hµm lîng NO˘3 trong rau t¬i kh«ng ®îc qu¸ 300mg/kg. Theo mét sè tµi liÖu cña Mü th× hµm lîng NO˘3 cßn phô thuéc vµo tõng lo¹i rau, vÝ dô m¨ng t©y kh«ng qu¸ 50mg/kg nhng cñ c¶i møc cho phÐp 360mg/kg.
HiÖn nay, tµi liÖu cña Nga ®· quy ®Þnh cô thÓ vÒ hµm lîng NO˘3 kh«ng ®îc vît qu¸ c¸c sè liÖu sau ®©y ®èi víi tõng lo¹i rau (mg/kg): C¶i b¾p - 500; cµ rèt - 250; da chuét - 150, cµ chua -150, rau c¶i -1400, hµnh cñ -60, hµnh l¸ -400, khoai t©y -250, rau th¬m (hóng, mïi tÇu, tÝa t«) - 600, xµ l¸ch -1500 vµ supl¬ -500mg/kg.
MÊt an toµn do tån d kim lo¹i nÆng trong s¶n phÈm rau:
ViÖc l¹m dông ho¸ chÊt BVTV vµ c¸c lo¹i ph©n bãn ho¸ häc ®· lµm cho mét lîng N,P,K vµ ho¸ chÊt BVTV bÞ röa tr«i xuèng c¸c ao hå, s«ng, suèi, chóng x©m nhËp vµo m¹ch níc ngÇm g©y ra « nhiÔm. C¸c kim lo¹i nÆng tiÒm Èn trong ®Êt trång cßn ®îc thÈm thÊu tõ nguån níc th¶i thµnh phè vµ khu c«ng nghiÖp chuyÓn trùc tiÕp qua níc tíi ®îc rau xanh hÊp thô.
Ngoµi ra viÖc bãn l©n 1 tÊn supe l©n cã thÓ chøa 50-170 g Cadimi (Cd) còng lµm t¨ng lîng Cadimi trong ®Êt vµ trong s¶n phÈm rau.
MÊt an toµn do sö dông ph©n t¬i lµm cho tån d c¸c vi sinh vËt g©y h¹i trong rau xanh:
ViÖc sö dông níc ph©n ®Ó tíi cho rau ®· trë thµnh mét tËp qu¸n canh t¸c ë mét sè vïng, nhÊt lµ vïng trång rau chuyªn canh. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm._. rau kh«ng an toµn. Sö dông rau gia vÞ, nhÊt lµ rau th¬m vµ ¨n rau sèng chÝnh lµ h×nh thøc truyÒn t¶i trøng giun vµ c¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh ®êng ruét vµo c¬ thÓ ngêi. HËu qña sö dông rau t¬i cã vi sinh vËt g©y h¹i nh E. coli, Samonella, trøng giun… tuy cha ®îc thèng kª song t¸c h¹i trùc tiÕp víi con ngêi ch¾c cßn cao h¬n.
2.1.3. Nh÷ng yÕu tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – x· héi t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu c©y trång nãi chung vµ c©y rau nãi riªng
Theo Mai V¨n QuyÒn (1996) [43] th×, c¸c yÕu tè c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu c©y trång bao gåm yÕu tè tù nhiªn (®Êt ®ai, khÝ hËu, chÕ ®é thñy v¨n, … ) vµ c¸c yÕu tè kinh tÕ x· héi, trong ®ã c¸c yÕu tè tù nhiªn võa lµ ®iÒu kiÖn, võa lµ m«i trêng cña s¶n xuÊt. Mçi yÕu tè ®Òu cã vai trß quan träng quyÕt ®Þnh chi phèi ®Õn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, do vËy ph¶i nghiªn cøu n¾m v÷ng quy luËt chuyÓn biÕn cña c¸c yÕu tè tù nhiªn mµ bè trÝ c©y trång hîp lý, lîi dông tèi ®a c¸c mÆt u thÕ, h¹n chÕ vµ nÐ tr¸nh nh÷ng bÊt lîi (Ph¹m ChÝ Thµnh – 2000) [21].
TrÇn §øc H¹nh vµ CTV, (1997) [15] cho r»ng, khÝ hËu lµ yÕu tè rÊt quan träng cña hÖ sinh th¸i, viÖc bè trÝ c«ng thøc lu©n canh vµ thêi vô thÝch hîp cho tõng lo¹i c©y trång ®Ó tËn dông tèi ®a mÆt thuËn lîi cña thêi tiÕt, tr¸nh nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi sÏ cho s¶n phÈm cao nhÊt vµ còng lµ kinh tÕ nhÊt. C¸c yÕu tè khÝ hËu cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sinh trëng vµ n¨ng suÊt c©y trång lµ nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng, tæng tÝch «n, lîng ma vµ c¸c hiÖn t îng thiªn tai nh: b·o, lôt, h¹n, óng.
* NhiÖt ®é vµ c¬ cÊu c©y trång
Sù sèng cña c©y lµ mét lo¹t c¸c ph¶n øng sinh hãa häc x¶y ra trong c¬ thÓ c©y trång. C¸c ph¶n øng nµy chØ tiÕn hµnh tèt trong ph¹m vi nhiÖt ®é thÝch hîp. ë nhiÖt ®é thÊp hoÆc cao nµo ®ã c¸c ph¶n øng sinh hãa häc ngõng l¹i, sù sèng cña c©y còng ngõng theo. NÕu nhiÖt ®é trªn vµ díi nhiÖt ®é tèi thÝch ®ã c©y ®Òu bÞ h¹i.
Tõng lo¹i c©y trång, bé phËn cña c©y (rÔ, th©n, hoa, l¸…), c¸c qu¸ tr×nh sinh lý cña c©y (quang hîp, hót n íc, hót kho¸ng…) sÏ ph¸t triÓn tèt ë nhiÖt ®é thÝch hîp vµ chØ an toµn ë mét nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh. NhiÖt ®é l¹i cã sù thay ®æi theo th¸ng trong n¨m. V× vËy, ®Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång phï hîp víi nhiÖt ®é cña c©y, ViÖn sÜ n«ng häc §µo ThÕ TuÊn ®· chia c©y trång ra lµm ba lo¹i: C©y a nãng lµ thêng sinh trëng, ph¸t triÓn, ra hoa kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é 200C nh l¹c, lóa, ®ay, mÝa... C©y a l¹nh lµ nh÷ng c©y sinh trëng tèt vµ ra hoa kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é díi 200C nh lóa m×, khoai t©y, su hµo, b¾p c¶i; C©y trung gian lµ nh÷ng c©y yªu cÇu nhiÖt ®é xung quanh 200C ®Ó sinh trëng vµ ra hoa kÕt qu¶. (Phïng §¨ng Chinh vµ CTV, 1987) [8].
Trong bè trÝ hÖ thèng c©y trång ®Ó x¸c ®Þnh c©y trång trong mét n¨m cã thÓ ®a ra nhiÖt ®é cña vïng vµ tæng nhiÖt ®é mét vô cña c©y trång. NÕu tÝnh c¶ thêi gian lµm ®Êt, mét vô c©y a l¹nh cÇn tæng tÝch «n kho¶ng 1800 - 20000C vµ c©y a nãng cÇn 30000C. ë ®ång b»ng B¾c bé mét n¨m s¶n xuÊt hai vô lóa vµ mét vô mµu th× cÇn tæng tÝch «n 78000C [15].
* Lîng m a vµ c¬ cÊu c©y trång
Níc lµ yÕu tè ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c©y trång vµ cÇn cho sù sinh trëng, ph¸t triÓn cña c©y. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, lîng ma cung cÊp phÇn lín cho c©y trång mét phÇn ®¸ng kÓ lîng níc, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng vïng kh«ng cã hÖ thèng thuû lîi chñ ®éng. §Ó s¶n xuÊt c©y trång cã hiÖu qu¶ ®ßi hái cÇn n¾m quy luËt cña ma ®Ó tËn dông, khai th¸c vµ lùa chän c¬ cÊu c©y trång hîp lý (TrÇn §øc H¹nh vµ CTV, 1997) [15].
*§é Èm kh«ng khÝ vµ c¬ cÊu c©y trång
§é Èm cã liªn quan ®Õn sinh trëng vµ n¨ng suÊt c©y trång, ®é Èm qu¸ cao sù tho¸t h¬i níc cña c©y trång khã kh¨n, ®é më cña khÝ khæng thu hÑp l¹i, lîng CO2 x©m nhËp vµo c©y gi¶m xuèng dÉn ®Õn lµm gi¶m cêng ®é, gi¶m chÊt kh« tÝch lòy, do ®ã gi¶m n¨ng suÊt c©y trång. §é Èm kh«ng khÝ cao cßn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nhiÒu nÊm bÖnh vµ s©u h¹i ph¸t triÓn [15].
T¸c h¹i cña ®é Èm qu¸ thÊp kÌm theo nhiÖt ®é cao lµm cho c©y trång ph¶i tho¸t h¬i níc nhiÒu, h« hÊp t¨ng g©y tiªu hao chÊt kh«, gi¶m n¨ng suÊt sinh häc cña c©y. §é Èm kh«ng khÝ thÊp cßn lµm gi¶m søc sèng cña h¹t phÊn, c¶n trë qu¸ tr×nh thô phÊn cña c©y, do ®ã lµm gi¶m tû lÖ hoa cã Ých, t¨ng tû lÖ lÐp dÉn ®Õn gi¶m s¶n lîng thu ho¹ch. §ã lµ trêng hîp nh÷ng ngµy cã giã t©y nam (giã Lµo) ë c¸c tØnh miÒn B¾c Trung bé vµ mét phÇn ®ång b»ng s«ng Hång [15].
* ¸nh s¸ng vµ c¬ cÊu c©y trång
¸nh s¸ng cung cÊp n¨ng lîng cho qu¸ tr×nh tæng hîp chÊt h÷u c¬ cña c©y, ¸nh s¸ng lµ yÕu tè biÕn ®éng ¶nh h ëng ®Õn n¨ng suÊt. CÇn ph©n biÖt c©y trång theo yªu cÇu vÒ cêng ®é chiÕu s¸ng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp ¸nh s¸ng cña tõng thêi gian trong n¨m ®Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång cho phï hîp.
C©y trång ph¶n øng víi cêng ®é bøc x¹ mµ biÓu hiÖn lµ sè giê n¾ng vµ ph¶n øng quang chu kú lµ ph¶n øng cña c©y trång ®èi víi thêi gian chiÕu s¸ng trong ngµy.
C¨n cø vµo bøc x¹ ngêi ta chia c©y thµnh hai nhãm: Nhãm c©y a s¸ng vµ c©y bãng d©m. Cßn ®èi víi quang chu kú, ngêi ta chia c©y trång thµnh nhãm c©y ngµy ng¾n (ra hoa, kÕt qu¶ trong ®iÒu kiÖn ngµy ng¾n - díi 12 giê/ngµy vµ nhãm c©y ngµy dµi (ra hoa trong ®iÒu kiÖn ngµy dµi trªn 12 giê/ngµy). Nhãm c©y trång trung gian cã ph¶n øng yÕu víi quang chu kú.
C¨n cø vµo diÔn biÕn cña c¸c yÕu tè khÝ hËu trong n¨m hoÆc trong mét thêi kú, ®ång thêi c¨n cø vµo yªu cÇu vÒ nhiÖt ®é, Èm ®é, lîng ma, ¸nh s¸ng cña tõng lo¹i c©y trång ®Ó bè trÝ c¬ cÊu mïa vô, c¬ cÊu c©y trång thÝch hîp nh»m nÐ tr¸nh ® îc c¸c ®iÒu kiÖn bÊt thuËn, ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cña c©y [20].
*§Êt ®ai vµ c¬ cÊu c©y trång
T¸c gi¶ Bïi Quang To¶n (1993) [28] cho r»ng: §Êt ®ãng vai trß nh mét t¸c nh©n tiÕp nhËn vµ tÝch lòy c¸c tµi nguyªn tõ thµnh phÇn kh¸c cña hÖ sinh th¸i. §Êt lµ m«i tr êng sèng cña c©y, lµ n¬i cung cÊp n íc, chÊt dinh dìng cho c©y, nhiÒu yÕu tè tù nhiªn t¸c ®éng ®Õn c©y trång th«ng qua m«i trêng ®Êt.
