Nghiên cứu rủi ro của chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thành phố Hải Dương

1. MỞ ĐẦU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam đang trong quá trình hội nhập mạnh mẽ với khu vực và toàn cầu. Một trong những mốc quan trọng có ảnh hưởng sâu sắc tới hoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) là việc ký kết Hiệp định thương mại Việt Nam -Hoa kỳ và đặc biệt hơn nữa Việt Nam là thành viên của WTO, dẫn tới việc mở cửa thị trường, đặc biệt là thị trường ngân hàng trong thời gian tới. Điều này tạo ra rất nhiều cơ hội cũng như không ít thách thức cho tất cả các ngành và các đơn vị, nhất là các NHTM, do tầm quan trọng và đặc điểm của ngành ngân hàng trong tiến trình phát triển kinh tế quốc dân. Để có thể tận dụng tối đa các cơ hội, hạn chế thách thức, việc nâng cao năng lực cạnh tranh của các NHTM hiện nay là vấn đề nóng hổi. Trong nền kinh tế thị trường hoạt động Ngân hàng luôn tiềm ẩn những rủi ro như: Rủi ro lãi suất, Rủi ro tỷ giá hối đoái, Rủi ro thanh khoản, Rủi ro về nguồn vốn, Rủi ro tín dụng.Vì thế rủi ro trong kinh doanh tiền tệ và dịch vụ Ngân hàng luôn là vấn đề cần được quan tâm, do hoạt động Ngân hàng có tính nhạy cảm cao, ảnh hưởng mạnh đến sự ổn định kinh tế - xã hội. Đặc biệt đối với Ngân hàng Nông nghiệp đối tượng đầu tư tín dụng, thị phần đầu tư tín dụng nông nghiệp nông thôn là chủ yếu thì mức rủi ro trong tín dụng lại càng cao do chịu tác động từ nhiều rủi ro khách quan. Nghiên cứu về rủi ro trong hoạt động ngân hàng là một việc làm hết sức cần thiết đối với hệ thống ngân hàng thương mại của Việt nam. Việc nghiên cứu này sẽ cho ta thấy rõ được các loại rủi ro, nguyên nhân xuất hiện rủi ro và hậu quả của nó, và để từ đó đề ra các giải pháp hữu hiệu, thiết thực nhằm hạn chế rủi ro, giảm thiểu tổn thất cho hệ thống ngân hàng. Thực tế hoạt động của NHTM Việt Nam trong thời gian qua là một minh chứng cho nhận định này: Hiệu quả hoạt động tín dụng chưa cao, chất lượng tín dụng chưa tốt, thể hiện ở tỉ lệ nợ quá hạn còn cao so với khu vực và chưa có khuynh hướng giảm vững chắc. Cùng với quá trình hội nhập kinh tế thế giới và khu vực, các NHTM cũng đứng trước những thách thức mới và đi kèm với nó là rủi ro tiềm ẩn. Chính vì vậy vấn đề rủi ro trong hoạt động của ngân hàng đang trở thành vấn đề xã hội quan tâm và mang tính thời sự cao. Việc tìm ra những phương thức để khắc phục, xử lý những khoản rủi ro tín dụng và hạn chế những khoản rủi ro mới phát sinh tại các NHTM Việt Nam đang là vấn đề bức xúc cả trên phương diện lý thuyết và thực tiễn. Xuất phát từ những thực trạng trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu rủi ro của chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thành phố Hải Dương” 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu chung Nghiên cứu những rủi ro chủ yếu mà chi nhánh NHNo&PTNT thành phố Hải Dương đang gặp phải, đề xuất một số biện pháp nhằm hạn chế rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại Chi nhánh. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá cơ sở lý luận về rủi ro và các loại rủi ro trong hoạt động của ngân hàng. - Khảo sát những rủi ro chủ yếu mà chi nhánh NHNo&PTNT thành phố Hải Dương gặp phải. - Tìm hiểu cách vận dụng các công thức xác định rủi ro vào thực tế của chi nhánh NHNo&PTNT thành phố Hải Dương. - Đề xuất một số biện pháp nhằm hạn chế rủi ro trong hoạt động kinh doanh của chi nhánh NHNo&PTNT thành phố Hải Dương. 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu những rủi ro tại Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp và PTNT tỉnh Hải Dương. 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu * Phạm vi về nội dung: Đề tài đi sâu nghiên cứu rủi ro về tín dụng và rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của Chi nhánh NHNo&PTNT thành phố Hải Dương. Bên cạnh đó tìm hiểu một số rủi ro khác mà NHNo&PTNT thành phố Hải Dương gặp phải để có cái nhìn tổng quát về rủi ro trong hoạt động kinh doanh của NHNo&PTNT thành phố Hải Dương nói riêng và các ngân hàng thương mại nói chung. * Phạm vi về không gian: Đề tài được nghiên cứu tại chi nhánh NHNo&PTNT thành phố Hải Dương. * Phạm vi về thời gian: Đề tài đánh giá thực trạng và chọn thời gian nghiên cứu từ 2005 - 2007. Phạm vi để đề ra định hướng và biện pháp đến năm 2010. 2. CƠ SƠ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1 Rủi ro trong kinh doanh ngân hàng 2.1.1 Rủi ro nói chung 2.1.1.1 Khái niệm rủi ro Ngày nay có rất nhiều khái niệm về rủi ro do những trường phái và tác giả khác nhau đưa ra. Nhưng nhìn chung, chúng ta có thể chia làm hai trường phái lớn sau [12], [2]: Trường phái truyền thống: Rủi ro là điều không lành, không tốt, bất ngờ xảy đến hoặc rủi ro là sự không may. Rủi ro là sự bất trắc, gây ra mất mát, hư hại hoặc rủi ro là yếu tố liên quan đến nguy hiểm, sự khó khăn, hoặc điều không chắc chắn,… Rủi ro là sự tổn thất về tài sản hay là sự giảm sút lợi nhuận thực tế so với lợi nhuận dự kiến. Theo cách định nghĩa trên thì: rủi ro là những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm hoặc các yếu tố khác liên quan đến nguy hiểm, khó khăn, hoặc điều không chắc chắn có thể xảy ra cho con người. Trường phái trung hòa: Rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được. Rủi ro là sự bất trắc có liên quan đến việc xuất hiện những biến không mong đợi. Rủi ro là những ngẫu nhiên có thể đo lường bằng xác suất. Rủi ro là sự biến động tiềm ẩn những kết quả. Rủi ro có thể xuất hiện trong hầu hết các hoạt động của con người. Khi có rủi ro người ta không dự đoán được chính xác kết quả. Sự hiện diện của rủi ro gây lên sự bất định. Nguy cơ dẫn đến rủi ro phát sinh bất cứ khi nào mọi hoạt động dẫn đến khả năng được hoặc mất không thể đoán trước. Theo các định nghĩa của trường phái trung hòa thì: rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được. 2.1.1.2 Phân loại rủi ro [6], [2] * Phân theo nguồn gốc rủi ro Rủi ro tự nhiên: đây là nhóm rủi ro do các hiện tượng thiên nhiên như: lũ lụt, mưa đá, hạn hán… gây ra. Những rủi ro này thường gây thiệt hại to lớn về người và của. Rủi ro xã hội: là những rủi ro gây ra do sự thay đổi chuẩn mực giá trị, hành vi của con người, cấu trúc xã hội, các định chế… Rủi ro kinh tế: là những rủi ro do môi trường kinh tế gây ra như: tốc độ phát triển kinh tế, khủng hoảng, suy thoái, lạm phát …. * Phân theo mức độ rủi ro Rủi ro cá nhân: là rủi ro chỉ ảnh hưởng tới một cá nhân. Rủi ro cộng đồng: là rủi ro ảnh hưởng tới cộng đồng. * Phân theo mức độ xuất hiện rủi ro Rủi ro riêng rẽ: là chỉ xuất hiện một loại rủi ro. Rủi ro dây truyền: là rủi ro xuất hiện kéo theo xuất hiện những rủi ro khác. Rủi ro kết hợp: là rủi ro do nhiều loại rủi ro kết hợp với nhau tạo lên. * Phân theo lĩnh vực rủi ro Rủi ro trong sản xuất: là những rủi ro liên quan trực tiếp tới quá trình sản xuất của đơn vị sản xuất. Rủi ro ngoài sản xuất: là những rủi ro không gắn trực tiếp đến sản xuất và thường liên quan đến đời sống của con người. * Phân theo đối tượng rủi ro Rủi ro về tài sản: là những rủi ro gắn trực tiếp tới tài sản của n«ng hé. Rủi ro về nhân lực: là những rủi ro mà những nhân lực (con người) gặp phải. Rủi ro về trách nhiệm pháp lý: là những rủi ro nảy sinh từ môi trường pháp lý. 2.1.2 Rủi ro trong kinh doanh ngân hàng C¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i còng gÆp c¸c lo¹i rñi ro chung, nh­ng v× Ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ mét doanh nghiÖp nªn rñi ro cña ng©n hµng liªn quan chñ yÕu ®Õn c¸c rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh, vµ ®­îc ph©n lo¹i theo c¸ch cô thÓ phï hîp ®Æc thï cña ngµnh ng©n hµng [4]. * Rñi ro tÝn dông NghiÖp vô tÝn dông lµ nghiÖp vô c¬ b¶n cña ng©n hµng, nã th­êng chiÕm phÇn lín trong c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng c¶ vÒ khèi l­îng c«ng viÖc còng nh­ møc ®é t¹o thuËn lîi. Tû lÖ thuËn víi nã lµ møc ®é rñi ro cña nghiÖp vô nµy còng chiÕm phÇn lín trong tæng møc rñi ro cña ho¹t ®éng ng©n hµng. Rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông cña Ng©n hµng lµ sù tæn thÊt, mÊt m¸t vÒ tµi chÝnh mµ Ng©n hµng ph¶i g¸nh chÞu do kh¸ch hµng vay vèn cña Ng©n hµng kh«ng tr¶ nî ®­îc ®óng h¹n, kh«ng thùc hiÖn ®óng cam kÕt víi bÊt kú lý do nµo. Rñi ro tÝn dông ph¸t sinh trong tr­êng hîp ng©n hµng kh«ng thu ®­îc ®Çy ®ñ c¶ gèc vµ l·i cña kho¶n vay. Nãi c¸ch kh¸c, “rñi ro tÝn dông lµ kh¶ n¨ng x¶y ra do kh¸ch hµng kh«ng thùc hiÖn tr¶ nî theo c¸c ®iÒu kho¶n ®· tháa thuËn trong hîp ®ång tÝn dông”. Rñi ro tÝn dông lµ lo¹i rñi ro lín nhÊt vµ th­êng xuyªn x¶y ra trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng. Rñi ro tÝn dông x¶y ra khi bªn ®i vay, trong mét giao dÞch nµo ®ã, kh«ng thùc hiÖn ®­îc viÖc thanh to¸n tiÒn vay theo thêi h¹n vµ ®iÒu kiÖn trong hîp ®ång lµm cho ng­êi cho vay ph¶i g¸nh chÞu tæn thÊt tµi chÝnh. Khi nghiªn cøu vÒ c¸c nguyªn nh©n g©y nªn rñi ro tÝn dông, ng­êi ta ®· ®­a ra mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu sau: nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ nguyªn nh©n chñ quan. Nguyªn nh©n kh¸ch quan lµ nguyªn nh©n bÊt kh¶ kh¸ng, th«ng tin kh«ng c©n xøng, sù ®iÒu khiÓn sai lÖch cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Nguyªn nh©n chñ quan lµ nguyªn nh©n tõ phÝa ng©n hµng (mµ chñ yÕu lµ tõ sù yÕu kÐm cña c¸n bé ng©n hµng, c¸c nhµ qu¶n trÞ ®iÒu hµnh kh«ng cã n¨ng lùc, thiÕu kiÓm tra gi¸m s¸t), nguyªn nh©n tõ phÝa kh¸ch hµng... * Rñi ro vÒ l·i suÊt Rñi ro l·i suÊt lµ rñi ro ph¸t sinh khi cã sù biÕn ®éng cña chªnh lÖch l·i suÊt gi÷a l·i suÊt cho vay cña ng©n hµng víi l·i suÊt ph¶i tr¶ cho viÖc ®i vay, dÉn ®Õn lµm gi¶m thu nhËp cña ng©n hµng. Rñi ro nµy lµ hËu qu¶ cña nh÷ng thay ®æi l·i suÊt. Trong nÒn kinh tÕ, l·i suÊt lµ yÕu tè rÊt nh¹y c¶m ®èi víi biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ; h¬n n÷a, nã lµ c«ng cô trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ cña ChÝnh phñ. V× vËy, rñi ro l·i suÊt lµ rñi ro xuÊt hiÖn th­êng xuyªn trong ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng. Nh­ vËy, rñi ro l·i suÊt lµ nh÷ng t¸c ®éng do biÕn ®éng l·i suÊt ®èi víi ho¹t ®éng cña ng©n hµng. Rñi ro l·i suÊt b¾t nguån tõ mèi quan hÖ qua l¹i cña tµi s¶n Cã, tµi s¶n Nî vµ c¸c hîp ®ång ngo¹i b¶ng. * Rñi ro hèi ®o¸i Kinh doanh ngo¹i hèi lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng cña ng©n hµng nh»m phôc vô cho nhu cÇu ®a d¹ng cña nÒn kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu ho¹t ®éng thuËn lîi. Rñi ro hèi ®o¸i lµ rñi ro xuÊt hiÖn trong nghiÖp vô kinh doanh ngo¹i hèi do sù biÕn ®éng vÒ tû gi¸ gi÷a c¸c ®ång tiÒn. NÕu tû gi¸ hèi ®o¸i b¸n ra lín h¬n tû gi¸ mua vµo th× nhµ kinh doanh cã l·i, ng­îc l¹i th× bÞ lç. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, tû gi¸ lu«n biÕn ®éng, víi biÕn ®æi cña tû gi¸ hèi ®o¸i, bÊt kú mét kho¶n nî nµo cho dï dµi hay ng¾n, ®èi víi mét ®ång tiÒn nhÊt ®Þnh, ®Òu cã thÓ t¹o cho ng©n hµng ph¶i ®èi mÆt víi rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i. Sù thay ®æi tû gi¸ dÉn ®Õn sù thay ®æi gi¸ trÞ ngo¹i hèi, cô thÓ: - NÕu ng©n hµng cã d­ dËt vÒ ngoai tÖ nµo ®ã, khi ngo¹i tÖ ®ã lªn gi¸, ng©n hµng sÏ cã l·i, ng­îc l¹i ng©n hµng sÏ lç khi ngo¹i tÖ ®ã xuèng gi¸. - NÕu ng©n hµng ë vÞ ®o¶n vÒ lo¹i ngo¹i tÖ nµo ®ã, khi ngo¹i tÖ ®ã lªn gi¸, ng©n hµng sÏ lç vµ ng­îc l¹i ng©n hµng sÏ cã l·i nÕu ngo¹i tÖ ®ã xuèng gi¸. Mét tr¹ng th¸i ngo¹i hèi dï ë thÕ tr­êng hay thÕ ®o¶n ®Òu cã nguy c¬ g©y tæn thÊt cho c¸c nhµ giao dÞch. D­ dËt vÒ ngo¹i tÖ cµng lín th× rñi ro cµng cao khi tû gi¸ gi¶m; ng­îc l¹i, ®o¶n vÒ ngo¹i tÖ nµo ®ã cµng m¹nh th× rñi ro còng kh«ng Ýt khi tû gi¸ gi¶m. Khi ph©n biÖt t×nh h×nh l·i, lç ngo¹i hèi theo vÞ thÕ ngo¹i hèi, ng­êi ta so s¸nh sè lç, l·i thùc tÕ x¶y ra so víi møc lç, l·i dù kiÕn, qua ®ã ®¸nh gi¸ chÊt l­îng qu¶n lý rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i cña mét ng©n hµng. * Rñi ro thanh kho¶n Xảy ra khi cung về tiền ít hơn cầu về tiền rủi ro thanh khoản liên quan đến khả năng chuyển các tài sản chính thành tiền một cách nhanh chóng mà không chịu thất thoát về giá cả. Hay nói một cách khác rủi ro thanh khoản là rủi ro khi ngân hàng không đủ tiền đáp ứng các khoản phải trả khi đến hạn thanh toán, hoặc vì một biến cố nào đó mà khách hàng rút tiền ào ạt. Trong nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy, ng©n hµng ph¶i ®i vay bæ sung nguån vèn thanh to¸n hoÆc ph¶i b¸n tµi s¶n Cã cña m×nh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu rót tiÒn cña ng­êi göi tiÒn. Mäi ng©n hµng ho¹t ®éng b×nh th­êng ph¶i ®¶m b¶o ®­îc kh¶ n¨ng thanh to¸n. Kh¶ n¨ng chi tr¶ lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu chi tr¶ hiÖn t¹i, ®ét xuÊt, vµ trong t­¬ng lai. Khi ng©n hµng thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶, nÕu kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt kÞp thêi cã thÓ dÉn ®Õn mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶. Khi ng©n hµng thõa kh¶ n¨ng chi tr¶ sÏ ®Én ®Õn ®äng vèn, lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh lêi, thu nhËp cña ng©n hµng gi¶m. * Rñi ro vÒ nguån vèn Rñi ro vÒ nguån vèn th­êng xÈy ra d­íi hai h×nh thøc: rñi ro thiÕu vèn vµ rñi ro thõa vèn. Tr­íc hÕt, chóng ta cÇn ph¶i hiÓu râ vÒ kh¸i niÖm thõa vµ thiÕu vèn trong kinh doanh ng©n hµng. Thõa vèn lµ t×nh tr¹ng vèn tån ®äng ë quü nghiÖp vô, bao gåm c¶ quü thanh to¸n tiÒn göi ë ng©n hµng Nhµ N­íc, quü tiÒn mÆt, quü dù tr÷ cña ng©n hµng. ThiÕu vèn lµ t×nh tr¹ng xuÊt hiÖn trong c¸c bé phËn thanh to¸n cña ng©n hµng. Rñi ro do thõa vèn: Ng©n hµng Th­¬ng m¹i th«ng qua h×nh thøc “®i vay ®Ó cho vay” nh»m kiÕm lîi nhuËn, cßn nguån vèn tù cã “chØ lµ c¸i ®Öm chèng ®ì sù sôt gi¸ cña c¸c tµi s¶n Cã”. Khi nguån vèn huy ®éng cña ng©n hµng bÞ ø ®äng cã nghÜa lµ ng©n hµng kh«ng cho vay ra ®­îc hoÆc kh«ng sö dông hÕt, trong khi ®ã ng©n hµng vÉn ph¶i tr¶ l·i cho ng­êi göi tiÒn, chi c¸c chi phÝ nghiÖp vô, c¸c chi phÝ qu¶n lý. NÕu kh«ng kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy th× ®Õn mét chõng mùc nµo ®ã, møc ®é thua lç lín sÏ dÉn ®Õn viÖc ®ãng cöa ng©n hµng. Rñi ro do thiÕu vèn: Thõa vèn ®· g©y khã kh¨n cho ng©n hµng th× viÖc thiÕu vèn cßn tÖ h¹i h¬n nhiÒu. Rñi ro thiÕu vèn kh«ng thÓ l­êng hÕt møc ®é cña nã g©y ra v× vèn cña ng©n hµng phÇn lín lµ vèn huy ®éng (vèn ®i vay) cña x· héi ®Ó cho vay ra. NÕu thiÕu vèn trong thanh to¸n ng©n hµng kh«ng thÓ thanh to¸n cho kh¸ch hµng khi hä cã nhu cÇu rót tiÒn. NÕu víi c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c th× viÖc thanh to¸n chØ lµ mét phÇn vèn cña ®¬n vÞ vµ cã thÓ sÏ kh«ng khã kh¨n trong viÖc khÊt nî víi kh¸ch hµng (tÊt nhiªn viÖc lµm nµy kh«ng thÓ kÐo dµi vµ th­êng xuyªn), nh­ng víi ho¹t ®éng cña ng©n hµng, khi mét kh¸ch hµng bÞ khÊt nî sÏ kÐo theo hµng lo¹t kh¸ch hµng sÏ ®Õn ng©n hµng ®Ó rót tiÒn. §iÒu x¶y ra khi ®ã sÏ lµ ho¹t ®éng cña ng©n hµng bÞ x¸o trén, mµ kh¶ n¨ng cao nhÊt cã thÓ x¶y ra ®ã lµ tuyªn bè mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ ph¸ s¶n. Nh­ vËy, lo¹i rñi ro nµy rÊt nguy hiÓm, khã l­êng hÕt ®­îc hËu qu¶, thËm chÝ nã cßn nguy hiÓm h¬n c¶ lo¹i rñi ro bÊt kh¶ kh¸ng do thiªn tai, ®Þch ho¹ g©y ra bëi lÏ víi c¸c lo¹i rñi ro ®ã ng©n hµng vÉn cßn kh¶ n¨ng phôc håi víi c¸c lo¹i rñi ro thiÕu vèn th× kh¶ n¨ng xÊu nhÊt cña mét doanh nghiÖp cã thÓ x¶y ra. * Rñi ro ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng Mét xu h­íng ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong ho¹t ®éng cña mét ng©n hµng hiÖn ®¹i lµ viÖc më réng c¸c nghiÖp vô ngo¹i b¶ng. Theo ®Þnh nghÜa, ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng lµ c¸c ho¹t ®éng kh«ng thuéc b¶ng c©n ®èi tµi s¶n (néi b¶ng), bëi v× c¸c ho¹t ®éng nµy kh«ng liªn quan ®Õn viÖc n¾m gi÷ c¸c chøng kho¸n hay giÊy nhËn nî thø cÊp. Tuy nhiªn, c¸c ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn tr¹ng th¸i t­¬ng lai cña b¶ng c©n ®èi tµi s¶n néi b¶ng bëi v× c¸c ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng cã thÓ t¹o ra nh÷ng tµi s¶n Cã vµ tµi s¶n Nî bæ sung cho b¶ng c©n ®èi néi b¶ng. XuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt cña c¸c ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng lµ ng©n hµng thu ®­îc phÝ trong khi kh«ng ph¶i sö dông ®Õn vèn kinh doanh cho nªn ®· khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng ngµy cµng ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng nµy còng tiÒm Èn nhiÒu rñi ro. Ch¼ng h¹n, trong tr­êng hîp c«ng ty ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ph¸ s¶n th× ng©n hµng ph¶i ®øng ra thanh to¸n toµn bé gèc vµ l·i chøng kho¸n do c«ng ty ph¸t hµnh. Trong thùc tÕ, nh÷ng tr­êng hîp thua lç nghiªm träng trong c¸c ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng ®· trë thµnh nguyªn nh©n chÝnh khiÕn cho ng©n hµng cã thÓ ph¸ s¶n. Ngµy nay, ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. Trong khi mét sè ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng ®­îc sö dông tÝch cùc vµo viÖc phßng ngõa rñi ro l·i suÊt, rñi ro ngo¹i hèi vµ rñi ro tÝn dông... th× nÕu viÖc qu¶n trÞ ®iÒu hµnh kh«ng hiÖu qu¶ hoÆc kh«ng ®¸nh gi¸ ®óng ®­îc t¸c dông cña c¸c nghiÖp vô ngo¹i b¶ng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng tæn thÊt to lín. * Rñi ro c«ng nghÖ vµ ho¹t ®éng Rñi ro c«ng nghÖ ph¸t sinh khi nh÷ng kho¶n ®Çu t­ cho ph¸t triÓn c«ng nghÖ kh«ng t¹o ra ®­îc kho¶n tiÕt kiÖm trong chi phÝ nh­ ®· dù tÝnh. Rñi ro vÒ c«ng nghÖ cã thÓ g©y nªn hËu qu¶ lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ng©n hµng gi¶m xuèng ®¸ng kÓ vµ lµ nguyªn nh©n tiÒm Èn cña sù ph¸ s¶n ng©n hµng trong t­¬ng lai. Rñi ro ho¹t ®éng cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi rñi ro c«ng nghÖ vµ cã thÓ ph¸t sinh bÊt cø khi nµo nÕu hÖ thèng c«ng nghÖ bÞ trôc trÆc hoÆc lµ khi hÖ thèng hç trî bªn trong ngõng ho¹t ®éng. VÝ dô, trong giao dÞch trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, ng©n hµng cã thÓ lµ ng­êi cho vay hoÆc ng­êi ®i vay. ViÖc thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng diÔn ra hµng ngµy. Th«ng th­êng, hÖ thèng m¸y tÝnh cña ng©n hµng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ nh­ng ®«i khi còng x¶y ra trôc trÆc vµ do ®ã rñi ro cã thÓ ph¸t sinh. Rñi ro cã thÓ x¶y ra khi hÖ thèng m¸y tÝnh ®· xö lÝ sai c¸c kho¶n vay cña ng©n hµng ë møc qu¸ cao, ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng©n hµng vµ buéc ng©n hµng nµy ph¶i lËp tøc vay tiÒn tõ Ng©n hµng Trung ¦¬ng ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n. * Rñi ro Quèc gia Ngoµi c¸c lo¹i rñi ro ngo¹i hèi, rñi ro l·i suÊt ngo¹i tÖ... nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn th× ngay c¶ trong tr­êng hîp ng©n hµng ®Çu t­ b»ng b¶n tÖ cho c¸c c«ng ty n­íc ngoµi cã trô së ë n­íc ngoµi còng cã thÓ chÞu rñi ro ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®ã lµ rñi ro Quèc gia. Rñi ro Quèc gia cßn nghiªm träng h¬n c¶ tr­êng hîp tÝn dông mµ ng©n hµng gÆp ph¶i khi ®Çu t­ cho c¸c c«ng ty néi ®Þa. Trong tr­êng hîp ng©n hµng ®Çu t­ cho c«ng ty n­íc ngoµi th× ngay c¶ trong tr­êng hîp c«ng ty cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng hoµn tr¶ vèn vay, nh­ng còng cã thÓ kh«ng thùc hiÖn ®­îc, bëi v× ChÝnh phñ n­íc nµy cÊm hoÆc h¹n chÕ viÖc thanh to¸n cho n­íc ngoµi do dù tr÷ ngo¹i hèi h¹n hÑp hoÆc v× lÝ do chÝnh trÞ. Trong c¸c lo¹i rñi ro trªn th× phæ biÕn nhÊt lµ rñi ro tÝn dông vµ rñi ro l·i suÊt. Ph¹m vi ®Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu hai lo¹i rñi ro nµy ë chi nh¸nh NHNo&PTNT thµnh phè H¶i D­¬ng. V× vËy, phÇn tiÕp theo sÏ nghiªn cøu chi tiÕt lý luËn vÒ hai lo¹i nµy. 2.1.3 Rủi ro tín dụng 2.1.3.1 Khái niệm rủi ro tín dụng Ngµy nay rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông cña Ng©n hµng lµ mét vÊn ®Ò ®ang ®­îc c¸c NHTM hÕt søc quan t©m. Rñi ro tÝn dông ph¸t sinh trong tr­êng hîp Ng©n hµng kh«ng thu ®­îc ®Çy ®ñ c¶ gèc vµ l·i cña viÖc vay, hoÆc lµ viÖc thanh to¸n nî gèc vµ l·i kh«ng ®óng kú h¹n. Trong tr­êng hîp ng­êi vay tiÒn bÞ ph¸ s¶n, viÖc thu håi gèc vµ l·i tÝn dông ®Çy ®ñ lµ kh«ng ch¾c ch¾n, do ®ã Ng©n hµng cã thÓ gÆp rñi ro tÝn dông. Theo quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/4/2005 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thì: “Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết”. Nh­ vËy, rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông cña Ng©n hµng lµ sù tæn thÊt, mÊt m¸t vÒ tµi chÝnh mµ Ng©n hµng ph¶i g¸nh chÞu do kh¸ch hµng vay vèn cña Ng©n hµng kh«ng tr¶ nî ®­îc ®óng h¹n, kh«ng thùc hiÖn ®óng cam kÕt víi bÊt kú lý do nµo. Cã thÓ ®Þnh nghÜa rñi ro tÝn dông lµ kho¶n lç do Ng©n hµng cÊp tÝn dông cho mét kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®­îc nî theo hîp ®ång tÝn dông ®· ký. Cã nghÜa lµ kh¶ n¨ng kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®­îc nî theo hîp ®ång g¾n liÒn víi mçi kho¶n tÝn dông Ng©n hµng cÊp cho hä. HoÆc nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n, luång thu nhËp dù tÝnh mang l¹i tõ c¸c tµi s¶n cã sinh lêi cña c¸c Ng©n hµng cã thÓ kh«ng ®­îc hoµn tr¶ ®Çy ®ñ xÐt c¶ vÒ mÆt sè l­îng vµ thêi gian. Rñi ro trong ho¹t ®éng tÝn dông rÊt ®a d¹ng, nã cã thÓ rñi ro khi Ng©n hµng bÞ ø ®äng vèn, rñi ro thiÕu vèn kh¶ dông do sù chªnh lÖch vÒ tû träng gi÷a vèn cho vay vµ vèn ®i vay theo tiªu thøc thêi gian, rñi ro khi c¸c vËt ®¶m b¶o tÝn dông kh«ng cßn gi¸ trÞ nh­ khi ®¸nh gi¸ ban ®Çu tr­íc khi cho vay, rñi ro kh«ng thu håi ®­îc nî. Tuy nhiªn, trong ph¹m vi cã h¹n cña ®Ò tµi chØ xem xÐt rñi ro khi Ng©n hµng kh«ng thu håi ®­îc nî hay cßn gäi lµ nî qu¸ h¹n, nî khã ®ßi. Rñi ro tÝn dông cã thÓ x¶y ra ë bèn tr­êng hîp ®èi víi nî l·i vµ nî gèc. §ã lµ viÖc kh«ng thu ®­îc l·i ®óng h¹n hoÆc kh«ng thu ®ñ vèn. Tuú tõng tr­êng hîp mµ Ng©n hµng h¹ch to¸n vµo c¸c kho¶n môc theo dâi kh¸c nhau nh­ lµ l·i treo hoÆc nî qu¸ h¹n. Khi kh«ng tr¶ l·i ®óng h¹n, nguy c¬ rñi ro ®¹t ë møc ®é thÊp, vµ chØ ®­a vµo môc l·i treo ph¸t sinh. NÕu Ng©n hµng kh«ng thÓ thu ®ñ l·i th× sÏ cã kho¶n môc l·i treo, trõ nh÷ng tr­êng hîp Ng©n hµng miÔn gi¶m kho¶n l·i ®ã cho doanh nghiÖp. Cßn khi kh«ng thu ®­îc vèn ®óng h¹n, Ng©n hµng sÏ cã kho¶n nî qu¸ h¹n ph¸t sinh. Tuy nhiªn kho¶n nµy vÉn ch­a ®­îc coi lµ kho¶n mÊt vèn hoµn toµn cña Ng©n hµng v× cã thÓ v× lý do nµo ®ã doanh nghiÖp chËm tr¶ nî gèc vµ sÏ tr¶ sau h¹n cam kÕt trong hîp ®ång. NÕu nh­ c¸c kho¶n nµy Ng©n hµng kh«ng thÓ thu håi ®­îc (do doanh nghiÖp ph¸ s¶n) th× lóc nµy Ng©n hµng ®­îc coi nh­ gÆp rñi ro tÝn dông ë møc ®é cao [8]. S¬ ®å 1: M« h×nh rñi ro tÝn dông cña Ng©n hµng Rñi ro tÝn dông Kh«ng thu ®­îc vèn ®óng h¹n Kh«ng thu ®ñ l·i Kh«ng thu ®ñ vèn cho vay (mÊt vèn) Kh«ng thu ®­îc l·i ®óng h¹n L·i treo ph¸t sinh Nî qu¸ h¹n ph¸t sinh 1. L·i treo ®ãng b¨ng 2. MiÔn gi¶m l·i Nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu Rñi ro tÝn dông tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc, c¸c h×nh thøc ®ã lu«n biÕn chuyÓn qua nhau mµ møc ®é cuèi cïng lµ nã kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi. Lóc ®Çu, doanh nghiÖp cã thÓ chËm tr¶ l·i sau ®ã chËm tr¶ nî gèc, h¬n n÷a lµ kh«ng thÓ tr¶ l·i vµ cuèi cïng lµ kh«ng tr¶ nî gèc. Lóc nµy, Ng©n hµng thùc sù r¬i vµo t×nh tr¹ng rñi ro. