Nghiên cứu sự ảnh hưởng của một số hyponex bổ sung đến sự hình thành và phát triển của chồi lan Phalaenopsis và lan Dendrobium

TOÙM TAÉT Hyponex laø daïng dinh döôõng hoãn hôïp, goàm caùc muoái voâ cô, muoái höõu cô, caùc vitamin vaø moät soá chaát ñeäm gaàn töông ñöông nhö moâi tröôøng MS (Murashige vaø Skoog, 1962) cô baûn. Vì vaäy chæ caàn boå sung theâm moät soá chaát ñieàu hoøa sinh tröôûng, than hoaït tính, ñöôøng vaø nöôùc döøa thích hôïp laø coù theå söû duïng trong nuoâi caáy moâ thöïc vaät nhaân gioáng caây troàng. Söû duïng Hyponex tieän duïng hôn moâi tröôøng MS bôûi noù coù caùc öu ñieåm deã baûo quaûn, baûo quaûn ñöôïc trong ñieàu kieän bình thöôøng, thôøi gian baûo quaûn laâu, pha cheá ñôn giaûn, deã aùp duïng trong saûn xuaát caây gioáng. Maët khaùc giaù thaønh thaáp, tìm kieám deã daøng treân thò tröôøng. Ñeà taøi nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa moät soá Hyponex boå sung ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån choài lan Hoà Ñieäp (Phalaenopsis) vaø lan Dendro (Dendrobium) ñaõ nghieân cöùu 8 loaïi Hyponex ñang coù baùn phoå bieán treân thò tröôøng trong nước vaø treân theá giôùi. Keát quaû ñaõ xaùc ñònh ñöôïc moät soá Hyponex aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa choài cuûa gioáng lan Phalaenopsis Yubidan vaø lan Dendrobium Sonia. Cuï theå Hyponex HP4 (N:P:K=10:30:20) duøng laøm moâi tröôøng nuoâi caáy gioáng lan Hoà ñieäp (Phalaenopsis Yubidan) seõ cho soá choài cao, choài hình thaønh sôùm, taäp trung, ñoàng ñeàu vaø oån ñònh, chaát löôïng choài toát. Hyponex HP7 (LQ3) boå sung trong moâi tröôøng MS thích hôïp laøm moâi tröôøng nhaân choài gioáng lan Dendrobium Sonia. Moâi tröôøng naøy taïo choài nhieàu, choài ra taäp trung, ñoàng ñeàu, chaát löôïng choài toát. Keát quaû cuûa ñeà taøi boå sung hoaøn thieän quy trình saûn xuaát caây gioáng phuïc vuï saûn xuaát hoa thöông maïi. LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Ñaët vaán ñeà: Töø thôøi xa xöa, hoa lan luoân ñöôïc con ngöôøi ngöôõng moä vaø xem nhö laø nöõ hoaøng cuûa caùc loaøi hoa. Nhiều người coi hoa lan laø loaøi hoa vương giả bởi veû ñeïp kieâu sa, sang troïng, quyù phaùi cuûa noù maø tröôùc ñaây chæ giaønh cho vua chuùa vaø caùc taàng lôùp thöôïng löu. Ngaøy nay möùc soáng cuûa con ngöôøi ngaøy caøng ñöôïc naâng cao, thuù chôi hoa lan raát phoå bieán vaø ñöôïc naâng leân thaønh ngheä thuaät chôi trong saân vöôøn cuûa moïi ngöôøi, moïi nhaø. Hieän nay hoa lan ñang laø maët haøng xuaát khaåu chieán löôïc, mang laïi nguoàn lôïi kinh teá cao cho nhieàu Quoác gia. Ñaëc bieät laø Chaâu AÙ nhö Thaùi Lan, vôùi saûn phaåm chuû löïc laø hoa lan Dendro caét caønh, giaù trò xuaát khaåu ñaït doanh thu moãi naêm treân 70 trieäu USD. Hoa lan laø saûn phaåm coù giaù trò thöông maïi cao, chæ trong voøng dieän tích 500 ha troàng lan Hoà Ñieäp nhöng haøng naêm ñaõ mang veà cho Quoác ñaûo Ñaøi Loan treân 55 trieäu USD töø xuaát khaåu loaøi hoa “vöông giaû” naøy. Nöôùc ta baét ñaàu saûn xuaát vaø thöông maïi hoa lan taäp trung khoaûng 10 naêm trôû laïi ñaây, toác ñoä phaùt trieån khaù nhanh, ñang mang laïi thu nhaäp ñaùng keå cho nhieàu hoä noâng daân. Tuy nhieân do caây gioáng hieän nay trong nöôùc khoâng ñuû cung caáp cho saûn xuaát, phaàn lôùn caùc nhaø vöôøn nhaäp caây gioáng töø nöôùc ngoaøi ñeå saûn xuaát, khoâng qua kieåm dòch. Ñieàu naøy gaây aûnh höôûng xaáu ñeán ngaønh saûn xuaát hoa lan cuûa nöôùc ta trong töông lai. Bôûi vaäy vieäc nghieân cöùu nhaân gioáng phuïc vuï saûn xuaát trong thôøi gian hieän nay laø raát caàn thieát. Trong saûn xuaát caây gioáng in vitro, choài laø giai ñoaïn raát quan troïng, noù quyeát ñònh ñeán saûn löôïng vaø chaát löôïng cuûa caây gioáng. Soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa choài phuï thuoäc chaët cheõ vôùi caùc yeáu toá dinh döôõng trong moâi tröôøng nuoâi ñaëc bieät laø caùc khoaùng ña löôïng nhö nitogene (N), phosphore (P) vaø kali (K). Caùc gioáng caây khaùc nhau thì nhu caàu N:P:K cuõng khaùc nhau. Ngay treân cuøng moät gioáng caây, moãi giai ñoaïn sinh tröôûng khaùc nhau thì nhu caàu veà N:P:K cuõng khoâng gioáng nhau. Trong thöïc teá khoâng coù moâi tröôøng nuoâi caáy naøo laø chuaån tuyeät ñoái cho taát caû caùc caây troàng. Do vaäy vieäc xaùc ñònh moâi tröôøng thích hôïp cho töøng giai ñoaïn nhaân in vitro caây hoa lan laø vieäc laøm raát caàn thieát ñoái vôùi caùc nhaø saûn xuaát gioáng. Ñeà taøi thöïc hieän: "Nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa moät soá Hyponex boå sung ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån choài lan Phalaenopsis vaø lan Dendrobium". 2. Muïc ñích nghieân cöùu Xaùc ñònh dạng Hyponex thích hôïp söû duïng laøm moâi tröôøng nhaân choài vaø taïo caây gioáng ñoái vôùi gioáng lan Hoà Ñieäp (Phalaenopsis) vaø gioáng lan Dendro (Dendrobium), boå sung hoaøn thieän qui trình saûn xuaát caây gioáng phuïc vuï saûn xuaát hoa thöông maïi. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñeà taøi nghieân cöùu 8 loaïi Hyponex ñang coù baùn phoå bieán treân thò tröôøng trong nước vaø treân theá giôùi. Ñeà taøi thöïc hieän ôû giai ñoaïn choài cuûa 2 gioáng lan Hoà Ñieäp (Phalaenopsis Yubidan) vaø lan Dendrobium Sonia 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeà taøi nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa 8 loaïi Hyponex phoå bieán treân thò tröôøng trong nöôùc vaø Quoác teá ñeán sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa choài hai gioáng lan Hoà ñieäp vaø Dendro so vôùi moâi tröôøng nhaân choài truyeàn thoáng MS1/2 (moâi tröôøng Murashige & Skoog 1962 giaûm ½ khoaùng ña löôïng). Caùc choài lan ñöôïc caáy treân moâi tröôøng thaïch coù chöùa caùc Hyponex nghieân cöùu trong thôøi gian 8-10 tuaàn, tieán haønh ñaùnh giaù ñaëc tính cuûa choài nhaèm ruùt ra daïng Hyponex thích hôïp söû duïng trong nhaân choài vaø taïo caây gioáng hoaøn chænh. 6. YÙnghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn YÙ nghóa khoa hoïc : Hyponex laø daïng dinh döôõng hoãn hôïp, goàm caùc muoái voâ cô, muoái höõu cô, caùc vitamin vaø moät soá chaát ñeäm gaàn töông ñöông nhö moâi tröôøng MS cô baûn. Vì vaäy chæ caàn boå sung theâm moät soá chaát ñieàu hoøa sinh tröôûng, than hoaït tính, ñöôøng vaø nöôùc döøa thích hôïp laø coù theå söû duïng trong nuoâi caáy moâ thöïc vaät nhaân gioáng caây troàng. YÙ nghóa thöïc tieãn: Hyponex tieän duïng hôn raát nhieàu so vôùi moâi tröôøng MS bôûi noù coù caùc öu ñieåm laø deã baûo quaûn, baûo quaûn ñöôïc trong ñieàu kieän binh thöôøng, thôøi gian baûo quaûn ñöôïc laâu, pha cheá ñôn giaûn, deã aùp duïng trong saûn xuaát caây gioáng. Maët khaùc giaù thaønh thaáp, tìm kieám deã raøng treân thò tröôøng. CHÖÔNG 1 TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 1.1. Lòch söû nuoâi troàng hoa lan treân theá giôùi vaø Vieät Nam 1.1.1. Lòch söû nuoâi troàng hoa lan treân theá giôùi Hoa lan laø ñænh cao cuûa söï tieán hoùa cuûa caùc loaøi caây coù hoa. Hoa lan ñöôïc con ngöôøi bieát töø raát sôùm. ÔÛ Chaâu AÙ: danh töø hoa lan laø teân coù töø xa xöa trong Töù Thö, Nguõ Kinh vaø caû trong kinh dòch cuûa Baùch Gia Chö Töû (Trung Quoác 551 – 479 tröôùc coâng nguyeân). Hoa lan ñöôïc töôïng tröng cho ngöôøi quaân töû. Khoång töû ñaõ heát lôøi ca ngôïi hoa lan vaø coù leõ laø ngöôøi ñaàu tieân coi hoa lan laø vua caùc loaøi hoa. Ñôøi nhaø Taàn (255 - 206 tröôùc coâng nguyeân) Trung Quoác coù moät quan thöôïng thö nghieân cöùu vaø vieát moät taùc phaåm veà caây coû trong ñoù cuõng noùi ñeán hai loaïi lan laøm thuoác ñoù laø loaøi Cymbidium Ensifolium vaø Dendrobium Moniliforme. Ñeán ñôøi nhaø Toáng Trung Quoác (960 – 1279) coù moät taùc giaû laø Mao Siang coù vieát moät cuoán saùch veà döôïc thaûo vaø phöông phaùp döôõng sinh. Trong cuoán saùch naøy coù trình baøy nhieàu coâng duïng hoïc cuûa nhieàu hoa lan nhö: Dendrobium Nobile vaø Dendrobium Crumenatum. Töø ñôøi nhaø Minh (1278 – 1368) trôû ñi, hoa lan ñöôïc hoïa thaønh tranh, vaø tranh hoa lan laø moät loaïi tranh ngheä thuaät quyù duøng ñeå trang trí noäi thaát baây giôø. Naêm 1728, Matsuka (Nhaät Baûn) ñaõ vieát moät quyeån saùch chæ daãn kyõ thuaät troàng hoa lan. Ñeán theá kyû thöù 20, ngöôøi Anh môùi ñeán Singapore môû ñaàu cho moät giai ñoaïn môùi laø laäp traïi nuoâi troàng hoa lan vaø kyû ngheä nuoâi troàng hoa lan. Caùc gioáng lan ñöôïc nuoâi troàng ôû ñaây laø: Arachnis, vanda, oncidium ñoàng thôøi lai taïo caùc loaøi lan môùi. Töø naêm 1975 thaùi lan, Indonesia baét ñaàu phaùt trieån nuoâi troàng hoa lan quy moâ ngaøy caøng lôùn phuïc vuï cho xuaát khaåu. Coù theå noùi Thaùi Lan laø moät trong nhöùng nöôùc ñieån hình cho ngaønh nuoâi troàng vaø xuaát khaåu hoa lan ôû caùc nöôùc Chaâu AÙ. ÔÛ Chaâu AÂu cuõng nhö Chaâu AÙ, ngöôøi Chaâu AÂu ñaõ bieát ñeán hoa lan töø raát sôùm. Trong caùc taäp di taûo ñöôïc tính thì moät trong ñoù coù noùi ñeán caây lan ñaõ coù tröôùc coâng nguyeân. Lan (Orchidologia) baét nguoàn töø Hy Laïp coå ñaïi. Theo Phrastus (370 – 285) tröôùc coâng nguyeân laø ngöôøi ñaàu tieân duøng danh töø orchis trong taùc phaåm “nghieân cöùu veà thöïc vaät” ñeå chæ moä loaøi lan. Traûi qua moät lich söû laâu daøi, naêm 1519, moät ngöôøi Chaâu AÂu laø Coster ñaõ phaùt hieän moät loaøi caây môùi laï ôû Mexico coù muøi thôm, loaøi caây naøy ñöôïc oâng mang veà Taây Ban Nha vaø phaùt trieån thaønh laäp kyû ngheä saûn xuaát höông vani, loaïi caây ñoù chính laø vanilla. Lobelius (1539 – 1616) trong nghieân cöùu veà thöïc vaät cuûa mình ñaõ neâu nhöõng nhaän xeùt veà caây coû vaø xeáp thaønh caùc hoï ñôn giaûn trong ñoù coù hoï lan. Ñeán naêm 1753, Linnaeus ñaõ duøng danh töø Orchis trong cuoán saùch thaûo moäc Species Platarum ñeå chæ caùc loaøi lan. Naêm 1936, John Lindely duøng duøng danh töø orchis ñònh danh chung cho caùc loaøi lan. Caùc theá kyû 16, 17 nhöõng ngöôøi Chaâu AÂu ñaët bieät laø ngöôøi Anh ñi khaép theá giôùi nghieân cöùu söu taäp caây coû. Naêm 1974 ngöôøi Anh ñaõ bieát ñöôïc 15 loaøi lan nhieät ñôùi. Coù nhieàu ngöôøi leân ñöôøng sang caùc nöôùc chaâu AÙ, chaâu Myõ ñeå tìm lan. Ñeán theá kyû thöù 20, kyû thuaät gieo troàng lan hoa lan töø haït baèng nhieàu naám coäng sinh coù töø caây meï baét ñaàu môû ra moät giai ñoaïn môùi ñoái vôùi ngheà troàng nuoâi lan. Nhieàu nhaø khoa hoïc, nhaø laøm vöôøn ñaõ nghieân cöùu phöông thöùc nuoâi troàng hoa lan trong nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng khaùc nhau, vieäc chaêm boùn cung caáp caùc chaát dinh döôõng ñöôïc tieán haønh treân cô sôû khoa hoïc môùi. Vieäc khaùm phaù ra vieäc vaán ñeà boå sung glucid vaø nhöõng chaát höõu cô khaùc nhau cho hoa lan taïo ñieàu kieän cho vieäc môû roäng quy moâ moâi tröôøng troàng ngaøy caøng lôùn. Vôùi nhöõng phöông phaùp nhaân gioáng baèng haït ñaõ môû ra khaû naêng phaùt trieån cuûa Chaâu AÂu uõng nhö cuûa theá giôùi. Ngaøy nay caùc loaøi lan xeáp thaønh moät hoï trong heä thoáng phaân loaïi chung goïi laø Ochidaceae. Lan röøng ñaõ xaùc ñònh ñöôïc khoaûng 750 caây gioáng vaø hôn 250000 loaøi vaø coù hôn 30000 loaøi lan lai. Moïi kyû thuaät nhaân gioáng vaø nuoâi troàng ñaõ ñaït ñeán moät tieán boä hoaøn thieän. Ngheà nuoâi troàng hoa lan ñaõ trôû thaønh moät boä phaän chuû yeáu nhaát cuûa ngaønh troàng hoa caûnh xuaát khaåu cuûa nhieàu nöôùc. 