§Êt vµ khÝ hËu hîp thµnh phøc hÖ t¸c ®éng vµo c©y trång. Do vËy, cÇn ph¶i n¾m ®îc ®Æc ®iÓm mèi quan hÖ gi÷a c©y trång víi ®Êt th× míi x¸c ®Þnh ® îc c¬ cÊu c©y trång hîp lý.
Khi nghiªn cøu vÒ vai trß cña ®Êt ®èi víi c©y trång, ph¶i ®Æc biÖt quan t©m tíi c¸c yÕu tè: §Þa h×nh ®Êt ®ai, thµnh phÇn vËt lý, thµnh phÇn hãa häc vµ chÕ ®é níc cña ®Êt ®Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý.
*Gièng c©y trång vµ c¬ cÊu c©y trång
Gièng c©y trång lµ mét nhãm c©y trång cã ®Æc ®iÓm kinh tÕ, sinh häc vµ c¸c tÝnh tr¹ng h×nh th¸i gièng nhau, cho n¨ng suÊt cao, chÊt lîng tèt ë c¸c vïng sinh th¸i gièng nhau vµ ®iÒu kiÖn kü thuËt phï hîp. V× vËy, gièng c©y trång ph¶i mang tÝnh khu vùc ho¸, tÝnh di truyÒn ®ång nhÊt vµ kh«ng ngõng tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi (NguyÔn V¨n HiÓn, 2000) [16].
* HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång
Sau khi x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång cÇn tÝnh to¸n gi¸ trÞ kinh tÕ. C¬ cÊu c©y trång míi ph¶i ®¹t gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n c¬ cÊu c©y trång cò. TÊt nhiªn yªu cÇu kinh tÕ cao th× c¸c lo¹i c©y trång ®Òu ph¶i ®¹t n¨ng suÊt cao, nhng do t¨ng vô nªn cã thÓ mét sè vô, mét sè c©y trång n¨ng suÊt kh«ng cao v× h¹ch to¸n cßn chó ý ®Õn vÊn ®Ò ph©n c«ng x· héi. S¶n phÈm n«ng nghiÖp ph¶i ®¶m b¶o l¬ng thùc, thùc phÈm, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp, thøc ¨n cho gia sóc vµ s¶n phÈm lµm hµng hãa.
§Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ ph¶i s¶n xuÊt ®a d¹ng, ngoµi c©y trång chñ yÕu, cÇn bè trÝ c©y trång bæ sung ®Ó tËn dông ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi cña vïng vµ cña c¬ së s¶n xuÊt. VÒ mÆt kinh tÕ c¬ cÊu c©y trång cÇn ph¶i ®¹t ® îc c¸c yªu cÇu sau:
- B¶o ®¶m yªu cÇu chuyªn canh vµ tû lÖ s¶n phÈm hµng ho¸ cao.
- §¶m b¶o viÖc hç trî cho ngµnh s¶n xuÊt chÝnh vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i, tËn dông c¸c nguån lîi tù nhiªn.
- §¶m b¶o viÖc ®Çu t lao ®éng vµ vËt t kü thuËt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.
- §¶m b¶o gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ cao h¬n c¬ cÊu c©y trång cò.
ViÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång cã thÓ dùa vµo mét sè chØ tiªu n¨ng suÊt, gi¸ thµnh, thu nhËp (gi¸ trÞ b¸n s¶n phÈm sau khi ®· trõ ®i chi phÝ ®Çu t ) vµ møc l·i (% cña thu nhËp so víi ®Çu t). Khi ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång cÇn dùa vµo n¨ng suÊt b×nh qu©n cña c©y trång vµ gi¸ c¶ thu mua cña thÞ trêng [35].
* N«ng hé vµ c¬ cÊu c©y trång
Theo §µo ThÕ TuÊn (1997) [35], n«ng hé lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ vµ ®· gãp phÇn to lín vµo sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n íc ta trong nh÷ng n¨m qua. TÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n chñ yÕu ®îc thùc hiÖn th«ng qua n«ng hé. Do vËy, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång thùc chÊt lµ sù c¶i tiÕn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c hé n«ng d©n. Do ®ã n«ng d©n lµ ®èi tîng nghiªn cøu chñ yÕu cña khoa häc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n.
Kinh tÕ n«ng hé lµ kinh tÕ cña hé n«ng nghiÖp sèng ë n«ng th«n, bao gåm c¶ thu nhËp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp. Hé n«ng d©n lµ c¸c hé gia ®×nh cã t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu lµ ruéng ®Êt, sö dông chñ yÕu lao ®éng gia ®×nh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n»m trong mét hÖ thèng kinh tÕ réng h¬n, nh ng vÒ c¬ b¶n ® îc ®Æc trng b»ng viÖc tham gia ho¹t ®éng trong thÞ tr êng víi mét tr×nh ®é Ýt hoµn chØnh. Hé n«ng d©n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau:
- Hé n«ng d©n lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, võa lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt, võa lµ mét ®¬n vÞ tiªu dïng.
- Quan hÖ gi÷a tiªu dïng vµ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña hé tõ tù cÊp hoµn toµn ®Õn s¶n xuÊt hµng ho¸ hoµn toµn. Tr×nh ®é nµy quyÕt ®Þnh ®Õn quan hÖ gi÷a n«ng hé víi thÞ trêng.
- C¸c hé n«ng d©n ngoµi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp cßn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp víi møc ®é kh¸c nhau, nªn khã giíi h¹n ®îc thÕ nµo lµ mét hé n«ng d©n thuÇn tuý. V× vËy, hé n«ng d©n t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n nhê vµo ruéng ®Êt th«ng qua c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, nhê ®ã mµ t¸i s¶n xuÊt më réng trong n«ng nghiÖp, phôc vô lîi Ých chung cña x· héi nªn cÇn thiÕt ph¶i cã chÝnh s¸ch x· héi ®Çu t thÝch hîp. Hé n«ng d©n kh«ng ph¶i lµ mét h×nh th¸i s¶n xuÊt ®ång nhÊt mµ lµ tËp hîp c¸c kiÓu n«ng hé kh¸c nhau, cã môc ®Ých vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng kh¸c nhau. C¨n cø vµo môc ®Ých vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña n«ng hé ®Ó ph©n biÖt c¸c kiÓu hé n«ng d©n kh¸c nhau:
- KiÓu n«ng hé hoµn toµn tù cÊp: ë kiÓu hé nµy, ngêi n«ng d©n Ýt cã ph¶n øng víi thÞ trêng, nhÊt lµ thÞ trêng lao ®éng vµ vËt t .
- KiÓu n«ng hé chñ yÕu tù cÊp, cã trao ®æi mét phÇn n«ng s¶n lÊy hµng tiªu dïng, cã ph¶n øng Ýt nhiÒu víi gi¸ c¶ (chñ yÕu gi¸ vËt t).
- KiÓu n«ng hé b¸n phÇn lín s¶n phÈm n«ng s¶n, cã ph¶n øng nhiÒu víi thÞ trêng.
- KiÓu n«ng hé hoµn toµn s¶n xuÊt hµng ho¸, cã môc ®Ých thu lîi nhuËn.
Môc tiªu s¶n xuÊt cña c¸c hé quyÕt ®Þnh sù lùa chän s¶n phÈm kinh doanh, c¬ cÊu c©y trång, quyÕt ®Þnh møc ®Çu t, ph¶n øng víi gi¸ c¶ vËt t, lao ®éng vµ s¶n phÈm cña thÞ trêng.
Còng theo §µo ThÕ TuÊn (1997) [35], qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c hé n«ng d©n tr¶i qua c¸c giai ®o¹n tõ thu nhËp thÊp ®Õn thu nhËp cao.
- Giai ®o¹n n«ng nghiÖp tù cÊp: N«ng d©n trång mét c©y hay mét vµi c©y l¬ng thùc chñ yÕu, Ýt ®Çu t th©m canh, n¨ng suÊt thÊp, gÆp nhiÒu rñi ro.
- Giai ®o¹n kinh doanh tæng hîp vµ ®a d¹ng: Khi míi chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸, n«ng d©n b¾t ®Çu s¶n xuÊt nh÷ng lo¹i c©y trång phôc vô cho nhu cÇu cña thÞ trêng, thÞ trêng cÇn lo¹i n«ng s¶n g× th× s¶n xuÊt c©y trång ®ã vµ nªn s¶n xuÊt ®a canh ®Ó gi¶m bít rñi ro.
* ChÝnh s¸ch vµ c¬ cÊu c©y trång
§Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång mét c¸ch cã c¨n cø khoa häc, phï hîp víi nhu cÇu cña thùc tiÔn vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña x· héi cÇn cã chÝnh s¸ch vÒ khoa häc - c«ng nghÖ ®Ó th«ng qua nghiªn cøu, nh»m thiÕt lËp ngay trªn ®ång ruéng cña ng êi n«ng d©n nh÷ng m« h×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cã hiÖu qu¶, ®ång thêi chuyÓn giao c¸c tiÕn bé kü thuËt cho n«ng d©n nh»m nh©n réng m« h×nh. Bªn c¹nh ®ã còng cÇn cã nh÷ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh ®Ó hç trî cho ngêi n«ng d©n khi míi b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång còng nh chÝnh s¸ch khen th ëng ®Ó khuyÕn khÝch nh÷ng hé, ®Þa ph¬ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång thµnh c«ng, cã hiÖu qu¶ (§µo ThÕ TuÊn, 1997) [35].
* ThÞ trêng vµ c¬ cÊu c©y trång
Theo Robert S. Pindyck, Daniel L. Rubingeld (Kinh tÕ häc vÜ m«, NXB Thèng kª, Hµ Néi, 1999) (dÉn Hå GÊm, 2003) [13] th× thÞ trêng lµ tËp hîp nh÷ng ngêi mua vµ ngêi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau dÉn ®Õn kh¶ n¨ng trao ®æi. ThÞ trêng lµ trung t©m cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ.
ThÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o lµ thÞ trêng cã nhiÒu ngêi mua vµ ngêi b¸n, kh«ng cã mét c¸ nh©n nµo cã ¶nh h ëng ®¸ng kÓ ®Õn ngêi mua vµ ngêi b¸n. Trong thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o thêng phæ biÕn mét gi¸ duy nhÊt lµ gi¸ thÞ trêng. ThÞ trêng c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o lµ nh÷ng ng êi b¸n kh¸c nhau cã thÓ ®Æt gi¸ kh¸c nhau cho cïng mét lo¹i s¶n phÈm, khi ®ã gi¸ thÞ tr êng ® îc hiÓu lµ gi¸ b×nh qu©n phæ biÕn.
ThÞ trêng lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång hîp lý. Theo c¬ chÕ thÞ trêng th× c¬ cÊu c©y trång ph¶i lµm râ ®îc c¸c vÊn ®Ò: Trång c©y g×, ®èi tîng phôc vô lµ ai. Th«ng qua sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng cã t¸c ®éng ®Þnh híng cho ngêi s¶n xuÊt nªn trång c©y g×, víi sè lîng chi phÝ nh thÕ nµo ®Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña x· héi vµ thu ®îc kÕt qu¶ cao. Th«ng qua thÞ trêng, ng êi s¶n xuÊt ®iÒu chØnh quy m« s¶n xuÊt, c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, thay ®æi gièng c©y trång, c¬ cÊu mïa vô cho phï hîp ®Ó cã nhiÒu hµng ho¸ phï hîp víi thÞ trêng.
Kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó mua b¸n, trao ®æi trªn thÞ trêng, gi¸ trÞ cña s¶n phÈm hµng ho¸ ph¶i th«ng qua thÞ trêng vµ ®îc thÞ trêng chÊp nhËn (dÉn theo Hå GÊm, 2003) [13].
Cã thÓ sö dông tû suÊt lîi nhuËn MBCR (Marginal Benefit Cost Ratio) ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång.
MBCR
=
Tæng thu nhËp CCCT míi - Tæng thu nhËp CCCT cò
Tæng chi phÝ CCCT míi - Tæng chi phÝ CCCT cò
Khi MBCR > 2 th× c¬ cÊu c©y trång cã hiÖu qu¶ kinh tÕ (dÉn Ph¹m ChÝ Thµnh, 1996) ) [22].
