Nghiên cứu sự tích tụ của kim loại nặng và tảo độc trong vẹm xanh thương phẩm tại đầm Nha Phu - Khánh Hoà

Môc lôc Trang Phô lôc 84 Danh môc ch÷ viÕt t¾t trong luËn v¨n Asp Amnesis Shellfish Poisioning Cfp Ciguateric fish Poisoning Dsp Diarrhetic Shellfish Poisoning Edta Ethylen Diamine Tetra Acetic Acid KPH Kh«ng ph¸t hiÖn ND D­íi møc ph¸t hiÖn cho phÐp Nsp Neurotoxic Shellfish Poisoning PSP Paralytic Shellfish Poisoning OA Okadaic acid STX Saxitoxin DTX Dinophysistoxin Danh môc c¸c b¶ng TT Tªn b¶ng Trang B¶ng 1.1. Hµm l­îng protein, lipid, glucid cña vÑm xanh th­¬ng phÈm theo c¸c nhãm kÝch th­íc. 12 B¶ng 1.2. Hµm l­îng n­íc, tro cña vÑm xanh th­¬ng phÈm theo c¸c nhãm kÝch th­íc. 13 B¶ng 1.3. C¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu tõ vÑm trªn thÕ giíi n¨m 2000 14 B¶ng 1.4. T×nh h×nh xuÊt khÈu vÑm cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi n¨m 2000 14 B¶ng 1.5. T×nh h×nh nhËp khÈu vÑm cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi n¨m 2000 15 B¶ng 1.6. T×nh h×nh nu«i nhuyÔn thÓ t¹i ViÖt Nam 16 B¶ng 1.7. S¶n l­îng vÑm xanh khai th¸c t¹i §Çm Nha Phu qua c¸c n¨m 20 B¶ng 3.1. Thµnh phÇn loµi vi t¶o cã trong m«i tr­êng n­íc ®Çm Nha Phu 43 B¶ng 3.2. Thµnh phÇn loµi vi t¶o cã trong èng tiªu ho¸ vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu 56 B¶ng 3.3. Hµm l­îng ®éc tè vi t¶o cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ 62 Danh môc c¸c h×nh vÏ, ®å thÞ TT Tªn h×nh Trang H×nh 1.1. H×nh th¸i bªn ngoµi vÑm xanh 10 H×nh 1.2. H×nh th¸i bªn trong vÑm xanh 10 H×nh 2.1. S¬ ®å bè trÝ thÝ nghiÖm s¬ bé xö lý ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh ë ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ 34 H×nh 2.2. S¬ ®å bè trÝ thÝ nghiÖm s¬ bé xö lý hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh ë ®Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ 35 H×nh 2.3. H×nh ¶nh vÒ m¸y quang phæ hÊp phô nguyªn tö AAS 36 H×nh 2.4. H×nh ¶nh vÒ KÝnh hiÓn vi huúnh quang ®¶o ng­îc Leica DMLB 36 H×nh 2.5. H×nh ¶nh vÒ vît l­íi v¶i h×nh chãp 37 H×nh 3.1. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion As+3 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh hoµ theo c¸c mïa 38 H×nh 3.2. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Cd+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh hoµ theo c¸c mïa 38 H×nh 3.3. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Cu+2 trong n­íc biÓn®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa 39 H×nh 3.4. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Cr+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa 39 H×nh 3.5. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Fe+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa 39 H×nh 3.6. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Mn+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa 40 H×nh 3.7. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Pb+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa 40 H×nh 3.8. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Zn+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa 40 H×nh 3.9. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong m«i tr­êng n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa m­a 47 H×nh 3.10. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµo gi÷a mïa m­a 48 H×nh 3.11. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa kh« 48 H×nh 3.12. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o gÆp trong èng tiªu ho¸ cña vÑm xanh nu«i t¹i §Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa kh« 48 H×nh 3.13. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion As3+ cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha phu - Kh¸nh Hoµ theo thêi gian nu«i 50 H×nh 3.14. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Cd2+ cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha phu - Kh¸nh Hoµ theo thêi gian nu«i 51 H×nh 3.15. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Cu2+ cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha phu - Kh¸nh Hoµ theo thêi gian nu«i 51 H×nh 3.16. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Fe2+ cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha phu - Kh¸nh Hoµ theo thêi gian nu«i 51 H×nh 3.17. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Mn2+ cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha phu - Kh¸nh Hoµ theo thêi gian nu«i 52 H×nh 3.18. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Pb2+ cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha phu - Kh¸nh Hoµ theo thêi gian nu«i 52 H×nh 3.19. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Zn2+ cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha phu - Kh¸nh Hoµ theo thêi gian nu«i 52 H×nh 3.20. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong èng tiªu ho¸ vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa m­a 58 H×nh 3.21. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong èng tiªu ho¸ vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµo gi÷a mïa m­a 59 H×nh 3.22. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong èng tiªu ho¸ vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa kh« 59 H×nh 3.23. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong èng tiªu ho¸ vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa kh« 59 H×nh 3.24. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc biÓn s¹ch trong kho¶ng 12h vµ 24h 64 H×nh 3.25. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc biÓn pha n­íc g¹o trong kho¶ng 12h vµ 24h 65 H×nh 3.26. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc biÓn s¹ch pha EDTA 1% trong kho¶ng 12h vµ 24h 66 H×nh 3.27. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc g¹o pha 1% muèi NaCl tinh khiÕt trong kho¶ng 12h vµ 24h 68 H×nh 3.28. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc g¹o pha 2% NaCl tinh khiÕt trong kho¶ng 12h vµ 24h 69 H×nh 3.29. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc g¹o pha 3% NaCl tinh khiÕt trong kho¶ng 12h vµ 24h 71 H×nh 3.30. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc biÓn s¹ch pha EDTA 0.5% trong kho¶ng 6h, 12h, 18h vµ 24h 72 H×nh 3.31. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc biÓn s¹ch pha EDTA 1% trong kho¶ng 6h, 12h, 18h vµ 24h 73 H×nh 3.32. Sù biÕn ®æi hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh khi ng©m trong n­íc biÓn s¹ch pha EDTA 1.5% trong kho¶ng 6h, 12h, 18h vµ 24h 73 H×nh 3.33. S¬ ®å qui tr×nh xö lý ion kim lo¹i cã trong c¬ thÞt vÑm 75 Më ®Çu ViÖt Nam cã bê biÓn dµi trªn 3200km, däc ven biÓn cã nhiÒu vÞnh, ®Çm, ph¸... lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn ngµnh Khai th¸c, ChÕ biÕn vµ Nu«i trång Thñy s¶n. §­îc sù quan t©m cña §¶ng vµ Nhµ n­íc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµnh Thñy s¶n ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc, kim ng¹ch xuÊt khÈu Thñy s¶n hµng n¨m t¨ng ®¸ng kÓ n¨m 2000 ®¹t møc 1,4 tû USD, n¨m 2001 ®¹t møc 1,7 tû USD, n¨m 2002 ®¹t møc 2,038 tû USD, n¨m 2004 ®¹t møc 2,38 tû USD, phÊn ®Êu n¨m 2005 ®¹t møc 2,5 tû USD. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu nµy, cÇn ph¶i ®Èy m¹nh viÖc nu«i trång vµ chÕ biÕn thñy s¶n, trªn tinh thÇn Êy ngµnh Thñy s¶n ®· triÓn khai nhiÒu Dù ¸n nh­: ph¸t triÓn nghÒ ®¸nh b¾t xa bê, nu«i trång Thñy s¶n, b¶o vÖ m«i tr­êng vµ b¶o vÖ nguån lîi Thñy s¶n… c¸c Dù ¸n nµy b­íc ®Çu thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ nh­ t¸i t¹o nghÒ nu«i trång mét sè ®éng vËt thñy s¶n th©n mÒm cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh­: bµo ng­, sß, ®iÖp... Theo h­íng t¸i t¹o nghÒ nu«i ®éng vËt th©n mÒm, Kh¸nh Hoµ ®· nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn nghÒ nu«i vÑm xanh t¹i khu vùc ®Çm Nha Phu. VÑm xanh lµ loµi cã tËp tÝnh ¨n läc, do vËy chóng cã thÓ hÊp thu c¸c chÊt ®éc h¹i tõ ngoµi m«i tr­êng sèng nh­ c¸c ion kim lo¹i nÆng, c¸c chÊt ®éc cã tõ c¸c lo¹i vi t¶o ®éc c¸c chÊt ®éc h¹i nµy sau khi x©m nhËp vµo c¬ thÓ vÑm xanh, mét phÇn chóng ®­îc th¶i ra m«i tr­êng qua ®­êng tiªu ho¸, phÇn cßn l¹i sÏ ®­îc tÝch lòy trong c¬ thÞt vÑm xanh. ChÝnh c¸c chÊt ®éc tÝch lòy trong c¬ thÞt vÑm xanh sÏ lµ nguyªn nh©n g©y mÊt vÖ sinh vµ an toµn thùc phÈm lµm ¶nh h­ëng xÊu ®Õn søc khoÎ céng ®ång khi sö dông c¸c mÆt hµng chÕ biÕn tõ vÑm xanh th­¬ng phÈm. V× vËy viÖc “Nghiªn cøu sù tÝch tô cña kim lo¹i nÆng vµ t¶o ®éc trong vÑm xanh th­¬ng phÈm t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ” lµ mét viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt, gãp phÇn ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc phÈm. Môc ®Ých cña luËn v¨n lµ: Nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña m«i tr­êng nu«i tíi sù tÝch tô ion kim lo¹i nÆng vµ ®éc tè cña vi t¶o ®éc trong c¬ thÞt vÑm xanh, tõ ®ã ®Ò xuÊt biÖn ph¸p xö lý nh»m ®¶m b¶o cho thÞt vÑm xanh ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm. Néi dung nghiªn cøu cña LuËn v¨n bao gåm: 1) Nghiªn cøu sù tån t¹i cña mét sè ion kim lo¹i nÆng vµ ph¸t hiÖn c¸c loµi vi t¶o ®éc h¹i cã trong m«i tr­êng n­íc t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ 2) Nghiªn cøu sù tÝch tô cña mét sè ion kim lo¹i nÆng vµ sù tÝch tô vi t¶o ®éc trong c¬ thÞt vÑm xanh th­¬ng phÈm nu«i t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ. 3) B­íc ®Çu ®Ò xuÊt h­íng xö lý nh»m lµm gi¶m hµm l­îng kim lo¹i nÆng tån t¹i trong c¬ thÞt vÑm xanh th­¬ng phÈm. ý nghÜa khoa häc, ý nghÜa thùc tiÔn vµ tÝnh míi cña luËn v¨n: - LÇn ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch hoµn chØnh vÒ thµnh phÇn ion kim lo¹i nÆng vµ x¸c ®Þnh thµnh phÇn c¸c lo¹i vi t¶o ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i vi t¶o ®éc cã trong m«i tr­êng n­íc ë ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ, còng nh­ x¸c ®Þnh ®­îc hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng tÝch tô trong c¬ thÞt vÑm xanh vµ ®Þnh tÝnh c¸c lo¹i sinh vËt phï du bao gåm c¶ c¸c loµi vi t¶o ®éc cã trong èng tiªu ho¸ cña vÑm xanh th­¬ng phÈm nu«i ë ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ. MÆt kh¸c, luËn v¨n còng lÇn ®Çu tiªn ®Ò xuÊt ph­¬ng ph¸p ng©m khö ion kim lo¹i nÆng trong c¬ thÞt vÑm xanh th­¬ng phÈm b»ng dung dÞch EDTA. - Sù thµnh c«ng cña luËn v¨n sÏ lµ c¬ së ®Ó c¸c c¬ quan chøc n¨ng vÒ thñy s¶n t¹i Kh¸nh Hoµ ®­a ra khuyÕn c¸o vÒ m«i tr­êng n­íc t¹i ®Çm Nha Phu còng nh­ khuyÕn c¸o ng­êi tiªu dïng vÒ s¶n phÈm vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ. ch­¬ng 1 tæng quan tµI liÖu 1.1. tæng quan vÒ VÑM xanh VÑm xanh (C.viridis) thuéc ngµnh ®éng vËt th©n mÒm Mollusca, cã vá h×nh qu¶ muçm, c¸ thÓ nhiÒu n¨m cã vá dµi trªn 150 mm, cao 65mm, réng cì 40 mm; c¸ thÓ d­íi 1 n¨m tuæi da vá mµu vµng xanh, cßn trªn 1 n¨m tuæi th× da vá trë thµnh mµu n©u ®en, ®­êng sinh tr­ëng s¾p xÕp khÝt nhau, mÆt trong cã mµu tr¾ng sø ãng ¸nh, phÇn tr­íc vµ phÇn sau cña vÕt c¬ khÐp vá kh«ng liªn tôc h×nh 1.1 vµ 1.2. MÆt khíp vá tr¸i cã hai r¨ng, vÑm vá xanh dïng t¬ ch©n b¸m lªn gi¸ thÓ. VÑm xanh lµ loµi cã kh¶ n¨ng lín läc c¸c chÊt h÷u c¬ vµ lµm s¹ch m«i tr­êng. H×nh 1.1. H×nh th¸i bªn ngoµi vÑm xanh H×nh 1.2. H×nh th¸i bªn trong vÑm xanh VÑm xanh ph©n bè nhiÒu ë c¸c vïng ven biÓn trªn thÕ giíi vµ nhiÒu nhÊt lµ ë Ch©u ¢u vµ §«ng Nam ¸. ë ViÖt Nam, vÑm xanh ph©n bè chñ yÕu ë Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng vµ däc bê biÓn c¸c tØnh tõ NghÖ An ®Õn Kh¸nh Hoµ [1], [2], [4], [6], [8], [17]. TËp tÝnh sinh sèng cña vÑm xanh tuú