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i lóc nµo rñi ro tÝn dông Ng©n hµng ®Òu tr¶i qua bèn h×nh thøc trªn. Cã khi doanh nghiÖp tr¶ l·i rÊt ®Çy ®ñ, ®óng h¹n nh­ng cuèi cïng l¹i kh«ng tr¶ nî gèc nªn Ng©n hµng chØ cã kho¶n môc nî qu¸ h¹n ph¸t sinh råi chuyÓn sang nî qu¸ h¹n kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi. C¸c truêng hîp trªn chØ lµ c¸c t×nh huèng tæng qu¸t, khi nghiªn cøu rñi ro tÝn dông ng­êi ta th­êng chó träng vµo c¸c nguy c¬ x¶y ra rñi ro nh­ l·i treo vµ ®Æc biÖt lµ nî qu¸ h¹n ph¸t sinh, cßn l·i treo ®ãng b¨ng vµ nî qu¸ h¹n kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi ®­îc coi lµ c¸c t×nh huèng rñi ro thùc sù nªn th­êng ®uîc xem xÐt ®Ó gi¶i quyÕt hËu qu¶ vµ rót ra bµi häc [8]. 2.1.3.2 C¸c dÊu hiÖu cña rñi ro tÝn dông ViÖc kinh doanh khã cã thÓ thÊt b¹i qua mét ®ªm, do vËy mµ sù thÊt b¹i ®ã th­êng cã mét vµi b¸o ®éng. Cã dÊu hiÖu mê nh¹t, cã dÊu hiÖu rÊt râ rµng. Ng©n hµng cÇn cã c¸ch ®Ó nhËn ra nh÷ng dÊu hiÖu ban ®Çu kho¶n vay cã vÊn ®Ò vµ cã hµnh ®éng cÇn thiÕt nh»m ng¨n ngõa hoÆc xö lý chóng. Nh­ng cÇn ph¶i chó ý lµ: C¸c dÊu hiÖu nµy ®«i khi nhËn ra qua mét qu¸ tr×nh chø kh«ng ph¶i mét thêi ®iÓm. Vµ cã thÓ xÕp c¸c dÊu hiÖu cña rñi ro tÝn dông thµnh c¸c nhãm sau: Nhãm 1: Nhãm c¸c dÊu hiÖu liªn quan ®Õn mèi quan hÖ víi Ng©n hµng [8] Trong qu¸ tr×nh h¹ch to¸n cña kh¸ch hµng, xu h­íng cña c¸c tµi kho¶n cña kh¸ch hµng qua mét qu¸ tr×nh sÏ cung cÊp cho Ng©n hµng mét sè dÊu hiÖu quan träng gåm: Ph¸t hµnh sÐc qua sè d­ hoÆc bÞ tõ chèi, khã kh¨n trong thanh to¸n l­¬ng, sù giao ®éng cña c¸c tµi kho¶n mµ ®Æc biÖt lµ gi¶m sót sè d­ trªn tµi kho¶n tiÒn göi, t¨ng møc sö dông b×nh qu©n trong c¸c tµi kho¶n, kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng c¾t gi¶m chi phÝ gia t¨ng c¸c kho¶n nî th­¬ng m¹i hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n nî khi ®Õn h¹n. C¸c ho¹t ®éng cho vay nh­: Møc ®é vay th­êng xuyªn gia t¨ng thanh to¸n chËm c¸c kho¶n nî gèc vµ l·i, th­êng xuyªn yªu cÇu Ng©n hµng gia h¹n, yªu cÇu c¸c kho¶n vay v­ît qu¸ nhu cÇu dù kiÕn. Ph­¬ng thøc tµi chÝnh: Sö dông nhiÒu c¸c kho¶n tµi trî ng¾n h¹n cho c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn dµi h¹n. Nhãm 2: Nhãm c¸c dÊu hiÖu liªn quan ®Õn ph­¬ng ph¸p qu¶n lý cña kh¸ch hµng [8] Thay ®æi th­êng xuyªn c¬ cÊu cña hÖ thèng qu¶n trÞ hoÆc ban ®iÒu hµnh lu«n bÊt ®ång vÒ môc ®Ých qu¶n trÞ, ®iÒu hµnh ®éc ®o¸n hoÆc ng­îc l¹i qu¸ ph©n t¸n. C¸ch thøc ho¹ch ®Þnh cña kh¸ch hµng cã biÓu hiÖn: §­îc ho¹ch ®Þnh bëi Héi ®ång qu¶n trÞ hoÆc Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh Ýt hay kh«ng cã kinh nghiÖm, Héi ®ång qu¶n trÞ hoÆc Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh c¸c doanh nghiÖp lín tham gia qu¸ s©u vµo vÊn ®Ò th­êng nhËt, thiÕu quan t©m ®Õn lîi Ých cña cæ ®«ng, cña chñ nî, viÖc thuyªn chuyÓn nh©n viªn diÔn ra th­êng xuyªn, qu¶n lý cã tÝnh gia ®×nh, cã biÓu hiÖn thiÕu tin t­ëng vµo ng­êi qu¶n lý kh«ng thuéc gia ®×nh, cho thµnh viªn cña gia ®×nh ch­a ®­îc ®µo t¹o, huÊn luyÖn ®Çy ®ñ ®¶m ®­¬ng vÞ trÝ then chèt, cã tranh chÊp trong qu¸ tr×nh qu¶n lý, bao gåm c¸c mèi quan hÖ tranh chÊp gi÷a Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh víi c¸c cæ ®«ng kh¸c, cã c¸c chi phÝ qu¶n lý bÊt hîp lý, tËp trung qu¸ møc chi phÝ ®Ó g©y Ên t­îng nh­ thiÕt bÞ v¨n phßng rÊt hiÖn ®¹i, ph­¬ng tiÖn giao th«ng ®¾t tiÒn, Ban gi¸m ®èc cã cuéc sèng xa hoa, lÉn lén gi÷a chi phÝ kinh doanh vµ tµi chÝnh c¸ nh©n. Nhãm 3: Nhãm c¸c dÊu hiÖu liªn quan tíi c¸c ­u tiªn trong kinh doanh. DÊu hiÖu héi chøng hîp ®ång lín: Kh¸ch hµng bÞ Ên t­îng bëi mét kh¸ch hµng cã tªn tuæi mµ sau nµy cã thÓ trë nªn lÖ thuéc, Ban gi¸m ®èc c¾t gi¶m lîi nhuËn nh»m ®¹t ®­îc hîp ®ång lín, dÊu hiÖu héi chøng s¶n phÈm ®Ñp, kh«ng ®óng lóc hoÆc bÞ ¸m ¶nh bëi mét s¶n phÈm mµ kh«ng chó ý ®Õn c¸c yÕu tè kh¸c, sù cÊp b¸ch kh«ng thÝch hîp nh­ do ¸p lùc néi bé dÉn ®Õn viÖc tung s¶n phÈm dÞch vô qu¸ sím, c¸c h¹n møc thêi gian kinh doanh ®­a ra kh«ng thùc tÕ, t¹o mong ®îi trªn thÞ tr­êng kh«ng ®óng lóc. Nhãm 4: Nhãm c¸c dÊu hiÖu thuéc vÊn ®Ò kü thuËt vµ th­¬ng m¹i biÓu hiÖn [8] Khã kh¨n trong ph¸t triÓn s¶n phÈm, thay ®æi trªn thÞ tr­êng, tû gi¸ l·i suÊt, thay ®æi thÞ hiÕu, cËp nhËt kü thuËt míi, mÊt nhµ cung øng hoÆc kh¸ch hµng lín, thªm ®èi thñ c¹nh tranh, nh÷ng thay ®æi tõ chÝnh s¸ch thuÕ, ®iÒu kiÖn thµnh lËp vµ ho¹t ®éng, m«i tr­êng, s¶n phÈm cña kh¸ch hµng mang tÝnh thêi vô cao, cã biÓu hiÖn c¾t gi¶m c¸c chi phÝ söa ch÷a, thay thÕ. Nhãm 5: Nhãm c¸c dÊu hiÖu vÒ xö lý th«ng tin vÒ tµi chÝnh kÕ to¸n [8] ChuÈn bÞ kh«ng ®Çy ®ñ sè liÖu tµi chÝnh hoÆc chËm trÔ, tr× ho·n nép c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh th× thÊy: Sù gia t¨ng kh«ng c©n ®èi vÒ tû lÖ nî th­êng xuyªn, kh¶ n¨ng tiÒn mÆt gi¶m, t¨ng doanh sè b¸n nh­ng l·i suÊt gi¶m hoÆc kh«ng cã, c¸c tµi kho¶n h¹ch to¸n vèn ®iÒu lÖ kh«ng khíp, nh÷ng thay ®æi vÒ tû lÖ l·i ®· nép vµ l·i rßng trªn doanh sè b¸n, sè kh¸ch hµng nî t¨ng nhanh vµ thêi gian thanh to¸n cña c¸c con nî ®­îc kÐo dµi, lËp kÕ ho¹ch tr¶ nî mµ nguån vèn kh«ng ®ñ, kh«ng h¹ch to¸n ®óng tµi s¶n cè ®Þnh, lµm ®Ñp b¶ng c©n ®èi b»ng c¸ch t¹o ra c¸c tµi s¶n v« h×nh, th­êng xuyªn kh«ng ®¹t møc kÕ ho¹ch vÒ s¶n xuÊt vµ b¸n hµng, t¨ng gi¸ trÞ qu¸ ®¹t møc kÕ ho¹ch vÒ s¶n xuÊt vµ b¸n hµng, t¨ng gi¸ trÞ qu¸ cao th«ng qua viÖc tÝnh l¹i tµi s¶n, ph©n bè nî kh«ng thÝch hîp, lÖ thuéc vµo s¶n phÈm bÊt th­êng c¸n bé tÝn dông còng kh«ng thÓ nhËn biÕt ®­îc nh­: Nh÷ng vÊn ®Ò ®¹o ®øc thËm chÝ d¸ng vÎ cña nhµ kinh doanh còng biÓu hiÖn dÊu hiÖu g× ®ã, sù xuèng cÊp tr«ng thÊy cña n¬i kinh doanh còng lµ mét dÊu hiÖu, n¬i l­u gi÷ hµng hãa qu¸ nhiÒu h­ háng vµ l¹c hËu. Trong tÊt c¶ c¸c dÊu hiÖu trªn, dÊu hiÖu râ rµng vµ cã ý nghÜa nhÊt lµ chËm thanh to¸n c¸c kho¶n vay. 2.1.3.3 C¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn rñi ro tÝn dông a. C¸c nguyªn nh©n tõ phÝa ng­êi ®i vay * Nguyªn nh©n kh¸ch quan Rñi ro trong c¸c lÜnh vùc s¶n suÊt kinh doanh do c¸c nguyªn nh©n bÊt kh¶ kh¸ng thuéc vÒ thiªn nhiªn nh­: Thiªn tai, lò lôt, h¹n h¸n, sù thay ®æi thÞ hiÕu cña ng­êi tiªu dïng g©y ra c¸c biÕn ®éng xÊu ngoµi dù kiÕn trong mèi quan hÖ tÝn dông gi÷a Ng©n hµng vµ c¸c kh¸ch hµng cña m×nh, lµm gia t¨ng khèi l­îng c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n. Rñi ro do nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ: Kinh tÕ ¶nh h­ëng tíi tµi chÝnh cña ng­êi vay v× vËy ¶nh h­ëng ®Õn thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña ho¹t ®éng tÝn dông Ng©n hµng. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ h­ng thÞnh c¸c doanh nghiÖp kinh doanh thuËn lîi ®­îc lîi nhuËn cao vµ dÔ dµng tr¶ nî ®­îc Ng©n hµng. Cßn nÒn kinh tÕ ®ang ë t×nh tr¹ng suy tho¸i, s¶n xuÊt bÞ ®×nh ®èn, thu nhËp cña mäi thµnh viªn trong x· héi gi¶m dÇn ®Õn søc thu mua cña ng­êi d©n bÞ gi¶m sót, lµm cho hµng ho¸ b¸n gi¶m ®i cho nªn doanh thu b¸n hµng gi¶m lîi nhuËn ¶nh h­ëng ®Õn kÕ ho¹ch tr¶ nî Ng©n hµng. Do thay ®æi c¬ chÕ chÝnh s¸ch: Trong nh÷ng tr­êng hîp cã sù thay ®æi vÒ chÝnh trÞ, ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é, luËt ph¸p cña nhµ n­íc hoÆc thay ®æi ®Þa giíi hµnh chÝnh c¸c ®Þa ph­¬ng, sù s¸t nhËp hay t¸ch ra cña c¸c bé ngµnh trong nÒn kinh tÕ. Nh÷ng sù thay ®æi vµ ®iÒu chØnh ®ã lµ cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, nh­ng tuú tõng thêi kú sÏ t¸c ®éng ®Õn quan hÖ gi÷a Ng©n hµng vµ c¸c kh¸ch hµng cña m×nh. §©y còng lµ nguyªn nh©n g©y rñi ro trong kinh doanh tÝn dông Ng©n hµng. Do thiÕu th«ng tin: Ng©n hµng thiÕu hoÆc kh«ng thÓ biÕt hÕt c¸c th«ng tin vÒ kh¸ch hµng ®iÒu nµy g©y rñi ro cho Ng©n hµng. Cã hai lo¹i: - Rñi ro do sù lùa chän sai hay cßn gäi lµ lùa chän ®èi nghÞch th­êng x¶y ra tr­íc khi cÊp tÝn dông. Do sù cung cÊp th«ng tin vÒ kh¸ch hµng kh«ng chÝnh x¸c cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã liªn quan hoÆc luËt s­ gióp viÖc cho Ng©n hµng, hiÓu râ vÊn ®Ò nh­ng nhÇm tin r»ng Ng©n hµng ®· chÊp nhËn møc ®é rñi ro ®ã trong khi ký c¸c hîp ®ång tÝn dông, hoÆc thiÕu c¸c chÝnh s¸ch chÕ ®é, ph¸p luËt cÇn thiÕt kh¸c cña Nhµ n­íc ®Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ viÖc quy ®Þnh c¸c chÕ ®é b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, viÖc kiÓm to¸n luËt cung cÊp vµ sö dông th«ng tin vÒ doanh nghiÖp. - Rñi ro ®¹o ®øc: Cã nh÷ng kh¸ch hµng khÐo che ®Ëy nh÷ng khiÕm khuyÕt cña m×nh nªn mÆc dï Ng©n hµng ®· ®iÒu tra kü cµng nh­ng kh¸ch hµng cè t×nh cã nh÷ng vi ph¹m, th­êng x¶y ra sau khi cÊp tÝn dông, ®ã lµ c¸c tr­êng hîp sö dông vèn vay sai môc ®Ých do Ng©n hµng kh«ng thÓ ®i theo s¸t ®­îc. Do m«i tr­êng ph¸p lý cho ho¹t ®éng tÝn dông cña Ng©n hµng nãi riªng vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ nãi chung lµ tæng hîp c¸c yÕu tè ph¸p lý bao gåm hÖ thèng ph¸p luËt, c¸c biÖn ph¸p thùc thi ph¸p luËt vµ sù nghiªm chØnh chÊp hµnh ph¸p luËt cña c¸c chñ thÓ tham gia kinh doanh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, yÕu tè ph¸p lý lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng kinh doanh ®­îc râ rµng, ®Æc biÖt trong ho¹t ®éng tÝn dông Ng©n hµng. NÕu m«i tr­êng ph¸p lý ch­a hoµn chØnh sÏ kh«ng ®¶m b¶o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn rñi ro trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, g©y nªn c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n cho Ng©n hµng. Do nh©n tè quèc tÕ: Ngµy nay tÝn dông trong n­íc bÞ ¶nh h­ëng rÊt lín bëi t×nh h×nh quèc tÕ, chÝnh s¸ch tµi chÝnh, l¹m ph¸t trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. T×nh h×nh ®ã sÏ ¶nh h­ëng tíi nÒn kinh tÕ trong n­íc, tíi c¸c doanh nghiÖp vµ v× thÕ sÏ ¶nh h­ëng tíi tÝn dông trong n­íc. * Nguyªn nh©n chñ quan. Kh¸ch hµng cña NHTM cã thÓ chia lµm 4 lo¹i: C¸ nh©n, doanh nghiÖp, tæ chøc tÝn dông kh¸c vµ ChÝnh phñ. Víi mçi lo¹i kh¸ch hµng do cã nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c nhau nªn viÖc t¹o ra nh÷ng RRTD còng kh¸c nhau. + §èi víi kh¸ch hµng lµ c¸ nh©n: Ng©n hµng cho hä vay tiÒn nh»m tho¶ m·n môc ®Ých tiªu dïng. Nguån ®Ó tr¶ nî c¸c kho¶n vay nµy lµ thu nhËp tõ._. l­¬ng vµ c¸c nguån tµi chÝnh kh¸c nh­ l·i tiÕt kiÖm, cæ tøc, lîi tøc. Do vËy nh÷ng nguyªn nh©n lµm gi¶m thu nhËp cña ng­êi vay nh­ kh«ng ®¶m b¶o l­¬ng do thÊt nghiÖp, l·i thu ®­îc tõ c¸c kho¶n ®Çu t­ tµi chÝnh gi¶m do biÕn ®éng nÒn kinh tÕ xÊu, lµm ¶nh h­ëng ®Õn viÖc tr¶ nî cña kh¸ch hµng. ViÖc sö dông vèn cña c¸ nh©n sai môc ®Ých dÉn ®Õn rñi ro cho Ng©n hµng. Kh¸ch hµng ho¹ch ®Þnh ng©n quü kh«ng chÝnh x¸c dÉn ®Õn rñi ro cho Ng©n hµng. VÝ dô kh¸ch hµng ho¹ch ®Þnh nh÷ng kho¶n thu t¨ng, nh÷ng kho¶n chi th× gi¶m nªn t¹o ra chªch lÖch thu chi dïng ®Ó tr¶ nî Ng©n hµng kh«ng chÝnh x¸c lµm cho viÖc tr¶ nî thùc tÕ kh«ng thùc hiÖn ®­îc. + §èi víi kh¸ch hµng lµ doanh nghiÖp: Rñi ro trong kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ x¶y ra nÕu viÖc tÝnh to¸n triÓn khai dù ¸n ®Çu t­ s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp kh«ng khoa häc, kh«ng thùc hiÖn kü cµng, x¸c thùc, c¸c sè liÖu vÒ møc tiªu thô s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng, c¸c chØ tiªu cÊu thµnh nªn gi¸ thµnh, chÊt l­îng nguyªn vËt liÖu kh«ng ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c. Tuy nhiªn, cho dï ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh cña ng­êi ®i vay ®· ®­îc tÝnh to¸n mét c¸ch chi tiÕt, khoa häc, chÝnh x¸c ®Õn møc tèi ®a, th× viÖc ®Çu t­ vÉn chøa ®ùng kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro do nh÷ng thay ®æi bÊt ngê, ngoµi ý muèn vµ bÊt kh¶ kh¸ng cña c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh, g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn c«ng viÖc lµm ¨n, mang l¹i rñi ro cho doanh nghiÖp. Rñi ro trong kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng tr¶ nî cho Ng©n hµng víi møc ®é kh¸c nhau. C¸c thiÖt h¹i doanh nghiÖp ph¶i g¸nh chÞu do sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng cung cÊp gåm: - Gi¸ c¶ nguyªn vËt liÖu biÕn ®éng t¨ng lµm t¨ng gi¸ thµnh s¶n phÈm. NÕu gi¸ b¸n cña s¶n phÈm kh«ng thay ®æi nã sÏ lµm cho thu nhËp t¹o ra