Nghiên cứu quy hoạch và quản lý chất thải rắn cho thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắklắk

Chöông 1 TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN 1.1 Nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà chaát thaûi raén 1.1.1 Ñònh nghóa Chaát thaûi raén laø toaøn boä caùc loaïi vaät chaát ñöôïc con ngöôøi loaïi boû trong caùc hoaït ñoäng kinh teá – xaõ hoäi cuûa mình (bao goàm caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, caùc hoaït ñoäng soáng vaø duy trì söï toàn taïi cuûa coäng ñoàng ...). Trong ñoù quan troïng nhaát laø caùc loaïi chaát thaûi sinh ra töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát vaø hoaït ñoäng soáng. Theo quan ñieåm môùi: Chaát thaûi raén ñoâ thò (goïi chung laø raùc thaûi ñoâ thò) ñöôïc ñònh nghóa laø: Vaät chaát maø ngöôøi taïo ra ban ñaàu vöùt boû ñi trong khu vöïc ñoâ thò maø khoâng ñoøi hoûi ñöôïc boài thöôøng cho söï vöùt boû ñoù. Theâm vaøo ñoù, chaát thaûi ñöôïc coi laø chaát thaûi raén ñoâ thò neáu chuùng ñöôïc xaõ hoäi nhìn nhaän nhö moät thöù maø thaønh phoá phaûi coù traùch nhieäm thu gom vaø tieâu huyû. 1.1.2 Nguoàn goác phaùt sinh Nguoàn goác phaùt sinh, thaønh phaàn, toác ñoä phaùt sinh cuûa CTR laø cô sôû quan troïng ñeå thieát keá, löïa choïn coâng ngheä xöû lyù vaø ñeà xuaát caùc chöông trình quaûn lyù heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi raén. Caùc nguoàn vaø thaønh phaàn chuû yeáu phaùt sinh CTR goàm: Baûng 1.1. Nguoàn goác chaát thaûi raén ñoâ thò Nguoàn phaùt sinh Hoaït ñoäng vaø vò trí phaùt sinh CTR Loaïi chaát thaûi raén Khu daân cö Caùc hoä gia ñình, caùc bieät thöï vaø caùc caên hoä chung cö Thöïc phaåm, giaáy, carton, plastic, goã, thuyû tinh, can thieác, nhoâm, caùc kim loaïi khaùc, tro, caùc “chaát thaûi ñaëc bieät” (bao goàm vaät duïng to lôùn, ñoà ñieän töû gia duïng, raùc vöôøn, voû xe...chaát thaûi ñoäc haïi) Khu trung taâm thöông maïi Cöûa haøng baùch hoaù, nhaø haøng, khaùch saïn, sieâu thò, vaên phoøng giao dòch, nhaø maùy in, cöûa haøng söûa chöõa... Giaáy carton, plastic, goã, thöïc phaåm, thuyû tinh, kim loaïi, chaát thaûi ñaëc bieät, chaát thaûi ñoäc haïi. Cô quan, coâng sôû Tröôøng hoïc, beâänh vieän, nhaø tuø, vaên phoøng cô quan nhaø nöôùc. Caùc loaïi chaát thaûi gioáng nhö khu thöông maïi. Chuù yù, haàu heát CTR y teá ñöôïc thu gom vaø xöû lyù taùch rieâng bôûi vì tính chaát ñoäc haïi cuûa noù Coâng trình xaây döïng vaø phaù huûy Caùc coâng trình xaây döïng, coâng trình söûa chöõa hoaëc laøm môùi ñöôøng giao thoâng, cao oác, san neàn xaây döïng vaø caùc maûnh vôõ cuûa vaät lieäu loùt væa heø. Goã, theùp, beâ toâng, thaïch cao, gaïch, buïi.... Dòch vuï coâng coäng Hoaït ñoäng veä sinh ñöôøng phoá, laøm ñeïp caûnh quan, laøm saïch caùc hoà chöùa, baõi ñaäu xe, baõi bieån, khu vui chôi, giaûi trí. Chaát thaûi ñaëc bieät, raùc queùt ñöôøng, caønh caây vaø laù caây, xaùc cheát ñoäng vaät.... Caùc nhaø maùy xöû lyù chaát thaûi ñoâ thò Nhaø maùy xöû lyù nöôùc caáp, nöôùc thaûi vaø caùc quaù trình xöû lyù chaát thaûi coâng nghieäp khaùc Buøn, tro CTR ñoâ thò Taát caû caùc nguoàn keå treân Bao goàm taát caû caùc loaïi treân Coâng nghieäp Nhaø maùy saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng, nhaø maùy hoaù chaát, nhaø maùy loïc daàu, caùc nhaø maùy cheá bieán thöïc phaåm, caùc ngaønh coâng nghieäp naëng vaø nheï,... Chaát thaûi saûn xuaát coâng nghieäp, vaät lieäu pheá thaûi, chaát thaûi ñoäc haïi, chaát thaûi ñaëc bieät. Noâng nghieäp Caùc hoaït ñoäng thu hoaïch treân ñoàng ruoäng, trang traïi, noâng tröôøng vaø caùc vöôøn caây aên quaû, saûn xuaát söõa vaø loø gieát moå suùc vaät. Caùc loaïi saûn phaåm phuï cuûa quaù trình nuoâi troàng vaø thu hoaïch cheá bieán nhö rôm raï, rau quaû, saûn phaåm thaûi cuûa caùc loø gieát moå heo boø,... Nguoàn: Quaûn lyù CTR (taäp 1). Taùc giaû: GS.TS. Traàn Hieáu Nhueä; TS.ÖÙng Quoác Duõng; TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi. NXB Xaây Döïng. 1.1.3 Phaân loaïi: Caùc loaïi chaát raén ñöôïc thaûi ra töø caùc hoaït ñoäng khaùc nhau ñöôïc phaân loaïi theo nhieàu caùch khaùc nhau: 1.1.3.1 Theo vò trí hình thaønh: ngöôøi ta phaân bieät raùc hay chaát thaûi raén trong nhaø, ngoaøi nhaø, treân ñöôøng phoá, chôï,... 1.1.3.2 Theo thaønh phaàn hoaù hoïc vaø vaät lyù: ngöôøi ta phaân loaïi theo caùc thaønh phaàn höõu cô, voâ cô, chaùy ñöôïc, khoâng chaùy ñöôïc, kim loaïi, phi kim, da, gieû vuïn, cao su, chaát deûo.... 1.1.3.3 Theo baûn chaát nguoàn taïo thaønh, CTR ñöôïc phaân thaønh caùc loaïi: i. Chaát thaûi raén sinh hoaït: Laø nhöõng chaát thaûi lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng cuaû con ngöôøi, nguoàn taïo thaønh chuû yeáu töø caùc khu daân cö, caùc cô quan, tröôøng hoïc, caùc trung taâm dòch vuï, thöông maïi. CTR sinh hoaït coù thaønh phaàn bao goàm kim loaïi, saønh söù, thuyû tinh, gaïch, ngoùi vôõ, ñaát, ñaù, cao su, chaát deûo, thöïc phaåm dö thöøa hoaëc quaù haïn söû duïng, xöông ñoäng vaät, tre, goã, loâng gaø, loâng vòt, vaûi, giaáy, rôm, raï, xaùc ñoäng vaät, voû rau quaû.... Theo phöông dieän khoa hoïc, coù theå phaân bieät caùc loaïi chaát thaûi raén sau: Chaát thaûi thöïc phaåm bao goàm thöùc aên thöøa, rau, quaû..., loaïi chaát thaûi naøy mang baûn chaát deã bò phaân huyû sinh hoïc, quaù trình phaân huyû taïo ra caùc muøi khoù chòu, ñaëc bieät trong ñieàu kieän thôøi tieát noùng aåm. Ngoaøi ra loaïi thöùc aên dö thöøa töø gia ñình coøn coù thöùc aên dö thöøa töø caùc beáp aên taäp theå, caùc nhaø haøng, khaùch saïn, kyù tuùc xaù, chôï...; Chaát thaûi tröïc tieáp cuûa ñoäng vaät, chuû yeáu laø phaân, bao goàm phaân ngöôøi vaø phaân cuûa caùc ñoäng vaät khaùc; Chaát thaûi loûng chuû yeáu laø buøn ga coáng raõnh, laø caùc chaát thaûi ra töø caùc khu vöïc sinh hoaït cuûa daân cö; Tro vaø caùc chaát dö thöøa thaûi boû khaùc bao goàm: caùc loaïi vaät lieäu sau ñoát chaùy, caùc saûn phaåm sau khi ñun naáu baèng than, cuûi vaø caùc chaát thaûi deã chaùy khaùc trong gia ñình, trong kho caùc cô sôû, cô quan, xí nghieäp, caùc loaïi xæ than; Caùc chaát thaûi raén töø ñöôøng phoá coù thaønh phaàn chuû yeáu laø laù caây, que, cuûi, nilon, voû bao goùi.... Laø chaát thaûi phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp, tieåu thuû coâng nghieäp. Caùc nguoàn phaùt sinh chaát thaûi coâng nghieäp goàm: Caùc pheá thaûi töø vaät lieäu trong quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp, tro , xæ trong caùc nhaø maùy nhieät ñieän; Caùc pheá thaûi töø nguyeân, nhieân lieäu phuïc vuï cho saûn xuaát; Caùc pheá thaûi trong quaù trình coâng ngheä; Bao bì ñoùng goùi saûn phaåm. Chaát thaûi xaây döïng: laø caùc pheá thaûi nhö ñaát, ñaù, gaïch, ngoùi, beâ toâng vôõ do caùc hoaït ñoäng phaù dôõ, xaây döïng coâng trình... chaát thaûi xaây döïng goàm: Vaät lieäu xaây döïng trong quaù trình dôõ boû coâng trình xaây döïng; Ñaát ñaù do vieäc ñaøo moùng trong xaây döïng; Caùc vaät lieäu nhö kim loaïi, chaát deûo...; Caùc chaát thaûi töø caùc heä thoáng cô sôû haï taàng kyõ thuaät nhö traïm xöû lyù nöôùc thieân nhieân, nöôùc sinh hoaït buøn caën töø caùc coáng thoaùt nöôùc thaønh phoá. Chaát thaûi noâng nghieäp: Laø nhöõng chaát thaûi vaø maåu thöøa thaûi ra töø caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp, thí duï nhö troàng troït, thu hoaïch caùc loaïi caây troàng, caùc saûn phaåm thaûi ra töø cheá bieán söõa, cuûa caùc loø gieát moå.... Hieän taïi vieäc quaûn lyù vaø xaû caùc loaïi chaát