1.1.2. Lòch söû nuoâi troàng hoa lan ôû Vieät Nam Hoa lan ñeán vôùi ngöôøi Vieät Nam töø nhöõng boâng hoa ñeïp, töø nhöõng vò thuoác chöõa beänh ñöôïc löu truyeàn trong nhaân gian töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc. Töø ñôøi Traàn Anh Toâng nhaø vua thích söu taàm caùc loaøi hoa, caùc caây caûnh uoán theá vaø caùc loaïi hoøn nam boä. Ñaët bieät laø söu taàm ñöôïc 500 loaøi lan quyù, laäp neân ”Nguû Baùch Vieân” – nieàm keâu haûnh cuûa moät vò vua phong nhaõ. Vua thöôøng sai ngöôøi ñi khaép nôi. Leân röøng xuoáng bieån, qua caû caùc nöôùc Laøo, Chieâm Thaønh, Phuø Nam, Xieâm La tìm caùc loaøi hoa quyù ñem veà. Beân caïnh ”Nguû Baùch Vieân” cuûa vua Anh Toâng coù moät vöôøn lan lôùn ôû Phöông Thanh Haø - Thanh Long. Ñoù laø vöôøn lan cuûa moät cöï phuù hoï Löõ, teân laø Löõ Hoàng Chieâu. Hoa lan ñeán töø vieät nam töø laâu ñôøi nhöng tuøy boái caûnh lòch söû nhaát ñònh cuûa neàn kinh teá chöa cao neân töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc caây lan ôû vieät nam chæ döøng laïi ôû troàng ñeå thöôûng thöùc. Vieäc xuaát khaåu hoa lan cuûa Vieät Nam chính thöùc ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 1980 do coâng ty Vegetexco xuaát lan caét caønh ôû ñaø laït. Naêm 1983 – 1984 baét ñaàu coù haøng loaït cô quan ñoùng taïi thaønh phoá toå chöùc thöû nghieäm nuoâi troàng treân quy moâ lôùn ñeå saûn xuaát. Naêm 1976 trung taâm sinh hoïc thöïc nghieäm thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ toå chöùc phoøng caáy moâ lan vaø taïo ra haøng loaït caây con phong lan caáy moâ. Naêm 1987, uûy ban khoa hoïc thaønh phoá Hoà Chí Minh toå chöùc nghieân cöùu ñeà taøi veà kinh teá kyõ thuaät khoa hoïc lan xuaát khaåu. Naêm 1987 – 1988, hoäi khoa hoïc laâm nghieäp vaø tröôøng ñaïi hoïc toång hôïp ñaõ laàn löôït môû nhieàu lôùp nuoâi troàng hoa lan xuaát khaåu, phong traøo nuoâi troàng lan thaønh phoá trong thôøi gian naøy ngaøy caøng soâi ñoäng. Sau ñoù hoäi hoa lan, caây caûnh thaønh phoá ra ñôøi, thöôøng xuyeân môû nhöõng hoäi thaûo veà hoa lan, caây caûnh. Ngaønh hoa lan ôû vieät nam coøn treû, song vôùi moïi ñieàu kieän saún coù cuûa noù, moät thôøi gian khoâng laâu seõ coù nhöõng böôùc tieán nhaûy voït. 1.2. Tình hình saûn xuaát hoa lan treân theá giôùi vaø ôû Vieät Nam 1.2.1. Tình hình saûn xuaát hoa lan treân theá giôùi Hieän nay nhu caàu veà hoa lan treân thò tröôøng theá giôùi raát lôùn, ngaøy caøng taêng vaø ñaõ mang laïi lôïi nhuaän kinh teá cao. Tyû leä haøng naêm cuûa ngaønh saûn xuaát hoa treân theá giôùi laø 10%, ñaït khoaûng 40 tæ USD. Trong naêm 2000 kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu cuûa lan caét caønh vaø caây lan treân theá giôùi ñaït 150 trieäu USD, trong ñoù lan caét caønh ñaït 128 trieäu USD. Do vaäy maø nuoâi troàng lan ñaõ trôû thaønh moät ngaønh kinh teá cuûa nhieàu nöôùc vaø vuøng laõnh thoå treân theá giôùi vaø ñang phaùt trieån maïnh meõ ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. a. ÔÛ Chaâu AÂu: Naêm 1994, Myõ nhaäp töø Thaùi Lan 16,4 trieäu caønh, töø Singapore 289.000 caønh lan Dendrobium. Haø Lan laø moät quoác gia duy nhaát ôû Chaâu AÂu coù coâng nghieäp troàng lan xuaát khaåu, do troàng trong nhaø kính neân Haø Lan coù theå xuaát khaåu hoa quanh naêm, nhaát laø Cymbidium. Italia laø quoác gia nhaäp khaåu hoa lan lôùn nhaát Chaâu AÂu. Naêm 1993, nhaäp 75,3 trieäu caønh, chuû yeáu töø caùc nöôùc: Thaùi Lan, Haø Lan , Singapore …. Ñöùc vaø Phaùp laø hai quoác gia nhaäp khaåu lan ñöùng thöù 2 vaø thöù 3 Chaâu AÂu. b. ÔÛ Chaâu AÙ: Nhaät laø quoác gia nhaäp khaåu ñöùng ñaàu theá giôùi. Theo thoáng keâ, taïi Thaùi Lan, Singapore, Malaysia daønh 600 ha ñaát troàng lan ñeå xuaát khaåu sang Nhaät, chuû yeáu laø Dendrobium, Oncidium, Cymbidium, Phalaenopsis,… Trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, Thaùi Lan vöôn leân laø nöôùc xuaát khaåu khoâng nhöõng hoa lan caét caønh maø coøn xuaát khaåu caây gioáng nhieàu nhaát theá giôùi, chuû yeáu laø lan Dendrobium. Naêm 1990, Thaùi Lan xuaát khaåu 15,5 trieäu caønh. Naêm 1995, taêng löôïng xuaát khaåu leân 26,5 trieäu caønh, xuaát khaåu hôn 50 quoác gia treân theá giôùi vôùi giaù 1-3 USD/caønh, coù khi 8-10 USD/caønh, nhöõng gioáng quyù coù theå leân ñeán haøng traêm USD. Hieän nay quoác gia naøy coù hôn 1000 gioáng hoa lan, taäp trung nhieàu nhaát laø caùc maøu traéng, vaøng saùng, ñoû gaïch. Chính phuû Malaysia cuõng thaáy ñöôïc hieäu quaû kinh teá lôùn cuûa hoa lan neân ñaõ quy hoaïch 300 ha vaø giao cho Hieäp hoäi Hoa lan toå chöùc thaønh trung taâm saûn xuaát hoa kieång xuaát khaåu. Ñaøi Loan cuõng chuù troïng phaùt trieån hoa lan bôûi ngaønh troàng hoa cuûa Ñaøi Loan ñaït doanh thu haèng naêm leân 9 tyû Ñaøi teä. Nhieàu vöôøn lan ôû Singapore ñöôïc môû roäng ngoaøi vieäc phuïc vuï du khaùch coøn xuaát khaåu hoa lan sang caùc nöôùc Chaâu AÂu, Myõ, Nhaät, … Ngaøy nay, baèng nhieàu kyõ thuaät khaùc nhau ngöôøi ta ñaõ taïo ra ñöôïc nhieàu gioáng lan môùi nhö: Dendrobium ayaka, Dendrobium edians beauty, Dendrobium sungould (Trích Nguyeãn Thò Hoàng Nhaät, 2004). 1.2.2. Tình hình saûn xuaát lan ôû Vieät Nam Taïi Vieät Nam ngaønh saûn xuaát kinh doanh hoa kieång noùi chung vaø lan noùi rieâng trong voøng 10 naêm trôû laïi ñaây raát phaùt trieån, vôùi nhieàu chuûng loaïi. Tuy nhieân saûn xuaát coøn chöa ñöôïc aùp duïng khoa hoïc kyõ thuaät neân maëc duø ña daïng nhöng khoâng ñaït veà tieâu chuaån, soá löôïng vaø chaát löôïng do ñoù tính caïnh tranh coøn thaáp. Lan laø moät loaïi thöïc vaät ña daïng traûi daøi töø Baéc vaøo Nam neân töø laâu ñaõ ñöôïc troàng laøm caûnh trong nhaø. Gaàn ñaây, moät soá nhaø vöôøn ñaõ troàng vaø cung caáp lan Dendrobium caét caønh cho thò tröôøng trong nöôùc. Dieän tích troàng hoa ôû Vieät Nam hieän nay laø 2500 ha nhöng hoa lan chæ chieám 5–6%. Maët khaùc hieän nay trong nöôùc chöa coù heä thoáng saûn xuaát vaø cung caáp quy moâ lôùn maø chæ nhaân gioáng theo phöông phaùp coå truyeàn töø haït, maàm, cuû vaø lai. Tuy giaù thaønh reû vaø deã laøm nhöng chaát löôïng gioáng khoâng cao, deã nhieãm beänh, caây phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu veà chaát löôïng neân khoâng theå caïnh tranh vôùi caùc nhaø vöôøn Thaùi Lan, Singapore. Theo thoáng keâ cuûa Sôû Noâng Nghieäp vaø Phaùt Trieån Noâng Thoân Thaønh Phoá Hoà Chí Minh trong naêm 2003 doanh soá kinh doanh hoa lan caây kieång chæ ñaït 200-300 tæ ñoàng nhöng ñeán naêm 2005 ñaõ taêng ñeán 600-700 tæ ñoàng vaø ngay töø ñaàu naêm 2006 doanh soá ñaït ñöôïc laø 400 tæ ñoàng Ñeán 2009, chieám lónh thò tröôøng hoa Teát laø nhöõng loaïi hoa môùi, laï, vaø cao caáp nhö: tieåu quyønh, lily, tulip, ñòa lan, hoà ñieäp... nhaân gioáng baèng coâng ngheä invitro. Thaïc só Nguyeãn Thò Kim Lyù, Giaùm ñoác Trung taâm Hoa vaø Caây caûnh (Vieän Di truyeàn noâng nghieäp Vieät Nam) cho bieát: do xu höôùng thích nhöõng maãu hoa môùi vaø laï cuûa ngöôøi chôi hoa, neân ngaøy caøng ít ngöôøi troàng caùc gioáng hoa baûn ñòa. Moät nguyeân nhaân nöõa khieán nhöõng loaøi hoa truyeàn thoáng maát khaùch laø do chuùng khoâng coù ñoä beàn cao, hoa chæ caém vaøi ngaøy ñaõ taøn neân khoâng coøn ñöôïc khaùch haøng öa chuoäng, khieán nhöõng gioáng hoa naøy daàn mai moät. Hieän nay, raát nhieàu loaïi hoa ñaõ ñöôïc saûn xuaát baèng phöông phaùp nuoâi caáy moâ taïi Vieät Nam, nhö: lan Dendrobium, lan Phalaenopsis, Vanda, Catleya, Oncidium, vaïn thoï Phaùp, cuùc Ñaøi Loan, salem, caåm chöôùng, hoaøng thaûo, ñoàng tieàn.... nhaäp noäi (caùc gioáng Tamara, Banesa, Caliente, Redbull)... Thò tröôøng tieâu thuï hoa trong nöôùc ngaøy caøng môû roäng, moãi naêm tieâu thuï haøng trieäu caây hoa caùc loaïi, rieâng hoa lan cuõng gaàn 2 trieäu caây. Ñaëc bieät Ñaø Laït laø nôi saûn xuaát hoa lan sôùm nhaát caû nöôùc vôùi nguoàn caây gioáng phong phuù saên tìm trong röøng saâu. Laâm Ñoàng daãn ñaàu caû nöôùc veà nguoàn lôïi lan röøng vôùi 101 chi vaø 396 loaøi, chieám 55,3% veà chi vaø 76,5% veà loaøi lan röøng cuûa Vieät Nam. Khoâng ít loaøi lan ñöôïc phaùt hieän laàn ñaàu tieân treân theá giôùi mang teân Ñaø Laït, 10/12 loaøi lan quyù cuûa Vieät Nam phaân boá ôû vuøng röøng Laâm Ñoàng. Nhöõng naêm 1980, Ñaø Laït ñaõ xuaát khaåu soá löôïng lôùn caønh hoa sang caùc nöôùc Ñoâng AÂu. Khi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa cuõ ôû Ñoâng AÂu tan raõ, lan Ñaø Laït beá taéc ñaàu ra, phaûi nhöôøng choã cho nhöõng loaøi hoa deã troàng, giaù reû vaø voán ñaàu tö thaáp, deã tieâu thuï nhö hoàng, cuùc, lay ôn... Nuoâi caáy theo phöông phaùp thuû coâng laïc haäu daãn ñeán nhieàu gioáng hoa lan bò thoaùi hoùa traàm troïng, bò beänh laï taán coâng, khieán ôû haàu heát caùc vöôøn lan, tyû leä caây cheát leân tôùi 50-70%. Nhöõng naêm gaàn ñaây, ngaønh saûn xuaát hoa lan ôû Ñaø Laït ñaõ hoài sinh vaø phaùt trieån maïnh meõ nhôø öùng duïng kyõ thuaät coâng ngheä cao vaøo saûn xuaát. Vôùi coâng ngheä hieän ñaïi, ñaõ giuùp laøm giaûm chi phí troàng töø 40.000-70.000 ñoàng/goác lan tröôùc ñaây, xuoáng chæ coøn 4.000-7.000 ñoàng/goác. Söû duïng coâng ngheä nuoâi caáy moâ, vaø ñaëc bieät baèng phöông phaùp gaây veát thöông keát hôïp nuoâi caáy loûng (moät phöông phaùp raát môùi meû). TS. Döông Taán Nhöït cuøng caùc coäng söï ôû Phaân vieän Sinh hoïc Ñaø Laït ñaõ nhaân gioáng thaønh coâng Hoàng haøi - loaøi lan haøi duy nhaát treân theá giôùi coù höông thôm, ñöôïc Toå chöùc Baûo veä ñoäng thöïc vaät hoang daõ theá giôùi ñöa vaøo danh muïc thöïc vaät caàn baûo veä bôûi chæ phaân boá heïp ôû Vieät Nam, khoù soáng, khoù sinh saûn. Theo TS. Döông Taán Nhöït, thaønh phoá naøy laø coã maùy ñieàu hoøa khoång loà cho pheùp saûn xuaát ñòa lan trong thieân nhieân theo höôùng coâng nghieäp vôùi chi phí saûn xuaát chæ baèng 1/10 so vôùi caùc quoác gia phaûi troàng lan trong nhaø kính, coù heä thoáng ñieàu hoøa nhieät ñoä. Lan Ñaø Laït ñaõ vaø ñang môû roäng thò tröôøng ra nhieàu chaâu luïc, trong ñoù coù nhöõng thò tröôøng khoù tính nhö Myõ, Nhaät Baûn, Ñaøi Loan...Nhieàu doanh nghieäp trong vaø ngoaøi nöôùc ñang tieán haønh khaûo saùt laäp trang traïi saûn xuaát hoa lan quy moâ lôùn bôûi tieàm naêng, trieån voïng ñaàu tö taïi Ñaø Laït laø raát lôùn so vôùi Trung Quoác vaø caùc nöôùc ASEAN khaùc. 1.3. Giôùi thieäu veà gioáng Lan Hoà Ñieäp Lan Hoà Ñieäp laø moät trong nhöõng gioáng lan raát ñöôïc yeâu thích khoâng chæ veà maøu saéc, kieåu daùng maø coøn mang moät neùt ñeïp raát sang troïng vaø trang nhaõ. Chính vì vaäy, noù ñaõ nhanh choùng trôû thaønh saûn phaåm troàng troït mang laïi hieäu quaû kinh teá cao khoâng chæ ôû Vieät Nam maø coøn nhieàu nöôùc treân theá giôùi nhö Ñaøi Loan, Nhaät Baûn, Haø Lan, Myõ… Loaøi hoa ñeïp naøy thöôøng troàng chaäu vaø ngöôøi ta thöôøng coù dòp gaëp nhieàu nôi nhö treân ti vi, trong nhaø, trong vöôøn, taïp chí, nôi baïn laøm vieäc vaø thaäm chí ñöôïc duøng laøm quaø taëng cao caáp giaù trò. Beân caïnh ñoù hoa Hoà Ñieäp raát laâu taøn, ñoä beàn boâng cao neân laø söï löïa choïn laøm vaät trang trí, taïo caûnh quan trong caùc ngaøy leã, teát. 1.3.1. Phaân loaïi Vò trí phaân loaïi: Giôùi Plantae Thöïc vaät Ngaønh Magnoliophyto Ngoïc Lan Lôùp Lipliopsida Haønh Phaân lôùp Liliidae Haønh Boä Orchidales Lan Hoï Orchidaceae Lan Chi Phalaenopsis Lan hoà ñieäp 1.3.2. Nguoàn goác vaø söï phaân boá Phalaenopsis Hoà Ñieäp, coù teân töø chöõ Grec Phalaina coù nghóa laø böôùm vaø Opsis coù nghóa laø söï gioáng nhau. Lan Hoà Ñieäp laø lan coù hoa gioáng böôm böôùm phaát phô raát ñeïp. Gioáng Hoà Ñieäp coù treân 70 loaøi vaø ngaøy caøng ñöôïc lai taïo ra raát nhieàu. Hoà Ñieäp laø moät loaïi lan ñaïi chuùng ñöôïc xeáp vaøo baäc nhaát. Hoa to, hình daùng ñeïp, nhieàu maøu, deã troàng. Vì nhöõng ñaëc ñieåm treân Hoà Ñieäp hieän nay raát ñöôïc öa chuoäng. Hoà Ñieäp ñöôïc khaùm phaù naêm 1750, ñaàu tieân ñöôïc oâng Rumphius ñaët teân laø Angraecum album. 