theo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chóng. Giai ®o¹n Êu trïng vÑm xanh sèng tr«i næi trong n­íc, di chuyÓn lªn mÆt n­íc vµo ban ®ªm vµ di chuyÓn xuèng tÇng ®¸y vµo ban ngµy. Khi triÒu lªn, Êu trïng di chuyÓn lªn tÇng mÆt, khi triÒu xuèng th× Êu trïng l¹i di chuyÓn xuèng tÇng ®¸y, ®©y lµ lý do t¹i sao Êu trïng cã thÓ tån t¹i ë gÇn cöa s«ng mµ Ýt bÞ tr«i ra biÓn. Sau giai ®o¹n Êu trïng, chóng ph¸t triÓn tuyÕn t¬ ch©n ®Ó sèng b¸m vµo gi¸ thÓ, giai ®o¹n nµy Êu trïng cÇn c¸c vËt b¸m nh­ c¸t, sái hoÆc c¸c lo¹i cäc. Khi m«i tr­êng sèng kh«ng thuËn lîi th× vÑm xanh cã thÓ c¾t ®øt t¬ ch©n di chuyÓn ®Õn n¬i kh¸c cã ®iÒu kiÖn thÝch hîp h¬n cho qu¸ tr×nh sèng cña chóng. Sinh tr­ëng cña vÑm xanh lµ sù t¨ng lªn vÒ kÝch th­íc vµ träng l­îng. Trong ®iÒu kiÖn nu«i b×nh th­êng chiÒu dµi vÑm xanh cã thÓ ®¹t ®Õn 70 - 80 mm trong n¨m ®Çu vµ 110 - 120mm vµo n¨m thø 2. Trong qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña vÑm xanh khi chiÒu dµi cña vá t¨ng th× chiÒu cao vµ chiÒu réng còng t¨ng sao cho phÇn tr¨m sù t¨ng ®ã cã xu thÕ gi¶m dÇn theo sù t¨ng cña chiÒu dµi. VÑm xanh cã kÝch th­íc c¬ thÓ cµng dµi th× th× khèi l­îng c¬ thÓ cµng lín. Tèc ®é sinh tr­ëng cña vÑm xanh lµ kÕt qu¶ cña sù t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c yÕu tè m«i tr­êng nh­ nhiÖt ®é, chÊt l­îng n­íc, thøc ¨n, dßng ch¶y, h×nh thøc nu«i. H¬n n÷a tèc ®é sinh tr­ëng cña vÑm xanh cßn thay ®æi theo løa tuæi. ë VÞnh Th¸i Lan víi nhiÖt ®é n­íc thay ®æi quanh n¨m, tèc ®é t¨ng trung b×nh theo th¸ng cña vÑm trong n¨m thø nhÊt lµ 6.1mm/th¸ng, n¨m thø 2 lµ 2.2mm/th¸ng. H×nh thøc nu«i còng ¶nh h­ëng ®Õn tèc ®é sinh tr­ëng cña vÑm xanh, vÑm xanh ®­îc nu«i trong cïng vïng n­íc, víi cïng kÝch th­íc ban ®Çu vµ cïng thêi gian th× ph­¬ng ph¸p nu«i trong lång cã tèc ®é sinh tr­ëng trung b×nh 2.1mm/th¸ng, trong khi ®ã nu«i trªn d©y ®¹t 5.4 mm/th¸ng [12], [14], [15], [16], [18]. VÑm xanh lµ lo¹i ®éng vËt th©n mÒm giµu protein vµ kho¸ng chÊt. Thµnh phÇn dinh d­ìng cña thÞt vÑm thay ®æi theo kÝch cì cña vÑm (b¶ng 1.1 vµ 1.2), thµnh phÇn protein chiÕm tû lÖ kh¸ cao tíi trªn 8%, thµnh phÇn lipid thÊp vµo kho¶ng 0.8% vµ glucid chiÕm 3.5%. §Æc biÖt thÞt vÑm xanh cã hµm l­îng kho¸ng chÊt kh¸ cao, hµm l­îng protein t­¬ng ®­¬ng víi thÞt heo. H¬n n÷a thÞt vÑm xanh cßn chøa nhiÒu lo¹i acid amin kh«ng thay thÕ còng nh­ chøa nhiÒu lo¹i vitamin cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña c¬ thÓ, nhÊt lµ vitamin B12 vµ chøa nhiÒu glycogen mµ trong c¸c lo¹i nhuyÔn thÓ kh¸c kh«ng cã hoÆc cã víi mét l­îng rÊt thÊp. Nh­ vËy, thÞt vÑm xanh lµ nguån dinh d­ìng rÊt quÝ gi¸ vµ phï hîp lµm thóc ¨n cho mäi ng­êi ®Æc biÖt lµ ng­êi giµ, trÎ em vµ nh÷ng ng­êi ®ang ¨n kiªng [13]. B¶ng 1.1. Hµm l­îng protein, lipid, glucid cña vÑm xanh th­¬ng phÈm theo c¸c nhãm kÝch th­íc (NguyÔn ChÝnh vµ céng t¸c viªn [13]) KÝch cì Thêi gian thu mÉu 61 - 90mm > 90mm Ghi chó Protein (%) Lipid (%) Glucid (%) Protein (%) Lipid (%) Glucid (%) 13/5/1979 5.905 0,709 3,769 6,372 0,802 3,987 VÑm sèng ë ®¸y 12/6/1979 5,319 0,686 3,856 6,289 0,723 4,125 13/7/1979 6,701 0,718 3,712 8,125 0,812 3,767 5/8/1979 8,647 0,731 2,648 9,288 0,887 3,043 2/9/1979 7,255 0697 3,061 7,479 0,753 3,316 Trung b×nh 6,857 0,708 3,049 7,511 0,795 3,647 16/5/1979 5,987 0,798 3,863 6,989 0,907 3,962 VÑm sèng b¸m cäc gç 9/6/1979 5,788 0,669 3,951 6,094 0,689 4,011 8/7/1979 6,781 0,728 3,503 8,556 0,899 3,563 8/8/1979 8,412 0,879 2,754 8,868 0,985 3,219 5/9/1979 7,355 0,699 2,981 7,725 0,784 3,308 Trung b×nh 6,866 0,755 3,426 7,646 0,853 3,618 B¶ng 1.2. Hµm l­îng n­íc, tro cña vÑm xanh th­¬ng phÈm theo c¸c nhãm kÝch th­íc (NguyÔn ChÝnh vµ C«ng t¸c viªn [13]) KÝch cì Thêi gian thu mÉu 6- 9cm >9cm Ghi chó N­íc (%) Tro (%) Nuíc (%) Tro (%) VÑm sèng ë ®¸y 13/5/1979 84,968 2,501 83,237 2,678 12/6/1979 85,017 2,242 84,046 2,377 13/7/1979 84,179 2,271 82,039 2,372 5/8/1979 84,688 2,150 81,660 2,191 2/9/1979 83,974 2,252 83,280 2,299 Trung b×nh 84,364 2,283 82,852 2,385 16/5/1979 84,039 2,504 82,799 2,694 VÑm sèng b¸m ë cäc gç 9/6/1979 84,932 2,350 84,453 2,384 8/7/1979 84,063 2,214 82,024 2,394 8/8/1979 83,539 2,163 81,981 2,189 5/9/1979 84,016 2,302 83,055 2,247 Trung b×nh 84,118 2,307 82,862 2,386 HiÖn nay trªn thÕ giíi, s¶n l­îng vÑm nu«i ­íc tÝnh ®¹t trªn mét triÖu tÊn/n¨m, trong ®ã s¶n l­îng cña khu vùc ch©u ¢u chiÕm gÇn mét nöa s¶n l­îng vÑm cña thÕ giíi chñ yÕu lµ vÑm xanh (Mytilus edulis) vµ vÑm §Þa trung h¶i (Mytilus galoprovinciadis). N¨m 2000, s¶n l­îng xuÊt khÈu vÑm t­¬i sèng vµ ­íp ®¸ chiÕm 64% tæng s¶n l­îng vÑm xuÊt khÈu cña thÕ giíi, trong ®ã s¶n phÈm ®«ng l¹nh lµ 19.6%, s¶n phÈm ®ãng hép lµ 11.8% vµ mét sè l­îng Ýt vÑm sÊy kh« (b¶ng 1.3), trong sè c¸c n­íc xuÊt khÈu vÑm chÝnh trªn thÕ giíi th× Hµ Lan lµ xuÊt khÈu vÑm n­íc ®øng ®Çu (b¶ng 1.4). Trong sè c¸c n­íc nhËp khÈu vÑm chÝnh trªn thÕ giíi, Ph¸p lµ n­íc dÉn ®Çu thÕ giíi víi khèi l­îng lµ 48.000 tÊn, Italia ®øng thø 2 víi khèi l­îng lµ 30.200 tÊn; §øc vµ BØ cã sè l­îng vÑm nhËp khÈu t­¬ng ®èi cao vµ tiÕp ®Õn lµ Hoa kú (b¶ng 1.5). EU lµ thÞ tr­êng chÝnh tiªu thô vÑm trªn thÕ giíi mÆc dï khèi l­îng tiªu thô gi÷a c¸c n­íc cã sù chªnh lÖch lín. B¶ng 1.3. C¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu tõ vÑm trªn thÕ giíi n¨m 2000 [8] T­¬i sèng, ­íp ®¸ §«ng l¹nh §ãng hép SÊy kh« 162.699 tÊn 46.685 tÊn 28.144 tÊn 501 tÊn B¶ng 1.4. T×nh h×nh xuÊt khÈu vÑm cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi n¨m 2000 [8] TT Tªn n­íc S¶n l­îng xuÊt khÈu (tÊn) 1 Hµ Lan 44.000 2 §an M¹ch 27.500 3 New Zealand 27000 4 T©y Ban Nha 26.000 5 Ph¸p 26.000 B¶ng 1.5. T×nh h×nh nhËp khÈu vÑm cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi n¨m 2000 [8] TT Tªn n­íc S¶n l­îng nhËp khÈu (tÊn) 1 Ph¸p 48.000 2 Italia 30.200 3 §øc 29.700 4 BØ 28.500 5 Hoa kú 19.600 T¹i khu vùc §«ng Nam ¸, do ®Æc ®iÓm khÝ hËu nhiÖt ®íi, nãng Èm nªn rÊt thÝch hîp cho sù ph¸t triÓn nghÒ nu«i vÑm. Tuy vËy nghÒ nu«i vÑm ë khu vùc nµy cßn l¹c hËu, do c¸ch nu«i ë ®©y chñ yÕu lµ dïng ph­¬ng ph¸p nu«i truyÒn thèng nh­ dïng cäc tre, rµo tre vµ d©y treo nªn quy m« nu«i nhá. MÆt kh¸c ®Çu t­ vµo lÜnh vùc nu«i vÑm xanh ë §«ng Nam ¸ ch­a ®­îc quan t©m mét c¸ch ®óng møc, do ®ã n¨ng suÊt nu«i vÑm kh¸ thÊp. ë ViÖt Nam nu«i trång nhiÒu lo¹i nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá kh¸c nhau (b¶ng 1.6) trong ®ã vÑm xanh chñ yÕu ®­îc khai th¸c mét c¸ch tù nhiªn ë c¸c khu vùc ®Çm L¨ng C« - Thõa Thiªn HuÕ, §Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ. VÑm chñ yÕu ®­îc tiªu dïng néi ®Þa vµ ®­îc khai th¸c mét c¸ch bõa b·i dÉn ®Õn nguån vÑm tù nhiªn bÞ khai th¸c c¹n kiÖt. Ngµnh thñy s¶n ®· ph¸t triÓn viÖc nu«i trång vÑm xanh nh»m môc ®Ých b¶o vÖ nguån gen tù nhiªn vµ ®­a thªm ®èi t­îng míi vµo nghÒ nu«i trång thñy s¶n, gãp phÇn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho nh©n d©n còng nh­ phôc vô nhu cÇu xuÊt khÈu. C¸c mÆt hµng cã nguån gèc tõ vÑm xanh chñ yÕu chØ ®­îc xuÊt khÈu theo con ®­êng tiÓu ng¹ch sang Trung Quèc vµ mét sè n­íc thuéc khu vùc ch©u ¸ nh­ Hång C«ng, §µi Loan. B¶ng 1.6. T×nh h×nh nu«i nhuyÔn thÓ t¹i ViÖt Nam §èi t­îng Ph©n bè M«i tr­êng sèng S¶n l­îng (TÊn/n¨m) Mïa vô (th¸ng) I. Hä ngao (Venridae) 1.Ngao dÇu (Merretrix linacus) Ven biÓn ViÖt Nam, nh­ng tËp trung chñ yÕu c¸c tØnh Th¸i B×nh, Nam §Þnh, Thanh Ho¸, Qu¶ng Nam Sèng ë b·i triÒu ®Õn ®é s©u 7m, ë cöa s«ng hay biÓn 20.000 -25.000 4 - 10 2. Nghªu (Merretrix lyrata sowerby) TËp trung chñ yÕu c¸c tØnh Bµ RÞa - Vòng Tµu ®Õn Cµ Mau Vïng b·i triÒu ®Õn ®é s©u 2m, chñ yÕu ë cöa s«ng cña s«ng cöu long, nÒn ®¸y lµ c¸t bïn hoÆc c¸t 55.000 - 61. 000 3 - 8 3. Ngªu (Paphia andulata (yellow clam)) TËp trung ë c¸c vòng vÞnh, nh­ng tËp trung nhiÒu nhÊt t¹i c¸c tØnh Kiªn Giang, Cµ Mau, Phan ThiÕt, Bµ RÞa - Vòng Tµu vµ Kh¸nh Hoµ Vïng b·i triÒu ®Õn ®é s©u 2m, chñ yÕu ë cöa s«ng, nÒn ®¸y lµ c¸t bïn hoÆc c¸t 100.000- 120.000 12 - 5 4. Ngã ®á (Dosinia sinenes) Ph©n bè ë Qu¶ng Ninh ®Õn Thõa Thiªn HuÕ, nh­ng tËp trung nhiÒu nhÊt vÉn lµ ë vïng biÓn Th¸i B×nh vµ Nam §Þnh Vïng b·i triÒu ®Õn ®é s©u 2m, cã ë c¶ cöa s«ng vµ ®Çm,nÒn ®Êy lµ bïn, bïn c¸t hoÆc c¸t bïn, vïi trong ®¸y 5-6cm 5000- 5.200 Quanh n¨m 5. Ngã ®en (Dosinia) Ph©n bè ë Qu¶ng Ninh vµ H¶i Phßng Vïng b·i triÒu ®Õn ®é s©u 2m, cã ë c¶ cöa s«ng vµ ®Çm, nÒn ®Êy lµ bïn, bïn c¸t hoÆc c¸t bïn, vïi trong ®¸y 5-6cm 1000- 1200 Quanh n¨m II. Hä sß (Arcidara) 1. Sß huyÕt (Anadara granosa linnacus) Ph©n bè kh¾p ven biÓn ViÖt Nam, nh­ng tËp trung chñ yÕu ë c¸c tØnh Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Trµ Vinh, Cµ Mau, Kiªn Giang Vïng b·i triÒu ®Õn ®é s©u 4 m, cöa s«ng hoÆc cña ®Çm ph¸, nÒn ®¸y bïn, c¸t hoÆc bïn, vïi s©u trong ®¸y 2.3 cm 17.000 - 20.000 5- 7 2. Sß l«ng (Anadara suberenata) Ven biÓn ViÖt Nam, nh­ng tËp trung chñ yÕu c¸c tØnh Cµ Mau, H¶i Phßng Vïng b·i triÒu, cöa s«ng vµ ë trªn d­íi triÒu ®Õn ®é s©u kho¶ng 10m, nÒn ®¸y bïn c¸t vµ bïn vïi s©u trong 2-3 cm 1.000- 1.500 Quanh n¨m 3. Sß l«ng (Andra antiquata) Ven biÓn Qu¶ng Ninh, H¶i phßng, Qu¶ng Nam, §µ N½ng, tËp trung nhiÒu nhÊt ë B×nh ThuËn Sèng ë ®é s©u 8-20m, nÒn ®¸y lµ bïn c¸t vïi s©u trong ®¸y, kÝch th­íc trung b×nh lµ 8.7 cm 20.000- 25.000 5 - 9 4. Sß VÆn (Arca naviculari bruguiere) Ph©n bè ë Qu¶ng Nam, §µ N½ng, B×nh ThuËn, Kiªn Giang nh­ng tËp trung nhiÒu nhÊt vÉn lµ ë B×nh thuËn Sèng ë ®é s©u 10-12m, trªn nÒn sái cã vá sß vµ san h« chÕt 1.000- 12.000 2-10 III. Hä hÕn (Corbiculidate) Ph©n bè hÑp, chñ yÕu tËp trung ®Çm Ph¸ Tam Giang cña Thõa Thiªn HuÕ Vïng h¶i triÒu ®Õn ®é s©u 2m, trªn nÒn ®¸y c¸t bïn, vïi trong ®¸y tõ 1-3cm 1.000- 1.500 Quanh n¨m IV. Hä VÑm (Mytilidae) 1.VÑm xanh (Perna viridis) Ven biÓn ViÖt Nam, tËp trung tõ §µ N½ng ®Õn Kiªn Giang Tõ vïng h¹ triÒu ®Õn 15 m n­íc cña vïng ven ®¶o, cöa s«ng vµ ®Çm vÞnh 500 - 600 3- 10 2. Dßm n©u (Midoolus phippinarum hanley) Ph©n bè nhiÒu ë khu vùc Qu¶ng Nam, §µ N½ng, B×nh ThuËn nh­ng tËp trung nhiÒu nhÊt ë khu vùc B×nh ThuËn Tõ ®é s©u 5-10m, phÇn nhiÒu trªn 12 m, nÒn ®¸y lµ c¸t bïn vµ sái ®¸, vá san h« chÕt 3.500 - 4000 4-10 V. Hä ®iÖp (Pectinidae) 1. §iÖp nguyÖt (Amussium pleuronnectes) Ph©n bè réng tõ VÞnh b¾c bé ®Õn vïng biÓn Kiªn Giang ë ®é s©u tõ 10-30m, nÒn ®¸y lµ c¸t bïn hoÆc bïn c¸t 1.000 - 2.000 Quanh n¨m 2. §iÖp qu¹t (Chlamys lobilis) Ph©n bè vïng biÓn B×nh thuËn ®Õn Kiªn Giang, nh­ng tËp trung chñ yÕu ë vïng biÓn B×nh ThuËn Sèng ë nh÷ng n¬i ®é s©u chõng 10-12m, ph©n bè kiÓu da b¸o 15000-20000 3-10 VI. Hä hµu (Ostreidae) TËp trung nhiÒu ë Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Thanh Ho¸ Sèng ë ®é s©u 6 - 7m, vïng cöa s«ng hoÆc ®Çm 15.000 - 50.000 3- 10 VII. Hä d¾t (Aloidiate) TËp trung nhiÒu ë H¶I Phßng, Th¸i b×nh, Nam §Þnh vµ Thanh Ho¸ Vïng b·i triÒu ®Õn ®é s©u 3m ë cöa s«ng, nÒn ®¸y lµ bïn c¸t hoÆc c¸t bïn 130.000 - 150.000 Quanh n¨m VIII. Hä trai ngäc Tr­íc ®©y chóng th­êng gÆp víi sè l­îng nhiÒu, ®Õn nay cßn l¹i t­¬ng ®èi Ýt do khai th¸c bõa b·i 10- 30 1.2. nguån lîi VÑm xanh t¹i ®Çm Nha Phu 1.2.1. T×nh h×nh nu«i trång vµ khai th¸c vÑm xanh t¹i ®Çm Nha Phu §Çm Nha Phu thuéc huyÖn Ninh Hoµ tØnh Kh¸nh Hoµ, c¸ch trung t©m thµnh phè Nha Trang vÒ phÝa b¾c 20km, n»m ë vÜ ®é 12o24 ®Õn 18o28 vÜ ®é b¾c vµ 109o9 ®Õn 109o15 ®é kinh ®«ng. §Çm Nha Phu lµ mét ®Çm n­íc ¨n s©u vµo ®Êt liÒn thuéc huyÖn Ninh Hoµ, ®Çm cã d¹ng h×nh ch÷ nhËt ch¹y theo h­íng T©y B¾c - §«ng Nam, ®Çm ®­îc ng¨n c¸ch bëi Hßn HÌo ë phÝa ®«ng, Hßn Ho¶i, Hßn Vung ë phÝa T©y B¾c vµ c¸c d·y ®åi nói ë phÝa T©y Nam. PhÝa Nam ®Çm ®­îc giíi h¹n bëi c¸c ®¶o Hßn ThÞ, Hßn