trªn thÞ tr­êng gi¶m, lµm gi¶m tæng lîi nhuËn thu ®­îc cña c¶ dù ¸n, ¶nh h­ëng xÊu ®Õn viÖc tr¶ nî Ng©n hµng. NÕu ®Ó ®¶m b¶o thu nhËp cña m×nh, doanh nghiÖp n©ng gi¸ b¸n cña s¶n phÈm lªn th× ®iÒu nµy sÏ lµm cho viÖc tiªu thô s¶n phÈm gÆp khã kh¨n, kh¶ n¨ng thu håi vèn s¶n xuÊt bÞ chËm trÔ, dÔ dµng vi ph¹m viÖc tr¶ nî Ng©n hµng vÒ mÆt thêi gian. - ThiÕu nguyªn vËt liÖu phï hîp víi d©y truyÒn c«ng nghÖ s½n cã cña doanh nghiÖp, v× vËy ph¶i dïng c¸c nguyªn vËt liÖu kh¸c thay thÕ, kh«ng thÝch nghi víi d©y truyÒn c«ng nghÖ. - Kh¸ch hµng sö dông vèn vay sai môc ®Ých, kh«ng ®¶m b¶o ®é an toµn trong sö dông vèn, g©y l·ng phÝ thËm chÝ mÊt vèn lµm kh¶ n¨ng tr¶ nî cña doanh nghiÖp víi Ng©n hµng gÆp khã kh¨n, g©y chËm trÔ hoÆc kh«ng thÓ tr¶ ®­îc nî. N¨ng lùc tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, chñ dù ¸n kh«ng lµnh m¹nh, kh¶ n¨ng thanh to¸n chung yÕu kÐm. C¸c nguån thu cña doanh nghiÖp rÊt h¹n chÕ nh­ng khèi l­îng c¸c kho¶n nî ®Õn h¹n cña doanh nghiÖp qu¸ lín (c¸c kho¶n nî ng©n s¸ch, nî l­¬ng c«ng nh©n, nî ng­êi b¸n, nî Ng©n hµng, nî c¸c ®èi t­îng kh¸c...) C¬ cÊu vÒ vèn ®Çu t­ cña doanh nghiÖp kh«ng hîp lý: Quy m« cña doanh nghiÖp hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng më réng nh­ng gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh t¨ng lªn rÊt nhanh... TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n trªn g©y khã kh¨n trong viÖc tr¶ nî ®óng h¹n cña kh¸ch hµng, t¹o ra c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n trong kinh doanh tÝn dông. Nî qu¸ h¹n x¶y ra khi ®Õn thêi ®iÓm b¸o h¹n ng­êi ®i vay kh«ng thùc hiÖn ®­îc nghÜa vô tr¶ nî cho Ng©n hµng. ViÖc kh«ng tr¶ nî ®óng h¹n nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ kh¶ n¨ng chi tr¶ yÕu kÐm cña kh¸ch hµng, còng cã thÓ xuÊt ph¸t tõ ý ®Þnh chñ quan cña ng­êi ®i vay kh«ng muèn tr¶ nî (mÆc dï cã kh¶ n¨ng nh­ng kh«ng muèn thùc hiÖn). Lo¹i nguyªn nh©n g©y ra nî qu¸ h¹n nµy ®­îc xÕp vµo nguyªn nh©n rñi ro vÒ t­ c¸ch, ®¹o ®øc ng­êi ®i vay. T­ c¸ch cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp vay vèn t­ëng chõng Ýt cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ viÖc tµi trî vèn cña Ng©n hµng, nh­ng thùc tÕ ®©y lµ nguyªn nh©n kh¸ quan träng g©y ra nî qu¸ h¹n, rñi ro tÝn dông, ®· cã nhiÒu vô ®æ bÓ do lõa ®¶o g©y ra. b. C¸c nguyªn nh©n tõ phÝa Ng©n hµng Ng©n hµng kh«ng chÊp hµnh nghiªm tóc chÕ ®é tÝn dông vµ ®iÒu kiÖn cho vay. ChÝnh s¸ch vµ qui tr×nh cho vay ch­a chÆt chÏ, ch­a cã qui tr×nh qu¶n trÞ rñi ro h÷u hiÖu, ch­a chó träng ®Õn ph©n tÝch kh¸ch hµng, xÕp lo¹i rñi ro tÝn dông ®Ó tÝnh to¸n ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng tr¶ nî. §èi víi ng­êi cho vay, Ng©n hµng chñ yÕu dùa trªn kinh nghiÖm nhá vµ c¸ nh©n, quyÕt ®Þnh cho vay cña Ng©n hµng chñ yÕu dùa trªn kinh nghiÖm, ch­a ¸p dông c«ng cô chÊm ®iÓm tÝn dông. Kü thuËt cÊp tÝn dông ch­a hiÖn ®¹i, ch­a ®a d¹ng, viÖc x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông cho kh¸ch hµng cßn qu¸ ®¬n gi¶n, thêi gian ch­a phï hîp, chñ yÕu lµ tÝn dông trùc tiÕp, s¶n phÈm tÝn dông ch­a phong phó. ThiÕu th«ng tin vÒ kh¸ch hµng hay thiÕu th«ng tin ®¸ng tin cËy, kÞp thêi, chÝnh x¸c ®Ó xem xÐt, ph©n tÝch tr­íc khi cÊp tÝn dông. N¨ng lùc vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc cña mét sè c¸n bé tÝn dông ch­a ®ñ tÇm vµ vÊn ®Ò qu¶n lý sö dông, ®·i ngé c¸n bé Ng©n hµng ch­a tho¶ ®¸ng. Ngoµi ra c¸c nguyªn nh©n chÝnh trªn cßn cã nguyªn nh©n kh¸c g©y ra rñi ro tÝn dông nh­ lµ rñi ro tõ c¸c ®¶m b¶o tÝn dông: §èi víi b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n Ng©n hµng sÏ gÆp rñi ro do sù biÕn ®éng gi¸ theo chiÒu h­íng xÊu cña c¸c tµi s¶n b¶o ®¶m, do Ng©n hµng khã cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn n¾m gi÷ vµ xö lý tµi s¶n khi ng­êi vay kh«ng tr¶ ®­îc nî Ng©n hµng. §èi víi ®¶m b¶o b»ng b¶o l·nh ng©n hµng gÆp rñi ro khi ng­êi b¶o l·nh tõ chèi hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh. Trªn ®©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y ra rñi ro tÝn dông trong NHTM. Mçi mét rñi ro cã thÓ do mét hoÆc nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra vµ dÉn ®Õn hËu qu¶ kh«n l­êng cho c¸c NHTM. Rñi ro tÝn dông th­êng Èn chøa trong c¸c kho¶n cho vay cã vÊn ®Ò ®­îc biÓu hiÖn b»ng nhiÒu dÊu hiÖu. ViÖc x¸c ®Þnh râ c¸c nguyªn nh©n vµ ph¸t hiÖn sím c¸c dÊu hiÖu rñi ro ®Ó cã c¸c biÖn ph¸p øng phã h÷u hiÖu sÏ h¹n chÕ ®­îc rñi ro tÝn dông cña NHTM. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ tÊt c¶ nhµ qu¶n trÞ quan t©m. Bëi v× nÕu ®o l­êng ®­îc c¸c rñi ro th× viÖc phßng ngõa, h¹n chÕ trë nªn dÔ dµng h¬n. 2.1.3.4 C¸c chØ tiªu ®o l­êng rñi ro tÝn dông [4] Kết quả của việc quản lý rủi ro tín dụng thực chất là kết quả của việc thực hiện các biện pháp nhằm ngăn chặn khả năng rủi ro xảy ra đối với hoạt động tín dụng. Có rất nhiều chỉ tiêu phản ánh rủi ro tín dụng, dưới đây là một số chỉ tiêu chủ yếu hiện nay mà các ngân hàng thương mại thường dùng sử dụng. * Nợ quá hạn Nợ quá hạn là những khoản nợ mà khách hàng không trả được khi đến hạn thanh toán đã thoả thuận ghi trên hợp đồng tín dụng. Có thể nói đây là một chỉ tiêu rộng rãi nhất để đánh giá kết quả quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại. Chỉ tiêu này càng cao thì mức độ rủi ro tín dụng của ngân hàng càng lớn, việc quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng chưa tốt. * Tỷ lệ nợ quá hạn Nếu chỉ sử dụng chỉ tiêu nợ quá hạn thôi thì chưa đủ để đánh giá một cách đúng đắn việc quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng. Ngoài chỉ tiêu số tuyệt đối, người ta còn sử dụng chỉ tiêu số tương đối là tỷ lệ nợ quá hạn. Tỷ lệ nợ quá hạn là tỷ lệ giữa nợ quá hạn và tổng số dư nợ hiện có của ngân hàng. Tỷ lệ nợ quá hạn được xác định như sau: Tỷ lệ nợ quá hạn trong kỳ = Nợ quá hạn trong kỳ X 100% Tổng dư nợ trong kỳ Chỉ tiêu này phản ánh bao nhiêu phần trăm trong tổng dư nợ chưa thanh toán bị quá hạn. Tỷ lệ này càng cao thì khả năng rủi ro tín dụng của ngân hàng càng lớn, phản ánh việc quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng là chưa tốt. Ngược lại, tỷ lệ này thấp phản ánh việc quản lý rủi ro tín dụng ngân hàng đạt kết quả tốt. Tû lÖ nî qu¸ h¹n thÊp chøng minh ®­îc chÊt l­îng tÝn dông cao. Ph¶i xem xÐt sè nî tuyÖt ®èi cña sè nî qu¸ h¹n cã gi¶m, nÕu tæng d­ nî t¨ng th× tû lÖ nî qu¸ h¹n gi¶m ch­a ph¶n ¸nh ®­îc chÝnh x¸c chÊt l­îng tÝn dông: - Ph©n lo¹i theo thêi gian chia c¸c kho¶n rñi ro ph¸t sinh 360 ngµy. - Ph©n lo¹i tr¹ng th¸i nî ®äng vèn vµ nî kh«ng thu håi. - Ph©n lo¹i rñi ro cã ®¶m b¶o vµ rñi ro kh«ng cã ®¶m b¶o. Tuy nhiên, nếu tỷ lệ này thấp và bằng 0 không có nghĩa là việc quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng là tốt, mà số tiền rủi ro khi đó chính là tổng dư nợ hiện tại của ngân hàng. Không phải những khoản cho vay chưa đến hạn thanh toán là không có rủi ro. Vì thế, ngoài hai chỉ tiêu định lượng cơ bản nêu trên, người ta còn sử dụng chỉ tiêu định tính. * Các khoản tín dụng có vấn đề: là những khoản vay chưa đến hạn, chưa được xem là nợ quá hạn nhưng trong quá trình theo dõi, ngân hàng phát hiện thấy khách hàng có những dấu hiệu không trả được nợ. 2.1.3.5 HËu qu¶ cña rñi ro tÝn dông [3] a. §èi víi nÒn kinh tÕ Ng©n hµng th­¬ng m¹i ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh tiÒn tÖ tÝn dông, nã cã quan hÖ trùc tiÕp vµ th­êng xuyªn víi c¸c tæ chøc kinh tÕ do ®ã khi Ng©n hµng gÆp rñi ro tÊt yÕu g©y ra nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi. GÆp rñi ro lµm cho lîi nhuËn trong kinh doanh Ng©n hµng gi¶m, thËm chÝ Ng©n hµng ph¶i lÊy vèn tù cã ra ®Ó bï ®¾p dÉn ®Õn Ng©n hµng thiÕu vèn kh¶ dông hoÆc mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n. Do ®ã lßng tin cña kh¸ch hµng ®èi víi Ng©n hµng bÞ gi¶m sót ®¸ng kÓ cã thÓ dÉn tíi t×nh tr¹ng rót tiÒn å ¹t vµ l¹i ®Èy Ng©n hµng vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n h¬n. MÆt kh¸c, NHTM th­êng lËp thµnh mét hÖ thèng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, khi mét Ng©n hµng gÆp rñi ro cã nguy c¬ dÉn ®Õn ph¸ s¶n tÊt yÕu sÏ kÐo theo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng cña Ng©n hµng kh¸c theo kiÓu ph¶n øng d©y truyÒn g©y ra t×nh tr¹ng mÊt æn ®Þnh trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. T×nh tr¹ng nµy cã thÓ g©y nªn sù t¨ng gi¶m gi¸ trÞ ®ång tiÒn vµ tû gi¸ hèi ®o¸i g©y khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp trong s¶n xuÊt, tiªu thô hµng ho¸. §Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¸t triÓn mäi ho¹t ®éng thanh to¸n, giao dÞch cña kh¸ch hµng ®Òu ®­îc thùc hiÖn qua Ng©n hµng, c¸c doanh nghiÖp sèng chñ yÕu nhê vµo vèn cña Ng©n hµng nªn khi Ng©n hµng gÆp rñi ro cã thÓ g©y chËm trÔ trong c«ng t¸c thanh to¸n cña kh¸ch hµng lµm c¶n trë trùc tiÕp qu¸ tr×nh chu chuyÓn vèn dÉn ®Õn lµm gi¶m lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. b. §èi víi Ng©n hµng. Rñi ro x¶y ra t¸c ®éng trùc tiÕp tíi lîi nhuËn kinh doanh cña Ng©n hµng. Khi rñi ro ë møc ®é nhá th× Ng©n hµng ph¶i bï ®¾p b»ng lîi nhuËn cña m×nh, b»ng vèn tù cã nªn Ng©n hµng chØ bÞ gi¶m lîi nhuËn hoÆc bÞ lç. Song nÕu rñi ro ë møc ®é cao, nguån vèn tù cã cña Ng©n hµng kh«ng ®ñ bï ®¾p th× sÏ dÉn Ng©n hµng ®Õn bê vùc cña sù ph¸ s¶n. Nh­ vËy do hËu qu¶ cña m×nh, rñi ro cã thÓ lµm ®¶o lén thµnh qu¶ ho¹t ®éng trong nhiÒu n¨m vµ thËm trÝ trë thµnh vÊn ®Ò sèng cßn cña Ng©n hµng. Tãm l¹i: Rñi ro trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c NHTM tuú theo møc ®é mµ ¶nh h­ëng nhiÒu hay Ýt tíi b¶n th©n Ng©n hµng còng nh­ tíi nÒn kinh tÕ, nh­ng ®Æc biÖt rñi ro trong ho¹t ®éng tÝn dông ¶nh h­ëng lín nhÊt tíi Ng©n hµng. ChÝnh v× vËy, Ng©n hµng ph¶i quan t©m tíi viÖc h¹n chÕ rñi ro trong c¸c kho¶n cho vay. 2.1.4 Rủi ro về lãi suất 2.1.4.1 Rủi ro lãi suất [8] Rủi ro lãi suất là những tổn thất mà ngân hàng phải gánh chịu do sự thay đổi lãi suất trên thị trường gây ra. Rủi ro này bao gồm sự giảm sút trong thu nhập và giá trị thị trường của bảng tổng kết tài sản bị giảm đi. Rủi ro lãi suất gồm ba loại: Rủi ro do tái tài trợ tài sản nợ là rủi ro phát sinh khi tài sản nợ của ngân hàng nhạy cảm với lãi suất hơn tài sản có và lãi suất trên thị trường tăng lên. Rủi ro do tái tài trợ tài sản có là rủi ro phát sinh khi tài sản có của ngân hàng nhạy cảm với lãi suất hơn tài sản nợ và lãi suất trên thị trường giảm xuống. Rủi ro do giảm giá trị tài sản khi lãi suất thị trường biến động khiến cho giá trị của các tài sản giảm nhanh hơn giá trị của các khoản nợ, gây giảm giá trị vốn chủ sở hữu của ngân hàng. 2.1.4.3 Nguyên nhân của rủi ro lãi suất [8] a. Sự không cân xứng về kỳ hạn của bảng cân đối Chức năng đặc trưng của ngân hàng thương mại là biến đổi kỳ hạn của tài sản, vì vậy sự không cân xứng vì kỳ hạn của tài sản nợ và tài sản có là thường xuyên xảy ra, không thể tránh khỏi. Sự không cân xứng còn do nguyên nhân khách quan là khách hàng không tôn trọng thời hạn đã cam kết với ngân hàng. Những trường hợp này xảy ra thường xuyên, đặc biệt là khách hàng gửi tiền rút trước hạn, và hiện nay ngân hàng không có cơ chế để có thể nghiêm cấm được việc này. Điều này khiến cho ngân hàng không thể dự đoán chính xác được thời hạn của nguồn vốn cũng như tài sản của mình. Xét về sự chênh lệch kỳ hạn của tài sản có và tài sản nợ, ta có: - Trạng thái trường: là trạng thái ngân hàng có kỳ hạn của tài sản có dài hơn kỳ hạn của tài sản nợ. Với trạng thái này ngân hàng gặp rủi ro khi lãi suất tăng. - Trạng thái đoản: là trạng thái ngân hàng có kỳ hạn của tài sản nợ dài hơn kỳ hạn của tài sản có. Với trạng thái này ngân hàng gặp rủi ro khi lãi suất thị trường giảm. b. Biến động không thể dự đoán của lãi suất thị trường Trên thị trường tiền tệ có hàng ngàn người tham gia, mọi quyết