thaûi noâng nghieäp khoâng thuoäc veà traùch nhieäm cuûa caùc coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò cuûa caùc ñòa phöông. Theo möùc ñoä nguy haïi Chaát thaûi nguy haïi: Bao goàm caùc loaïi hoaù chaát deã gaây phaûn öùng, ñoäc haïi, chaát thaûi sinh hoïc deã thoái röõa, caùc chaát deã chaùy, noå hoaëc caùc chaát phoùng xaï, caùc chaát thaûi nhieãm khuaån, laây lan.... Coù nguy cô ñe doaï tôùi söùc khoeû con ngöôøi, ñoäng vaät vaø caây coû. Nguoàn phaùt sinh ra chaát thaûi nguy haïi chuû yeáu töø caùc hoaït ñoäng kinh teá, coâng nghieäp vaø noâng nghieäp. Chaát thaûi y teá nguy haïi: Laø chaát thaûi coù chöùa caùc chaát hoaëc hôïp chaát coù moät trong caùc ñaëc tính gaây nguy haïi tröïc tieáp hoaëc töông taùc vôùi caùc chaát khaùc gaây nguy haïi tôùi moâi tröôøng vaø söùc khoeû coäng ñoàng. Theo quy cheá quaûn lyù chaát thaûi y teá, caùc loaïi chaát thaûi y teá nguy haïi ñöôïc phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng chuyeân moân trong caùc beänh vieän, traïm xaù vaø traïm y teá. Caùc nguoàn phaùt sinh ra chaát thaûi nguy haïi y teá bao goàm: Caùc loaïi boâng, baêng, gaïc, neïp; Caùc loaïi kim tieâm, oáng tieâm; Caùc phaàn coù theå caét boû, toå chöùc moâ caét boû; Chaát thaûi sinh hoaït töø caùc beänh nhaân; Caùc chaát thaûi coù chöùa noàng ñoä cao Thuyû ngaân, Chì, Cadmi, Xianua... Caùc chaát thaûi phoùng xaï trong beänh vieän. Caùc chaát thaûi nguy haïi do caùc cô sôû coâng nghieäp hoaù chaát thaûi ra coù tính ñoäc haïi cao, taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû, do ñoù vieäc xöû lyù chuùng phaûi coù giaûi phaùp kyõ thuaät ñeå haïn cheá taùc ñoäng ñoäc haïi ñoù. Caùc chaát thaûi nguy haïi töø caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp chuû yeáu laø caùc loaïi phaân boùn hoaù hoïc, caùc loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät. Chaát thaûi khoâng nguy haïi: laø nhöõng loaïi chaát thaûi khoâng chöùa caùc chaát vaø caùc hôïp chaát coù moät trong caùc ñaëc tính nguy haïi tröïc tieáp hoaëc töông taùc thaønh phaàn. Caùc loaïi khaùc CHAÁT THAÛI Buøn ga coáng Chaát loûng daàu môõ Hôi ñoäc haïi Chaát thaûi sinh hoaït Chaát thaûi coâng nghieäp Caùc quaù trình phi saûn xuaát Hoaït ñoäng soáng vaø taùi saûn sinh cuûa con ngöôøi Caùc hoaït ñoäng quaûn lyù Caùc hoaït ñoäng giao tieáp vaø ñoái ngoaïi Caùc quaù trình saûn xuaát Caùc hoaït ñoäng kinh teá xaõ hoäi cuûa con ngöôøi Daïng khí Daïng raén Daïng loûng Hình 1.1. Sô ñoà caùc nguoàn phaùt sinh chaát thaûi vaø phaân loaïi chaát thaûi 1.1.4 Toác ñoä phaùt sinh chaát thaûi raén Löôïng chaát thaûi taïo thaønh hay tieâu chuaån taïo ra löôïng raùc thaûi phaùt sinh töø hoaït ñoäng cuûa moät ngöôøi trong moät ngaøy ñeâm (kg/ngöôøi/ngaøy ñeâm). Tieâu chuaån taïo raùc trung bình theo ñaàu ngöôøi ñoái vôùi töøng loaïi chaát thaûi raén mang tính ñaëc thuø cuûa töøng ñòa phöông vaø phuï thuoäc möùc soáng, vaên minh cuûa daân cö ôû moãi khu vöïc. 1.1.5 Thaønh phaàn CTR: Thaønh phaàn cuûa moâ taû caùc phaàn rieâng bieät maø töø ñoù taïo neân caùc doøng chaát thaûi. Moái quan heä giöõa caùc thaønh phaàn naøy thöôøng ñöôïc bieåu thò baèng phaàn traêm theo khoái löôïng. Thaønh phaàn lyù, hoaù hoïc cuûa CTR ñoâ thò raát khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo töøng ñòa phöông, vaøo caùc muøa khí haäu, caùc ñieàu kieän kinh teá vaø nhieàu yeáu toá khaùc. Caùc ñaëc tröng ñieån hình cuûa chaát thaûi raén nhö sau: Hôïp phaàn coù nguoàn goác höõu cô cao (50.27% - 62.22%); Chöùa nhieàu ñaát caùt, soûi ñaù vuïn, gaïch vôõ; Ñoä aåm cao, nhieät trò thaáp (900 Kcal/kg). Vieäc phaân tích thaønh phaàn chaát thaûi raén ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc löïa choïn coâng ngheä xöû lyù. Baûng 1.2. Thaønh phaàn phaân loaïi cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò Hôïp phaàn Troïng löôïng (%) Ñoä aåm (%) Troïng löôïng rieâng (kg/m3) Khoaûng giaù trò (KGT) Trung bình (TB) KGT TB KGT TB Chaát thaûi thöïc phaåm 6 – 25 15 50 – 80 70 182 – 80 228 Giaáy 25 – 45 40 4 – 10 6 32 – 128 81,6 Catton 3 – 15 4 4 – 8 5 38 – 80 49,6 Chaát deûo 2 – 8 3 1 – 4 2 32 – 128 64 Vaûi vuïn 0 – 4 2 6 – 15 10 32 – 96 64 Cao su 0 – 2 0.5 1 – 4 2 96 – 192 128 Da vuïn 0 – 2 0.5 8 – 12 10 96 – 256 160 Saûn phaåm vöôøn 0 – 20 12 30 – 80 60 84 – 224 104 Goã 1 – 4 2 15 – 40 20 128 – 20 240 Thuyû tinh 4 – 16 8 1 – 4 2 160 – 480 193,6 Can hoäp 2 – 8 6 2 – 4 3 48 – 160 88 Kim loaïi khoâng theùp 0 – 1 1 2 – 4 2 64 – 240 160 Kim loaïi theùp 1 – 4 2 2 – 6 3 128 – 1.120 320 Buïi, tro, gaïch 0 - 10 4 6 - 12 8 320 - 960 480 Toång hôïp 100 15 - 40 20 180 - 420 300 Nguoàn: Quaûn lyù CTR (taäp 1). Taùc giaû: GS.TS. Traàn Hieáu Nhueä; TS.ÖÙng Quoác Duõng; TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi. NXB Xaây Döïng. 1.1.6 Tính chaát CTR 1.1.6.1 Tính chaát vaät lyù cuûa chaát thaûi raén: Nhöõng tính chaát vaät lyù quan troïng nhaát cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò laø troïng löôïng rieâng, ñoä aåm, kích thöôùc, söï caáp phoái haït, khaû naêmg giöõ aåm taïi thöïc ñòa (hieän tröôøng) vaø ñoä xoáp cuûa raùc neùn cuûa caùc vaät chaát trong thaønh phaàn CTR. Troïng löôïng rieâng: laø troïng löôïng moät ñôn vò vaät chaát tính treân moät ñôn vò theå tích (Kg/m3). Bôûi vì CTR coù theå ôû caùc traïng thaùi nhö : xoáp, khoâng neùn, neùn,… neân khi baùo caùo giaù trò troïng löôïng rieâng phaûi chuù thích traïng thaùi cuûa maãu raùc moät caùch roõ raøng. Döõ lieäu troïng löôïng rieâng raát caàn thieát ñöôïc söû duïng ñeå öôùc löôïng toång khoái löôïng vaø theå tích raùc phaûi quaûn lyù. Troïng löôïng rieâng thay ñoåi phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö: Vò trí ñòa lyù, muøa trong naêm, thôøi gian löu tröõ chaát thaûi do ñoù caàn phaûi thaän troïng khi choïn giaù trò thieát keá. Troïng löôïng rieâng cuûa moät chaát raén ñoâ thò ñieån hình laø khoaûng 500lb/yd3 (300kg/m3). Phöông phaùp xaùc ñònh troïng löôïng rieâng cuûa chaát thaûi raén: maãu chaát thaûi raén söû duïng ñeå ñeå xaùc ñònh troïng löôïng rieâng coù theå tích khoaûng 500lit sau khi xaùo troän ñeàu baèng kyõ thuaät “moät phaàn tö ”. Caùc böôùc tieán haønh nhö sau: Ñoå nheï maãu CTR vaøo phoøng thí nghieäm coù theå tích ñaõ bieát (toát nhaát laø thuøng coù theå tích 100lít) cho ñeán khi chaát thaûi daày ñeán mieäng thuøng; Naâng thuøng leân caùch maët saøn khoaûng 30 cm thaû rôi töï do 4 laàn ; Tieáp tuïc laøm ñaày thuøng; Caân vaø ghi laïi keát quaû troïng löôïng cuûa caû thuøng vaø chaát thaûi; Laáy keát quaû cuûa böôùc vöøa roài tröø ñi troïng löôïng thuøng chöùa; Laáy keát quaû cuûa böôùc 5 chia cho dung tích cuûa thuøng chöùa ta thu ñöôïc tyû troïng theo ñôn vò kg/lit. laøm ñieàu naøy 2 laàn vaø laáy keát quaû trung bình. Ñoä aåm: Laø löôïng nöôùc chöùa trong moät ñôn vò troïng löôïng chaát thaûi ôû traïng thaùi nguyeân thuyû. Xaùc ñònh ñoä aåm ñöôïc tuaân theo coâng thöùc: Ñoä aåm = Trong ñoù : a: Troïng löôïng ban ñaàu cuûa maãu b: Troïng löôïng cuûa maãu sau khi saáy khoâ ôû t0 = 1050C Baûng 1.3. Ñònh nghóa caùc thaønh phaàn lyù hoïc cuûa chaát thaûi Thaønh phaàn Ñònh nghóa Thí duï Caùc chaát thaûi ñöôïc Giaáy Haøng deät Thöïc phaåm Coû, goã cuûi, rôm, raï.... Chaát deûo Da vaø cao su Caùc vaät lieäu laøm töø giaáy vaø boät giaáy Coù nguoàn goác töø caùc sôïi Caùc chaát thaûi ra töø ñoà aên thöïc phaåm Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø tre, goã vaø rôm... Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø chaát deûo. Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø da, cao su... Caùc tuùi giaáy, caùc maûnh bìa, giaáy veä sinh… Vaûi. Len. Nilon … Caùc coïng rau, voû quaû, thaân caây, loõi ngoâ… Ñoà duøng baèng goã nhö baøn gheá, thanh giöôøng, ñoà chôi, voû döøa… Phim cuoän, tuùi chaát deûo, chai, loï chaát deûo, caùc ñaàu voi baèng chaát deûo,daây beän… Boùng, giaày, ví, baêng cao su... Caùc chaát khoâng chaùy Caùc kim loaïi saét Caùc kim loaïi phi saét Thuyû tinh Ñaù vaø saønh söù Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø saét maø deã bò nam chaâm huùt Caùc loaïi vaät lieäu khoâng bò nam chaâm huùt. Caùc vaät lieäu vaø saûn phaåm ñöôïc cheá taïo töø thuyû tinh. Baát kyø caùc loaïi vaät lieäu khoâng chaùy khaùc ngoaøi kim loaïi vaø thuyû tinh. Voû hoäp, daây ñieän, haøng raøo, dao, naép loï... Voû hoäp nhoâm, giaáy bao goùi, ñoà ñöïng.. Chai loï, ñoà ñöïng baèng thuyû tinh. boùng ñeøn,... Voû trai, oác, xöông, gaïch ñaù, goám.... Caùc chaát hoãn hôïp Taát caû caùc loaïi vaät lieäu khaùc khoâng phaân loaïi ôû baûng naøy. Loaïi naøy coù theå chia thaønh hai phaàn : Kích thöôùc lôùn hôn 5mm vaø loaïi nhoû hôn 5mm. Ñaù cuoäi, caùt, ñaát, toùc.... Nguoàn: Quaûn lyù CTR (taäp 1). Taùc giaû: GS.TS. Traàn Hieáu Nhueä; TS.ÖÙng Quoác Duõng; TS. Nguyeãn Thò Kim Thaùi. NXB Xaây Döïng. Kích thöôùc vaø caáp phoái haït; Khaû naêng giöõ nöôùc taïi thöïc ñòa; Ñoä thaám (tính thaám) cuûa chaát thaûi ñaõ ñöôïc neùn. 1.1.6.2 Tính chaát hoaù hoïc cuûa CTR: Caùc thoâng tin veà thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa caùc vaät chaát caáu taïo neân chaát thaûi raén ñoùng vai troø raát quan troïng trong vieäc ñaùnh giaù caùc phöông thöùc xöû lyù vaø taùi sinh chaát thaûi. Neáu CTR ñöôïc söû duïng laøm nhieân lieäu cho quaù trình ñoát thì 4 böôùc phaân tích hoaù hoïc quan troïng nhaát laø: Phaân tích sô boä: Phaân tích sô boä ñoái vôùi caùc thaønh phaàn coù theå chaùy ñöôïc trong CTR bao goàm caùc thí nghieäp sau: Ñoä aåm (löôïng nöôùc maát ñi sau khi saáy ôû 1000C trong 1giôø); Chaát deã chaùy bay hôi (troïng löôïng maát ñi theâm vaøo khi ñem maãu ñaõ saáy ôû 1000C trong 1h ñoát chaùy ôû nhieät ñoä 9500C trong loø nung kín); Cacbon coá ñònh (phaàn vaät lieäu coøn laïi deã chaùy sau khi loaïi boû caùc chaát bay hôi); Tro (troïng löôïng coøn laïi sau khi ñoát chaùy trong loø hôi). Ñieåm noùng chaûy cuûa tro: Laø nhieät ñoä ñoát chaùy chaát thaûi ñeå tro hình thaønh moät khoái raén (goïi laø Clinker) do söï naáu chaûy vaø keát tuï. Nhieät ñoä noùng chaûy ñeå hình thaønh Clinker töø CTR trong khoaûng 2000 – 22000F (1100 – 12000C); Phaân tích cuoái cuøng (caùc nguyeân toá chính): Phaân tích cuoái cuøng caùc thaønh phaàn chaát thaûi chuû yeáu xaùc ñònh phaàn traêm cuûa caùc nguyeân toá C, H, O, N, S vaø tro. Trong suoát quaù trình ñoáùt CTR seõ phaùt sinh caùc hôïp chaát Chlor hoaù neân phaân tích cuoái cuøng thöôøng bao goàm phaân tích xaùc ñònh caùc Halogen. Keát quaû phaân tích cuoái cuøng ñöôïc söû duïng ñeå moâ taû caùc thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa chaát höõu cô trong CTR. Keát quaû phaân tích naøy coøn ñoùng vai troø raát quan troïng trong vieäc xaùc ñònh tyû soá C/N cuûa chaát thaûi coù thích hôïp cho quaù trình chuyeån hoaù sinh hoïc hay khoâng; Haøm löôïng naêng löôïng cuûa chaát thaûi raén coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng moät trong nhöõng caùch sau: Söû duïng noài hay loø chöng caát quy moâ lôùn; Söû duïng bình ño nhieät trò trong phoøng thí nghieäm; Baèng caùch tính toaùn. 1.1.6.3 Tính chaát sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén: Caùc thaønh phaàn höõu cô (khoâng keå caùc thaønh phaàn nhö plastic, cao su, da) cuûa haàu heát chaát thaûi raén coù theå ñöôïc phaân loaïi veà phöông dieän nhö sau: Caùc phaân töû coù theå hoaø tan trong nöôùc nhö: ñöôøng, tinh boät, amino acid vaø nhieàu acid höõu cô; Baùn Cellulose: saûn phaåm ngöng tuï cuûa 2 ñöôøng 5 vaø 6 Cacbon; Cellulose: saûn phaåm ngöng tuï cuûa ñöôøng glucose 6 cacbon; Daàu, môõ vaø saùp: laø nhöõng ester cuûa alcohols vaø acid beùo maïch daøi; Ligin: Moät polymer chöùa caùc voøng thôm vôùi methoxul(OCH3); Lignocelloza: hôïp chaát do lignin vaø celluloza keát hôïp; Protein: chaát taïo thaønh caùc amino acid maïch thaúng. Tính chaát quan troïng nhaát cuûa thaønh phaàn höõu cô cuûa CTR ñoâ thò laø haàu heát caùc thaønh phaàn höõu cô coù theå ñöôïc chuyeån hoaù sinh hoïc thaønh khí, caùc chaát voâ cô vaø caùc chaát trô khaùc. Söï taïo muøi hoâi vaø phaùt sinh ruoài cuõng lieân quan ñeán tính deã phaân huyû cuûa caùc vaät lieäu höõu cô trong CTR ñoâ thò nhö raùc thöïc phaåm. 1.2 OÂ nhieãm moâi tröôøng do chaát thaûi raén 1.2.1 Taùc haïi cuûa CTR ñeán moâi tröôøng nöôùc Caùc chaát thaûi raén, neáu laø chaát thaûi höõu cô, trong moâi tröôøng nöôùc noù seõ bò phaân huyû moät caùch nhanh choùng. Phaàn noåi leân maët nöôùc seõ coù quaù trình khoaùng hoaù chaát höõu cô ñeå taïo ra caùc saûn phaåm trung gian sau ñoù laø nhöõng saûn phaåm cuoái cuøng laø khoaùng chaát vaø nöôùc. Phaàn chìm trong nöôùc seõ coù quaù trình phaân giaûi yeám khí ñeå taïo ra caùc hôïp chaát trung gian vaø sau ñoù laø nhöõng saûn phaåm cuoái cuøng CH4, H2S, H2O, CO2. Taát caû caùc chaát trung gian ñeàu gaây muøi thoái vaø laø ñoäc chaát. Beân caïnh ñoù coøn bao nhieâu vi truøng laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Neáu raùc thaûi laø nhöõng chaát kim loaïi thì noù gaây neân hieän töôïng aên moøn trong moâi tröôøng nöôùc. Sau ñoù oxy hoaù coù oxy vaø khoâng coù oâxy xuaát hieän, gaây nhieãm baån cho moâi tröôøng, nöôùc, nguoàn nöôùc. Nhöõng chaát thaûi ñoäc nhö Hg, Pb, hoaëc caùc chaát thaûi phoùng xaï seõ laøm nguy hieåm hôn. 1.2.2 Taùc haïi cuûa CTR ñeán moâi tröôøng ñaát Caùc chaát thaûi höõu cô seõ ñöôïc phaân huyû trong moâi tröôøng ñaát Cuøng trong hai ñieàu kieän yeám khí vaø haùo khí khi coù ñoä aåm thích hôïp ñeå roài qua haøng loaït saûn phaåm trung gian cuoái cuøng taïo ra caùc khoaùng chaát ñôn giaûn, caùc chaát H2O, CO2. Nhöng neáu laø yeám khí thì saûn phaåm cuoái cuøng chuû yeáu laø CH4, H2O, CO2, gaây ñoäc cho moâi tröôøng. Vôùi moät löôïng vöøa phaûi thì khaû naêng töï laøm saïch cuûa moâi tröôøng ñaát seõ laøm caùc chaát töø raùc khoâng trôû thaønh oâ nhieãm. Nhöng vôùi löôïng raùc quaù lôùn thì moâi tröôøng ñaát seõ trôû neân quaù taûi vaø gaây oâ nhieãm. OÂ nhieãm naøy seõ cuøng vôùi oâ nhieãm kim loaïi naëng, chaát ñoäc haïi theo nöôùc trong ñaát chaûy xuoáng maïch nöôùc ngaàm laøm oâ nhieãm nöôùc ngaàm. Maø moät khi nöôùc ngaàm bò oâ nhieãm thì khoâng caùch gì cöùu chöõa. 