SÇm, ®Çm th«ng trùc tiÕp víi vÞnh B×nh Cang. DiÖn tÝch ®Çm Nha Phu lóc triÒu lªn kho¶ng 4500ha, lóc triÒu rßng lµ 3000ha, vïng triÒu vµ trªn triÒu kho¶ng 1500ha. §é s©u trung b×nh cña ®Çm tõ 2 - 5m so víi mÆt ph¼ng thñy chuÈn. Vïng cöa ®Çm ë khu vùc gi¸p vÞnh B×nh Cang vµ vïng quanh Hßn ThÞ lµ vïng s©u nhÊt tíi 6-8 m, ®Çm nhËn n­íc ngät tõ c¸c s«ng: S«ng C¸i Ninh Hoµ, s«ng Dinh, s«ng Cµ Lam, s«ng Rä T­îng vµ nhiÒu khe suèi nhá ch¶y ra tõ c¸c vïng nói xung quanh ®Çm. C¸c s«ng suèi nµy tr­íc khi ch¶y vµo ®Çm ®Òu ®i qua c¸c vïng ph¸t triÓn cña rõng só, vÑt, m¾m víi diÖn tÝch ­íc kho¶ng 810ha ( LUKIN V. I., 1988). L­u vùc c¸c s«ng suèi ch¶y vµo ®Çm ­íc tÝnh kho¶ng 2500 - 3000km, vÒ mïa m­a n­íc tõ c¸c l­u vùc ch¶y vµo ®Çm mang theo nhiÒu phï xa vµ muèi dinh d­ìng, mÆt kh¸c do biªn ®é thñy triÒu lín, cöa ®Çm réng nªn khèi l­îng n­íc trong ®Çm lµ n­íc biÓn mang tÝnh chÊt mÆn lî, n­íc nh¹t chØ ¶nh h­ëng vïng cña s«ng vµ chñ yÕu vµo mïa m­a. §Þa h×nh cã nh÷ng ®Æc tr­ng riªng, t­¬ng ®èi phøc t¹p, cã nhiÒu d·y nói bao bäc quanh ®Çm phÇn lín lµ nói ®¸ cã ®é dèc t­¬ng ®èi cao vµ cã nhiÒu c­ d©n sèng ven ®Çm, nhê c¸c d·y nói che ch¾n sãng giã, cho nªn sãng ë ®Çm kh«ng lín l¾m, ®¸y ®Çm t­¬ng ®èi b»ng ph¼ng, phÇn b»ng ph¼ng nhÊt lµ phÝa bê t©y nam tõ Hßn N­a tíi Hßn Ho¶i, chÊt ®Êy gåm c¸c d¹ng c¸t, bïn vµ c¸t ®¸ san h«, trong ®ã ®¸y c¸t bïn mµu ®en chiÕm diÖn tÝch lín. Do vËy khu vùc ®Çm Nha Phu lµ m«i tr­êng thÝch hîp cho sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá nãi chung vµ vÑm xanh nãi riªng. ChÝnh v× thÕ nghÒ nu«i trång vÑm xanh ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë vïng ®Çm Nha Phu tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû tr­íc. Tuy vËy viÖc nu«i trång vÑm xanh hoµn toµn diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t chÝnh v× thÕ s¶n l­îng vÑm xanh khai th¸c t¹i ®Çm Nha Phu kh«ng æn ®Þnh (b¶ng 1.7). B¶ng 1.7. S¶n l­îng vÑm xanh khai th¸c t¹i §Çm Nha Phu qua c¸c n¨m N¨m S¶n l­îng(tÊn) 1970 - 1985 50 1986 - 1996 35 1997 - 2000 rÊt Ýt 2002 ®Õn nay 30 - 40 Trong nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 20 do viÖc khai th¸c qu¸ møc dÉn tíi lµm suy kiÖt nguån lîi vÑm xanh t¹i ®Çm Nha Phu. ChÝnh v× thÕ ®Ó ph¸t triÓn vµ b¶o tån nguån lîi vÑm xanh quÝ gia nµy, Së Thñy s¶n Kh¸nh Hoµ ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu nh»m t¸i t¹o l¹i nghÒ nu«i vÑm t¹i khu vùc nµy do vËy tõ n¨m 2002 trë l¹i ®©y nguån s¶n l­îng vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu ®· t¨ng ®¸ng kÓ (b¶ng 1.7). §Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng nghÒ nu«i trång vÑm xanh t¹i khu vùc nµy vÉn cÇn c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ nu«i trång quan t©m nghiªn cøu.‎ 1.2.2. ¶nh h­ëng cña m«i tr­êng nu«i tíi chÊt l­îng vÑm Còng nh­ c¸c loµi hai m¶nh vá kh¸c, vÑm xanh lµ ®éng vËt ¨n läc, kh«ng cã kh¶ n¨ng chñ ®éng kiÕm måi, mµ chØ läc thøc ¨n. Nguån thøc ¨n cña vÑm xanh hoµn toµn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn m«i tr­êng sèng xung quanh nã. Thøc ¨n cña vÑm xanh chñ yÕu lµ c¸c sinh vËt phï du vµ c¸c chÊt h÷u c¬ l¬ löng trong nuíc, nh÷ng phÇn tö nµy ®­îc läc qua hÖ mang, vµo thùc qu¶n vµ d¹ dµy... Thµnh phÇn thøc ¨n cña vÑm xanh chia lµm 03 nhãm chñ yÕu: - Nhãm mïn b· h÷u c¬. - Nhãm thùc vËt phï du. - Nhãm thøc ¨n ®éng vËt phï du C¸c lo¹i thøc ¨n trong m«i tr­êng nu«i th­êng cã ¶nh h­ëng tíi chÊt l­îng vÑm th­¬ng phÈm. GÇn ®©y sù bïng næ cña c¸c loµi t¶o ®éc h¹i cã trong m«i tr­êng n­íc biÓn vµ n­íc ngät ®ang trë thµnh vÊn ®Ò toµn cÇu. HiÖn t­îng nµy g©y thiÖt h¹i lín cho ngµnh Nu«i trång thñy s¶n nhÊt lµ nu«i trång vÑm xanh; do vÑm lµ ®éng vËt ¨n läc nªn chóng th­êng tÝch luü c¸c ®éc tè vi t¶o trong c¬ thÞt. Khi sö dông c¸c s¶n phÈm thñy s¶n cã nguån gèc tõ m«i tr­êng biÓn bÞ « nhiÔm th­êng xuÊt hiÖn c¸c hiÖn t­îng ngé ®éc thùc phÈm cã thÓ g©y tö vong cho ng­êi vµ c¸c ®éng vËt. C¸c hiÖn t­îng ngé ®éc tõ vÑm th­êng liªn quan ®Õn c¸c ion kim lo¹i nÆng vµ c¸c lo¹i ®éc tè vi t¶o nh­: ASP, NSP vµ CFP. Tuú thuéc vµo b¶n chÊt ho¸ häc, mçi lo¹i ®éc tè vi t¶o cã c¬ chÕ t¸c ®éng vµ hiÖu øng sinh häc kh¸c nhau nh­ cã thÓ lµm h­ h¹i hÖ thÇn kinh trung ­¬ng hoÆc hÖ tiªu ho¸ cña ng­êi vµ ®éng vËt víi nh÷ng triÖu chøng ngé ®éc ®Æc tr­ng. ë ViÖt Nam mÆc dï ch­a cã con sè thèng kª hµng n¨m vÒ møc ®é thiÖt h¹i g©y ra do t¸c ®éng cña ®éc tè vi t¶o ë ®éng vËt nu«i nh­ c¸, t«m hay ë con ng­êi. Nh­ng ®· thÊy xuÊt hiÖn mét vµi hiÖn t­îng c¸ vµ t«m chÕt hµng lo¹t ë mét sè vïng nu«i trång ®éng vËt thñy s¶n cã « nhiÔm vÒ vi t¶o ®éc, ®Æc biÖt cßn xuÊt hiÖn hiÖn t­îng ngé ®éc vµ chÕt ng­êi do tiªu thô s¶n phÈm h¶i s¶n cã liªn quan ®Õn sù në hoa cña t¶o ®éc. T¶o lµ loµi sinh vËt cã kh¶ n¨ng tù d­ìng b»ng ¸nh s¸ng mÆt trêi, mét trong nh÷ng øng dông quan träng cña t¶o ®­îc xem nh­ lµ nguån thùc phÈm quan träng cña con ng­êi vµ ®éng vËt. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cho thÊy t¶o cã chøa nhiÒu lo¹i ®éc tè cã tÝnh ®éc rÊt m¹nh vµ cã thÓ chia lµm 03 nhãm, lo¹i kh¸c nhau: - Nhãm mét: cã kh¶ n¨ng s¶n sinh ra c¸c ®éc tè cã thÓ tÝch luü trong c¸c sinh vËt biÓn lµm chÕt c¸, t«m. -Nhãm hai: lµ c¸c loµi cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn víi mËt ®é tÕ bµo cao, dÉn ®Õn hiÖn t­îng thiÕu oxygen vµ ®©y chÕt cho nhiÒu sinh vËt kh¸c. - Nhãm ba: gåm mét sè vi t¶o cã c¶ hai kh¶ng n¨ng trªn. C¸c lo¹i ®éc tè vi t¶o th­êng gÆp: - §éc tè PSP (Paralytic Shellfish Poisoning): lµ hiÖn t­îng ngé ®éc ë ng­êi tiªu dïng khi ¨n ph¶i c¸c sinh vËt cã vá ®· nhiÔm ®éc cña c¸c loµi t¶o gi¸p nh­ Alexandrium, Pyrodinium vµ Gymnodinium (Hashimoto & Noguchi 1989). §éc tè PSP bao gåm Saxitoxin (STX), ®©y lµ ®éc tè cã kh¶ n¨ng g©y ®éc rÊt m¹nh, chØ cÇn 0.2 µg còng ®Ó tiªu diÖt ®­îc mét con chuét vµ ng­êi ta ph¸t hiÖn ra ®éc tè nµy trªn c¬ së ph©n tÝch b¬ vïng Alaska [31], [32], [37], [43]. §éc tè nµy cã h¬n 20 dÉn xuÊt, c¸c hîp chÊt nµy ®Òu tan tèt trong n­íc vµ hÇu hÕt ®Òu bÒn víi nhiÖt (Banden vµ céng sù 1993). Saxitoxin nãi riªng vµ ®éc tè PSP nãi chung lµm t¾c nghÏn kªnh trao ®æi ion Na2+ trªn mµng tÕ bµo thÇn kinh g©y ra sù øc chÕ qu¸ tr×nh truyÒn xung thÇn kinh, v× thÕ c¸c ®éc tè nµy cã t¸c ®éng ®Õn c¶ hÖ thÇn kinh vµ c¸c ho¹t ®éng c¬ cña con ng­êi (Banden vµ céng sù 1993) [30]. - §éc tè DSP (Diarrhetic Shellfish Poisoning): lµ lo¹i ®éc tè g©y ¶nh h­ëng ®Õn hÖ tiªu ho¸, ®éc tè nµy do c¸c loµi t¶o gi¸p sèng tr«i næi hoÆc sèng d­íi ®¸y s¶n sinh. C¸c loµi vi t¶o nµy hÇu hÕt thuéc chi Dinophysis hoÆc Prorocentrum (Yasumoto vµ céng sù.1989; Lee vµ céng sù 1989). §éc tè DSP lµ mét chuçi polyther thuéc nhãm chÊt tan trong c¸c chÊt bÐo (Quilliam & Wright 1995) [47], [48], bao gåm: Okadaic acid (OA), Dinophysistoxin (DTX 1, 2, 3), Pectentoxins (Yasumoto vµ céng sù, 1985) [53] vµ nhãm Yessotoxins (Murata vµ céng sù, 1987) [45], [46]. Okadaic acid lµ chÊt k×m h·m m¹nh ho¹t ®éng cña enzyme serine threonine phosphatase, do ®ã chóng kÝch thÝch trùc tiÕp ®èi víi qu¸ tr×nh co th¾t c¬ tr¬n cña hÖ tiªu ho¸ (Bialojan vµ TaKai, 1988, Haystead vµ céng sù 1989) [39]. Nhãm Pectoxins g©y ra ho¹i tö gan cßn nhãm Yessotoxins ¶nh h­ëng tíi c¬ d¹ dµy. - §éc tè ASP (Amnesis Shellfish Poisioning): lµ nhãm ®éc tè g©y ngé ®éc, g©y mÊt trÝ nhí ë ng­êi, ®éc tè nµy cã b¶n chÊt lµ Domoic acid ®­îc s¶n sinh ra tõ c¸c lo¹i t¶o Silic thuéc chi Pseudonitzchia. Domoic acid lµ hîp chÊt bÒn nhiÖt, thuéc nhãm tan trong n­íc, nã lµ chÊt c¹nh tranh cña glutamate ë kªnh kali trong hÖ thÇn kinh trung ­¬ng cña con ng­êi (Quilliam vµ Wright, 1995). - §éc tè NSP (Neurotoxic Shellfish Poisoning): lµ mét hîp chÊt polyether vßng tan trong chÊt bÐo, chóng cã thÓ ph©n chia thµnh hai d¹ng cÊu tróc kh¸c nhau bao gåm 09 dÉn xuÊt (Shimizu vµ céng sù, 1986). §éc tè NSP bÞt kÝn c¬ quan thô c¶m thÇn kinh ë vÞ trÝ sè 5 cña kªnh trao ®æi ion Na+, do ®ã g©y ra hiÖn t­îng kÝch ho¹t kÐo dµi, t¨ng dßng Na+ tiÕp theo lµ sù mÊt ph©n cùc cña tÕ bµo bÞ kÝch ho¹t ë ®iÖn thÕ nghØ. - §éc tè CFP (Ciguateric fish Poisoning): lµ triÖu chøng l©m sµng g©y ra do ¨n ph¶i c¸c loµi c¸ sèng t¹i vïng r¹n nhiÖt ®íi, ®éc tè nµy cã nguån gèc tõ loµi vi t¶o Gambierdiscus toxicus th­êng sèng ë vïng r¹n, tuy nhiªn mét sè t¶o sèng ë vïng ®¸y còng cã thÓ s¶n sinh ra ®éc tè nµy. §éc tè nµy lµ hîp chÊt vßng polyether cã thÓ tan trong chÊt bÐo (nhãm Maitotoxin) hoÆc tan trong n­íc (nhãm Ciguatoxin). Ciguatoxin g©y ra hiÖn t­îng më kªnh trao ®æi ion Na+ ë ®iÖn thÕ nghØ vµ dÉn ®Õn qu¸ tr×nh bÊt ho¹t cña kªnh më trong qu¸ tr×nh bÊt ph©n cùc cña tÕ bµo (Baden vµ Trainer, 1993). MÆt kh¸c Maitotoxin g©y nªn sù co th¾t kªnh ion Na+ ë hÖ thèng c¬ tr¬n vµ c¬ cÊu tróc (Murata vµ céng sù, 1991) [45]. C¸c nhuyÔn thÓ cã vá ¨n läc trùc tiÕp c¸c loµi vi t¶o ®éc song chóng kh«ng bÞ t¸c ®éng xÊu tõ ®éc tè t¶o nh­ng chóng cã thÓ tÝch lòy c¸c ®éc tè nµy vµ kh¶ n¨ng tÝch luü nµy rÊt kh¸c biÖt tuú theo loµi sinh vËt, phô thuéc vµo sù nh¹y c¶m, kh¶ n¨ng tÝch luü trªn c¬ së søc chèng chÞu cña hÖ thÇn kinh cña chóng ®èi víi ®éc tè. Tèc ®é tÝch luü ®éc tè cña c¸c sinh vËt ¨n läc cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn sè l­îng tÕ bµo vi t¶o ®éc nh­ng sù ®µo th¶i cña c¸c ®éc tè ®· tÝch luü l¹i phô thuéc vµo vÞ trÝ hay bé phËn mµ chóng tÝch luü trong c¬ thÓ sinh vËt (Shumway vµ Cembella, 1990). Tuy nhiªn._., mèi t­¬ng quan gi÷a sù xuÊt hiÖn c¸c loµi vi t¶o ®éc vµ hµm l­îng ®éc tè trong c¸c loµi nhuyÔn thÓ cã vá cßn phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè nh­ m«i tr­êng, dßng ch¶y, chÊt l­îng n­íc, mïa vµ yÕu tè ®Þnh h×nh. HiÖn nay viÖc nghiªn cøu nh»m ch÷a trÞ c¸c héi chøng khi bÞ ngé ®éc cÊp tÝnh vµ m·n tÝnh g©y ra tõ ®éc tè vi t¶o lµ cùc kú khã kh¨n, biÖn ph¸p chÝnh lµ hç trî søc chèng chÞu vµ søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, vÒ mÆt lý thuyÕt cã thÓ dïng chÊt gi¶i ®éc ®Æc hiÖu hoÆc mét vµi biÖn ph¸p kh¸c. C¸c ®éc tè vi t¶o ®Òu bÒn vÒ nhiÖt, do vËy ph­¬ng ph¸p nÊu chÝn thøc ¨n ®Ó tiªu diÖt ®éc tÝnh t¶o kh«ng thu ®­îc kÕt qu¶ kh¶ quan mµ chØ cã thÓ gi¶m bít phÇn nµo ®éc tÝnh (Fleming vµ céng sù, 1995). ChÝnh v× vËy viÖc phßng chèng ngé ®éc c¸c ®éc tè vi t¶o ®éc tÝch luü trong nhuyÔn thÓ rÊt khã kh¨n. NhuyÔn thÓ hai m¶nh vá nãi chung vµ vÑm xanh nãi riªng lµ ®éng vËt ¨n läc nªn c¸c chÊt l¬ löng trong n­íc, c¸c sinh vËt phï du trong ®ã cã c¸c loµi vi t¶o ®éc vµ c¸c ion kim lo¹i hoµ tan trong n­íc biÓn trong ®ã cã c¸c ion kim lo¹i nÆng sÏ ®­îc c¬ thÓ vÑm hÊp thu vµ gi÷ l¹i. V× vËy vÑm xanh ngÉu nhiªn trë thµnh vËt trung gian mang kim lo¹i nÆng vµ vi t¶o ®éc vµo c¬ thÓ con ng­êi khi sö dông thùc phÈm ®­îc chÕ biÕn tõ vÑm xanh. Khi hµm l­îng c¸c chÊt nµy v­ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp th× chóng sÏ g©y ngé ®éc thùc phÈm, ¶nh h­ëng søc khoÎ ng­êi tiªu dïng. Th­êng th× hµm l­îng kim lo¹i nÆng vµ hµm l­îng vi t¶o ®éc trong m«i tr­êng n­íc t­¬ng ®èi Ýt nªn kh¶ n¨ng tÝch luü trong c¬ thÓ vÑm xanh Ýt. ChØ khi m«i tr­êng nu«i bÞ « nhiÔm chÊt th¶i c«ng nghiÖp chøa kim lo¹i nÆng, hay bÞ « nhiÔm do viÖc sö dông thuèc trõ s©u, thuèc diÖt cá cã thÓ lµm cho hµm l­îng c¸c chÊt nµy trong n­íc biÓn t¨ng cao ®ã chÝnh lµ nguyªn nh©n g©y ra sù tÝch luü c¸c chÊt nµy trong c¬ thÞt vÑm cao h¬n b×nh th­êng. HÇu hÕt c¸c ion kim lo¹i nÆng nh­ Hg+2, Pb+2, As+2, Cr+2... ®Òu cã ®éc tÝnh cao ®èi víi ng­êi vµ ®éng vËt. Mét sè nghiªn cøu ®· ghi nhËn hÇu hÕt c¸c ion kim lo¹i nÆng ®Òu cã kh¶ n¨ng g©y sù k×m h·m ho¹t ®éng cña cña hång cÇu vµ g©y k×m h·m ho¹t ®éng cña enzyme (nh­ Pb2+ vµ Hg+2), ph¸ ho¹i mµng