định của ngân hàng phải phụ thuộc vào sự cạnh tranh trên thị trường, có nghĩa là ngân hàng là “người chấp nhận giá” chứ không phải là “người định giá”. Hơn thế nữa, lãi suất trên thị trường chịu tác động của rất nhiều yếu tố như: lạm phát dự tính, thu nhập thực tế của người dân, rủi ro của các công cụ nợ, tính thanh khoản của tài sản và chính sách tiền tệ của NHTW... Các nhân tố này không chỉ tác động riêng lẻ mà còn tổng hòa với nhau làm cho sự dự báo lãi suất càng khó chính xác. Việc dự báo lãi suất còn phụ thuộc rất lớn vào khả năng, trình độ của những con người trong ngân hàng. Muốn dự báo chính xác về lãi suất đỏi hỏi người phân tích phải thấu hiểu các mối quan hệ giữa các chính sách, các lực lượng cung cầu vốn trên thị trường.... Ngoài ra trên thị trường phải có những dự báo chính xác mới có thể giúp cho người phân tích dự đoán được diễn biến lãi suất trong tương lai. 2.1.4.4 Đo lường rủi ro lãi suất [7] a . Mô hình kỳ hạn đến hạn 1-Công thức tổng quát của mô hình Với những kết luận về mối quan hệ giữa lãi suất và giá trái phiếu, chúng ta có mô hình kỳ hạn đến hạn với một danh mục tài sản có và tài sản nợ. Gọi MA là kỳ hạn trung bình của danh mục tài sản có và ML là kỳ hạn trung bình của danh mục tài sản nợ, ta có: MA = WA1MA1 + WA2MA2 + … + WAnMAn ML = WA1ML1 + WA2ML2 + … + WAnMLn Trong đó: WAj là tỷ trọng của tài sản có j biểu thị theo giá thị trường WLj là tỷ trọng của tài sản nợ j biểu thị theo giá thị trường MAj là kỳ hạn đến hạn của tài sản có j MLj là kỳ hạn đến hạn của tài sản nợ j Mức độ chênh lệch: ∆M = MA - ML Tính chất của ∆M là lớn hơn, bằng hoặc nhỏ hơn 0 Ta xét một bảng cân đối tài sản đơn giản như sau Bảng 2.1: Bảng cân đối tài sản đơn giản của ngân hàng Tài sản có Tài sản nợ Tài sản có kỳ hạn dài (A) Tài sản nợ có kỳ hạn ngắn (L) Vốn tự có (E) Ta có : E = A – L Khi lãi suất trên thị trường tăng, thì giá trị thị trường của tài sản nợ và tài sản có đều giảm, song với giả thiết của ví dụ là tài sản có có kỳ hạn dài hơn tài sản nợ, điều này dẫn đến giá trị thị trường của tài sản có giảm nhiều hơn so với giá trị thị trường của vốn huy động. Bằng công thức ta có : ∆E = ∆A - ∆L Công thức trên cho thấy rằng, khi lãi suất tăng làm giá trị của tài sản có giảm nhiều hơn so với tài sản nợ, để bù đắp lại khoản lỗ này, ngân hàng phải trích từ vốn tự có của mình. Đây chính là rủi ro lãi suất. 2- Nhược điểm của mô hình kỳ hạn đến hạn Việc đo lường rủi ro lãi suất bằng mô hình kỳ hạn chưa tính hết mức độ rủi ro mà ngân hàng gặp phải khi lãi suất trên thị trường thay đổi. Chúng ta sẽ dễ dàng thầy rằng: ngay cả trong trường hợp ngân hàng đã cân xứng kỳ hạn đến hạn của tài sản nợ và tài sản có thì rủi ro lãi suất vẫn xảy ra qua xét trường hợp đơn giản sau: Giả sử ngân hàng huy động vốn bằng cách phát hành chứng chỉ tiền gửi với mệnh giá 100$, kỳ hạn một năm với lãi suất đơn là 10%/năm. Nghĩa là khi đến hạn ngân hàng sẽ thanh toán cho người gửi tiền là 110$. Giả sử ngân hàng dùng vốn huy động này cho các công ty vay với mức lãi suất là 15%/năm, kỳ hạn đến hạn là 1 năm, hoàn trả cố định các khoản tiền gốc bằng nhau theo định kỳ 6 tháng / 1 lần. Luồng tiền ngân hàng thu về từ hoạt động tín dụng lớn hơn hay nhỏ hơn 115$ là phụ thuộc vào sự thay đổi lãi suất trong 6 tháng cuối năm. Tại thời điểm cuối 6 tháng , ngân hàng thu về 50$ tiền gốc và 7.5$ tiền lãi Tại thời điểm cuối năm, ngân hàng thu về hai khoản: Một là: 50$ tiền gốc còn lại của khoản tín dụng và 3,75 tiền lãi trên số tiền gốc còn lại. Hai là: thu về từ khoản tái đầu tư 57,5 kỳ hạn 6 tháng. Nếu mức lãi suất thị trường không thay đổi, thì lãi thu từ tái đầu tư kỳ hạn 6 tháng là: 57,5 x ½ x 0,15 = 4,312$ Do đó luồng tiền thu được từ tái đầu tư là 61,8125. Luồng tiền tại thời điểm cuối năm được biểu diễn dưới bảng sau: Bảng 2.2: Luồng tiền thu được sau 1 năm tại mức lãi suất 15% Luồng tiền tại thời điểm cuối nửa năm Thu tiền gốc Thu tiền lãi $57,5 $50,00 $7,50 Luồng tiền tại thời điểm cuối năm Thu tiền gốc còn lại Thu tiền lãi từ gốc còn lại Thu tiền gốc tái đầu tư Thu tiền lãi từ tái đầu tư $115,5625 $50,00 $3,75 $57,50 $4,3125 Từ bảng trên cho thấy, mặc dù kỳ hạn của tín dụng và chứng chỉ tiền gửi đều là một năm nhưng chênh lệch giữa luồng tiền thu về và luồng tiền phải trả tại thời điểm cuối năm là 0,5625. Nguyên nhân của sự chênh lệch này là do ngân hàng đã tái đầu tư phần gốc và lãi thu được sau 6 tháng. Bây giờ giả sử rằng 6 tháng cuối năm, Lãi suất thay đổi, giảm từ 15% xuống 12%. Bây giờ luồng tiền cuối năm sẽ thay đổi theo bảng sau: Bảng 2.3: Luồng tiền thu được sau 1 năm tại mức lãi suất 12% Luồng tiền tại thời điểm cuối nửa năm Thu tiền gốc Thu tiền lãi $57,5 $50,00 $7,50 Luồng tiền tại thời điểm cuối năm Thu tiền gốc còn lại Thu tiền lãi từ gốc còn lại Thu tiền gốc tái đầu tư Thu tiền lãi từ tái đầu tư $114,70 $50,00 $3,75 $57,50 $3,54 Như vậy lãi suất giảm chỉ ảnh hưởng đến khoản tái đầu tư trong 6 tháng cuối năm, do đó ngân hàng đang từ trạng thái lãi chuyển thành trạng thái lỗ $0,30. Ví dụ trên cho thấy ngân hàng lỗ ngay cả khi kỳ hạn của tài sản nợ và tài sản có đã cân xứng nhau. Tóm lại: Mô hình kỳ hạn đến hạn là mô hình đơn giản để đo rủi ro lãi suất đối với ngân hàng. Mô hình cho thấy rằng, với các kỳ hạn đến hạn của tài sản nợ và tài sản có không cân xứng nhau, có thể đưa ngân hàng và trạng thái mất khả năng thanh toán cuối cùng. Bởi vì mô hình kỳ hạn đến hạn đã không tính đến yếu tố thời lượng của các luồng tài sản có và tài sản nợ, cho nên mô hình này bộc lộ là một phương pháp chưa hoàn hảo để đo lường rủi ro lãi suất. b. Mô hình thời lượng Trong mô hình này chúng ta sẽ thấy rằng chênh lệch giữa thời lượng của tài sản có và tài sản nợ là phép đo rủi ro lãi suất chính xác hơn nhiều so với mô hình kỳ hạn đến hạn, bởi vì nó đề cập đến yếu tố thời gian của tất cả các luồng tiền cũng như kỳ hạn đến hạn của tài sản nợ và tài sản có. 1. Công thức tổng quát của mô hình thời lượng. Chúng ta có thể tính thời lượng của bất kỳ một chứng khoán nào có thu nhập cố định bằng công thức tổng quát sau: D = = Trong đó: CFt là luồng tiền nhận được tại thời điểm cuối kỳ hạn t. n: là kỳ thứ cuối cùng. DFt: là nhân tố chiết khấu và DFt = R: là mức lãi suất thị trường hiện hành PVt: là giá trị hiện tại cua luồng tiền cuối kỳ t và PVt= CFt x DFt Từ đó chúng ta có: Mối quan hệ giữa thời lượng và kỳ hạn của tài sản: thời lượng tăng lên cùng với kỳ hạn của tài sản có thu nhập cố định, nhưng với một tỷ lệ giảm dần. Bằng công thức toán học chúng ta biểu diễn như sau: > 0 < 0 Điều này có nghĩa là khi M tăng thì D cũng tăng, nhưng D tăng với một tỷ lệ giảm dần. Mối quan hệ giữa thời lượng và mức lãi suất hiện hành của thị trường: Khi lãi suất tăng thì thời lượng giảm. Nghĩa là: < 0. 2.Ứng dụng mô hình thời lượng vào xác định mức rủi ro lãi suất đối với toàn bộ bảng cân đối của Ngân hàng. Để đo được thời lượng, trước hết chúng ta phải xác định thời lượng của tài sản nợ và tài sản có như sau. Xác định thời lượng bên tài sản có theo công thức sau: DA = DA1XA1 + DA2XA2 + … + DAnXAn Trong đó : DA là thời lượng của toàn bộ tài sản có. DAi thời lượng của tài sản thứ I trong tài sản có. XAi là tỷ trọng của tài sản i trong tài sản có. Và XA1 + XA2 + … + XAn = 1 Xác định thời lượng của tài sản nợ theo công thức sau: DL = DL1XL1+ DL2XL2 + … + DLnXLn Trong đó: DL là thời lượng của toàn bộ tài sản nợ. DLi thời lượng của tài sản thứ i trong tài sản nợ. XLi là tỷ trọng của tài sản thứ i trong tài sản nợ. Và XL1 + XL2 + … + XLn = 1 Chúng ta phân tích một bảng cân đổi đơn giản như sau: Bảng 2.4: Bảng cân đối tài sản đơn giản của ngân hàng thương mại Tài sản có Tài sản nợ Tài sản có (A) Tài sản nợ (L) Vốn tự có (E) Ta có: A = L+E Và ∆A = ∆L + ∆E Hay ∆E = ∆L - ∆A (7) Từ công thức chung của mô hình thời lượng, công thức (6) ta có: = - DA => ∆A = - DA.A. (8) = - DL => ∆L = - DL.L. (9) Từ (7), (8) và (9) ta có: ∆E = (-DA.A + DL.L) (10) ∆E = - (DA – DL.).A. (11) ∆E = - (DA – DL.k).A. (12) Ta gọi: (DA – k.DL) là khe hở kỳ hạn. Từ phương trình (12) ta rút ra kết luận như sau: Chênh lệch thời lượng giữa tài sản có và tài sản nợ được điều chỉnh bởi tỷ lệ đòn bẩy k. Chênh lệch thời lượng được tính bằng năm, phản ánh sự không cân xứng về thời lượng của hai vế bảng cân đối tài sản. Đặc biệt nếu chênh lệch này lớn thì tiềm ẩn rủi ro càng lớn. Mức độ thay đổi lãi suất càng nhiều thì tiềm ẩn rủi ro lãi suất đối với ngân hàng càng cao. Như vậy, chúng ta có thể biểu diễn rủi ro lãi suất đối với ngân hàng như sau: ∆E= - (chênh lệch thời lượng đã điều chỉnh) x (quy mô tài sản) x (mức thay đổi lãi suất). 3. Khả năng áp dụng mô hình thời lượng vào thực tế hoạt động ngân hàng và những hạn chế của nó. Những nhà phê bình mô hình thời lượng thường phàn nàn rằng rất khó áp dụng mô hình này vào thực tiễn hoạt động của ngân hàng. Mặc dù vậy, chúng ta sẽ được chứng kiến trong phần này việc áp dụng mô hình này vào phòng ngừa rủi ro là rất hiệu quả. Một bằng chứng cho thấy, ở một số nước như Mỹ, Úc… đã và đang bắt đầu sử dụng mô hình này vào việc giám sát vµ quản lý rủi ro lãi suất. Những nhà phê bình thường lập luận rằng: về mặt nguyên tắc nhà quản trị có thể thay đổi DA và DL để phòng ngừa rủi ro lãi suất được tốt hơn, nhưng việc cơ cấu lại bảng cân đối tài sản có một danh mục tài sản lớn và phức tạp có thể tốn kém thời gian và tiền bạc. Lập luận này chỉ có thể đúng trong quá khứ, ngày nay với việc mở rộng các nghiệp vụ trên thị trường như: mua bán vốn, chứng khoán hóa tài sản, và thị trường mua bán lại nã đã làm đơn giản, tăng được tốc độ và giảm được chi phí giao dịch rất nhiều trong việc cơ cấu lại bảng cân đối tài sản. Hơn nữa trong thực tế ngân hàng có thể sử dụng mô hình này thông qua các giao dịch nghiệp vụ cộng cụ phái sinh mà không nhất thiết phải cơ cấu lại bảng cân đối tài sản. Ở đây ta cũng nhận thấy mô hình này cũng có những hạn chế sau: Thứ nhất: khi xây dựng mô hình thời lượng, chúng ta đã giả thiết rằng lãi suất thị trường thay đổi ngay lập tức khi mua trái phiếu. Trong thực tế thì không phải lúc nào cũng như vậy, mà lãi suất thị trường thì có thể thay đổi bất kỳ lúc nào trong suốt kỳ hạn của trái phiếu. Điều đó cho thấy rằng việc chênh lệch thời lượng thực tế gây ra rủi ro lãi suất đã không đồng nhất với tính chênh lêch thời lượng trong lý thuyết. Thứ hai là: Mô hình thời lượng chỉ xác định mức độ rủi ro lãi suất khi lãi suất thị trường thay đổi ở mức nhỏ. Nếu lãi suất thay đổi ở mức lớn hơn thì mô hình thời lượng trở nên kém tin cậy, vì nó không dự đoán chính xác sự thay đổi ở mức lớn hơn thì mô hình thời lượng trở nên kém chính xác. Điều này do mô hình thời lượng đã dự đoán rằng, mối quan hệ giữa sự thay đổi giá trị chứng khoán với lãi suất là mối quan hệ tuyến tính. Nhưng thực tế chúng ta thấy rằng khi lãi suất tăng mạnh thì mô hình thời lượng đã dự đoán thì giá của chứng khoán nhiều hơn thực tế, và khi lãi suất giảm mạnh thì nó dự đoán thị giá của chứng khoán tăng chậm hơn thực tế. Điều này nói lên rằng mối quan hệ lãi suất và thị giá chứng khoán là mối quan hệ phi tuyến tính, đặc tính này được gọi là tính lồi. Từ đó ta có thể thấy mối quan hệ giữa tính lồi và thời lượng như sau: lãi suất thay đổi càng lớn và tính lồi càng lớn, thì nhà quản trị phải đối mặt với sai số càng lớn khi sử dụng mô hình thời lượng đo độ rủi ro. Thứ ba là: Yếu tố lãi suất trong mô hình thời lượng được quy định cố định tại thời điểm phát hành trái phiếu (hay cấp tín dụng) và được duy trì cho đến hết hạn. Tuy nhiên, hiện nay có rất nhiều trái phiếu (các khoản tín dụng) quy định theo mức lãi suất thả nổi. Vậy đối với chứng khoán thả nổi thì việc xác định thời lượng thế nào? Theo các nhà quản trị ngân hàng hiện đại, họ cho rằng: Thời lượng của chứng khoán có lãi suất thả nổi được xác định là khoảng thời gian từ thời điểm mua chứng khoán cho đến thời điểm điều chỉnh lãi suất lần đầu tiên. Chúng ta gọi thời điểm này là thời điểm định giá lại chứng khoán. c. Mô hình định giá lại Nội dung của mô hình đánh giá lại là việc phân tích các luồng tiền dựa trên nguyên tắc giá trị ghi sổ nhằm xác định chênh lệch giữa lãi suất thu được từ tài sản có và lãi suất thanh toán cho vốn huy động sau một thời kỳ nhất định. Đây chính là điểm khác biệt cơ bản so với mô hình kỳ hạn và mô hình thời lượng. 