1753 Linne ñoåi teân thaønh Epidendrum. 1825 nhaø thöïc vaät Haø Lan ñònh danh laïi laø Phalaenopsis. Hoà Ñieäp phaân boá chuû yeáu ôû: Malay, Indo, Philipin, phía ñoâng AÁn Ñoä vaø UÙc. ÔÛ Vieät nam cuõng coù moät soá loaøi vì coù hoa nhoû neân ñöôïc goïi laø tieåu Hoà Ñieäp. Hoà Ñieäp coù theå moïc ôû khí haäu nhieät ñôùi vaø ñoài nuùi cao 2000m neân vöøa chòu ñöôïc khí noùng aåm vöøa chòu ñöôïc khí haäu maùt. Moät soá loaïi lan Hoà ñieäp röøng ôû Vieät Nam: Hoà Ñieäp deït (Phalaenopsis Coenu). Caây soáng phuï, reã lôùn, khoâng coù thaân, laù hình baàu duïc thuoân daøi. Phaùt hoa daøi 30cm, hoa maøu vaøng xanh, coù töø 6- 12 hoa, hoa nôû raát laâu taøn vaø coù höông thôm. Caây moïc ôû mieàn Trung, coù daùng ñeïp coù theå troàng ôû Ñaø Laït. Hoa nôû vaøo muøa thu. Hoà Ñieäp aán (Phalaenopsis Mannii). Caây maûnh, coù laù daïng baàu thuoân, hôi cong, maøu xanh boùng. Phaùt hoa daøi thöôøng buoâng thoøng xuoáng, hoa taäp trung ôû ñænh caùnh maøu vaøng ngheä vôùi vaân maøu ñoû. Caây moïc ôû Trung boä, Ñaø Laït- Laâm ñoàng. Hoa nôû vaøo muøa heø. Lan Hoà Ñieäp trung (Phalaenopsis parishii). Caây nhoû, laù hình traùi xoan, maøu xanh boùng, ruïng vaøo muøa khoâ. Phaùt hoa moïc thaúng ñöùng, mang 3-9 hoa ôû ñænh maøu vaøng nhaït moâi hoàng töôi, giöõa coù 2 vaïch naâu. Caây moïc ñeïp, hoa ñöùng, maøu saéc saëc sôû neân ñöôïc troàng laøm caûnh, trang trí trong phoøng hôïp. Hoa nôû vaøo muøa xuaân. Lan tieåu Hoà Ñieäp hay Hoà Ñieäp nhaøi (Phlaenopsis Pulcherrima). Caây nhoû soáng treân ñaát caùt trong caùc röøng choài, reã maäp khoûe, laù hình traùi xoan. Phaùt hoa nôû daøi mang hoa ôû ñænh. Hoa coù maøu traéng, hoàng tím… Hoa nhoû, caùnh baàu duïc, löôõi coù maøu ñaäm hôn, hoïng maøu tím. Caây moïc ôû mieàn Trung, Ñoàng nai, Bình chaâu… Caây ra hoa vaøo muøa möa. Ngoaøi ra coøn moät soá caây nhö: Phalaenopsis manni, Phalaenopsis gibbosa, Phalaenopsis lobbii, Phalaenopsis fuscata, Phalaenopsis cornu cervi, Phalaenopsispetelotii... Nhöõng caây naøy thöôøng coù höông thôm. Moät soá caây Hoà Ñieäp ngoïai nhaäp coù hoa ñeïp: Ph. Pilong Cardino + Phuket beauty coù hoa chuøm to ñeïp, ñaøi vaø caùnh ñeàu traéng tinh, löôõi ñoû uoán cong, coù hai raâu daøi raát ñeïp, hoa raát laâu taøn. Ph. Gaint Forst “ Snowbound” ñaøi vaù caùnh ñeàu traéng tuyeàn, to, kín, löôõi nhoïn maøu vaøng, raát ñeïp. Phalae- Rousserol “Francois Lecouple”, ñaøi vaø caùnh maøu hoàng coù raát nhieàu chaám ñoû, löôõi vaøng raát ñeïp. Ph. Sujianna Wijanto “Sunshine” toaøn moät maøu vaøng töôi coù ñoám ñoû nhoû raát ñeïp. 1.3.3. Ñaëc ñieåm thöïc vaät Hoà Ñieäp laø loaøi lan ñôn thaân, maäp, ngaén, laù to, daøy moïc saùt vaøo nhau. Ñaây laø gioáng goàm caùc loaøi coù hoa lôùn, ñeïp. Phaùt hoa moïc töø naùch laù, daøi, ñôn hay phaân nhaùnh, caùnh hoa phaúng, traûi roäng, hoa nôû töøng caùi, 3 ñaøi to troøn, 2 caùnh xoøa roäng kín. Moâi cong, deïp coù 2 raâu daøi. Truï coù hình baùn nguyeät vôùi 2 phaân khoái u leân chöùa ñaày phaán hoa. Ngaøy nay Hoà Ñieäp ñöôïc lai taïo vôùi nhieàu maøu saéc vaø kích thöôùt ña daïng: traéng, tím, ñoû, vaøng, hoàng. Lan coù reã khí sinh phaùt trieån maïnh, maøu luïc, phía ngoaøi coù moät lôùp moâ xoáp daøy goïi laø maøng bao (velamen) coù taùc duïng döï tröõ nöôùc vaø baûo veä reã khoûi bò khoâ. Laù ñôn nguyeân, daøy, khoâng cuoáng vaø coù beï, daïng baàu duïc, maøu xanh boùng, ñaäm vaø nhaün. Thaân vaø reã khoâng coù maïch. Hoa moïc thaønh cuïm, löôõng tính, ñoái xöùng hai beân. Bao hoa daïng caùnh, rôøi nhau, xeáp thaønh hai voøng: ba maûnh voøng ngoaøi vaø hai maûnh voøng trong beù hôn, maûnh thöù ba coù hình daïng vaø maøu saéc khaùc haún goïi laø caùnh moâi. Goác caùnh moâi thöôøng keùo daøi ra, chöùa tuyeán maät. Nhò vaø nhuïy dính lieàn thaønh coät nhò nhuïy. Haït phaán thöôøng dính laïi thaønh khoái phaán, coù chuoâi vaø goùt dính ôû phía döôùi. Hai khoái phaán ngaên caùch nhau bôûi trung ñôùi. Boä nhuïy goàm 3 laù noaõn dính nhau thaønh baàu döôùi, mang nhieàu noaõn, ñính beân (Hoaøng Thò Saûn, 2003). Quaû cuûa lan Hoà Ñieäp thuoäc loaïi quaû nang, môû baèng caùc khe nöùt doïc theo hai beân ñöôøng cuûa giaù noaõn. Quaû lan chöùa raát nhieàu haït, tuøy vaøo gioáng, loaøi maø haït coù theå töø vaøi traêm ñeán vaøi ngaøn haït. Haït caàn traûi qua 130 – 150 ngaøy ñeå haït tröôûng thaønh, haït môû sau 90 ngaøy. Haït nhoû ñöôïc gioù mang xa nhö haït buïi, phaàn lôùn haït bò cheát vì chöùa phoâi chöa phaân hoùa. Theo Bernard (1909), haït lan muoán naûy maàm phaûi nhieãm naám Rhizoctonia vì loaïi naám naøy coù taùc duïng khôûi phaùt söï taùi laäp phaân baøo. Trong thöïc nghieäm, ngöôøi ta coù theå ñaùnh thöùc caùc “phoâi sô khai” (protocorm) khi söû duïng soác thaåm thaáu baèng caùch nuoâi caáy haït treân moâi tröôøng chöùa sucrose (Buøi Trang Vieät, 2002). Keiki: Keiki chæ moät caây con moïc töø moät maáu treân cuoáng hoa. Moät soá loaøi coù hoa nhoû nhö P. lueddemanniana thöôøng taïo keiki treân cuoáng hoa. Hieän töôïng naøy ñöôïc Williams moâ taû laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1894 (Williams vaø Williams, 1894). Keiki coøn coù theå ñöôïc hình thaønh ôû nhieàu loaøi Phaleanopsis vaø moät soá loaøi thuoäc caùc chi lai. Chaúng haïn trong The Genus Phaleanopsis (Sweet, 1980) coù trình baøy roõ khaû naêng phaùt trieån caây con töø ñoát phaùt hoa Phaleanopsis kunstleri ôû Kew Gardens. Keiki coøn coù theå hình thaønh töø reã ôû caùc loaøi Philippine P. stuartiana (Williams vaø Williams, 1894) vaø Phaleanopsis schilleriana (Davis vaø Steiner, 1952). Caùc caây Phaleanopsis döôùi ñieàu kieän nuoâi troàng khoâng thuaän lôïi seõ taïo ra keiki treân cuoáng hoa, ñaëc bieät khi ñænh ñaõ bò caét boû. 1.3.4. Ñieàu kieän sinh thaùi. 1.3.4.1. Nhieät ñoä vaø ñoä aåm Hoà Ñieäp laø loaïi hoa cuûa nhieät ñôùi, nhieät ñoä toái thieåu 22oC- 25oC ban ngaøy vaø 18oC vaøo ban ñeâm. Tuy nhieân Hoà Ñieäp laø loaïi lan chòu noùng nhieàu hôn ña soá caùc loaøi khaùc. Caây coù theå phaùt trieån toát ôû nôi coù nhieät ñoä cao 35oC vaøo ban ngaøy vaø 25oC vaøo ban ñeâm. Nhieät ñoä lyù töôûng ñeå phaùt trieån toát laø 25oC-27oC. Hoà Ñieäp phaùt trieån quanh naêm haàu nhö khoâng coù muøa nghó thuaän lôïi troå hoa luùc thôøi tieát laïnh.(ÔÛ Vieät Nam thöôøng nôû hoa vaøo cuoái thaùng 12 vaø thaùng 1). Hoà Ñieäp chòu aåm cao, toái thieåu 60% nhöng khoâng chòu nöôùc. Laøm giaøn che phaûi che 70% naéng. AÅm ñoä naøy raát phuø hôïp vôùi ñieàu kieän khí haäu Vieät Nam. Khi troàng neân taïo ñoä aåm vöøa cho vöôøn lan vöøa cho moâi tröôøng xung quanh. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa lan Hoà Ñieäp trong nhaø kính coù theå chia thaønh caùc giai ñoaïn chính: Giai ñoaïn ñaàu tieân: (Keùo daøi 22-27 tuaàn) Ñaây laø giai ñoaïn caây ñöôïc chuyeån töø trong oáng nghieäm ra vöôøn öôm. Khoaûng thôøi gian quan troïng nhaát trong giai ñoaïn naøy laø luùc ra caây con, caàn traùnh thay ñoåi ñieàu kieän soáng cuûa caây moät caùch quaù ñoät ngoät. Trong 3 tuaàn leã ñaàu caàn duy trì ñoä aåm khoaûng 80% vaø ñeå caây trong maùt. Ñoä aåm khoâng toát caây seõ maét nöôùc vaø coù theå cheát. Giai ñoaïn phaùt trieån: (Keùo daøi 22-27 tuaàn) Giai ñoaïn naøy caây Hoà Ñieäp ñaõ phaùt trieån bình thöôøng, nhieät ñoä cho giai ñoaïn naøy naèm trong khoaûng 28 ñeán 32oC. Nhieät ñoä cao vöøa phaûi laøm gia taêng khaû naêng quang hôïp cuûa Hoà Ñieäp, ñoàng thôøi haïn cheá söï ra hoa sôùm khoâng caàn thieát trong giai ñoaïn döôõng söùc naøy. Theo K. Kataoka vaø coäng söï, giai ñoaïn tröôùc khi caây ra hoa caàn haøm löôïng Carbohydrate raát lôùn, ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø neáu söï ra hoa xaûy ra khi caây khoâng ñuû söùc, chaát löôïng hoa seõ khoâng cao hoaëc laøm toån haïi ñeán caây meï. Trong tröôøng hôïp naøy caàn caét boû hoa ñeå cho caây khoâng bò maát söùc, taäp trung cho phaùt trieån vaø ra hoa ñôït sau. Giai ñoaïn thoï haøn: (Keùo daøi 4-6 tuaàn) Caûm öùng ra hoa Hoà Ñieäp caàn phaûi töôùi nöôùc nheï trong nhieät ñoä thaáp, töø 17 ñeán 25o C. Taïi nhieät ñoä naøy, haøm löôïng Cytokinin noäi sinh trong laù taêng leân, ngöôïc laïi vôùi haøm löôïng Acid Abscisic (Wen Yu Wang vaø coäng söï, 2002). Ngoaøi ra, cuõng theo nghieân cöùu cuûa Wang naêm 2003, soá löôïng cuõng nhö haøm löôïng protein trong moâ laù taêng ñaùng keå trong giai ñoaïn naøy. Ñieàu naøy cho thaáy phaûn öùng ra hoa ñeå ñaït ñeán möùc toái öu caàn ñöôïc xaûy ra trong ñieàu kieän laïnh, nhie._.àu nghieân cöùu thöïc nghieäm khaùc cuõng ñaõ noùi leân ñieàu naøy. Giai ñoaïn xöû lyù ra hoa keát thuùc khi phaàn lôùn caùc caây xöû lyù taïo phaùt hoa non khoaûng 2-5cm. Giai ñoaïn keát thuùc: (Keùo daøi 8-15 tuaàn) Sau khi caây Hoà Ñieäp ñöôïc 4 ñeán 6 laù vaø chieàu roäng laù khoaûng 25cm, caây ñöôïc ñöa vaøo giai ñoaïn xöû lyù phaùt hoa, nhieät ñoä xöû lyù naèm trong khoaûng 17-26oC. Trong giai ñoaïn naøy, muïc tieâu cuûa ngöôøi troàng laø keùo daøi phaùt hoa, taêng soá löôïng hoa, ñieàu khieån cho hoa nôû ñoàng loaït vaø hoa xoay ñeàu theo truïc phaùt hoa. Coù theå chia giai ñoaïn naøy thaønh 3 giai ñoaïn nhoû hôn. Tröôùc tieân, phaùt hoa caàn ñöôïc keùo daøi ôû nhieät ñoä cao (26oC) trong moät khoaûng thôøi gian ngaén, sau ñoù chuyeån sang nhieät ñoä thaáp hôn (17-25oC) ñeå caûm öùng choài sinh saûn, haïn cheá toái ña soá choài sinh döôõng. Ngay sau khi coù moät soá nuï nhaát ñònh hình thaønh, ñeå laøm cho phaùt hoa nôû ñeàu, nhieät ñoä ñöôïc tieáp tuïc giaûm xuoáng khoaûng 19-20oC nhaèm keùo daøi thôøi gian bung caùnh hoa cuûa nhöõng hoa beân döôùi, taïo ñieàu kieän cho caùc hoa beân treân tieáp tuïc hình thaønh phaùt trieån vaø bung caùnh hoa trong cuøng moät khoaûng thôøi gian ngaén.. Nhieät ñoä trong suoát quaù trình xöû phaùt hoa neáu vöôït quaù 26oC coù theå gaây aûnh höôûng tröïc tieáp leân phaùt hoa, laøm choät ñænh hoaëc giaûm soá löôïng hoa. 1.3.4.2. Nhu caàu nöôùc töôùi Hoà Ñieäp laø caây ñôn thaân neân khoâng coù giaû haønh ñeå döï tröõ dinh döôõng vaø nöôùc. Nöôùc thöôøng taäp trung chuû yeáu ôû laù. Vì Hoà ñieäp coù laù lôùn, dieän tích tieáp xuùc nhieàu neân raát deã thoaùt hôi nöôùc. Trong nhöõng ngaøy trôøi naéng khoâng ñeå caây khoâ quaù laâu nhö vaäy caây seõ kieät söùc. Vaøo muøa naéng coù theå töôùi 3 laàn/ngaøy: Saùng, tröa, chieàu. Chuù yù khi töôùi vaøo buoåi tröa phaûi töôùi thaät ñaåm caû chaäu lan, vöôøn lan ñeå traùnh naéng seõ laøm soác caây lan. Muøa möa thì tuyø theo ñieàu kieän thôøi tieát maø töôùi nöôùc cho phuø hôïp. Nöôùc töôùi coù ñoä pH khoaûng 5-6 laø toát nhaát. Khi töôùi nöôùc vaøo buoåi chieàu khoâng neân ñeå ñoïng laïi treân laù non vì deã bò thoái ñoït vaø caây seõ cheát. Duøng voøi phun söông nheï vaø di chuyeån qua moät löôït roài môùi töôùi trôû laïi ñeå cho nöôùc thaém ñeàu vaøo chaát troàng. Ñoái vôùi nhöõng vöôøn lan troàng trong kính thì töôùi nöôùc raát ít khoaûng 3-5ngaøy/laàn. Töôùi chuû yeáu döôùi goác khoâng töôùi treân laù. Toùm laïi Hoà Ñieäp caàn aåm nhieáu hôn nöôùc neân chæ töôùi vöøa ñuû laø ñöôïc. 