sinh häc, lµm gi¶m hµm l­îng ribonucleic acid trong tÕ bµo (nh­ As+2), t¸c ®éng m¹nh ®Õn hÖ thÇn kinh trung ­¬ng g©y nªn bÖnh mÊt kh¶ n¨ng tËp trung, tÝnh t×nh thÊt th­êng nh­ c¸c ion kim lo¹i Pb+2, Hg+2, Mn+2, Ni+2... vµ hÇu hÕt chóng cã thÓ g©y bÖnh ung th­. §èi víi mét sè gia sóc, thùc vËt, vi sinh vËt, c¸c ion kim lo¹i ®­îc xem lµ nguyªn tè vi l­îng nh­ c¸c ion kim lo¹i Ni+2, Zn+2, Fe+2...Nh­ng ®èi víi c¬ thÓ con ng­êi th× ®iÒu ®ã ch­a râ rµng, mét sè trong sè chóng cã thÓ g©y hiÖn t­îng viªm da vµ cã thÓ g©y dÞ øng ë con ng­êi nh­ Ni+2, g©y bÖnh gan vµ thËn nh­ Ni+2, Fe+2..., g©y h¹i cho d¹ dµy nh­ Zn+2. V× vËy viÖc “Nghiªn cøu sù tÝch tô cña kim lo¹i nÆng vµ t¶o ®éc trong vÑm xanh th­¬ng phÈm t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ” lµ cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o cho nguyªn liÖu vÑm kh«ng g©y mÊt vÖ sinh an toµn thùc phÈm ®èi víi ng­êi tiªu dïng. 1.3. Mét sè nghiªn cøu vÒ VÑm xanh Trong nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX, VNIRO ®· b¾t ®Çu nghiªn cøu s¶n xuÊt s¶n phÈm cã ho¹t tÝnh sinh häc tõ thÞt vÑm. S¶n phÈm thñy ph©n tõ thÞt vÑm ®­îc dïng ®Ó ch÷a trÞ c¸c bÖnh nan y nh­ ung th­, bÞ nhiÔm phãng x¹, l·o ho¸ hoÆc c¸c bÖnh suy gi¶m hÖ miÔn dÞch cña c¬ thÓ. ViÖc ®­a c¸c chÕ phÈm sinh häc ho¹t tÝnh m¹nh cã nguån gèc tù nhiªn sÏ lµm t¨ng sù bÒn v÷ng cña c¬ thÓ khi bÞ c¸c t¸c ®éng nguy hiÓm nh­ bøc x¹ ion ho¸ c¸c qu¸ tr×nh viªm nhiÔm ph¸t sinh tù ph¸t, nh÷ng t¸c ®éng øng suÊt... Ng­êi ta ph¸t hiÖn ra ho¹t tÝnh chèng phãng x¹ cña dÞch thñy ph©n tõ vÑm B¹ch H¶i vµ H¾c H¶i cao h¬n nhiÒu so víi c¸c lo¹i thùc phÈm kh¸c lµ do sù cã mÆt cña melanoit. Melanoit lµ chÊt chèng oxy ho¸, nªn ®­îc dïng nhiÒu trong c«ng nghiÖp thùc phÈm. Melanoit cã nguån gèc sinh häc kh¸c nhau còng nh­ cã søc chÞu t¶i sinh häc kh¸c nhau. N¨m 1964, Wilbur vµ Owen ®· nghiªn cøu vÒ vÑm xanh vµ cho thÊy tèc ®é sinh tr­ëng cña vÑm lµ kÕt qu¶ cña sù t¸c ®éng tæng hîp gi÷a c¸c yÕu tè nh­ nhiÖt ®é, n­íc, thøc ¨n, mËt ®é nu«i, dßng ch¶y, h×nh thøc nu«i vµ møc ®é « nhiÔm cña m«i tr­êng. C¸c t¸c gi¶ Korringa (1976), Sivalingam (1977) vµ Lee (1985) cho r»ng vÑm xanh (Chloromytilus viridis) lµ loµi chÞu ®ùng kh¸ tèt sù biÕn ®éng cña ®é mÆn, chóng th­êng ph©n bè ë c¸c vïng cöa s«ng n¬i cã ®é mÆn tõ 27 - 33‰. Cßn theo Coeroli (1984) ë ®é mÆn 5‰ vÑm cã thÓ bÞ chÕt sau 2 ngµy. Korringa (1976), Sivalingam(1977), Chonchuenchob (1980) nghiªn cøu vÒ vÑm xanh cho thÊy r»ng nhiÖt ®é thÝch hîp cho sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña vÑm xanh tõ 26 - 300C, nÕu nhiÖt ®é nhá h¬n 100C hoÆc lín h¬n 350C th× tû lÖ vÑm sèng sãt chØ cßn kho¶ng 50%. Nh­ vËy qu¸ tr×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña vÑm xanh phô thuéc rÊt lín vµo nhiÖt ®é m«i tr­êng. Thøc ¨n dïng cho Êu trïng vÑm còng ¶nh h­ëng lín ®Õn tèc ®é sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña vÑm, theo Raoetal (1976) th× hçn hîp cña hai lo¹i t¶o Synechoystis sp vµ Tetracel misgracilis ®­îc xem lµ thøc ¨n tèt nhÊt cho Êu trïng vÑm Mét sè nghiªn cøu kh¸c cho r»ng giíi tÝnh cña vÑm cã sù kh¸c biÖt nhau (Yap, 1979), thØnh tho¶ng còng xuÊt hiÖn mét sè c¸ thÓ l­ìng tÝnh do cã sù chuyÓn ®æi trung gian giíi tÝnh, kh«ng ph©n biÖt ®­îc ®ùc c¸i (Anon, Lee, 1960). Tû lÖ ®ùc, c¸i cña vÑm thay ®æi theo mïa trong n¨m (Walter vµ Lee, 1982). Theo Cheong (1982) th× mËt ®é thùc vËt phï du thÝch hîp ®Ó nu«i vÑm xanh lµ 17- 40µg t¶o lôc/lÝt n­íc biÓn, ë Malaysia nu«i vÑm xanh víi mËt ®é t¶o 3.5 - 5.2µg t¶o lôc/lÝt n­íc biÓn (Sivalingam, 1977). N¨m 1984, Glude ®· nghiªn cøu nu«i nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá vµ cho r»ng ®Ó thµnh c«ng trong nu«i ®éng vËt th©n mÒm cÇn ph¶i chän vÞ trÝ phï hîp cho qu¸ tr×nh nu«i sao cho l­îng thøc ¨n tù nhiªn ®Çy ®ñ. Vïng n­íc cã nhiÒu chÊt dinh d­ìng ®­îc mang ®Õn tõ ®Êt liÒn hoÆc do x¸o trén tõ tÇng ®¸y biÓn s©u lªn tÇng mÆt vµ vïng cã n¨ng suÊt sinh häc ®¹t 27-100µgC/m3/giê ®­îc xem thÝch hîp cho viÖc nu«i ®éng vËt th©n mÒm. N¨m 1986, t¸c gi¶ Lee ®· nghiªn cøu vÒ vÑm ë Hång C«ng vµ nhËn thÊy vÑm xanh sinh tr­ëng tèt nhÊt tõ th¸ng 8 -12 hµng n¨m. Tõ th¸ng 1 - 3 th× vÑm xanh chËm lín, do ë kho¶ng thêi gian nµy nhiÖt ®é m«i tr­êng xuèng thÊp tõ 120C - 200C. Sau th¸ng 4 th× tèc ®é sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña vÑm t¨ng do nhiÖt ®é m«i tr­êng t¨ng lªn. N¨m 1991, t¸c gi¶ Ian Dore khi nghiªn cøu vÒ b¶o qu¶n nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá cho r»ng khi dïng ®¸ l¹nh b¶o qu¶n, nÕu ®Ó nhuyÔn thÓ tiÕp xóc trùc tiÕp víi n­íc ®¸ th× chóng sÏ chÕt rÊt nhanh. T¸c gi¶ nµy cßn cho r»ng nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá dÔ bÞ kh« trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn, v× vËy khi vËn chuyÓn vÑm sèng trong c¸c bao gai ®­îc cét chÆt th× chóng sèng l©u h¬n. Sau khi thu ho¹ch, nÕu nhæ hÕt c¸c sîi t¬ ch©n cña vÑm xanh th× kh¶ n¨ng sèng cña chóng trong n­íc sÏ gi¶m. Vµo nh÷ng n¨m 80, 90 cña thÕ kû XX vµ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI, Tr­êng §¹i häc Thñy s¶n, Trung t©m nghiªn cøu Nu«i trång Thñy s¶n 3 vµ ViÖn H¶i d­¬ng häc Nha Trang ®· nghiªn cøu vÒ nguån lîi vµ t×m hiÓu vÒ c¸c ®Æc tÝnh sinh häc, m«i tr­êng sèng cña vÑm xanh b­íc ®Çu thu ®­îc nhiÒu kÕt qu¶ lµm c¬ së khoa häc cho viÖc khai th¸c kÕt hîp b¶o vÖ nguån lîi vµ còng nh­ tiÕn hµnh nghiªn cøu s¶n xuÊt gièng nh©n t¹o vÑm xanh. NguyÔn ChÝnh, NguyÔn V¨n Chung vµ c¸c céng t¸c viªn ®· nghiªn cøu vÒ vïng ph©n bè, ph©n lo¹i, s¬ bé ®¸nh gi¸ tr÷ l­îng vµ t×m hiÓu mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc còng nh­ nghiªn cøu thµnh phÇn sinh ho¸, ®iÒu kiÖn m«i tr­êng thÝch øng cho qu¸ tr×nh sèng vµ ph¸t triÓn cña vÑm xanh, mïa vô khai th¸c chÝnh trong n¨m, tèc ®é sinh tr­ëng, s¶n l­îng vµ t×nh h×nh khai th¸c tù nhiªn vÑm ®· ®­a ra mét sè kÕt luËn lµm c¬ së cho viÖc quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng nu«i vµ b¶o vÖ nguån lîi vÑm xanh [12]. N¨m 1990, NguyÔn Träng CÈn vµ §ç Minh Phông khi nghiªn cøu thµnh phÇn chÊt ngÊm ra ë nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá, so s¸nh víi c¸ nhËn thÊy thµnh phÇn chÊt ngÊm ra ë ®éng vËt nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá nhiÒu h¬n so víi c¸ [10], [11]. N¨m 1994, t¸c gi¶ NguyÔn Träng Nho ®· nghiªn cøu vÒ vÑm xanh vµ nhËn thÊy nhiÖt ®é lµ yÕu tè ¶nh h­ëng kh¸ lín ®Õn ®êi sèng cña vÑm, khi nhiÖt ®é m«i tr­êng nu«i qu¸ thÊp hoÆc qu¸ cao cã thÓ lµm gi¶m tèc ®é ph¸t triÓn vµ tû lÖ sèng cña vÑm. N¨m 1995, c¸c t¸c gi¶ NguyÔn ChÝnh, NguyÔn ThÞ Nga vµ NguyÔn ThÞ Phóc ®· nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn sinh ho¸ cña vÑm xanh nu«i ë ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµ nhËn thÊy vÑm xanh ë ®Çm Nha Phu cã hµm l­îng protein, lipid t­¬ng ®èi cao; hµm l­îng protein, lipid vµ glucid biÕn ®æi tû lÖ thuËn víi c¸c nhãm kÝch th­íc cßn hµm l­îng tro vµ n­íc th× thay ®æi tû lÖ nghÞch víi kÝch th­íc cña vÑm [13]. N¨m 1996, Ph¹m V¨n Th¬m ®· nghiªn cøu vÒ sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña vÑm xanh ë ®Çm Nha Phu vµ nhËn thÊy ®é muèi cña n­íc biÓn ®Çm Nha Phu gi¶m dÇn theo h­íng tõ cöa ®Çm ®Õn ®Ønh ®Çm vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c tÇng n­íc. Nång ®é muèi thay ®æi theo mïa vµ vïng trong n¨m. Mïa kh« ®é mÆn t­¬ng ®èi æn ®Þnh, dao ®éng tõ 24- 30‰, mïa m­a ®é mÆn trung b×nh cña tÇng mÆt 20.61‰ cßn tÇng s©u 1m lµ 27.57‰, sù biÕn ®éng Ýt cña ®é mÆn rÊt thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn vµ sinh tr­ëng cña vÑm xanh. NguyÔn ChÝnh vµ c¸c céng t¸c viªn ®· nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña vÑm xanh vµ nhËn thÊy qu¸ tr×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña vÑm xanh phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng sèng nh­ lo¹i thøc ¨n, ®é trong cña n­íc, ®é mÆn cña n­íc vµ nhiÖt ®é. KÝch cì vÑm cµng nhá th× sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña vÑm xanh cµng nhanh, vÑm xanh cã kÝch th­íc c¬ thÓ cµng dµi th× khèi l­îng c¬ thÓ cµng lín. Nh­ vËy, kÝch cì cña vÑm tû lÖ nghÞch víi qu¸ tr×nh sinh tr­ëng vµ tû lÖ thuËn víi khèi l­îng c¬ thÓ. §é bÐo cña vÑm thay ®æi theo kÝch th­íc c¬ thÓ vÑm vµ liªn quan chÆt chÏ ®Õn mïa vô sinh s¶n, ®iÒu kiÖn m«i tr­êng vµ thøc ¨n tù nhiªn cã trong m«i tr­êng [12]. C¸c t¸c gi¶ Hoµng Quèc Ch­¬ng (1963), Shirota (1966) vµ Tr­¬ng Ngäc An (1993) ®· nghiªn cøu vµ chia c¸c lo¹i t¶o cã kh¶ n¨ng g©y ®éc thµnh 23 loµi (thuéc bèn ngµnh) trong sè ®ã cã ®Õn 15 loµi cã ®éc tè bao gåm c¸c loµi Trichodesmium erythraeum, Chaetoceros coarctatus, Pseudonitzschia sp, Thalassiosria subtilis, Ceratium furca, Ceratium fusus, Dinophysis caudata, Dinophysis ovum, Gonyaulax sp, Phalacroma sp, Prorocentrum micans, Prorocentrum sigmoides, Prorocentrum sp, Dictyocha fibula, Dictyocha specculta. Tuy nhiªn c¸c t¸c gi¶ nµy ch­a ®Ò cËp ®Õn møc ®é g©y ®éc vµ ®éc tÝnh cña chóng. N¨m 1996, NguyÔn Ngäc L©m vµ céng sù ®· ®Ò cËp ®Õn kh¶ n¨ng g©y ®éc cña mét sè loµi nhuyÔn thÓ khi sèng trong m«i tr­êng n­íc biÓn cã c¸c loµi vi t¶o ®éc, b­íc ®Çu ®· m« t¶ ®­îc mét sè loµi vi t¶o ®éc vµ bæ sung mét sè loµi míi nh­ Thalassiosria mala, Gonyaulax polygramma, Gonyaulax spinifera, Gonyaulax turbyneii, Prorocentrum compressum, Scrippsielaa sp. N¨m 1997, NguyÔn ChÝnh vµ céng t¸c viªn ®· ®iÒu tra vÒ t×nh h×nh khai th¸c vÑm t¹i khu vùc ®Çm Nha Phu vµ nhËn thÊy tr­íc n¨m 1997 s¶n l­îng vÑm hµng n¨m ®¹t 30 - 35 tÊn nh­ng sau n¨m 1997 s¶n l­îng gi¶m nghiªm träng do t×nh h×nh khai th¸c bõa b·i. N¨m 1997, Së Thñy s¶n Kh¸nh Hoµ vµ ViÖn H¶i d­¬ng häc Nha Trang ®· tiÕn hµnh “Nghiªn cøu t¸i t¹o nguån lîi vÑm xanh ë ®Çm Nha Phu” kÕt qu¶ cho thÊy hoµn toµn cã kh¶ n¨ng phôc håi nghÒ nu«i vÑm xanh ë khu vùc nµy. N¨m 1999, t¸c gi¶ Ch©u V¨n Thanh ®· nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc cña vÑm xanh vµ nhËn thÊy hoµn toµn cã thÓ sinh s¶n vÑm xanh t¹i phßng thÝ nghiÖm. KÕt qu¶ nµy më ra triÓn väng míi viÖc ph¸t triÓn nguån lîi vÑm xanh [26]. N¨m 2000, t¸c gi¶ Vâ Sü TuÊn còng nghiªn cøu phôc håi, ph¸t triÓn nguån lîi vÑm xanh ë §Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ vµ mét lÇn n÷a cho thÊy hoµn toµn cã kh¶ n¨ng phôc håi vµ ph¸t triÓn nguån lîi vÑm xanh ë khu vùc nµy [28]. Trong nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû XX, TrÇn ThÞ LuyÕn vµ c¸c céng sù ®· nghiªn cøu thµnh c«ng nhiÒu ®Ò tµi liªn quan ®Õn ®éng vËt th©n mÒm nh­: Thµnh phÇn sinh ho¸ vµ thµnh phÇn khèi l­îng cña §iÖp, HÇu, Ngao, Sß l«ng ...