1.2.3 Taùc haïi cuûa CTR ñeán moâi tröôøng khoâng khí Caùc chaát thaûi raén thöôøng coù boä phaän coù theå bay hôi vaø mang theo muøi laøm oâ nhieãm khoâng khí. Cuõng coù nhöõng chaát thaûi coù khaû naêng thaêng hoa phaùt taùn vaøo khoâng khí gaây oâ nhieãm tröïc tieáp. Cuõng coù loaïi raùc, trong ñieàu kieän nhieät ñoä vaø ñoä aåm ñaày ñuû (toát nhaát laø 350C vaø ñoä aåm 70 – 80%) seõ coù quaù trình bieán ñoåi nhôø hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät. Keát quaû quaù trình laø gaây oâ nhieãm khoâng khí. Töø caùc ñoáng raùc nhaát laø raùc thöïc phaåm, noâng phaåm khoâng ñöôïc xöû lyù kòp thôøi vaø ñuùng kyõ thuaät seõ boác muøi hoâi thoái. Quaù trình phaân giaûi caùc hôïp chaát höõu cô – quaù trình thoái röõa xaùc thöïc vaät, ñoäng vaät, trong ñoù coù chöùa caùc chaát goác Sunfat coù cô hoäi daãn ñeán caùc hôïp chaát coù muøi ñaëc tröng nhö caùc chaát methyl mercaptan vaø acid amino butiric. CH3SCH2CH2CH(NH2)COOH -> CH3SH + CH3CH2CH2(NH3)COOH Methuonine Methyl mercptan Ainobutiric acid Methyl mercaptan coù theå bieán ñoåi trong ñieàu kieän coù heä men phaân huyû taïo ra methyl alcohol vaø H2S CH3SH + H2O -> CH4OH +H2S Quaù trình phaân giaûi caùc chaát thaûi chöùa nhieàu ñaïm trong raùc bao goàm caû leân men chua, leân men thoái, moác xanh, moác vaøng, coù muøi oâi thiu. Trong ñoù ñaëc bieät vaø hay gaëp nhaát laø bò thoái vaø oâi thiu do vi khuaån. Coù theå coù hai loaïi vi sinh vaät, loaïi thöù nhaát coù theå tieát ra nhieàu enzim hoãn hôïp, ñeå coù theå phaân huyû taát caû caùc thaønh phaàn oâi thiu gluxit vaø lipit trong raùc. Loaïi thöù hai, vi sinh vaät tieát ra moät enzim rieâng leû vaø khaû naêng cuûa chuùng chæ phaân huyû ñöôïc moät thaønh phaàn nhaát ñònh trong raùc. Tuyø ñieàu kieän moâi tröôøng maø caùc raùc thaûi coù nhöõng heä vi sinh vaät phaân huyû acid amin thieáu khí vaø yeám khí. Trong quaù trình hieáu khí, acid amin trong chaát thaûi höõu cô leân men phaân giaûi vaø vi khuaån taïo thaønh acid höõu cô vaø NH3 R1 – CH2 – NH2CH vkO2 R2 – CH2 – CH2 – COOH + NH3 Söï coù maët cuûa NH3 laøm coù muøi hoâi. Trong ñieàu kieän hieám khí: caùc acid amin trong raùc bò phaân giaûi thaønh caùc chaát daïng amin vaø CO2. trong soá caùc amin môùi ñöôïc taïo thaønh coù nhieàu loaïi gaây ñoäc cho ngöôøi vaø ñoäng vaät. Treân thöïc teá raùc thaûi ñöôïc hình thaønh hai quaù trình kî kyù vaø haùo khí xen laãn nhau. Keát quaû khoái raùc ñaõ hình thaønh moät löôïng ñaùng keå caùc chaát ñoäc, ñoàng thôøi phaùt taùn oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí nhöõng vi khuaån, naám moác vaø nhöõng muøi thoái naëng cuûa caùc hôïp chaát indol, skatol, fenol, H2S. Baûng 1.4. Thaønh phaàn khí töø baõi raùc Thôøi gian (thaùng) Thaønh phaàn khí (% theå tích) Nitô – N2 Carbonic – CO2 Metan – CH4 0 – 3 3 – 6 6 – 12 12 – 18 18 – 24 24 – 30 30 – 36 36 – 42 42 – 48 5.2 3.8 0.4 1.1 0.4 0.2 1.3 0.9 0.4 88 76 65 52 53 52 46 50 51 5 21 29 40 47 48 51 47 48 Nhö vaäy raùc sinh ra caùc chaát khí goàm coù NH3, CO2, O2, H2, H2S, CH4, NH2. trong ñoù coù CO2 vaø CH4 sinh ra trong quaù trình phaân huyû kî khí trong caùc ñoáng raùc. Quaù trình naøy keùo daøi maõi cho ñeán 18 thaùng môùi döøng haún. Nhö vaäy haàu heát khí trong ñoáng raùc chuû yeáu laø CO2 vaø CH4 (chieám khoaûng 90%). Coù nhöõng khaûo cöùu ñaõ chöùng toû raèng ôû khoaûng khoâng gian caùch ñoáng raùc 120m noàng ñoä cuûa hai chaát naøy ôû möùc ñoä 40%. Neáu ñoáng raùc khoâng ñöôïc xöû lyù ñuùng kyõ thuaät thì khí metan vaø moät phaàn khí CO2, N2 seõ bay vaøo khí quyeån gaây nguy hieåm cho sinh vaät, moâi tröôøng, gaây neân hieäu öùng nhaø kính. Caùc nhaø moâi tröôøng hoïc ñaõ chöùng minh raèng 15% taùc haïi hieän töôïng nhaø kính laø töø caùc hieäu öùng naøy. Maëc khaùc, nhö ta ñaõ bieát CO2 coù tyû troïng naëng gaáp 1,5 laàn khoâng khí vaø naëng gaáp 2.8 laàn metan. Vì vaäy CO2 coù khuynh höôùng di chuyeån xuoáng ñaùy cuûa baõi raùc. Keát quaû laø CO2 ôû taàng döôùi cuûa ñoáng raùc saùt vôùi maët ñaát seõ cao trong nhieàu naêm. Maëc khaùc CO2 coù theå di chuyeån trong caùc loã hoång trong caáu truùc cuûa ñaát, ñaù, caùt theo aùp löïc cuûa khí noùng ôû trong baõi raùc vaø ñi xuoáng gaëp caùc daïng gioù trong maët ñaát, ñaõ di chuyeån, gaëp nöôùc ngaàm seõ taïo ra CO2 + H2O -> H2CO3. Neáu trong ñaát coù maët cuûa ñaù voâi thì ñaù voâi seõ bò hoaø tan laøm cho nguoàn nöôùc ngaàm giaøu canxi vaø magie daãn ñeán ñoä cöùng cuûa nöôùc ngaàm taêng leân. Nöôùc roø ræ töø caùc baõi raùc laø vaán ñeà nan giaûi gaây oâ nhieãm nöôùc ngaàm. maø nöôùc ngaàm ñaõ bò oâ nhieãm thì khoâng caùch gì cöùu chöõa ñöôïc. 1.2.4 Taùc haïi cuûa CTR ñeán caûnh quan vaø söùc khoeû con ngöôøi Gaây haïi cho söùc khoeû cuûa coäng ñoàng Töø vieäc thaûi caùc chaát thaûi höõu cô, xaùc cheát ñoäng vaät qua nhöõng trung gian truyeàn beänh seõ gaây neân nhieàu beänh taät nhieàu luùc trôû thaønh dòch. Ví duï ñieån hình nhaát laø dòch haïch. Thoâng qua moâi tröôøng trung gian laø chuoät gaây neân caùi cheát cho haøng nghìn ngöôøi vaøo nhöõng naêm 30 – 40 cuûa theá kyû 10. Ngöôøi ta toång keát raùc thaûi ñaõ gaây ra 22 loaïi beänh cho con ngöôøi – gaây ra beänh ung thö cho con ngöôøi ñieån hình laø raùc plastic (nilon): sau hôn 40 naêm ra ñôøi vôùi nhieàu öùng duïng trong coâng nghieäp, trong cuoäc soáng, nhö ít bò oxy hoaù, nheï khoâng thaám nöôùc, deûo…. Ñeán nay noù laïi laø nguyeân nhaân gaây ra ung thö cho suùc vaät aên coû. Hôn theá nöõa khi ñoát plastic ôû 12000C noù bieán ñoåi thaønh dioxit gaây quaùi thai ôû con ngöôøi. Phaân loaïi, thu gom vaø quaûn lyù raùc khoâng ñuùng quy ñònh laø nguy cô gaây beänh nguy hieåm cho coâng nhaân laøm coâng taùc veä sinh moâi tröôøng, ngöôøi bôùi raùc, nhaát laø khi gaëp phaûi caùc chaát thaûi raén nguy haïi töø y teá, coâng nghieäp nhö kim tieâm, oáng chích, maàn beänh, PCB, hôïp chaát höõu cô bò Halogen hoaù… Taïi caùc baõi raùc loä thieân, neáu khoâng ñöôïc quaûn lyù toát seõ gaây ra nhieàu vaán ñeà nghieâm troïng cho baõi raùc vaø coäng ñoàng daân cö trong khu vöïc, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí, nguoàn nöôùc, oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát vaø laø nôi nuoâi döôõng caùc vaät chuû trung gian truyeàn beänh cho con ngöôøi. CTR laøm giaûm myõ quan ôû caùc khu coâng coäng vaø ñoâ thò Raùc xuaát hieän moïi nôi chính laø do yù thöùc cuûa con ngöôøi, moät soá ngöôøi yù thöùc keùm ñem vöùt raùc böøa baõi ra ñöôøng phoá, khu vui chôi, giaûi trí, trung taâm mua saém… gaây maát veû myõ quan, laøm cho hoaït ñoäng thu gom raùc bò keùo daøi vaø söï coù maët cuûa caùc phöông tieän thu gom raùc treân ñöôøng phoá trong thôøi gian daøi ngoaøi vieäc gaây caûn trôû giao thoâng coøn laøm cho caûnh quan cuûa ñoâ thò xaáu ñi. Coâng taùc thu gom coøn nhieàu haïn cheá, cô sôû haï taàng nhö heä thoáng ñöôøng xaù, heûm nhoû khoâng thuaän lôïi neân raùc thaûi khoâng ñöôïc thu gom heát vaø coù daáu hieäu gia taêng. Ngoaøi ra coøn moät löôïng raùc khoâng nhoû maø ngöôøi daân soáng gaàn caùc keânh raïch ñaõ ñoå boû xuoáng laøm oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc nghieâm troïng, taïo thaønh caùc con keânh ñen vaø caùc khu nhaø oå chuoät soáng chung vôùi raùc. Ñoù laø vaán ñeà raát böùc xuùc hieän nay maø chöa coù cô quan chöùc naêng naøo thöïc hieän giaûi quyeát moät caùch trieät ñeå. 1.3 Caùc phöông phaùp quaûn lyù CTR Caùc kyõ thuaät xöû lyù chaát thaûi raén neâu ra ôû ñaây ñeàu nhaèm muïc ñích cuoái cuøng laø taùc ñoäng vaøo raùc baèng phöông phaùp cô hoïc, hoaù hoïc, sinh hoïc… nhaèm bieán ñoåi chuùng veà nhöõng chaát coù möùc aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng ít nhaát. Veà toång quaùt ta coù theå neâu leân moät soá bieän phaùp söû duïng trong quaûn lyù chaát thaûi raén: Traùnh thaûi Giaûm thieåu taïi nguoàn, taùi söû duïng Taùi cheá Xöû lyù Thaûi boû Hình 1.2. Caùc baäc öu tieân trong heä thoáng quaûn lyù CTR 1.3.1 Giaûm thieåu taïi nguoàn (source redue): Laø ñænh cao trong caáp baäc öu tieân trong heä thoáng quaûn lyù CTR. Chöông trình giaûm thieåu taïi nguoàn ñöôïc thieát keá ñeå giaûm caû thaønh phaàn ñoäc haïi trong saûn phaåm vaø soá löôïng chaát thaûi phaùt sinh . Giaûm thieåu taïi nguoàn laø moät tieáp caän quaûn lyù raùc thaûi ngoaïi vi maø coù theå xaûy ra qua vieäc thieát keá, saûn phaåm vaø ñoùng goùi saûn phaåm. Giaûm thieåu taïi nguoàn cuõng coù theå ñöôïc aùp duïng trong caùc hoä gia ñình qua thoùi quen mua baùn pheá lieäu vaø söû duïng laïi caùc saûn phaåm vaø vaät lieäu. 