1. Tài sản có và tài sản nợ có thể tái định giá và không thể tái định giá Tài sản và nợ có thể tái định giá là tài sản và nợ nhạy cảm với lãi suất tức là nó sẽ được định giá lại trong từng thời kỳ nhất định cho phù hợp với sự biến động của thị trường. Chúng ta dễ dàng nhận thấy có những tài sản có thời hạn danh nghĩa là dài hạn, như 5 năm nhưng sẽ đến hạn trong 1 tháng tới thì giá trị của nó sẽ được tái đầu tư trong vòng 1 tháng nữa, nghĩa là nó sẽ phụ thuộc vào lãi suất trong 1 tháng tới, hay là nó cũng nhạy cảm với lãi suất. Như vậy, ở đây chúng ta cần xem xét đến thời hạn còn lại của các tài sản chứ không chỉ là thời hạn danh nghĩa của tài sản. Như vậy: Tài sản có thể định giá lại bao gồm: Chứng khoán ngắn hạn của chính phủ và của các tổ chức cá nhân (hoặc thời hạn còn lại ngắn); Các khoản cho vay ngắn hạn hoặc thời hạn còn lại ngắn; Các khoản cho vay và chứng khoán mang lãi suất thả nổi. Nợ có thể định giá lại bao gồm: Vay trên thị trường tiền tệ; Tiết kiệm ngắn hạn; Tiền gửi trên thị trường tiền tệ; Tiền gửi mang lãi suất thả nổi; các khoản tiền gửi dài hạn sắp đến hạn thanh toán. 2. Công thức chung của mô hình định giá lại Gọi GAP là chênh lệch giữa tài sản có và tài sản nợ nhạy cảm với lãi suất (Có thể định giá lại); RSA là tài sản có nhạy cảm với lãi suất; RSL là tài sản nợ nhạy cảm với lãi suất; ∆R là sự biến động của lãi suất; ∆Ni là sự biến động của thu nhập. Ta có công thức xác định rủi ro lãi suất của mô hình định giá lại là: GAP = RSA – RSL (1) ∆Ni = GAP x ∆R (2) Từ công thức (1) và (2) ta thấy: Nếu GAP > 0 tức là tài sản nợ nhạy cảm với lãi suất nhỏ hơn tài sản có nhạy cảm với lãi suất, ngân hàng sẽ gặp rủi ro khi lãi suất thị trường giảm. Nếu GAP < 0 tức là tài sản nợ nhạy cảm với lãi suất lớn hơn tài sản có nhạy cảm với lãi suất, ngân hàng sẽ gặp rủi ro khi lãi suất thị trường tăng. Nếu GAP = 0 tức là tài sản nợ nhạy cảm với lãi suất cân bằng với tài sản có nhạy cảm với lãi suất, ngân hàng sẽ không gặp rủi ro lãi suất. 3. Những hạn chế của mô hình định giá lại Thứ nhất: Như chúng ta đã biết, sự thay đổi của lãi suất thị trường ngoài ảnh hưởng đến thu nhập từ lãi suất, còn ảnh hưởng tới giá trị thị trường của tài sản có và tài sản nợ. Mô hình định giá lại chỉ đề cập đến giá trị ghi sổ của tài sản chứ không phải là giá trị thị trường của chúng. Do đó mô hình định giá lại chỉ phản ảnh được một phần rủi ro lãi suất đối với ngân hàng mà thôi. Thứ hai: Vấn đề phân nhóm tài sản theo một khung kỳ hạn đến hạn đã phản ánh sai lệch thông tin về cơ cấu các tài sản có và tài sản nợ trong cùng một nhóm. Giả định trong một nhóm có cùng một kỳ hạn có thể là bằng nhau, giả sử dưới 1 năm, số lượng tài sản có và tài sản nợ là bằng nhau, theo mô hình định giá lại thì coi như không có vấn đề gì đối với thu nhập lãi ròng. Nhưng nếu cơ cấu kỳ hạn tài sản có là từ 5 đến 6 tháng còn cơ cấu kỳ hạn tài sản nợ là từ 8 đến 9 tháng, rõ ràng là kỳ hạn đến hạn giữa tài sản nợ và tài sản có là không cân xứng nhau. Thứ ba: theo mô hình định giá lại, những khoản tín dụng dài hạn với lãi suất cố định thì không nhạy cảm với lãi suất, nhưng thường những khoản tín dụng dài hạn thường được trả góp định kỳ, do đó ngân hàng có thể tái đầu tư những khoản thu được trong năm với lãi suất thị trường hiện hành, nghĩa là các khoản thu này cũng là nhạy cảm với lãi suất. 2.2 Kinh nghiệm quản lý rủi ro của một số ngân hàng 2.2.1 Kinh nghiệm quản lý rủi ro của các Ngân hàng Thái Lan [9] Hệ thống ngân hàng Thái Lan đã có bề dày hoạt động hàng trăm năm nhưng đứng trước cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ Châu Á năm 1997-1998 vẫn bị chao đảo. Nhiều công ty tài chính và ngân hàng thương mại bị phá sản hoặc bắt buộc phải sát nhập. Tình hình đó buộc các ngân hàng Thái Lan phải xem xét lại toàn bộ chính sách, cách thức, quy trình hoạt động ngân hàng, trong đó đặc biệt là hoạt động tín dụng, nhằm giảm thiểu rủi ro...Đi đôi với việc đa dạng hoá các sản phẩm tín dụng và dịch vụ, xác định khách hàng, mục tiêu, chủ động tiếp thị khách hàng...một loạt thay đổi căn bản trong tín dụng đã được ngân hàng Thái Lan triển khai nhanh chóng và triệt để. Cụ thể như sau: * Tách bạch, phân công rõ chức năng của các bộ phận và tuân thủ các khâu trong quy trình giải quyết các khoản vay: - Tại Bangkok Bank, trước đây, các bộ phận trong quy trình này gộp làm một, nay ngân hàng đã tách hẳn thành hai bộ phận độc lập với nhau: Bộ phận tiếp nhận, giải quyết hồ sơ và bộ phận thẩm định. Trong đó, bộ phận thẩm định phải báo cáo thẩm định tín dụng, gồm: chiến lược và kế hoạch kinh doanh, báo cáo xếp hạng rủi ro...Đây là một thay đổi căn bản của Bangkok Bank nhằm bảo đảm tính độc lập khách quan trong quá trình làm việc. - Tương tự, tại Siam Commercial Bank (SCB) cũng đã xây dựng mô hình tổ chức triển khai dịch vụ tín dụng theo nguyên tắc phân định rõ trách nhiệm của 3 bộ phận: Marketing khách hàng, bộ phận thẩm định và bộ phận quyết định cho vay. Ngân hàng đã phân loại khách hàng theo từng nhóm khác nhau: khách hàng tiêu dùng (chủ yếu), khách hàng kinh doanh, khách hàng cá nhân (giàu, nghèo)...từ đó nhận rõ tính chất khác nhau làm cơ sở cho các bộ phận nói trên trong việc tiếp nhận và giải quyết hồ sơ, thẩm định và quyết._.y, ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng cña Ng©n hµng diÔn ra b×nh th­êng. Chi nh¸nh NHNo & PTNT thµnh phè H¶i D­¬ng cÇn ph¶i thùc hiÖn tèt c¬ chÕ th«ng tin phßng ngõa rñi ro, lu«n cËp nhËt th«ng tin vÒ thÞ tr­êng, vÒ kh¸ch hµng ®Ó tr¸nh viÖc lîi dông cña kh¸ch hµng vay vèn sö dông sai môc ®Ých vµ tr¸i víi qui ®Þnh cña Nhµ n­íc. §ång thêi c¸n bé tÝn dông cÇn n©ng cao ý thøc theo dâi chÆt chÏ chÊt l­îng cña tõng kho¶n tÝn dông, n©ng cao tr×nh ®é cña m×nh phï hîp víi c¸ch thøc ph©n lo¹i rñi ro míi ®Ó kh«ng bÞ bì ngì vµ cã thÓ triÓn khai thùc hiÖn nhanh chãng, hiÖu qu¶. 4.4.2.3 BiÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt t¹i Chi nh¸nh NHNo & PTNT thµnh phè H¶i D­¬ng (1) Kiểm soát mức chênh lệch của bảng cân đối NHNo & PTNT thực hiện chính sách cho các chi nhánh được quyền quyết định hoạt động của mình, vì vậy chi nhánh thµnh phè H¶i D­¬ng có quyền chủ động quyết định cho vay đối tượng nào, với kỳ hạn bao lâu. Do đó, chi nhánh nên cân đối giữa nguồn vốn huy động và sử dụng vốn sao cho giảm thiểu đối đa chênh lệch của bảng cân đối. Thực tế hiện nay Chi nh¸nh NHNo & PTNT thµnh phè H¶i D­¬ng có bàng tài sản nợ nhạy cảm hơn tài sản, vì vậy ngân hàng nên tập trung làm giảm tính nhạy cảm của nguồn vốn bằng cách tập trung tạo ra cơ cấu nguồn vốn rẻ, ồn định. Để có được cơ cấu vốn như vậy ngân hàng cần: Xây dựng chính sách huy động vốn tập trung vào nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cư, tránh huy động vốn trên thị trường liên ngân hàng. Tập trung nâng cao chất lượng dịch vụ của mình để thu hút các nguồn vốn giá rẻ như nguồn vốn thanh toán, tiền gửi không kỳ hạn. Xây dựng hình ảnh, thương hiệu góp phần tăng uy tín trên thị trường. Ngân hàng cũng nên quan tâm đến việc tăng tính nhạy cảm của tài sản có bằng cách thực hiện chính sách lãi suất thả nổi, rút ngắn kỳ hạn đánh giá lại của các khoản vay từ 1 năm xuống còn 6 tháng hoặc theo quý; luôn quan tâm đến chất lượng các khoản tín dụng tránh ra hạn, cơ cấu lại thời hạn; tăng cường các nghiệp vụ để tạo thêm thu nhập không nhạy cảm với lãi suất... (2) Nâng cao khả năng dự báo biến động lãi suất Mặc dù ngân hàng là “người chấp nhận giá”, không có khả năng điều chỉnh lãi suất theo hướng mình mong muốn, và việc dự báo lãi suất là rất khó khăn. Nhưng nếu ngân hàng dự đoán được sự biến động của lãi suất thì sẽ có lợi rất lớn không chỉ trong việc hạn chế rủi ro lãi suất mà còn cả trong việc kiếm lời. Hiện nay, nước ta thiếu những nguồn chính thống và những căn cứ tin cậy để dự đoán lãi suất nhưng ngân hàng có thể tự đưa ra những căn cứ cho mình để dự đoán như lãi suất trên thị trường liên ngân hàng, lãi suất trái phiếu kho bạc nhà nước…Ngoài ra ngân hàng cần nâng cao chất lượng các nguồn thông tin trong nội bộ và ngoài thị trường, việc thu nhập thông tin phải được tất cả các nhân viên thực hiện và đặc biệt là phải có nhân viên chuyên tránh việc thu thập thông tin. Dự báo lãi suất phụ thuộc rất lớn vào yếu tố con người, vì vậy để thực hiện được giải pháp này điều kiện tiên quyết là ngân hàng phải có được những nhà phân tích thị trường nhạy bén, có khả năng phán đoán. Để có những con người này ngân hàng nên có chính sách tìnm kiếm, ưu đãi người tài và chế độ đào tạo nâng cao nghiệp vụ thường xuyên cho cán bộ. (3) Hoàn thiện và nâng cao chất lượng quản trị rủi ro lãi suất * Xây dựng mô hình xác định rủi ro lãi suất Hiện nay, ngân hàng đã sử dụng biện pháp quản lý khe hở kỳ hạn nhưng biện pháp này còn nhiều hạn chế, ngân hàng cần tìm cách kết hợp ứng dụng các mô hình khác như mô hình thời lượng, mô hình định giá lại, mô hình kỳ hạn nhằm phát huy ưu điểm và khắc phục nhược điêm của các mô hình, làm cho việc đo lường rủi ro lãi suất chính xác hơn. Ví dụ, với sự giúp đỡ của máy tính, ngân hàng có thể sử dụng mô hình thời lượng để đánh giá rủi ro lãi suất ở khía cạnh tác động đến giá trị thị trường của các tài sản. * Thiết lập cơ chế kiểm soát và phòng chống rủi ro lãi suất Hệ thống kiếm soát rủi ro lãi suất bao gồm tàon bộ những chính sách, những thủ tục cần thiết giúp ngân hàng kiểm soát được rủi ro lãi suất, bao gồm: hệ thống hạn mức rủi ro lãi suất và quy trình quản lý rủi ro lãi suất hoản chỉnh. - Xây dựng hạn mức chấp nhận rủi ro: Hạn mức chấp nhận rủi ro là giới hạn tốn thất tối đa mà ngân hàng có thể chập nhận được. Hệ thống này được xây dựng trên cơ sở quy mô vốn tự có và tình hình lợi nhuận của ngân hàng. Hạn mức rủi ro là cơ sở để ngân hàng so sánh với con số rủi ro mà ngân hàng đã định lượng trong thực tế xem có vượt quá giới hạn cho phép hay không, từ đó giúp cho ngân hàng có biện pháp kịp thời điều tiết rủi ro. - Xây dựng quy trình quản lý rủi ro hoàn chính: trong đó quy định các bước, các thủ tục cần thiết để đảm bảo rằng ngân hàng có thể nhận biết được rủi ro lãi suất bất kỳ lúc nào và có những bộ phận cụ thể nào tham gia vào quy trình đó. 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 5.1 Kết luận 1. Rủi ro của Ngân hàng là rủi ro trong kinh doanh do có đặc thù riêng về sản phẩm và dịch vụ cung cấp, bao gồm các loại rủi ro như: rủi ro tín dụng, rủi ro lãi suất, rủi ro hối đoái, rủi ro thanh khoản, rủi ro về nguồn vốn, rủi ro hoạt động ngoại bảng, rủi ro công nghệ và hoạt động,… Rủi ro phổ biến nhất của chi nhánh NHNo&PTNT TP.Hải Dương nói riêng và của hệ thống ngân hàng nói chung là rủi ro tín dụng và rủi ro lãi suất. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề tài đã đi sâu nghiên cứu hai loại rủi ro trên tại chi nhánh NHNo&PTNT TP.Hải Dương. 