®ång thêi ®· ®­a ra ®­îc mét sè quy tr×nh chÕ biÕn c¸c mÆt hµng cã gi¸ trÞ gia t¨ng míi nh­ quy tr×nh chÕ biÕn xóc xÝch ®iÖp, chÕ biÕn ruèc b«ng, chÕ biÕn ch¶ ®iÖp, quy tr×nh chÕ biÕn ®å hép tõ ®iÖp, quy tr×nh chÕ biÕn s¶n phÈm ngao kh« gia vÞ n­íng, ruèc ngao, quy tr×nh chÕ sß gia vÞ kh« ¨n liÒn, ch¶ cuèn tõ sß l«ng... [21]. Nh­ vËy ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm cÊu t¹o, qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, hµm l­îng chÊt dinh d­ìng, kh¶ n¨ng phôc håi vµ ph¸t triÓn nguån lîi cña vÑm xanh nh­ng ch­a mét t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu vÒ sù tÝch tô cña kim lo¹i nÆng, c¸c ®éc tè cña t¶o ®éc vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p xö lý s¬ bé c¸c chÊt nµy ë vÑm xanh th­¬ng phÈm t¹i ®Çm Nha Phu- Kh¸nh Hoµ. V× vËy viÖc “Nghiªn cøu sù tÝch tô cña kim lo¹i nÆng vµ t¶o ®éc trong vÑm xanh th­¬ng phÈm t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ” lµ cÇn thiÕt nh»m ®¸nh gi¸ mét c¸ch chÝnh x¸c chÊt l­îng nguyªn liÖu vÑm nu«i t¹i vïng biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ. C¸c nghiªn cøu nµy lµ c¬ së ®Ó c¸c c¬ quan chøc n¨ng qu¶n lý vÒ Thñy s¶n Kh¸nh Hoµ cã biÖn ph¸p qu¶n lý thÝch hîp nh»m ph¸t triÓn nghÒ nu«i vÑm t¹i khu vùc nµy vµ ®¶m b¶o cho nguån nguyªn liÖu vÑm nu«i t¹i khu vùc nµy ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm. C¸c nghiªn cøu nµy cßn lµ c¬ së ®Ó khuyÕn c¸o c¸c nhµ chÕ biÕn vµ ng­êi sö dông s¶n phÈm vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu, gãp phÇn t¹o ®Çu ra cho nghÒ nu«i vÑm vµ gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho ng­ d©n. Ch­¬ng 2 §èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t­îng nghiªn cøu §èi t­îng nghiªn cøu lµ VÑm xanh (C. viridis) th­¬ng phÈm sèng, ®­îc thu mua tõ ®Çm Nha Phu- Kh¸nh Hoµ. VÑm sau thu mua ®­îc röa s¹ch b»ng n­íc biÓn ®Ó lo¹i bá bïn, t¹p chÊt, sau ®ã b¶o qu¶n s¬ bé vµ vËn chuyÓn vÒ phßng thÝ nghiÖm dïng lµm nguyªn liÖu phôc vô cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu. 2.2. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.2.1. C¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ho¸ häc 2.2.1.1. X¸c ®Þnh hµm l­îng kim lo¹i nÆng: §Þnh l­îng hµm l­îng kim lo¹i nÆng trong c¬ thÞt vÑm vµ trong n­íc biÖn b»ng ph­¬ng ph¸p quang phæ hÊp phô nguyªn tö. Qu¸ tr×nh xö lý mÈu ®Ó ph©n tÝch tiÕn hµnh nh­ sau: mÉu c¬ thÞt vÑm xanh sau khi nghiÒn nhá, tiÕn hµnh dïng c©n ph©n tÝch víi ®é chÝnh x¸c 0.001g c©n mçi mÉu 3g cho vµo chÐn nung ®· chuÈn bÞ s½n vµ tiÕn hµnh nung. Qu¸ tr×nh nung trong lß nung ®­îc tiÕn hµnh theo nhiÒu giai ®o¹n nh»m h¹n chÕ sù thÊt tho¸t mÉu trong khi nung nh­ sau: lóc ®Çu chÐn nung ®­îc ®Ëy n¾p kh«ng hoµn toµn, nhiÖt ®é cña lß nung ®iÒu chØnh tõ 160-170oC vµ gi÷ nguyªn nhiÖt ®é nµy trong kho¶ng tõ 2 - 3h, sau ®ã n©ng nhiÖt ®é lªn 200oC vµ gi÷ trong kho¶ng 1h, tiÕp tôc n©ng nhiÖt ®é lªn 300oC tõ 1-1,5h vµ kÕt thóc n©ng nhiÖt ®Õn nhiÖt ®é ®Õn 400oC vµ gi÷ ®Õn khi tro ho¸ tr¾ng. Trong qu¸ tr×nh v« c¬ ho¸ mÉu ®Ó cho qu¸ tr×nh v« c¬ x¶y ra nhanh chãng ta cã thÓ thªm acid nitric (HNO3) ®Ëm ®Æc. MÉu sau khi ®· ho¸ tro tr¾ng hoµn toµn dïng acid clohydric 5% cho vµo chÐn nung ®Ó hoµ tan toµn bé kho¸ng cã trong mÉu, sau ®ã rãt mÉu ®· hoµ tan vµo b×nh ®Þnh møc 25ml, tr¸ng l¹i cèc nhiÒu lÇn vµ dïng dung dÞch HCl 5% dÉn tíi v¹ch ®Þnh møc. Dung dÞch ion chuÈn ®­îc pha lo·ng tõ dung dÞch gèc (nång ®é 1000mg/l), tuú tõng kim lo¹i cô thÓ vµ theo tiªu chuÈn t­¬ng ®­¬ng sÏ pha nång ®é cña dung dÞch chuÈn t­¬ng ®­¬ng kh¸c nhau. C¸c thÝ nghiÖm x¸c ®Þnh hµm l­îng kim lo¹i nÆng ®­îc ®o b»ng m¸y ®o AAS (Mü). 2.2.1.2. §Þnh tÝnh c¸c loµi vi t¶o ®éc cã trong m«i tr­êng n­íc vµ trong ®­êng tiÖu ho¸ cña vÑm xanh - MÉu x¸c ®Þnh thµnh phÇn vi sinh vËt phï du trong n­íc biÓn ®­îc thu b»ng vît v¶i l­íi h×nh chãp, cã m¾t l­íi 20mm, mÉu ®­îc thu ë c¶ tÇng mÆt vµ tÇng ®¸y. MÉu thu ®­îc cho vµo c¸c chai NISKIN cã dung tÝch 5 lÝt, dïng Lugon trung tÝnh ®Ó cè ®Þnh mÉu vµ vËn chuyÓn vÒ phßng thÝ nghiÖm. Sau ®ã tiÕp tôc ®Ó l¾ng mÉu qua nhiÒu giai ®o¹n trong vßng 48 - 96h trong c¸c èng ®ong h×nh trô, lo¹i bá phÇn n­íc phÝa trªn, gi÷ l¹i phÇn mÉu phÝa d­íi víi thÓ tÝch 5-10ml, sau ®ã bæ sung thªm Caloflour víi nång ®é 0.5mg/ml. MËt ®é tÕ bµo thùc vËt phï du trong n­íc biÓn ®­îc x¸c ®Þnh theo ph­¬ng ph¸p cña UNNESCO (1978) b»ng c¸ch sö dông buång ®Õm Sedegwick – Rafter cã thÓ tÝch 1ml vµ ®Õm trªn kÝnh hiÓn vi huúnh quang ®¶o ng­îc Leica DMLB. Thµnh phÇn loµi thùc vËt phï du ®­îc ph©n lo¹i vµ s¾p xÕp theo hÖ thèng ph©n lo¹i cña Hoµng Quèc Ch­¬ng (1962 & 1963), Shirota (1966), Tr­¬ng Ngäc An (1993), Tay lor (1976), Tomas (1977). Sö dông kÝnh hiÓn vi Leica DMLB víi pha t­¬ng ph¶n vµ huúnh quang ®Ó quan s¸t, ®Þnh lo¹i c¸c vi t¶o ®éc vµ sö dông m¸y ghi h×nh kü thuËt sè ®Ó chôp ¶nh. ViÖc xö lý h×nh ¶nh thu ®­îc, thùc hiÖn t¹i phßng thÝ nghiÖm sinh vËt phï du cña ViÖn h¶i d­¬ng häc Nha Trang. - MÉu x¸c ®Þnh thµnh phÇn vi sinh vËt phï du cã trong ®­êng tiªu ho¸ cña vÑm xanh th­¬ng phÈm ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau: lÊy ngÉu nhiªn tõ 20-30 con vÑm ë c¸c kÝch th­íc kh¸c nhau, t¸ch riªng phÇn néi quan dïng cho c¸c ph©n tÝch quan s¸t thµnh phÇn thøc ¨n trong néi t¹ng vÑm. Sau ®ã t¸ch èng tiªu ho¸ cña vÑm vµ quan s¸t ®Þnh tÝnh thµnh phÇn c¸c lo¹i vi t¶o cã trong èng tiªu ho¸ cña vÑm d­íi kÝnh hiÓn vi huúnh quang theo ph­¬ng ph¸p gièng nh­ x¸c ®Þnh hµm l­îng vi t¶o ®éc cã trong m«i tr­êng n­íc. 2.2.1.3. Ph©n tÝch ®éc tè cã trong vÑm xanh th­¬ng phÈm VÑm xanh sau khi röa s¹ch, t¸ch lo¹i vá, phÇn c¬ thÞ ®­îc ®Ó r¸o trªn sµng sè 10 trong 5 phót vµ t¸ch riªng phÇn néi quan dïng cho ph©n tÝch ®éc tè. MÉu ph©n tÝch ®éc tè PSP ®­îc chiÕt trong HCl 0.1 N; MÉu ph©n tÝch ®éc tè DSP ®­îc chiÕt trong acetone, sau ®ã lµ methanol vµ mÉu ph©n tÝch ®éc tè ASP ®­îc chiÕt trong methanol 50%. C¸c b­íc chiÕt rót ®­îc m« t¶ chi tiÕt trong ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®éc tè cña vi t¶o theo UNESCO n¨m 1995 (Manual on Harmful Marine Microalgae, UNESCO, 1995). Ph­¬ng ph¸p thö nghiÖm sinh häc ®éc tè PSP vµ ASP ®­îc tiÕn hµnh trªn chuét theo AOAC (1990) vµ thö nghiÖm sinh häc ®éc tè DSP ®­îc tiÕn hµnh trªn chuét theo ph­¬ng ph¸p cña Lee vµ céng sù n¨m 1987. Trªn c¬ së theo dâi triÖu chøng cña chuét sau khi tiªm vµ x¸c ®Þnh thêi gian chÕt cña chóng, ®éc tÝnh (MU) sÏ ®­îc tÝnh to¸n vµ sau ®ã ®­îc chuyÓn ®æi sang ®¬n vÞ hµm l­îng mg dùa theo ®­êng cong chuÈn ®· biÕt. Ph­¬ng ph¸p ELISA ®Ó x¸c ®Þnh ®éc tè ®­îc thùc hiÖn theo Yasumoto (2003) vµ Sato (2004). 2.2.2. Bè trÝ thÝ nghiÖm nghiªn cøu 2.2.2.1. Bè trÝ thÝ nghiÖm xö lý ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh ViÖc bè trÝ thÝ nghiÖm ®Ó xö xö lý ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau: MÉu vÑm nguyªn con Thêi gian vµ chÕ ®é ng©m 12h 24h Trong n­íc biÓn s¹ch Trong n­íc biÓn s¹ch Trong n­íc biÓn pha n­íc g¹o Trong n­íc biÓn pha n­íc g¹o N­íc biÓn pha EDTA 1% N­íc biÓn pha EDTA 1% N­íc g¹o + muèi (1%, 2%, 3%) N­íc g¹o + muèi (1%, 2%, 3%) Xö lý mÉu So s¸nh chän chÕ ®é ng©m H×nh 2.1. S¬ ®å bè trÝ thÝ nghiÖm s¬ bé xö lý ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh ë ®Çm Nha Phu 2.2.2.2. Bè trÝ thÝ nghiÖm x¸c ®Þnh tû lÖ EDTA thÝch hîp cho xö lý ion kim lo¹i cã trong thÞt vÑm ViÖc bè trÝ thÝ nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh tû lÖ EDTA thÝch hîp cho xö lý ion kim lo¹i nÆng cã trong thÞt vÑm xanh ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau: MÉu vÑm nguyªn con Ng©m mÉu Thêi gian 6h 12h 18h 24h Nång ®é 0.5% 0.5% 0.5% 0.5% 1% 1% 1% 1% 1.5% 1.5% 1.5% 1.5% So s¸nh chän chÕ ®é ng©m H×nh 2.2. S¬ ®å bè trÝ thÝ nghiÖm s¬ bé xö lý hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh ë ®Çm Nha Phu 2.2.3. ThiÕt bÞ vµ ho¸ chÊt sö dông trong luËn v¨n 2.2.3.1. C¸c thiÕt bÞ chñ yÕu sö dông trong luËn v¨n LuËn v¨n ®· sö dông mét sè thiÕt bÞ sau: - Tñ sÊy nhiÖt ®é Memmer - §øc cã thÓ ®iÒu chØnh tíi 150oC. C©n ®iÖn tö Satorius - §øc, lo¹i 2200g vµ 220g ®é chÝnh x¸c 10-6 (g) M¸y ly t©m l¹nh Rotina - §øc, tèc ®é tèi ®a 11.000 vßng/phót. M¸y nghiÒn ®ång thÓ tèc ®é 10.000 vßng/phót - M¸y ®o quang phæ hÊp thô nguyªn tö AAS, cña h·ng Themor Elmental, Mü (H×nh 2.1) H×nh 2.3. H×nh ¶nh vÒ m¸y quang phæ hÊp phô nguyªn tö AAS - KÝnh hiÓn vi huúnh quang ®¶o ng­îc Leica DMLB – NhËt (H×nh 2.4) H×nh 2.4. H×nh ¶nh vÒ kÝnh hiÓn vi huúnh quang ®¶o ng­îc Leica DMLB Vît l­íi v¶i h×nh chãp ®Ó thu t¶o (H×nh 2.5) H×nh 2.5. H×nh ¶nh vÒ vît l­íi v¶i h×nh chãp 2.2.3.2. C¸c lo¹i ho¸ chÊt chñ yÕu sö dông trong luËn v¨n C¸c lo¹i ho¸ chÊt: Acid nitric (HNO3), acid sunfuaric (H2SO4), acid clohydric (HCl), Hydroxid natri (NaOH), Natri Tetrahydroboric (NaBH4), Ethylen Diamine Tetra Acetic Acid (EDTA) vµ c¸c lo¹i ho¸ chÊt kh¸c sö dông trong luËn v¨n ®Òu lµ ho¸ chÊt ph©n tÝch cña h·ng Merck (§øc). 2.2.4. Ph­¬ng ph¸p xö lý sè liÖu - Xö lý sè liÖu nghiªn cøu theo ph­¬ng ph¸p thèng kª sinh häc, mçi thÝ nghiÖm ®Òu tiÕn hµnh 3 lÇn, mçi lÇn lÊy 3 mÉu vµ kÕt qu¶ lµ trung b×nh céng cña c¸c lÇn thÝ nghiÖm. Sè liÖu ®­îc xö lý vµ vÏ ®å thÞ trªn phÇn mÒm excel víi hÖ sè t­¬ng quan R2 ≥ 0,95. Ch­¬ng 3 kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 3.1. X¸c ®Þnh hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng trong m«i tr­êng n­íc biÓn ®Çm nha phu - kh¸nh hoµ TiÕn hµnh lÊy mÉu n­íc biÓn ®Ó ph©n tÝch hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng trªn m¸y AAS, kÕt qu¶ thÝ nghiÖm thu ®­îc thÓ hiÖn ë phô lôc 1 vµ c¸c h×nh 3.1, 3.2, 3.3,..., 3.9. H×nh 3.1. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion As+3 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa H×nh 3.2. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Cd+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa H×nh 3.3. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Cu+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa H×nh 3.4. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Cr+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa H×nh 3.5. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Fe+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa H×nh 3.6. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Mn+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa H×nh 3.7. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Pb+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa H×nh 3.8. Sù biÕn ®æi hµm l­îng ion Zn+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ theo c¸c mïa NhËn xÐt Tõ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ë trªn cho phÐp rót ra mét sè nhËn xÐt sau: - VÒ hµm l­îng ion As+3: cã sù chªnh lÖch t­¬ng ®èi lín vÒ hµm l­îng ion As+3 cã n­íc biÓn ®Çu mïa m­a so víi gi÷a mïa m­a vµ so víi mïa kh«. Gi÷a mïa m­a n­íc biÓn cã hµm l­îng ion As+3 cao h¬n ®Çu mïa m­a vµ cao h¬n mïa kh« (h×nh 3.1). Sù chªnh lÖch nµy cã thÓ do trong mïa m­a, n­íc m­a hoµ tan vµ kÐo theo mét l­îng lín ion As+3 tõ ®Êt röa tr«i vµo n­íc biÓn. Cßn vÒ mïa kh« do kh«ng cã m­a nªn hµm l­îng ion As+3 trong n­íc biÓn t­¬ng ®èi æn ®Þnh, Ýt cã sù chªnh lÖch gi÷a ®Çu mïa kh« vµ gi÷a mïa kh«. Tuy vËy, hµm l­îng ion As+3 cã trong m«i tr­êng n­íc biÓn t¹i ®Çm Nha Phu c¶ mïa m­a vµ mïa kh« ®Òu thÊp d­íi møc cho phÐp. - VÒ hµm l­îng ion Cd+2: sù biÕn ®éng hµm l­îng ion Cd+2 cã trong n­íc biÓn theo mïa còng gièng nh­ sù biÕn ®éng hµm l­îng ion As+3 trong n­íc biÓn. Trong mïa kh« sù chªnh lÖch hµm l­îng ion Cd+2 nhá kh«ng ®¸ng kÓ, ng­îc l¹i hµm l­îng ion Cd+2 cã sù chªnh lÖch lín gi÷a ®Çu mïa m­a vµ gi÷a mïa m­a. Hµm l­îng ion Cd+2 còng cã sù chªnh lÖch lín gi÷a gi÷a mïa m­a vµ mïa kh«. Hµm l­îng ion Cd+2 trong n­íc biÓn gi÷a mïa m­a lín h¬n nhiÒu so víi hµm l­îng ion Cd+2 cã trong n­íc biÓn ®Çu mïa m­a vµ vµo mïa kh«. §iÒu nµy ®­îc lý gi¶i lµ mïa m­a, n­íc m­a röa tr«i kÐo theo mét l­îng lín ion Cd+2 ®æ vµo n­íc biÓn nªn hµm l­îng ion Cd+2 cã trong n­íc biÓn ®o ®­îc lín h¬n. Tuy vËy, hµm l­îng ion Cd+2 trong m«i tr­êng n­íc ë ®Çm Nha Phu vÉn thÊp h¬n so víi quy ®Þnh. - VÒ hµm l­îng ion Cu+2: gi÷a mïa kh« vµ m­a hµm l­îng ion Cu+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu cã sù chªnh lÖch kh¸ lín (h×nh 3.2). Cßn trong mïa kh« th× sù chªnh lÖch hµm l­îng ion Cu+2 gi÷a ®Çu mïa kh« vµ gi÷a mïa kh« kh«ng ®¸ng kÓ. Nh­ng trong mïa m­a th× sù chªnh lÖch hµm l­îng ion Cu+2 gi÷a ®Çu mïa m­a vµ gi÷a mïa m­a t­¬ng ®èi lín. Tuy vËy hµm l­îng ion Cu+2 trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu vÉn nhá h¬n møc tiªu chuÈn