1.3.2 Taùi cheá/ taùi sinh (recycle): Taùi cheá raùc thaûi bao goàm laøm phaân vi sinh laø baäc thöù hai cuûa baäc öu tieân trong heä thoáng quaûn lyù CTR. Nhöõng löïa choïn naøy coù theå giaûm ñöôïc vieäc thieáu dieän tích cho baõi choân laáp, tieát kieäm ñöôïc naêng löôïng vaø taøi nguyeân thieân nhieân, cung caáp nhöõng saûn phaåm höõu ích vaø ñem laïi nhöõng lôïi ích veà kinh teá . Coù hai hình thöùc taùi cheá: tröïc tieáp vaø giaùn tieáp Taùi cheá tröïc tieáp: taùi söû duïng moät vaät duïng ôû daïng saün coù nhö chai loï, söû duïng thuyû tinh ñeå laøm loï môùi, laøm chaûy lon nhoâm ñeå laøm caùc saûn phaåm töø nhoâm; Taùi cheá giaùn tieáp: Taùi söû duïng vaät lieäu cho moät muïc ñích khaùc vôùi muïc ñích ban ñaàu nhö thu hoài naêng löôïng töø pheá thaûi. Sau giaûm thieåu töø nguoàn taùi sinh laø xöû lyù vaø cuoái cuøng laø thaûi boû. Vieäc quaûn lyù chaát thaûi raén ôû caùc ñoâ thò noùi chung, veà cô baûn caàn ñaûm baûo: Phaûi thu gom vaø vaän chuyeån heát chaát thaûi. Ñaây laø yeâu caàu ñaàu tieân, cô baûn cuûa vieäc xöû lyù chaát thaûi nhöng hieän ñang coøn laø moät khoù khaên, ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu coáø gaéng khaéc phuïc; Phaûi ñaûm baûo vieäc thu gom, xöû lyù coù hieäu quaû theo nguoàn kinh phí nhoû nhaát nhöng laïi thu ñöôïc keát quaû cao nhaát. Baûo ñaûm söùc khoeû cho ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi lao ñoäng tröïc tieáp tham gia vi._.eäc xöû lyù chaát thaûi phuø hôïp vôùi khaû naêng kinh phí cuûa thaønh phoá vaø nhaø nöôùc; Ñöa ñöôïc caùc coâng ngheä vaø kyõ thuaät, caùc trang thieát bò xöû lyù chaát thaûi tieân tieán cuûa caùc nöôùc vaøo söû duïng ôû trong nöôùc, ñaøo taïo ñoäi nguõ caùn boä quaûn lyù vaø lao ñoäng coù ñaày ñuû kieán thöùc, kinh nghieäm vaø loøng yeâu ngheà, coù traùch nhieäm vôùi vaán ñeà moâi tröôøng cuûa ñaát nöôùc. Phuø hôïp vôùi cô cheá quaûn lyù chung cuûa nhaø nöôùc theo höôùng chaáp nhaän môû cöûa vaø caïnh tranh vôùi nhieàu thaønh phaàn kinh teá. Quy taéc, quy cheá loaïi boû chaát thaûi Thu gom, vaän chuyeån xöû lyù, tieâu huyû Boä khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng Sôû GTCC Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø moâi tröôøng Coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò UBND caùc caáp döôùi Cö daân thuû ñoâ vaø khaùch vaõng lai (nguoàn taïo chaát thaûi raén) Chaát thaûi raén Boä Xaây döïng UBND Thaønh phoá Chieán löôïc, ñeà xuaát luaät phaùp loaïi boû chaát thaûi Hình 1.3. Sô ñoà heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi ôû moät soá ñoâ thò lôùn ôû Vieät Nam 1.4 Caùc kyõ thuaät vaø thieát bò xöû lyù chaát thaûi raén hieän nay 1.4.1 Phöông phaùp cô hoïc Taùch kim loaïi, thuyû tinh, giaáy, chaát deûo ra khoûi chaát thaûi; Laøm khoâ buøn beå phoát (sô cheá); Ñoát chaát thaûi khoâng coù thu hoài nhieät; Loïc, taïo raén ñoái vôùi caùc chaát thaûi baùn loûng. 1.4.2 Phöông phaùp cô lyù Phaân loaïi vaät lieäu trong chaát thaûi; Thuyû phaân; Söû duïng chaát thaûi nhö nhieân lieäu; Ñuùc, eùp caùc chaát thaûi coâng nghieäp ñeå laøm vaät lieäu xaây döïng. 1.4.3 Phöông phaùp sinh hoïc Cheá bieán phaân uû sinh hoïc; Metan hoaù trong caùc beå thu hoài khí sinh hoïc. Ñoái vôùi chaát thaûi raén sinh hoaït, do coù thaønh phaàn chaát höõu cô chieám tyû troïng lôùn (töø 44 – 50% troïng löôïng) neân coù theå taän duïng ñeå saûn xuaát phaân höõu cô, cung caáp cho khu vöïc ngoaïi thaønh ñeå caûi taïo ñaát noâng nghieäp vaø nhö vaäy vieäc aùp duïng phöông phaùp uû sinh hoïc ñoái vôùi thaønh phaàn höõu cô seõ phuø hôïp Caùc thaønh phaàn chaát deã chaùy nhö giaáy vuïn, gieû raùch, nhöïa, cao su, da, caây goã maø khoâng coøn khaû naêng taùi cheá coù theå duøng phöông phaùp ñoát ñeå giaûm theå tích sau ñoù choân laáp, loaïi naøy thöôøng chieám töø 5 – 10% troïng löôïng chaát thaûi raén ñoâ thò. Thaønh phaàn chaát taùi cheá ñöôïc thu hoài ñeå taùi söû duïng bao goàm chuû yeáu laø thuyû tinh (0.31% - 2%); kim loaïi (1.02 – 5.0%); giaáy, chaát deûo (chieám 4.71 – 9.5%). Chaát thaûi raén xaây döïng vaø caùc thaønh phaàn khoâng chaùy ñöôïc khaùc nhö voû oác, xöông, gaïch ñaù, saønh xöù vaø taïp chaát khoù phaân loaïi chieám töø 38,5 – 27,5% ñöa ñi san neàn hoaëc choân laáp tröïc tieáp ôû caùc baõi choân laáp. Ñoái vôùi caùc loaïi buøn, phaân söû duïng phöông phaùp uû sinh hoïc (composting) chung vôùi thaønh phaàn höõu cô trong raùc thaûi sinh hoaït. Caùc pheá thaûi cuûa caùc quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp phaûi ñöôïc phaân loaïi töø xí nghieäp ñeå thu hoài phaàn coù taùi cheá, phaàn loaïi boû tuyø theo möùc ñoä nguy hieåm, ñoäc haïi phaûi aùp duïng caùc bieän phaùp xöû lyù ñaëc bieät ñeå ñöa ñi choân laáp. Hieän nay, treân theá giôùi ñaõ coù moät soá coâng ngheä môùi xöû lyù, cheá bieán chaát thaûi coâng nghieäp vaø pheá thaûi xaây döïng ñöôïc lieân keát laïi baèng chaát thaûi loûng hoãn hôïp vaø polime hoaù vaø ñuùc eùp, ñeå taïo thaønh caùc taám, khoái vaät lieäu duøng trong xaây döïng. Moät soá haõng ôû Nhaät Baûn vaø Hoa Kyø ñaõ giôùi thieäu coâng ngheä naøy ôû nöôùc ta nhö coâng ngheä pasta, hydromex. Vieäc aùp duïng caùc coâng ngheä treân theo gôùi thieäu cuûa caùc haõng cuûa Nhaät Baûn vaø Hoa Kyø cho pheùp taän duïng nhöõng chaát thaûi coâng nghieäp. Giaûm caùc chi phí choân laáp, xöû lyù…. Vieäc moät soá chaát thaûi ñoäc haïi ñöôïc ñuùc eùp vaø polyme hoaù coù nguy cô gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø möùc ñoä nguy cô ñoù nhö theá naøo coøn ñang xem xeùt. Tuy nhieân, möùc ñoä oâ nhieãm nhoû hôn nhieàu so vôùi vieäc choân laáp ñôn thuaàn caùc chaát thaûi naøy trong caùc baõi choân laáp. Thaønh phaàn chaát thaûi beänh vieän bao goàm caùc loaïi boâng, baêng, gaïc, caùc loaïi kim tieâm, oáng tieâm, caùc chi theå vaø caùc toå chöùc moâ bò caét boû, chaát thaûi sinh hoaït cuûa beänh nhaân. Tröø chaát thaûi sinh hoaït ra. Caùc loaïi naøy haàu heát ñeàu chöùa nhieàu vi truøng vaø maàm beänh coù theå laây lan vaø truyeàn beänh. Bieän phaùp toát nhaát ñeå xöû lyù laø ñoát ñeå tieät truøng vaø giaûm theå tích, phaàn tro ñöa ñi choân laáp. Thaønh phaàn chaát phoùng xaï, caùc kim loaïi naëng, chaát ñoäc haïi, caùc chaát deã chaùy, deã noå, caùc chaát thuoäc loaïi axit, bazô, caùc hoaù chaát ñoäc…. Vôùi caùc chaát thuoäc loaïi naøy caàn phaûi ñöôïc thu gom, xöû lyù vaø choân laáp rieâng. Moät soá moâ hình quaûn lyù vaø xöû lyù CTR treân theá giôùi vaø Vieät Nam 1.5.1 Moät soá moâ hình quaûn lyù vaø xöû lyù treân theá giôùi Ñoái vôùi caùc quoác gia , CTR laø vaán ñeà böùc xuùc cuûa xaõ hoäi, ñaëc bieät laø caùc trung taâm coâng nghieäp lôùn. Vieät Nam ôû trong tình traïng chung ñoù laø caùc trung taâm coâng nghieäp phaùt trieån nhö Tp.HCM, Haø Noäi, Haûi Phoøng, Bieân Hoaø phaûi luoân luoân ñoái phoù vôùi thöïc traïng CTR vaø raùc thaûi sinh hoaït. Söï taäp trung daân cö vaø maät ñoä cao, söï phaùp trieån kinh teá löôïng raùc thaûi. Trong thöïc teá aáy, taát caû caùc ñoâ thò ñeàu phaûi giaûi quyeát raùc thaûi cuûa mình maø khoâng theå aùp duïng theo moät raäp khuoân naøo. Sôû dó coù söï ña daïng veà caùc bieän phaùp xöû lyù raùc laø do söï khaùc bieät caùc yeáu toá: Trình ñoä phaùp trieån kinh teá, kyõ thuaät khoa