1.3.4.3. AÙnh Saùng Hoà Ñieäp caàn aùnh saùng yeáu vì ñaây laø loaøi öa boùng maùt, bieân ñoä bieán thieân khaù roäng 5.000 – 15.000 lux, aùnh saùng chæ caàn 20%-30% laø ñuû. Tuy nhieân khoâng troàng Hoà Ñieäp ôû nôi quaù raêm maùt vì aùnh saùng raát caàn cho söï sinh tröôûng vaø troå hoa. AÙnh saùng khuyeách taùn vöøa phaûi laø taát toát. Neáu chieáu saùng ñöôïc 12h/ngaøy thì caây seõ phaùt trieån toát hôn. Khi caây coøn nhoû ñang trong giai ñoaïn taêng tröôûng thì chæ caàn 15% aùnh saùng. Caây töø 12-18 thaùng tuoåi thì caàn 20% aùnh saùng. Ñoái vôùi nhöõng caây trong giai ñoaïn chuaån bò ra hoa thì caàn 30% aùnh saùng. ÔÛ chaâu AÂu Hoà Ñieäp ñöôïc troàng trong nhaø kính coù heä thoáng laøm maùt, maùy ñieàu hoøa nhieät ñoä vaø aùnh saùng nhaân taïo neân Hoà Ñieäp phaùt trieån raát ñoàng ñeàu, xanh toát. Thuaän lôïi cho vieäc ñieàu khieån ra hoa ñoàng loaït. Caàn chuù yù khoâng ñeå caây bò caây aùnh saùng tröïc tieáp chíu vaøo vì nhö vaäy caây seõ chaùy (phoûng) laù. Neáu bò nheï thì caây bò chaùy laù, chaäm phaùt trieån naëng coù theå laøm cheát caây. Ta coù theå nhaän bieát ñöôïc caây thieáu hay ñuû aùnh saùng qua maøu cuûa laù. Neáu caây thieáu naéng laù seõ maøu saäm hôn, ñoït phaùt trieån yeáu. Neáu caây dö aùnh saùng laù seõ hôi vaøng, thaäm chí coù theå laøm chaùy laù, 1.3.4.4. Ñoä thoâng thoaùng Raát caàn thieát cho Hoà Ñieäp, Hoà Ñieäp hay bò beänh thoái nhuõn laù (phoûng laù), söï thoâng thoaùng giuùp laù caây mau khoâ sau khi töôùi vaø boä reã khoâng bò uùng nöôùc neân haïn cheá beänh raát nhieàu. ÔÛ nöôùc ta vaøo muøa möa Hoà Ñieäp taêng tröôûng maïnh nhöõng gioït möa naëng haït coù theå laøm thoái ñoït. Do ñoù ñeå ngaên ngöøa tình traïng treân neân duøng nhöõng taém toân nhöïa xanh ñeå che. Coù moät soá tröôøng hôïp troàng Hoà Ñieäp treân cao (saân thöôïng) coù hieäu quaû hôn. Tuy nhieân gioù nhieàu vaø maïnh deã laøm caây maát nöôùc nhanh neáu ta khoâng cung caáp ñuû laù caây seõ heùo ruõ, nhaên. Ñoái vôùi nhöõng vöôøn lan troàng trong nhaø kính coù theå duøng quaït hôi nöôùc vöøa taïo ñoä aåm vöøa taïo söï thoâng thoaùng cho vöôøn lan. Gioù seõ laøm cho lôùp khoâng khí noùng treân beà maëc laù ñöôïc luaân chuyeån gíup cho caây lan giaûm söû thoaùt hôi nöôùc. 1.3.4.5. Dinh döôõng Hoà Ñieäp caàn dinh döôõng thöôøng xuyeân, quanh naêm neân khoâng coù muøa nghæ . Khi töôùi phaân khoâng neân töôùi vôùi noàng ñoä cao vaø khoâng töôùi leân ñoït, nhaát laø luùc laù non môùi nhuù ra töø ñænh sinh tröôûng. Hoà Ñieäp caàn phaân boùn töôùi vôùi noàng ñoä loaõng vaø coù theå töôùi nhieàu laàn trong tuaàn. Coù theå töôùi theâm phaân höõu cô nhö: baùnh daàu 15ngaøy/laàn, vitamin B1, kích thích ra reã… 1.3.5. Giaù trò kinh teá vaø tình hình saûn xuaát lan Hoà ñieäp 1.3.5.1. Giaù trò kinh teá cuûa hoa Hoà Ñieäp Hoà ñieäp khoâng chæ phoå bieán ôû Nam Mó, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, Hoà Ñieäp trôû thaønh loaïi hoa troàng chaäu coù giaù trò nhaát trong ngaønh coâng nghieäp troàng hoa ôû Haø Lan. Chuùng coøn laø nhöõng moùn quaø xa xæ ôû caùc nöôùc Chaâu AÙ ñaëc bieät laø Nhaät Baûn. Ngoaøi ra caùc loaøi hoa ñeïp, xa xæ cuõng ñöôïc nhaäp vaøo Myõ ñeå trang trí chaäu hoaëc döôùi daïng quaø taëng cao caáp. Ngaøy nay, Hoa lan caém chaäu ñaõ trôû neân khaù phoå bieán ôû haàu heát caùc nöôùc treân theá giôùi. Ngöôøi ta coù theå thaáy Hoà Ñieäp ôû moïi nôi, treân truyeàn hình, trong nhaø, trong vöôøn, taïp chí thaäm chí nôi baïn laøm vieäc. Chöùng toû, caøng ngaøy con ngöôøi caøng nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa nhöõng chaäu hoa trong cuoäc soáng thöôøng nhaät cuûa mình. Lan Hoà ñieäp, laø moät loaøi lan coù ñoä beàn boâng cao trong ñieàu kieän thích hôïp, cuõng laø moät loaøi caây raát thích hôïp ñeå troàng trong nhaø, deã ra hoa. Hôn nöõa, trong vaøi thaäp kæ gaàn ñaây neàn coâng ngheä troàng lan phaùt tieån giuùp ngöôøi troàng ñaõ giaûm giaù thaønh ñaùng keå ñoái vôùi loaïi lan naøy neân giaù caû phuø hôïp vôùi nhöõng ngöôøi meâ hoa hay ngöôøi môùi taäp troàng, Hoà Ñieäp raát ñöôïc öa chuoäng vaø ñöôïc troàng ôû nhieàu nôi. Tröôùc ñaây, Hoà Ñieäp coù giaù khaù cao, neân ñöôïc xem laø moät loaïi haøng hoaù cao caáp treân thò tröôøng. Trong 20 naêm trôû laïi ñaây, coâng ngheä hieän ñaïi vaø caùc nghieân cöùu ñaõ giuùp cho loaïi saûn phaåm naøy trôû neân phoå bieán vôùi ngöôøi tieâu duøng, ñaëc bieät laø trong caùc ngaøy leã. Theâm vaøo ñoù, coâng ngheä lai gioáng vaø gieo haït ngaøy caøng taïo neân nhieàu chuûng loaïi gioáng môùi, noåi baät veà maøu hoa, kích thöôùc hoa… Ñieàu naøy laøm cho ngöôøi tieâu duøng raát thích thuù vôùi thuù chôi lan vaø taïo neân nhöõng côn soát hoa lan treân thò tröôøng theá giôùi. Hoà Ñieäp ñöôïc troàng ôû moïi nôi treân theá giôùi, haàu heát laø ôû Ñöùc, Nhaät baûn, Phaàn Lan, Ñaøi Loan, Thaùi Lan vaø United States. Caây con ñöôïc nuoâi caáy moâ ôû caùc nöôùc Phaàn Lan, Thaùi Lan, Ñaøi Loan sau ñoù caây con laïi ñöôïc xuaát khaåu cho caùc nöôùc khaùc vôùi caû United States ñeå troàng ra hoa. (internet) Haøng ngaøn caùc gioáng ñöôïc lai vaø taïo doøng raát coù giaù trò treân thò tröôøng. Caùc nhaø nhaân gioáng ñaõ gieo haït ñöôïc raát nhieàu gioáng Hoà Ñieäp coù chaát löôïng hoa vaø caây gioáng raát coù giaù trò nhö caùc tính traïng qui ñònh maøu saéc hoa, vaø caáu truùc hoa, nhieàu nhaùnh, nhieàu voøi hoa, vaø gaàn ñaây laø caùc gioáng coù höông thôm. Cuoäc chaïy ñua dieãn ra haàu heát taïi Ñaøi Loan, ñieàu naøy daãn ñeán moät heä quaû laø caùc gioáng coù giaù trò hieän nay coù theå khoâng coøn giaù trò chæ trong vaøi naêm nöõa. Maøu saéc hoa taäp trung ôû caùc maøu chuû ñaïo nhö: traéng, vaøng, xanh, maøu mô chín, hoàng, ñoû töôi hay naâu saãm. Hoa coù theå chæ coù moät maøu hay söï pha troän giöõa caùc maøu naøy vôùi nhau, chuû yeáu laø khaùc nhau ôû vuøng giöõa, hay meùp caùnh hoa vôùi nhieàu caáu truùc khaùc nhau nhö chaám hay soïc treân töøng caùnh boâng. Loaïi hoa môùi ñöôïc lai taïo gaàn ñaây nhaát laø Harlequin, coù maøu traéng hay vaøng vôùi caùc meùp caùnh boâng ñöôïc ñieåm xuyeát bôûi caùc chaám troøn ngaãu nhieân coù giaù raát cao treân thò tröôøng hieän nay. 1.3.5.2. Tình hình saûn xuaát lan Hoà ñieäp Lan Hoà ñieäp laø loaøi hoa ñeïp, coù giaù trò kinh teá cao, laø saûn phaåm ñöôïc caû thò tröôøng trong nöôùc vaø theá giôùi öa chuoäng, laø loaøi lan nhòeät ñôùi, ñôn thaân, chu kyø sinh tröôûng ngaén (thôøi gian töø troàng ñeán ra hoa khoaûng 18-20 thaùng tuøy thuoäc ñieàu kieän chaêm soùc vaø vuøng troàng), deã aùp duïng saûn xuaát theo qui moâ coâng nghieäp. Vì vaäy töø laâu lan Hoà ñieäp ñaõ ñöôïc raát nhieàu nhaø saûn xuaát hoa trong nöôùc quan taâm. Tuy nhieân vieäc saûn xuaát loaøi hoa naøy ôû nöôùc ta hieän nay vaãn coøn raát haïn cheá do nhieàu nguyeân nhaân. TP.HCM maáy naêm gaàn ñaây ñöôïc xem nhö laø ñôn vò ñi ñaàu trong caû nöôùc veà saûn xuaát hoa lan caét caønh theo qui moâ taäp trung. Chieán löôïc phaùt trieån noâng nghieäp cuûa Thaønh phoá tôùi naêm 2010 seõ saûn xuaát khoaûng 300 ha hoa lan phuïc vuï cho nhu caàu noäi ñòa vaø xuaát khaåu. Hoa lan troàng ôû TP.HCM chuû yeáu laø gioáng Mokara nhaäp töø Thaùi Lan, hieän nay loaïi hoa naøy ñang bò xuoáng giaù maïnh do saûn phaåm cuûa chuùng treân thò tröôøng hoa trong nöôùc gaàn ñaït tôùi möùc baõo hoøa. Vì vaäy nhieàu nhaø vöôøn, trang traïi ñang chuyeån daàn sang troàng hoa lan chaäu coù giaù trò kinh teá cao hôn nhö Hoà ñieäp, Vuõ nöõ, Catleya,...ñaùp öùng cho thò tröôøng. Tuy nhieân, caùc cô sôû saûn xuaát caây gioáng hoa lan trong nöôùc hieän nay coøn raát haïn cheá, khoâng ñuû caây gioáng cung caáp cho saûn xuaát. Vì vaäy caùc nhaø vöôøn nhaäp caây gioáng oà aït töø moät soá nöôùc trong khu vöïc nhö: Thaùi Lan, Ñaøi Loan, Trung Quoác, ... baèng nhieàu hình thöùc khaùc nhau ñeå saûn xuaát. Phaàn lôùn caùc caây gioáng nhaäp noäi bò nhieãm beänh, chaát löôïng keùm, moät soá ñaõ bò loaïi thaûi töø nöôùc ngoaøi do bò nhieãm beänh hoaëc kieåu daùng loãi thôøi. Trong khi caùc cô quan kieåm dòch thöïc vaät trong nöôùc chöa coù caùc qui cheá cuï theå ñeå kieåm soaùt maët haøng caây gioáng môùi naøy. Ñieàu naøy seõ gaây aûnh höôûng xaáu ñeán ngaønh saûn xuaát hoa lan ôû TP.HCM noùi rieâng vaø caû nöôùc noùi chung neáu khoâng coù giaûi phaùp kòp thôøi. Hieän nay taïi TP.HCM caây lan Hoà Ñieäp ñöôïc xem laø caây troàng chieán löôït trong vieäc chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng vaø vaät nuoâi. Ñaây laø caây troàng ñem laïi hieäu quaû cao gaáp 2-3 laàn so vôùi vieäc troàng luùa, hoa maøu v.v.. Trong xu theá ñaát troàng ngaøy caøng heïp thì caây lan khoâng chieám dieän tích ñaát nhieàu neân laø giaûi phaùp raát hieäu quaû. Khoâng chæ ñeïp veà maøu saéc, hình daùng, hoa laâu taøn… giaù thaønh reû neân ngaøy caøng ñöôïc öa chuoäng vaø nuoâi troàng. Caùc cô sôû kinh doanh hoa lan, caây kieång taêng nhanh keå töø naêm 2003 töø 264 ñieåm ñeán nay ñaõ treân 1.000 cô sôû lôùn nhoû treân ñòa baøn TP.HCM. Rieâng treân toaøn quoác, soá löôïng caùc cöûa haøng hoa taêng gaáp nhieàu laàn so vôùi naêm 2000 cho thaáy nhu caàu tieâu duøng hoa cuûa ngöôøi daân taêng nhanh. Theo thoáng keâ cuûa Sôû NN & PTNT TP. HCM trong naêm 2003 doanh soá kinh doanh hoa lan caây kieång chæ ñaït 200-300 tæ ñoàng nhöng ñeán naêm 2005 ñaõ taêng ñeán 600-700 tæ ñoàng vaø ngay töø ñaàu naêm 2006 doanh soá ñaït ñöôïc laø 400 tæ ñoàng. Taïi TP.HCM vaø caùc tænh laân caän coù raát nhieàu vöôøn troàng Hoà Ñieäp vôùi qui moâ töø vaøi traêm ñeán vaøi nghìn caây. Ñieån hình laø Coâng ty Laâm Thaêng cuûa Ñaøi Loan ñaàu tö vaø Coâng ty Kim Ngaân chuyeân troàng veà lan Hoà Ñieäp, haøng naêm coù theå cung öùng cho thò tröôøng töø vaøi ngaøn ñeám vaøi chuïc ngaøn caây, nhaát laø vaøo dòp Teát Nguyeân Ñaùng. Tuy nhieân do khoâng coù söï lieân keát giöõa caùc nhaø vöôøn neân saûn phaåm laøm ra khoâng tìm ñöôïc thò tröôøng tieâu thuï, giöõa cung vaø caàu khoâng hôïp lyù. Veà nguoàn caây gioáng thì ôû nöôùc ta do khoâng ñaàu tö neân caây gioáng khoâng ñaït chaát löôïng toát, gioáng môùi khoâng nhieàu neân caùc nhaø vöôøn thöôøng nhaäp gioáng töø caùc nöôùc nhö Thaùi Lan, Ñaøi Loan…Ngoaøi ra haøng naêm vieäc nhaäp khaåu hoa töø caùc nöôùc naøy öôùc tính tieâu toán haøng trieäu USD. So vôùi caùc nöôùc coù ngaønh troàng lan phaùt trieån nhö Ñaøi Loan hay Thaùi Lan thì ngaønh troàng ôû nöôùc ta caàn phaûi hoïc hoûi nhieàu vaø caàn phaûi coù chính saùch phaùt trieån hôïp lyù nhaèm ñem laïi hieäu quaû kinh teá cao hôn. 1.4. Giôùi thieäu veà gioáng lan Dendrobium 1.4.1. Phaân loaïi Vò trí phaân loaïi: Lôùp moät laù maàm : (Monocotyledones) Boä : Orchidales Hoï : Orchidaceae Hoï phuï : Epidendroideae Toâng : Epidendreae Gioáng : Denbrobium Phong lan coù vuøng phaân boá roäng lôùn, traûi daøi töø ñöôøng xích ñaïo cho ñeán Baéc cöïc, töø ñoàng baèng cho ñeán caùc vuøng nuùi baêng tuyeát. Hoï phong lan (Orchidaceae) vôùi 750 chi vaø hôn 25000 loaøi laø hoï lôùn thöù hai sau hoï cuùc (Asteraceae) trong ngaønh haït kín (Angiospermae) vaø cuõng laø hoï lôùn nhaát trong lôùp moät laù maàm. Vieäc phaân loaïi phong lan khaù phöùc taïp. Theo truyeàn thoáng coå ñieån caùc nhaø khoa hoïc tröôùc ñaây phaân loaïi Dendrobium thuoäc toâng Epidendreae, hoï phuï Epiden droideae, phaân hoï Orchidaceae (Trích Nguyeãn Thò Hoàng Nhaät, 2004). Theo Nguyeãn Xuaân Linh (1998) phaân loaïi lan Dendrobium nhö sau: - Dendrobium crassinode (Hoaøng thaûo u loài). - Dendrobium draconis (Hoaøng thaûo nhaát ñieåm hoàng). - Dendrobium farmeri (Hoaøng thaûo thuûy tieân). - Dendrobium hercoglossum (Hoaøng thaûo tím hueá). - Dendrobium heterocrrpun (Hoaøng thaûo nhaát ñieåm hoaøng). - Dendrobium (Hoaøng thaûo deït). - Dendrobium parciflorum (Hoaøng thaûo xöông caù). - Dendrobium parisshii (Hoaøng thaûo tím hoàng). - Dendrobium parishii (Hoaøng thaûo haïc vó). - Dendrobium primulim (Hoaøng thaûo long tu). - Dendrobium pumilum (Hoaøng thaûo phuø dung). 