2. Trong thời gian qua, chi nhánh NHNo&PTNT TP.Hải Dương đã vận dụng một số biện pháp quản lý rủi ro vào thực tiễn hoạt động của của Chi nhánh như: và cho một số kết quả sau: - KiÓm so¸t møc ®é t¨ng tr­ëng tÝn dông, ®¶m b¶o thùc hiÖn nghiªm tóc c¸c giíi h¹n tÝn dông NHNo & PTNT giao, kiÓm so¸t ®­îc rñi ro tÝn dông. §ång thêi, Chi nh¸nh nghiªm tóc thùc hiÖn viÖc chuyÓn nî qu¸ h¹n, thùc hiÖn ph©n lo¹i nî vµ trÝch lËp dù phßng rñi ro theo ®óng quyÕt ®Þnh sè 493/2005/Q§-NHNN cña Thèng ®èc, tõ ®ã ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c hiÖu qu¶ vµ x©y dùng c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c tÝn dông, ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng. §Õn 2006 nî xÊu trong toµn Chi nh¸nh lµ 13,71 triÖu chiÕm 0,2% tæng d­ nî qu¸ h¹n, thÊp h¬n nhiÒu so víi tû lÖ xÊu NHNo & PTNT giao. Và kiÓm so¸t ®­îc tû lÖ nî qu¸ h¹n ë møc d­íi 3% tæng d­ nî cña Chi nh¸nh, n¨m 2005 tû lÖ nî qu¸ h¹n lµ 3,09%, gi¶m xuèng cßn 1,78% n¨m 2006 vµ 2,5% n¨m 2007. - Chi nh¸nh còng ®· ¸p dông biÖn ph¸p qu¶n lý khe hë kú h¹n ®Ó h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt, vµ b­íc ®Çu ®· cho kÕt qu¶ tèt. T¹i thêi ®iÓm 30/6/2007 biÕn ®éng l·i suÊt lµm thu nhËp cña Chi nh¸nh gi¶m 363,25 triÖu ®ång, gi¶m 14,26 triÖu ®ång so víi cïng kú n¨m 2006. 3. VÒ rñi ro tÝn dông cña Chi nh¸nh Nî qu¸ h¹n cña Chi nh¸nh cã xu h­íng t¨ng lªn, lµm cho nguy c¬ rñi ro t¨ng, trong khi ®ã cã kh«ng Ýt c¸c kho¶n vay kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî g©y thÊt tho¸t tÝn dông cho Ng©n hµng.Tæng d­ nî qu¸ h¹n cña chi nh¸nh b×nh qu©n 3 n¨m t¨ng 47,45%. Cô thÓ, n¨m 2005 nî qu¸ h¹n cña Chi nh¸nh lµ 4,055 tû ®ång, ®Õn n¨m 2007 t¨ng lªn 6,855 tû ®ång. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do kh©u thÈm ®Þnh ban ®Çu ch­a ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c, do t­ t­ëng muèn t¨ng nhanh d­ nî, c¹nh tranh kh¸ch hµng nªn mét sè tr­êng hîp vËn dông h¹ thÊp tiªu chuÈn vµ bá qua nguyªn t¾c tÝn dông. Bªn c¹nh ®ã lµ nguyªn nh©n tõ phÝa kh¸ch hµng, do n¨ng lùc kinh doanh kÐm, lµm ¨n thua lç hoÆc sö dông vèn sai môc ®Ých, céng víi viÖc kiÓm so¸t ho¹t ®éng sö dông tiÒn vay cña Chi nh¸nh cßn non yÕu. 4. VÒ rñi ro l·i suÊt cña Chi nh¸nh Chi nhánh có chênh lệch kỳ hạn âm khá lớn giữa tài sản có nhạy cảm với lãi suất và tài sản nợ nhạy cảm với lãi suất. Vì vậy, Chi nhánh sẽ gặp phải rủi ro khi lãi suất tăng. Møc rñi ro l·i suÊt ®­îc ®Ò tµi l­îng ho¸ b»ng m« h×nh ®Þnh gi¸ l¹i, x¸c ®Þnh møc thay ®æi cña thu nhËp khi l·i suÊt thay ®æi. T¹i thêi ®iÓm 30/06/2006 biÕn ®éng l·i suÊt lµm gi¶m thu nhËp cña Chi nh¸nh 377,51 triÖu ®ång, cïng kú n¨m 2007 th× con sè nµy lµ 363,25 triÖu ®ång. MÆc dï biÕn ®éng l·i suÊt còng lµm cho thu nhËp cña ng©n hµng t¹i mét sè thêi ®iÓm t¨ng lªn, nh­ng t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ vµ nhá h¬n nhiÒu so víi møc thu nhËp mÊt ®i. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do Chi nh¸nh ch­a x©y dùng ®­îc m« h×nh qu¶n lý rñi ro l·i suÊt phï hîp, vµ ch­a thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó phßng ngõa rñi ro l·i suÊt. Ngoµi rñi ro tÝn dông vµ rñi ro l·i suÊt th× chi nh¸nh còng ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu rñi ro kh¸c nh­ rñi ro hèi ®o¸i, rñi ro thanh kho¶n,… mµ ®Ò tµi ®· ®Ò cËp. Trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh cña Chi nh¸nh NHNo & PTNT thµnh phè H¶i D­¬ng ®Ò tµi ®· ®­a ra hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh cña chi nh¸nh. Chóng t«i tin r»ng, nÕu thùc hiÖn tèt c¸c gi¶i ph¸p trªn sÏ gióp Chi nh¸nh NHNo & PTNT thµnh phè H¶i D­¬ng h¹n chÕ tèi ®a thiÖt h¹i mµ c¸c rñi ro g©y ra. 5.2 Kiến nghị * §èi víi Nhµ n­íc Để hạn chế được những rủi ro và giúp các Ngân hàng quản lý tốt rủi ro, Nhà nước cần tạo ra một khuôn khổ pháp lý đầy đủ, đồng bộ hơn, một môi trường cạnh tranh lành mạnh trong kinh doanh ngân hàng. Xây dựng một chính sách kinh tế vĩ mô ổn định và hợp lý, hoàn thiện và phát triển thị trường Tài chính – tiền tệ theo chiều sâu. * §èi víi Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ NHNo & PTNT ViÖt Nam Ban hµnh kÞp thêi c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn chi tiÕt c¸ch thøc tiÕn hµnh trÝch lËp vµ sö dông quü dù phßng rñi ro ®Ó ®­a quü dù phßng rñi ro thùc sù ®i vµo vËn hµnh trong c«ng t¸c phßng chèng rñi ro t¹i c¸c NHTM. Kh«ng cho c¸c doanh nghiÖp më tµi kho¶n giao dÞch vµ vay vèn t¹i Ng©n hµng kh¸c khi ®ang cã nî qu¸ h¹n t¹i mét Ng©n hµng ®Ó ng¨n ngõa t×nh tr¹ng ch©y ú trong qu¸ tr×nh hoµn tr¶ nî hay ®¸o nî. Nghiªn cøu vµ nhanh chãng ¸p dông chuÈn mùc Basel 2 vµo hÖ thèng, vµ hç trî kinh phÝ cho c¸c chi nh¸nh ¸p dông nh»m sẽ tăng cường năng lực hoạt động và giảm thiểu rủi ro (mặc dù sau năm 2010 Việt Nam mới áp dụng Basel 2). TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 Chi nhánh NHNo&PTNT TP.Hải Dương (2007), Báo cáo kết quả kinh doanh năm 2007, mục tiêu giải pháp trọng tâm năm 2008, Hải Dương. 2 Đoàn Thị Hồng Vân (2002): Quản trị rủi ro và khủng hoảng, NXB Thống kê, Hà Nội. 3 Frederic S.Mishkin (2001), Tiền tệ, ngân hàng và thị trường tài chính, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội. 4 Khoa Ngân Hàng (2005), Rủi ro trong hoạt động của ngân hàng, Học Viện Ngân Hàng, Hà Nội. 5 Lê Hữu Ảnh (2007), Tài chính – tín dụng nông thôn: tóm tắt toàn cảnh, Đại học Nông nghiệp Hà Nội. 6 Lê Hữu Ảnh (2007), Quan hệ giữa lợi nhuận - rủi ro trong quản lý tài chính và các ứng dụng, Đại học Nông nghiệp Hà Nội. 7 Lê Thị Hồng Hạnh (TS. Tô Kim Ngọc) (2008), Rủi ro lãi suất và giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Chi nhánh Hà Nội, Báo cáo thực tập tốt nghiệp, Học Viện Ngân Hàng . 8 Nguyễn Văn Tiến (2002), Đánh giá và phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng, NXB Thống kê, Hà Nội. 9 Phan Thị Thu Hà (2006), Ngân hàng thương mại, NXB Thống kê, Hà Nội. 10 Tô Dũng Tiến (2003), Bài giảng phương pháp nghiên cứu kinh tế, Đại học Nông nghiệp Hà Nội. 11 Tạp chí Kế toán (2006), Hệ thống ngân hàng của một số nước châu Á, những bài học kinh nghiệm, 12 Trung tâm từ điển học Vietlex (2008), Từ điển tiếng việt, NXB Đà Nẵng. 13 Tú Uyên (2008), Sacombank chuẩn hóa hệ thống quản lý rủi ro, PHỤ LỤC PL 1: Bảng phân tích khe hở kỳ hạn đến hạn bằng nội tệ tại thời điểm 30/6/2006 Đơn vị: Tr.đồng Bằng nội tệ Đến hạn trong 1 tháng tới Đến hạn 1-3 tháng tới Đến hạn 3-6 tháng tới Đến hạn 6-12 tháng Đến hạn trên 1 năm Tổng I.Sử dụng vốn 1. Tiền gửi tại NHNN - 2. Tiền gửi và cho vay các TCTD khác 12,116.58 12,116.58 3. Cho vay khách hàng 9,563.62 13,874.56 56,231.35 11,254.25 32,214.50 123,138.28 Tổng 21,680.20 13,874.56 56,231.35 11,254.25 32,214.50 135,254.86 II. Huy động vốn 1. Tiền gửi và vay từ NHNN và các TCTD khác 21,855.65 9,174.19 43,833.62 7,099.40 - 81,962.86 2. Tiền gửi của khách hàng 5,723.00 7,265.14 23,564.85 7,566.32 42,242.48 86,361.79 3. Phát hành giấy tờ có giá Tổng 27,578.65 16,439.33 67,398.47 14,665.72 42,242.48 168,324.65 III. Mức chênh nhạy cảm với lãi suất nội bảng -5898.45 -2564.77 -11167.12 -3411.47 -10027.98 -33069.79 (Nguồn: thuyết minh báo cáo tài chính của chi nhánh NHNo-PTNT thành phố Hải Dương) PL 2: Bảng phân tích khe hở kỳ hạn đến hạn theo ngoại tệ tại thời điểm 30/6/2006 Đơn vị: Tr.đồng Bằng Ngoại tệ Đến hạn trong 1 tháng tới Đến hạn 1-3 tháng tới Đến hạn 3-6 tháng tới Đến hạn 6-12 tháng Đến hạn trên 1 năm Tổng I.Sử dụng vốn 1. Tiền gửi tại NHNN 2. Tiền gửi và cho vay các TCTD khác 883.40 3,513.34 941.91 - - 5,338.65 3. Cho vay khách hàng - - - - - - Tổng 883.40 3,513.34 941.91 - - 5,338.65 II. Huy động vốn 1. Tiền gửi và vay từ NHNN và các TCTD khác - - - - - - 2. Tiền gửi của khách hàng 1,021.01 3,744.78 1,592.35 2,148.19 3,252.32 11,758.65 3. Phát hành giấy tờ có giá - - - - - - Tổng 1,021.01 3,744.78 1,592.35 2,148.19 3,252.32 11,758.65 III. Mức chênh nhạy cảm với lãi suất nội bảng -137.61 -231.44 -650.44 -2148.19 -3252.32 -6420 (Nguồn: thuyết minh báo cáo tài chính của chi nhánh NHNo-PTNT thành phố Hải Dương) PL 3: Bảng phân tích khe hở kỳ hạn đến hạn bằng nội tệ tại thời điểm 31/12/2006 Đơn vị: Tr.đồng Bằng nội tệ Đến hạn trong 1 tháng tới Đến hạn 1-3 tháng tới Đến hạn 3-6 tháng tới Đến hạn 6-12 tháng Đến hạn trên 1 năm Tổng Sử dụng vốn I.Sử dụng vốn 1. Tiền gửi tại NHNN 2. Tiền gửi và cho vay các TCTD khác 0 0 0 0 0 0 3. Cho vay khách hàng 41,360.53 26,832.60 19,511.85 37,845.67 42,152.35 167,703.00 Tổng 41,360.53 26,832.60 19,511.85 37,845.67 42,152.35 167,703.00 II. Huy động vốn 1. Tiền gửi và vay từ NHNN và các TCTD khác 40,057.53 16,285.81 16,165.79 - 20,000.00 92,509.13 2. Tiền gửi của khách hàng 12,508.77 17,368.84 8,944.25 44,005.66 14,314.20 97,141.72 3. Phát hành giấy tờ có giá Tổng 52,566.30 33,654.65 25,110.04 44,005.66 34,314.20 189,650.85 (Nguồn: thuyết minh báo cáo tài chính của chi nhánh NHNo-PTNT thành phố Hải Dương) PL 4: Bảng phân tích khe hở kỳ hạn bằng ngoại tệ tại thời điểm 31/12/2006 Đơn vị: Tr.đồng Bằng Ngoại tệ Đến hạn trong 1 tháng tới Đến hạn 1-3 tháng tới Đến hạn 3-6 tháng tới Đến hạn 6-12 tháng Đến hạn trên 1 năm Tổng I.Sử dụng vốn 1. Tiền gửi tại NHNN 0 2. Tiền gửi và cho vay các TCTD khác 1,366.81 3,525.30 1,641.90 6,534.01 3. Cho vay khách hàng - - - - 2,997.99 2,997.99 Tổng 1,366.81 3,525.30 1,641.90 - 2,997.99 9,532.00 II. Huy động vốn 1. Tiền gửi và vay từ NHNN và các TCTD khác - - - - - - 2. Tiền gửi của khách hàng 2,300.66 6,573.28 5,473.85 3,005.20 4,077.01 21,430.00 3. Phát hành giấy tờ có giá Tổng 2,300.66 6,573.28 5,473.85 3,005.20 4,077.01 21,430.00 III. Mức chênh nhạy cảm với lãi suất nội bảng -933.85 -3047.98 -3831.95 -3005.2 -1079.02 -11898 (Nguồn: thuyết minh báo cáo tài chính của chi nhánh NHNo-PTNT thành phố Hải Dương) PL 5: Bảng phân tích khe hở kỳ hạn bằng nội tệ tại thời điểm 30/6/2007 Đơn vị: Tr.đồng Bằng nội tệ Đến hạn trong 1 tháng tới Đến hạn 1-3 tháng tới Đến hạn 3-6 tháng tới Đến hạn 6-12 tháng Đến hạn trên 1 năm Tổng I.Sử dụng vốn 1. Tiền gửi tại NHNN 0 0 0 0 0 0 2. Tiền gửi và cho vay các TCTD khác 0 0 0 0 0 0 3. Cho vay khách hàng 9,858.56 22,541.52 39,655.70 42,620.58 51,194.29 165,870.65 Tổng 9,858.56 22,541.52 39,655.70 42,620.58 51,194.29 165,870.65 II. Huy động vốn 1. Tiền gửi và vay từ NHNN và các TCTD khác 5,000.00 0 15,000.00 0 80,000.00 100,000.00 2. Tiền gửi của khách hàng 7,141.45 23,100.80 27,750.40 35,326.55 36,329.45 129,648.65 3. Phát hành giấy tờ có giá 0 0 0 0 0 0 Tổng 12,141.45 23,100.80 42,750.40 35,326.55 116,329.45 229,648.65 III. Mức chênh nhạy cảm với lãi suất nội bảng -2282.89 -559.28 -3094.7 7294.03 -65135.16 -63778 (Nguồn: thuyết minh báo cáo tài chính của chi nhánh NHNo-PTNT thành phố Hải Dương) PL 6: Bảng phân tích khe hở kỳ hạn đến hạn theo ngoại tệ tại thời điểm 30/6/2007 Đơn vị: Tr.đồng Bằng Ngoại tệ Đến hạn trong 1 tháng tới Đến hạn 1-3 tháng tới Đến hạn 3-6 tháng tới Đến hạn 6-12 tháng Đến hạn trên 1 năm Tổng I.Sử dụng vốn 1. Tiền gửi tại NHNN 2. Tiền gửi và cho vay các TCTD khác 429.91 125.00 358.00 912.91 3. Cho vay khách hàng 541.00 1,080.82 3,229.45 1,054.37 2,487.14 8,392.78 Tổng 970.91 1,205.82 3,587.45 1,054.37 2,487.14 9,305.69 II. Huy động vốn 1. Tiền gửi và vay từ NHNN và các TCTD khác 154.00 241.00 0 0 0 395.00 2. Tiền gửi của khách hàng 1,024.20 2,185.00 4,694.00 681.00 5,046.23 13,630.43 3. Phát hành giấy tờ có giá Tổng 1,178.20 2,426.00 4,694.00 681.00 5,046.23 14,025.43 III. Mức chênh nhạy cảm với lãi suất nội bảng -207.289 -1220.18 -1106.55 373.37 -2559.091 -4719.74 (Nguồn: thuyết minh báo cáo tài chính của chi nhánh NHNo-PTNT thành phố Hải Dương) PL7: Bảng phân tích khe hở kỳ hạn đến hạn bằng nội tệ tại thời điểm 31/12/2007 Đơn vị: Tr.