hoïc; Trình ñoä daân trí; Tính chaát vaø thaønh phaàn raùc thaûi; Vò trí ñòa lyù vaø ñaëc ñieåm daân soá, ñaát ñai töøng vuøng. Tuy nhieân, caùc phöông phaùp xöû lyù raùc thaûi treân theá giôùi coù theå ñöôïc taäp trung ñöôïc phaân loaïi theo moät soá chaát sau: Taùi cheá, xuaát khaåu vaø giaûm thieåu taïi nguoàn. Caùc CTR laø caùc loaïi nylon, plastic, saét theùp vaø caùc kim loaïi coù giaù trò khaùc, giaáy vuïn, vaûi vuïn, caùc pheá thaûi cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc. Chuùng ñöôïc thu gom vaø phaân loaïi ngay töø khi thaûi ra theo nguyeân taéc phaân loaïi taïi nguoàn. Nhöng CTR coù theå söû duïng laïi cho caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau, nhö giaáy vuïn coù theå ñöa vaøo laøm nguyeân lieäu saûn xuaát giaáy. Plastic ñöôïc taùi söû duïng laøm chaát ñoän theâm khi khí cheá taïo caùc saûn phaån nhöïa, caùc loaïi theùp thì ñöôïc naáu laïi … Ñoå ñoáng hay baõi hôû. Ñaây laø moät bieän phaùp coù töø laâu ñôøi, ñöôïc söû duïng khi xöû lyù CTR moät caùch töï phaùt, khoâng coù quy hoaïch cuï theå. Bieän phaùp naøy ñaõ coù töø laâu vaø taïi Vieät Nam ôû nhöõng ñòa phöông chöa coù caùc chöông trình quy hoaïch quaûn lyù vaø xöû lyù raùc moät caùch trieät ñeå thì bieän phaùp naøy thöôøng thaáy. Ñoå xuoáng bieån Ñaây laø moät bieän phaùp maø caùc thaønh phoá naèm gaàn ôû caùc bôø bieån thöôøng hay söû duïng, maëc duø gaàn ñaây khi caùc toå chöùc baûo veä moâi tröôøng treân theá giôùi ñaõ khuyeán caùo raát nhieàu veà hieän töôïng naøy, hieän töôïng naøy caùc baõi bieån traøn ngaäp raùc röôûi thì vieäc ñoå chaát thaûi sinh hoaït xuoáng bieån cuõng khoâng coøn phoå bieán nhö tröôùc nöõa. Rieâng Thaønh Phoá New York thì haøng naêm buøn naïo veùt ñoå xuoáng bieån khoaûng 7 – 10 trieäu taán vôùi khoaûng xa bôø laø 12 daëm (miles). Theo moät quy ñònh gaàn ñaây thì CTR laø buøn naïo veùt phaûi ñoå xa bôø toái thieåu laø 106 daëm (miles). Moät caâu hoûi ñaõ ñaët ra caàn phaûi traû lôøi laø khaû naêng cuûa bieån coù theå chòu ñöôïc bao nhieâu chaát thaûi, vaø neáu tieáp tuïc ñoå xuoáng bieån maø khoâng ñöôïc quy hoaïch cuï theå ñeå ñaûm baûo moâi tröôøng bôø bieån, ñôøi soáng thuyû sinh, thaäm chí laø caû ñôøi soáng con ngöôøi thì chaát löôïng bôø bieån seõ ra sao. Choân laáp hôïp veä sinh Choân laáp hôïp veä sinh döôøng nhö bieän phaùp cuoái cuøng ñeå löïa choïn khi ñöa ra caùc bieän phaùp xöû lyù CTR. Ñaây laø moät bieän phaùp xöû lyù ñôn giaûn, deã thöïc hieän, möùc ñoä an toaøn cho moâi tröôøng, cho ngöôøi cao.Ñöôïc aùp duïng khaù phoå bieán cuûa caùc quoác gia haàu heát treân theá giôùi maø taïi ñoù quyõ ñaát doài daøo. Choân laáp hôïp veä sinh laø bieän phaùp xöû lyù ñöôïc söû duïng töø 70% - 90% löôïng CTR sinh hoaït taïi caùc quoác gia treân toaøn theá giôùi. Ñeå löïa choïn vò trí, khu vöïc xaây döïng baõi choân laáp raùc hôïp veä sinh phuï thuoäc vaøo khaù nhieàu yeáu toá: khoaûng caùch töø caùc nguoàn phaùt sinh CTR vaø BCL, heä thoáng giao thoâng, nhöõng taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng trong quaù trình taùc ñoäng, tình hình ñòa chaát thuyû vaên taïi khu vöïc … Neáu so saùnh vôùi caùc phöông phaùp khaùc thì phöông phaùp choân laáp CTR hôïp veä sinh vaø ñôn giaûn vaø baûo ñaûm nhaát veà maët baûo veä moâi tröôøng. Vôùi phöông phaùp naøy thì coù theå haïn cheá ñöôïc boác muøi cuûa CTR, ñoàng thôøi caùc hieän töôïng chaùy ngaàm, chaùy buøng phaùt cuõng khoù xaûy ra, vaän haønh ñôn giaûn, chi phí thaáp. Tuy nhieân trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa BCL CTR cuõng coù nhöõng nhöôïc ñieåm sau ñaây : Vieäc xaây döïng BCL CTR ñoøi hoûi phaûi coù dieän tích ñaát khaù lôùn, ñaây laø moät nhöõng ñieàu kieän khoù ñaùp öùng ñoái vôùi nhöõng Thaønh phoá, Thò xaõ ñoâng daân nhöng chaät ñaát; Caùc baõi choân thöôøng sinh khí CH4 (Metan) laø moät khí coù taùc ñoäng gaây neân hieäu öùng nhaø kính vaø H2S gaây OÂNMT. Caùc chaát khí CH4 sinh ra neáu thu gom khoâng toát deã sinh ra hieän töôïng chaùy ngaàm trong baõi raùc, khí NH3 sinh ra töø caùc baõi raùc cuõng goùp phaàn gaây oâ nhieãm muøi cho baàu khí quyeån xung quanh baõi raùc; Lôùp ñaát phuû treân cuøng neáu khoâng ñöôïc ñaàm neùn toát thì seõ deã bò gioù phaùt taùn thaønh buïi, gaây oâ nhieãm buïi cho moâi tröôøng laân caän. Cheá bieán phaân boùn höõu cô : Nguyeân taéc cuûa vieäc cheá bieán phaân raùc laø söû duïng quaù trình phaân huûy chaát höõu cô cuûa vi sinh vaät. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø reû tieàn, hieäu quaû xöû lyù toát, saûn phaåm sinh ra coù yù nghóa kinh teá cao, ñöôïc aùp duïng nhieàu taïi caùc khu vöïc saûn xuaát noâng nghieäp vì nguoàn phaân höõu cô töï laøm ra naøy raát toát cho caây troàng. Vieäc uû cheá bieán phaân raùc ñöôïc chia laøm hai phöông phaùp : UÛ hieáu khí : Coâng ngheä naøy söû duïng caùc vi sinh vaät hieáu khí ñeå xöû lyù caùc chaát höõu cô coù trong CTR ôû ñieàu kieän coù ñuû oxy, nhieät ñoä, pH thích hôïp. Caùc vi khuaån hieáu khí coù trong raùc seõ thöïc hieän quaù trình oxy hoaù caùc phaân töû cacbon coù trong höõu cô thaønh dioxincacbon (CO2). Thoâng thöôøng raùc uû sau 2 ngaøy vaø nhôø khaû naêng giöõ nhieät, nhieät ñoä trong ñoáng raùc uû taêng leân 450C vaø ñaït 60 – 900C sau 6 – 7 ngaøy. Luùc naøy ôû ñieàu kieän ñuû oxy, ñoä aåm vaø pH thích hôïp caùc vi sinh vaät hieáu khí hoaït ñoäng maïnh, sau 2 – 4 tuaàn laø raùc bò phaân huûy hoaøn toaøn, caùc vi khuaån gaây beänh, coân truøng coù trong raùc bò huûy dieät do nhieät ñoä trong ñoáng raùc uû leân cao; UÛ yeám khí : quaù trình naøy hoaït ñoäng döïa treân vieäc söû duïng tính naêng phaân huûy chaát höõu cô cuûa caùc vi sinh vaät kî khí. Moâ hình cheá bieán phaân raùc baèng vieäc söû duïng phöông phaùp uû yeám khí ñaõ coù töø laâu, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng vuøng saâu, vuøng xa khi caàn cheá bieán phaân boùn cho noâng nghieäp. Tuy nhieân uû yeám khí cuõng coù nhöõng nhöôïc ñieåm nhö : thôøi gian phaân huûy daøi, phaùt sinh ra khí CH4, H2S gaây muøi hoâi, caùc vi khuaån gaây beänh vaø coân truøng khoâng cheát do nhieät ñoä phaân huûy thaáp. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp : oån ñònh chaát thaûi; taùi söû duïng ñöôïc chaát thaûi; giaûm nhu caàu söû duïng ñaát ñeå choân laáp;nguy cô oâ nhieãm moâi tröôøng giaûm so vôùi phöông phaùp xöû lyù khaùc; taïo ra saûn phaåm coù ích cho xaõ hoäi töø chaát thaûi. Khuyeát ñieåm : thôøi gian uû töông ñoái daøi; uû yeám khí phaùt sinh muøi hoâi; toán chi phí ñaàu tö cho maùy moùc, thieát bò phuïc vuï saûn xuaát; 1.5.1.6 Thieâu ñoát chaát thaûi Ñoát raùc laø giai ñoaïn xöû lyù ñöôïc aùp duïng cho moät soá loaïi raùc nhaát ñònh khoâng theå xöû lyù baèng caùc bieän phaùp khaùc. Caùc chaát khí ñöôïc laøm saïch hoaëc khoâng ñöôïc laøm saïch thoaùt ra ngoaøi khoâng khí, chaát thaûi raén ñöôïc choân laáp. Xöû lyù baèng phöông phaùp ñoát coù yù nghóa quan troïng laø laøm giaûm tôùi möùc nhoû nhaát chaát thaûi cho khaâu xöû lyù cuoái cuøng, neáu söû duïng coâng ngheä tieân tieán coøn coù yù nghóa baûo veä moâi tröôøng cao. Ñaây laø phöông phaùp xöû lyù raùc toán keùm so vôùi phöông phaùp choân laáp hôïp veä sinh vì chi phí ñeå ñoát moät taán raùc cao hôn khoaûng 10 laàn. Coâng ngheä ñoát raùc thöôøng söû duïng ôû caùc quoác gia phaùt trieån vì coù moät neàn kinh teá ñuû maïnh ñeå bao caáp cho vieäc thu ñoát raùc sinh hoaït nhö moät dòch vuï phuùc lôïi xaõ hoäi cuûa toaøn daân. Tuy nhieân, ñoát raùc sinh