* Nhãm c¸c yÕu tè kinh tÕ - x· héi ¶nh hëng ®Õn c¬ cÊu c©y trång
Theo Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn §øc Viªn (1992) [20] c¸c nh©n tè kinh tÕ - x· héi chñ yÕu ¶nh hëng ®Õn x©y dùng hÖ thèng c©y trång hîp lý lµ c¬ së vËt chÊt kü thuËt, nguån lao ®éng, thÞ trêng tiªu thô, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, tËp qu¸n vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt truyÒn thèng.
C¬ së vËt chÊt lµ yÕu tè quan träng, trong ®ã thuû lîi lµ yÕu tè hµng ®Çu phôc vô cho th©m canh, t¨ng vô, ®a d¹ng ho¸ mïa vô vµ c©y trång. Mét ®Æc trng kh¸c biÖt n÷a lµ c¸c n«ng s¶n hµng ho¸ thêng cã sè lîng lín vµ t¬i sèng, v× vËy nãi ®Õn n«ng nghiÖp hµng ho¸ lµ nãi ®Õn b¶o qu¶n chÕ biÕn, ngoµi ra c¸c yÕu tè cÇn quan t©m nh : Giao th«ng, l u th«ng ph©n phèi…
Tãm l¹i: C¬ cÊu c©y trång chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè (tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi,…), c¸c yÕu tè ®ã kh«ng t¸c ®éng riªng lÎ, biÖt lËp mµ lu«n cã sù ®an xen phøc t¹p tíi c©y trång.
NhËn thøc ®îc tÇm quan träng vÒ mèi liªn quan h÷u c¬ cña c«ng t¸c chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, thµnh phè B¾c Giang ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch nh dµnh kinh phÝ thÝch hîp cho viÖc x©y dùng c¸nh ®ång 50 triÖu ®ång trªn ha/n¨m vµ hç trî kinh phÝ ®Ó ®a c¸c tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt, còng nh chó ý nghiªn cøu vÒ thÞ trêng, ®¶m b¶o ®Çu vµo, ®Çu ra cho s¶n phÈm cña c©y trång míi cã ®iÒu kiÖn tiªu thô vµ ®¹t hiÖu qu¶ thu nhËp cao cho ngêi s¶n xuÊt. Bè trÝ kinh phÝ vµ tæ chøc c¸c líp huÊn luyÖn, ®µo t¹o n«ng d©n trång rau theo ph¬ng ph¸p IPM.
Nh vËy, vÒ ph¬ng diÖn khoa häc kü thuËt, viÖc nghiªn cøu chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, ®Æc biÖt lµ chó träng ®Õn hÖ thèng s¶n xuÊt c¸c lo¹i rau chÝnh trªn ®Þa bµn thµnh phè, nhÊt thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh c¸c nhîc ®iÓm cña hÖ thèng s¶n xuÊt cò; lùa chän c¸c gièng c©y rau vµ biÖn ph¸p kü thuËt phï hîp ®Ó s¶n xuÊt rau an toµn; trªn c¬ së ®ã x©y dùng hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn ®¶m b¶o ch¾c ch¾n, cã nhiÒu u thÕ vÒ n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ gãp phÇn æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng m«i trêng sinh th¸i cña vïng vµ cña ®Ò tµi.
2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ hÖ thèng s¶n xuÊt rau
2.2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt rau trªn thÕ giíi
Hiện nay, 120 chủng loại rau được sản xuất ở khắp các lục địa nhưng chỉ có 12 chủng loại chủ lực được trồng trên 80% diện tích rau trên toàn thế giới.
Loại rau được trồng nhiều nhất là cà chua - 3,17 triệu ha, thứ hai là hành - 2,29 triệu ha, thứ ba là bắp cải - 2,07 triệu ha (năm 1997). Ở châu Á, loại rau được trồng nhiều nhất là cà chua, hành, bắp cải, dưa chuột, cà tím, ít nhất là đậu Hà Lan .
Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của con người, ngoài việc mở rộng diện tích, năng suất và sản lượng các loại rau cũng không ngừng tăng. Theo số liệu thống kê năm 2001 của FAO được thể hiện qua b¶ng sau:
B¶ng 2.8. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng rau trªn thÕ giíi (1997 - 2001)
Chỉ tiêu
1997
1998
1999
2000
2001
Diện tích
(triệu ha)
Thế giới
Châu Á
Tỷ lệ (%)
37,759
25,003
66,21
39,740
26,745
67,30
41,558
28,087
67,59
42,442
28,883
68,05
43,023
29,539
68,66
Năng suất (tạ/ha)
Thế giới
Châu Á
Tỷ lệ (%)
161,06
163,47
101,50
158,79
159,85
100,67
160,65
160,82
100,11
163,02
165,22
101,35
162,27
164,95
101,65
Sản lượng
(triệu tấn)
Thế giới
Châu Á
Tỷ lệ (%)
608.124
408.716
67,21
631.037
427.518
67,75
667.633
451.687
67,66
691.894
477.210
68,97
698.127
487.251
69,79
Ghi chú: Tỷ lệ %: tỷ lệ châu Á/Thế giới
(Nguồn: FAO - Databases, 2002)
Qua số liệu bảng 2.1 ta thấy, từ năm 1997 - 2001 năng suất rau của châu Á luôn luôn đạt mức cao hơn so với năng suất chung của toàn thế giới, năm 1997 năng suất rau châu Á là 163,47 tạ/ha (bằng 101,5% của toàn thế giới), năng suất rau của thế giới chỉ đạt mức 161,06 tạ/ha. Năm 1999 năng suất rau của châu Á là 160,82 tạ/ha, cao hơn năng suất chung toàn thế giới (160,65 tạ/ ha) bằng 100,11%. Năm 2001, tỷ lệ năng suất rau của châu Á so với thế giới cao nhất qua 5 năm, đạt 101,65%, trong đó năng suất rau châu Á là 164,95 tạ/ha và thế giới chỉ đạt 162,27 tạ/ha.
Diện tích trồng rau qua các năm trên thế giới và của châu Á cũng tăng nhanh, năm 1997 là 37,759 triệu ha và 25,003 triệu ha; năm 1999 tăng lên 41,558 triệu ha và 28,087 triệu ha; năm 2001 là 43,023 ha và 29,539 triệu ha.
Sản lượng rau của toàn thế giới và châu Á qua các năm tương ứng đạt 608.124 và 408.716 triệu tấn vào năm 1997; đạt 667.633 và 451.687 triệu tấn vào năm 1999; đạt 698.127 và 487.251 triệu tấn vào năm 2001.
Như vậy, châu Á luôn là châu lục chiếm tỷ lệ cao cả về diện tích, năng suất và sản lượng rau của toàn thế giới.
Cũng theo FAO (2001), sản lượng rau tiêu thụ bình quân đầu người toàn thế giới là 78 kg/năm. Riêng châu Á sản lượng rau 2001 đạt khoảng 487.215 triệu tấn. Trong đó Trung Quốc là nước có sản lượng rau cao nhất, đạt 70 triệu tấn/năm; thứ 2 là Ấn Độ với sản lượng rau đạt 65 triệu tấn/năm. Nhìn chung, mức tăng trưởng sản lượng rau châu Á các năm qua đạt khoảng 3% năm, tương đương khoảng 5 triệu tấn/ năm .
Cùng với số lượng, vấn đề chất lượng rau quả cũng đang được người tiêu dùng trên thế giới rất quan tâm. Tháng 09/2003, Tổ chức bán lẻ châu Âu (EUREP) đã đề xuất tiêu chuẩn Thực hành Nông nghiệp tốt (GAP) nhằm giải quyết mối quan hệ bình đẳng và trách nhiệm giữa người sản xuất sản phẩm nông nghiệp và khách hàng của họ. Sản xuất rau an toµn (RAT) theo hướng GAP có thể được hiểu là sản phẩm khi đưa ra thị trường phải đảm bảo 3 yêu cầu: “An toàn cho môi trường, an toàn cho người sản xuất và an toàn cho người tiêu dùng”.
Dựa trên những quy định của EUREPGAP phiên bản 2 (1/2004), tại HiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ (ASEAN), các tiêu chuẩn về sản xuất rau đã được chuẩn hóa ở mức độ chung nhất cho khu vực, yêu cầu người nông dân phải tuân thủ và được gọi là ASEANGAP. Các tiêu chuẩn này được đưa ra phù hợp với các nước thành viên ASEAN đến năm 2020. Sản phẩm cuối cùng mà khu vực nhằm đến là môi trường, kỹ thuật canh tác và an toàn cho xã hội.
2.2.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt rau ë ViÖt Nam
Rau xanh cã rÊt nhiÒu chÊt dinh dìng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ nh c¸c lo¹i vitamin A, C, D , kho¸ng chÊt, chÊt x¬… V× vËy rau lµ nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong mçi b÷a ¨n hµng ngµy cña con ngêi trªn kh¾p hµnh tinh. §Æc biÖt khi nguån l¬ng thùc vµ c¸c lo¹i thøc ¨n giµu ®¹m ®· ®îc ®¶m b¶o yªu cÇu ®ßi hái vÒ sè lîng vµ chÊt lîng rau xanh l¹i cµng gia t¨ng.
NghÒ trång rau ë níc ta ra ®êi tõ xa xa, tríc c¶ nghÒ trång lóa níc, ViÖt Nam chÝnh lµ trung t©m khëi nguyªn cña nhiÒu lo¹i rau trång, nhÊt lµ c¸c c©y thuéc hä bÇu bÝ. Song do chÞu ¶nh hëng cña mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu vµ sù tù tóc trong nhiÒu thÕ kû qua, cho nªn sù ph¸t triÓn rau xanh ë níc ta kÐm xa so víi tr×nh ®é canh t¸c cña thÕ giíi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y mÆc dï ngµnh trång rau cã khëi s¾c, nhng trªn thùc tÕ vÉn cha theo kÞp nhiÒu ngµnh kh¸c trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
Trong ®Ò ¸n ph¸t triÓn rau qu¶ vµ hoa, c©y c¶nh giai ®o¹n 1999-2010 do Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ®Ò ra môc tiªu cho ngµnh s¶n xuÊt rau ®· ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ phª duyÖt ngµy 3/9/1999 lµ: "§¸p øng nhu cÇu rau cã chÊt lîng cao phôc vô cho tiªu dïng trong níc, nhÊt lµ vïng d©n c tËp trung (®« thÞ, khu c«ng nghiÖp…) vµ xuÊt khÈu. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 ®¹t møc tiªu thô b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ 85kg rau trªn 1 n¨m, gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 690 triÖu USD". (Ph¹m ThÞ Thuú -2006) [41]
Theo sè liÖu thèng kª n¨m 2000 th× diÖn tÝch trång rau c¶ níc lµ 445 ngh×n ha, t¨ng 70% so víi n¨m 1990 (261.090ha). B×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 14,8 ngh×n ha (møc t¨ng 7%/n¨m) trong ®ã c¸c tØnh phÝa B¾c cã 249.200ha, chiÕm 56% diÖn tÝch canh t¸c, c¸c tØnh phÝa Nam 196.000ha chiÕm 44%. N¨ng suÊt rau xanh nãi chung cßn thÊp vµ bÊp bªnh .
N¨m 1998 cã n¨ng suÊt cao nhÊt lµ 144,8 t¹/ha b»ng 80% so víi møc trung b×nh toµn thÕ giíi (xÊp xØ 180 t¹/ha). NÕu so víi n¨m 1990 lµ 123,5 t¹ th× n¨ng suÊt b×nh qu©n c¶ níc trong 10 n¨m chØ t¨ng 11,5 t¹/ha. Hµ Néi, VÜnh Phóc, H¶i Phßng, TP Hå ChÝ Minh, §µ L¹t- L©m §ång… lµ c¸c tØnh cã n¨ng suÊt rau cao h¬n c¶ nhng còng chØ ®¹t møc 160 t¹/ha. N¨ng suÊt thÊp nhÊt lµ c¸c tØnh ë miÒn Trung, chØ b»ng mét nöa n¨ng suÊt trung b×nh cña c¶ níc.