1.4.2. Söï phaân boá Hoï Orichiaceae coù khoaûng 750 chi, 20.000 ñeán 25.000 loaøi, chieám vò trí thöù hai sau hoï Cuùc trong ngaønh thöïc vaät haït kín vaø laø hoï lôùn nhaát trong moät laù maàm. Caùc loaøi trong heä thoáng naøy phaân boá roäng, do ñoù hình thaùi vaø caáu taïo cuõng heát söùc phöùc taïp vaø ña daïng. Gioáng Dendrobium coù khoaûng 16000 loaøi vaø ñaõ ñöôïc lai taïo theâm nhieàu loaïi môùi. Teân Dendrobium coù nguoàn goác töø chöõ Hy Laïp: “Dendro”-coù nghóa laø goã “bio”-coù nghóa laø soáng. Dendrobium haàu heát laø thöïc vaät bieåu sinh, soáng baùm treân voû caây. ÔÛ Vieät Nam, ngöôøi ta coøn goïi Hoaøng Lan, hay coù ngöôøi coøn goïi laø Ñaêng Lan. Dendrobium chæ ñöôïc tìm thaáy ôû Ñoâng Baùn Caàu, traûi daøi töø Australia, xuyeân suoát nam Thaùi Bình Döông, Philippines, AÁn Ñoä, xuaát hieän moät ít ôû Nhaät Baûn vaø xuaát hieän nhieàu nhaát ôû Ñoâng Nam AÙ. Do quaù ña ñaïng neân Dendrobium taäp trung thaønh hai daïng chính: Daïng ñöùng (Dendrobium Phalaenopsis): thöôøng moïc ôû xöù noùng, chòu aåm, sieâng hoa. Tp. Hoà Chí Minh troàng raát nhieàu loaïi naøy. Daïng thoøng (Dendrobium Nobile): chòu khí haäu maùt meû ôû vuøng ñoài nuùi cao nhö Ñaø Laït, Laâm Ñoàng… ÔÛ Vieät Nam, Dendrobium coù ñeán 100 loaøi, xeáp trong 14 toâng, ñöôïc phaân bieät baèng thaân (giaû haønh), laù vaø hoa. Lan röøng Vieät Nam coù raát nhieàu nhoùm Dendrobium: Nhoùm coù giaû haønh raát daøi, to, ñöùng thaúng nhö lan Thaùi Bình (Dendrobium Pulchellum); Nhoùm coù giaû haønh daøi thoøng xuoáng nhö Long Tu ( D. Primilium); Nhoùm coù giaû haønh to ngaén nhö Kim Ñieäp ( D. Chrysotosum), Thuyû Tieân (D. Farmeri) Vaûy Caù ( D. Lindleyi)… Caùc loaïi naøy ñeàu soáng phuï sinh, soáng baùm treân thaân caây, daïng buïi, coù nhieàu giaû haønh moïc saùt nhau nhö mía vaø coøn coù theå nhaûy con töø maét cuûa loùng neân coøn goïi laø lan mía hoaëc lan tre. Laù hình thuoân daøi, moïc xen, maøu xanh, hoa coù theå moïc töø thaân thaønh chuøm hay coâ ñoäc. Coù nhieàu loaïi ruïng heát laù môùi ra hoa. Caùc phaùt hoa khoâng nhöõng moïc treân giaû haønh môùi maø cuõng coù theå moïc leân töø caùc giaû haønh cuõ ñaõ ra hoa roài. Caùc gioáng lan röøng naøy thöôøng troàng baùm vaøo thaân caây, vaøo mieáng dôùn hoaëc xô döøa. Gía theå phaûi thoâng thoaùng, phaûi ñeå lan vaøo choå hôi raâm maùt, Töôùi nöôùc ngaøy 2 laàn, töôùi phaân 10 ngaøy 1 laàn nhö phaân 30.10.10, hoaëc phaân baùnh daàu, ñeàu toát. Muoán cho ra hoa phaûi taïm ngöng töôùi nöôùc, töôùi phaân ñeå cho caây ruïng heát laù, sau ñoù môùi ra hoa. Lan Dendrobium ngoaïi: ÔÛ TPHCM nhaäp raát nhieàu lan Dendrobium töø Thaùi-lan, UÙc veà troàng vì phaùt hoa daøi cho raát nhieàu hoa, maøu saéc ñeïp laïi laâu taøn. Caùc loaïi Dendrobium nhaäp ñaõ ñöôïc lai taïo thuaàn hoaù neân coù hoa quanh naêm, khoâng coù muøa nghæ. Thöôøng thì troàng vaøo chaäu ñaát nung coù nhieàu loã chung quanh, giaù theå goàm than, gaïch, xô döøa, dôùn, voû caây vv...Caàn phaûi gaùc cho thoâng thoaùng, coù theå nöûa phaàn döôùi cuûa chaäu ñeå troáng ñeå reã boø ra baùm vaøo thaønh chaäu, moãi ngaøy töôùi nöôùc hai laàn. Ngaøy naøo naéng gaét, noùng khoâ, neân töôùi theâm moät laàn nöõa vaøo giöõa tröa, nhöng phaûi töôùi thaät ñaãm, öôùt caû chaäu, caû moâi tröôøng chung quanh ñeå laøm maùt caû giaøn lan. Neáu töôùi ít quaù, trôøi noùng seõ laøm luoäc caây lan, caây lan seõ heùo roài cheát. Moãi tuaàn neân töôùi phaân NPK moät laàn, tuøy theo löùa tuoåi cuûa lan maø töôùi phaân cho thích hôïp. Caây Dendrobium nhaäp noäi raát ñeïp nhö: Rakpaibulsombat Wahite coù phaùt hoa daøi, nhieàu hoa, hoa to maøu traéng tuyeàn, kín raát ñeïp, Thaùi lan White, Rasem White cuõng ñeàu coù hoa maøu traéng raát ñeïp vaø laâu taøn. Dendrobium Thonglor Beauty coù hoa maøu tím ñoû, löôõi ñoû raát sieâng hoa. Dendrobium Pink Magic "T-orchids" coù hoa to, caùnh maøu ñoû töôi troøn kín, löôõi ñoû nhung, hoïng traéng raát ñeïp. Dendrobium Somsak, hoa troøn caùnh traéng, hoïng ñoû. Dendrobium Kultana "Oldbhue" hoa maøu xanh tím, hoïng nhung ñen raát laï. Dendrobium Kaasem Gold, caùnh vaøng töôi, hoïng ñoû. D. Kurniati "Golden Gold" hoa to caùnh vaøng töôi, löôõi ñoû, ôû caây naøy, ñaøi vaø caùnh ñeàu vaøng caû beân trong laãn beân ngoaøi raát ñeïp. D.Thonglor`s Delight 2 maøu, caùnh ñoû coù soïc traéng, ñaøi maøu traéng hoàng. D.Candy Stripe ñaøi vaø caùnh ñeàu maøu hoàng, coù nhieàu soïc ñoû theo chieàu doc caùnh, raát ñeïp. Loaïi Dendrobium thaät laø ña daïng, khoâng theå naøo keå heát ra ñöôïc. ÔÛ Thaùi lan chuyeân troàng Dendrobium caét caønh, troàng ñaïi traø ôû döôùi ñaát. Ngaøy nay, ÔÛ TPHCM cuõng coù nhieàu vöôøn lan chuyeân troàng Dendrobium caét caønh. Troàng caùc loaïi nhaäp töø thaùi lan thì raát sieâng hoa, moãi phaùt hoa coù töø 15 hoa trôû leân, moät giaû haønh coù theå luaân phieân ra töø 5-10 voøi hoa. 1.4.3. Ñaëc ñieåm hình thaùi Dendrobium coù soá löôïng khaù lôùn, phaân boá roäng raõi neân ñaëc ñieåm hình thaùi ña daïng, do ñoù khoâng coù moät hình daïng chung nhaát naøo veà hoa vaø daïng caây. Nhìn chung, lan thuoäc gioáng Dendrobium ñeàu coù caùc boä phaän sinh döôõng nhö reã, thaân, giaû haønh, laù vaø cô quan sinh saûn nhö hoa, traùi. Reã Söï ña daïng veà hình thaùi vaø caáu truùc reã laøm cho Dendrobium phuø hôïp vôùi nhieàu ñieàu kieän soáng: reã maäp, thaân reã boø daøi hay ngaén khi soáng ôû ñaát. ÔÛ moät soá loaøi coù loái soáng phuï bì, baùm lô löûng treân voû caây khaùc, neân thaân reã coù theå daøi hay ngaén, maäp hay maûnh mai giuùp ñöa thaân boø ñi xa hay chuïm laïi thaønh caùc buïi daøi. Caây coù heä reã khí sinh, coù moät lôùp moâ huùt aåm daøy bao quanh goàm nhöõng lôùp teá baøo cheát chöùa ñaày khoâng khí neân reã aùnh leân maøu xaùm baïc. Vì vaäy reã huùt ñöôïc nöôùc möa hay chaûy doïc treân voû caây haáp thuï dinh döôõng vaø chaát khoaùng, maët khaùc giuùp caây baùm chaët vaøo giaù theå, khoâng bò gioù cuoán. Coù khi heä reã ñan beän thaønh buùi chaèng chòt nhaèm thu gom muøn cuûa voû caây laøm nguoàn döï tröõ chaát dinh döôõng. Moät loaøi coù thaân laù keùm phaùt trieån thaäm chí tieâu giaûm hoaøn toaøn, coù heä reã chöùa dieäp toá giuùp caây haáp thu ñuû aùnh saùng caàn thieát cho söï ra hoa vaø quang hôïp. ÔÛ loaøi soáng hoaïi thì reã coù daïng buùi nhoû daøy ñaëc coù voøi huùt ngaén ñeå huùt dinh döôõng töø ñaùm xaùc thöïc vaät (sau khi ñöôïc naám phaân huûy). Reã cuûa lan Dendrobium khoâng chòu ñöôïc laïnh, neáu bò laïnh trong thôøi gian daøi, reã caây seõ bò muïc naùt vaø caây bò cheát. Thaân Dendrobium thuoäc nhoùm ña thaân (coøn goïi laø nhoùm hôïp truïc) coù heä thoáng nhaùnh naèm ngang boø daøi treân giaù hoaëc naèm saâu trong ñaát goïi laø thaân reã. Thaân nhaün hay coù nhieàu vaûy laø do thoaùi hoaù vaø moät phaàn thaúng ñöùng mang laù. Caùc laù naøy bao nhau hôïp thaønh thaân giaû hay coøn goïi laø giaû haønh. Giaû haønh Giaû haønh laø nhöõng ñoaïn phình to, beân trong coù caùc moâ meàm chöùa dòch nhaøy laøm giaûm söï maát nöôùc vaø döï tröõ chaát dinh döôõng ñeå nuoâi caáy trong ñieàu kieän khoâ haïn khi caây soáng baùm treân cao. Ngoaøi ra giaû haønh coøn chöùa dieäp luïc toá neân coù theå quang hôïp ñöôïc. Hình daïng vaø kích thöôùc cuûa giaû haønh raát ña daïng: töø nhoû nhö chieác ñinh gaêm ñeán lôùn nhö muõ ngöôøi lôùn, hình caàu, thuoân daøi, hay hình truï xeáp choàng leân nhau taïo thaønh thaân giaû coù laù moïc xen keõ. Treân thaân giaû coù nhieàu maét nguû neân Dendrobium coù theå nhaân gioáng nhanh hôn caùc gioáng lan khaùc theo phöông phaùp chieát nhaùnh thoâng thöôøng. Moät soá loaøi ôû xöù laïnh chæ coù nhieäm vuï döï tröõ chaát dinh döôõng neân giaû haønh khoâng coù maøu xanh nhöng phía treân coù mang laù. Laù Caùc laù moïc xen keõ nhau vaø oâm laáy thaân giaû do laù coù taän cuøng baèng moät cuoáng hay thuoân daøi xuoáng thaønh beï oâm thaân. Hình daïng vaø caáu truùc laù raát da daïng Laù coù hình kim, truï coù raõnh hay phieán moûng. daïng laù meàm maïi, moïng nöôùc, naïc, dai, coù maøu xanh boùng, ñaäm hay nhaït tuøy thuoäc vò trí soáng cuûa caây. 1-ñaøi hoa ñöùng ; 2-caùnh hoa; 3-moâi hoa;4-ñaøi hoa beân; 5- truï hoa Phieán laù traûi roäng hay gaáp laïi theo gaân voøng cung nhö caùi quaït hay chæ gaáp laïi theo gaân giöõa nhö hình chöõ V, nhöõng laù saùt döôùi goác ñoâi khi giaûm ñi chæ coøn beï khoâng phaùt trieån hay giaûm haún thaønh vaûy. Caùc loaøi thuoäc gioáng Dendrobium vuøng nhieät noùi rieâng vaø hoï Orchidaceae noùi chung ñoâi khi truù laù vaøo muøa khoâ haïn sau ñoù ra hoa hay soáng aån ñeå khi gaëp möa thì cho choài. Hoa Dendrobium thuoäc nhoùm phuï ra hoa ôû naùch. Choài hoa moïc töø caùc maét nguû giöõa caùc ñoït laù treân thaân ngoïn vaø caû treân ngoïn caây goïi Keikei. Bieåu hieän tröôùc khi ra hoa khaùc bieät nhö coù nhieàu loaøi ruïng laù tröôùc khi ra hoa. Thôøi gian ra hoa ñaàu muøa möa hay ñaàu teát. Hoa moïc thaønh chuøm ñôn hay chuøm keùp hay töøng hoa rieâng leû. Caønh hoa daïng ruõ hay daïng thaúng ñöùng. Gioáng Dendrobium coù hoa laâu taøn, trung bình 1-2 thaùng. Thôøi gian ra hoa coù khi nôû suoát naêm. Maët khaùc, soá löôïng caønh hoa treân caây nhieàu neân Dendrobium ñöôïc xem laø gioáng chuû ñaïo ñeå cung caáp lan caét caønh. Caáu truùc hoa thì cöïc kì phong phuù vaø haáp daãn veà hình daïng vaø maøu saéc, tuy nhieân luoân coù ñieåm chung sau: Bao quanh coù voøng vaø ba maûnh bao goàm ba caùnh ñaøi vaø ba caùnh traøng. Ba caùnh ñaøi thöôøng coù daïng ba caùnh hoa gioáng nhau hay caùnh ñaøi löng daøi hôn caùnh ñaøi beân. Caùc caùnh ñaøi döïng ñöùng hay traûi ra. Ba caùnh traøng coù hai caùnh beân raát gioáng vôùi caùnh ñaøi, rôøi hay dính vôùi caùnh ñaøi beân, caùnh traøng giöõa coøn ñöôïc goïi laø caùnh moâi, coù maøu saéc bieán ñoåi saëc sôõ, haáp daãn coân truøng giuùp hoa thuï phaán. Söï ña daïng veà maøu saéc vaø hình daïng coù söï ñoùng goùp cuûa caùnh moâi raát lôùn. Caùnh moâi coù caùc daïng nhö nguyeân chia thuyø, khía raêng, coù tua vieàn hay chia thaønh caùc sôïi maûnh. ÔÛ Dendrobium vaø haàu heát caùc chi phong lan khaùc coù caáu truùc coät nhuïy, naèm chính giöõa hoa laø daáu hieäu cô baûn ñeå ñònh loaïi hoa phong lan. Trong khoaûng nhoû cuûa coät nhuïy coù ñính moät khoái phaán coù haøng traêm nghìn haït phaán ñính laïi. Khoái phaán coù theå chia thaønh hai hoaëc boán, ñöôïc xeáp thaønh ñoâi moät trong khoang. Thöôøng coù tinh boät, saùp hoaëc coù söøng cöùng bao quanh khoái phaán. Traùi Hoï Orchidaceae ñeàu coù quaû thuoäc loaïi quaû nang. Khi haït chín, caùc nang bung ra chæ coøn ñính laïi vôùi nhau ôû ñænh vaø goác. ÔÛ moät soá loaøi, khi quaû chín khoâng nöùt ra neân haït chæ ra khoûi voû khi quaû bò muïc naùt. Haït Moät quaû chöùa töø 10.000 ñeán 100.000 haït. Ñoâi khi ñeán 3 trieäu haït neân haït coù kích thöôùc raát nhoû (tröôùc ñaây phong lan coøn ñöôïc xem laø hoï töû vi–microspermeae) neân phoâi haït chöa phaân hoaù. Sau 12-8 thaùng, haït chín vaø phaùt taùn nhôø gioù. Khi gaëp naám coäng sinh töông thích trong ñieàu kieän phuø hôïp, haït naûy maàm. 1.4.4. Ñieàu kieän sinh thaùi AÙnh saùng Dendrobium laø gioáng öa aùnh saùng, coù theå troàng trong ñieàu kieän aùnh saùng tröïc tieáp hay aùnh saùng khueách taùn, aùnh saùng höõu hieäu cho gioáng Dendrobium laø 70%, vì theá giaøn che vôùi ñoä che saùng 30% döôùi ñaát, vaø 40% ôû treân cao nhö saân thöôïng thích hôïp cho söï phaùt trieån. AÙnh saùng raát caàn thieát cho söï taêng tröôûng vaø ra hoa. Löôïng aùnh saùng caàn thieát baèng khoaûng 50% aùnh saùng maët trôøi (tuyø theo ñieàu kieän nuoâi troàng trong nhaø hay trong nhaø kính). Neáu duøng aùnh saùng nhaân taïo thì caàn 4 ñeøn neon 40 watt vaø 2 ñeøn troøn 40 watt chieáu tröïc tieáp leân phía caây. AÙnh saùng thaáp laøm cho caây maûnh khaûnh, laù moûng, hoa nhoû hoaëc khoâng coù hoa. Do ñoù, neáu troàng trong nhaø thì