hoaït bao goàm nhieàu chaát khaùc nhau sinh khoùi ñoäc vaø deã sinh dioxin neáu giaûi quyeát vieäc xöû lyù khoùi khoâng toát. Naêng löôïng sinh ra coù theå taän duïng cho caùc loø hôi hoaëc caùc coâng nghieäp caàn nhieät vaø phaùt ñieän. Moãi loø ñoát phaûi ñöôïc trang bò moät heä thoáng xöû lyù khí thaûi raát toán keùm nhaèm khoáng cheá oâ nhieãm khoâng khí do quaù trình ñoát coù theå gaây ra. Öu ñieåm cuûa coâng ngheä Dieän tích söû duïng ñeå xöû lyù nhoû; Nhöõng CTR khi ñoát thì trôû neân voâ truøng. Theå tích CTR sau khi ñoát cuõng giaûm tôùi 70 – 90% theå tích ban ñaàu; Loaïi tröø ñöôïc chaát ñoäc coù khaû naêng gaây ung thö hay beänh truyeàn nhieãm, chaát coù hoaït tính sinh hoïc gaây taùc ñoäng baát lôïi cho quaù trình xöû lyù khaùc; Khaû naêng xöû lyù chaát thaûi trong thôøi gian ngaén; Quaù trình ñoát khoâng sinh ra khí CH4 (methane) nhö choân laáp, laø moät yeáu toá gaây hieäu öùng nhaø kính laøm noùng baàu khoâng khí toaøn caàu; Ñoái vôùi loø ñoát coâng suaát lôùn, nhieät löôïng sinh ra coù theå söû duïng cho caùc muïc ñích khaùc; Thieâu ñoát laø bieän phaùp toát nhaát ñeå coù theå xöû lyù nhöõng chaát thaûi ñoäc haïi nhö : nhöõng chaát dung moâi höõu cô, nhöõng chaát ñoäc, chaát thaûi raén y teá…. Nhöôïc ñieåm: Vaän haønh phöùc taïp, ñoøi hoûi naêng löïc kyõ thuaät vaø tay ngheà cao; Giaù thaønh ñaàu tö lôùn, chi phí xöû lyù cao, thôøi gian hoaøn voán laâu; Trong quaù trình thieâu ñoát coù phaùt sinh ra nhöõng khí gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí vaø gaây aûnh höôûng tôùi söùc khoûe con ngöôøi nhaát laø buïi; Thieáu söï linh ñoäng trong vieäc thay ñoåi cheá ñoä ñoát; CTR sau quaù trình ñoát tuy ñaõ giaûm theå tích xuoáng raát nhieàu nhöng vaãn coøn (tro), neân cuõng caàn phaûi coù bieän phaùp quaûn lyù nguoàn CTR naøy. 1.5.2 Moät soá coâng ngheä xöû lyù raùc hieän coù ôû Vieät Nam ÔÛ Vieät Nam hieän nay haàu heát caùc thò xaõ vaø thaønh phoá trong caû nöôùc môùi thu gom moät phaàn vaø xöû lyù baèng phöông phaùp ñôn giaûn : ñoå ñoáng taïi baõi raùc taäp trung. Tuy nhieân, moät soá coâng ngheä xöû lyù tieân tieán ñaõ ñöôïc aùp duïng thay theá daàn phöông thöùc xöû lyù cuõ chöa ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng, ñoù laø : 1.5.2.1 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy Hoùc Moân – Tp HCM Tröôùc giaûi phoùng vaø sau giaûi phoùng moät thôøi gian ngaén ñaõ söû duïng coâng ngheä uû raùc hieáu khí cuûa Ñan Maïch. Coâng ngheä naøy ñöôïc cô khí hoùa, söû duïng hai loø quay trong moâi tröôøng boå sung vaø duy trì lieân tuïc khoâng khí vaø ñoä aåm. Tuy nhieân, sau moät thôøi gian hoaït ñoäng coâng ngheä naøy trôû neân khoâng phuø hôïp nöõa, vì : Khoâng ñaùp öùng ñöôïc vôùi löôïng raùc ngaøy caøng gia taêng; Tính chaát vaø thaønh phaàn raùc ngaøy caøng phöùc taïp, khoâng phuø hôïp vôùi coâng ngheä ñaõ ñöôïc thieát keá; Giaù thaønh cao do chi phí naêng löôïng vaø quaûn lyù vaän haønh lôùn. Hieän taïi nhaø maùy phaân raùc Hoùc Moân ñaõ ngöøng saûn xuaát do maùy moùc, thieát bò cuõ hoûng, bieän phaùp quaûn lyù chöa phuø hôïp vaø chi phí xöû lyù quaù cao. 1.5.2.2 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy phaân raùc Caàu Dieãn, Haø Noäi Trong hai naêm 1993 – 1994 thaønh phoá Haø Noäi tieáp nhaän döï aùn vieän trôï cuûa Lieân hieäp quoác ñaàu tö cho nhaø maùy phaân raùc Caàu Dieãn. Nhaø maùy naøy söû duïng coâng ngheä uû hieáu khí nhaúm ruùt ngaén thôøi gian phaân huûy raùc ñeå ñaùp öùng vôùi löôïng raùc khoång loà cuûa thaønh phoá. Vieäc uû raùc hieáu khí ôû ñaây ñöôïc thöïc hieän nhôø caùc vi sinh vaät hieáu khí coù saún trong raùc, coù boå sung theâm vi sinh vaät phaân laäp vaø nhaân gioáng. Quaù trình uû ñöôïc thöïc hieän trong haàm uû, ñöôïc gioù thoåi cöôõng böùc vaø duy trì ñoä aåm thích hôïp. Coâng ngheä uû raùc ôû Caàu Dieãn laø moät trong nhöõng coâng ngheä tieân tieán nhaát. Tuy nhòeân, ñoøi hoûi ñaàu tö raát lôùn maø baát kyø moät nôi naøo khaùc khoù coù theå thöïc hieän ñöôïc neáu khoâng coù söï giuùp ñôõ taøi chính cuûa nöôùc ngoaøi. 1.5.2.3 Xöû lyù raùc taïi nhaø maùy phaân raùc Buoân Ma Thuoät Moät nhaø maùy phaân raùc ñöôïc xaây döïng vaø ñi vaøo hoaït ñoäng töø thaùng 5/1994 taïi Thò Xaõ Buoân Ma Thuoät (tænh Ñaêk Laêk). Do ñieàu kieän thuaän lôïi veà pheá lieäu noâng saûn coù nguoàn goác höõu cô (voû ñaäu phoäng, voû caø pheâ) vaø doài daøo veà phaân gia suùc vaø than buøn, nhaø maùy naøy löïa choïn coâng ngheä uû raùc yeám khí. Böôùc ñaàu ôû ñaây cho thaáy hieäu quaû kinh teá vaø phaân saûn phaåm coù thaønh phaàn dinh döôõng khaù toát. Treân cô sôû saûn phaåm phaân höõu cô, cô baûn nhaø maùy naøy coøn coù döï ñònh saûn xuaát phaân höõu cô giaøu NPK. 1.5.2.4 Baõi choân laáp hôïp veä sinh Choân laáp laø bieän phaùp xöû lyù cuoái cuøng nhöng laïi laø bieän phaùp chuû yeáu vaø hieäu quaû nhaát trong ñieàu kieän nöôùc ta hieän nay. Choân laáp cho pheùp xöû lyù taát caû caùc loaïi raùc coâng nghieäp vaø sinh hoaït. Chi phí ñaàu tö vaø vaän haønh cuûa baõi choân laáp töông ñoái thaáp so vôùi caùc phöông phaùp xöû lyù khaùc. Ñieàu ñoù cho thaáy ñaây laø höôùng ñaàu tö thích hôïp trong ñieàu kieän nöôùc ta hieän nay. Tuy nhieân, hieän nay ôû nöôùc ta vieäc choân laáp hôïp veä sinh môùi ñöôïc ñeà caäp maáy naêm gaàn ñaây vaø vieäc trieån khai coøn haïn cheá, moät soá nôi chæ aùp duïng bieän phaùp laáp ñaát sau khi ñoå raùc. Vaán ñeà thöïc hieän caùc bieän phaùp choân laáp hôïp veä sinh mang tính ñaày ñuû coøn ôû caáp döï aùn. Chöông 2 HIEÄN TRAÏNG QUAÛN LYÙ VAØ XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN TAÏI THAØNH PHOÁ BUOÂN MA THUOÄT TÆNH ÑAÊK LAÊK 2.1 Toång quan veà tænh Ñaêk Laêk 2.1.1 Vò trí ñòa lí Tænh Ñaêk Laêk naèm treân ñòa baøn Taây Nguyeân, trong khoaûng toïa ñoä ñòa lyù töø 107o28’57” - 108o59’37” ñoä kinh Ñoâng vaø töø 12o9’45” - 13o25’06” ñoä vó Baéc. Phía Baéc giaùp tænh Gia Lai; Phía Nam giaùp Tænh Laâm Ñoàng; Phía Ñoâng giaùp tænh Phuù Yeân vaø Khaùnh Hoøa; Phía Taây giaùp Vöông quoác Campuchia vaø Tænh Ñaêk Noâng. Laø tænh coù ñöôøng bieân giôùi daøi 70 km chung vôùi nöôùc Campuchia, treân ñoù coù quoác loä 14C chaïy doïc theo bieân giôùi hai nöôùc raát thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån kinh teá vuøng bieân keát hôïp vôùi baûo veä an ninh quoác phoøng. Thaønh phoá Buoân Ma Thuoät laø trung taâm chính trò, kinh teá vaên hoùa xaõ hoäi cuûa tænh vaø caû vuøng Taây Nguyeân. Trung taâm thaønh phoá laø ñieåm giao caét giöõa quoác loä 14 (chaïy xuyeân suoát tænh theo chieàu töø Baéc xuoáng Nam) vôùi quoác loä 26 vaø quoác loä 27 noái thaønh phoá Buoân Ma Thuoät vôùi caùc thaønh phoá Nha Trang (Khaùnh Hoøa), Ñaø Laït (Laâm Ñoàng) vaø PleyKu (Gia Lai). Trong töông lai khi ñöôøng Hoà Chí Minh ñöôïc xaây döïng cuøng vôùi ñöôøng haøng khoâng ñöôïc naâng caáp thì Ñaêk Laêk seõ laø ñaàu moái giao löu raát quan troïng noái lieàn caùc trung taâm kinh teá cuûa caû nöôùc nhö Ñaø Naüng, thaønh phoá Hoà Chí Minh. Ñaây laø ñoäng löïc lôùn, thuùc ñaåy neàn kinh teá cuûa tænh cuõng nhö toaøn vuøng Taây Nguyeân phaùt trieån. 