đồng Bằng nội tệ Trong 1 tháng Đến hạn 1-3 tháng Đến hạn 3-6 tháng Đến hạn 6-12 tháng Đến hạn trên 1 năm Tổng I.Sử dụng vốn 1. Tiền gửi tại NHNN 2. Tiền gửi và cho vay các TCTD khác 12,430.00 12,430.00 3. Cho vay khách hàng 16,793.67 45,478.56 51,470.43 61,298.22 71,743.32 246,784.20 Tổng 29,223.67 45,478.56 51,470.43 61,298.22 71,743.32 259,214.20 II. Huy động vốn 1. Tiền gửi và vay từ NHNN và các TCTD khác 10,000.00 40,000.00 30,000.00 80,000.00 2. Tiền gửi của khách hàng 22,129.45 52,771.32 19,875.69 63,254.53 57,505.86 215,536.85 3. Phát hành giấy tờ có giá Tổng 32,129.45 52,771.32 59,875.69 63,254.53 87,505.86 295,536.85 III. Mức chênh nhạy cảm với lãi suất nội bảng -2905.78 -7292.76 -8405.26 -1956.31 -15762.54 -36322.65 (Nguồn: thuyết minh báo cáo tài chính của chi nhánh NHNo-PTNT thành phố Hải Dương) PL 8: Bảng phân tích khe hở kỳ hạn đến hạn bằng ngoại tệ phân tại thời điểm 31/12/2007 Đơn vị: Tr.đồng Bằng ngoại tệ Đến hạn trong 1 tháng tới Đến hạn 1-3 tháng tới Đến hạn 3-6 tháng tới Đến hạn 6-12 tháng Đến hạn trên 1 năm Tổng I.Sử dụng vốn 1. Tiền gửi tại NHNN 0 0 0 0 0 0 2. Tiền gửi và cho vay các TCTD khác 0 0 0 0 0 0 3. Cho vay khách hàng 122.20 543.10 3,215.00 2,145.00 8,554.50 14,579.80 Tổng 122.20 543.10 3,215.00 2,145.00 8,554.50 14,579.80 II. Huy động vốn 1. Tiền gửi và vay từ NHNN và các TCTD khác 0 0 0 0 0 2. Tiền gửi của khách hàng 1,190.31 11,089.59 3,917.19 103,255.36 40,272.55 159,725.00 3. Phát hành giấy tờ có giá Tổng 1,190.31 2,545.25 6,175.83 3,876.50 12,650.66 26,438.55 Mức chênh nhạy cảm với lãi suất nội bảng -1068.1 -10546.5 -702.2 -101110.4 -31718.1 -145145.2 (Nguồn: thuyết minh báo cáo tài chính của chi nhánh NHNo-PTNT thành phố Hải Dương) PL 9: MÔ HÌNH ĐIỂM SỐ TÍN DỤNG + Mô hình tính điểm đối với các doanh nghiệp Mô hình chấm điểm và xếp hạng tín dụng khách hàng là một mô hình ưu việt dựa trên toàn bộ thông tin được quản lý tập trung trên hệ thống và những thông tin khác được cập nhật từ bên ngoài. Dựa trên mô hình này, ngân hàng sẽ xem xét và đánh giá khách hàng, qua đó thiết lập các hạn mức tín dụng cho từng khách hàng để vừa đảm bảo an toàn, vừa bảo vệ hiệu quả nhất lợi ích cho khách hàng. Có một mô hình tính điểm chuẩn và được quản lý tốt là một phương pháp ra quyết định rủi ro tín dụng chính xác và hiệu quả. Bảng: Bảng tính điểm đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ Các chỉ tiêu Điểm Các chỉ tiêu Điểm 1. Số năm hoạt động SXKD + Trên 31 năm + Từ 21 đến 31 năm +Từ 13 đến 21 năm + Từ 9 đến 13 năm + Từ 6 đến 9 năm + Từ 3 đến 5 năm + Từ 0 đến 3 năm 30 28 24 20 15 10 0 5. Uy tín của khách hàng + Giao dịch tốt trong 2 năm trước liền kề + Đôi khi trễ hạn trả nợ + Giao dịch tốt trên 6 tháng nhưng chưa tới 2 năm + Khách hàng mới dưới 6 tháng + Thường trả nợ trễ hạn 20 12 10 5 0 2. Quy mô tài sản + Trên 60 tỷ đồng + Từ 30 đến 60 tỷ đồng + Từ 20 đến 30 tỷ đồng + Từ 10 đến 20 tỷ đồng + Từ 7 đến 10 tỷ đồng + Từ 4 đến 7 tỷ đồng + Dưới 4 tỷ đồng 12 10 8 6 4 2 0 6. Lãnh đạo ổn định + Rất ổn định + Có một vài thay đổi trong 5 năm qua (hoặc 5 năm tới) + Có sự thay đổi lãnh đạo liên tục trong 2 năm qua (hoặc trong 2 năm tới mà người kế tục không rõ) 14 7 0 3. Quan hệ giao dịch giữa cá nhân chủ doanh nghiệp và NH + Có vay thế chấp, gửi tiền, mua kỳ phiếu ngân hàng + Có giao dịch không đáng kể + Không có giao dịch 14 7 0 7. Chỉ tiêu thanh khoản ((Lãi gộp+T.mặt+Tiền gửi NH)/ Nợ ngắn hạn) + Trên 2 + Từ 1,4 đến 2 + Từ 0,85 đến 1,4 + Từ 0,5 đến 0,85 + Từ 0,25 đến 0,5 + Từ 0 đến 0,25 + Dưới 0 12 10 8 6 4 2 0 4. Kinh nghiệm tổ chức quản lý của chủ sở hữu + Trên 31 năm + Từ 21 đến 31 năm +Từ 13 đến 21 năm + Từ 9 đến 13 năm + Từ 6 đến 9 năm + Từ 3 đến 5 năm + Từ 0 đến 3 năm 30 28 24 17 10 5 0 8. Tiềm năng lâu dài của doanh nghiệp + Tốt + Thuận lợi + ổn định + Hơi bất ổn + Không an toàn 20 15 10 5 0 Bảng: Bảng xếp loại khách hàng Tổng số điểm Xếp loại Tỷ lệ % dự báo nợ quá hạn trong vòng một năm Trên 120 điểm Từ 91-120điểm Từ 75-91 điểm Dưới 75 điểm 1 2 3 4 1,5% - 2,25% 2,25% - 3,5% 3,5%-5% Trên 5% + Mô hình tính điểm tín dụng tiêu dùng Ngày nay, nhiều ngân hàng sử dụng mô hình cho điểm để xử lý các đơn xin vay của người vay. Những ngân hàng đã sử dụng mô hình điểm số để đánh giá những khoản tín dụng để mua sắm xe hơi, trang thiết bị gia đình, bất động sản hoặc kinh doanh nhỏ. Nhiều ngân hàng ưa thích sự thuận tiện và nhanh chóng khi những yêu cầu của họ được xử lý bằng hệ thống cho điểm tự động. Thông thường khách hàng có thể gọi điện thoại đến ngân hàng để liên hệ việc xin vay, thông qua hệ thống máy vi tính nội mạng, trên cơ sở dữ liệu của khách hàng, trong vòng vài phút ngân hàng có thể thông báo kết quả tín dụng cho khách hàng. Mô hình cho điểm tín dụng thường sử dụng 7 đến 12 hạng mục, mỗi hạng mục được cho điểm từ 1 đến 10. Sau đây là những hạng mục và điểm của chúng được sử dụng ở các ngân hàng Mỹ. Bảng: Bảng tính điểm đối với khách hàng cá nhân STT Các hạng mục xác định chất lượng tín dụng Điểm số 1 Nghề nghiệp người vay Chuyên gia hay phụ trách kinh doanh Công nhân có kinh nghiệm (tay nghề cao) Nhân viên văn phòng Sinh viên Công nhân không có kinh nghiệm Công nhân bán thất nghiệp 10 8 7 5 4 2 2 Trạng thái nhà ở Nhà riêng Nhà thuê hay căn hộ Sống cùng bạn hay người thân 6 4 2 3 Xếp hạng tín dụng Tốt Trung bình Không có hồ sơ Tồi 10 5 2 0 4 Kinh nghiệm nghề nghiệp Nhiều hơn một năm Từ một năm trở xuống 5 2 5 Thời gian sống tại địa chỉ hiện hành Nhiều hơn một năm - Từ một năm trở xuống 2 1 6 Điện thoại cố định Có Không 2 0 7 Số người sống cùng Không Một Hai Ba Nhiều hơn ba 3 3 4 4 2 8 Các tài khoản tại ngân hàng Có tài khoản tiết kiệm và phát hành sec Chủ tài khoản tiết kiệm Chủ tài khoản phát hành sec Không có 4 3 2 0 Khách hàng có điểm số cao nhất theo mô hình với 8 hạng mục nêu trên là 43 điểm, thấp nhất là 9 điểm. Trên cơ sở đó, ngân hàng hình thành nên khung chính sách tín dụng tiêu dùng theo mô hình điểm số như sau: Bảng 1.4: Bảng tổng hợp điểm khách hàng Tổng số điểm của khách hàng Quyết định tín dụng Từ 28 điểm trở xuống Từ chối tín dụng Từ 29 điểm đến 31 điểm Cho vay đến 500$ Từ 31 điểm đến 34 điểm Cho vay đến 1000$ Từ 34 điểm đến 37 điểm Cho vay đến 2500$ Từ 37 điểm đến 39 điểm Cho vay đến 3500$ Từ 39 điểm đến 41 điểm Cho vay đến 5000$ Từ 41 điểm đến 44 điểm Cho vay đến 8000$ Với mô hình cho điểm tín dụng đã loại bỏ được tính chủ quan trong quá trình cho vay và giảm đáng kể thời gian quyết định tín dụng của ngân hàng. Tuy nhiên, mô hình này cũng có những nhược điểm như: không thể tự điều chỉnh một cách nhanh chóng để thích ứng kịp thời với những thay đổi trong nền kinh tế và những thay đổi trong cuộc sống gia đình, có thể sẽ bỏ sót những khách hàng tiềm năng, làm giảm lòng tin của cộng đồng vào dịch vụ ngân hàng... Hệ thống xếp hạng nội bộ Hiện nay, hầu hết các ngân hàng hiện đại trên thế giới đều có một hệ thống xếp hạng nội bộ cho các khoản vay có các mức độ phức tạp khác nhau. Hệ thống xếp hạng nội bộ được xây dựng nhằm các mục đích như: - Trên cơ sở đánh giá các khoản cho vay dựa vào hệ thống xếp hạng khách hàng, nhà quản lý tín dụng có thể sẽ quyết định không cho vay hoặc có những biện pháp điều chỉnh kịp thời nếu quyết định cho vay và thực hiện việc trích lập dự phòng rủi ro. - Thực hiện theo dõi sau khi cho vay như đánh giá tình hình tài chính của khách hàng trong từng kỳ, buộc khách hàng phải tuân thủ những điều kiện về an toàn tín dụng... - Trên cơ sở phân chia thành các hạng, các bậc để phân công những hạng, những bậc nào thì do bộ phân nào quản lý, qua đó giúp đơn giản hóa công tác tín dụng và quản lý khoản vay. Có thể nói việc áp dụng các mô hình định lượng kể trên trong cho vay của các ngân hàng thương mại là một trong những điều kiện quan trong giúp cho cán bộ tín dụng trong việc phân tích và đo lường rủi ro tín dụng. Tuy nhiên, để phát huy tác dụng trong thực tế thì nhà quản lý tín dụng cần phải có những cơ sở dữ liệu thống kê, thông tin và phần mềm máy tính để xây dựng mô hình cho từng nhóm khách hàng cụ thể. Không những thế, những thông tin hoặc cơ sở dữ liệu về khách hàng và khoản vay phải luôn được cập nhật thường xuyên cho phù hợp với điều kiện mới, với sự thay đổi thường xuyên của môi trường kinh tế xã hội, của từng khách hàng. Vì vậy, nghiên cứu việc xây dựng và áp dụng mô hình lượng hóa rủi ro nào còn tùy thuộc vào mỗi ngân hàng, mỗi nhóm khách hàng và mỗi khoản vay khác nhau. Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi --------------------------- L­¬ng ®øc ho¶n NGHIÊN CỨU RỦI RO CỦA CHI NHÁNH NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN THÀNH PHỐ HẢI DƯƠNG LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ N«ng nghiÖp M· sè: 60.31.10 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: gs.ts. ph¹m thÞ mü dung Hµ néi - 2008 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Lương Đức Hoản LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giáo viên hướng dẫn khoa học GS. TS. Phạm Thị Mỹ Dung - đã dành nhiều tâm huyết, tận tình hướng dẫn chỉ bảo tôi trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến các giáo viên Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Khoa Kế toán và Quản trị kinh doanh, Khoa sau đại học, Bộ môn Kế toán trường Đại học Nông nghiệp – Hà Nội đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi thực hiện đề tài này. Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể cán bộ chi nhánh NHNo&PTNT thành phố Hải Dương, các doanh nghiệp và các hộ dân đã hợp tác ở tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thu thập tài liệu cho đề tài. Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, động viên, khích lệ rất nhiều từ phía gia đình và bạn bè đồng nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ và ghi nhận những tình cảm quí báu đó. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Lương Đức Hoản môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t v Danh môc c¸c b¶ng vi Danh môc c¸c biÓu ®å vii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t CC C¬ cÊu BQ B×nh qu©n DNNN Doanh nghiÖp nhµ n­íc DNNQD Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh NHTM Ng©n hµng th­¬ng m¹i NHN0&PTNT Ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n NHNN Ng©n hµng nhµ n­íc NHCSXH Ng©n hµng chÝnh s¸ch x· héi NQH Nî qu¸ h¹n TD TÝn dông VND ViÖt Nam ®ång Danh môc b¶ng STT Tªn b¶ng Trang 2.1. Bảng cân đối tài sản đơn giản của ngân hàng 27 2.2. Luồng tiền thu được sau 1 năm tại mức lãi suất 15% 28 2.3. Luồng tiền thu được sau 1 năm tại mức lãi suất 12 29 2.4. Bảng cân đối tài sản đơn giản của ngân hàng thương mại 31 3.1. Kết quả huy động vốn 51 3.2. Tình hình sử dụng vốn 54 3.3. Tình hình kinh doanh ngoại tệ 57 4.1. Nợ quá hạn và tỷ lệ nợ quá hạn năm 2005 - 2007 62 4.2. Nợ quá hạn phân theo nguyên nhân 64 4.3. Nợ quá hạn phân theo thời gian 67 4.4. Nợ quá hạn phân theo loại cho vay 70 4.5. Nợ quá hạn phân theo thành phần kinh tế 72 4.6. Bảng chênh lệch kỳ hạn bằng VNĐ 77 4.7. Bảng chênh lệch kỳ hạn bằng USD 77 4.8. Lãi suất huy động bằng nội tệ của ngân hàng 78 4.9. Lãi suất huy động bằng ngoại tệ của ngân hàng 79 4.10. Mức thay đổi lãi suất tài sản nợ trung bình bằng nội tệ 82 4.11. Lãi suất cho vay bằng nội tệ của ngân hàng 82 4.12. Mức thay đổi lãi suất tài sản có trung bình bằng nội tệ 83 4.13. Mức thay đổi lãi suất tài sản nợ trung bình bằng ngoại tệ 83 4.14. Lãi suất cho vay bằng ngoại tê của ngân hàng 83 4.15. Mức thay đổi lãi suất tài sản có trung bình bằng ngoại tệ 84 4.16. Bảng biều diễn mức độ rủi ro lãi suất nội tệ tại các thời điểm 84 4.17. Bảng biểu diễn mức độ rủi ro lãi suất ngoại tệ tại các thời điểm 85 4.18. Bảng biểu diễn mức rủi ro lãi suất của ngân hàng 85 4.19. Trạng thái rủi ro hối đoái ròng của Chi nhánh qua các năm (2005-2007) 93 Danh môc biÓu ®å STT Tªn biÓu ®å Trang 4.1. Nợ quá hạn phân theo nguyên nhân 65 4.2. Nợ quá hạn phân theo thời gian 68 4.3. Nợ quá hạn phân theo loại cho vay 70 4.4. Nợ quá hạn phân theo thành phần kinh tế 73 4.5. Mối quan hệ giữa thu nhập và lãi suất của Chi nhánh NHNo & PTNT thành phố Hải Dương 86 4.6. Lãi suất liên ngân hàng từ 2006 đến quý I/2008 88 ._.