höôùng ra cöûa soå ñoùng vai troø quan troïng. Muøa heø vaø muøa thu troàng theo höôùng taây vaø ñoâng, muøa ñoâng vaø muøa xuaân thì troàng theo höôùng nam laø phuø hôïp cho vieäc cung caáp ñaày ñuû aùnh saùng. Ñeå Dendrobium taêng tröôûng toát. Tuy nhieân aùnh saùng quaù cao laïi laøm caây bò chaùy. Coù theå noùi Dendrobium laø loaøi öa saùng (60 - 70%), coù nhöõng loaøi yeâu caàu aùnh saùng tôùi 80 - 90%. Nhieät ñoä Dendrobium öa nhöõng vuøng ñaát thaáp vaø aám aùp nhö vuøng khí haäu nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi. Caây tröôûng thaønh caàn söï cheânh leäch nhieät ñoä giöõa ngaøy vaø ñeâm laø 6-90C. Nhieät ñoä thích hôïp nhaát cho söï phaùt trieån cuûa Dendrobium laø: Ngaøy: 27-320C. Ñeâm: 16-180C Trong ñieàu kieän ñoä aåm vaø thoaùng khí taêng thì nhieät ñoä 35 -380C laø raát toát. Nhieät ñoä döôùi 100c coù theå laøm ruïng laù. Caây lan Dendrobium coù bieân ñoä nhieät ñoä raát roäng, ngöôøi ta chia laøm 2 hai nhoùm chính: - Nhoùm öa laïnh: nhieät ñoä lyù töôûng laø 150C soáng chuû yeáu ôû vuøng cao nguyeân treân 1000m. Nhöõng loaøi lan naøy coù theå ra hoa ôû nhieät ñoä cao. - Nhoùm öa noùng: nhieät ñoä thích hôïp nhaát laø 250C. Ngoaøi ra coøn coù gioáng lan thích hôïp ôû nhieät ñoä 200C coù theå ra hoa ôû vuøng noùng vaø vuøng laïnh. Nöôùc Nöôùc raát quan troïng cho caây ñeå taêng tröôûng. Neáu thieáu nöôùc caây seõ khoâng phaùt trieån vaø coù theå bò cheát khoâ. Nhìn thaáy thaân caây hay laù caây bò nhaên nheo, laø caây thieáu nöôùc. Coøn quaù nhieàu nöôùc caây bò uùng, thoái reã, laø ñieàu kieän toát cho vi khuaån, naám xaâm nhaäp laøm caây cheát. Nöôùc giuùp duy trì ñoä aåm trong giai ñoaïn taêng tröôûng. Neáu giöõ khoâ raùo giöõa caùc laàn töôùi nöôùc sau giai ñoaïn taêng tröôûng seõ laøm caây cöùng caùp hôn. Dendrobium raát deã troàng ôû TP.HCM vì thôøi tieát, khí haäu raát thuaän lôïi, caây chòu noùng chiu aåm, chòu saùng, chòu naéng 70%, neáu töôùi phaân thích hôïp moät tuaàn moät laàn ñuùng theo löùa tuoåi thì seõ ra hoa quanh naêm. Toát nhaát neân troàng moät loaïi Dendrobium ñoàng nhaát vaø cuøng löùa tuoåi, cuøng côû chaäu, treo ngay haøng thaúng loái, duøng cuøng moät loaïi phaân thì deã chaêm soùc hôn. Chæ caàn laøm heä thoáng töôùi nöôùc phun söông ngaøy 2 laàn, muøa naéng thì 3 laàn. Dendrobium neáu ñöôïc töôùi ñuû aåm cuûng khoâng coù raày vaø nheän ñoû. Ñoä aåm Dendrobium caàn ñoä aåm trong khoaûng 50 – 60%. Neáu troàng trong nhaø kính thì neân duøng maùy taïo aåm ñoä neáu ñieàu kieän quaù khoâ hanh. Ñoä aåm raát caàn cho caây taêng tröôûng nhanh hôn vaø hoa töôi laâu, laâu taøn. Giaù theå Giaù theå duøng troàng lan phaûi xoáp, thoaùng khí vaø khoâng giöõ nöôùc quaù laâu. Coù theå söû duïng moät loaïi giaù theå hoaêc troän caùc giaù theå vôùi nhau nhö voû caây khoâ, ñaù nuùi löûa, xô döøa hoaëc ñaù. Phaân boùn Nhieàu ngöôøi laàm töôûng raèng caây lan chæ caàn coù khí trôøi vaø nöôùc laø coù theå soáng vaø phaùt trieån ñöôïc. Thaät ra caây lan cuõng nhö caùc loaïi caây troàng khaùc ñeàu phaûi coù ñaày ñuû chaát dinh döôõng vaø kích thích toá. Nhìn chung, moãi moät loaïi lan (caû lan röøng laãn lan nuoâi caáy moâ) ñeàu caàn nhieàu nguyeân toá, trong ñoù noåi baät laø caùc nguyeân toá ña löôïng nhö Fe, Cu, Mn, Bo. Ngoaøi ra, caây lan cuõng caàn ñaày ñuû caùc chaát khoaùng döïa treân moät coâng thöùc trong suoát thôøi gian ñang taêng tröôûng vaø chính xaùc loaïi phaân cho töøng caây. Thöôøng coù coâng thöùc chung: N : P : K caân baèng nhau (10 : 10 : 10), (12 : 12 : 12)… cho moãi tuaàn trong thôøi kì taêng tröôûng cuûa chuùng. Trong thôøi gian töôùi phaân cuõng raát quan troïng, thôøi gian ñeå töôùi phaân toát nhaát trong ngaøy laø buoåi saùng sôùm hay chieàu toái, khoâng neân töôùi vaøo buoåi tröa. Tuy nhieân tuyø theo muøa maø coù theå chuyeån lòch töôùi cho phuø hôïp. Trung bình chæ neân töôùi moãi tuaàn moät laàn (tuøy theo muøa möa hay khoâ, nôi naéng ít hay raâm maùt), vaø töôùi töø noàng ñoä thaáp ñeán noàng ñoä cao. 1.4.5. Giaù trò söû duïng 1.4.5.1. Giaù trò söû duïng cuûa lan ôû moät soá nö._. ñöôøng, söï thaønh laäp caáu truùc nhaân vaø vaùch teá baøo, söï can baèng hormon (Loewus & Loewus, 1983). Myo-inositol cuõng laø moät chaát kích thích taêng tröôûng in vitro vaø laø nguoàn carbohydrate nhöng noù laïi hoaït ñoäng nhö vitamin. Manitol vaø sorbitol laø nhöõng hexitol coù khaû naêng thaåm thaáu toát cho caùc teá baøo traàn ñaõ ñöôïc coâ laäp. 1.6.2.5. Hydrate carbon (ñöôøng) Khi ñöôïc nuoâi caáy in vitro, thöôøng thì caùc teáâ baøo thöïc vaät khoâng coù khaû naêng quang hôïp neân noù ñoøi hoûi phaûi cung caáp nguoàn carbon cho caùc hoaït ñoäng bieán döôõng cuûa teá baøo. Nguoàn carbon boå sung vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy thöôøng döôùi hai daïng ñöôøng laø glucose vaø sucrose. Caùc nguoàn carbonhydrate khaùc cuõng ñöôïc tieán haønh thöû nghieäm nhö lactose, galatose, rafinose, maltose vaø tinh boät nhöng caùc nguoàn carbonhydrate naøy coù hieäu quaû keùm hôn so vôùi glucose vaø sucrose. Ñöôøng coù theå bò caramel hoùa neáu bò haáp khöû truøng quaù laâu (Peer, 1971 vaø Ball, 1953) vaø seõ öùc cheá phaûn öùng vôùi caùc hôïp chaát amino (phaûn öùng Millard). Söï caramel hoùa xaûy ra khi ñöôøng bò ñun noùng, thoaùi bieán vaø hình thaønh melanoidin, moät chaát saãm maøu vaø coù phaân töû löôïng cao, öùc cheá söï phaùt trieån cuûa teá baøo. 1.6.2.6 Moät soá yeáu toá khaùc trong moâi tröôøng nuoâi caáy moâ lan a. Caùc chaát haáp thuï phenol Khi phaùt trieån phöông phaùp nuoâi caáy moâ ñeå nhaân gioáng Phalaenopsis, vaán ñeà thöôøng gaëp nhaát laø haøm löôïng phenol tieát ra töø moâ nuoâi caáy quaù cao, phenol seõ khueách taùn vaøo moâi tröôøng, laøm oxy hoùa caùc chaát trong moâi tröôøng, gaây ñoäc cho moâ nuoâi caáy, keát quaû laø maãu caáy seõ bò hoùa naâu vaø cheát (Morel, 1974; Flamee vaø Boesman, 1977; Fast, 1979). Nhieàu phöông phaùp loaïi tröø chaát tieát naøy vaø ñaëc bieät laø caùc saûn phaåm oxy hoùa cuûa chuùng ñöôïc thöïc hieän, chaúng haïn nhö duøng chaát choáng oxy hoùa, enzym öùc cheá phenol, polyvinylpyrrolidone (PVP), than hoaït tính, vaø nhieàu loaïi chaát haáp thuï khaùc. Haàu heát caùc phöông phaùp naøy ñeàu keøm vôùi vieäc caáy chuyeàn maãu sau 2 – 3 tuaàn sang moâi tröôøng môùi. Ñoái vôùi nuoâi caáy moâ lan trong moâi tröôøng loûng thöôøng boå sung chaát PVP. Söû duïng than hoaït tính laø bieän phaùp thöôøng ñöôïc söû duïng trong nuoâi caáy moâ thöông maïi. Khi boå sung than hoaït tính ôû noàng ñoä xaùc ñònh vaø moâi tröôøng nuoâi caáy moâ Phalaenopsis caùc hôïp chaát phenol trong moâi tröôøng seõ ñöôïc loaïi boû, giuùp moâ sinh tröôûng toát (Arditti vaø Ernst, 1993; Park vaø coäng söï, 2000). b. Nöôùc döøa vaø caùc dòch chieát khaùc Nöôùc döøa laø nguoàn cung caáp ñaïm doài daøo do thaønh phaàn chöùa nhieàu acid amin, acid höõu cô. Ngoaøi ra, nöôùc döøa coøn chöùa nhieàu carbohydrate nhö sucrose, glucose vaø fructose. Moâi tröôøng chöùa auxin vaø 10 – 20% nöôùc döøa giuùp söï phaân chia cuûa caùc teá baøo thaân ñaõ phaân hoùa (söï taïo moâ seïo). Ngöôøi ta tìm caùch xaùc ñònh baûn chaát hoùa hoïc cuûa chaát coù hoaït tính trong nöôùc döøa nhöng phaûi sau khi khaùm phaù ra cytokinine vaøi naêm, nöôùc döøa môùi ñöôïc chöùng minh chöùa zeatin (Letham, 1974). Khi nuoâi caáy phoâi lan, nöôùc döøa thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå giuùp phoâi taêng tröôûng vaø naûy maàm (Hegarty, 1955; Niimoto vaø Sagawa, 1961). Vôùi Dendrobium, nöôùc döøa khoâng aûnh höôûng leân söï naûy maàm cuûa phoâi nhöng öùc cheá söï taêng tröôûng cuûa phoâi ôû caùc giai ñoaïn ñaàu naûy maàm (Kotomori vaø Murashige, 1965). Moät soá tröôøng hôïp khaùc, phoâi Phalaenopsis laïi taêng sinh moâ seïo vaø chaäm phaùt sinh cô quan khi boå sung nöôùc döøa vaøo moâi tröôøng (Ernst, 1967b). Beân caïnh ñoù, nöôùc chieát caø chua laø cuõng moät nguoàn dinh döôõng toát cho phoâi lan naûy maàm vaø taêng tröôûng (Meyer, 1945c; Vacin vaø Went, 1949; Griffith vaø Link, 1957). Taùc duïng kích thích taêng tröôûng cuûa nöôùc caø chua ñöôïc thaáy roõ ôû phoâi Cattleya Sudan x C. percivaliana, caùc phoâi taêng tröôûng giôùi haïn vaø bieät hoùa thaønh cô quan, taïo cuïm moâ phaân sinh vaø taêng sinh bình thöôøng. Caùc nhaø troàng lan chuyeân nghieäp coøn söû duïng nhieàu loaïi dòch chieát khaùc nhö dòch chieát goã buloâ (Zimmer vaø Pieper, 1976), dòch chieát boø, dòch chieát luùa mì, luùa maïch, caø roát, naám men, khoai taây, naám ñaûm, peptone vaø nhieàu loaïi nöôùc traùi caây khaùc (Knudson, 1922; Lami, 1927; Curtis, 1947b; Mariat, 1952; Withner, 1953). Nhöng ñaùng tieác laø hieäu quaû taùc duïng cuûa caùc loaïi dòch chieát dinh döôõng naøy leân söï taêng tröôûng cuûa phoâi vaãn chöa ñöôïc bieát roõ, coù theå trong thaønh phaàn caùc dòch chieát naøy chöùa moät soá hôïp chaát kích thích taêng tröôûng giuùp cho söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa phoâi. Vì phoâi lan coù nhu caàu ñaëc bieät veà nguoàn ñaïm, do vaäy coù theå caùc thaønh phaàn ñaïm trong dòch chieát coù taùc duïng kích thích söï taêng tröôûng cuûa phoâi. 1.6.2.7. Yeáu toá laøm ñaëc moâi tröôøng (Agar). Trong nuoâi caáy moâ thöùc vaät ngöôøi ta thöôøng duøng moät soá vaät lieäu laøm giaù theå ñeå naâng ñôõ moâ vaø choài, giöõ cho caây ñöùng vöõng trong moâi tröôøng. Nguyeân lieäu phoå bieán nhaát trong nuoâi caáy moâ laø agar. ngöôøi ta hoaø agar vaøo trong moâi tröôøng, laøm tan ôû nhieät ñoä cao (treân 600C) vaø laøm ñaëc laïi ôû nhieät ñoä phoøng. Ngoaøi ra tuyø thuoäc töøng vaät lieäu nuoâi caáy maø ngöôøi ta söû duïng caùc vaät lieäu khaùc laøm giaù theå nhö: giaáy loïc, vaûi, moät soá maøng nhaân taïo. Agar laø moät polyosid coù troïng löôïng phaân töû cao, ñöôïc chieát ra töø rong bieån loaïi gelidum. Bôûi vì agar laø saûn phaåm laáy töø taûo bieån, neân noù coù nhöõng taùc ñoäng sinh lyù treân moâ thöïc vaät. Loaïi agar söû duïng ñeå laøm ñoâng moâi tröôøng coù theå aûnh höôûng ñeán keát quaû thí nghieäm (Griffis et al., 1991; Debergh, 1983; Halquist et al., 1983). Neáu nhö agar khoâng tinh saïch thì noù coù theå laøm ñuïc moâi tröôøng do caùc chaát caën trong agar gaây neân. Khi agar ñöôïc troän chung vôùi nöôùc thì taïo ra daïng gel vaø tan ra ôû nhieät ñoä 60-100oC, ñaëc laïi khi nhieät ñoä coøn 35oC vì vaäy agar oån ñònh trong taát caû caùc ñieàu kieän nhieät ñoä moâi tröôøng vaø khoâng bò phaân huyû bôûi enzym thöïc vaät. Hôn nöõa agar khoâng phaûn öùng vôùi caùc chaát trong moâi tröôøng. Ñoä cöùng cuûa agar quyeát ñònh bôûi noàng ñoä agar söû duïng vaø pH cuûa moâi tröôøng. 1.6.2.8. AÛnh höôûng cuûa pH Arditti (1967) ñaõ toùm taét aûnh höôûng cuûa pH leân söï taêng tröôûng cuûa moät soá phoâi lan. Ñoái vôùi phaàn lôùn caùc gioáng nghieân cöùu thì pH khoaûng 5 ñeán 6 laø phuø hôïp. Noàng ñoä H+ trong moâi tröôøng döôøng nhö quyeát ñònh vaøo thôøi ñieåm naûy maàm cuûa phoâi, vì sau khi naûy maàm pH moâi tröôøng thaáp hôn vaãn khoâng gaây ñoäc cho söï taêng tröôûng (Knudson, 1951). Tuy nhieân coù quaù nhieàu moâi tröôøng khaùc nhau ñöôïc söû duïng ñeå nuoâi caáy phoâi, do vaäy aûnh höôûng cuûa pH leân söï taêng tröôûng cuûa phoâi lan vaãn chöa ñöôïc khaúng ñònh roõ raøng. 