cho phÐp. Nh­ vËy n­íc biÓn ®Çm Nha Phu kh«ng bÞ « nhiÔm ion Cu+2. - VÒ hµm l­îng ion Cr+2: cã sù chªnh lÖch vÒ hµm l­îng ion Cr+2 cã trong n­íc biÓn gi÷a c¸c mïa. Tuy vËy, hµm l­îng ion Cr+2 cã trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu vÉn n»m trong giíi h¹n cho phÐp (h×nh 3.3). - VÒ hµm l­îng ion Fe+2: sù chªnh lÖch hµm l­îng ion Fe+2 trong n­íc biÓn gi÷a mïa kh« vµ mïa m­a rÊt lín (h×nh 3.4). Trong mïa kh« th× sù chªnh lÖch nµy nhá kh«ng ®¸ng kÓ, ng­îc l¹i trong mïa m­a l¹i cã sù chªnh lÖch lín. Tuy vËy, hµm l­îng ion Fe+2 cã trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu còng gièng nh­ mét sè ion ®· ph©n tÝch vÉn n»m trong giíi h¹n cho phÐp. - VÒ hµm l­îng ion Mn+2: cã sù chªnh lÖch kh¸ lín vÒ hµm l­îng ion Mn+2 gi÷a mïa kh« vµ mïa m­a. Tuy vËy trong mïa kh« th× sù chªnh lÖch nµy nhá kh«ng ®¸ng kÓ, ng­îc l¹i trong mïa m­a th× sù chªnh lÖch nµy kh¸ lín, nh­ng hµm l­îng ion trong n­íc biÓn vÉn n»m trong giíi h¹n cho phÐp (h×nh 3.5). - VÒ hµm l­îng ion Pb+2: cã sù chªnh lÖch lín vÒ hµm l­îng ion Pb+2 gi÷a mïa kh« vµ mïa m­a, nh­ng trong mïa kh« th× sù chªnh lÖch vÒ hµm l­îng ion Pb+2 kh«ng ®¸ng kÓ (h×nh 3.7). Ng­îc l¹i trong mïa m­a th× sù chªnh lÖch nµy lín. §iÒu nµy ®­îc lý gi¶i lµ do mïa m­a n­íc m­a röa tr«i ion Pb+2 tõ ®Êt liÒn vµ ®æ ra biÓn. Tuy vËy, Tuy vËy, hµm l­îng ion Pb+2 cã trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu vÉn n»m trong giíi h¹n cho phÐp. - VÒ hµm l­îng ion Hg+2: kh«ng ph¸t hiÖn thÊy sù cã mÆt cña ion nµy trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu. - VÒ hµm l­îng ion Zn+2: cã sù chªnh lÖch kh¸ lín vÒ hµm l­îng ion Zn+2 cã trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu vµo gi÷a mïa m­a víi ®Çu mïa m­a vµ gi÷a mïa m­a víi mïa kh«. Trong mïa kh« th× sù chªnh lÖch nµy nhá kh«ng ®¸ng kÓ, ng­îc l¹i trong mïa m­a th× sù chªnh lÖch nµy kh¸ lín song hµm l­îng ion trong n­íc biÓn vÉn n»m trong giíi h¹n cho phÐp (h×nh 3.8). Nh­ vËy hµm l­îng c¸c ion kim lo¹i: As+3, Cd+2, Fe+2, Mn+2, Pb+2, Zn+2, Cu+2 vµ Cr+2 trong m«i tr­êng n­íc biÓn ®Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ ®Òu thÊp d­íi møc tiªu chuÈn cho phÐp (theo tiªu chuÈn hµm l­îng: As+3≤ 0.01mg/l, Cd+2≤ 0.005mg/l, Fe+2≤ 0.01mg/l, Mn+2≤ 0.1mg/l, Pb+2≤ 0.05mg/l, Zn+2≤ 0.01mg/l, Cu+2≤ 0.01mg/l, Cr+2≤ 0.1mg/l). KÕt qu¶ nµy chøng tá n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ hoµn toµn kh«ng bÞ « nhiÔm vÒ ion kim lo¹i vµ rÊt thÝch hîp cho viÖc nu«i trång thñy s¶n. 3.2. thµnh phÇn c¸c loµi vi t¶o trong m«i tr­êng n­íc ®Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ KÕt qu¶ lÊy mÉu n­íc biÓn ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ ®Ó x¸c ®Þnh thµnh phÇn c¸c loµi vi t¶o ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng 3.1 vµ c¸c h×nh 3.9, 3.10, 3.11, 3.12. B¶ng 3.1. Thµnh phÇn c¸c loµi vi t¶o ®éc trong m«i tr­êng n­íc ®Çm Nha Phu- Kh¸nh Hoµ Thêi gian nghiªn cøu Loµi vi t¶o §Çu mïa m­a Gi÷a mïa m­a §Çu mïa kh« Gi÷a mïa Kh« TÕ bµo ®Õm Sè TB/lÝt TÕ bµo ®Õm Sè TB/lÝt TÕ bµo ®Õm Sè TB/lÝt TÕ bµo ®Õm Sè TB/lÝt Líp t¶o Silic (Bacillariophyceae)  Bé t¶o Silic trung t©m (Centrales) Astronphalus cleveanus 1 50 Astronphalus anulatus + Achnanthes sp. + Bacteriastrum comosum + Bacteriastrum delicatulum + Bacteriastrum hyalinum + + + Bacteriastrum spp. 3 Bacteriastrum varians + + Cerataulina bergonii + Cerataulina compacta + Chaetoceros abnormis + Ceratium compactum + Chaetoceros affinis + + Chaetoceros compressus + + + Chaetoceros costatus Chaetoceros curvisetus + + Chaetoceros danicus + + Chaetoceros decipiens + Chaetoceros diversus + 3 150 Chaetoceros didymus + + Chaetoceros laciniosus + + + Chaetoceros lauderi + Chaetoceros lorenzianus + + Chaetoceros pendulus + Chaetoceros peruvianus + Chaetoceros pseudocurvisetus + + + Cyclotella sp. + + Chaetoceros simplex + Chaetoceros socialis + Chaetoceros sp. 5 250 + Corethron hystrix + Coscinodiscus jonesianus + Coscinodiscus sp. + 3 150 1 50 Coscinodiscus bipartitus + Coscinodiscus centralis + Dactyliosolen sp. + Dictylum brightwellii + + Ditylum sol + Eucampia cornuta + + Eucampia zoodiacus + + Guinardia flaccida 1 50 2 100 + Guinardia striata 3 150 + 8 400 Hemiaulus sinensis + + Hemiaulus membranaceus 2 100 + Lauderia borealis 1 50 Leptocylindrus danicus + Odontella mobiliensis + + Odontella rhombus + Odontella sinensis + Paralia sulcata + + + Melosora moniliformis + + Melosira sp. + Proboscia alata 1 50 + + Pseudosolenia calcaravis 0,5 25 + + Rhizosolenia bergonii + + Rhizosolenia crassispina + Rhizosolenia imbricata + + Rhizosolenia setigera + + + + Triceratium favus + + Triceratium scitulum + Rhizosolenia styliformis 2 100 + Skeletonema costatum + Bé t¶o Silic l«ng chim (Pennales) Amphiprora atala + + 4 200 Asterionella japonica + Amphora hyalina + Amphora sp. + 4 200 Bacillaria paradoxa + Campylodiscus sp. + Cylindrotheca closterium 25 12500 + 39 1950 7 350 Diploneis sp. + Grammatophora angulosa + Grammatophora marina + Gyrosigma sp. 1 50 Licmophora abbreviata + + + Navicula membranacea + Navicula cancellata + Navicula lyra + Navicula sp. + Nitzschia lorenziana + + + Nitzschia sp. + 3 150 + 3 150 Pleurosigma sp. 15 750 2 100 + 2 100 Pseudonitzschia spp 1 50 + 15 750 + Pinnularia sp. 1 50 Synedra sp. + Surirella gemma 1 50 Surirella sp. 1 50 T¶o l«ng chim kh«ng x¸c ®Þnh 4 200 1 50 Thalassionema frauenfeldii 4 200 3 150 6 300 + Thalassionema nitzschioides 2 100 + 7 350 + Trachyneis aspera + + Líp t¶o hai roi (Dinophyceae) Alexdrium sp. + Ceratium furca + + Ceratium boehmii + Dinopysis caudata + Diplopsalis sp. + Protoperidinium extensum + + Ceratium fusus 1 50 + + Gonyaulax polygramma + + Gonyaulax sp. + Fragilidium mxicanum + Prorocentrum micans + + Protoperidinium elegans + Protoperidinium pentagonum + Peridinium quiquecorne 1 50 + + 34 1700 Protoperidinium sp. 2 100 1 50 1 50 4 200 T¶o hai roi kh«ng x¸c ®Þnh (<20 m) 5 250 7 350 3 150 3 150 Líp t¶o lam (Cyanophyceae) Oscillatoria sp. 7 350 + Lôùp taûo xöông caùt (Dictyochophyceae) Dictyocha fibula + Dictyocha speculum + Tæng céng 75 3750 18.5 925 94 28200 68 3400 H×nh 3.9. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong m«i tr­êng n­íc biÓn ®Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa m­a H×nh 3.10. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ vµo gi÷a mïa m­a H×nh 3.11. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o cã trong n­íc biÓn ®Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa kh« H×nh 3.12. Tû lÖ phÇn tr¨m c¸c loµi vi t¶o gÆp trong èng tiªu ho¸ cña vÑm xanh nu«i t¹i §Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ vµo ®Çu mïa kh« NhËn xÐt Tõ kÕt qu¶ x¸c ®Þnh thµnh phÇn c¸c loµi vi t¶o cã trong m«i tr­êng n­íc biÓn ®Çm Nha ._.m lo¹i nÆng trong n­íc biÓn thu t¹i ®Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ Ion kim lo¹i Mïa thu mÉu Hµm l­îng (µg/l) As+2 Cd+2 Cu+2 Cr+2 Fe+2 Hg+2 Mn+2 Pb+2 Zn+2 §Çu mïa m­a 0.25 0.48 0.30 0.45 1.57 KPH 2.10 0.54 0.13 Gi÷a mïa m­a 0.68 0.82 0.65 2.25 6.80 KPH 6.85 1.12 3.20 §Çu mïa kh« 0.10 0.23 0.14 0.34 1.32 KPH 3.21 0.11 0.24 Gi÷a mïa kh« 0.11 0.062 0.17 0.52 2.45 KPH 4.25 0.34 0.37 B¶ng 1.2. Hµm l­îng mét sè ion kim l¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu - Kh¸nh Hoµ KÝch cì (cm) Thêi gian As2+ (mg/kg) Cd2+ (mg/kg) Cu2+ (mg/kg) Fe2+ (mg/kg) 7- 9cm >9cm 7- 9cm >9cm 7- 9cm >9cm 7- 9cm >9cm Th¸ng 1 0.33 0.25 0.38 0.41 0.70 0.43 24.55 33.33 Th¸ng 2 0.32 0.45 0.51 0.69 0.56 0.73 29.92 37.15 Th¸ng 3 0.92 0.97 0.68 0.83 0.88 0.92 13.51 15.44 Th¸ng 4 0.54 0.34 1.25 1.34 0.74 0.47 13.27 16.98 Th¸ng 5 0.61 0.67 1.20 1.44 0.38 0.45 10.86 15.38 Th¸ng 6 0.71 0.527 1.32 1.17 0.45 0.37 10.15 19.81 Th¸ng 7 0.393 0.59 1.29 1.41 0.72 0.63 32.70 42.90 Th¸ng 8 0.52 0.402 1.54 1.56 0.762 0.554 37.44 53.67 Th¸ng 9 0.516 0.406 1.20 1.33 0.617 0.54 79.42 54.06 Th¸ng 10 0.924 1.052 1.34 1.56 0.507 0.51 21.5 53.06 Th¸ng 11 0.634 0.90 1.47 1.46 0.60 0.51 42.40 45.03 Th¸ng 12 0.520 0.628 0.54 0.73 0.47 0.54 11.95 17.39 B¶ng 1.3. Hµm l­îng mét sè ion kim l¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh nu«i t¹i ®Çm Nha Phu – Kh¸nh Hoµ Kich cì(cm) Thêi gian Hg2+ (mg/kg) Mn2+ (mg/kg) Pb2+ (mg/kg) Zn2+ (mg/kg) 7- 9cm >9cm 7- 9cm >9cm 7- 9cm >9cm 7- 9cm >9cm Th¸ng 1 KPH KPH 1.47 1.24 0.046 0.016 17.37 16.92 Th¸ng 2 KPH KPH 1.20 1.20 0.013 0.027 17.87 22.27 Th¸ng 3 KPH KPH 1.29 1.33 0.03 0.03 33.91 37.07 Th¸ng 4 KPH KPH 1.51 1.22 0.037 0.042 26.54 34.07 Th¸ng 5 KPH KPH 4.76 4.82 0.036 0.098 26.24 32.84 Th¸ng 6 KPH KPH 5.09 5.63 0.082 0.03 35.98 42.34 Th¸ng 7 KPH KPH 5.64 5.64 0.103 0.103 38.28 38.05 Th¸ng 8 KPH KPH 5.09 5.46 0.034 0.004 34.45 36.03 Th¸ng 9 KPH KPH 5.02 6.42 0.004 0.003 38.52 32.37 Th¸ng 10 KPH KPH 6.09 7.23 0.065 0.02 34.51 37.32 Th¸ng 11 KPH KPH 6.52 6.35 0.03 0.024 33.63 34.47 Th¸ng 12 KPH KPH 5.17 5.34 0.028 0.016 32.02 31.19 B¶ng 1.4. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc biÓn s¹ch Ion kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm Ng©m trong 12 h Ng©m trong 24h Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.64 100 0.64 100 Sau khi xö lý 0.64 0.00 0.58 9.38 Cd2+ §èi chøng 0.056 100 0.056 100 Sau khi xö lý 0.056 0.00 0.056 0.00 Cu2+ §èi chøng 0.56 100 0.56 100 Sau khi xö lý 0.56 0.00 0.45 19.65 Cr2+ §èi chøng 0.5 100 0.5 100 Sau khi xö lý 0.18 64.00 0.13 74 Fe2+ §èi chøng 48.86 100 48.86 100 Sau khi xö lý 48.86 0.00 39.10 20 Mn2+ §èi chøng 1.27 100 1.27 100 Sau khi xö lý 1.27 0.00 1.27 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.44 100 0.44 100 Sau khi xö lý 0.34 22.73 0.18 59.1 Zn2+ §èi chøng 25.12 100 25.12 100 Sau khi xö lý 19.48 22.46 14.29 43.1 B¶ng 1.5. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc biÓn pha n­íc g¹o Ion kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm Ng©m trong 12h Ng©m trong 24h Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.64 100 0.64 100 Sau khi xö lý 0.64 0.00 0.58 9.38 Cd2+ §èi chøng 0.056 100 0.056 100 Sau khi xö lý 0.056 0.00 0.056 0.00 Cu2+ §èi chøng 0.56 100 0.56 100 Sau khi xö lý 0.56 0.00 0.45 19.65 Cr2+ §èi chøng 0.50 100 0.50 100 Sau khi xö lý 0.12 76.00 0.13 74 Fe2+ §èi chøng 48.86 100 48.86 100 Sau khi xö lý 48.86 0.00 39.10 19.98 Mn2+ §èi chøng 1.27 100 1.27 100 Sau khi xö lý 1.27 0.00 1.27 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.44 100 0.44 100 Sau khi xö lý 0.31 29.55 0.18 59.31 Zn2+ §èi chøng 25.12 100 25.12 100 Sau khi xö lý 17.34 30.98 14.29 43.10 B¶ng 1.6. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc biÓn pha EDTA 1% trong 12h vµ 24h Ion kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm Ng©m trong 12 h Ng©m trong 24h Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.64 100.00 0.64 100 Sau khi xö lý 0.44 31.25 0.29 54.69 Cd2+ §èi chøng 0.056 100.00 0.056 100 Sau khi xö lý 0.056 0.00 0.056 0.00 Cu2+ §èi chøng 0.56 100 0.56 100 Sau khi xö lý 0.55 1.80 0.56 0.00 Cr2+ §èi chøng 0.5 100 0.5 100 Sau khi xö lý 0.33 34 0.14 72 Fe2+ §èi chøng 48.86 100 48.86 100 Sau khi xö lý 27.11 44.52 25.23 48.37 Mn2+ §èi chøng 1.27 100 1.27 100 Sau khi xö lý 1.27 0.00 1.27 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.44 100 0.44 100 Sau khi xö lý 0.41 6.82 0.13 70.46 Zn2+ §èi chøng 25.12 100 25.12 100 Sau khi xö lý 8.32 66.88 10.83 56.89 B¶ng 1.7. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc g¹o pha 1% muèi ¨n tinh khiÕt Ion kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm Ng©m trong 12 h Ng©m trong 24h Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.64 100 0.64 100 Sau khi xö lý 0.51 20.32 0.54 15.63 Cd2+ §èi chøng 0.056 100 0.056 100 Sau khi xö lý 0.011 80.36 0.055 1.79 Cu2+ §èi chøng 0.56 100 0.56 100 Sau khi xö lý 0.54 3.58 0.56 0.00 Cr2+ §èi chøng 0.5 100 0.5 100 Sau khi xö lý 0.32 36.00 0.34 32 Fe2+ §èi chøng 48.86 100 48.86 100 Sau khi xö lý 40.35 17.42 40.80 16.50 Mn2+ §èi chøng 1.27 100 1.27 100 Sau khi xö lý 0.67 47.25 1.27 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.44 100 0.44 100 Sau khi xö lý 0.44 0.00 0.16 63.64 Zn2+ §èi chøng 25.12 100 25.12 100 Sau khi xö lý 18.54 26.20 15.48 38.38 B¶ng 1.8. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc g¹o pha 2% muèi ¨n tinh khiÕt Ion kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm Ng©m trong 12 h Ng©m trong 24h Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.64 100 0.64 100 Sau khi xö lý 0.47 26.57 0.47 26.57 Cd2+ §èi chøng 0.056 100 0.056 100 Sau khi xö lý 0.056 0.00 0.056 0.00 Cu2+ §èi chøng 0.56 100 0.56 100 Sau khi xö lý 0.56 0.00 0.56 0.00 Cr2+ §èi chøng 0.5 100 0.50 100 Sau khi xö lý 0.27 46.00 0.21 58.00 Fe2+ §èi chøng 48.86 100 48.86 100 Sau khi xö lý 40.35 17.42 37.53 23.19 Mn2+ §èi chøng 1.27 100 1.27 100 Sau khi xö lý 1.03 18.90 1.27 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.44 100 0.44 100 Sau khi xö lý 0.38 13.64 0.44 0.00 Zn2+ §èi chøng 25.12 100 25.12 100 Sau khi xö lý 18.31 27.00 18.52 26.28 B¶ng 1.9. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc g¹o pha 3% muèi ¨n tinh khiÕt Ion kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm Ng©m trong 12 h Ng©m trong 24h Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/kg) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.64 100 0.64 100 Sau khi xö lý 0.43 32.80 0.44 31.25 Cd2+ §èi chøng 0.056 100 0.056 100 Sau khi xö lý 0.056 0.00 0.056 0.00 Cu2+ §èi chøng 0.56 100 0.56 100 Sau khi xö lý 0.41 26.79 0.56 0.00 Cr2+ §èi chøng 0.5 100 0.5 100 Sau khi xö lý 0.32 36 0.15 70.00 Fe2+ §èi chøng 48.86 100 48.86 100 Sau khi xö lý 40.54 17.00 32.61 33.20 Mn2+ §èi chøng 1.27 100 1.27 100 Sau khi xö lý 0.8 37.00 1.27 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.44 100 0.44 100 Sau khi xö lý 0.32 27.28 0.44 0.00 Zn2+ §èi chøng 25.12 100 25.12 100 Sau khi xö lý 18.21 27.51 18.34 24.30 B¶ng 1.10. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc biÓn pha EDTA 0.5% trong kho¶ng 6h, 12h, 18h vµ 24h Kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm 6h 12h 18h 24h Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.89 100 0.89 100 0.89 100 0.89 100 Sau khi xö lý 0.88 1.10 0.65 26.97 0.70 21.34 0.89 0.00 Cd2+ §èi chøng 0.085 100 0.085 100 0.085 100 0.085 100 Sau khi xö lý 0.080 5.89 0.055 35.30 0.054 36.47 0.080 5.89 Cu2+ §èi chøng 0.88 100 0.88 100 0.88 100 0.88 100 Sau khi xö lý 0.71 19.32 0.71 19.32 0.69 21.59 0.61 30.69 Cr2+ §èi chøng 1.23 100 1.23 100 1.23 100 1.23 100 Sau khi xö lý 0.70 43.09 1.07 13.30 1.07 13.00 0.12 90.24 Fe2+ §èi chøng 8.52 100 8.52 100 8.52 100 8.52 100 Sau khi xö lý 8.52 0.00 8.52 0.00 8.52 0.00 8.52 0.00 Mn2+ §èi chøng 0.10 100 0.10 100 0.10 100 0.10 100 Sau khi xö lý 0.10 0.00 0.10 0.00 0.10 0.00 0.10 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.14 100 0.14 100 0.14 100 0.14 100 Sau khi xö lý 0.05 64.29 0.11 21.44 0.11 21.42 0.08 42.86 Zn2+ §èi chøng 5.19 100 5.19 100 5.19 100 5.19 100 Sau khi xö lý 5.19 0.00 5.19 0.00 5.19 0.00 5.19 0.00 B¶ng 1.11. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc biÓn pha EDTA 1% trong kho¶ng 6h, 12h, 18h vµ 24h Kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm 6h 12h 18h 24h Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.89 100 0.89 100 0.89 100 0.89 100 Sau khi xö lý 0.76 14.61 0.89 0.00 0.86 3.00 0.68 24.00 Cd2+ §èi chøng 0.085 100 0.085 100 0.085 100 0.085 100 Sau khi xö lý 0.053 37.65 0.073 14.00 0.071 16.00 0.077 9.00 Cu2+ §èi chøng 0.88 100 0.88 100 0.88 100 0.88 100 Sau khi xö lý 0.64 27.28 0.64 27.28 0.58 34.00 0.58 29.00 Cr2+ §èi chøng 1.23 100 1.23 100 1.23 100 1.23 100 Sau khi xö lý 0.10 92.00 0.14 89.00 0.10 92.00 0.18 86.00 Fe2+ §èi chøng 8.52 100 8.52 100 8.52 100 8.52 100 Sau khi xö lý 8.52 0.00 8.52 0.00 8.52 0.00 8.52 0.00 Mn2+ §èi chøng 0.1 100 0.10 100 0.10 100 0.10 100 Sau khi xö lý 0.1 0.00 0.10 0.00 0.10 0.00 0.10 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.14 100 0.14 100 0.14 100 0.14 100 Sau khi xö lý 0.10 28.58 0.1 28.58 0.08 43.00 0.14 0.00 Zn2+ §èi chøng 5.19 100 5.19 100 5.19 100 5.19 100 Sau khi xö lý 1.70 68.00 5.19 0.00 3.13 39.70 5.19 0.00 B¶ng 1.12. Hµm l­îng ion kim lo¹i nÆng cã trong c¬ thÞt vÑm xanh tr­íc vµ sau khi ng©m b»ng n­íc biÓn pha EDTA 1.5% trong kho¶ng 6h, 12h, 18h vµ 24h Kim lo¹i MÉu thÝ nghiÖm 6h 12h 18h 24h Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) Hµm l­îng ion (mg/g) Tû lÖ ion ®­îc xö lý (% so víi ban ®Çu) As2+ §èi chøng 0.89 100 0.89 100 0.89 100 0.89 100 Sau khi xö lý 0.36 59.56 0.25 72.00 0.81 9.00 0.71 20.23 Cd2+ §èi chøng 0.085 100 0.085 100 0.085 100 0.085 100 Sau khi xö lý 0.059 30.59 0.035 58.80 0.054 36.48 0.078 8.24 Cu2+ §èi chøng 0.88 100 0.88 100 0.88 100 0.88 100 Sau khi xö lý 0.75 14.78 0.32 63.64 0.44 50 0.53 39.78 Cr2+ §èi chøng 1.23 100 1.23 100.00 1.23 100 1.23 100 Sau khi xö lý 0.10 92.00 0.082 94.00 0.13 89.44 0.27 78.05 Fe2+ §èi chøng 8.52 100 8.52 100 8.52 100 8.52 100 Sau khi xö lý 8.52 0.00 4.88 42.73 8.52 0.00 8.52 0.00 Mn2+ §èi chøng 0.10 100 0.10 100 0.10 100 0.10 100 Sau khi xö lý 0.10 0.00 0.10 0.00 0.10 0.00 0.10 0.00 Pb2+ §èi chøng 0.14 100 0.14 100 0.14 100 0.14 100 Sau khi xö lý 0.14 0.00 0.05 64.29 0.10 28.58 0.14 0.00 Zn2+ §èi chøng 5.19 100 5.19 100 5.19 100 5.19 100 Sau khi xö lý 5.19 0.00 3.54 31.80 5.19 0.00 5.19 0.00 Phô Lôc 2. Mét sè tiªu chuÈn giíi h¹n cho phÐp 2.1.Gi¸ trÞ giíi h¹n cho phÐp cña c¸c th«ng sè vµ nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm trong n­íc biÓn ven bê ViÖt Nam B¶ng 2.1. Gi¸ trÞ giíi h¹n cho phÐp cña c¸c th«ng sè vµ nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm trong n­íc biÓn ven bê ViÖt Nam TT Th«ng sè §¬n vÞ Gi¸ trÞ giíi h¹n B·i t¾m Nu«i thñy s¶n C¸c n¬i kh¸c Oxy hoµ tan mg/l >_4 >_5 >_4 BOD (20oC ) mg/l <20 <10 <20 ChÊt r¾n l¬ löng mg/l 25 50 200 Nhò dÇu mì mg/l 2 1 5 Tæng ho¸ chÊt b¶o vÖ TV mg/l 0.05 0.01 0.05 Amoniac(tÝnh theo N) mg/l 0.1 0.5 0.5 Sunfua mg/l 0.01 0.005 0.01 Xianua mg/l 0.01 0.01 0.02 Phenol tæng sè mg/l 0.001 0.001 0.002 V¸ng dÇu mì mg/l Kh«ng Kh«ng 0.3 Colifom mg/l 1000 1000 1000 Florua mg/l 1.5 1.5 1.5 Clo mg/l 0.01 Asen mg/l 0.05 0.01 0.05 Cadimi mg/l 0.005 0.005 0.01 Ch× mg/l 0.1 0.05 0.1 Crom (VI) mg/l 0.05 0.05 0.05 Crom (III) mg/l 0.1 0.1 0.2 §ång mg/l 0.02 0.01 0.02 KÏm mg/l 0.1 0.01 0.1 Mangan mg/l 0.1 0.1 0.1 S¾t mg/l 0.1 0.01 0.3 Thñy ng©n mg/l 0.005 0.005 0.01 2.2. Hµm l­îng kim lo¹i cho phÐp trong c¸c lo¹i thùc phÈm B¶ng 2.2. Hµm l­îng kim lo¹i cho phÐp trong c¸c lo¹i thùc phÈm (mg/kg) TT Tªn thùc phÈm As Pb Cu Sn Zn Hg Cd Sb S÷a vµ s¶n phÈm s÷a 0.5 2 30 40 40 0.05 / / ThÞt vµ s¶n phÈm thÞt / 2 20 40 40 0.05 / / C¸ vµ s¶n phÈm c¸ / 2 30 40 100 0.05 / / DÇu mì 0.1 0.1 0.1 40 40 0.05 / / Rau qu¶ / 2 30 40 40 0.05 / / N­íc Ðp rau qu¶ 0.1 0.5 10 40 40 0.05 / / ChÌ vµ s¶n phÈm / 2 150 40 40 0.05 / / Cµ phª / 2 30 40 40 0.05 / / Ca cao vµ s¶n phÈm / 2 70 40 40 0.05 / / Gia vÞ 5 2 30 40 40 0.05 / / N­íc chÈm / 2 30 40 40 0.05 / / §å uèng cã r­îu dÊm 0.2 0.5 5 40 2 0.05 / / N­íc gi¶i kh¸t CÇn pha lo·ng Dïng ngay 0.5 0.1 1 0.2 10 2 40 40 25 5 0.05 0.05 / / 0.15 0.15 Thøc ¨n trÎ em chÕ biÕn s½n, bét dinh d­ìng, thøc ¨n trÎ em ®ãng hép 0.1 0.5 5 40 40 0.05 / / §å hép c¸c lo¹i ( kh«ng kÓ c¸c thùc phÈm nhãm 14) 250 / / 2.3. Giíi h¹n mËt ®é tÕ bµo c¸c loµi vi t¶o ®éc h¹i cho phÐp t¹i mét sè quèc gia trªn thÕ giíi B¶ng 2.3. Giíi h¹n mËt ®é tÕ bµo c¸c loµi vi t¶o ®éc h¹i cho phÐp t¹i mét sè quèc gia trªn thÕ giíi TT Loµi / Quèc gia - vïng MËt ®é tÕ bµo/lÝt Møc ®é c¶nh b¸o Alexandrium catanella óc T©y Ban Nha > 4x104 2 x 10 7 - 5 x 107 Alexandrium fundyense Canada Alexandrium lusitanicum Bå §µo Nha 5 x 10 3 Alexandrium minutum T©y Ban Nha 10 3 Alexandrium ostenfeldii §an M¹ch V­¬ng quèc Anh - B¾c Ai len V­¬ng quèc Anh - Scotland 500 Alexandrium tamarensen §an M¹ch 500 Alexandrium sp. §an M¹ch 500 Alexandrium spp. Hµ Lan Na Uy T©y Ban Nha 10 3 - 10 4 10 3 Aureococcus anophagefferens Hoa Kú 2x 5 x 10 8 Dinophysis acuminata §an M¹ch Bå §µo Nha T©y Ban Nha - Balearic Island T©y Ban Nha - Valencia 500 200 10 3 2 x 10 7 - 5 x 107 Dinophysis acuta §an M¹ch Bå §µo Nha 500 200 Dinophysis norvegica §an M¹ch 10 3 Dinophysis rotundata §an M¹ch 10 3 Dinophysis sacculus T©y Ban Nha - Valencia 2 x 10 7 - 5 x 107 Dinophysis spp. Italia Hµ Lan Na uy V­¬ng quèc Anh - B¾c Ai len V­¬ng quèc Anh - Scotland T©y Ban Nha - Andalusia 10 3 100 10 3 >100 >100 ? Gymnodinium catenatum Bå §µo Nha T©y Ban Nha – Andalusia V­¬ng quèc Anh - B¾c Ai len 2x 10 3 >500 Gymnodinium sp. Venezuela No cons.limit Nodularia supumigena §an M¹ch 1x 10 5 - 2x 10 5 Procentrum lima §an M¹ch V­¬ng quèc Anh - B¾c Ai len V­¬ng quèc Anh - Scotland T©y Ban Nha – Andalusia 500 Pseudo nitzschia seriata - group §an M¹ch 2 x 10 5 Pseudonitzschia delicatissima - group §an M¹ch 2 x 10 5 Pseudonitzschia multiseries Cana®a 5 x 10 4 Pseudonitzschia pseudodelicatissima Cana®a 1 x 10 5 Pseudo - nitzschia pungens V­¬ng quèc Anh - B¾c Ai len > 10 3 Pseudo - nitzschia spp Hµ Lan 10 4 - 10 5 Gymnodinium breve (= Ptychodiscus brevis) Hoa kú > 5 x 10 3 Pyrodinium bahamense var. compressum Philipines - Bataan Philipines 200 tÕ bµo 1-1 Phô Lôc 3. Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¸y quang phæ hÊp thô nguyªn tö 3.1. C¬ së lý thuyÕt Mçi nguyªn tö ®Òu cã cÊu t¹o tõ ba h¹t c¬ b¶n: - H¹t electron (e) cã khèi l­îng me = 9,1.10-31kg vµ ®iÖn tich e = -1,6.10-19C. - H¹t proton (p) cã khèi l­îng mp = 1,672.10-27kg vµ ®iÖn tÝch p = 1,6.10-19C - H¹t neutron (n) cã khèi l­îng mn = 1,672.10-27kg vµ kh«ng mang ®iÖn. C¸c h¹t electron ë chung quanh h¹t nh©n t¹o thµnh líp vá ®iÖn tö. C¸c nguyªn tö cã kÝch th­íc cì 10-10m. H¹t proton vµ notron cÊu t¹o thµnh h¹t nh©n nguyªn tö cã kÝch th­íc cì 10-15m. B×nh th­êng c¸c electron (e) tån t¹i ë m­c n¨ng l­îng c¬ b¶n E0. khi bÞ kÝch thÝch, ®iÖn tö sÏ nh¶y lªn møc n¨ng l­îng cao h¬n E1, E2.., Electrmn chØ tån t¹i ë tr¹ng th¸i kÝch thÝch mét kho¶ng thêi gian cì 10-8s, sau ®ã e trë vÒ tr¹ng th¸i n¨ng l­îng chuyÓn tiÕp thÊp h¬n. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn dêi møc n¨ng l­îng, e sÏ ph¸t ra mét photon n¨ng l­îng: E = hg = En – E0 (n=1, 2, 3,v.v...). Mét hoÆc nhiÒu ®iÖn tö cã thÓ t¨ng lªn nh÷ng møc n¨ng l­îng cao h¬n do hÊp thô n¨ng l­îng cña nguyªn tö. Ph¸t x¹ hay hÊp thô lµ ®Æc tr­ng cho tõng nguyªn tè ho¸ häc, mçi nguyªn tè chØ hÊp thô ph«ton cã b­íc sãng phï hîp vµ cóng chØ ph¸t x¹ nh÷ng b­íc x¹ cã b­íc sãng ®Æc th­ng cho nguyªn tö ®ã nÕu x¸c ®Þnh ®­îc c­êng ®é ph¸t x¹ hay hÊp thô cña nã ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc nguyªn tè ®ã. Ph¸t x¹ vµ hÊp thô tu©n theo qui luËt sau: - C­êng ®é ph¸t x¹ t¨ng khi nhiÖt ®é t¨ng ( Ie ~ N1) - C­êng ®é hÊp thô gi¶m khi nhiÖt ®é t¨ng - HiÖu møc n¨ng l­îng kh«ng phô thuéc vµo c­ëng ®é hÊp thu vµ c­êng ®é ph¸t x¹ t¨ng khi hiÖu n¨ng l­îng gi¶m. - B­íc sãng hÊp thô hay ph¸t x¹ lín h¬n cña photon ph¸t x¹ hay hÊp thô th× phæ ph¸t ph¸t x¹ cã c­êng ®é m¹nh h¬n vµ nh¹y h¬n. Tuú theo ph¹m vi b­íc sãng mµ chän c¸ch ph©n tÝch phï hîp. ¬û vïng hång ngo¹i th× kü thuËt AES nh¹y h¬n, vïng tö ngo¹i th× ¸p dông ph­¬ng ph¸p AAS, ë nhiÖt ®é cao th× ph¸t x¹ tèt h¬n. Mét sè ph­¬ng ph¸p quang phæ nguyªn tö - §o c­êng ®é ph¸t x¹ cña bøc x¹ ®Æc tr­ng ph¸t x¹ bëi c¸c nguyªn tö trong ngän löa (Flame Emission Spectrmetry, FES). - §o ®é hÊp thô cña bøc x¹ ®Æc tr­ng bëi c¸c nguyªn tö ë tr¹ng th¸i h¬i (Atomic Absorption Spectrmetry, AAS). - §o c­êng ®é ph¸t x¹ t¹i bøc x¹ ®Æc tr­ng(Atomic Fluopescense Spectrmetpy, AFS). Khi nguyªn tö chuyÓn tõ tr¹ng th¸i kÝch xuèng tr¹ng th¸i cã møc n¨ng l­îng thÊp h¬n kÌm theo ®ã nguyªn tö còng ph¸t ra photon t­¬ng øng víi møc n¨ng l­îng ®ã. MËt ®é ph©n bè møc n¨ng l­îng tu©n theo ®Þnh luËt Boltzmann. NÕu gäi N0 lµ sè photon t­¬ng øng víi møc n¨ng l­îng c¬ b¶n E0, N1 lµ lµ sè photon ph¸t x¹ t­¬ng øng víi møc n¨ng l­îng kÝch thÝch E1 th×: g1, g0 lµ sè møc n¨ng l­îng cña tr¹ng th¸i kÝch thÝch vµ tr¹ng th¸i c¬ b¶n DE = E1 - E0 R = 8,314JK-1mol-1, h»ng sè khÝ T, nhiÖt ®é tuyÖt ®èi HÊp thô: Lµ qu¸ tr×nh nguyªn tö nhËn n¨ng l­îng cña c¸c photon thÝch hîp lµm thay ®æi tr¹ng th¸i c¬ b¶n cña nguyªn tö ®ã. N¨ng l­îng photon cung cÊp lµm hai nhiÖm vô lµ ph¸ vì liªn kÕt gi÷a c¸c nguyªn tö vµ cung cÊp n¨ng l­îng cho nguyªn tö chuyªn tõ tr¹ng th¸i c¬ b¶n E0 lªn tr¹ng th¸i kÝch thÝch En, møc n¨ng l­îng mµ photon cung cÊp lµ: Nh÷ng photon cã thÓ bÞ nguyªn tö hÊp thô th­êng n»m trong vïng ¸nh s¸ng nh×n thÊy hoÆc ngoµi vïng ¸nh s¸ng tÝm. Trong qu¸ tr×nh hÊp thô n¨ng l­îng, nh÷ng nguyªn tö ë xa h¹t nh©n nhÊt (ë phÝa ngoµi cïng vµ liªn kÕt yÕu víi h¹t nh©n) sÏ nhËân ®­îc n¨ng l­îng ®Çu tiªn vµ chuyÓn lªn møc n¨ng l­îng cao h¬n (tr¹ng th¸i kÝch thÝch). Photon chuyÓn ®éng hçn lo¹n, nh­ng sè photon chuyÓn ®Õn lµ rÊt lín do ®ã chóng vÉn cã kh¶ n¨ng kÝch thÝch. Ph¸t x¹: Lµ qu¸ tr×nh ®¶o ng­îc cña qu¸ tr×nh hÊp thô. Nguyªn tö ®ang ë tr¹ng th¸i kÝch thÝch cã thÓ quay vÒ tr¹ng th¸i cã møc n¨ng l­îng ban ®Çu hoÆc víi møc n¨ng l­îng thÊp h¬n kÌm theo ph¸t ra photon. Cã thÓ nguyªn tö sÏ ph¸t ra nh÷ng bøc x¹ kh¸c nhau nªn nguyªn tö cã thÓ ë nhiÒu tr¹ng th¸i n¨ng l­îng kh¸c nhau, rÊt khã x¸c ®Þnh tÝnh chÊt cña nguyªn tè v× vËy cÇn x¸c ®Þnh ®­îc bøc x¹ nµo lµ lín nhÊt. Khi ®ã phÐp ®o lµ chÝnh x¸c nhÊt. §Þnh l­îng nguyªn tè hãa häc: Khi cã sù thay ®æi vÒ c­êng ®é bøc x¹ do ®Ìn mang ®Õn bé phËn nhËn tÝn hiÖu vµ øng víi b­íc sãng ®ã sÏ x¸c ®inh ®­îc nguyªn tè ®ã. X¸c ®Þnh vÒ ®Þnh l­îng cña nguyªn tè cã trong mÉu to©m theo ®Þnh luËt Beer Lamber : sè l­îng n¨ng l­îng bi hÊp thô tû lÖ thuËn víi ®é dµi cña bé phËn nguyªn tö hãa vµ nång ®é nguyªn tö trong bé phËn nguyªn tö hãa I0 :lµ cõng ®é bøc x¹ tíi (do ®Ìn ph¸t ra) It :lµ c­êng ®é ®i ra ( bøc x¹ ®· bÞ hÊp thô) A: lµ ®é hÊp thô (Asb) a: lµ hÖ sè hÊp thu vµ nhËn c¸c gi¸ trÞ sau; 100mm, nÕu lµ dïng Ari/ C2H2; 60mm, nÕu dïng hçn hîp N2O/ C2H2 170mm, nÕu dïng èng quartz; 25mm, nÕu dïng èng graphit l: chiÒu dµy cña d·y hÊp thô 3.2. M¸y quang phæ hÊp thu nguyªn tö (AAS) øng dông cña ph­¬ng ph¸p nµy x¸c ®Þnh nång ®é kim lo¹i vµ phi kim lo¹i hoµ tan trong dung dÞch. Cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc 58 nguyªn tè kh¸c nhau, víi nång ®é cña mÉu cã thÓ ®¹t ppm hoÆc ppb. Ph­¬ng ph¸p nµy chuÈn bÞ mÉu kh¸ ®¬n gi¶n vµ ®¹t ®é chÝnh x¸c cao. C¸c bé phËn chÝnh cña m¸y AAS - Nguån ph¸t bøc x¹: §Ìn cathod rçng (HCL); §Ìn HCL t¨ng c­êng bøc x¹ (Boosted discharge HCL); §Ìn phi cùc (EDL). - Nguyªn tö ho¸: Dïng ngän löa, th­êng dïng cho c¸c nguyªn tè cho c¸c nguyªn tè cã hµm l­îng t­¬ng ®èi lín trong c¸c mÉu èng qu¹t _ ho¸ h¬i nguéi, dïng cho c¸c nguyªn tè t¹o hîp chÊt hidrit dÔ bay h¬i nh­ Hg, As...; Lß graphite, dïng cho c¸c nguyªn tè cã hµm l­îng nho vµ ®é pha lo·ng mÉu lín, nång ®é th­êng lµ mg, nhá h¬n 10.000 lÇn so víi dïng ngän löa. - HÖ thèng quang häc: hÖ thèng g­¬ng - Bé ®¬n s¾c: kÝnh läc s¾c vµ mét sè thiÕt bÞ kh¸c Nguån s¸ng Nguyªn tö ho¸ MÉu Bé ®¬n s¾c Bé tÝn hiÖu Detector - Bé phËn ghi nhËn tÝn hiÖu: ghi nhËn tÝn hiÖu chuyÓn cho CPU tÝnh to¸n H×nh 3.1. S¬ ®å nguyªn lý tæng qu¸t m¸y AAS Nguyªn lý ho¹t ®éng cña hÖ thèng nµy nh­ sau: mÉu ë d¹ng hoµ tan (dung dÞch) sÏ ®­îc ®­a vµo bé phËn nguyªn tö ho¸, ph©n tö sÏø bÞ ph©n ly tån t¹i d¹ng nguyªn tö. Khi ë tr¹ng th¸i nµy nguyªn tö sÏ hÊp thô bøc x¹ do nguån s¸ng cña cïng nguyªn tè ph¸t ra lµm thay ®æi c­êng ®é chïm s¸ng cña ®Ìn ®Õn bé nhËn tÝn hiÖu. Tõ tÝn hiÖu ban ®Çu cña ®Ìn vµ tÝn hiÖu sau hÊp thô sÏ x¸c ®Þnh ®­îc nguyªn tè trong mÉu th«ng qua xö lý sè liÖu. Tïy theo tõng nhãm nguyªn tè mµ chän ahÕ ®é ®o Dlame (ngän löa), Vapour (hãa h¬i l¹nh), Furnace (lß graphite). Ho¹t ®éng cña m¸y AAS: Sau khi ®· kiÓm tra c¸c ®iÒu kiÖn an toµn, c¸c b×nh khÝ nÐn nèi víi hÖ thèng rÊt dÔ xÈy ra hiÖn t­îng ch¸y ng­îc cã thÓ g©y næ b×nh mÊt an toµn cho ng­êi vµ thiÕt bÞ do ®ã cÇn chó ý trong qu¸ tr×nh vËn hµnh vµ ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c quy t¾c an toµn vÒ sö dông khÝ nÐn vµ c¸c quy t¾c cña phßng thÝ nghiÖm. - §èi víi c¸c kim lo¹i cã hµm l­îng lín nh­ Ca, Mg.. th× sö dông bé ®Çu ®èt (05) hçn hîp khÝ kh«ng khÝ/C2H2 lµm hçn hîp khÝ ch¸y (®èi víi c¸c nguyªn tè khã nãng ch¶y th× dïng khÝ N2O thay cho C2H2). MÉu ®­îc ®­a qua èng mao qu¶n 08 m¸y sÏ tù ®éng hót mÉu vµ ®èt trªn ngän löa ( tu©n theo chu tr×nh nhiÖt) vµ ®o ®é hÊp thô cña mÉu. KhÝ C2H2 ®­îc ®­a tõ b×nh nÐn khÝ C2H2 vµ kh«ng khÝ nÕn ®­îc lÊy tõ m«i tr­êng th«ng qua b¬m nÐn khÝ (01). - C¸c kim lo¹i cã hµm l­îng nhá (ppb) th× sö dông lß graphite (07), n­íc lµm m¸t (10) cã t¸c dông lµm nguéi lß nhanh sau mçi lÇn ®o cña m¸y ®Ó tr¸nh sai sè cho l­ît ®o tiÕp theo (n­íc lµm m¸t ph¶i s¹ch, trong, nhiÖt ®é 20 - 220C, ¸p lùc n­íc 2.2 – 4kg/cm2). MÉu ®­îc ®­a qua hÖ thèng b¬m mÉu tù ®éng (cã thÓ tù ®éng pha lo·ng mÉu nÕu cÇn) cña lß graphite (09), mçi lÇn ®o cã thÓ tiÕn hµnh 60 mÉu kh¸c nhau. KhÝ Argon (Ar) cã t¸c dông b¶o vÖ lß gi¶m bít t¸c ®éng cña nhiÖt ®é vµ ®uæi c¸c chÊt cßn l¹i trong lß graphite sau mçi mét l­ît ®o, gi¶m thiÓu sai sè. 07 08 CPU 02 09 10 06 04 05 03 C2H2 01 N2O Ar H×nh 3.1. S¬ ®å nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y AAS 01: B¬m nÐn kh«ng khÝ 06: B¬m mÉu tù ®éng cña lß graphit 02: Bé ph¶n øng (dïng cho As & Hg) 07: Bé lµm m¸t cña lß Graphite 03: MÉu cÇn nghiªn cøu (As, Hg) 08: Lß graphite 04: Bé pha lo·ng mÉu tù ®éng 09: HÖ thèng quang häc 05: mÉu ®­a vµo ngän löa 10: §Çu ®èt (flame) - C¸c nguyªn tè cã kh¶ n¨ng t¹o hçn hîp hidrua bay h¬i, mét sè kim lo¹i ®Æc biÖt nh­ As, Hg víi hµm l­îng thÊp trong mÉu th× sö dông bé hãa h¬i l¹nh (02), mÉu (03) ®­îc b¬m tù ®éng t­¬ng tù nh­ sö dông ngän löa qua bé phËn hãa h¬i l¹nh, h¬i hidit sÏ ®­îc chuyÓn qua èng th¹ch anh ®Æt trªn ®Çu ®èt ®Çu ®èt vÉn sö dông hçn hîp khÝ ch¸y Kh«ng khÝ/ C2H2, Ar cã t¸c dông ®uæi s¹ch t¹p chÊt cña lÇn ®o tr­íc cßn sãt l¹i trong bé hãa h¬i l¹nh, chuÈn bÞ cho lÇn ®o tiÕp theo. NÕu l­îng mÉu nhiÒu vµ cã thÓ ph¶i pha lo·ng th× sö dông bé pha lo·ng mÉu tù ®éng (04)( chñ yÕu dïng cho bé hãa h¬i l¹nh), thiÕt bÞ nµy sÏ tù ®éng pha lo·ng mÉu vµ b¬m mÉu. Qu¸ tr×nh nguyªn tö ho¸: §Ó cã nh÷ng nguyªn tö tù do, cÇn ph¶i cung cÊp n¨ng l­îng nh»m ph¸ vì liªn kÕt ho¸ häc gi÷a c¸c nguyªn tö trong ph©n tö ®ång thêi n¨ng l­îng nµy lµm nhiÖm vô chuyÓn nguyªn tö tõ tr¹ng th¸i c¬ b¶n lªn tr¹ng th¸i kÝch thÝch. Trong m¸y AAS (Atomic Absorption Spectrmetry), thùc hiÖn nguyªn tö ho¸ chñ yÕu lµ dïng nhiÖt - Nguyªn tö ho¸ b»ng ngän löa (Flame): ë nhiÖt ®é kho¶ng 2000 – 30000K, khi mÉu ®­îc ®­a vµo ngän löa qua èng mao qu¶n ®­îc ®­a th¼ng ®Õn ®Çu ®èt (Glass Bead), mÉu ®­îc chuyÓn vµo buång phun vµ ®­îc ®ång nhÊt víi khÝ ®èt ®Ó nguyªn tö ho¸. CÇn ph¶i ®iÒu chØnh ë vÞ trÝ sao cho mËt ®é nguyªn tö t¹i chïm bøc x¹ lµ lín nhÊt b»ng c¸ch ®iÓu chØnh c¸c chiÒu cña ngän löa. B¶ng 3.2. Mét sè d¹ng ngän löa FUEL OXIDANT TEMPRATURE (0K) Acetylene Ari (kh«ng khÝ) 2400 - 2700 Acetylene N2O 2900 - 3100 Acetylene O2 3300 - 3400 Hydrogen Ari 2300 -2400 Hydrogen Oxygen 2800 - 3000 Cã hai d¹ng ngän löa lµ: Ngän löa Ari/C2H2, chñ yÕu dïng cho c¸c nguyªn tè dÔ nguyªn tö ho¸ nh­: Cu, Pb, Fe, Zn, Mn, K, Na.., nhiÖt ¬é cña ngäl löa nµy ®¹t kho¶ng 23000K, yªu cÇu m«i tr­êng kh«ng cao vµ c¸c oxyt chÞu nhiÖt, c¸c nguyªn tè khã nguyªn tö ho¸ th­êng dïng ngän löa N2O/ C2H2, nhiÖt ®é ®¹t kho¶ng 30000K nh­ng ®ßi hái m«i tr­êng rÊt kh¾t khe (tû lÖ khÝ). C¸c chÊt th­êng dïng nh­ Al, Si, W v.v... - Nguyªn tö ho¸ trong lß Graphit (Vapour): Ngän löa ®­îc thay thÕ b»ng mét èng h×nh trô rçng lµm b»ng than ch×, lß sö dông khÝ Argon ®Ó b¶o vÖ chèng oxy ho¸ lß cïng víi líp chôi nhiÖt vµ lo¹i bá mét sè yÕu tè g©y nhiÔu. MÉu ®­îc b¬m vµo trong lß, n©ng nhiÖt nhanh b»ne ®iÖn ®Ó ¬uæi dung m«i vµ nguyªn tö ho¸ nhanh. MÉu sö dông víi l­îng nhá vµ ®é chÝnh x¸c cao h¬n, hµm l­îng cùc tiÓu cao (nång ®é ppb). Nång ®o ®­îc nhá h¬n 10.000 lÇn so víi dïng ngän löa. Chu tr×nh nhiÖt nh­ sau: (80 – 2000C) Lµm kh« (350 – 18000C) Tro ho¸ (1800 – 30000C) Nguyªn tö ho¸ (2400 – 30000C) §uæi cÆn Nh­îc ®iÓm cña dïng lß Graphit lµ thêi gian kÐo dµi vµ x¸c ®Þnh ®­îc Ýt nguyªn tè h¬n. - Nguyªn tö ho¸ b»ng t¹o h¬i (Furnace): §èi víi mét sè nguyªn tè dÔ bay h¬i nh­ Hg ( thñy ng©n), c¸c nguyªn tè cã kh¶ n¨ng t¹o hîp chÊt hidrua bay h¬i nh­ As, Se, Te,.. th× dïng ph­¬ng ph¸p nguyªn tö ho¸ b»ng c¸ch t¹o h¬i (th­êng t¹o hîp chÊt d¹ng t­¬ng tù nh­ NH3 vÝ dô: AsH3) H×nh 3.2. §Çu ®èt (èng Th¹ch anh, Furnace) MÉu ®­îc acid ho¸ trén lÉn víi dung dÞch HCl vµ NaBH4 ®Ó t¹o hîp chÊt hydrua vãi kim lo¹i dÔ bay h¬i trong b×nh ph¶n øng, khi ®ã hîp chÊt hydrit nµy sÏ bay h¬i vµ ®­îc ®­a vµo èng th¹ch anh ®­îc lung nãng bëi ngän löa hoÆc b»ng ®iÖn (t­¬ng tù b»ng ngän löa) thùc hiÖn qu¸ tr×nh nguyªn tö hãa Khi nguyªn tö ho¸, ®é hÊp thô cña c¸c nguyªn tö ®­îc ghi nh©n vµ hiÓn thÞ trªn mµn h×nh, qua b­íc xö lý sè liÖu sÏ x¸c ®Þnh ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng cña nguyªn tè cÇn ®o. - §Ìn Cathod rçng (HCl) §Ìn bªn ngoµi ®­îc lµm b»ng thñy tinh vµ hót ch©n kh«ng, b¬m thªm khÝ tr¬ (th­êng lµ argon hoÆc neon). ¬û chÝnh gi÷a trong ®Ìn ®Æt cathod h×nh trô rçng trªn ®ã phñ líp kim lo¹i cÇn ®o, bªn c¹nh lµ anod. Khi ®Æt vµo ®Ìn mét hiÖu ®iÖn thÕ cao (kho¶ng 200 – 300V, 1 – 20mA) th× khÝ tr¬ trong ®Ìn bÞ ion ho¸ vµ va ch¹m vµo cathod lµm t¸ch c¸c nguyªn tö kim lo¹i ®ång thêi ph¸t ra c¸c bøc x¹ ®Æc tr­ng cña ®Ìn khi nh÷ng nguyªn tö kim lo¹i nµy trë vÒ tr¹ng th¸i c¬ b¶n. 1 – Chaân ñeøn 2 – Voû ñeøn (thuûy tinh) 3 – Anod. 4 – Choát chaân ñeøn. 5 – Cathod roãng. 5 – Chaân khoâng (khí trô). 1 2 3 4 5 6 H×nh 3.3: §Ìn Cathod rçng §Ó t¨ng kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña ®Ìn, ng­êi ta ®Æt hai anod ®èi xøng nhau qua cathod v× khi c¸c ®iÖn tö ®i qua anod thø hai chóng sÏ ®­îc gia t¨ng vËn tèc do va ch¹m. Ngoµi ra cã thÓ dïng ®Ìn EDL, bªn trong ®Ìn chøa muèi iodua cña kim lo¹i cÇn ph©n tÝch trong m«i tr­êng khÝ Argon. §Ìn nµy ph¸t x¹ tèt h¬n ®Ìn HCL nh­ng thêi gian ®èt nãng l©u h¬n (kho¶ng 30 phót). Tuy nhiªn mçi nguyªn tè cÇn ®o cã mét lo¹i ®Ìn tèi ­u nhÊt cho phÐp ®o v× vËy cã thÓ lùa chän ®Ìn cho phï hîp víi nguyªn tè ®ã. Sau ®©y lµ mét sè b­íc sãng ®Æc tr­ng cña ®Ìn HCL ( b­íc sãng thÝch hîp do ®Ìn ph¸t ra ®Ó ®o nguyªn tè t­¬ng øng) B¶ng 3.3. B­íc sãng ®Æc tr­ng vµ ®é nh¹y cña nã Tªn nguyªn tè l (NM) §é nh¹y D¹ng ngän löa Al 527.4 1.5 N2O/Ac As 193.7 1 Ari/ C2H2 Cd 288.8 1 Ari/ C2H2 Ca 422.7 3 Ari/ C2H2 Cu 324.8 1 Ari/ C2H2 Fe 248.3 1 Ari/ C2H2 Pb 283.3 2 Ari/ C2H2 Mg 285.2 1 Ari/ C2H2 Mn 279.5 1 Ari/ C2H2 Si 250.7 2 N2O/Ac Na 589.6 2 Ari/ C2H2 Zn 213.9 1 Ari/ C2H2 ._.