Nghiên cứu quy luật phát sinh gây hại và biện pháp phòng chống nhện đỏ hại chè Oligonychus cofeae vụ xuân 2007 tại nông trường chè Phong Hải, Lào Cai

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O TR¦êNG §¹I HäC N¤NG NGHIÖP I --------------------------- NGUYÔN THÞ TÇN NGHI£N CøU QUY LUËT PH¸T SINH G¢Y H¹I Vµ BIÖN PH¸P PHßNG CHèNG NHÖN §á H¹I CHÌ (Oligonychus coffeae Nietner) Vô XU¢N 2007 T¹I N¤NG TR¦êNG CHÌ PHONG H¶I, LµO CAI LUËN V¡N TH¹C SÜ N¤NG NGHIÖP Chuyªn ngµnh: B¶O VÖ THùC VËT M· sè : 60.62.10 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. NGUYÔN V¡N §ÜNH Hµ NéI - 2007 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- i LêI CAM §OAN T«i xin cam ®oan sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch−a hÒ ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan mäi sù gióp ®ì ®Ó thùc hiÖn luËn v¨n ®0 ®−îc c¶m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®0 ®−îc chØ râ nguån gèc. Tác giả NguyÔn ThÞ TÇn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- ii Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh tèt ®Ò tµi nµy, t«i ®0 nhËn ®−îc sù h−íng dÇn, gióp ®ì vµ hç trî cña thÇy h−ớng dÉn, c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n n¬i triÓn khai ®Ò tµi. Nh©n dÞp nµy, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n PGS.TS NguyÔn V¨n §Ünh ng−êi thÇy hÕt søc tËn t×nh vµ chu ®¸o. ThÇy truyÒn ®¹t cho t«i nh÷ng kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm quý b¸u, chØ dÉn cho t«i tõng b−íc ®i ®Ó tËp lµm vµ hoµn thµnh luËn v¨n nghiªn cøu khoa häc. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n GS.TS Hà Quang Hïng, tËp thÓ c¸c thÇy c« gi¸o Bé m«n C«n trïng, Khoa N«ng häc Tr−êng §¹i häc N«ng NghiÖp I, ®0 trùc tiÕp, gi¸n tiÕp gãp ý s©u s¾c trong thêi gian häc tËp vµ thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban l0nh ®¹o N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai, ®Æc biÖt Kü s− NguyÔn V¨n Dòng, chó TrÇn V¨n §Ö ®0 gióp ®ì vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n. Cuèi cïng t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®èi víi cha mÑ, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, Dù ¸n Phe Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ N«i vµ bµ con n«ng d©n n¬i t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi ®0 lu«n ®éng viªn, gióp ®ì rÊt nhiÒu c¶ vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt cho t«i hoµn thµnh ch−¬ng tr×nh häc tËp vµ luËn v¨n tèt nghiÖp. Hµ Néi, ngµy 10 th¸ng 9 n¨m 2007 T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn ThÞ TÇn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- iii MôC LôC Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t v Danh môc c¸c b¶ng iv Danh môc h×nh vii 1. Më ®Çu 1 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 1 1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi 3 2. Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ó tµi 4 2.1. C¬ së khoa häc cña ®Ó tµi 4 2.2. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ngoµi n−íc 7 2.3. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong n−íc 18 3. VËt liÖu, ®Þa ®iÓm, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 28 3.1. VËt liÖu nghiªn cøu 28 3.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 28 3.3. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 28 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 34 4.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ t×nh h×nh phßng chèng dÞch h¹i chÌ t¹i n«ng tr−êng chÌ phong h¶i, huyÖn b¶o th¾ng, tØnh lµo cai 34 4.1.1. §iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu vµ thæ nh−ìng 34 4.1.2. S¬ l−îc vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn c©y chÌ vµ c«ng t¸c phßng chèng nhÖn h¹i ë Phong H¶i, huyÖn B¶o Th¾ng, tØnh Lµo Cai 36 4.2. §iÒu tra, thu thËp thµnh phÇn nhÖn h¹i chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 38 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- iv 4.3. Quy luËt ph¸t sinh g©y h¹i cña nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 43 4.3.1. TËp tÝnh sinh sèng vµ g©y h¹i cña nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner 43 4.3.2. BiÕn ®éng sè l−îng quÇn thÓ nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner trªn n−¬ng chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 45 4.3.3. Mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña quÇn thÓ nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 47 4.4. §iÒu tra, thu thËp thµnh phÇn thiªn ®Þch cña nhÖn h¹i chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 55 4.5. KÕt qu¶ thö nghiÖm m« h×nh phßng trõ tæng hîp nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 59 4.5.1. Nh÷ng biÖn ph¸p thùc hiÖn chÝnh cña m« h×nh 60 4.5.2. KÕt qu¶ thùc hiÖn 61 4.6. B−íc ®Çu ®Ò xuÊt quy tr×nh phßng trõ nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner −íc ®Çu ®Ò xuÊt quy tr×nh phßng trõ nhÖn ®á 63 4.6.1. BiÖn ph¸p phi ho¸ häc 64 4.6.2. BiÖn ph¸p ho¸ häc 65 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 66 5.1. KÕt luËn 66 5.2. §Ò nghÞ 68 Tµi liÖu tham kh¶o 69 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- v DANH MôC C¸C CH÷ VIÕT T¾T BVTV: B¶o vÖ thùc vËt CTV: Céng t¸c viªn Cs: Céng sù IPM: Intergreted Pets Managenment (Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp) ND: N«ng d©n LSD: Least Significant Diffiren (sai kh¸c nhá nhÊt cã ý nghÜa) FAO: Food and Agriculture Organization (Tæ chøc N«ng l−¬ng thÕ giíi) TT: Thø tù LN: L¸ non LBT: L¸ b¸nh tÎ LG: L¸ giµ MH: M« h×nh TLH: Tû lÖ h¹i CSH: ChØ sè h¹i T: Th¸ng KCL: Kalicolorua Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- vi DANH MôC C¸C B¶NG TT Néi dung Trang 2.1. S¶n xuÊt chÌ thÕ giíi n¨m 2003 (FAO 2003) 5 4.1. Thùc tr¹ng phßng chèng c¸c ®èi t−îng dÞch h¹i trªn chÌ b»ng biÖn ph¸p ho¸ häc t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 37 4.2. Thµnh phÇn nhÖn h¹i chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 38 4.3. MËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner ë c¸c tuæi l¸ kh¸c nhau t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 43 4.4. MËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner ë mÆt trªn vµ mÆt d−íi cña l¸ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 44 4.5. Møc ®é ph¸t sinh g©y h¹i cña nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner trªn mét sè gièng chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 48 4.6. MËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner ë c¸c tuæi c©y kh¸c nhau t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 50 4.7. ¶nh h−ëng cña l−îng m−a ®Õn mËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner trªn n−¬ng chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 51 4.8. ¶nh h−ëng cña c©y che bãng ®Õn mËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner trªn n−¬ng chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 52 4.9. ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn canh t¸c ®Õn mËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner trªn n−¬ng chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 53 4.10. MËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner trªn c¸c kiÓu ®èn chÌ kh¸c nhau t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 54 4.11. Thµnh phÇn thiªn ®Þch cña nhÖn h¹i chÌ t¹i N«ng tr−êng Phong chÌ H¶i, Lµo Cai 56 4.12. HiÖu qu¶ kinh tÕ ¸p dông m« h×nh phßng trõ dÞch h¹i tæng hîp t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 63 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- vii DANH MôC C¸C H×NH TT Néi dung Trang 4.1. NhÖn ®á vµ triÖu chøng g©y h¹i 40 4.2. NhÖn ®á t−¬i vµ triÖu chøng g©y h¹i 40 4.3. NhÖn säc tr¾ng vµ triÖu chøng g©y h¹i 41 4.4. NhÖn tr¾ng vµ triÖu chøng g©y h¹i 41 4.5. TriÖu chøng vµ t¸c h¹i cña nhÖn ®á 45 4.6. BiÕn ®éng sè l−îng quÇn thÓ nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 46 4.7. MËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner n¬i cã c©y che bãng vµ kh«ng cã c©y chÌ 52 4.8. Bä c¸nh ng¾n 58 4.9. Bä ngùa 58 4.10. NhÖn b¾t måi 58 4.11. NhÖn b¾t måi 58 4.12. Bä rïa ®en nhá 58 4.13. Bä c¸nh ng©n 58 4.14. HiÖu qu¶ ¸ p dông m« h×nh phßng trõ tæng hîp ®Õn mËt ®é nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai 62 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 1 1. Më §ÇU 1.1. TÝNH CÊP THIÕT CñA §Ò TµI C©y chÌ Camellia sinensis (L.) O. Kuntze ®−îc trång ë n−íc ta tõ rÊt l©u ®êi. ChÌ ViÖt Nam ®−îc trång chñ yÕu ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, vïng trung du, T©y Nguyªn vµ lµ c©y trång chiÕm vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ - x0 héi ë n−íc ta, nã ®−îc coi lµ lo¹i c©y trång gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo; phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµnh chÌ ViÖt Nam ®0 thu ®−îc nhiÒu thµnh tùu, s¶n l−îng vµ gi¸ trÞ c©y chÌ n−íc ta kh«ng ngõng t¨ng lªn. Theo tæ chøc N«ng l−¬ng thÕ giíi (FAO), ViÖt Nam ®−îc xÕp thø 7 vÒ s¶n l−îng vµ ®øng thø 6 vÒ khèi l−îng trªn thÕ giíi trong xuÊt khÈu chÌ. HiÖn nay, ViÖt Nam cã 125.000ha víi s¶n l−îng 577 ngµn tÊn th«/n¨m. Trong c¶ n−íc cã 635 c¬ së, nhµ m¸y chÕ biÕn cña 34 tØnh, thµnh tham gia trång vµ s¶n xuÊt chÌ. Môc tiªu cña ngµnh chÌ ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 lµ: s¶n xuÊt ®ñ ®Ó phôc vô nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc, ®Þnh h×nh kho¶ng 130.000ha chÌ vµ s¶n l−îng tiªu thô 150.000 tÊn; xuÊt khÈu tõ 110 - 120.000 tÊn ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m lµ 200 triÖu USD; ph¸t triÓn chÌ ë n¬i cã ®iÒu kiÖn vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho kho¶ng 1 triÖu lao ®éng [16]. Lµo Cai lµ mét trong nh÷ng tØnh cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp chÌ nh−: ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thæ nh−ìng vµ nh÷ng chÝnh s¸ch −u ®0i cña tØnh thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn c©y chÌ. Víi chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ toµn diÖn, Uû ban nh©n d©n tØnh Lµo Cai ®0 phª duyÖt dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng chÌ giai ®o¹n 2006 - 2010 lµ: vÒ diÖn tÝch cÇn ®¹t 4.800ha nh−ng hiÖn nay chØ ®¹t 2.924,66ha; vÒ n¨ng suÊt cÇn ®¹t 6 - 8 tÊn/ha, nay chØ ®−îc 5 tÊn/ha. Trong ®ã tËp trung ph¸t triÓn m¹nh ë hai vïng chÌ lµ N«ng tr−êng Phong H¶i (huyÖn B¶o Th¾ng) vµ N«ng tr−êng Thanh B×nh (huyÖn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 2 M−êng Kh−¬ng) n¬i cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn c©y chÌ [34][35]. Tuy nhiªn, ngµnh chÌ ViÖt Nam nãi chung còng nh− s¶n xuÊt chÌ Lµo Cai nãi riªng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi mét thùc tr¹ng lµ chÊt l−îng s¶n phÈm chÌ kÐm. ChÌ ViÖt Nam ®−îc xuÊt khÈu tíi h¬n 60 n−íc trªn thÕ giíi song gi¸ xuÊt khÈu cña chÌ ViÖt Nam hiÖn b»ng 50 - 60% gi¸ b×nh qu©n cña c¸c n−íc c«ng nghiÖp chÌ. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng chÊt l−îng chÌ ViÖt Nam trªn thÕ giíi ngµy cµng xuèng thÊp lµ do viÖc c¹nh tranh thu mua nguyªn liÖu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ng−êi trång chÌ kh«ng tu©n thñ ®óng quy tr×nh kü thuËt nh− ®èn, thu h¸i nguyªn liÖu, bãn ph©n, thuèc b¶o vÖ thùc vËt... dÉn ®Õn hiÖn nay nhiÒu n−¬ng chÌ ®ang ph¶i chÞu c¶nh “trªn ®au d−íi ®ãi” vµ mét nguyªn nh©n kh¸ quan träng ph¶i kÓ ®Õn, ®ã lµ c¸c t¸c h¹i do dÞch h¹i g©y nªn [16]. DÞch h¹i lu«n lµ nh÷ng mèi ®e do¹ th−êng xuyªn cho viÖc s¶n xuÊt chÌ bóp t−¬i ë n−íc ta còng nh− c¸c n−íc trång chÌ trªn thÕ giíi. Theo thèng kª hµng n¨m, chóng ta cã thÓ bÞ mÊt 15 - 30% s¶n l−îng do s©u, bÖnh ph¸ h¹i [15, 16]. S©u bÖnh h¹i chÌ ®0 ®−îc ph¸t hiÖn cã nhiÒu loµi, loµi g©y h¹i quan träng cã tíi 45 loµi s©u, 4 loµi nhÖn, 13 lo¹i bÖnh vµ tuyÕn trïng. Trong ®ã g©y h¹i phæ biÕn vµ quan träng nhÊt lµ rÇy xanh vµ nhÖn ®á h¹i chÌ (NguyÔn Kh¾c TiÕn vµ CTV, 1994) [27]. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Michael R. Zeiss vµ Koen den Braber, nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner lµ loµi nguy hiÓm nhÊt víi chÌ t¹i ViÖt Nam vµ sè l−îng cña chóng sÏ t¨ng khi ViÖt Nam cã thªm c¸c gièng chÌ míi. [67]. NhÖn ®á h¹i chÌ Oligonychus coffeae Nietner lµ mét trong nh÷ng loµi g©y h¹i chñ yÕu trªn chÌ. Chóng ph©n bè kh¾p c¸c vïng trång chÌ trªn c¶ n−íc. Tuy nhiªn trong mçi thêi kú, mçi ®iÒu kiÖn sinh th¸i, loµi nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner cã mét sè ®Æc ®iÓm ph¸t sinh g©y h¹i thÝch øng cho sù tån t¹i cña chóng. §iÒu nµy cã thÓ do sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè v« sinh (nhiÖt ®é, Èm ®é, l−îng m−a... ) vµ c¸c yÕu tè h÷u sinh (sù c¹nh tranh cña Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 3 nh÷ng quÇn thÓ cïng loµi vµ kh¸c loµi) còng nh− kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña chóng víi mét sè thuèc phßng trõ kh¸c nhau ë mçi vïng sinh th¸i. §Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò trªn, chóng t«i ®0 tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu quy luËt ph¸t sinh g©y h¹i vµ biÖn ph¸p phßng chèng nhÖn ®á h¹i chÌ (Oligonychus coffeae Nietner) vô xu©n 2007 t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai.” 1.2. MôC §ÝCH Vµ Y£U CÇU CñA §Ò TµI 1.2.1. Môc ®Ých Trªn c¬ së nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph¸t sinh g©y h¹i vµ biÖn ph¸p phßng chèng loµi nhÖn ®á h¹i chÌ Oligonychus coffeae Nietner, mét trong nh÷ng loµi dÞch h¹i chñ yÕu ë kh¾p c¸c vïng trång chÌ cña tØnh Lµo Cai nh»m ®Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng chèng cã hiÖu qu¶ theo h−íng qu¶n lý tæng hîp dÞch h¹i c©y chÌ, gãp phÇn x©y dùng vïng s¶n xuÊt chÌ an toµn ë N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, tØnh Lµo Cai. 1.2.2. Yªu cÇu - X¸c ®Þnh thµnh phÇn nhÖn h¹i vµ thiªn ®Þch cña chóng trªn n−¬ng chÌ. - Nghiªn cøu quy luËt ph¸t sinh vµ g©y h¹i nhÖn ®á Oligonychus coffeae trªn n−¬ng chÌ qua c¸c gièng chÌ, tuæi chÌ kh¸c nhau vµ ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè sinh th¸i, n«ng häc ®Õn sù ph¸t sinh g©y h¹i cña loµi nµy. - §Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng chèng nhÖn ®á h¹i chÌ Oligonychus coffeae phôc vô c«ng t¸c phßng trõ dÞch h¹i c©y chÌ ë Lµo Cai. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 4 2. TæNG QUAN TµI LIÖU Vµ C¥ Së KHOA HäC CñA §Ó TµI 2.1. C¥ Së KHOA HäC CñA §Ó TµI 2.1.1. Nguån gèc ph©n lo¹i vµ ph©n bè cña c©y chÌ C¸c nhµ thùc vËt häc Trung Quèc ®0 t×m thÊy c¸c c©y chÌ d¹i ë vïng nói cao V©n Nam cã ®é cao trªn 1500m vµ ph¸t hiÖn thÊy trªn 20 chñng chÌ. V©n Nam trë thµnh trung t©m hä chÌ cña thÕ giíi vµ c¸c nhµ nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh r»ng: Trung Quèc lµ quª h−¬ng cña c©y chÌ. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra c©y chÌ d¹i t¹i c¸c vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 1976, Djemnkhatze ®0 dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ho¸ sinh thùc vËt, «ng ®0 t×m ra vÕt tÝch c©y trµ vµ l¸ trµ ho¸ th¹ch tõ thêi kú ®å ®¸ ë vïng ®Êt tæ Hïng V−¬ng - Phó Thä. T¹i Suèi Giµng - Yªn B¸i, Cao Bå tØnh Hµ Giang, trªn ®é cao 1000m so víi mÆt n−íc biÓn, cã mét vïng trµ hoang d¹i kho¶ng 4000 c©y, cã 3 c©y trµ cæ thô sèng hµng ngµn n¨m vµ t¸c gi¶ ®0 ®−a ra gi¶ thuyÕt cho r»ng ViÖt Nam lµ mét trong c¸i n«i ®Çu tiªn cña c©y chÌ thÕ giíi víi tªn gäi “Thea Vietnamica”, tr−íc c¶ “Thea sinensis” vµ “Thea Assamica”. Tuy cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c vÒ nguån gèc c©y chÌ nh−ng vïng ph©n bè chÌ nguyªn s¶n vµ vïng chÌ d¹i ®Òu n»m ë khu vùc nói cao cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i lý t−ëng vµ ®iÒu ®ã chøng tá c©y chÌ cã nguån gèc tõ ch©u ¸. C©y chÌ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ ph©n bè rÊt réng. Sù ph©n bè cña c©y chÌ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai. Khu vùc thÝch nghi tèt nhÊt cña c©y chÌ n»m gi÷a 10 ®é vÜ B¾c vµ 10 ®é vÜ Nam. ChÌ sinh tr−ëng tèt ë vïng cã ®é cao 20 - 25m, thËm chÝ ®Õn trªn 100m so víi mÆt n−íc biÓn. Tuy vËy ë c¸c vïng thÊp c©y chÌ sinh tr−ëng tèt, cho s¶n l−îng cao nh−ng chÊt l−îng chÕ biÕn kh«ng ngon so víi chÌ ®−îc trång ë vïng cao. Khëi nguån cña c©y chÌ lµ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 5 ë ch©u ¸ cã ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, tuy nhiªn chÌ vÉn ®−îc ph©n bè réng r0i tõ 30 ®é vÜ Nam (Nam Phi) ®Õn 40 ®é vÜ B¾c (Gruzia). 2.1.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô chÌ trªn thÕ giíi vµ trong n−íc 2.1.2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô chÌ trªn thÕ giíi S¶n xuÊt vµ tiªu thô chÌ trªn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh×n chung cã chiÒu h−íng ngµy cµng gia t¨ng. HiÖn nay ®0 cã trªn 100 n−íc trªn thÕ giíi sö dông chÌ vµ trªn 40 n−íc trång vµ s¶n xuÊt chÌ. Ngµy nay, chÌ lµ thø ®å uèng réng r0i trªn thÕ giíi vµ nh÷ng s¶n phÈm chÌ ®−îc chÕ biÕn rÊt ®a d¹ng vµ phong phó theo thÞ hiÕu kh¸c nhau cña c¸c n−íc. Theo FAO (2003) c©y chÌ trªn thÕ giíi ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh tõ thÕ kû 18 trë vÒ ®©y, nhÊt lµ trong 3 thËp niªn gÇn ®©y nhÊt. C¸c n−íc trång vµ chÕ biÕn chÌ tËp trung chñ yÕu ë ch©u ¸ chiÕm trªn 80% s¶n l−îng chÌ, trong ®ã Trung Quèc, Ên §é, Srilanka chiÕm tíi 62,9%. B¶ng 2.1: S¶n xuÊt chÌ thÕ giíi n¨m 2003 (FAO 2003) C¸c n−íc DiÖn tÝch (ha) N¨ng suÊt (tÊn/ha) S¶n l−îng (tÊn) Toµn thÕ giíi 2.409.615 15,68 3.207.067,00 Trung Quèc 898.300 8,91 800,345 Ên §é 443.000 19,98 885.000 Srilanka 210.620 14,40 303.230 Kenia 140.000 20,71 290.000 Indonesia 116.200 13,67 158.843 Thæ NhÜ K× 76.700 17,08 131.000 NhËt B¶n 44.600 20,63 92.000 ViÖt Nam 99.000 8,60 85.100 Tãm l¹i, c©y chÌ trªn thÕ giíi ngµy cµng ph¸t triÓn vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l−îng, thÞ tr−êng chÌ ngµy cµng më réng ®¸p øng thÞ hiÕu ngµy cµng cao cña Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 6 ng−êi tiªu dïng. 2.1.2.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô chÌ ë ViÖt Nam NghÒ trång chÌ vµ tËp qu¸n uèng chÌ ë n−íc ta ®0 cã tõ l©u ®êi, c©y chÌ ë ViÖt Nam kh«ng ngõng ph¸t triÓn c¶ vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l−îng. HÇu hÕt c¸c tØnh trong c¶ n−íc ®Òu trång vµ chÕ biÕn chÌ, ®Æc biÖt lµ trªn ®Þa bµn 25 tØnh trung du vµ miÒn nói, c©y chÌ ®ang ngµy cµng ph¸t huy tiÒm n¨ng kinh tÕ vµ lîi thÕ cña m×nh. Trong c¶ n−íc, hiÖn nay ®0 cã 360 c¬ së nhµ m¸y chÕ biÕn chÌ cã c«ng suÊt tõ 12 - 48 tÊn/ngµy. TÝnh tíi cuèi n¨m 2006, l−îng chÌ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®¹t 94,8 ngh×n tÊn, trÞ gi¸ 99,8 triÖu USD, t¨ng 19,8% vÒ l−îng vµ 13,7% vÒ trÞ gi¸ so víi cïng kú n¨m 2005, kim ng¹ch xuÊt khÈu chÌ cña ViÖt Nam ®¹t 111 triÖu USD, s¶n l−îng 105 ngh×n tÊn [16]. ViÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt chÌ ®0 gãp phÇn quan träng trong viÖc x©y dùng kinh tÕ - x0 héi ë trung du vµ miÒn nói, khai th¸c tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, t¹o viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng. 2.1.3. T×nh h×nh nghiªn cøu s©u bÖnh h¹i chÌ VÒ thµnh phÇn s©u h¹i chÌ, Waterhouse D.F. (1993) [79] ®0 x¸c ®Þnh ®−îc 28 loµi s©u h¹i chÌ chñ yÕu ë vïng §«ng Nam ¸ gåm 6 bé, trong ®ã cã 11 loµi s©u ¨n l¸, s©u ®ôc th©n 4 loµi, s©u h¹i rÔ chÌ 3 lo¹i vµ s©u chÝch hót cã 10 loµi. Tuy nhiªn sè l−îng s©u h¹i kh¸c nhau ë c¸c vïng nh− ë Th¸i Lan cã 7 loµi, Malaixia 16 loµi, Indonesia 6 loµi, Philippin 5 loµi, Singapo 5 loµi, §µi Loan 13 loµi, T¸c gi¶ còng ®0 x¸c ®Þnh loµi rÇy xanh Empoasa caflavescens vµ nhÖn ®á Oligonychus coffeae g©y h¹i chñ yÕu ë vïng nµy. Khi nghiªn cøu vÒ s©u h¹i chÌ ë vïng §«ng B¾c Ên §é, Barboka B.C. (1994) [44] ®0 x¸c ®Þnh cã trªn 400 loµi dÞch h¹i, trong ®ã cã 6 loµi h¹i bóp. Cßn Muraleedhara N. (1991) [70] cho biÕt ë Ên §é cã h¬n 300 loµi s©u h¹i, nhÖn h¹i chÌ, c¸c loµi quan träng lµ bä xÝt muçi (Helopeltis sp), bä trÜ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 7 (Poysothrips cetiventris) vµ nhÖn ®á (Oligonychus coffeae) Qua thu thËp thµnh phÇn s©u h¹i chÌ cho thÊy ë Trung Quèc ®0 x¸c ®Þnh ®−îc 200 loµi s©u h¹i vµ 5 loµi nhÖn, ë vïng Grosusin (thuéc Liªn X« cò) thu ®−îc 66 loµi, vïng Azecbaidan cã 44 loµi, vïng Kraxnoda cã 25 loµi, c¸c n−íc trång chÌ ë ch©u Phi x¸c ®Þnh 155 loµi s©u h¹i vµ 4 loµi nhÖn (DÉn theo Hå Kh¾c TÝn, 1982) [27] Nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn s©u h¹i chÌ, t¸c gi¶ Hill vµ Cs (1998) [59] cho biÕt trªn chÌ cã 500 loµi s©u h¹i chÌ, trong sè ®ã phÇn lín sè loµi cã ®Æc tÝnh chung cho vïng sinh th¸i, chØ kho¶ng 30% sè loµi cã tÝnh ph©n bè réng gi÷a c¸c vïng trång chÌ. Sè loµi h¹i tËp trung nhiÒu nhÊt trªn c©y chÌ tõ tuæi 35 trë ®i. Sè loµi thu thËp ë c¸c vïng c¬ sù kh¸c nhau nh−: ë Ên §é ®0 thu ®−îc 250 loµi, ë Malawi chØ cã 10 - 13 loµi, cßn ë Papua New cã 13 loµi. Ngay tõ ®Çu thÕ kû XX, sau 10 n¨m quan tr¾c trªn chÌ Du Pasquer R. (dÉn theo §ç Ngäc Quý, 1975) [22] ®0 thu ®−îc 35 loµi s©u, bÖnh h¹i trªn chÌ, trong ®ã cã 24 loµi s©u, nhÖn h¹i, s©u bÖnh g©y kh¸ nhiÒu t¸c h¹i cho c©y chÌ ë ViÖt Nam còng nh− nhiÒu n−íc trång chÌ ë vïng §«ng Nam ¸. ë B¾c Kú, theo kÕt qu¶ s©u h¹i trªn c©y chÌ cã thÓ ph©n lo¹i theo tÇm quan träng vµ møc ®é h¹i nh− sau: - Cã h¹i vµ xuÊt hiÖn th−êng xuyªn: rÇy xanh, nhÖn ®á, nhÖn tÝm, nhÖn tr¾ng, bä xÝt hoa, s©u chïm, dÕ mÌn... - Cã h¹i nh−ng kh«ng th−êng xuyªn: bÖnh phång l¸, s©u cuèn l¸, bä trÜ, rÖp, bä nÑt... - Ýt h¹i cã: bä xÝt muçi, ruåi ®ôc l¸, bÖnh chÊm n©u... NguyÔn Kh¾c TiÕn (1989 - 1993) [25] khi nghiªn cøu thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i chÌ vïng trung du B¾c bé cho thÊy cã tíi 45 loµi s©u bÖnh h¹i chÌ. 2.2. C¸C KÕT QU¶ NGHI£N CøU NGOµI N¦íC 2.2.1. KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn nhÖn h¹i chÌ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 