Cã nhiÒu nguyªn nh©n lµm cho n¨ng suÊt rau ë níc ta cßn thÊp, song nguyªn nh©n chñ yÕu vÉn lµ do thiÕu ®Çu t cho thuû lîi, ph©n bãn... Ngoµi ra níc ta vÉn cha cã bé gièng rau chuÈn vµ tèt. HÖ thèng nh©n gièng vµ s¶n xuÊt h¹t gièng rau còng cha ®îc h×nh thµnh. PhÇn lín h¹t gièng rau do d©n tù ®Ó gièng hoÆc nhËp néi kh«ng qua kh¶o nghiÖm kü, ®iÒu nµy còng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cña rau xanh.
S¶n lîng rau cao nhÊt lµ vµo n¨m 2000 ®¹t 6,007 triÖu tÊn so víi n¨m 1990 (2,3 triÖu tÊn), t¨ng 81%. Møc t¨ng s¶n lîng trung b×nh hµng n¨m 10 n¨m qua lµ xÊp xØ 260 ngh×n tÊn, vïng trång rau ë níc ta tËp trung chñ yÕu ®îc h×nh thµnh tõ hai vïng chÝnh:
- Vïng rau chuyªn canh ven thµnh phè vµ c¸c khu c«ng nghiÖp, chiÕm 38-40% diÖn tÝch vµ 45-50% s¶n lîng. T¹i ®©y, rau ®îc tËp trung phôc vô cho d©n c lµ chñ yÕu víi chñng lo¹i rau rÊt phong phó vµ ®¹t chÊt lîng cao.
- Vïng rau lu©n canh víi c©y l¬ng thùc ®îc trång chñ yÕu trong vô ®«ng xu©n t¹i c¸c tØnh phÝa B¾c, ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ miÒn §«ng Nam Bé. §©y lµ vïng rau hµng ho¸ lín cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn ph¸t huy ®îc lîi thÕ nµy th× ngµnh s¶n xuÊt rau sÏ cã tèc ®é ph¸t triÓn nh¶y vät.
Víi gÇn 12 triÖu hé d©n ë n«ng th«n cã diÖn tÝch trång rau gia ®×nh b×nh qu©n kho¶ng 30 m2/hé (c¶ rau c¹n vµ rau mÆt ao hå) th× tæng s¶n lîng rau cña c¶ níc hiÖn nay kho¶ng 6,6 triÖu tÊn, b×nh qu©n sè lîng rau xanh tÝnh trªn ®Çu ngêi ë níc ta vµo kho¶ng 84kg/ngêi/n¨m. So víi nhu cÇu dinh dìng th× khèi lîng trªn cßn rÊt thÊp, chØ víi møc s¶n xuÊt 100kg/ngêi/n¨m (tiªu thô 80kg) nh kÕ ho¹ch ®Ò ra n¨m 2000 th× níc ta míi chØ ®¹t chØ tiªu vÒ khèi lîng rau cho tiªu dïng trong níc vµ mét phÇn cho xuÊt khÈu, chø cha ®¶m b¶o nhu cÇu xuÊt khÈu. Thùc tÕ cho thÊy nh÷ng n¨m gÇn ®©y rau xanh ë níc ta ph¸t triÓn nhanh c¶ vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng, tuy nhiªn trªn rau vÉn cßn d lîng ho¸ chÊt, ®iÒu nµy ®· ®Ó l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ xÊu cho ngêi tiªu dïng.
Theo số liệu thống kê, tính đến năm 2004, diện tích trồng rau của cả nước là 614,5 nghìn ha, gấp đôi năm 1994 (297,3 nghìn ha), chiếm khoảng 7% đất nông nghiệp và 10% đất cây hàng năm. Với năng suất 144,1 tạ/ha (bằng 90% năng suất trung bình toàn thế giới), sản lượng rau cả nước đạt 8,855 triệu tấn/ha, gấp 2,5 lần so với năm 1994 (3,52 triệu tấn). Như vậy, trong 10 năm, mức tăng bình quân đạt 13,57%/năm. Tính đến năm 2004, khối lượng rau bình quân đầu người ở nước ta đạt 107 kg/năm, tương đương bình quân toàn thế giới và vượt mức chi tiêu kế hoạch năm 2010 (85 kg/người) trong Đề án Phát triển rau, quả, hoa, cây cảnh đã được Chính phủ phê duyệt.
Tính đến năm 2005, tổng diện tích rau các loại trên cả nước đạt 635,8 nghìn ha, sản lượng là 9640,3 nghìn tấn; so với năm 1999, diện tích tăng 175,5 nghìn ha (tốc độ tăng 3,61%/năm), sản lượng tăng 3071,5 nghìn tấn (tốc độ tăng 7,55%/năm).
Trong đó, vùng sản xuất rau lớn nhất là Đồng bằng sông Hồng (chiếm 24,9% diện tích và 29,6% sản lượng rau cả nước), tiếp đến là Đồng bằng sông Cửu Long (chiếm 25,9% diện tích và 28,3 sản lượng rau cả nước).
Theo báo cáo của Văn phòng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, diện tích gieo trồng rau, đậu cả nước tăng lên liên tục từ quý III năm 2006, vượt so với cùng kỳ năm 2005. Năm 2006 cả nước đã gieo trồng được 675 nghìn ha rau đậu các loại, tăng 3,3% so với năm 2005. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, diện tích trồng rau trên đất nông nghiệp cả năm 2006 của Việt Nam là 644,0 nghìn ha; năng suất trung bình cao nhất từ trước đến nay (149,9 tạ/ha). Tổng sản lượng rau cả nước đạt 9,65 triệu tấn, đạt 144 nghìn tỷ đồng, chiếm 9% GDP ngành nông nghiệp trong khi diện tích chỉ chiếm 6% .
B¶ng 2.9. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng c¸c lo¹i rau ph©n theo vïng
STT
Vùng
Diện tích (1.000 ha)
Năng suất (tạ/ha)
Sản lượng (1.000 tấn)
1999
2005
1999
2005
1999
2005
Cả nước
459,6
635,1
126
151,8
5792,2
9640,3
1
§BSH
126,7
158,6
157
179,9
1988,9
2852,8
2
Trung du, MNPB
60,7
91,1
105,1
110,6
637,8
1008
3
B¾c trung bé
52,7
68,5
81,2
97,8
427,8
670,2
4
Nam trung bé
30,9
44
109
140,1
336,7
616,4
5
T©y nguyªn
25,1
49
177,5
201,7
445,6
988,2
6
§«ng nam bé
64,2
59,6
94,2
129,5
604,9
772,1
7
§BSCL
99,3
164,3
136
166,3
1350,5
2732,6
Nguồn: Tổng cục Thống kê (2005)
Ở nước ta, rau được sản xuất theo 2 phương thức là tự cung tự cấp và sản xuất hàng hóa. Trong đó rau hàng hóa tập trung chủ yếu ở 2 vùng chính:
Vùng rau chuyên canh: Tập trung ven đô thị, khu đông dân cư vµ khu c«ng nghiÖp chiếm 38 - 40% diện tích và 45 - 50% sản lượng. Sản phẩm chủ yếu cung cấp cho dân phi nông nghiệp, với nhiều chủng loại rau phong phú (gần 80 loài với 15 loài chủ lực), hệ số sử dụng đất cao (4,3 vụ/năm), trình độ thâm canh khá. Tuy nhiên, mức độ không an toàn sản phẩm rau xanh cao và thường gây ra ô nhiễm môi trường.
Vùng rau luân canh: Là vùng có diện tích và sản lượng lớn. Cây rau được trồng luân canh với cây lương thực trong vụ đông xuân tại các tỉnh phía Bắc, Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và tỉnh Lâm Đồng. Tiêu thụ sản phẩm rau rất đa dạng, phục vụ rau tươi cho cư dân trong vùng, ngoài vùng, cho công nghiệp chế biến và xuất khẩu.
Hiện nay, sản xuất rau theo hướng nông nghiệp công nghệ cao đã bước đầu được hình thành, các phương thức áp dụng như sản xuất trong nhà màn, nhà lưới chống côn trùng, sản xuất trong nhà plastic không cố định để hạn chế các yếu tố môi trường bất lợi, trồng rau bằng kỹ thuật thủy canh, màng dinh dưỡng, nhân giống và sản xuất các loại cây quý hiếm, năng suất cao bằng công nghệ nhà kính của Israel có kiểm soát các điều kiện môi trường… [43]
Tại các đô thị, diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp (Hà Nội mỗi năm mất khoảng 1.000 ha, TP. Hồ Chí Minh đến năm 2010 giảm 24.420 ha so với năm 2000), mặt khác năng suất rau còn thấp, chỉ bằng 87% so với năng suất trung bình thế giới, tỷ lệ hao hụt sau thu hoạch khá cao (20 - 30%), nên sản xuất rau theo hướng công nghệ cao là một hướng đi đúng (theo Trần Khắc Thi, Viện Nghiên cứu Rau quả TW).
Về mặt tiêu thụ, nhìn chung, ngành trồng rau đã đóng góp một khối lượng sản phẩm đáng kể cho xuất khẩu ở nước ta. Từ năm 1957, rau quả Việt Nam đã có mặt tại Trung Quốc. Thời kỳ 1986 - 1990, thực hiện Hiệp định hợp tác đã ký giữa hai Chính phủ Việt Nam và Liên Xô cũ (tháng 01/1985) về xuất khẩu sản phẩm rau quả sang Liên Xô, một khối lượng lớn rau đã được bán, góp phần không nhỏ vào kim ngạch xuất khẩu cho đất nước. Thời kỳ 1992 - 1994 xuất khẩu rau quả bị khủng hoảng do thị trường truyền thống bị mất trong khi thị trường mới chưa được thiết lập. Cùng với chính sách mở cửa, hòa nhập thương mại quốc tế, từ 1995 - 2004 xuất khẩu rau của Việt Nam đã vươn tới thị trường của trên 40 quốc gia và lãnh thổ.
Thị trường xuất khẩu rau chủ yếu của Việt Nam hiện nay là: Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Australia, Singapore, Hàn Quốc, Mỹ…
B¶ng 2.10. Kim ng¹ch xuÊt khÈu rau qu¶ tõ n¨m 1990 - 2004 (triÖu USD)
Năm
Kim ngạch
Năm
Kim ngạch
1990
52,3
1997
68,2
1991
33,3
1998
53,0
1992
32,2
1999
104,9
1993
23,6
2000
213,126
1994
20,8
2001
329,972
1995
56,1
2002
218,521
1996
102,2
2003
182,554
(Nguồn: Tổng cục Thống kê)
Tính đến n¨m 2002, nước ta đã có khoảng 60 cơ sở chế biến rau quả với tổng công suất 290.000 tấn sản phẩm/năm, trong đó, doanh nghiệp nhà nước chiếm khoảng 50%, doanh nghiệp t nh©n 16% và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài 34%. Ngoài ra còn có hàng chục ngàn hộ gia đình làm chế biến rau quả với quy mô nhỏ [10].
Hiện nay, sản phẩm rau tươi tiêu thụ chủ yếu ở thị trường trong nước, sản phẩm chế biến chiếm tỷ lệ không đáng kể. Năm 2005, rau quả chế biến xuất khẩu chỉ đạt 235 triệu USD, trong đó phần lớn là sản phẩm quả chế biến. Sản phẩm rau xuất khẩu rất hạn chế về chủng loại, hiện chỉ có một số chủng loại như: Cà chua, ngô ngọt, ngô rau, ớt, dưa hấu… ë dạng sấy khô, đóng lọ, đóng hộp, muối mặn, cô đặc, đông lạnh và chỉ có một số là xuất khẩu tươi.
Tiêu thụ rau quả chế biến trong nước không nhiều và giá cả thất thường phụ thuộc vào lượng hàng nông sản cung cấp. Mức tiêu thụ hạn chế dẫn đến tình trạng bấp bênh, có năm mặt hàng nông sản rất đắt, có năm lại rất rẻ, ảnh hưởng tới tính bền vững trong sản xuất.