1.6.3. Caùc yeáu toá vaät lyù cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy Caùc yeáu toá vaät lyù chính cuûa moâi tröôøng nuoâi caáy laø aùnh saùng vaø nhieät ñoä. AÅm ñoä töông ñoái khoâng ñaùng keå, vì noù luoân gaàn 100% trong caùc bình nuoâi caáy. 1.6.3.1. Nhu caàu aùnh saùng Nhu caàu aùnh saùng ñöôïc phaân tích ôû nhöõng thoâng soá khaùc nhau: ñoä saùng bôûi dieän tích ( hoaëc cöôøng ñoä) theå hieän bôûi w/m2 (ñôn vò lux baáy giôø khoâng söû duïng nhö ñôn vò ñeå ño nöõa vì noù tuøy thuoäc vaøo sinh lyù maét ngöôøi ño vaø hoaøn toaøn khoâng thích hôïp vôùi nhu caàu thöïc vaät); thôøi gian chieáu saùng bieåu hieän baèng giôø/ngaøy vaø caùc chaát löôïng phoå saùng cuûa aùnh saùng nhaän ñöôïc. Ñoái vôùi caùc moâ nuoâi caáy, quang toång hôïp khoâng phaûi laø laø moät hoaït ñoäng caàn thieát, vì naêng löôïng ñöôïc cung caáp döôùi daïng glucid ( ñöôøng) coù trong moâi tröôøng nuoâi caáy. Trong luùc aáy, theo moät vaøi quan saùt, söï quang toång hôïp döôøng nhö khoâng bò huûy boû, nhöng chæ bò giaûm maïnh, coù theå laø do söï hieän dieän cuûa ñöôøng trong moâi tröôøng. Traùi laïi, aùnh saùng thì caàn thieát ñeå ñieàu hoøa vaø quaù trình veà hình daïng caây nhö ngöôøi ta ñaõ chöùng minh ôû nhieàu söï nghieân cöùu khaùc nhau. 1.6.3.2. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä Nhieät ñoä cuûa phoøng nuoâi caáy thöôøng ñöôïc ñieàu chænh oån ñònh töø 22 ñeán 25oc. Thöïc teá naøy caàn toân troïng, bôûi vì nhieät ñoä thaät cuûa caùc moâ trong bình nuoâi coù theå cao hôn töø 2 ñeán 4OoC ñoái vôùi nhieät ñoä cuûa phoøng nuoâi caáy. Thoâng thöôøng, ngöôøi ta ñieàu chænh nhieät ñoä phoøng nuoâi caáy thaáp hôn 2oC ñoái vôùi nhieät ñoä maø ngöôøi ta muoán cho moâ. Caùc loaïi caây soáng ôû khí haäu oân ñôùi thöôøng quen vôùi nhieät ñoä thaáp hôn laø caây nhieät ñôùi, chính vì vaäy maø ngöôøi ta seõ coù lôïi hôn khi coù nhöõng phoøng nuoâi caáy nhieät ñoä 20o± 1oC daønh cho caây oân ñôùi, vaø nhieät ñoä 25oC ± 1oC daønh cho caây nhieät ñôùi CHÖÔNG 2 VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 2.1. Vaät lieäu nghieân cöùu 2.1.1. Maãu caáy Choài lan Dendrobium gioáng Dendrobium Sonia 8 tuaàn tuoåi vaø choài lan Hoà Ñieäp gioáng Phalaenopsis Yubidan 10 tuaàn tuoåi cuûa phoøng Coâng ngheä Sinh hoïc - Vieän khoa hoïc Kyõ thuaät Noâng nghieäp Mieàn Nam. 2.1.2. Moâi tröôøng nuoâi caáy Moâi tröôøng MS (Murashine vaø Skoog, 1962), vôùi khoaùng ña löôïng ñöôïc giaûm ñi ½, caùc yeáu toá khoaùng vi löôïng vaø vitamin ñöôïc giöõ nguyeân. Moâi tröôøng Hyponex caùc loaïi: HP1: Hyponex daïng haït, N-P-K, 7 : 6 : 19 . HP2: Hyponex daïng haït, N-P-K, 20 : 20 : 20. HP3: Hyponex daïng haït, N-P-K, 25 : 5 : 20. HP4: Hyponex daïng haït, N-P-K, 30 : 10 : 10. HP5: Hyponex daïng haït, N-P-K: 10 : 30 : 20. LQ1: Hyponex daïng loûng LQ2: Hyponex daïng loûng LQ3: Hyponex daïng loûng Caùc chaát boå sung goàm: Chaát ñieàu hoøa sinh tröôûng: NAA (Naphtalenacetic acid), BA (6-Benzy - aminopurine) Trypton (nöôùc döøa). Ñöôøng. PVP (Polyvinylpyrolidone). Peptone. Agar. Than hoaït tính. Bình nuoâi caáy baèng thuûy tinh dung tích 100ml ñoái vôùi lan Dendrobium vaø 250ml ñoái vôùi lan Hoà ñieäp ( chöùa 30ml moâi tröôøng). 2.1.3. Ñieàu kieän thí nghieäm Nhieät ñoä phoøng nuoâi moâ vaø caây in vitro laø 25± 2oC, söû duïng ñeøn huyønh quang, aùnh saùng traéng, cöôøng ñoä saùng töø 1800-2000lux. Thôøi gian chieáu saùng 16 giôø/ngaøy, aåm ñoä khoâng khí phoøng thí nghieäm duy trì töø 30-40%. Giaøn nuoâi caây goàm 5 taàng, kích thöôùc moãi taàng 60 x 120cm, moãi taàng caùch nhau 45cm. 2.1.4. Thôøi gian vaø ñòa ñieåm nghieân cöùu Thôøi gian: töø 05/04/2010 – 28/06/2010. Ñòa ñieåm: taïi phoøng nuoâi caáy moâ - teá baøo thöïc vaät, thuoäc Phoøng nghieân cöùu vaø öùng duïng Coâng ngheä Sinh hoïc, Vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät Noâng nghieäp mieàn Nam. 2.2. Phöông phaùp nghieân cöùu 2.2.1. Caùch pha moâi tröôøng 2.2.1.1. Ñoái vôùi moâi tröôøng MS a. Caùch pha dung dòch meï Pha dung dòch meï ñoái vôùi moâi tröôøng MS cô baûn ñöôïc chia thaønh 6 nhoùm chaát nhö baûng 2.1 Baûng 2.1:Thaønh phaàn moâi tröôøng khoaùng MS (Murashige vaø Skoog, 1962) Teân nhoùm Nhoùm Thaønh phaàn hoùa chaát Khoái löôïng hoùa chaát(mg/l) Dung dòch meï x 50 (mg/l) Löôïng duøng (ml/l) Khoaùng ña löôïng 1 NH4NO3 KNO3 1650 1900 82,5 95 20 2 Mg2SO4.7H2O 370 18,5 3 CaCl2.2H2O 440 22 4 KH2PO4 170 8,5 Khoaùng vi löôïng 2 MnSO4.4H2O ZnSO4.7H2O CuSO4.5H2O 22,3 8,6 0,025 1,115 0,43 0,00125 20 3 KI CoCl2.6H2O 0,83 0,025 0,042 0,00125 4 H3BO3 Na2MoO4.2H2O 6,2 0,025 0,32 0,013 5 Na2.EDTA FeSO4.7H2O 37,3 27,8 7,46 5,56 x 100 (g/l) Vitamin vaø chaát höõu cô 6 Myo-Inositol 100 10 10 Nicotinic acid 0,5 0,05 Pyridoxine HCl 0,5 0,05 Thiamine HCl 0,1 0,01 Glycine 2,0 0,20 Caùc chaát ñieàu hoøa sinh tröôûng: caân 0.1g BA pha vaø hoøa tan trong 1 ít NaOH 1N roài ñònh möùc100ml baèng nöôùc caát voâ truøng, löôïng duøng laø huùt 1ml töông öùng cho 1mg BA. Töông töï cho chaát NAA. Pha moâi tröôøng Hyponex tröïc tieáp trong nöôùc caát 1 laàn coù khöû ion vaø boå sung caùc chaát vaø hieäu chænh pH töông töï moâi tröôøng MS b. Caùch pha moâi tröôøng nuoâi caáy Böôùc 1: Tuøy theo theå tích caàn pha ta huùt dung dòch meï caùc khoaùng ña löôïng, khoaùng vi löôïng vaø nhoùm vitamin. Caân caùc chaát: ñöôøng, tryptone, peptone,vaø huùt BA, NAA. Khuaáy ñeàu vaø hoøa tan hoaøn toaøn caùc chaát trong nöôùc caát theo theå tích ñaõ ñònh saün. Böôùc 2: Ñònh möùc vaø ño pH 5.9 (ñieàu chænh pH baèng NaOH 1N hay HCl 1N) Böôùc 3: Caân than vaø agar cho vaøo moâi tröôøng, naáu chín moâi tröôøng ñeán khi agar ñöôïc tan heát. Böôùc 4: Phaân phoái 30 ml moâi tröôøng cho moãi chai thuûy tinh. Böôùc 5: Ñaäy naép vaø haáp khöû truøng moâi tröôøng ôû 121oC vôùi aùp suaát 1 atm, trong 20 phuùt. 2.2.1.2. Ñoái vôùi moâi tröôøng Hyponex daïng raén Böôùc 1:Ta caân 3,5 g Hyponex roài boå sung theâm caùc chaát: ñöôøng, tryptone, peptone,vaø huùt BA, NAA. Khuaáy ñeàu vaø hoøa tan hoaøn toaøn caùc chaát trong nöôùc caát theo theå tích ñaõ ñònh saün. Böôùc 2, 3 ,4 ,5 töông töï nhö pha moâi tröôøng MS 2.2.1.3. Ñoái vôùi Hyponex daïng loûng Caùc böôùc coù trình töï gioáng nhö pha moâi tröôøng MS, nhöng coù boå sung theâm theå tích caùc Hyponex daïng loûng 2.2.2. Caùc thao taùc trong phoøng caáy Röûa saïch tay baèng xaø boâng tröôùc khi thao taùc, maëc aùo blouse, noùn, khaåu trang vaø mang gaêng tay. Khöû truøng tuû caáy tröôùc khi thao taùc caáy maãu: lau kyõ tuû caáy baèng coàn 70o; baät ñeøn UV thôøi gian 15 phuùt, taët ñeøn UV vaø khôûi ñoäng tuû caáy. Caùc thao taùc trong tuû caáy: Lau coàn 70o caùc bình ñöïng moâi tröôøng, chai maãu vaø caùc vaät duïng khi ñöa vaøo tuû caáy. Ñoát caùc duïng cuï caáy baèng coàn 96o sau moãi laàn thay ñoåi thao taùc vaø gaùc leân keä ñeå nguoäi môùi tieán haønh taùch hoaëc caáy choài. Caùc maãu caáy bò rôi treân maët baøn khoâng ñöôïc söû duïng caáy laïi. Hô kyõ mieäng vaø naép hoäp chai tröôùc vaø sau khi caáy maãu, thao taùc caáy maãu phaûi nhanh nheï. Khi caáy haïn cheá vô tay qua maãu nhaèm haïn cheá nhieãm naám; Traùnh ñeå tay môùi lau coàn gaàn ñeøn coàn khi ñang chaùy. Veä sinh saïch seõ tuû caáy baèng coàn 70o sau khi keát thuùc coâng vieäc. 2.2.3. Caùch boá trí thí nghieäm Ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän treân hai gioáng lan Hoà Ñieäp (Phalaenopsis) vaø lan Dendrobium, treân moãi gioáng lan thöïc hieän 1 thí nghieäm, caùc thí nghieäm ñöôïc boá trí theo kieåu hoaøn toaøn ngaãu nhieân, 5 laàn gaëp laïi vôùi 9 nghieäm thöùc. Baûng 2.2: Thaønh phaàn moâi tröôøng nuoâi caáy choài lan STT Kyù hieäu moâi tröôøng Thaønh phaàn moâi tröôøng Chaát boå sung 1 HP0 3,5 g/lit Hyponex, 7 : 6 : 19 BA = 3 mg/ml NAA = 0.5 mg/ml PVP = 200 mg/lit Pepton = 2000 mg/lit Ñöôøng = 30 g/lit Nöôùc döøa = 200 ml/lit Agar = 9 g/lit Than hoaït tính = 1g/lit 2 HP1 3,5 g/lit Hyponex, 20 : 20 : 20 3 HP2 3,5 g/lit Hyponex, 25 : 5 : 20 4 HP3 3,5 g/lit Hyponex, 30 : 10 : 10 5 HP4 3,5 g/lit Hyponex,10 : 30 : 20 6 HP5 MS1/2 + 5 ml/lit Hyponex LQ1 7 HP6 MS1/2 + 5 ml/lit Hyponex LQ2 8 HP7 MS1/2 + 5 ml/lit Hyponex LQ3 9 HP8 MS1/2 2.2.3.1. Thí nghieäm 1: Nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa moät soá Hyponex boå sung ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa choài lan Hoà Ñieäp (Phalaenopsis Yubidan). Muïc ñích: Xaùc ñònh Hyponex thích hôïp söû duïng laøm moâi tröôøng nhaân choài lan Hoà Ñieäp Voâ maãu: choïn caùc choài lan coù cuøng tuoåi, choïn caùc choài ñeàu nhau. Soá löôïng maãu caáy: 4 choài/ bình Moãi nghieäm thöùc pha 5 bình (5 laàn laëp laïi). Dung tích bình laø 250 ml, theå tích moâi tröôøng laø 30 ml/bình. Toång soá bình laø 45 bình. Toång soá maãu laø 180 choài. Thôøi gian theo doõi laø 8 tuaàn. Caùc chæ tieâu theo doõi: 1. Ño pH caùc nghieäm thöùc moâi tröôøng sau khi haáp khöû truøng. 2. Xaùc ñònh soá choài soáng soùt sau 2 tuaàn. 3. Xaùc ñònh soá choài hình thaønh sau 4 tuaàn, 6 tuaàn, 8 tuaàn. 4. Xaùc ñònh soá laù treân moãi choài sau khi caáy 8 tuaàn. 5. Xaùc ñònh soá reã hình thaønh treân moãi choài sau 4 tuaàn, 6 tuaàn, 8 tuaàn. 6. Xaùc ñònh soá choài bieán dò. 7. Quan saùt maøu saéc laù. 8. Xaùc ñònh chieàu cao choài. 2.2.3.2. Thí nghieäm 2: Nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa moät soá Hyponex boå sung ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa choài lan Dendrobium Sonia Muïc ñích: xaùc ñònh Hyponex thích hôïp söû duïng laøm moâi tröôøng nhaân choài lan Dendrobium. Voâ maãu: choïn caùc choài lan coù cuøng tuoåi, choïn caùc choài ñeàu nhau. Soá löôïng maãu caáy: 6 choài/ bình. Moãi nghieäm thöùc pha 5 bình (5 laàn laëp laïi). Dung tích bình laø 100 ml, theå tích moâi tröôøng laø 3ml/bình. Toång soá bình laø 180 bình. Toång soá maãu laø 270 choài. Thôøi gian theo doõi 8 tuaàn. Caùc chæ tieâu theo doõi: 1. Ño pH caùc nghieäm thöùc moâi tröôøng sau khi haáp khöû truøng. 2. Xaùc ñònh soá choài soáng soùt sau 2 tuaàn. 3. Xaùc ñònh soá choài hình thaønh sau 4 tuaàn, 6 tuaàn, 8 tuaàn, 10 tuaàn. 4. Xaùc ñònh soá laù treân moãi choài sau khi caáy 10 tuaàn. 5. Xaùc ñònh soá reã hình thaønh treân moãi choài sau 4 tuaàn, 6 tuaàn, 8 tuaàn, 10 tuaàn. 6. Xaùc ñònh soá choài bieán dò. 7. Quan saùt maøu saéc laù. 8. Xaùc ñònh chieàu cao choài. 