8 Qua nghiªn cøu vµ thu thËp vÒ thµnh phÇn nhÖn h¹i chÌ, t¸c gi¶ Oomen. P. A. (1982) [74] cho biÕt trªn chÌ ë Indonesia cã 5 loµi nhÖn h¹i ®ã lµ nhÖn ®á son (Brevipalpus californicus Banks), nhÖn säc tr¾ng (Calacarus carinatus Green), nhÖn hång (Acaphylla theae), nhÖn vµng (Hemitasonenus latus Banks) vµ nhÖn ®á n©u (Oligonychus coffeae Nietner). Cïng nghiªn cøu vÒ nhÖn h¹i chÌ, Banerjee vµ Cranham (1985) [43] cho biÕt trªn chÌ cã 4 hä nhÖn nhá h¹i ®¸ng kÓ nh−: - Hä Tetranychidae (nhÖn ®á), trong nhãm nµy cã nhÖn ®á h¹i chÌ lµ Oligonychus coffeae Nietner ph¸t hiÖn thÊy trªn chÌ ë hÇu hÕt c¸c vïng chÌ thuéc §«ng Nam ¸, §«ng B¾c Ên §é, Ceylon, Florida, Queensland vµ Australia. - Hä Tenuipalpidac (nhÖn ®á gi¶), cã nhÖn ®á t−¬i trªn chÌ (Brevipalpus californicus Banks). Hä nµy kh«ng nhiÒu vµ kh«ng quan träng nh− hä Tetranychidae. Loµi nhÖn B. californicus ph©n bè ®Þa lý rÊt réng vµ cã tíi 43 loµi c©y lµ ký chñ. - Hä Tarsonemidae cã nhÖn vµng (Hemitasonenus latus Bakes). Loµi nµy ph¹m vi ký chñ réng gåm cam chanh, cµ chua, nho, cao su, c©y c¶nh. - Hä Eriophyidae ®¹i diÖn cã nhÖn säc tr¾ng (Calacarus carinatus Green). Hä nµy gåm rÊt nhiÒu loµi, tuú theo tËp qu¸n sinh sèng mµ cã tªn gäi lµ nhÖn bãng l¸, nhÖn gØ s¾t vµ nhÖn vó l¸. NhÖn ®á tÝa ®0 thÊy cã trªn chÌ ë Ên §é, Ceylon, §«ng Nam ¸ vµ Indonesia. KÕt qu¶ nghiªn cøu nhÖn h¹i chÌ t¹i §µi Loan thÊy 4 loµi nhÖn thuéc nhãm Tenuipalpids vµ hai loµi thuéc nhãm Tetranychus ®−îc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng loµi nhÖn h¹i chÌ (Ho; Lo, 1989). Cho ®Õn nay t¹i khu vùc nµy loµi nhÖn kanzawai (Tetranychus kanzawai) ®−îc coi lµ loµi nhÖn h¹i chÝnh (Lo,K.C vµ Cs, 1989). [61] Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 9 T¹i Bangladesh qua nghiªn cøu ®0 thu thËp ®−îc 29 loµi dÞch h¹i ch©n ®èt trong ®ã cã 25 loµi s©u h¹i, 4 loµi nhÖn: nhÖn ®á (Oligonychus coffea), nhÖn ®á t−¬i (Brevipalpus phoenicis), nhÖn hång (Acaphylia theae) vµ nhÖn säc tr¾ng (Calcarus carinatus). C¸c t¸c gi¶ cho biÕt ë mçi vïng sinh th¸i, khÝ hËu kh¸c nhau th× cã loµi s©u h¹i chñ yÕu vµ thø yÕu mang tÝnh ®Æc tr−ng vµ c¸c loµi s©u h¹i trë thµnh chñ yÕu hay trë thµnh thø yÕu phô thuéc theo n¨m, theo mïa vµ theo tõng khu vùc v−ên trång chÌ. [45] 2.2.2. VÞ trÝ cña Oligonychus coffeae Nietner trong thµnh phÇn dÞch h¹i chÌ Loµi nhÖn ®á h¹i chÌ Oligonychus coffeae Nietner lµ loµi dÞch h¹i ®−îc biÕt ®Õn tõ n¨m 1868 ë Assam, Ên §é vµ loµi dÞch h¹i nµy ®−îc coi lµ loµi h¹i nghiªm träng nhÊt trong c¸c loµi dÞch h¹i chÌ [67]. Cho ®Õn nay, thÕ giíi ®0 x¸c ®Þnh ®−îc h¬n 1000 loµi dÞch h¹i trªn chÌ. Tõ n¨m 1958, t¸c gi¶ Eden [57] ®0 x¸c ®Þnh c¸c loµi dÞch h¹i quan träng trªn chÌ xÕp theo thø tù nh− sau: - S©u cuèn bóp (Homona cofferia) h¹i nÆng ë Srilanka - Bä xÝt muçi (Helopeltis sp) h¹i nÆng ë Ên §é vµ Srilanka - NhÖn ®á (Oligonychus coffeae) h¹i ë tÊt c¶ c¸c vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi. - RÇy xanh (Empoasa caflavescens) h¹i nÆng trªn c¸c gièng chÌ Assam - Bä trÜ (Poysothrips cetiventris) h¹i ë vïng Darjeeling - Mät ®ôc cµnh (Xyleborus cornicatus) h¹i nÆng ë Srilanka. ë Indonesia, loµi Oligonychus coffeae ®−îc xÕp thø 2 sau nhÖn ®á t−¬i Brevipalpus californicus [73]. Baker E.W. (1975) [40] ®0 c«ng bè 9 loµi nhÖn h¹i hä Tetranychidae ë Th¸i Lan vµ NhËt B¶n, trong ®ã loµi nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner còng ®−îc xem nh− lµ mét loµi nhÖn h¹i quan träng trªn chÌ t¹i NhËt B¶n. Cïng nghiªn cøu vÒ nhÖn h¹i chÌ, Banerjee vµ Cramham (1985) [52] cho Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 10 r»ng loµi nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner g©y h¹i nghiªm träng ë miÒn B¾c Ên §é vµ Bangladesh. Cßn ë miÒn Nam Ên §é lµ loµi Calacarus carinatus Geen, ë Indonesia loµi h¹i l¸ vµ cuèng l¸ ph¶i kÓ ®Õn loµi Brevipalpus californicus (Oomen, 1982). Ngoµi ra ë NhËt B¶n loµi Tetranychus kanzawai ®−îc coi lµ loµi dÞch h¹i chñ yÕu trªn c©y chÌ. Nghiªn cøu thµnh phÇn s©u h¹i chÌ vïng §«ng B¾c Ên §é, t¸c gi¶ Murleedharan vµ Cs (1991) [70] cho biÕt ë Ên §é cã h¬n 300 loµi s©u, nhÖn h¹i chÌ, c¸c loµi quan träng lµ bä xÝt muçi (Helipeltis theivore), bä trÜ (Scirtothrips spp) vµ nhÖn ®á (Oligonychus coffeae Nietner), tuy nhiªn ë c¸c vïng sinh th¸i ®Æc tr−ng th× cã c¸c loµi s©u h¹i quan träng kh¸c nhau. Theo t¸c gi¶ Muraleedharan (1992) [71] cho biÕt cã 300 loµi c«n trïng vµ nhÖn h¹i kh¾p c¸c vïng ch©u ¸. T¸c gi¶ ®0 xÕp c¸c bé h¹i quan träng theo thø tù lµ: Acaria; Isoptera; Hemiptera, Thysanoptera; Lepidoptera; Coleoptera vµ tuyÕn trïng Nematod. N¨m 1993, t¸c gi¶ Waterhouse [79] cho biÕt chÌ ë vïng §«ng Nam ch©u ¸ cã 28 loµi h¹i chñ yÕu ë c¸c vïng kh¸c nhau nh− ë Th¸i Lan 7 loµi, Malaysia 16 loµi, Indonesia 6 loµi, Philippin 5 loµi, §µi Loan 13 loµi. C¸c loµi chñ yÕu lµ bä trÜ, bä xÝt muçi, rÇy xanh vµ nhÖn ®á. ë Trung Quèc, theo W.M. Lu (1993) [62] cho biÕt Oligonychus coffeae Nietner lµ loµi nhÖn g©y h¹i phæ biÕn vµ quan träng trªn c©y chÌ. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña Michael R. Zeiss vµ Koen den Braber, nhÖn ®á lµ loµi nguy hiÓm nhÊt víi chÌ t¹i ViÖt Nam vµ sè l−îng cña chóng sÏ t¨ng khi ViÖt Nam cã thªm c¸c gièng chÌ míi (nh− gièng Yabukita nhËp tõ NhËt B¶n) [67]. 2.2.3. ThiÖt h¹i trªn c©y trång do nhÖn h¹i nãi chung vµ nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner g©y ra Theo thèng kª t¹i mét sè n−íc, thiÖt h¹i do nhÖn h¹i g©y ra ®èi víi c©y Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 11 t¸o cã thÓ lªn tíi 50 - 60%, lª 90%, d©u t©y 40 - 70%. Hay nh− ®èi víi c©y tre, mét lo¹i c©y trång l©m nghiÖp chÝnh t¹i tØnh Phóc KiÕn - Trung Quèc, trong c¸c n¨m 1997 - 2000 cã hai loµi nhÖn ®0 lµm gi¶m s¶n l−îng m¨ng 20 - 40%, thËm chÝ cßn nhiÒu h¬n lµm cho rõng tre, tróc bÞ “ch¸y” ph¶i huû bá [78]. T¸c gi¶ Banerjee B. (1979) [42] cho biÕt, nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner lµ loµi bïng ph¸t sè l−îng mét c¸ch th−êng xuyªn ë vïng phÝa B¾c Ên ®é. ë trªn chÌ, nhÖn ®á g©y h¹i mÆt trªn l¸ “chõa”, xuÊt hiÖn thµnh tõng ®¸m xung quanh g©n chÝnh hay r×a l¸. Dïng k×m chÝch hót t¹o nªn c¸c vÕt chÊm trßn mµu n©u ®ång. Khi c©y chÌ bÞ h¹i nÆng toµn bé l¸ cã mµu ®ång hun vµ rông, n¨ng suÊt cã thÓ gi¶m tõ 5 - 10% ngay c¶ khi cã dïng thuèc phßng trõ. 2.2.4. VÞ trÝ ph©n lo¹i, ph©n bè vµ ký chñ cña Oligonychus coffeae Nietner 2.2.4.1. VÞ trÝ ph©n lo¹i Theo tæ chøc C.A.B.I..., 2006 ®0 tæng kÕt vÞ trÝ ph©n lo¹i vµ danh ph¸p cña Oligonychus coffeae nh− sau: VÞ trÝ ph©n lo¹i: - Giíi (Kinh dom): Animalia - Ngµnh (Phylum): Arthropoda - Líp (Class): Arachnida - Bé (Order): Acarina - Hä (Family): Tetranychidae - Gièng (Genus): Tetranychus Tªn kh¸c: Metatetranychus bioculatus (Wood-Mason) Oligonychus bioculatus Paratetranychus bioculatus Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 12 Tetranychus bioculatus Wood-Mason Acarus coffeae Nietner Oligonychus merwei Tucker Paratetranychus terminalis Sayed Tªn th«ng th−êng: NhÖn ®á h¹i chÌ (tea red spider mite) Tªn chÝnh thøc: Oligonychus coffeae Nietner 2.2.4.2. Ph©n bè Theo tæ chøc C.A.B quèc tÕ, b¶n ®å ph©n bè dÞch h¹i 165, n¨m 1963, loµi Oligonychus coffeae ph©n bè ë: Burma, Ceylon, Formosa, Ên ®é, §«ng d−¬ng, Indonesia, Pakistan, Ch©u Phi, Belgian Congo, Hy L¹p, Ethiopia, Kenya, Mauritius, Nyasaland, Nam Phi, Tanganyika, Austrlasia, Th¸i B×nh D−¬ng, U.S.A., Costa Rica, Colombia, Ecuador. 2.2.4.3. Ký chñ C¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu ký chñ cña nhÖn ®á h¹i chÌ [42] [54] ®Òu nhÊt trÝ r»ng Oligonychus coffeae Nietner ®−îc ph¸t hiÖn g©y h¹i trªn chÌ n¨m 1868 t¹i Assam (Ên §é). H¹i chÝnh trªn c©y chÌ, ngoµi ra chóng cßn g©y h¹i trªn nhiÒu c©y trång kh¸c nh− cam, chanh ë Nam Phi; ®ay, b«ng, ®iÒu ë ¶ RËp, cµ phª ë Srilanka; æi, xoµi ë Indonesia. 2.2.5. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ tËp qu¸n sinh sèng vµ quy luËt ph¸t sinh g©y h¹i cña loµi Oligonychus coffeae Nietner C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Das (1967) [54] lµ nh÷ng c«ng tr×nh kh¸ trän vÑn vÒ loµi Oligonychus coffea. T¸c gi¶ cho biÕt nhiÖt ®é thÝch hîp cho sù ph¸t triÓn cña nhÖn ®á Oligonychus coffeae lµ 25 - 300C, Èm ®é kh«ng khÝ 50 - 94%, vßng ®êi 9 - 12 ngµy, kho¶ng 30 ngµy ë mïa ®«ng, mét con c¸i cã thÓ ®Î 40 - 50 trøng. Cßn nÕu ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é > 340C vµ Èm ®é 17% th× trøng kh«ng thÓ në, ë nhiÖt ®é 330C vµ 72% cã Ýt trøng në. Trªn c¸c gièng chÌ Trung Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 13 Quèc loµi nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner h¹i nÆng h¬n gièng Assam. ChÌ ®èn ®au vµ cµng lo¹i bá nhiÒu l¸ giµ trªn bôi chÌ th× mËt ®é nhÖn ®á gi¶m, trªn n−¬ng chÌ cã Ýt hay kh«ng cã trång c©y che bãng th× bÞ nhÖn ®á h¹i nÆng h¬n. Das cho r»ng, ®èi víi nh÷ng n−¬ng chÌ ch¨m sãc kÐm, c©y chÌ sinh tr−ëng ph¸t triÓn kÐm, ®Êt thiÕu dinh d−ìng, kh« h¹n th× bÞ nhÖn ®á h¹i nÆng ®Õn rÊt nÆng. T¸c gi¶ cho biÕt ¸nh s¸ng trùc x¹ kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña nhÖn ®á. N¨m 1970, Danthanarayana vµ Cs cho biÕt nhÖn ®á lµ dÞch h¹i quan träng nhÊt trong mïa kh«, mËt ®é ®¹t ®Ønh cao gi÷a 2 mïa kh«, quÇn thÓ nhÖn ®á cã mèi quan hÖ chÆt víi l−îng m−a [53]. Theo Jeppson vµ Cs (1975) [60] nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner ph©n bè chñ yÕu trªn mÆt l¸, nh−ng cã thÓ ph©n bè ë hai mÆt l¸ vµ c¶ l¸ non, trong ®iÒu kiÖn kh« h¹n mËt ®é nhÖn ®¹t cao nhÊt vµo cuèi th¸ng 3 ®Çu th¸ng 4, thiÖt h¹i n¨ng suÊt chñ yÕu th¸ng 5, 6 cho ®Õn khi cã m−a. M−a cã t¸c dông röa tr«i nhÖn ®á. Banerjee B. vµ Cs (1985) [43] cho biÕt nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner xuÊt hiÖn ë trªn mÆt l¸ tr−ëng thµnh, sinh tr−ëng ph¸t triÓn quanh n¨m kh«ng cã giai ®o¹n diapause, mÆc dï mïa ®«ng c©y chÌ ë tr¹ng th¸i ngñ nghØ (ë vïng §«ng B¾c Ên §é). T¸c gi¶ còng cho r»ng trªn c¸c dßng chÌ lai biÕn chñng cña Trung Quèc th× nhÖn ®á h¹i nhÑ h¬n c¸c dßng lai biÕn chóng cña Assam. Somchoudhury, Shaha (1979) [77] còng chøng minh r»ng, ë vµi dßng chÌ nh− TV16, TV18 th× mËt ®é thiªn ®Þch thÊp nh−ng mËt ®é nhÖn ®á l¹i cao. ._. Tr¸i l¹i, ë mét vµi dßng kh¸c nh− TV9, TV11 mËt ®é quÇn thÓ nhÖn ®á l¹i thÊp cßn thiªn ®Þch l¹i cao. ViÖc lùa chän c¸c dßng chÌ phï hîp lµ rÊt quan träng trong viÖc h¹n chÕ sè l−îng, mËt ®é dÞch h¹i. 2.2.6. Nghiªn cøu thiªn ®Þch cña Oligonychus coffeae Nietner Thiªn ®Þch lµ mét trong nh÷ng yÕu tè sinh th¸i ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh ph¸t triÓn cña s©u h¹i, chóng cã vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu hoµ sè Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 14 l−îng cña c¸c loµi dÞch h¹i. ë c¸c n−íc trång chÌ trªn thÕ giíi, nhiÒu t¸c gi¶ [41] [51] [54] [69] ®0 vµ ®ang nghiªn cøu thµnh phÇn vµ vai trß cña thiªn ®Þch trong viÖc h¹n chÕ sè l−îng dÞch h¹i chÌ nãi chung vµ nhÖn ®á