Thùc tÕ cho thÊy nh÷ng n¨m gÇn ®©y rau xanh ë níc ta ph¸t triÓn nhanh c¶ vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n lîng, tuy nh._.As)
0,0078
0,1
Chì (Pb)
0,06
0,1
(Nguån: kÕt qu¶ ph©n tÝch mÉu)
KÕt qu¶ ph©n tÝch m«i trêng ®Êt vµ níc t¹i c¸nh ®ång trång rau an toµn ë x· Song Mai Thµnh phè thµnh phè B¾c Giang cho thÊy:
C¸c chØ tiªu hµm lîng kim lo¹i nÆng trong ®Êt trång vµ níc tíi ®Òu n»m trong ngìng cho phÐp, ®¶m b¶o ®ñ tiªu chuÈn quy ho¹ch vïng trång rau an toµn.
4.3.2.3. M« t¶ quy tr×nh trång rau an toµn
B¶ng 4.24. Mét sè néi dung cña quy tr×nh kü thuËt trång RAT
TT
Néi dung
Lo¹i c©y
B¾p c¶i
Su hµo
Cµ chua
1
Thêi vô: ChÝnh vô
Gieo th¸ng 9 ®Õn trung tuÇn th¸ng 10
Gieo th¸ng 9, 10 trång th¸ng 10, 11
Gieo trång th¸ng 9 ®Õn trung tuÇn th¸ng 10
2
Ph©n bãn cho 1 ha:
- Ph©n chuång
- N
- P205
- K20
20 – 25 tÊn
120 – 140 kg
80 – 100 kg
100 – 120 kg
20 – 25 tÊn
100 – 110 kg
90 – 100 kg
120 – 140 kg
20 – 25 tÊn
120 – 130 kg
60 – 90 kg
130 – 170 kg
3
Kho¶ng c¸ch, mËt ®é trång cho 1 ha
- Kho¶ng c¸ch hµng
- Kho¶ng c¸ch c©y
- MËt ®é
50 – 60 cm
35 – 40 cm
2,8 – 3,3 v¹n c©y
35 – 40 cm
25 – 30 cm
5,5 – 7,5 v¹n c©y
65 – 70 cm
40 – 50 cm
3,3 – 3,5 v¹n c©y
4.3.2.4 .KÕt qu¶ m« h×nh trång rau an toµn trªn ®ång ruéng
Trªn c¬ së lÊy mÉu ph©n tÝch chÊt lîng ®Êt trång, níc tíi, vµ quy ho¹ch vïng trång rau, chóng t«i tiÕn hµnh trång 3 lo¹i rau: B¾p c¶i, su hµo, cµ chua ¸p dông theo quy tr×nh trång rau an toµn.
KÕt qu¶ cô thÓ trång c¸c lo¹i rau nh sau:
B¶ng 4.25. Thêi gian sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c¸c gièng rau trong m« h×nh thö nghiÖm trång RAT vô ®«ng n¨m 2007
Lo¹i c©y
Gièng
Ngµy trång
Ngµy thu ho¹ch
Thêi gian
sinh trëng (ngµy)
N¨ng suÊt
(t¹/ha)
M« h×nh thùc nghiÖm trång theo quy tr×nh trång RAT
B¾p c¶i
NScross
20/9
30/12
100
395,7
Su hµo
Winer
15/10
25/12
70
288,2
Cµ chua
HT144
25/10
25/2
90
401,6
§èi chøng trång theo tËp qu¸n cña ngêi d©n
B¾p c¶i
NScross
20/9
5/1
105
385
Su hµo
Winer
15/10
28/12
75
275
Cµ chua
HT 144
25/10
30/2
95
380
Qua kÕt qu¶ b¶ng 4.25 cho thÊy trång rau theo quy tr×nh an toµn thêi gian sinh trëng cña c¸c gièng b¾p c¶i, cµ chua, su hµo ®Òu ng¾n h¬n so víi trång theo quy tr×nh b×nh thêng cña ngêi d©n tõ 5 – 7 ngµy. N¨ng suÊt cña m« h×nh trång rau an toµn ®Òu cao h¬n n¨ng suÊt trång rau cïng lo¹i theo tËp qu¸n cña ngêi d©n; Cô thÓ nh rau b¾p c¶i trång theo quy tr×nh an toµn cã n¨ng suÊt cao h¬n rau b¾p c¶i trång theo tËp qu¸n cña ngêi d©n lµ: 10,7 t¹/ha. N¨ng suÊt su hµo cao h¬n lµ 13,2 t¹/ha; N¨ng suÊt cµ chua bi cao h¬n 21,6 t¹/ha
- KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt lîng rau an toµn
B¶ng 4.26. KÕt qu¶ ph©n tÝch hµm lîng nit¬rat trong rau an toµn cña m« h×nh thö nghiÖm vô ®«ng n¨m 2007
Lo¹i c©y
NO3- trong s¶n phÈm (Mg/kg)
NO3- møc tèi ®a cho phÐp
(Mg/kg)
B¾p c¶i
162,8
500
Su hµo
383,2
500
Cµ chua
144,8
150
KÕt qu¶ ph©n tÝch hµm lîng nitrorat trong rau cña m« h×nh trång rau an toµn cho thÊy ®Òu thÊp h¬n møc giíi h¹n tèi ®a cho phÐp.
Ph©n tÝch d lîng thuèc b¶o vÖ thùc vËt, kÕt qu¶ ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau:
B¶ng 4.27. KÕt qu¶ ph©n tÝch hµm lîng mét sè lo¹i thuèc BVTV trong rau an toµn cña m« h×nh thö nghiÖm vô ®«ng n¨m 2007
Lo¹i c©y
Padan
Sherpa
Regent
Trong s¶n phÈm
(Mg/kg)
Møc tèi ®a cho phÐp
(Mg/kg)
Trong s¶n phÈm
(Mg/kg)
Møc tèi ®a cho phÐp
(Mg/kg)
Trong s¶n phÈm
(Mg/kg)
Møc tèi ®a cho phÐp
(Mg/kg)
B¾p c¶i
0
0,2
0
0,2
0
0,2
Su hµo
0
0,2
0
0,2
0
0,2
Cµ chua
0
0,2
0
0,2
0
0,2
KÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy do ¸p dông quy tr×nh s¶n xuÊt rau an toµn, phun thuèc ®óng lóc, ®óng c¸ch, ®óng liÒu lîng, ®¶m b¶o thêi gian c¸ch ly do vËy kh«ng cßn tån d hµm lîng thèc BVTV trong rau.
4.3.2.5. TÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ cña m« h×nh s¶n xuÊt rau an toµn
B¶ng 4.28. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña m« h×nh trång thö nghiÖm rau an toµn vô ®«ng cho 1 ha ( TÝnh theo gi¸ th¸ng 12 n¨m 2007)
TT
Lo¹i rau
Tæng thu
(®ång)
Tæng chi phÝ (®ång)
Thu nhËp
(®ång)
Thu nhËp thuÇn
(®ång)
1
B¾p c¶i
59.355.000
26.010.300
41.654.700
33.344.700
2
Su hµo
51.870.600
27.118.300
30.292.300
24.752.300
3
Cµ chua
100.400.000
50.746.400
66.966.100
49.653.600
Sau khi thu ho¹ch rau an toµn, chóng t«i ®· më 3 ®iÓm b¸n rau. Gi¸ b¸n lÎ t¹i thêi ®iÓm th¸ng 12 n¨m 2007 lµ: Cµ chua bi 2500 ®ång/kg; b¾p c¶i 1500 ®ång/kg; su hµo 1800 ®ång/kg.
Qua kÕt qu¶ ë b¶ng 4.28 cho thÊy thu nhËp thuÇn trong trång 3 lo¹i rau an toµn ®¹t tõ 24,752 triÖu ®ång ®Õn 49,653 triÖu ®ång/ha.
B¶ng 4.29. So s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a rau an toµn trång ngoµi ®ång ruéng vµ rau trång theo tËp qu¸n cña ngêi d©n
TT
Lo¹i rau
Tæng thu
(®ång)
Tæng chi phÝ
(®ång)
Thu nhËp
(®ång)
Thu nhËp thuÇn
(®ång)
Rau an toµn
1
B¾p c¶i
59.355.000
26.010.300
41.654.700
33.344.700
2
Su hµo
51.870.600
27.118.300
30.292.300
24.752.300
3
Cµ chua
100.400.000
50.746.400
66.966.100
49.653.600
Rau thêng
1
B¾p c¶i
46.200.000
33.350.800
26.006.700
12.849.200
2
Su hµo
41.250.000
24.625.300
25.627.200
16.624.700
4
Cµ chua
76.000.000
60.469.100
52.408.400
28.170.900
Qua b¶ng trªn cho thÊy: Trång rau an toµn cho thu nhËp cao h¬n rau thêng lµ do gi¶m ®îc chi phÝ ph©n ho¸ häc, thuèc BVTV, c«ng ch¨m sãc. Gi¸ b¸n rau an toµn cao h¬n gi¸ rau thêng. Gi¸ rau b¾p c¶i thêng chØ b¸n ®îc 1200 ®ång/kg trong khi ®ã rau b¾p c¶i an toµn b¸n 1500 ®ång/kg (gÊp 1,25 lÇn).
4.3.3. KÕt qu¶ m« h×nh thö nghiÖm trång rau an toµn trong nhµ líi
HiÖn nay diÖn tÝch nhµ líi trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang míi cã 1250 m2 ®îc x©y dùng xong th¸ng 8 n¨m 2008.
§Ó triÓn khai ®Ò tµi, do thêi gian cã h¹n, chóng t«i tiÕn hµnh x©y dùng m« h×nh thö nghiÖm trång rau an toµn trong nhµ líi thuéc ®Þa bµn 2 x· phô cËn thµnh phè ®ã lµ: X· T©n Mü, x· §ång S¬n huyÖn Yªn Dòng (lµ vïng phô cËn víi thµnh phè B¾c Giang) víi diÖn tÝch lµ 500 m2. Nhµ líi ë ®©y ®îc x©y dùng xong n¨m 2007. M¸i che b»ng líi nilon, xung quanh che b»ng líi ch¾n c«n trïng.
§Ò tµi tiÕn hµnh thùc nghiÖm trång gièng c¶i ngät tr¾ng trong nhµ líi chØ trong 1 vô hÌ n¨m 2008.
B¶ng 4.30. KÕt qu¶ trång rau c¶i ngät tr¾ng n¨m 2008
Tªn gièng
Ngµy trång
Ngµy thu ho¹ch
Cao c©y
(cm)
N¨ng suÊt
(tÊn/ha)
C¶i ngät tr¾ng trång trong nhµ líi theo quy tr×nh RAT
22/5
17/6
35 - 40
17,5
C¶i ngät tr¾ng trång ngoµi ®ång ruéng theo tËp qu¸n cña ngêi d©n
22/5
27/6
30 - 35
15,5
Qua b¶ng trªn cho thÊy thêi gian sinh trëng cña gièng c¶i ngät tr¾ng trong nhµ líi chØ kho¶ng 25 – 30 ngµy trong vô xu©n hÌ, trong khi ®ã trång ngoµi ®ång ruéng ph¶i tõ 35 – 40 ngµy míi cho thu ho¹ch. ChiÒu cao c©y trång trong nhµ líi cao h¬n trång ngoµi ®ång ruéng tõ 5 – 10 cm. N¨ng suÊt cao h¬n 20 t¹/ha.
§Ó tÝnh to¸n vµ so s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ c©y c¶i ngät tr¾ng cña m« h×nh thö nghiÖm chóng t«i tr×nh bµy ë b¶ng sau.
B¶ng 4.31. So s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt rau c¶i ngät tr¾ng trong nhµ líi víi c¶i ngät tr¾ng trång ngoµi ®ång ruéng.
Lo¹i rau
N¨ng suÊt
(tÊn/ha)
Gi¸ b¸n
(®ång/kg)
Tæng thu
(®ång/ha)
Tæng chi
(®ång/ha)
Thu nhËp thuÇn
(®ång/ha)
C¶i ngät tr¾ng trång trong nhµ líi
17,5
4000
70.000.000
11.500.000
59.500.000
C¶i ngät tr¾ng trång ngoµi ®ång ruéng
15,5
3000
46.500.000
14.850.000
31.650.000
Qua b¶ng trªn cho thÊy: §èi víi rau ¨n l¸ nh c¶i ngät tr¾ng trång trong nhµ líi cho thu nhËp tõ 55 ®Õn 60 triÖu ®ång/ha/vô. Nh vËy 1 n¨m trång 6 vô ( tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 9) sÏ cho thu nhËp tõ 330 ®Õn 360 triÖu ®ång/ha. Rau c¶i ngät tr¾ng trång ngoµi ®ång ruéng chi phÝ vÒ c«ng lao ®éng, thuèc BVTV cao h¬n, trång tr¸i vô gÆp thêi tiÕt bÊt thuËn, rñi ro cao.