2.4 Xöû lyù soá lieäu Keát quaû caùc thí nghieäm xöû lyù theo phuông phaùp phaân tích phöông sai theo baûng Anova, so saùnh vaø xeáp haïng keát quaû theo phöông phaùp Duncan. Söû duïng phaàn meàm thoáng keâ MSTATC. CHÖÔNG 3 KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN 3.1. Thí nghieäm 1: Nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa moät soá Hyponex boå sung ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa choài lan Phalaenopsis Yubidan. Trong nuoâi caáy moâ vi nhaân gioáng caây troàng, choài laø cung ñoaïn raát quan troïng trong qui trình saûn xuaát caây gioáng. Choài khoâng chæ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán saûn löôïng caây gioáng maø noù coøn aûnh höôûng ñeán chaát löôïng caây gioáng vaø tieáp theo laø chaát löôïng hoa saûn phaåm. Soá löôïng choài ñöôïc hình thaønh nhieàu hay ít, chaát löôïng choài taïo thaønh ñaït tieâu chuaån hay khoâng phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo moâi tröôøng nuoâi caáy. Thí ngheäm ñöôïc thöïc hieän vôùi 9 coâng thöùc moâi tröôøng (baûng 2.2), thöïc hieän treân caùc choài lan Hoà Ñieäp (Phalaenopsis amabilis Yubidan) 10 tuaàn tuoåi cuûa phoøng CNSH - Vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät Noâng nghieäp Mieàn Nam. Sau 8 tuaàn nuoâi caáy keát quaû thu ñöôïc treân baûng 3.1 Baûng 3.1: AÛnh höôûng của các Hyponex bổ sung ñeán khaû naêng hình thaønh choài lan Phalaenopsis Yubidan. Kí hieäu moâi tröôøng N : P : K Soá choài lan Hoà ñieäp hình thaønh qua caùc giai ñoaïn 4 tuaàn(*) 6 tuaàn 8 tuaàn HPo 7 : 6 : 19 7b 8b 8b HP1 20 : 20 : 20 10a 10ab 11a HP2 25 : 5 : 20 7b 8b 8b HP3 30 : 10 : 10 10a 11a 11a HP4 10 : 30 : 20 9a 10ab 11a HP5 -(**) 3cd 5c 8b HP6 -(**) 2d 3c 4c HP7 -(**) 2d 4c 4c HP8 -(**) 4c 5c 5c Cv(%) 17,33 25,32 20,75 LSD 1,424 2,399 2,217 Ghi chuù: Nhöõng chöõ gioáng nhau treân cuøng moät coät, giaù trò khaùc bieät khoâng coù yù nghóa thoáng keâ vôùi P = 0.05 trong Duncan’s test. Soá choài maãu ban ñaàu laø 4 choài/bình. (*) tuaàn: thôøi gian sau caáy. -(**): Tæ leä N : P : K cuûa moâi tröôøng MS(1/2) töông ñöông 41,5 : 4,4 : 47,5 ñöôïc boå sung theâm caùc Hyponex daïng loûng, do caùc Hyponex naøy nhaø saûn xuaát khoâng ghi roû thaønh phaàn N : P : K laø bao nhieâu neân söû duïng lieàu löôïng cho thí nghieäm laø 5ml/l. Thaûo luaän: Töø baûng 3.1 cho thaáy raèng sau 4 tuaàn nuoâi caáy thì soá löôïng choài lan Hoà Ñieäp ñöôïc hình thaønh treân moâi tröôøng HP1, HP3, HP4 laø nhieàu nhaát. Soá löôïng choài naøy hình thaønh taäp trung vaø oån ñònh qua caùc giai ñoaïn. Ta thaáy caû 3 moâi tröôøng naøy coù haøm löôïng N cao neân thích hôïp cho söï hình thaønh choài. Tuy nhieân, ñoái vôùi moâi tröôøng HP2 haøm löôïng N cuõng khaù cao laø 25 nhöng söï hình thaønh choài laïi thaáp hôn so vôùi caùc HP1, HP3, HP4, vì haøm löôïng P ôû ñaây raát thaáp chæ coù 5. Ñieàu naøy ñuùng vôùi vai troø sinh lyù cuûa P ñoái vôùi thöïc vaät, khi thieáu P seõ laøm cho caây haáp thu N keùm vì vaäy maø khaû naêng hình thaønh choài môùi cuõng keùm hôn so vôùi moâi tröôøng coù noàng ñoä P cao. Ñieån hình laø moâi tröôøng Hpo haøm löôïng N, P ñieàu thaáp neân khaû naêng taïo choài seõ thaáp. Ñoái vôùi caùc moâi tröôøng chöùa Hyponex daïng loûng boå sung vaøo moâi tröôøng MS(1/2), töø HP5 ñeán HP7 thì caùc moâi tröôøng HP6, vaø HP7 thì khaû naêng taïo choài keùm hôn so vôùi ñoái chöùng HP8. Coøn moâi tröôøng HP5 coù söï hình thaønh choài nhieàu hôn so vôùi ñoái chöùng HP8. Tuy nhieân, soá löôïng choài ñöôïc hình thaønh khoâng taäp trung ñeán tuaàn thöù 8 môùi coù söï hình thaønh choài nhieàu neân chaát löôïng choài seõ khoâng ñeàu. Xeùt thaønh phaàn dinh döôõng N : P : K trong moâi tröôøng MS(1/2) thì ta thaáy raèng haøm löôïng P raát thaáp, vieäc boå sung theâm caùc Hyponex loûng vaãn khoâng thích hôïp cho vieäc nhaân choài. Coù theå noàng ñoä 5ml/l Hyponex daïng loûng ñöôïc boå sung laø chöa phuø hôïp vôùi vieäc nhaân choài lan, vaán ñeà naøy caàn ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu sau naøy. Töø nhöõng ñieàu treân cho thaáy raèng khaû naêng nhaân choài Hoà Ñieäp thích hôïp vôiù moät haøm löôïng N : P : K caân ñoái, thích hôïp neáu haøm löôïng cuûa1 trong 3 yeáu toá N : P : K quaù thaáp thì khaû naêng hình thaønh choài seõ keùm. Keát quaû baûng 3.1 cho ta thaáy caùc moâi tröôøng chöùa caùc Hyponex daïng raén ñaëc bieät laø HP1, HP3, vaø HP4 thích hôïp cho vieäc nhaân choài hôn laø moâi tröôøng ñoái chöùng MS (1/2) vaø caùc moâi tröôøng MS(1/2) boå sung theâm caùc hyponex daïng loûng. Keát quaû naøy cuõng ñöôïc theå hieän treân bieåu ñoà 3.1 Hình 3.1: Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa choài lan Phalaenopsis Yubidan sau 8 tuaàn nuoâi caáy Moâi tröôøng Hyponex khoâng nhöõng aûnh höôûng ñeán khaû naêng nhaân choài, maø coøn aûnh höôûng ñeán caùc yeáu toá khaùc nhö chieàu cao cuûa choài, soá reã, soá laù ñöôïc hình thaønh treân moãi choài. Sau ñaây laø caùc bieåu ñoà theå hieän caùc chæ tieâu treân: Treân bieåu 3.2 cho thaáy giai ñoaïn 4 tuaàn ñaàu söï hình thaønh reã treân moâi tröôøng thí nghieäm laø khoâng ñang keå. Reã chuû yeáu hình thaønh taäp trung ôû giai ñoaïn 6 tuaàn trôû ñi. Moâi tröôøng taïo reã maïnh nhaát laø Hpo, HP1 vaø HP7 coøn moâi tröôøng HP3, HP4 vaø HP6 chæ ñaït ôû möùc trung bình Baûng 3.2: AÛnh höôûng moâi tröôøng Hyponex ñeán moät soá ñaëc tính sinh hoïc cuûa choài Hoà Ñieäp sau 8 tuaàn nuoâi caáy Moâi tröôøng Soá choài Chieàu cao (mm) Soá laù/choài Soá reã/choài Ñaëc tính choài Hpo 8 24.4 2 1 Choài to, coù 2 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm HP1 11 17.4 3 1.08 Choài nhoû, ñeàu, coù 2 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm HP2 8 19 3 0.74 Choài to, coù 2 - 3 laù, laù coù maøu xanh ñaäïm HP3 12 16 2 0.82 Choài nhoû, ñeàu coù 2 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm HP4 11 20.6 2 0.9 Choài to vöøa, ñeàu coù 2 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm HP5 8 8 2 0.5 Choài nhoû, coù 2 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm HP6 4 6.2 3 0.78 Choài nhoû, coù 2 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm HP7 4 6.6 3 1.02 Choài nhoû, coù 1 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm HP8 5 8.2 3 0.62 Choài nhoû, coù 1 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm Cv(%) 20,75 17,07 13,29 48,85 LSD 2,217 3,088 0,509 0,522 Keát hôïp bieåu ñoà 3.2, bieåu ñoà 3.3 vaø baûng 3.2 ta thaáy raèng 3 moâi tröôøng HP1, HP3, HP4 coù soá löôïng choài hình thaønh nhieàu nhaát nhöng ñoái vôùi moâi tröôøng HP3 vaø HP1 thì choài nhoû, ñeàu coøn moâi tröôøng HP4 coù chaát löôïng choài toát hôn, choài to vöøa, ñeàu, khoûe, cao, reã hình thaønh nhieàu, vì theá moâi tröôøng HP4 laø moâi tröôøng thích hôïp nhaát duøng cho vieäc nhaân choài.. Rieâng moâi tröôøng HPo thì khaû naêng hình thaønh choài thaáp, nhöng chaát löôïng choài toát, choài to, khoûe, cao, ñaët bieät reã ñöôïc hình thaønh nhieàu cho neân coù theå duøng laøm moâi tröôøng taïo caây. 3.2. Thí nghieäm 2: Nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa moät soá Hyponex boå sung ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa choài lan Dendrobium Sonia. Trong cuøng moät loaïi caây troàng maø gioáng khaùc nhau thì nhu caàu dinh döôõng seõ khoâng gioáng nhau. Vì vaäy ñeå ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa caùc Hyponex boå sung ñoái vôùi caùc gioáng lan khaùc nhau ñeà taøi ñaõ thöïc hieän ñoàng thôøi treân gioáng lan Dendrobium. Thí nghieäm thöïc hieän treân caùc choài cuûa gioáng lan Dendrobium Sonia cuûa phoøng Coâng ngheä Sinh hoïc – Vieän KHKT Noâng nghieäp Mieàn Nam. Caùc coâng thöùc thí nghieäm vaø ñieàu kieän thí nghieäm töông töï nhö thí nghieäm 1. Keát quaû thu ñöôïc treân baûng 3.3: Baûng 3.3: AÛnh höôûng của các Hyponex bổ sung ñeán khaû naêng hình thaønh choài lan Dendrobium Sonia. Moâi tröôøng Tæ leä N: P : K Soá choài lan hình thaønh qua caùc giai ñoaïn 4 tuaàn(*) 6 tuaàn(*) 8 tuaàn(*) 10 tuaàn(*) HP0 7 : 6 : 19 3abc 5b 7bc 8c HP1 20 : 20 : 20 2bc 7b 8bc 9c HP2 25 : 5 : 20 3abc 7b 9bc 10bc HP3 30 : 10 : 10 2c 5b 6c 6c HP4 10 : 30 : 20 4a 8b 11b 14b HP5 - 5a 5b 6c 7c HP6 - 4abc 7b 9bc 9c HP7 - 4ab 11a 16a 18a HP8 - 3abc 6b 8bc 8c Cv(%) 38,94 32,01 28,24 27,81 LSD(0,05) 1,884 2,696 3,387 3,662 Ghi chuù: Nhöõng chöõ gioáng nhau treân cuøng moät coät, giaù trò khaùc bieät khoâng coù yù nghóa thoáng keâ vôùi P = 0.05 trong Duncan’s test. Soá choài maãu ban ñaàu laø 6 choài/bình (*) tuaàn: thôøi gian sau caáy Treân baûng 3.3 ta thaáy raèng ngay töø 4 tuaàn ñaàu soá löôïng choài hình thaønh taäp trung ôû moâi tröôøng HP4, HP5, HP7. Tuy nhieân qua caùc giai ñoaïn sau thì chæ coù moâi tröôøng HP7 laø soá löôïng choài vaãn taêng ñeàu, oån ñònh cho ñeán tuaàn thöù 10. Coøn moâi tröôøng HP5 thì soá soá löôïng choài ñöôc taêng theâm raát ít, vaø moâi tröôøng HP4 thì soá löôïng choài coù taêng nhöng chæ ôû möùc trung bình. Caùc moâi tröôøng chöùa Hyponex daïng raén nhö HP1, HP2, HP3 haøm löôïng dinh döôõng N : P : K cao nhöng soá choài ñöôïc hình thaønh keùm vaø khoâng ñeàu, ñeán tuaàn thöù 10 môùi coù söï hình thaønh choài nhieàu nhö HP2. Ñieàu naøy cho thaáy raèng gioáng lan khaùc nhau thì nhu caàu dinh döôõng seõ khaùc nhau. Ñoái vôùi Dendrobium thì coù nhu caàu dinh döôõng khaùc haún so vôùi Hoà Ñieäp. Trong khi Hoà Ñieäp thích hôïp vôùi caùc moâi tröôøng chöùa caùc Hyponex daïng raén thì vieäc boå sung theâm Hyponex daïng loûng LQ3 vaøo moâi tröôøng MS(1/2) laïi thích hôïp vôùi vieäc hình thaønh choài Dendrobium. Sau ñaây laø bieåu ñoà bieåu dieãn khaû naêng hình thaønh choài qua caùc giai ñoaïn nuoâi caáy: Hình 3.2: AÛnh höôûng cuûa caùc Hyponex boå sung ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån choài lan Dendrobium Ñoái vôùi Dendrobium cuõng vaäy, haøm löôïng dinh döôõng trong moâi tröôøng khoâng nhöõng aûnh höôûng ñeán khaû naêng nhaân choài maø coøn aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån chieàu cao cuûa choài, soá laù vaø soá reã hình thaønh treân moãi choài. Sau ñaây laø caùc bieåu ñoà theå hieän caùc chæ tieâu treân. Töø bieåu ñoà 3.5 ta thaáy ôû 8 tuaàn ñaàu thì soá reã ñöôïc hình thaønh taäp trung nhieàu nhaát ôû caùc moâi tröôøng HP5, HP6 ñeán tuaàn thöù 10 thì coù theâm moâi tröôøng HP7. Ñoái vôùi Dendrobium thì caùc moâi tröôøng MS(1/2) ñöôïc boå sung theâm caùc Hyponex daïng loûng coù söï hình thaønh reã nhieàu hôn so vôùi caùc moâi tröôøng chöùa caùc Hyponex daïng raén. Baûng 3.4 AÛnh höôûng moâi tröôøng Hyponex ñeán moät soá ñaëc tính sinh hoïc cuûa choài Dendrobium sau 10 tuaàn nuoâi caáy Moâi tröôøng Chieàu cao choài (mm) Soá laù/choài Soá reã/choài Ñaëc ñieåm choài HPo 11,6 2 0,54 Choài nhoû, coù 2 - 3 laù maøu xanh ñaäïm HP1 12,0 2 0,54 Choài nhoû, ñeàu, coù 2-3 laùù maøu xanh ñaäïm HP2 10,4 3 0,46 Choài nhoû, ñeàu coù 2 - 3 laù maøu xanh ñaäïm HP3 9,8 2 0,50 Choài nhoû, khoâng ñeàu HP4 8,6 2 0,50 Choài khoâng ñeàu coù 2 ñeán 3 laù HP5 25,6 3 1,06 Choài to, khoûe coù 3 - 4 laù maøu xanh ñaäïm HP6 21,8 3 1,26 Choài khoâng ñeàu coù 2 - 3 laù, laù maøu xanh ñaäïm HP7 6,6 3 1,14 Choài vöøa, ñeàu, taïo thaønh nhieàu cuïm choài coù 2 - 3 laù maøu xanh ñaäïm HP8 9,6 2 0,48 Choài nhoû, coù 1 -3 laù maøu xanh ñaäïm Cv(%) 20,75 13,29 30,81 LSD 22,17 0,509 0,285 Töø bieåu ñoà 3.5 vaø 3.6 vaø baûng 3.4 cho ta thaáy raèng moâi tröôøng coù soá choài ñöôïc hình thaønh nhieàu nhaát laø HP7, chaát löôïng choài trong moâi tröôøng HP7 thì ñoàng ñeàu, taïo ñöôïc nhieàu cuïm choài, löôïng reã ñöôïc taïo thaønh ít ôû giai ñoaïn ñaàu vaø ñeán tuaàn thöù 10 khi soá choài ñöôïc taïo thaønh oån ñònh vaø phaùt trieån ñoàng ñeàu thì reã ñöôïc hình thaønh nhieàu neân thích hôïp laøm moâi tröôøng cho vieäc nhaân choài. Ñoái vôùi moâi tröôøng HP5 soá löôïng choài hình thaønh ít nhöng söï phaùt trieån cuûa choài raát maïnh soá reã ñöôïc hình thaønh nhieàu ngay töø tuaàn thöù 4 neân thích hôïp duøng laøm moâi tröôøng taïo caây hoaøn chænh. CHÖÔNG 4 KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ 4.1. Keát luaän Caùc Hyponex coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa choài lan Phalaenopsis Yubidan vaø lan Dendrobium Sonia. Noàng ñoä N : P : K khaùc nhau seõ aûnh höôûng khaùc nhau ñeán khaû naêng taùi sinh choài caùc gioáng lan. Hyponex HP4 (N:P:K= 10:30:20) duøng laøm moâi tröôøng nuoâi choài gioáng lan Hoà ñieäp Phalaenopsis Yubidan coù khaû naêng taùi sinh choài cao, choài hình thaønh nhieàu, naûy choài sôùm, taäp trung, ñoàng ñeàu vaø oån ñònh, chaát löôïng choài toát. Hyponex HP7 (LQ3) boå sung trong moâi tröôøng MS(1/2) thích hôïp laøm moâi tröôøng nhaân choài gioáng lan Dendrobium Sonia. Moâi tröôøng naøy taïo choài nhieàu, choài ra sôùm, taäp trung, choài ñoàng ñeàu vaø oån ñònh, chaát löôïng choài toát. 4.2. Ñeà nghò Caàn nghieân cöùu boå sung aûnh höôûng caùc lieàu löôïng Hyponex khaùc nhau ñoái vôùi 2 gioáng lan Hoà ñieäp, Dendro vaø moät soá caây troàng khaùc ñeå coù keát quaû phong phuù hôn. Caàn tieáp tuïc nghieân cöùu aûnh höôûng caùc daïng Hyponex treân ñeán chaát löôïng cuûa caây lan gioáng in vitro khi trong ra vöôøn saûn xuaát ñeå boå sung hoøan thieän qui trình saûn xuaát caây lan gioáng. ._.