nãi riªng. Nghiªn cøu thiªn ®Þch cña Oligonychus coffeae Nietner, t¸c gi¶ Banejee vµ Cramham (1985) cho biÕt cã rÊt nhiÒu loµi thiªn ®Þch thuéc hä Phytoseiidae, Stigmaaeidae, c¸c loµi c«n trïng thuéc hä bä rïa nh− Stethorus gilvifrom, c¸c loµi thuéc hä Chrysopidae, hä Staphylinidae lµ thiªn ®Þch cña nhÖn ®á vµ c¸c loµi nhÖn h¹i chÌ kh¸c, tuy nhiªn c¸c loµi nµy kh«ng h¹n chÕ ®−îc sù bïng ph¸t thµnh dÞch cña nhÖn ®á. C¸c t¸c gi¶ cho r»ng nÕu viÖc nghiªn cøu nhËp néi c¸c loµi b¾t måi nhÖn ®á ®−îc khuyÕn khÝch th× c«ng t¸c nµy cã thÓ ®¹t hiÖu qu¶ cao [43]. Cranham (1961) [50] ®0 nghiªn cøu c©n b»ng tù nhiªn cña dÞch h¹i vµ ký sinh trªn chÌ, ®Æc biÖt lµ s©u cuèn bóp Homona coffearia vµ ong ký sinh Macrocentrus homona Nixon ë Srilanka. §Ó gi¶i thÝch tÝnh chÊt c©n b»ng tù nhiªn trong n−¬ng chÌ, t¸c gi¶ ®0 nªu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c¸c yÕu tè vÒ thøc ¨n, khÝ hËu, sù c¹nh tranh, n¬i ë còng nh− ¶nh h−ëng cña viÖc dïng thuèc ho¸ häc g©y mÊt c©n b»ng gi÷a s©u h¹i vµ thiªn ®Þch cña chóng. KÕt qu¶ ®iÒu tra vµ nghiªn cøu vÒ phßng trõ nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner ë vïng §«ng B¾c Ên §é vµ vïng Bengal tõ n¨m 1993 ®Õn 1995 t¸c gi¶ Somchoudhurg et al vµ Saha (1995) ®0 nghiªn cøu thu thËp ®−îc 39 loµi thiªn ®Þch thuéc c¸c hä Phytoseiidae, Stigmaeidae, Canaxidae, Erythiadae, Bedeliidae, Tydeidae, Ascidae vµ Anystidae. §ång thêi c¸c t¸c gi¶ còng cho biÕt sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a Phytoseiid víi thuèc trõ s©u vµ gi÷a Phytoseiid víi gièng chÌ chèng chÞu nhÖn h¹i. VÒ t¸c ®éng cña thuèc, ®0 thÝ nghiÖm tÝnh ®éc tiÕp xóc cña nhiÒu lo¹i thuèc trõ s©u víi nhÖn ¨n thÞt, loµi Amblyseius ovalis vµ loµi Amblyseius largoensis. T¸c gi¶ cho biÕt c¸c lo¹i thuèc Fenazaquin, Dicofol vµ Sunfua Ýt ®éc ®èi víi nhãm nhÖn ¨n thÞt nµy, trong khi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 15 c¸c lo¹i thuèc Cypermethrin, a - Cyper - methrin vµ Endosulfan cã tÝnh ®éc cao ®èi víi chóng. §iÒu ngÉu nhiªn lµ Fenazaquin vµ Sulfur l¹i cã hiÖu qu¶ phßng trõ nhÖn h¹i cao. VÒ t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a nhÖn ¨n thÞt víi tÝnh chèng chÞu nhÖn h¹i cña c¸c dßng chÌ, c¸c t¸c gi¶ ®0 cho biÕt: Mét sù c©n b»ng gi÷a b¾t måi ¨n thÞt vµ con måi sÏ thuËn lîi cho viÖc t¨ng thªm tÝnh ®Ò kh¸ng nhÖn h¹i cña c©y chÌ. HÖ thèng qu¶n lý dÞch h¹i sÏ bÒn v÷ng h¬n, nÕu c¶ b¾t måi ¨n thÞt vµ c¸c gièng chèng chÞu ®Òu cã vai trß lµm gi¶m mËt ®é nhÖn h¹i. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm cho biÕt mËt ®é nhÖn ¨n thÞt cã sù kh¸c nhau trªn 14 dßng chÌ nghiªn cøu, tû lÖ gi÷a nhÖn h¹i vµ nhÖn b¾t måi còng kh¸c nhau gi÷a c¸c dßng ®ã. ë vµi dßng chÌ nh− TV16, TV18 mËt ®é nhÖn ¨n thÞt thÊp nh−ng mËt ®é nhÖn h¹i l¹i cao. Tr¸i l¹i, ë mét vµi dßng kh¸c nh− TV9, TV11 mËt ®é quÇn thÓ nhÖn h¹i thÊp nh−ng mËt ®é Phytoseiid l¹i cao. Qua ®ã, chóng ta ®−îc cung cÊp thªm nh÷ng hiÓu biÕt ®Ó duy tr× quÇn thÓ nhÖn ¨n thÞt thÝch hîp: c©n b»ng con måi bëi sö dông c¸c dßng chÌ chÞu nhÖn vµ còng t¹o chç ë phï hîp cho Phytoseiid. Trªn c¬ së kÕt qu¶ c¸c thÝ nghiÖm vµ ®iÒu tra c¸c t¸c gi¶ ®0 ®i ®Õn nhËn xÐt nh− sau: sù b¶o tån nhÖn ¨n thÞt b»ng c¸ch sö dông chän läc c¸c lo¹i thuèc trõ s©u nh− Fenazaquin vµ Sunfua ®0 lµm t¨ng sè l−îng mét sè loµi Phytoseiidae nh− A. herbicolus, A. ovalis, A. momurtry... vµ lùa chän c¸c dßng chÌ phï hîp lµ c¬ së ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh c«ng trong ch−¬ng tr×nh IPM ®èi víi nhÖn ®á h¹i chÌ [77]. 2.2.7. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ biÖn ph¸p phßng chèng Oligonychus coffeae N 2.2.7.1. BiÖn ph¸p phi ho¸ hoc T¹i Ên §é, Banerjee vµ Cramham (1985) cho r»ng xö lý l−u huúnh vµo trong ®Êt tèt h¬n trªn c©y v× nã kh«ng lµm gia t¨ng loµi nhÖn ®á, do khi bãn trong ®Êt l−u huúnh kh«ng cã ¶nh h−ëng xÊu tíi thiªn ®Þch cña nhÖn h¹i [46]. 2.2.7.2. BiÖn ph¸p ho¸ häc BiÖn ph¸p ho¸ häc th−êng ®−îc sö dông ®Ó phßng trõ nhÖn ®á Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 16 Oligonychus coffeae Nietner vµ th−êng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao vµ nhanh. Theo Jeppson et al (1975) cho biÕt, phßng trõ nhÖn ®á b»ng thuèc ho¸ häc trong mïa hÌ cã mét sè h¹n chÕ bëi v× t¸n chÌ dÇy lµm cho thuèc kh«ng t¸n ®Òu, h¬n n÷a d− l−îng ®Ó l¹i sÏ nguy hiÓm cho ng−êi tiªu dïng [60]. N¨m 1985, Banerjee cho biÕt thuèc trõ nhÖn ®á h¹i trªn chÌ ®ã lµ Dicofol, Ethion, l−u huúnh v«i, Thiometon vµ Dimethoat sau mét thêi gian dµi ch−a thÊy loµi Oligonychus coffeae Nietner cã tÝnh kh¸ng thuèc. Tuy nhiªn ®èi víi nhÖn T. kanzawai ghi nhËn thÊy tÝnh kh¸ng thuèc ®èi víi Organophophates, Dicofol vµ c¸c hîp chÊt t−¬ng tù Dicofol. Ngoµi nh÷ng thuèc trªn cßn cã thÓ dïng Endosunfat kÕt hîp víi dÇu kho¸ng cho hiÖu lùc trõ nhÖn tèt. T¸c gi¶ Mkwaila (1990) [66] thÝ nghiÖm cho biÕt lo¹i thuèc Tedion vµ Karate ®Òu cã hiÖu qu¶ phßng nhÖn ®á tèt. 2.2.7.3. BiÖn ph¸p sinh häc BiÖn ph¸p sinh häc còng ®−îc ¸p dông trong phßng chèng nhÖn ®á h¹i chÌ. T¹i §µi Loan cho biÕt, khi th¶ 2 loµi Amblyseus fallacis vµ Amblyseus permisilis ®Ó phßng chèng nhÖn Tetranychus kanzawai víi diÖn tÝch nhá kÕt qu¶ b−íc ®Çu thÊy cã hiÖu qu¶ tèt vµ ®ang ¸p dông ra diÖn réng (Lo vµ Cs, 1989) [61]. Tuy nhiªn, biÖn ph¸p sinh häc nhiÒu lóc l¹i kh«ng ®−îc nh− ý v× c¸c lo¹i thiªn ®Þch rÊt dÔ bÞ tiªu diÖt bëi c¸c hîp chÊt ho¸ häc khi tiÕn hµnh phßng chèng c¸c lo¹i dÞch h¹i (Lo, 1989) [61]. Trong khi ®ã biÖn ph¸p ho¸ häc ë giai ®o¹n nµy vÉn ch−a thÓ thay thÕ. Do vËy, D.J Greathead ®−a ra biÖn ph¸p kÕt hîp gi÷a thuèc trõ dÞch h¹i vµ thiªn ®Þch, ph−¬ng ph¸p nµy dùa trªn 3 lùa chän. - TuyÓn chän bé thuèc trõ dÞch h¹i cã phæ t¸c dông réng - Sö dông thuèc cã tÝnh chän läc - Th¶ thªm vµo c¸c loµi thiªn ®Þch cã tÝnh kh¸ng thuèc. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 17 ë h−íng thø 3 nµy ®−îc c¸c nhµ sinh th¸i vµ c«n trïng häc quan t©m nh−ng ®Ó ph−¬ng ph¸p nµy phèi hîp cã hiÖu qu¶ cÇn thiÕt chóng ta ph¶i hiÓu râ vÒ hÖ thèng - hÖ sinh th¸i, mèi quan hÖ dÞch h¹i vµ thiªn ®Þch h¬n lµ kü thuËt tiÕn hµnh. N¨m 1986, Hamainura ®0 sö dông loµi A. longspinosus cã tÝnh kh¸ng thuèc ®Ó trõ nhÖn ®á Tetranychus kanzawai ë NhËt B¶n cã kÕt qu¶ tèt (dÉn theo Mori et al, 1989) [68]. T¸c gi¶ M. Barthaknr vµ S. Das (1983) [55], ®0 tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nu«i vµ kiÓm tra mét sè lo¹i nhÖn ¨n thÞt loµi nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner trong phßng thÝ nghiÖm nh»m ¸p dông phßng trõ sinh häc ®èi víi loµi nhÖn h¹i nµy. Theo Muraleedhara vµ Cs (1988) [72] viÖc sö dông c¸c thuèc trõ nhÖn kh«ng chän läc sÏ lµm gi¶m thÊp ®¸ng kÓ mËt ®é cña c¸c loµi nhÖn ¨n thÞt. Theo t¸c gi¶ viÖc phßng trõ sinh häc sÏ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt nÕu nh− sö dông thuèc trõ s©u cã chän läc trong ch−¬ng tr×nh phßng trõ s©u h¹i. 2.2.7.4. BiÖn ph¸p canh t¸c L.R. Jeppson vµ Cs (1975) [60] nhËn ®Þnh r»ng, sau thêi gian thu ho¹ch, tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng cña nhÖn ®á cßn l¹i trªn c¸c l¸ giµ vµ c¸c l¸ nhá ë gèc c©y chÌ, do ®ã viÖc lo¹i bá c¸c l¸ nµy sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ nguån nhÖn g©y h¹i cho vô xu©n tiÕp theo. Theo Das (1967) [54] cho r»ng, ®èi víi nh÷ng n−¬ng chÌ ch¨m sãc kÐm, c©y chÌ sinh tr−ëng ph¸t triÓn kÐm, ®Êt thiÕu dinh d−ìng, kh« h¹n th× bÞ nhÖn ®á h¹i nÆng ®Õn rÊt nÆng. Bãn ph©n amonisunfat th× thiÖt h¹i do nhÖn gi¶m. 2.2.7.5. BiÖn ph¸p IPM Theo Banerjee B. vµ Cs (1979), loµi nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner h¹i chÌ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn quÇn thÓ cao, søc ph¸ h¹i lín. V× vËy c¸c biÖn ph¸p phßng chèng s©u h¹i chÌ ph¶i mang tÝnh tæng hîp. ChÌ ®−îc che bãng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 18 võa ph¸t triÓn thÝch hîp võa Ýt bÞ nhÖn ®á tÊn c«ng h¬n [42]. Banerjee B. vµ Cs (1985) cho r»ng nÕu viÖc nghiªn cøu vÒ nhËp néi c¸c loµi b¾t måi nhÖn ®á ®−îc khuyÕn khÝch th× c«ng t¸c nµy cã thÓ ®¹t hiÖu qu¶ cao [46]. HiÖn nay, viÖc nu«i vµ nh©n th¶ c¸c loµi thiªn ®Þch trªn chÌ cßn cã nhiÒu h¹n chÕ, ph¹m vi ¸p dông cßn rÊt h¹n hÑp. Do vËy, h−íng lîi dông thiªn ®Þch s½n cã trong tù nhiªn ®0 vµ ®ang ®−îc quan t©m h¬n. 2.3. C¸C KÕT QU¶ NGHI£N CøU TRONG N¦íC 2.3.1. KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn nhÖn h¹i chÌ Nghiªn cøu vÒ nhÖn h¹i chÌ vµ thµnh phÇn nhÖn h¹i chÌ ®0 ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trong n−íc tiÕn hµnh nghiªn cøu. T¸c gi¶ NguyÔn V¨n §Ünh (1993) [6] ®iÒu tra tËp ®oµn nhÖn h¹i c¸c c©y trång vïng Hµ Néi ®0 kh¼ng ®Þnh trªn chÌ cã 3 lo¹i nhÖn g©y h¹i lµ nhÖn ®á (Oligonychus coffeae), nhÖn ®á t−¬i (Brevipalpus californicus Banks), nhÖn säc tr¾ng (Calacarus carinatus). C¸c t¸c gi¶ §ç Ngäc Quý, NguyÔn Kim Phong (1997) [22] vµ NguyÔn Kh¾c TiÕn (1988) [25] cho biÕt ë ViÖt Nam x¸c ®Þnh ®−îc 4 loµi nhÖn h¹i chÌ ®ã lµ: nhÖn ®á (Oligonychus coffeae), nhÖn ®á t−¬i (Brevipalpus californicus Banks), nhÖn säc tr¾ng (Calacarus carinatus), nhÖn vµng (Hemitarsonemus latus). T¸c gi¶ NguyÔn Kh¾c TiÕn vµ CTV (1994) [26] cho biÕt ®0 x¸c ®Þnh cã 5 loµi nhÖn nhá h¹i chÌ ®ã lµ: nhÖn ®á n©u (Oligonychus coffeae), nhÖn ®á t−¬i (Brevipalpus californicus Banks), nhÖn säc tr¾ng (Calacarus carinatus), nhÖn hång (Eryophyes theae), nhÖn vµng (Hemitarsonemus latus) trong ®ã hai lo¹i nhÖn ®á n©u vµ nhÖn ®á t−¬i lµ hai ®èi t−îng quan träng. T¸c gi¶ NguyÔn V¨n Hïng vµ CTV (1998) [12] còng kh¼ng ®Þnh cã 5 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 19 lo¹i nhÖn h¹i chÌ: nhÖn ®á n©u (Oligonychus coffeae), nhÖn ®á t−¬i (Brevipalpus californicus), nhÖn säc tr¾ng (Calacarus carinatus), nhÖn hång (Eryophyes theae), nhÖn vµng (Hemitarsonemus latus). §iÒu tra nghiªn cøu thµnh phÇn s©u bÖnh vµ nhÖn h¹i chÌ vïng B¾c Th¸i giai ®o¹n 1990 - 1995 t¸c gi¶ Hoµng ThÞ Hîi (1996) [9] ®0 x¸c ®Þnh ®−îc 2 loµi nhÖn h¹i lµ: nhÖn ®á n©u (Oligonychus coffeae), nhÖn ®á t−¬i (Brevipalpus californicus). KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn nhÖn h¹i chÌ cña c¸c t¸c gi¶ nãi trªn cho thÊy, cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ thÇnh phÇn nhÖn h¹i chÌ. Song cã thÓ cho thÊy thµnh phÇn nhÖn h¹i chÌ cã sù kh¸c nhau ë tõng thêi kú vµ tõng vïng sinh th¸i. 2.3.2. VÞ trÝ cña Oligonychus coffeae Nietner trong thµnh phÇn dÞch h¹i chÌ NhÖn ®á h¹i chÌ Oligonychus coffeae Nietner lµ mét trong nh÷ng loµi dÞch h¹i nghiªm träng trªn chÌ. N¨m 1982 Hå Kh¾c TÝn [27] cã nhËn xÐt, s©u vµ nhÖn h¹i chÌ vïng B¾c bé th−êng cã rÇy xanh, bä c¸nh t¬, bä xÝt muçi, nhÖn ®á vµ mét sè s©u ¨n l¸. Trong giai ®o¹n 1986 - 1987, tr¹m nghiªn cøu Phó Hé - ViÖn C©y c«ng nghiÖp [37] tiÕp tôc nghiªn cøu vµ x¸c ®Þnh dÞch h¹i quan träng trªn chÌ ®ã lµ: rÇy xanh, nhÖn ®á, bä trÜ vµ bä xÝt muçi. Nghiªn cøu thµnh phÇn s©u h¹i t¹i N«ng tr−êng S«ng CÇu - B¾c Th¸i n¨m 1990 t¸c gi¶ Ph¹m ThÞ V−îng vµ NguyÔn V¨n Hµnh [39] ®0 x¸c ®Þnh ®−îc mét sè loµi dÞch h¹i chÝnh ®ã lµ: rÇy xanh, bä trÜ, nhÖn ®á vµ mèi. KÕt qu¶ nghiªn cøu giai ®o¹n tõ 1986 - 1993 t¹i Phó Hé, NguyÔn V¨n ThiÖp [29] ®0 x¸c ®Þnh 4 loµi g©y h¹i chñ yÕu trªn chÌ lµ: rÇy xanh, nhÖn ®á, bä trÜ vµ rÖp phÈy. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ §ç Ngäc Quý vµ NguyÔn Kim Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 20 Phong (1979) [22] vµ NguyÔn Kh¾c TiÕn (1988) [25] còng cho biÕt c¸c loµi h¹i chÝnh trªn chÌ lµ: Bä xÝt muçi, rÇy xanh, bä c¸nh t¬ vµ nhÖn. §iÒu tra nghiªn cøu thµnh phÇn s©u h¹i chÌ vïng B¾c Th¸i giai ®o¹n 1990 - 1995 t¸c gi¶ Hoµng ThÞ Hîi (1996) [9] ®0 x¸c ®Þnh cã 4 loµi g©y quan träng lµ: rÇy xanh, bä c¸nh t¬, bä xÝt muçi vµ nhÖn ®á. Nh− v©y, hÇu hÕt c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Òu cho r»ng, nhÖn ®á lµ mét trong nh÷ng loµi chñ yÕu trªn chÌ. 2.3.3. ThiÖt h¹i trªn c©y trång do nhÖn h¹i nãi chung vµ nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner g©y ra NhÖn ®á (Oligonychus coffeae), ®−îc Du Pasquar x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng loµi g©y h¹i chñ yÕu tõ nh÷ng n¨m 1930 [22]. Theo NguyÔn V¨n §Ünh (1994) [7] cho biÕt, loµi Oligonychus coffeae Nietner sèng ë trªn mÆt l¸ giµ, l¸ b¸nh tÎ, c¸c vÕt ch©m cã mÇu th©m n©u hoÆc ®ång x¸m trªn mÆt l¸, khi bÞ h¹i nÆng kÌm theo n¾ng nãng vµ h¹n 2 - 3 th¸ng th× chÌ kh«ng cho thu ho¹ch bóp. RÊt nhiÒu lo¹i c©y trång bÞ nhÖn nhá h¹i tÊn c«ng g©y h¹i. Tuú theo ®iÒu kiÖn canh t¸c mµ thiÖt h¹i cã thÓ tõ vµi phÇn tr¨m ®Õn 60 - 70%, thËm chÝ cã tr−êng hîp cßn mÊt tr¾ng [8]. Theo NguyÔn Th¸i Th¾ng (2000), khi c©y chÌ bÞ nhÖn Oligonychus coffeae Nietner h¹i nÆng cã thÓ lµm cho c©y chÌ kh«ng ph¸t léc [28]. 2.3.4. Ph©n bè vµ ký chñ cña Oligonychus coffeae Nietner 2.3.4.1. Ph©n bè NhÖn ®á cã mÆt quanh n¨m trªn c¸c n−¬ng chÌ, ë kh¾p c¸c vïng trång chÌ cña n−íc ViÖt Nam ®Òu thÊy cã loµi nhÖn Oligonychus coffeae Nietner nµy [7] [28]. 2.3.4.2. Ký chñ Loµi nhÖn Oligonychus coffeae Nietner, ngoµi g©y h¹i chÝnh trªn c©y chÌ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 21 ra chóng cßn cã mÆt trªn c©y cµ phª vµ c©y æi [7]. 2.3.5. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ tËp qu¸n sinh sèng vµ quy luËt ph¸t sinh g©y h¹i cña nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner ë ViÖt Nam, c¸c t¸c gi¶ nh− NguyÔn Kh¾c TiÕn (1963) [24], NguyÔn V¨n §Ünh (1994) [7], Hoµng ThÞ Hîi (1996) [9], ®Òu nhÊt trÝ kh¼ng ®Þnh r»ng loµi nhÖn ®á nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner lµ mét trong sè c¸c loµi nhÖn g©y h¹i phæ biÕn vµ quan träng trªn chÌ hiÖn nay. NguyÔn Kh¾c TiÕn (1963) [24] ®0 miªu t¶ h×nh th¸i, tËp qu¸n sinh sèng, t¸c h¹i vµ biÖn ph¸p phßng trõ nhÖn ®á: chóng sèng thµnh quÇn thÓ trªn c©y, hót nhùa, ®Î trøng trong g©n vµ mÐp l¸, trøng në ra con mµu ®á, qua lét x¸c thµnh nhÖn 8 ch©n. NhÖn xuÊt hiÖn r¶i trong n¨m th−êng m¹nh nhÊt vµo th¸ng 4 - 5. Sau nh÷ng ngµy m−a to, sè l−îng gi¶m ®i râ rÖt. KÕt qu¶ ®iÒu tra trong 3 n¨m tõ 1988 - 1990 cña t¸c gi¶ NguyÔn Kh¾c TiÕn l¹i cho thÊy, nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner cã 2 ®ît ph¸t sinh ré trong n¨m: ®ît 1 tõ th¸ng 2 - 5 vµ ®ît 2 tõ th¸ng 9 - 11 [24]. T¸c gi¶ Ph¹m ThÞ V−îng (1990) khi nghiªn cøu vÒ s©u bÖnh h¹i chÌ vïng S«ng CÇu, B¾c Th¸i ®0 ®¸nh gi¸ nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner lµ mét ®èi t−îng g©y h¹i quan träng víi 2 ®ît ph¸t sinh trong n¨m: §ît 1 tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 8 vµ ®ît 2 tõ th¸ng 10 - 11. Theo t¸c gi¶ th× trong th¸ng 10 nhÖn ®á th−êng g©y h¹i nÆng nhÊt. T¸c gi¶ NguyÔn V¨n §Ünh (1994) [7] cho biÕt nhÖn ®á h¹i chÌ Oligonychus coffeae Nietner sèng tËp trung ë trªn mÆt l¸ b¸nh tÎ vµ nhÊt lµ l¸ giµ, rÊt Ýt khi thÊy trªn l¸ non vµ ngän. Chóng th−êng tËp trung trªn l¸, cã thÓ trªn g©n chÝnh hoÆc c¹nh r×a mÐp l¸. Th«ng th−êng hay gÆp nhÖn ®á bªn c¹nh r×a mÐp l¸ nhiÒu h¬n bªn trong l¸. Theo NguyÔn Xu©n Mai vµ CTV (1994) ®iÒu tra nhÖn ®á Oligonychus coffeae N. trªn chÌ t¹i Phó L−¬ng, B¾c Th¸i cho thÊy tõ th¸ng 4 - 7 nhÖn ®á Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 22 ph¸t sinh vµ g©y h¹i nÆng, lµm l¸ chÌ biÕn mµu hung ®á, l¸ rông nhiÒu, c©y chÌ Ýt bóp. MËt ®é nhÖn h¹i trong th¸ng 5 cã ®iÓm ®iÒu tra lªn tíi 30 - 50 con/l¸. NhÖn ®á cã mÆt quanh n¨m trªn n−¬ng chÌ ë c¸c vïng trång chÌ. ë trung du miÒn nói phÝa B¾c n−íc ta, chóng cã hai cao ®iÓm vµo c¸c th¸ng 4 - 6 vµ vµo th¸ng 10 - 11 [7] [28]. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra biÕn ®éng sè l−îng nhÖn ®á h¹i chÌ trong 3 n¨m 1994 - 1996 cña NguyÔn Th¸i Th¾ng chØ ra r»ng: trong th¸ng 1 vµ th¸ng 2 mËt ®é nhÖn ®á h¹ thÊp th−êng d−íi 1 con/l¸, sang th¸ng thø 3 khi thêi tiÕt Êm dÇn lªn, nhÖn ®á ph¸t sinh m¹nh ®¹t 2,3 con/l¸. Sang th¸ng 4, 5 vµ th¸ng thø 6 sau nh÷ng løa hai ®Çu tiªn c©y chÌ t¹o ®−îc bé khung t¸n víi sè l−îng l¸ chõa cao, lóc nµy cïng víi nhiÖt ®é cao 25 - 300C, mËt ®é nhÖn ®á lªn rÊt cao cã thÓ tíi 10 con/l¸, c¸ biÖt cã n¬i ®Õn 20 - 25 con/l¸, trung b×nh 3 - 3,5 con/l¸. Lóc nµy nÕu thêi tiÕt kh« h¹n vµ kh«ng ®−îc ch¨m sãc ®óng l« chÌ cã thÓ bÞ “ch¸y”. Sang th¸ng 7, 8, 9 tuy nhiÖt ®é cao nh−ng c¸c trËn m−a rµo ®0 röa tr«i ®a sè nhÖn h¹i nªn mËt ®é nhÖn h¹i chØ cßn kho¶ng 0,6 - 1,1 con/l¸. MËt ®é nhÖn h¹i trong c¸c th¸ng 10 - 11cao h¬n c¸c th¸ng mïa m−a chót Ýt ®¹t 1,1 - 2,0 con/l¸. MËt ®é nhÖn ®á tiÕp tôc gi¶m dÇn trong th¸ng 12 vµ ®¹t b×nh qu©n 0,9 con/l¸. T¸c gi¶ NguyÔn V¨n §Ünh (1994) cho biÕt, mËt ®é nhÖn ®á phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh− gièng, tuæi c©y chÌ, c¸c thao t¸c ®èn, c©y che bãng, nhiÖt ®é, l−îng m−a… vµ c¸c biÖn ph¸p canh t¸c kh¸c. Khi nghiªn cøu søc t¨ng quÇn thÓ nhÖn ®á trªn c¸c gièng chÌ, t¸c gi¶ ®0 chØ ra r»ng nhÖn ®á cã søc t¨ng quÇn thÓ cao vµ chóng sinh tr−ëng m¹nh trªn c¸c gièng PH1, 1A, tiÕp theo lµ c¸c gièng Gia Vµi, Tham VÌ vµ Trung Du... C−êng ®é m−a mïa hÌ cã t¸c ®éng râ rÖt ®Õn quÇn thÓ nhÖn ®á [7]. T¸c gi¶ NguyÔn Kh¾c TiÕn (1994) cho biÕt trªn n−¬ng chÌ th©m canh vµ chÌ cã c©y che bãng cã sè l−îng nhÖn ®á gi¶m 29 - 45,5%, l« chÌ s¶n xuÊt kinh doanh mËt ®é nhÖn cao h¬n chÌ v−ên −¬m. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 23 T¸c gi¶ NguyÔn Th¸i Th¾ng (2000) cho r»ng t−¬ng quan gi÷a mËt ®é cña nhÖn ®á vµ tû lÖ h¹i lµ thuËn vµ kh¸ chÆt [28]. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÌ loµi Oligonychus coffeae Nietner, t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Hïng vµ CTV (1998, 2001) [11] [14] [7] [28] cho biÕt, c¸c gièng nhiÔm nÆng lµ PH1, Trung Du, gièng nhiÔm trung b×nh IRI 777, TH3, gièng nhiÔm nhÑ lµ 1A, LDP1. BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c cã t¸c ®éng ®Õn nhÖn ®á, ®èi víi chÌ ®èn phít, chÌ ®Ó l−u, chÌ kh«ng cã c©y che bãng th× mËt ®é nhÖn h¹i cao h¬n chÌ ®èn ®au, chÌ cã c©y che bãng. Cßn biÖn ph¸p h¸i san chËt vµ h¸i theo løa kh«ng cã sù kh¸c nhau vÒ mËt ®é nhÖn h¹i. 2.3.6. Nghiªn cøu thiªn ®Þch cña Oligonychus coffeae Nietner ë ViÖt Nam nghiªn cøu vÒ kÎ thï tù nhiªn (thiªn ®Þch) cña s©u h¹i trªn c©y trång vµ sö dông chóng trong phßng trõ ®0 ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trong n−íc tiÕn hµnh nghiªn cøu. MÆc dï vËy, ®èi víi nhÖn h¹i chÌ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thiªn ®Þch cßn rÊt h¹n chÕ vµ míi chØ lµ b−íc ®Çu. Trong chiÕn l−îc phßng chèng dÞch h¹i ngµy nay, chóng ta kh«ng ph¶i chØ chó ý ®Õn lîi Ých kinh tÕ mµ cÇn ph¶i chó ý ®Õn sù an toµn sinh th¸i, søc khoÎ vµ m«i tr−êng ®ã lµ mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a 3 vÊn ®Ò kinh tÕ - x0 héi - m«i tr−êng, do ®ã biÖn ph¸p qu¶n lý tæng hîp dÞch h¹i ra ®êi. §Ó cho biÖn ph¸p hiÖu qu¶ vµ phï hîp víi hÖ thèng n«ng nghiÖp ë mçi ®Þa ph−¬ng chóng ta ph¶i hiÓu ®−îc mèi quan hÖ c©y trång, dÞch h¹i vµ kÎ thï tù nhiªn cña chóng trong hÖ sinh th¸i ®ång ruéng (NguyÔn C«ng ThuËt, 1996) [32], Hµ Quang Hïng, 1998) [10]. KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thiªn ®Þch cña nhÖn h¹i c©y trång, trong ®ã cã nhÖn h¹i chÌ, t¸c gi¶ NguyÔn V¨n §Ünh (1994) [7] thu ®−îc 6 loµi thiªn ®Þch lµ: bä rïa ®en ®á (Stethorus sp vµ sticholotis sp), bä c¸nh céc (Oligota sp), bä trÜ (Scolothrips sp), nhÖn (Phytoseius sp vµ Amblyseius sp). Trªn n−¬ng chÌ vïng Phó Thä, nhÖn ®á cã tËp ®oµn thiªn ®Þch gåm 5 loµi (NguyÔn Th¸i Th¾ng, 2000) [28]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 24 Thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh qu¶n lý tæng hîp s©u h¹i chÌ n¨m 2003, NguyÔn V¨n Hïng vµ CTV [15] ®0 thu thËp vµ ®Þnh danh ®−îc 31 loµi thiªn ®Þch thuéc 8 bé c«n trïng vµ nhÖn b¾t måi ¨n thÞt. T¸c gi¶ cho biÕt thµnh phÇn ong ký sinh qu¸ nghÌo nµn (2/31 loµi) trong ®ã nhãm bä rïa cã sè loµi kh¸ phong phó (10 loµi). Trong nhãm nµy cã c¸c loµi Scolothrips sexmaculata, Oligota sp, Stethorus sp vµ Amblyseius sp. 2.3.7. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ biÖn ph¸p phßng chèng Oligonychus coffeae N 2.3.7.1. BiÖn ph¸p ho¸ hoc NguyÔn V¨n §Ünh (1993) [6] ®0 kh¶o s¸t 9 lo¹i thuèc ho¸ häc ®Ó phßng trõ nhÖn lµ Bi 58, Danitol, Dimecron, Kelthan, L−u Huúnh V«i, Phosalone, Sevin, Supracid vµ Zinep. Trong ®ã, theo t¸c gi¶ th× Danitol, Kelthan, Phosalone, cã t¸c dông trong c¸c pha ph¸t triÓn cña nhÖn h¹i, cßn Zinep, Supracid vµ L−u Huúnh V«i cã hiÖu qu¶ trõ nhÖn kh«ng cao, chØ cã Sevin lµ cã hiÖu lùc cao víi nhÖn ®á h¹i chÌ. NguyÔn Xu©n Mai vµ CTV (1994) nhËn ®Þnh, Penstyl cã hiÖu qu¶ tèt ®èi víi nhÖn ®á, Kelthane vÉn cßn hiÖu lùc kh¸, t−¬ng ®−¬ng víi Penstyl ë l−îng dïng 125 kg.ai/ha. Tõ nh÷ng n¨m 1994, nghiªn cøu biÖn ph¸p ho¸ häc phßng chèng nhÖn h¹i chÌ, t¸c gi¶ NguyÔn Kh¾c TiÕn ®0 khuyÕn c¸o dïng c¸c thuèc trõ nhÖn lµ: Kelthan, Rufast, Sumucombi [26]. Nghiªn cøu vÒ thuèc ho¸ häc trõ nhÖn cho thÊy, nhãm thuèc khuyÕn c¸o ®Ó trõ nhÖn lµ: Nissorun, Rufast 3EC, Ortus 5EC, Danitol 10 EC phun víi l−îng 500 lÝt dung dÞch /ha cã hiÖu qu¶ trõ nhÖn tèt [7] [12] [14] [28]. VÒ vÊn ®Ò d− l−îng: BiÖn ph¸p ho¸ häc rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt ®Ó gi¶m t¸c h¹i cña s©u h¹i, nh−ng trong nhiÒu tr−êng hîp, thuèc ho¸ häc ®0 ®Ó l¹i trong s¶n phÈm l−îng tån d− ch−a ph©n huû hÕt lµm ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng s¶n phÈm. §Æc biÖt chÌ ®−îc sö dông d−íi d¹ng n−íc uèng, nªn vÊn ®Ò Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 25 d− l−îng thuèc trõ s©u cã ý nghÜa rÊt quan träng. D− l−îng thuèc trõ s©u trong chÌ cÇn ph¶i cµng thÊp cµng tèt. Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, thùc hiÖn ®−îc vÊn ®Ò nµy kh«ng ph¶i lµ ®¬n gi¶n v× thêi gian gi÷a c¸c lÇn thu ho¹ch t−¬ng ®èi ng¾n, trong giai ®o¹n vô chÌ chÝnh cã tõ 3 - 4 løa h¸i mét th¸ng. §Ó gi¶m ®−îc d− l−îng thuèc trong chÌ, mét sè biÖn ph¸p nh»m gi÷ møc d− l−îng d−íi giíi h¹n cho c¸c vïng chÌ ë Ên §é nh− sau: - Sö dông lu©n phiªn ho¸ chÊt vµ ph¶i trªn c¬ së cña sù cÇn thiÕt. - ChØ phun thuèc sau khi h¸i chÌ. - Kh«ng dïng thuèc ®0 qu¸ thêi h¹n. - ChØ sö dông nh÷ng b×nh phun quy ®Þnh. - Kh«ng dïng thuèc ®0 cÊm sö dông cho chÌ. - Thuèc Ethion nªn gi÷ ë liÒu l−îng 750 ml/ha. - MÉu chÌ xuÊt khÈu ph¶i ph©n tÝch d− l−îng c¸c lo¹i thuèc DDT, BHC, Aldrin/Dieldrin, Chlordan, Heptachlor, Dicofol vµ Ethion. Dï kh«ng ®−îc h−íng dÉn sö dông cho chÌ, song d− l−îng cña c¸c lo¹i thuèc nµy cÇn ph¶i ®−îc ph©n tÝch vµ ph¶i tÝnh b»ng phÇn tØ (parts per billion). ë n−íc ta, vÊn ®Ò d− l−îng thuèc trªn chÌ còng ®−îc ngµnh n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh liªn quan kh¸c quan t©m chó ý. Mét sè lo¹i thuèc cã thêi gian ph©n hñy chËm ®Ó l¹i tån d− trong s¶n phÈm chÌ, ®0 bÞ cÊm hoÆc h¹n chÕ sö dông. ViÖc x¸c ®Þnh thêi gian c¸ch ly lµ nh»m h¹n chÕ d− l−îng kh«ng v−ît qu¸ møc cho phÐp. Khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy, Hoµng ThÞ Hîi (1996) [9] ®0 ®Ò xuÊt thêi gian c¸ch ly ®èi víi thuèc Danitol lµ 10 ngµy. 2.3.7.2. BiÖn ph¸p phi ho¸ häc Theo §ç Ngäc Quý vµ NguyÔn Kim Phong (1997) [22] tõ nh÷ng n¨m 1960 - 1965 viÖc phun hay quÐt Diªm sinh ngay sau khi ®èn chÌ ®0 cã hiÖu qu¶ tèt ®èi víi c¸c loµi nÊm bÖnh vµ nhÖn h¹i. T¸c gi¶ TrÇn §Æng ViÖt (2004) cho biÕt, hiÖn nay hiÖn t−îng sö dông Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 26 thuèc ho¸ häc trong phßng chèng s©u h¹i chÌ qu¸ liÒu l−îng vµ cã sù ®Êu trén nhiÒu h¬n mét lo¹i thuèc lµ kh¸ phæ biÕn. ThÝ nghiÖm hiÖu qu¶ cña nhãm thuèc th¶o méc vµ sinh häc cho thÊy c¸c thuèc: TP - ThÇn Tèc, Song M0 vµ thuèc T¹p Kú cã hiÖu lùc ®èi víi nhÖn ®á trung b×nh kh¸ tõ 58,11 - 72,34% vµ khuyÕn c¸o nªn sö dông c¸c lo¹i thuèc nµy [38] T¸c gi¶ NguyÔn Kh¾c TiÕn (1963) [24] ®0 khuyÕn c¸o dïng hçn hîp V«i + L−u huúnh pha theo tØ lÖ 1 kg v«i sèng + 2 kg L−u huúnh vµ 10 lÝt n−íc ®un s«i trong 40 phót. 2.3.7.3. BiÖn ph¸p sinh häc NguyÔn V¨n §Ünh (1993) [6] ®0 nghiªn cøu sö dông c¸c loµi nhÖn Amblyseius indicus, Amblyseius anonymus, Phytoseiulus persimilis nhËp tõ Hµ Lan ®Ó k×m h0m sù ph¸t triÓn cña nhÖn ®á. Theo t¸c gi¶, loµi Phytoseiulus persimilis cã t¸c dông k×m h0m nhÊt ®Õn sù ph¸t triÓn cña quÇn thÓ nhÖn ®á trªn ®ång ruéng. 2.3.7.4. BiÖn ph¸p IPM BiÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp lµ quan träng nhÊt ®ßi hái ng−êi øng dông ph¶i ¸p dông mét c¸ch hîp lý vµ hµi hoµ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. TiÕn hµnh nghiªn cøu phßng trõ tæng hîp nhÖn h¹i chÌ, c¸c t¸c gi¶ Lª ThÞ Nhung vµ CTV [17], NguyÔn Th¸i Th¾ng (2000) [28] vµ NguyÔn V¨n Hïng (2001) [14] khuyÕn c¸o chØ ¸p dông biÖn ph¸p ho¸ häc khi mËt ®é nhÖn ®á ®¹t 4 - 6 con/l¸, khi ph¸t hiÖn thiªn ®Þch cña nhÖn ®á lµ bä rïa n©u ®¹t 1- 2 con/l¸ th× kh«ng tiÕn hµnh phun thuèc. NguyÔn Kh¾c TiÕn (1984 - 1993) [26] trªn c¸c n−¬ng chÌ cã c©y che bãng, sè l−îng nhÖn ®á Oligonychus coffeae Nietner trong bãng r©m gi¶m tíi 45,5% so víi ngoµi bãng r©m. Lª ThÞ Nhung (1996) [18] còng cho nh÷ng kÕt qu¶ t−¬ng tù: MËt ®é nhÖn ®á trong vµ ngoµi bãng c©y che bãng còng cã sù sai kh¸c râ rÖt 1,05 vµ 2,31 con/l¸. Cßn t¸c gi¶ Nguyªn V¨n §Ünh (2002) [7] cho biÕt cÇn thiÕt ph¶i trång Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 27 chÌ ®óng kü thuËt, bãn ph©n c©n ®èi, trång c©y che bãng hîp lý, t−íi n−íc ®Çy ®ñ (®Æc biÖt lµ t−íi phun), chØ dïng thuèc khi mËt ®é ®¹t 4 - 6 con/l¸. Tãm l¹i, ®0 cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ nhãm nhÖn nhá h¹i trªn chÌ cña nhiÒu t¸c gi¶ ë trong n−íc ®Ò cËp tíi c¸c vÊn ®Ò nh−: thµnh phÇn vµ tÇm quan träng, ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i häc, biÖn ph¸p phßng trõ… ®èi víi mét sè loµi quan träng. Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy cßn t¶n m¹n vµ phÇn lín chØ míi ®Ò cËp tíi tõng khÝa c¹nh riªng rÏ. NhiÒu vÊn ®Ò cô thÓ nh− ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc, quy luËt ph¸t sinh g©y h¹i cña nh÷ng loµi g©y h¹i chÝnh, thiªn ®Þch, v.v... cßn ch−a ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ ®Ó lµm c¬ së cho c¸c biÖn ph¸p phßng trõ nhãm ®èi t−îng nµy. VÒ c¸c biÖn ph¸p phßng chèng nhÖn h¹i chÌ, c¸c t¸c gi¶ chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn hiÖu lùc cña c¸c lo¹i thuèc ho¸ häc nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n tr−íc m¾t trong thùc tÕ s¶n xuÊt nh− mét trong c¸c gi¶i ph¸p t×nh thÕ. C¸c biÖn ph¸p phßng trõ kh¸c nh− kü thuËt canh t¸c, phßng trõ sinh häc, phßng trõ tæng hîp ch−a ®−îc nghiªn cøu nhiÒu. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 28 3. VËT LIÖU, §ÞA §IÓM, NéI DUNG Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 3.1. VËT LIÖU NGHI£N CøU 3.1.1. §èi t−îng nghiªn cøu §Ò tµi nghiªn cøu loµi nhÖn ®á Oligonychus coffeae N. h¹i chÌ trong giai ®o¹n kinh doanh vµ kiÕn thiÕt c¬ b¶n. C¸c gièng chÌ nghiªn cøu lµ c¸c gièng chÌ thuÇn, chÌ lai vµ gièng chÌ nhËp néi ®−îc trång ë N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai. 3.1.2. Dông cô nghiªn cøu - Tói polyethylen (PE) ®ùng mÉu, kÝnh lóp cÇm tay. - §Üa petri, kÝnh lóp soi næi (cã bé phËn chôp ¶nh) ®Ó quan s¸t c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña nhÖn. Ngoµi ra cßn cã panh, èng hót, bót l«ng, giÊy läc.... 3.2. §ÞA §IÓM Vµ THêI GIAN NGHI£N CøU 3.2.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu §Þa ®iÓm nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai (quan s¸t vµ thu thËp mÉu), Bé m«n C«n trïng häc, Khoa N«ng häc, §¹i häc N«ng nghiÖp I - Hµ Néi. 3.2.2. Thêi gian nghiªn cøu §Ò tµi ®−îc tiÕn hµnh nghiªn cøu tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 6 n¨m 2007. 3.3. NéI DUNG Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 3.3.1. Néi dung nghiªn cøu - §iÒu tra t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ b¶o vÖ thùc vËt (BVTV) cña n«ng hé Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 29 trång chÌ ë ®Þa ®iÓm ®iÒu tra t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai. - §iÒu tra thµnh phÇn nhÖn h¹i vµ thiªn ®Þch trªn n−¬ng chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai. - Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ph¸t sinh g©y h¹i cña loµi nhÖn ®á h¹i chÌ Oligonychus coffeae Nietner. - Thö nghiÖm ¸p dông qui m« nhá biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp ®Ó trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt biÖn ph¸p phßng chèng nhÖn ®á h¹i chÌ Oligonychus coffeae Nietner t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai . 3.3.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.3.2.1. §iÒu tra t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ b¶o vÖ thùc vËt trªn chÌ cña c¸c n«ng hé t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai §iÒu tra theo phiÕu (phô lôc) kÕt hîp víi pháng vÊn trùc tiÕp n«ng hé. TiÕn hµnh ®iÒu tra 30/55 hé trång chÌ (hé gia ®×nh ph¶i cã diÖn tÝch trång chÌ 1000m2 trë lªn) thuéc ®éi s¶n xuÊt sè 1 cña N«ng tr−êng Phong H¶i, thêi gian ®iÒu tra 10 ngµy 1 lÇn. 3.3.2.2. §iÒu tra thµnh phÇn nhÖn h¹i vµ thiªn ®Þch cña chóng t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i, Lµo Cai §iÒu tra møc ®é phæ biÕn cña nhÖn h¹i vµ thiªn ®Þch tiÕn hµnh ®iÒu tra cè ®Þnh vµ ®iÒu tra bæ sung nh− sau: - Thêi gian ®iÒu tra: TiÕn hµnh ®iÒu tra ®Þnh kú 10 ngµy/lÇn - §iÒu tra trªn 3 khu gièng (gièng thuÇn, gièng lai LDP vµ gièng nhËp néi), mçi khu tiÕn hµnh ®iÒu tra 10 ®iÓm ngÉu nhiªn, mçi ®iÓm lÊy ngÉu nhiªn 50 l¸ vµ cho ngay vµo tói PE, ®−a vÒ phßng quan s¸t vµ ®Õm sè l−îng d−íi kÝnh lóp 2 m¾t. T¹i mçi ®iÓm: kÕt hîp ®iÒu tra b»ng m¾t vµ kÝnh lóp tay x¸c ®Þnh tªn cña Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 30 c¸c loµi nhÖn vµ thiªn ®Þch cã trªn ®iÓm ®iÒu tra. - C¸c mÉu nhÖn ®−îc ®Þnh lo¹i theo kho¸ ph©n lo¹i cña Meyer (1981) [65] cã tham kh¶o c¸c kho¸ ph©n lo¹i cña cña Jepsson et al (1975) [60] vµ m« t¶ cña NguyÔn V¨n §Ünh (1994) [7]. - ChØ tiªu ®iÒu tra: + Tªn nhÖn h¹i vµ thiªn ®Þch (tªn ViÖt Nam, tªn Latinh) + Møc ®é phæ biÕn cña nhÖn vµ thiªn ®Þch ®−îc x¸c ®Þnh qua tÇn xuÊt xuÊt hiÖn ë c¸c ®iÓm ®iÒu tra. # ®iÓm ®iÒu tra cã loµi nhÖn A TÇn suÊt xuÊt hiÖn = -------------------------------------- x 100 loµi nhÖn A (%) # ®iÓm ®iÒu tra Dïng dÊu céng ®Ó biÓu thÞ møc ®é phæ biÕn theo quy −íc sau: + TÇn suÊt d−íi 30% ®iÓm cã nh._.-- 72 nhÖn ®á h¹i cam quýt vµ biÖn ph¸p phßng trõ ë vïng ngo¹i thµnh Hµ Néi”. LuËn v¨n th¹c sü khoa häc n«ng nghiÖp. §¹i häc NN I - Hµ Néi. 34. Së N«ng nghiÖp vµ PTNN Lµo Cai (2006), B¸o c¸o t×nh h×nh s¶n xuÊt, kinh doanh chÌ tØnh Lµo Cai ®Õn hÕt n¨m 2005 ®Þnh h−íng ph¸t triÓn tíi n¨m 2010. 35. UBND tØnh Lµo Cai (2006), Dù ¸n ph¸t triÓn vµ x©y dùng vïng chÌ cña tØnh giai ®o¹n 2006 - 2010. 36. ViÖn BVTV (1997), “ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu b¶o vÖ thùc vËt”, tËp 2, ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra c¬ b¶n dÞch h¹i n«ng nghiÖp vµ thiªn ®Þch cña chóng, NXB N«ng nghiÖp. 37. ViÖn c©y c«ng nghiÖp (1987), “Thµnh phÇn s©u h¹i chÌ t¹i Phó Hé”, B¸o c¸o khoa häc tr¹m thùc nghiÖm (Tµi liÖu l−u hµnh néi bé, 12tr). 38. TrÇn §Æng ViÖt (2004), “Thµnh phÇn s©u, nhÖn h¹i; ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i cña loµi s©u h¹i chÝnh trªn c¸c gièng chÌ nhËp néi vô xu©n 2004 t¹i Phó Hé”. LuËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp, Tr−êng §HNN1. 39. Ph¹m ThÞ V−îng, NguyÔn V¨n Hµnh (1990), “Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu vÒ nghiªn cøu s©u h¹i chÌ ë vïng S«ng CÇu - B¾c Th¸i vµ biÖn ph¸p phßng trõ”, T/c BVTV, sè 1, tr.16 - 22. B. TµI LIÖU TIÕNG ANH 40. Baker E.W. Spider mites ((Acaria – Tetranychus) from Southeast Asia and Japan. U.S departmant of Agriculture 1975.25(49 -52) 911 - 922. 1975. 41. Banerjee B. (1974), A demographic study of the growth rate of the red spider mite Oligonychus coffeae (Nietner) on two varieties of tea. Acarologia 16: 424 - 435. 42. Bernejee B. (1979), Intra tree variation in the distribution of the tea red spider mite Oligonychus coffeae (Nietner). Acarologia, 21: 216 - 220. 43. Banerjee B. and J.E. Cranham (1985), Tea. In: W. Helle and M.W. Sabelis (Editors). Spider mites, their biology, natural enemies and control. Vol. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 73 l B 371 - 374. 44. Barboka B.C. (1994) “Pest of tea North - East India and their control”, Bulletin Assiation Tea India. 45. Bangladesh:Tea. (22/06/2006). 46. Borthakur B.C (1994),Sarmah (1991), Population dynimics of tea pests and their natural nemies complex in relation to varios Agro – manegemant practices in tea. Tea research Institure of India. 47. CABI abstracts 8/1998 - 7/2001 48. Chen H.T (1988), “Tea mite biological control in field” Taiwan Tea Reseach, Bulatinl, No.7, p.15 - 25. 49. Chen H.T (1992), “A survey on spider in the tea mites plantation of the moutainuos region of Zhejiang province”, Chinese Jour. Of Biocontrol, p67 - 70. 