4.4 . §¸nh gi¸ chung vÒ thùc tr¹ng s¶n xuÊt rau vµ rau an toµn trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang, tØnh B¾c Giang
- DiÖn tÝch rau vµ n¨ng suÊt c¸c lo¹i rau cña thµnh phè trong mÊy n¨m gÇn ®©y cho xu híng t¨ng lªn, n¨m 2005 n¨ng suÊt lµ 150,8 t¹/ha n¨m 2007 lµ 153,4 t¹/ha
- C«ng t¸c chuyÓn giao khoa häc kü thuËt ®· ®îc quan t©m. Hµng n¨m, thµnh phè ®· tæ chøc hµng chôc líp tËp huÊn kü thuËt ng¾n h¹n cho bµ con n«ng d©n trång c¸c lo¹i rau vµ tõ 2 –3 líp tËp huÊn ®µo t¹o kü thuËt ¸p dông IPM cho c©y rau.
- TÊt c¶ c¸c x·, phêng trªn ®Þa bµn thµnh phè ®Òu ®· ®îc sö dông níc s¹ch. Qua kÕt qu¶ ph©n tÝch mÉu ®Êt, níc ë khu vùc trång rau cho thÊy c¸c chØ tiªu ph©n tÝch ®Òu ®¹t tiªu chuÈn ®Ó quy ho¹ch thµnh vïng s¶n xuÊt rau an toµn.
- Th«ng qua viÖc triÓn khai c¸c m« h×nh thö nghiÖm s¶n xuÊt rau an toµn cho thÊy, ngêi d©n ë ®Þa bµn thùc hiÖn ®Ò tµi hoµn toµn cã thÓ tiÕp thu vµ ¸p dông quy tr×nh kü thuËt trång rau an toµn. N¨ng suÊt cña m« h×nh trång rau an toµn ®Òu cao h¬n so víi trång theo tËp qu¸n th«ng thêng cña ngêi d©n.
ViÖc tæ chøc tiªu thô s¶n phÈm rau cña m« h×nh thö nghiÖm th«ng qua viÖc më c¸c cöa hµng b¸n lÎ, gi¸ s¶n phÈm rau an toµn ®· b¸n ®îc gi¸ cao h¬n so víi rau thêng, do vËy hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n so víi s¶n phÈm rau thêng. Bíc ®Çu giíi thiÖu s¶n phÈm rau an toµn cho ngêi tiªu dïng cña thµnh phè.
Tuy nhiªn, s¶n xuÊt rau ë thµnh phè B¾c Giang cßn nh÷ng tån t¹i vµ bÊt cËp nh sau:
1- DiÖn tÝch trång rau cña thµnh phè cßn manh món, cha quy ho¹ch ®îc vïng trång rau.
2- Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra vµ so s¸nh víi kÕt qu¶ cña m« h×nh thö nghiÖm trång rau an toµn cho thÊy chÊt lîng rau cña thµnh phè ®Òu vît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp vÒ hµm lîng nitr¬r¸t, d lîng thuèc BVTV (do tËp qu¸n cña ngêi d©n bãn qu¸ nhiÒu ph©n ®¹m urª, phun thuèc BVTV qu¸ liÒu lîng, cha ®¶m b¶o thêi gian c¸ch ly).
3- C«ng t¸c chuyÓn giao KHKT vÒ trång rau cho ngêi d©n cha ®îc quan t©m ®óng møc vµ cha ®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt rau trªn ®Þa bµn thµnh phè. Tû lÖ hé n«ng d©n ®îc tham gia huÊn luyÖn IPM cho c©y rau vµ kü thuËt trång rau an toµn cßn qu¸ Ýt.
4- Cha cã quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vµ chÝnh s¸ch cô thÓ cho c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t chØ ®¹o s¶n xuÊt vµ tiªu thô rau vµ rau an toµn.
5- Thµnh phè cha cã m« h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô rau an toµn.
6- C«ng t¸c qu¶n lý kinh doanh thuèc BVTV, ®Æc biÖt lµ thuèc cÊm, thuèc ngoµi danh môc ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn chÊt lîng rau cha ®îc quan t©m ®óng møc.
7- C«ng t¸c th«ng tin tuyªn truyÒn vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô rau an toµn cßn yÕu. NhËn thøc cña ngêi tiªu dïng vÒ rau an toµn cßn cha cao.
§Ó kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i nªu trªn, qua nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm chóng t«i xin ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toµn trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang nh sau:
4.5. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang
C¨n cø vµo kÕt qu¶ ®iÒu tra thùc tr¹ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi, kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt rau, kÕt qu¶ c¸c m« h×nh thö nghiÖm; Chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng s¶n xuÊt rau an toµn trªn ®Þa bµn thµnh phè B¾c Giang nh sau:
4.5.1. X¸c ®Þnh vµ quy ho¹ch vïng ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt rau an toµn
ViÖc quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt rau an toµn tËp trung lµ hÕt søc quan träng. Cã quy ho¹ch ®îc vïng ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt míi bè trÝ ®îc c¬ cÊu gièng vµ mïa vô rau cho hîp lý, thuËn tiÖn cho c«ng t¸c chØ ®¹o, gi¸m s¸t kü thuËt, h×nh thµnh vïng nguyªn liÖu, thuËn tiÖn cho viÖc tiªu thô s¶n phÈm. Qua nghiªn cøu chóng t«i thÊy nªn quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt rau an toµn t¹i x· Song Mai, x· DÜnh KÕ lµ phï hîp v×: DiÖn tÝch canh t¸c, ®Êt trång vµ níc tíi ®ñ tiªu chuÈn cho s¶n xuÊt rau an toµn, tr×nh ®é canh t¸c cña ngêi d©n n¬i ®©y lµ kh¸ cao (nªn u tiªn quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt rau an toµn tËp trung nhiÒu ë x· Song Mai).
DiÖn tÝch quy ho¹ch cho mçi vïng s¶n xuÊt tõ nay ®Õn n¨m 2010 tõ 5 – 10 ha.
4.5.2. H×nh thµnh c¸c m« h×nh liªn doanh, liªn kÕt ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô rau an toµn nh: Nhãm hé gia ®×nh, Hîp t¸c x·, C«ng ty cæ phÇn
Trong thêi ®iÓm hiÖn nay, viÖc s¶n xuÊt theo ph¬ng thøc kinh tÕ hé rÊt khã kiÓm so¸t ®îc viÖc tu©n thñ quy tr×nh canh t¸c.
Do vËy viÖc h×nh thµnh c¸c m« h×nh liªn doanh, liªn kÕt s¶n xuÊt vµ tiªu thô sÏ ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn:
- C¸c thµnh viªn tham gia võa s¶n xuÊt, võa tæ chøc tiªu thô sÏ cã tr¸ch nhiÖm tù gi¸m s¸t lÉn nhau trong c¸c kh©u cña quy tr×nh s¶n xuÊt v× s¶n phÈm an toµn vµ v× quyÒn lîi chung vµ cña mçi c¸ nh©n.
- Tæ chøc theo m« h×nh nµy míi ®ñ kh¶ n¨ng vÒ vèn ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt, s¬ chÕ, bao gãi, b¶o qu¶n vµ b¶o hiÓm khi cã rñi ro.
- Tæ chøc nµy cã thÓ tham gia ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ trong quan hÖ cung cÇu mµ kh«ng chÞu søc Ðp tõ trung gian.
4.5.3. Gi¶i ph¸p vÒ kü thuËt
* §Çu t hç trî x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cho vïng trång rau:
- Hç trî x©y dùng ®êng bª t«ng néi ®ång.
- X©y dùng hÖ thèng nhµ líi.
- HÖ thèng tíi tiªu, kªnh m¬ng.
- HÖ thèng vên ¬m c©y gièng.
- HÖ thèng nhµ thu gom, s¬ chÕ, giíi thiÖu s¶n phÈm.
- HÖ thèng c¸c bÓ chøa vá bao b× thuèc BVTV trªn ®ång ruéng.
* T¨ng cêng tËp huÊn kü thuËt cho n«ng d©n s¶n xuÊt rau an toµn.
- §µo t¹o ®éi ngò gi¸o viªn IPM nh c¸n bé kü thuËt cã tr×nh ®é, cã t©m huyÕt ®Ó truyÒn ®¹t ph¬ng ph¸p IPM vµo s¶n xuÊt rau an toµn nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao. Më c¸c líp huÊn luyÖn vÒ s¶n xuÊt rau an toµn cho n«ng d©n trong vïng s¶n xuÊt ®Ó t¹o khèi liªn kÕt ban ®Çu.
* T¨ng cêng kiÓm tra gi¸m s¸t trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt rau an toµn
- Mçi x· cã vïng ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt rau an toµn cÇn bè trÝ 1 c¸n bé kü thuËt, 1 kü thuËt viªn cña x· chÞu tr¸ch nhiÖm chØ ®¹o, híng dÉn vµ gi¸m s¸t n«ng d©n s¶n xuÊt rau an toµn.
- CÇn ph¶i gi¸m s¸t mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vÒ viÖc kinh doanh, sö dông thuèc BVTV trong phßng trõ dÞch h¹i. §Æc biÖt lµ thuèc cÊm dïng c¸c thuèc ngoµi luång sö dông víi môc ®Ých t¨ng lîi nhuËn.
* Thö nghiÖm vµ chuyÓn giao øng dông tiÕn bé kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt rau an toµn
- Ph¬ng thøc chuyÓn giao lµ: KÕt hîp tËp huÊn kü thuËt víi x©y dùng m« h×nh thö nghiÖm vµ øng dông tiÕn bé kü thuËt cã sù tham gia cña ngêi d©n.
- Lùa chän c¸c tiÕn bé kü thuËt míi ®Ó ®a vµo øng dông thö nghiÖm nh:
+ Kü thuËt che phñ nilon trªn mÆt luèng rau nh»m h¹n chÕ cá d¹i, h¹n chÕ nguån s©u bÖnh ph¸t sinh tõ ®Êt, h¹n chÕ tho¸t h¬i níc, gi¶m chi phÝ tíi.
+ Kü thuËt lµm vßm che phñ nilon nh»m h¹n chÕ t¸c h¹i cña thêi tiÕt bÊt lîi, chñ ®éng trong s¶n xuÊt, phï hîp víi s¶n xuÊt rau ¨n l¸ tr¸i vô ë nh÷ng vïng cha cã nhµ líi, gióp t¨ng n¨ng suÊt, chÊt lîng rau.
+ Kü thuËt tíi phun tù ®éng
+ øng dông ph©n bãn vi sinh, chÕ phÈm sinh häc, thuèc trõ s©u sinh häc cã hiÖu qu¶ cao, an toµn ®Ó phun vµ bãn cho rau.
+ øng dông c¸c gièng rau míi cho n¨ng suÊt, chÊt lîng cao.
+ øng dông c¸c thiªn ®Þch, bÉy pheromone phßng trõ s©u h¹i rau.
+ øng dông tiÕn bé kü thuËt s¶n xuÊt rau gièng theo ph¬ng ph¸p gieo trªn khay.
+ øng dông biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp s©u bÖnh trªn c©y rau.
4.5.4. Gi¶i ph¸p vÒ tiªu thô vµ xóc tiÕn th¬ng m¹i
- X©y dùng 2 chî ®Çu mèi t¹i 2 x· cã vïng s¶n xuÊt rau an toµn. HiÖn t¹i thµnh phè cã 11 chî chÝnh vËy ®Ò nghÞ thµnh phè quy ho¹ch cho mçi chî bè trÝ 1 cöa hµng b¸n rau an toµn.
- Thµnh phè vµ Së N«ng nghiÖp &PTNT cÇn kÕt hîp chÆt chÏ trong viÖc chØ ®¹o kiÓm tra, gi¸m s¸t qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ cÊp giÊy chøng nhËn s¶n phÈm rau an toµn.
- X©y dùng th¬ng hiÖu rau an toµn cña thµnh phè.
- Tæ chøc c¸c héi chî, triÓn l·m, qu¶ng c¸o giíi thiÖu s¶n phÈm rau an toµn
- Liªn kÕt víi c¸c c¬ së chÕ biÕn ®Ó tiªu thô s¶n phÈm rau an toµn.
- T¨ng cêng th«ng tin tuyªn truyÒn ®Ó n©ng cao nhËn thøc cho ngêi tiªu dïng vÒ s¶n phÈm rau an toµn.
5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ
5.1. KÕt luËn
1- Thµnh phè B¾c Giang lµ tØnh lþ cña tØnh B¾c Giang cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn, thêi tiÕt khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toµn.
2- Trong mÊy n¨m gÇn ®©y, diÖn tÝch vµ n¨ng suÊt, s¶n lîng c©y rau cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn diÖn tÝch cßn manh món, nhá lÎ. HÖ thèng tæ chøc s¶n xuÊt rau vµ rau an toµn ë thµnh phè B¾c Giang cßn nhiÒu bÊt cËp trong c«ng t¸c chØ ®¹o gi¸m s¸t quy tr×nh kü thuËt, quy ho¹ch, trong viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ… Thµnh phè cha quy ho¹ch ®îc vïng rau an toµn còng nh cha cã m« h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô rau an toµn.
3- Thùc tr¹ng s¶n xuÊt c¸c lo¹i rau ë thµnh phè cho thÊy:
- C©y rau lµ c©y chñ lùc cña thµnh phè chØ ®øng thø 2 sau c©y lóa. DiÖn tÝch gieo trång lóa n¨m 2007 lµ 1.561 ha; diÖn tÝch c©y rau lµ 469 ha trªn tæng sè 2.291 ha gieo trång c©y hµng n¨m.
- Trªn thµnh phè cã 7 lo¹i rau ®îc trång phæ biÕn: B¾p c¶i, su hµo, cµ chua, sópl¬, rau muèng, khoai t©y, hµnh, tái.
- Cã 2 vïng s¶n xuÊt rau chÝnh ®ã lµ x· Song Mai vµ x· DÜnh KÕ. 2 vïng nµy cã chÊt lîng ®Êt trång rau vµ níc tíi cho rau ®Òu ë ngìng cho phÐp vµ ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó quy ho¹ch thµnh vïng s¶n xuÊt rau an toµn cho thµnh phè.
4- Quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt rau vµ chÊt lîng rau cña thµnh phè:
- Quy tr×nh kü thuËt trång rau cha ®¶m b¶o, cô thÓ nh: Lîng ph©n chuång bãn Ýt tõ 10 – 16 tÊn trong khi ®ã theo quy tr×nh trång rau an toµn lµ bãn tõ 20 – 25 tÊn. Lîng ph©n ®¹m, l©n, kali bãn qu¸ cao gÊp tõ 1,08 ®Õn 1,58 lÇn so víi quy ®Þnh. Sö dông thuèc BVTV cha ®óng quy tr×nh, thêi gian c¸ch ly cha ®¶m b¶o.
- ChÊt lîng rau cña thµnh phè: ViÖc ¸p dông quy tr×nh kü thuËt cha ®óng quy ®Þnh s¶n xuÊt rau an toµn do vËy s¶n phÈm rau cña thµnh phè cã hµm lîng nitr¬r¸t, d lîng thuèc BVTV cao, kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn an toµn.
5- KÕt qu¶ triÓn khai m« h×nh thùc nghiÖm trång 3 lo¹i rau an toµn ngoµi ®ång ruéng: B¾p c¶i, su hµo, cµ chua cho thÊy quy tr×nh trång rau an toµn cã thÓ ¸p dông vµ hoµn toµn phï hîp víi tr×nh ®é th©m canh cña ngêi n«ng d©n thµnh phè B¾c Giang. N¨ng suÊt cña m« h×nh cao h¬n so víi trång rau theo tËp qu¸n cò tõ 10,7 t¹/ha ®Õn 21,6 t¹/ha. M« h×nh thö nghiÖm trång rau trong nhµ líi cho n¨ng suÊt cao h¬n 20 t¹/ha.
KÕt qu¶ kiÓm tra d lîng thuèc b¶o vÖ thùc vËt cña c¸c lo¹i rau trång trong m« h×nh thö nghiÖm ®Òu kh«ng cã, hµm lîng NO3- ®Òu thÊp h¬n so víi giíi h¹n cho phÐp cña Bé Y tÕ.
6- S¶n xuÊt rau an toµn cã tæng chi phÝ thÊp h¬n, (thÊp vÒ ph©n bãn, thÊp vÒ thuèc b¶o vÖ thùc vËt, chi phÝ c«ng lao ®éng) nªn s¶n xuÊt rau an toµn cã thu nhËp thuÇn cao h¬n rau s¶n xuÊt cña theo tËp qu¸n cña ngêi d©n.
7- CÇn cã c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn s¶n xuÊt rau an toµn cho hiÖn t¹i vµ t¬ng lai: Quy ho¹ch vïng rau, tæ chøc s¶n xuÊt liªn doanh, liªn kÕt, ¸p dông ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt, ®Èy m¹nh tiªu thô vµ xóc tiÕn th¬ng m¹i
5.2. §Ò nghÞ
1- TiÕp tôc ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt rau vµ rau an toµn ë c¸c vïng kh¸c cña tØnh. Më réng m« h×nh s¶n xuÊt rau an toµn ngoµi ®ång ruéng vµ trong nhµ líi víi quy m« réng h¬n ë c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c ®Ó kÕt luËn ch¾c ch¾n vÒ hiÖu qu¶ cña m« h×nh trång rau an toµn.
2- §Ò nghÞ cho tiÕp tôc chØ ®¹o s¶n xuÊt rau an toµn víi c¸c lo¹i rau cßn l¹i ë thµnh Phè B¾c Giang.
3- §Ò nghÞ tiÕp tôc nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh cô thÓ cho tõng lo¹i rau võa ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ cao võa ®¶m b¶o tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm.
Tµi liÖu tham kh¶o
A. Tµi liÖu tiÕng ViÖt
§ç ¸nh (2003), §é ph× nhiªu cña ®Êt vµ dinh dìng c©y trång, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
NguyÔn ThÞ An (2007), b¸o c¸o kÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi khoa häc Nghiªn cøu øng dông c¸c gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®Ó s¶n xuÊt rau an toµn tr¸i vô t¹i Hµ Néi, m· sè 01C-05/02-2007-2
Nguyễn Hồng Chính, Đánh giá thực trạng sản xuất và đề xuất một số giải pháp góp phần sản xuất rau an toàn tại Đông Anh – Hà Nội, Luận văn Thạc sỹ Khoa học nông nghiệp – ĐH Nông nghiệp, (Tr. 18).
T¹ ThÞ Thu Cóc (1996) , Gi¸o tr×nh c©y rau, Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp
Tạ Thị Thu Cúc, Trồng rau ăn lá, NXB Phụ Nữ, 2007
Côc BVTV (2000) , Tiªu chuÈn d lîng thuèc BVTV trªn rau qu¶. B¸o c¸o t¹i héi th¶o khoa häc vÒ chÊt lîng rau qu¶ t¹i Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh
T«n ThÊt ChiÓu, §ç §×nh ThuËn (1996), §Êt ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr. 36 – 39.
Phïng §¨ng Chinh, Lý Nh¹c (1987), Canh t¸c häc, NXBNN, Hµ Néi
Lª Träng Cóc, TrÇn §øc Viªn (1995), Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
§êng Hång DËt (2002) Sæ tay ngêi trång rau, NXB Hµ Néi
Bïi Huy §¸p (1977), C¬ së khoa häc c©y vô ®«ng, NXB Khoa häc Kü thuËt, Hµ Néi.
Bïi Huy §¸p,(1985), Hoa Mµu l¬ng thùc, NXB n«ng th«n.
Hå GÊm (2003), Nghiªn cøu gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång theo híng s¶n xuÊt hµng hãa t¹i huyÖn Dak Mil, tØnh Dak Lak, LuËn v¨n Th¹c sü N«ng nghiÖp, §¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi.
Ph¹m ThÞ H¬ng, Ph¹m TiÕn Dòng (2005), HÖ thèng n«ng nghiÖp (Bµi gi¶ng cao häc n«ng nghiÖp), Trêng §HNNI, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
TrÇn §øc H¹nh, §oµn V¨n §iÕm, NguyÔn V¨n ViÕt (1997), Lý thuyÕt vÒ khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn khÝ hËu N«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
NguyÔn V¨n HiÓn (2000), Chän gièng c©y trång, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi.
Cao Liªm, TrÇn §øc Viªn (1990), Sinh th¸i häc n«ng nghiÖp vµ b¶o vÖ m«i trêng, NXB §¹i häc vµ Gi¸o dôc chuyªn nghiÖp, Hµ Néi.
TrÇn §×nh Long (chñ biªn) (1997), Chän gièng c©y trång. NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
TrÇn V¨n Minh, NguyÔn Minh HiÕu, Lª ThÞ Hoa (Chñ biªn), Sæ tay ngµnh trång trät, Trêng §¹i häc N«ng L©m HuÕ 1996
Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn §øc Viªn (1992), "Ph¬ng ph¸p luËn trong nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng canh t¸c ë miÒn B¾c ViÖt Nam”, T¹p chÝ ho¹t ®éng khoa häc, tr. 10 - 13.
Ph¹m ChÝ Thµnh (1996), HÖ thèng n«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi
Ph¹m ChÝ Thµnh, Ph¹m TiÕn Dòng, §µo Ch©u Thu, TrÇn §øc Viªn (1996), HÖ thèng n«ng nghiÖp (Bµi gi¶ng cao häc n«ng nghiÖp), Trêng §HNNI, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi
Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn §øc Viªn (2000), ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi
NguyÔn V¨n Th¾ng, Bïi ThÞ Mú (1996), Kü thuËt trång cµ chua, khoai t©y vµ tái ta, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
Lª Duy Thíc (1991), “VÒ khÝ hËu ®Êt ®ai vµ vÊn ®Ò bè trÝ c©y trång ë miÒn B¾c ViÖt Nam”, T¹p chÝ Tæ quèc, (sè 297), tr. 17.
Lª Duy Thíc (1997), N«ng l©m kÕt hîp, Gi¸o tr×nh cao häc n«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi
§µo Ch©u Thu, §ç Nguyªn H¶i (1990), §¸nh gi¸ tiÓu vïng sinh th¸i ®Êt b¹c mµu Hµ Néi, Tµi liÖu héi nghÞ hÖ thèng canh t¸c ViÖt Nam 1990, tr. 151 - 163
Bïi Quang To¶n (1993), N«ng nghiÖp trung du miÒn nói, hiÖn tr¹ng vµ triÓn väng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr. 59-68.
Trung t©m kh¶o kiÓm nghiÖm gièng c©y trång Quèc gia (1996) Kü thuËt trång c©y trång míi n¨ng suÊt cao, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi
§µo ThÕ TuÊn (1962), Bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý ë hîp t¸c x·, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
§µo ThÕ TuÊn (1977), C¬ së khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
§µo ThÕ TuÊn (1978), C¬ së khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
§µo ThÕ TuÊn (1984), C¬ së khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
§µo ThÕ TuÊn (1984) , HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi
§µo ThÕ TuÊn (1997), Kinh tÕ hé n«ng d©n, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi.
D¬ng H÷u TuyÒn (1990) “C¸c hÖ thèng canh t¸c 3 vô, 4 vô/n¨m ë vïng trång lóa ®ång b»ng s«ng Hång”, Tµi liÖu héi nghÞ HÖ thèng canh t¸c ViÖt Nam 1990, tr. 143 – 150.
NguyÔn Duy TÝnh (1995), Nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ B¾c Trung bé, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
TrÇn Kh¾c Thi, NguyÔn C«ng Hoan (1995), Kü thuËt trång rau xuÊt khÈu, Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp
Trần Khắc Thi, Nguyễn Công Hoan, Kỹ thuật trồng rau sạch, rau an toàn và chế biến rau xuất khẩu, NXB Thanh Hóa, 2005 (Tr. 9, 10).