50. Cranham J.E (1961), “The natural balance of pests and parasites on Ceylon tea, especially tea tortrix and Macrocentrus”, The Jour of the Tri of Ceylon, V,32 (1), Mar, p.26 -36. 51. Cranham J.E (1966), Insect and mite pests of tea in Ceylon and their control, In Monographs on tea production in Ceylon, Tri of Ceylon. 52. Cranham J. and W. Helle (1985), Pesticide resistance in Tetranychidae. In: Spider mites their biology, natural enemies and control (Editors: W. Helle and M. W. Sabelis) 405 - 421. 53. Danthanaryana. W. and D.J.W. Ranaweera (1972), The effect of rainfall and shade on the occurrence of three pests of tea in Ceylon. Annals Applied biology, (70) 1 - 12. 54. Das G.M & S.C Das (1967), Effect of temperature and humidity on the development of tea red spider mite, Oligonychus coffeae (Nietner). Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 74 Commonwealth Agricultural Bureaux. 55. Das, S. C. 1983. 56. Dinh N. Van, M.W. Sabelis and A. Jassen (1988), Influence of Humidity and water availability on the survival of Amblyseius idaeus and A. anonymus (Acarina: Phytoseiidae). Experimental and applied acarolog 4: 27 - 40. 57. Eden T. (1958), Tea Great Britanin, p.118 – 135. 58. Greathead D.J. (1989), “Prospects for the use of natural enemies in combinatoin with pesticides”, The use of natural enemies to control Agr - Pest, Proceeding of the Internatoinal Seminar, Held in Tsucuba, Japan, October 2-7. 59. Hill D.S; J.M. Waller (1998), “Tea”. Pests and diseases of Tropical Cros, Volum 2, Hand book of pests and diseases, Producer by longman Group Ldt in Hong Kong, p.344 - 350. 60. Jeppson, L.R., Keifer, H.H. and E.W. Baker (1975). Mites Injurious to Economic Plants. University of California Press, Ca. 614 pp. 61. Lo K.C, W. T. Lee,T. K. Wu and C. C. Ho (1989), “Use of predater to cotrol spider mites (Acaria – Tetranychus) in the republic of China on Taiwan” Proceeding of the International Seminar, Held in Tsukuba, Japan, October 2 – 7, 1989. 62. Lu WenMing, 1993. Mites in tea plantations and their controls. China Tea,15(5):12-13. 63. McMurtry, J.C., and Scriven, G.T. (1965), Life history studies of Amblyseius limonicus with comparative observations of Amblyseius hibisci (Acarina: Phytoseiidae). Annals of Entomology Society of America 59: 147 - 149. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 75 64. McMurtry J.C., M.H Badii & G.H Johnson (1984), Experiments to determine effects of Predatory release on population of Oligonychus punicae (Acarina: Tetranychidae) on avocado in California. Entomophaga 29 (1) 11 - 19 65. Meyer, M. K. P. 1981. Mites pests of crop in South Africa. Science Bulletin. No 397. 92pp. 66. Mkwaila B. (1990), Red spider mites. Quar - Newsl. TRF. Of central Africa (Malawi), N07, Jun, p. 4 - 5. 67. Michael R. Zeiss; Koen den Braber “Tea Integrated Pest and weer of ecologycal guide”, translated by Tran Thanh Nam, CIDCE/VN - 2001, 292p. 68. Mori Hans, Y. Saito and H. Nakao (1989), “Use of predotery mites to control spidermites (Acarina, Tetranychidea) in Japan” The use of natural enemies to control Agr – Pests. Proceeding of the International Seminar, Held in Tsukuba, Japan, October 2 - 7. 69. Muraleedhara N. andR. Selvasundaram(1988): An IPM pakage for Tea in India, htt//www.bioagrosolution.com/imp.htm. 70. Muraleedhara N. (1991), “Pest management in tea, UPASI, Valpafai, 130p. 71. Muraleedhara N. (1992), “Pest cotrol in Asia” Tea cutivation to consumption, Edt by Willon & Cliford. Chapman & Hall. London p. 575 - 409. 72. Muraleedharan N., Selvasundaram, R.,Sudarmani, D.N.P. Bifenthrin for the control of red spider mite in tea. 73. Muraleedharan N., Director. Red spider mite taking toll on S. India tea output. 74. Oomen. P. A. (1982), Studies on population dynamics of the scarlet mite Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 76 Brevipalpus phoenicis. a pest of tea in Indonesia. 82 - 1. Doctor thesis Wageningen, the Netherlands. 75. Tea Research Associatoin (1996), The Planter’s Handbook. Published.by Tocklai Experimental Statoin Jorha - 175008 Assam, p.60. 76. Tuttle D.M. & E.W. Baker (1968), Spider mites of Southwestern United states and a revision of the family Tetranychidae. The University of Arizona Press. 143p 77. Somchoudhurg A.K., Saha K., Choudhury A., Bhattacharyya A (1995), “Approaches to integrated control of Red Gspider mite, Oligonychus Coffeae (Niet.), on tea”, Proceedings of 95 International tea - Quality - Human health symposium 7- 10/11 Shanghai, Chiaina, p.363 - 368. 78. Yan X. Z. & Zhi-Qiang Z. (2000), Biology and control of bamboo mites in Fujian. Systemic and applied acarology. 160 pp. 79. Waterhouse D.F. (1993), The major anthropol Pests and weed of Agriculture in Southeast Asia “Camb” Australia, p.132 - 141. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 77 PHô LôC Sè LIÖU KHÝ T¦îNG 6 TH¸NG §ÇU N¡M 2007 (TR¹M KHÝ T¦îNG THUû V¡N LµO CAI) ChØ tiªu Th¸ng NhiÖt ®é TB (0C) NhiÖt ®é tèi cao (0C) NhiÖt ®é tèi thÊp (0C) §é Èm TB (%) §é Èm tèi cao (%) §é Èm tèi thÊp (%) L−îng m−a TB (mm) n¾ng (giê) 1 15.9 19.2 14.0 83 93 69 22.3 42.7 2 21.4 26.5 18.3 78 91 61 37.9 47 3 22.6 26.6 20.1 80 92 66 13.4 32 4 23.3 27.8 20.5 81 92 66 85.3 37 5 26.7 32.2 22.5 76 91 58 186.6 17.3 6 29.4 34.2 26.1 78 81 63 323.1 203.5 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 78 PHIÕU §IÒU TRA “ §iÒu tra t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ BVTV trªn chÌ t¹i N«ng tr−êng chÌ Phong H¶i” 1. Hä vµ tªn chñ hé: …………………………………………………………... 2. §Þa chØ: …………………………………………………………………….. 3. Giíi tÝnh: Nam N÷ 4. Lo¹i hé: Giµu Trung b×nh NghÌo 5. D©n téc: I. T×NH H×NH S¶N XUÊT 1.1. Tªn gièng: …………… 1.2. Diªn tÝch:……………………… 1.3.Tuæi chÌ: ……………………………........ 1.5. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt ¸p dông:……………………….............................. 1.5.1. H¸i chÌ:…………………………………………………………………. 1.5.2. §èn chÌ: ………………………………………………………………… 1.6. T×nh h×nh sö dông ph©n bãn cho chÌ Lo¹i ph©n L−îng bãn (kg/sµo) Thêi gian bãn Ph−¬ng ph¸p bãn ……………… ……………… …………....... …………………… …………................ ............................... ………………… ………................. ............................. ………… ………… ……….... II. T×NH H×NH B¶O VÖ THùC VËT: 2.1. S©u bÖnh g©y h¹i C¸c lo¹i s©u bÖnh h¹i Thêi gian g©y h¹i Gia ®o¹n g©y h¹i Møc®é nhiÔm ……………… ……………… …………....... …………………… …………............... ............................... ………………… ………................. ............................. ………… ………… ……….... Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 79 2.2. T×nh h×nh sö dông thuèc phßng trõ s©u bÖnh h¹i 2.2.1. Gia ®×nh «ng (bµ) cã sö dông thuèc BVTV ®Ó phßng trõ s©u bÖnh vµ cá d¹i trªn c©y trång nãi chung vµ c©y chÌ nãi riªng: Kh«ng Cã 2.2.2. Gia ®×nh «ng (bµ) cã hçn hîp (pha trén)c¸c lo¹i thuèc BVTV víi nhau trong qu¸ tr×nh sö dông: Kh«ng Cã 2.2.3. Gia ®×nh «ng (bµ) sö dông thuèc BVTV theo: Th«ng b¸o cña N«ng tr−êng Tù m×nh ®iÒu tra Phun ®Þnh kú 2.2.4. Gia ®×nh «ng (bµ) cã ph©n biÖt ®−îc thuèc cÊm sö dông, h¹n chÕ sö dông, thuèc ngoµi danh muc vµ thuèc ®−îc phÐp sö dông kh«ng? Kh«ng Cã 2.2.5. Trong mét vô chÌ «ng (bµ) th−êng phun thuèc trõ s©u mÊy lÇn?............ 2.2.6. Gia ®×nh chon thuèc BVTV phun theo ý nµo? Theo thãi quen Theo khuyÕn c¸o cña c¸n bé kü thuËt N«ng tr−êng Theo ng−êi kh¸c (hé bªn c¹nh) T×m hiÒu qua ®µi, s¸ch , b¸o 2.2.6. LÇn phun thuèc cuèi cïng c¸ch thu ho¹ch lµ bao nhiªu ngµy?.............. 2.2.7. Gia ®×nh «ng (bµ) ®0 ®−îc häc qua líp tËp huÊn nµo ch−a?................... 2.2.8. H−íng sö dông: Anh (chÞ) thÊy trong n¨m qua l−îng thuèc BVTV sö dông t¨ng hay gi¶m?............ 2.2.9. Anh (chÞ) th−êng sö dông thuèc cña: Thuèc cã gi¸ thµnh rÎ kh«ng râ nguån ngèc thuèc cã uy tÝn trªn thi tr−êng Thuèc cña N«ng tr−êng khuyÕn c¸o 2.3. S¶n l−îng/n¨m (kg):....……………………………………………………...... 3.12.NhËn xÐt:………………………………………………………………...... ………………………………………………………………………………...... Lµo Cai, Ngµy…. th¸ng ….. n¨m 2007 Chñ hé Ng−êi ®iÒu tra Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 80 Phụ lục 1: MẬT ðỘ NHỆN ðỎ Oligonychus coffeae N TRÊN MỘT SÓ GIỐNG CHÈ BALANCED ANOVA FOR VARIATE MDND FILE GC 29/ 6/** 12:15 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 VARIATE V004 MDND Mat do nhen do (con/....) LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 LAP 4 7.45375 1.86344 6.52 0.000 5 2 NDT$ 17 611.561 35.9742 125.79 0.000 5 3 GCC$ 3 414.512 138.171 483.14 0.000 5 4 NDT$*GCC$ 51 267.087 5.23700 18.31 0.000 5 * RESIDUAL 284 81.2203 .285987 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 359 1381.83 3.84912 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE GC 29/ 6/** 12:15 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 Mat do nhen do tren mot so giong che MEANS FOR EFFECT LAP ------------------------------------------------------------------------------- LAP NOS MDND 1 72 1.49097 2 72 1.73792 3 72 1.83236 4 72 1.84097 5 72 1.89736 SE(N= 72) 0.630241E-01 5%LSD 284DF 0.175417 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT GCC$ ------------------------------------------------------------------------------- GCC$ NOS MDND Trung du 90 3.19011 Che shan 90 1.03589 LDP 2 90 2.35200 Bat tien 90 0.461667 SE(N= 90) 0.563705E-01 5%LSD 284DF 0.156898 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE GC 29/ 6/** 12:15 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |LAP |NDT$ |NDT$*GCC| (N= 360) -------------------- SD/MEAN | | |$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | DND 360 1.7599 1.9619 0.53478 25.4 0.0001 0.0000 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 81 Phụ lục 2: MỨC ðỘ PHÁT SINH GÂY HẠI CỦA NHỆN ðỎ Oligonychus coffeae N TRÊN MỘT SỐ GIỐNG CHÈ BALANCED ANOVA FOR VARIATE TLNH FILE NHEN1 27/ 6/** 1:46 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 VARIATE V004 TLNH Ty le nhen hai (%) LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 LAP 4 7.16213 1.79053 1.73 0.147 5 2 TDT$ 4 1551.15 387.789 375.72 0.000 5 3 GIONG$ 4 1770.55 442.638 428.87 0.000 5 4 TDT$*GIONG$ 16 534.991 33.4369 32.40 0.000 5 * RESIDUAL 96 99.0825 1.03211 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 124 3962.94 31.9592 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE NHEN1 27/ 6/** 1:46 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 Ty le hai cua nhen do qua cac thang dieu tra (%) MEANS FOR EFFECT LAP ------------------------------------------------------------------------------- LAP NOS TLNH 1 25 10.8856 2 25 10.7192 3 25 10.7948 4 25 10.7240 5 25 11.3600 SE(N= 25) 0.203186 5%LSD 96DF 0.570322 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TLNH Che shan 25 9.00240 Trung du 25 16.3164 LDP 2 25 9.65840 PH 1 25 13.8588 Battien 25 5.64760 SE(N= 25) 0.203186 5%LSD 96DF 0.570322 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE NHEN1 27/ 6/** 1:46 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |LAP |TDT$ |TDT$*GIO| (N= 125) -------------------- SD/MEAN | | |NG$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | TLNH 125 10.897 5.6532 1.0159 9.3 0.1473 0.0000 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 82 Phụ lục 3: ẢNH HƯỞNG CỦA TUỔI CÂY ðẾN MẬT ðỘ NHỆN ðỎ Oligonychus coffeae N QUA CÁC THÁNG BALANCED ANOVA FOR VARIATE MDND FILE TUOICHE 27/ 6/** 1:51 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 VARIATE V004 MDND Mat do nhen do (con/....) LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 LAP 4 5.44333 1.36083 6.48 0.000 5 2 TDT$ 4 209.223 52.3057 249.24 0.000 5 3 TCC$ 2 46.8488 23.4244 111.62 0.000 5 4 TDT$*TCC$ 8 31.8734 3.98417 18.98 0.000 5 * RESIDUAL 56 11.7522 .209861 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 74 305.141 4.12352 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE TUOICHE 27/ 6/** 1:51 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 MEANS FOR EFFECT LAP ------------------------------------------------------------------------------- LAP NOS MDND 1 15 3.13667 2 15 2.91267 3 15 2.74133 4 15 2.88267 5 15 3.51267 SE(N= 15) 0.118282 5%LSD 56DF 0.335068 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT TCC$ ------------------------------------------------------------------------------- TCC$ NOS MDND Che 1-3 tuoi 25 3.93720 Che 6-8 tuoi 25 3.16120 Che 15-18 tu 25 2.01320 SE(N= 25) 0.916212E-01 5%LSD 56DF 0.259543 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE TUOICHE 27/ 6/** 1:51 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |LAP |TDT$ |TDT$*TCC| (N= 75) -------------------- SD/MEAN | | |$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | MDND 75 3.0372 2.0306 0.45811 15.1 0.0003 0.0000 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 83 Phụ lục 4: ẢNH HƯỞNG CỦA LƯỢNG MƯA ðẾN MẬT ðỘ NHỆN ðỎ Oligonychus coffeae N QUA CÁC THÁNG BALANCED ANOVA FOR VARIATE MDND FILE LMUA 27/ 6/** 2:34 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 VARIATE V004 MDND Mat do nhen do (con/...) LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 LAP 4 3.48428 .871070 3.17 0.036 5 2 TDM$ 2 29.9940 14.9970 54.61 0.000 5 3 LMUA$ 1 7.17363 7.17363 26.12 0.000 5 4 TDM$*LMUA$ 2 2.27846 1.13923 4.15 0.031 5 * RESIDUAL 20 5.49249 .274624 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 48.4229 1.66976 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE LMUA 27/ 6/** 2:34 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 MEANS FOR EFFECT LAP ------------------------------------------------------------------------------- LAP NOS MDND 1 6 2.60333 2 6 2.43500 3 6 1.96000 4 6 2.23333 5 6 2.97000 SE(N= 6) 0.213941 5%LSD 20DF 0.631119 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT TDM$ ------------------------------------------------------------------------------- TDM$ NOS MDND Truoc mua 10 3.82000 Sau mua 1N 10 2.01900 Sau mua 5N 10 1.48200 SE(N= 10) 0.165718 5%LSD 20DF 0.488863 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT LMUA$ ------------------------------------------------------------------------------- LMUA$ NOS MDND 25.5 mm 15 2.92933 23 mm 15 1.95133 SE(N= 15) 0.135308 5%LSD 20DF 0.399155 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT TDM$*LMUA$ ------------------------------------------------------------------------------- TDM$ LMUA$ NOS MDND Truoc mua 25.5 mm 5 4.43800 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 84 Truoc mua 23 mm 5 3.20200 Sau mua 1N 25.5 mm 5 2.76200 Sau mua 1N 23 mm 5 1.27600 Sau mua 5N 25.5 mm 5 1.58800 Sau mua 5N 23 mm 5 1.37600 SE(N= 5) 0.234361 5%LSD 20DF 0.691356 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE LMUA 27/ 6/** 2:34 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |LAP |TDM$ |LMUA$ |TDM$*LMU| (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | | |A$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | | MDND 30 2.4403 1.2922 0.52405 21.5 0.0357 0.0000 0.0001 0.0306 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 85 Phụ lục 5: ẢNH HƯỞNG CỦA CÂY CHE BÓNG ðẾN MẬT ðỘ NHỆN ðỎ Oligonychus coffeae N BALANCED ANOVA FOR VARIATE MDND FILE CAYCB 27/ 6/** 1:54 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 VARIATE V004 MDND Mat do nhen do (con/.....) LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 LAP 4 1.46770 .366926 1.25 0.295 5 2 NDT$ 11 132.148 12.0135 40.96 0.000 5 3 CCB$ 1 57.2563 57.2563 195.20 0.000 5 4 NDT$*CCB$ 11 14.1109 1.28281 4.37 0.000 5 * RESIDUAL 92 26.9857 .293323 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 119 231.969 1.94932 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE CAYCB 27/ 6/** 1:54 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 MEANS FOR EFFECT LAP ------------------------------------------------------------------------------- LAP NOS MDND 1 24 2.22667 2 24 2.46292 3 24 2.54417 4 24 2.46583 5 24 2.50000 SE(N= 24) 0.110552 5%LSD 92DF 0.310482 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT CCB$ ------------------------------------------------------------------------------- CCB$ NOS MDND Co che bong 60 1.74917 Ko che bong 60 3.13067 SE(N= 60) 0.699194E-01 5%LSD 92DF 0.196366 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE CAYCB 27/ 6/** 1:54 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |LAP |NDT$ |CCB$ |NDT$*CCB| (N= 120) -------------------- SD/MEAN | | | |$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | | MDND 120 2.4399 1.3962 0.54159 22.2 0.2946 0.0000 0.0000 0.0000 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 86 Phụ lục 6:ẢNH HƯỞNG CỦA ðIỀU KIỆN CANH TÁC ðẾN MẬT ðỘ NHỆN ðỎ Oligonychus coffeae N QUA CÁC THÁNG ðIỀU TRA BALANCED ANOVA FOR VARIATE MDND FILE MHCT 29/ 6/** 10:51 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 VARIATE V004 MDND Mat do nhen do (con/....) LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 LAP 4 3.90815 .977038 2.54 0.041 5 2 NDT$ 14 25.4234 1.81596 4.73 0.000 5 3 MHCT$ 2 89.1296 44.5648 116.02 0.000 5 4 NDT$*MHCT$ 28 19.3157 .689846 1.80 0.012 5 * RESIDUAL 176 67.6044 .384116 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 224 205.381 .916881 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE MHCT 29/ 6/** 10:51 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 MEANS FOR EFFECT LAP ------------------------------------------------------------------------------- LAP NOS MDND 1 45 1.35822 2 45 1.47956 3 45 1.43867 4 45 1.30822 5 45 1.10267 SE(N= 45) 0.923900E-01 5%LSD 176DF 0.257830 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT MHCT$ ------------------------------------------------------------------------------- MHCT$ NOS MDND MH1 75 0.590800 MH2 75 1.29120 MH3 75 2.13040 SE(N= 75) 0.715650E-01 5%LSD 176DF 0.199715 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE MHCT 29/ 6/** 10:51 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |LAP |NDT$ |MHCT$ |NDT$*MHC| (N= 225) -------------------- SD/MEAN | | | |T$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | | MDND 225 1.3375 0.95754 0.61977 46.3 0.0409 0.0000 0.0000 0.0125 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 87 Phụ lục 7: ẢNH HƯỞNG CỦA PHƯƠNG PHÁP ðỐN CHÈ ðẾN MẬT ðỘ NHỆN ðỎ Oligonychus coffeae N BALANCED ANOVA FOR VARIATE MDND FILE KDC 29/ 6/** 13:10 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 VARIATE V004 MDND Mat do nhen do (con/....) LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 LAP 4 1.91817 .479544 0.67 0.620 5 2 NDT$ 11 151.859 13.8053 19.17 0.000 5 3 KDC$ 2 125.543 62.7715 87.18 0.000 5 4 NDT$*KDC$ 22 44.1654 2.00752 2.79 0.000 5 * RESIDUAL 140 100.805 .720037 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 179 424.291 2.37034 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE KDC 29/ 6/** 13:10 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 Mat do nhen do tren cac kieu don che qua cac thang dieu tra MEANS FOR EFFECT LAP ------------------------------------------------------------------------------- LAP NOS MDND 1 36 1.63056 2 36 1.82194 3 36 1.85250 4 36 1.82056 5 36 1.94833 SE(N= 36) 0.141425 5%LSD 140DF 0.395377 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT KDC$ ------------------------------------------------------------------------------- KDC$ NOS MDND Don phot 60 2.02017 Don dau 60 0.704833 Khong don 60 2.71933 SE(N= 60) 0.109547 5%LSD 140DF 0.306257 ------------------------------------------------------------------------------ ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE KDC 29/ 6/** 13:10 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 Mat do nhen do tren cac kieu don che qua cac thang dieu tra F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |LAP |NDT$ |KDC$ |NDT$*KDC| (N= 180) -------------------- SD/MEAN | | | |$ | NO. BASED ON BASED ON % | | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | | MDND 180 1.8148 1.5396 0.84855 36.8 0.6196 0.0000 0.0000 0.0002 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học Nông nghiệp --------------------------- 88 Phụ lục 8: MẬT ðỘ NHỆN ðỎ Oligonychus coffeae N TRÊN MÔ HÌNH PHÒNG TRỪ TỔNG HỢP (IPM) VÀ MÔ HÌNH PHÒNG TRỪ CỦA NÔNG DÂN (FP) BALANCED ANOVA FOR VARIATE MDND FILE IPFP 29/ 6/** 12:35 ---------------------------------------------------------------- PAGE 1 Mat don nhen do o cac mo hinh qua cac thang dieu tra VARIATE V004 MDND Mat do nhen do (con/....) LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 LAP 4 6.66209 1.66552 3.06 0.020 5 2 NDT$ 11 118.177 10.7434 19.73 0.000 5 3 MH$ 1 56.9665 56.9665 104.64 0.000 5 4 NDT$*MH$ 11 15.3116 1.39196 2.56 0.007 5 * RESIDUAL 92 50.0866 .544420 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 119 247.204 2.07734 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE IPFP 29/ 6/** 12:35 ---------------------------------------------------------------- PAGE 2 MEANS FOR EFFECT LAP ------------------------------------------------------------------------------- LAP NOS MDND 1 24 2.61208 2 24 2.79083 3 24 3.01958 4 24 3.14583 5 24 3.26000 SE(N= 24) 0.150613 5%LSD 92DF 0.422990 ------------------------------------------------------------------------------- MEANS FOR EFFECT MH$ ------------------------------------------------------------------------------- MH$ NOS MDND IPM 60 2.27667 FP 60 3.65467 SE(N= 60) 0.952558E-01 5%LSD 92DF 0.267522 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE IPFP 29/ 6/** 12:35 ---------------------------------------------------------------- PAGE 3 Mat don nhen do o cac mo hinh qua cac thang dieu tra F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |LAP |NDT$ |MH$ |NDT$*MH$| (N= 120) -------------------- SD/MEAN | | | | | NO. BASED ON BASED ON % | | | | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | | | | MDND 120 2.9657 1.4413 0.73785 24.9 0.0204 0.0000 0.0000 0.0073 ._.