Ph¹m ThÞ Thuú (2004) C«ng nghÖ sinh häc trong b¶o vÖ thùc vËt , Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Quèc Gia
Ph¹m ThÞ Thuú (2006) S¶n xuÊt rau an toµn theo tiªu chuÈn thùc hµnh n«ng nghiÖp tèt, Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp
NguyÔn Duy Trang (1999), Nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh phßng trõ dÞch h¹i trong s¶n xuÊt rau an toµn, B¸o c¸o t¹i héi th¶o khoa häc vÒ chÊt lîng rau qu¶ Hµ Néi, th¸ng 9/1999.
Mai V¨n QuyÒn (1996), Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c, hÖ thèng n«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häc Kü thuËt N«ng nghiÖp MiÒn Nam, TP. Hå ChÝ Minh.
Bïi ThÞ X« (1994), X¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý ë ngo¹i thµnh Hµ Néi, LuËn ¸n Phã TiÕn sÜ khoa häc n«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam, tr. 18 – 19.
Ng« KiÒu Oanh (2005) , X©y dùng hÖ thèng th«ng tin khoa häc vÒ an toµn ho¸ chÊt BVTV, B¸o c¸o ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ phôc vô qu¶n lý nhµ níc vÒ b¶o vÖ m«i trêng.
NguyÔn V¨n UyÓn (1998) , Vïng rau s¹ch, m« h×nh n«ng nghiÖp sinh th¸i, B¸o c¸o ®Ò tµi cÊp bé vµ Thµnh phè HCM
Trần Thị Thúy Vân, Hiệu quả sản xuất rau an toàn trên địa bàn thành phố Hà Nội, Luận văn Thạc sỹ Kinh tế - ĐH Nông nghiệp Hà Nội, 2005,
(Tr. 6, 13).
Bé n«ng nghiÖp &PTNT (2007) QuyÕt ®Þnh sè 106/2007/Q§-BNN ngµy 28/12/2007cña Bé trëng Bé n«ng nghiÖp & PTNT Ban hµnh quy ®Þnh vÒ qu¶n lý s¶n xuÊt vµ kinh doanh rau an toµn
Trung t©m ph©n tÝch vµ kiÓm ®Þnh thuèc BVTV phÝa b¾c, Côc BVTV (1999) , D lîng thuèc BVTV trªn mét sè mÉu n«ng s¶n. B¸o c¸o t¹i héi th¶o khoa häc vÒ chÊt lîng rau qu¶ Hµ Néi
Së Tµi nguyªn M«i trêng tØnh B¾c Giang (2000), B¸o c¸o tæng hîp ph¬ng ¸n ®iÒu tra, nghiªn cøu bæ sung x©y dùng b¶n ®å thæ nhìng phôc vô s¶n xuÊt vµ qu¶n lÝ nguån tµi nguyªn ®Êt cña tØnh (B¶n ®å ph©n lo¹i ®Êt theo môc ®Ých sö dông) tû lÖ 1: 100.000 theo ph¬ng ph¸p FAO – UNESCO. Bé m«n Thæ nhìng - N«ng hãa, Khoa qu¶n lý ruéng ®Êt n¨m 2000.
Thµnh uû thµnh phè B¾c Giang (2005), V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu §¶ng bé thµnh phè lÇn thø XX (nhiÖm kú 2005 – 2010),
Uû ban nh©n d©n Thµnh phè B¾c Giang (2000), Quy ho¹ch ®Êt ®ai n¨m 2000 - 2010.
B. Tµi liÖu tiÕng Anh
52
Annan Pattanathanes (2004), Liªn kÕt ngµnh GAP c¸c tØnh miÒn t©y Th¸i Lan. Senior consultant ß Agricultural Deparment, Thailand
53
EUREPGAP (2003), EUREPGAP Néi dung c¸c vÊn ®Ò qu¶n lý vµ tiªu chuÈn quy ®Þnh ®èi víi rau qu¶, Copyrigt: Eurepgap c/c, Food Plus GmbH, Spichernstr 55D – 50672 Koln, Germany
54
The Global Parnership for safe and suistainable Agriculture 2003, EURAPGAP “ Fruit and Vegetables” Food Plus GmBH
55
Champer, Robert, Paccy, Amold (1989), Farm inovation and Agrgicultural Research Intermediate Technology, Publications LonDon.
56
FAO (1992), Land evaluation and farming systems analysis for land use planning, Workshop Documents, FAO-ROMA.
57
Bui Huy Hien, Nguyen Trong Thi (2001), Rice based cropping system in Red River Delta and Mekong River Delta, 2001 IFA Regional Conference for Asia and Pacific, Hanoi, Vietnam, 10 – 13 December 2000, pp. 1 – 24.
58
International Rice Research Institute (1984), Cropping System in Asia, on- farm research and management, Manila, Philippine.
59
Zandstra H.G., F.C. Price, E.C.Litsinger J.A and Morris (1981), Methodology for on farm cropping system rescarch. IRRI. Philippinne, .31-35.
Phô lôc
BiÓu 1: PhiÕu ®iÒu tra n«ng hé
Chñ hé: ………………………………………………….Tuæi:………
§Þa chØ: ………………………………………………………………….
Lo¹i hé (®¸nh dÊu vµo «) : Giµu: Kh¸: Trung b×nh : NghÌo
Sè nh©n khÈu: ……………………………………………… …….
Sè lao ®éng: ……………………………………………….
Hä vµ tªn ngêi ®iÒu tra:…………………………………….
Ngµy…….th¸ng……..n¨m 200
Chñ hé Ngêi ®iÒu tra
(KÝ tªn) (KÝ tªn)
I.DiÔn biÕN c©y trång trong n¨m (Bè trÝ c©y trång tÝnh tõ ®Çu n¨m víi c¸c m¶nh ruéng cña hé n«ng d©n hiÖn cã)
Ruéng
Khu ®ång
DiÖn tÝch (m2)
C©y trång qua c¸c vô trong n¨m
T×nh h×nh níc tíi (®¸nh dÊu X)
Vô 1
Vô 2
Vô 3
Vô 4
Chñ ®éng tíi
Phô thuéc níc trêi
A
B
C
D
E
G
H
I
K
1
2
3
4
5
6
7
Céng diÖn tÝch
II- DiÔn biÕn thu nhËp cña gia ®×nh qua c¸c vô trong
thêi gian 1 n¨m
Ruéng
ChØ tiªu
DiÖn tÝch
(m2)
DiÔn biÕn qua c¸c vô
Ghi chó
Vô 1
Vô 2
Vô 3
Vô 4
A
B
C
D
E
G
H
I
1
Tªn c©y trång
2
ChÊt l îng gièng
3
Th¸ng gieo trång
4
Th¸ng thu ho¹ch
5
DiÖn tÝch (m2)
6
N¨ng suÊt (kg/ha)
7
S¶n phÈm chÝnh (kg)
8
S¶n phÈm phô (kg)
I
Chi phÝ vËt chÊt
1
Gièng (kg hoÆc ®ång)
2
Ph©n chuång (kg)
3
Ph©n urª (kg)
4
Ph©n l©n (kg)
5
Ph©n kali (kg)
6
Ph©n kh¸c
7
V«i bét (kg)
8
Thuèc trõ s©u bÖnh (®)
9
Ni lon che phñ
10
Giµn (®)
11
Nhiªn liÖu (®)
12
Chi phÝ vËt liÖu kh¸c
A
B
C
D
E
G
H
I
Chi phÝ lao ®éng
1
- Lµm Lµm ®Êt (c«ng)
2
- c«n- Gieo trång
3
Ch¨m sãc
4
- - Phßng trõ s©u bÖnh
5
Thu ho¹ch
C«ng Chi kh¸c
II
Chi phÝ s¶n xuÊt (®)
1
Thuû lîi phÝ (®)
2
Thuû lîi nhá (®)
3
Chi phÝ HTX (®)
4
Chi phÝ kh¸c (®)
III
Tæng chi phÝ (®)
Ghi chó: Gia ®×nh cho biÕt gi¸ c«ng lao ®éng 1 ngµy ë ®Þa ph¬ng lµ bao nhiªu tiÒn trªn 1 ngµy: …………… ®
III. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt ¸p dông trong trång rau
1. Gièng, thêi vô gieo trång, n¨ng suÊt
TT
Lo¹i rau
Gièng
Thêi gian
sinh trëng
N¨ng suÊt
(t¹/sµo)
Trång, gieo
Thu ho¹ch
1
B¾p c¶i
2
Su hµo
3
Cµ chua
4
Sópl¬
5
Rau muèng
6
C¶i cñ
7
C¶i ngät
8
Khoai t©y
9
Hµnh, tái
2. Møc ®Çu t th©m canh ph©n bãn cho mét sè lo¹i rau
Lo¹i rau
V«i (kg/sµo)
Ph©n chuång (kg/sµo)
Ph©n ®¹m
(kg/sµo)
Ph©n l©n (kg/sµo)
Ph©n Kali (kg/sµo)
Ph©n bãn kh¸c
(kg/sµo)
B¾p c¶i
Su hµo
Cµ chua
Sópl¬
Rau muèng
C¶i cñ
C¶i ngät
Khoai t©y
Hµnh, tái
- Ch¨n nu«i cã ®ñ ph©n chuång ®Ó bãn kh«ng: Cã [ ], ph¶i mua [ ]
- Ph©n ®îc ñ [ ], bãn trùc tiÕp [ ]
- Cã sö dông s¶n phÈm phô ñ lµm ph©n hay kh«ng
Kh«ng [ ], cã [ ], khèi lîng ………….kg/n¨m
3. T×nh h×nh s©u, bÖnh h¹i trªn rau/vô
TT
Lo¹i rau
C¸c lo¹i s©u bÖnh thêng gÆp
Lo¹i thuèc BVTV thêng dïng
Sè lÇn phun thuèc
Thêi gian phun
Thêi gian
c¸ch ly
1
B¾p c¶i
2
Su hµo
3
Cµ chua
4
Sópl¬
5
Rau muèng
6
C¶i cñ
7
C¶i ngät
8
Khoai t©y
9
Hµnh, tái
4. T×nh h×nh tiªu thô mét sè lo¹i rau
TT
Lo¹i rau
H×nh thøc tiªu thô
B¸n bu«n
B¸n cho ®¹i lý
B¸n lÎ
1
B¾p c¶i
2
Su hµo
3
Cµ chua
4
Sópl¬
5
Rau muèng
6
C¶i cñ
7
C¶i ngät
8
Khoai t©y
9
Hµnh, tái
BiÓu 2: B¶ng gi¸ mét sè vËt t, hµng ho¸, lao ®éng
( TÝnh theo gi¸ th¸ng 12 n¨m 2007)
Tªn vËt t, hµng ho¸
§VT
Thµnh tiÒn
Tªn vËt t , hµng ho¸
§¬n vÞ tÝnh
Thµnh tiÒn
1. §¹m Urª
®/kg
6.000
12. Gièng khoai t©y VT2
®/kg
8.000
2. Kaliclorua
®/kg
5.000
13. Gièng d a chuét (F1)
®/ha
2.400.000
3. L©n supe
®/kg
2000
14. B¶o vÖ, thuû lîi phÝ
®/ha
1.385.000
4. Ph©n chuång
®/t¹
50.000
15. C«ng lao ®éng
®/c«ng
25.000
5. Thuèc BVTV
®/kg
100.000
16. B¾p c¶i
®/kg
1.200
6. V«i bét
®/kg
800
17. Su hµo
®/kg
1.500
7. B¹t plastic
®/c
360.000
18. Supl¬
®/kg
1.800
8. Thuèc trõ cá
®/kg
13.000
19. Cµ chua bi
®/kg
2.000
9. Ni lon 0,007mm
®/kg
36.000
20. C¶i cñ
®/kg
2.000
10. Gièng c¶i b¾p
®/ha
3.200.000
21. Khoai t©y diamant
®/kg
1.200
11. Gièng khoai t©y Hµ Lan
®/kg
10.000
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Luận văn up.doc