2.1.2 Ñòa hình – Ñòa maïo: Ñaïi boä phaän dieän tích cuûa tænh naèm ôû phía Taây Tröôøng sôn, coù höôùng thaáp daàn töø Ñoâng Nam sang Taây Baéc. Ñòa hình ña daïng ñoài nuùi xen keõ bình nguyeân vaø thung luõng, khaùi quaùt coù theå chia thaønh caùc daïng ñòa hình chính nhö sau: 2.1.2.1 Ñòa hình vuøng nuùi Vuøng nuùi cao Chö Yang Sinh: naèm ôû phía Ñoâng Nam cuûa tænh vôùi dieän tích xaáp xæ baèng ¼ dieän tích töï nhieân toaøn tænh, ngaên caùch giöõa cao nguyeân Buoân Ma Thuoät vaø cao ngueâyn Laâm Vieân (Laâm Ñoàng), vuøng coù nhieàu daõy nuùi cao treân 1500 meùt, cao nhaát laø ñænh Chö Yang Sin 2445met, coù ñænh nhoïn, doác ñöùng, ñòa hình hieåm trôû. ñaây laø vuøng sinh thuûy lôùn nhaát, ñaàu nguoàn cuûa caùc con soâng lôùn nhö KRoâng Ana, Kroâng Noâ vaø laø vuøng coù thaûm thöïc vaät röøng thöôøng xanh quanh naêm; Vuøng nuùi thaáp, trung bình Chö Dô Jiu: Naèm ôû phía Taây Baéc cuûa tænh, ngaên caùch thung luõng soâng Ba (Gia Lai) vaø cao nguyeân Buoân Ma Thuoät, ñoä cao trung bình 600 – 700 meùt, ñænh Chö Dô Jiu cao 1103 meùt. Ñòa hình baøo moøn, xaâm thöïc, thöïc vaät goàm caùc loaïi caây taùi sinh, röøng thöa vaø ñaát canh taùc noâng nghieäp. 2.1.2.2 Ñòa hình cao nguyeân Chieám phaàn lôùn dieän tích töï nhieân cuûa tænh, ñòa hình baèng phaúng, ñöôøng quoác loä 14 gaàn nhö laø ñænh phaân thuûy, cao ôû giöõa vaø thaáp daàn veà hai phía, ñòa hình thaáp daàn töø Ñoâng Baéc xuoáng Taây Nam. Toaøn tænh coù hai cao nguyeân lôùn : Cao nguyeân Buoân Ma Thuoät : laø cao nguyeân roäng lôùn chaïy daøi töø Baéc xuoáng Nam treân 90km, töø Ñoâng sang Taây 70km. Phía Baéc cao gaàn 800m, phía Nam 400m, thoaûi daàn veà phía Taây coøn 300m. Ñaây laø vuøng coù ñòa hình khaù baèng phaúng, ñoä doác trung bình 3 – 80.Phaàn lôùn dieän tích cao nguyeân naøy laø ñaát ñoû Bazan maøu môõ vaø haàu heát ñaõ ñöôïc khai thaùc söû duïng. Cao nguyeân M’Draêk (cao nguyeân Khaùnh Döông) : Naèm ôû phía Ñoâng tænh tieáp giaùp vôùi tænh Khaùnh Hoøa, ñoä cao trung bình 400 – 500 m, ñòa hình cao nguyeân naøy ghoà gheà, coù caùc daõy nuùi cao ôû phía Ñoâng vaø Nam. Khu vöïc trung taâm coù ñòa hình nhö loøng chaûo cao ôû chung quanh vaø thaáp daàn vaøo trung taâm. Ñaát Granit chieám phaàn lôùn dieän tích vôùi caùc thaûm thöïc vaät röøng thöôøng xanh ôû nuùi cao vaø traûng coû ôû nuùi thaáp vaø ñoài thoaûi. 2.1.2.3 Ñòa hình baùn bình nguyeân Ea Suùp Laø vuøng ñaát roäng lôùn naèm ôû phía Taây tænh, tieáp giaùp vôùi caùc cao nguyeân. Beà maët ôû ñaây bò boùc moøn, coù ñòa hình khaù baèng phaúng, ñoài löôïn soùng nheï, ñoä cao trung bình 180m, coù moät vaøi daõy nuùi nhoâ leân nhö Yok Ñoân, Chö M’Lanh.... Phaàn lôùn ñaát ñai cuûa baùn bình nguyeân Ea Suùp laø ñaát xaùm, taàng moûng vaø ñaëc tröng thöïc vaät laø röøng Khoäp ruïng laù vaøo muøa khoâ. 2.1.2.4 Ñòa hình vuøng baèng truõng Kroâng Paêk – Laêk Naèm ôû phía Ñoâng – Nam cuûa tænh. Giöõa cao nguyeân Buoân Ma Thuoät vaø daõy nuùi Chö Yang Sin, ñoä cao trung bình 400 – 500m. Ñaây laø thung luõng cuûa löu vöïc soâng Sreâpoâk hình thaønh caùc vuøng baèng truõng chaïy theo caùc con soâng Kroâng Paéc, Kroâng Ana vôùi caùnh ñoàng Laêk – Kroâng Ana roäng khoaûng 20.000 ha. Ñaây laø vuøng truõng bò luõ luït vaøo caùc thaùng 9, thaùng 10 haøng naêm. 2.1.3 Ñieàu kieän töï nhieân Do ñaëc ñieåm vò trí ñòa lyù, ñòa hình neân khí haäu Ñaêk Laêk vöøa chòu söï chi phoái cuûa khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, vöøa mang tính chaát cuûa khí haäu cao nguyeân maùt dòu. Song chòu aûnh höôûng maïnh nhaát chuû yeáu vaãn laø khí haäu Taây Tröôøng Sôn, ñoù laø nhieät ñoä trung bình khoâng cao, muøa heø möa nhieàu ít naéng böùc do chòu aûnh höôûng cuûa gioù muøa Taây Nam, muøa ñoâng möa ít. Vuøng phía Ñoâng vaø Ñoâng Baéc thuoäc caùc huyeän M’Ñraêk, Ea Kar, Kroâng Naêng laø vuøng khí haäu trung gian, chòu aûnh höôûng khí haäu Taây vaø Ñoâng Tröôøng Sôn. Nhìn chung thôøi tieát chia laøm hai muøa roõ reät, muøa möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 10 keøm theo gioù Taây Nam thònh haønh, caùc thaùng coù löôïng möa lôùn nhaát laø thaùng 7, 8, 9, löôïng möa chieám 80 – 90% löôïng möa naêm. Rieâng vuøng phía Ñoâng do chòu aûnh höôûng cuûa Ñoâng Tröôøng Sôn neân muøa möa keùo daøi hôn tôùi thaùng 11. Muøa khoâ töø thaùng 11 ñeán thaùng 4 naêm sau, trong muøa naøy ñoä aåm giaûm, gioù Ñoâng Baéc thoåi maïnh, boác hôi lôùn, gaây khoâ haïn nghieâm troïng. Caùc ñaëc tröng khí haäu : 2.1.3.1 Nhieät ñoä Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa cheá ñoä nhieät ôû Taây Nguyeân laø haï thaáp theo ñoä cao taêng leân. Nhieät ñoä trung bình ôû ñoä cao 500 - 800 m giao ñoäng töø 22 – 230C, nhöõng vuøng coù ñoä cao thaáp nhö Buoân Ma Thuoät nhieät ñoä trung bình 23,70C, M’Draêk nhieät ñoä 240C. Toång nhieät ñoä naêm cuõng giaûm daàn theo ñoä cao, ôû ñoä cao < 800m toång nhieät ñoä naêm ñaït 8.000 – 9.5000C, ñoä cao 800m coù toång nhieät ñoä giaûm xuoáng chæ coøn 7.500 – 8.0000C. Bieân ñoä nhieät trong ngaøy lôùn, coù ngaøy bieân ñoä ñaït 200C, bieân ñoä nhieät trong naêm giöõa caùc thaùng khoâng lôùn, thaùng gieâng coù nhieät ñoä trung bình lôùn nhaát ôû Buoân Ma Thuoät 18.40C, ôû M’Draêk 200C, thaùng coù nhieät ñoä cao nhaát laø thaùng 4 ôû Buoân Ma Thuoät 26.20C, ôû Buoân Hoà 27.20C. 2.1.3.2 Cheá ñoä möa Löôïng möa trung bình nhieàu naêm toaøn tænh ñaït töø 1.600 – 1.800mm, trong ñoù vuøng coù löôïng möa lôùn nhaát laø vuøng phía Nam (1950 – 2000mm); vuøng coù löôïng möa thaáp nhaát laø vuøng phía Taây Baéc (1500 – 1550mm). Löôïng möa trong 6 thaùng muøa möa chieám 84% löôïng möa naêm, muøa khoâ löôïng möa chieám 16%, vuøng Ea Suùp löôïng möa muøa khoâ chieám 10% coù naêm khoâng coù möa. Caùc thaùng coù löôïng möa lôùn laø thaùng 8, 9. Muøa möa Taây Nguyeân coøn chòu aûnh höôûng bôûi soá löôïng côn baõo ôû duyeân haûi trung boä. Löôïng möa naêm bieán ñoäng lôùn (löôïng möa naêm lôùn nhaát gaáp 2.5 – 3 laàn löôïng möa naêm nhoû nhaát). Theo soá lieäu taïi traïm khí töôïng thuûy vaên, Buoân Ma Thuoät löôïng möa cao nhaát vaøo naêm 1981 coù trò soá 2.598mm, löôïng möa naêm nhoû nhaát vaøo naêm 1970 ñaït 1147mm. Caùc thaùng möa taäp trung thöôøng gaây luõ luït vuøng Laêk – Kroâng Ana. Trong caùc thaùng taäp trung muøa möa ñoâi khi xaûy ra tieåu haïn töø 15 – 20 ngaøy gaây thieät haïi cho saûn xuaát noâng nghieäp. 2.1.3.3 Caùc yeáu toá khí haäu khaùc Ñoä aåm khoâng khí: trung bình naêm khoaûng 82%, thaùng coù ñoä aåm cao nhaát laø thaùng 9 trung bình 90%, ñoä aåm thaáp nhaát laø thaùng 3 trung bình 70%; Löôïng boác hôi: Löôïng boác hôi caùc thaùng 2, 3, 4 ñaït töø 150 – 200mm. Toång löôïng boác hôi trung bình naêm 1.300 – 1.500mm baèng 70% löôïng möa naêm chuû yeáu vaøo muøa khoâ; Cheá ñoä naéng: Toång soá giôø naêng bình quaân haøng naêm khaù cao khoaûng 2.139 giôø, naêm cao nhaát 2.323 giôø, naêm thaáp nhaát khoaûng 1.991 giôø. Trong ñoù muøa khoâ soá giôø naéng trung bình cao hôn (1.167 giôø) so vôùi muøa möa (972 giôø); Cheá ñoä gioù: coù 2 höôùng gioù chính theo muøa, muøa möa gioù Taây Nam thònh haønh thöôøng thoåi nheï khoaûng caáp 2, caáp 3. Muøa khoâ gioù Ñoâng Baéc thònh haønh thöôøng thoåi maïnh caáp 3, caáp 4 coù löùc gioù maïnh leân caáp 6, caáp 7. Muøa khoâ gioù toác ñoä lôùn thöôøng gaây khoâ haïn. Toùm laïi khí haäu Ñaêk Laêk vöøa mang neùt chung cuûa khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa vöøa chòu aûnh höôûng cuûa khí haäu vöøng cao nguyeân neân phuø hôïp vôùi nhieàu loaïi caây troàng. Tuy nhieân, do cheá ñoä thôøi tieát coù 2 muøa roõ reät, muøa khoâ thieáu nöôùc cho saûn xuaát vaø sinh hoaït, muøa möa löôïng möa lôùn taäp trung gaây luõ luït moät soá vuøng. Löôïng möa lôùn cuõng gaây xoùi moøn vaø röûa troâi ñaát ñai. 2.1.4 Ñaëc ñieåm khí töôïng thuûy vaên Heä thoáng soâng suoái treân ñòa baøn tænh khaù phong phuù, phaân boá töông ñoái ñoàng ñeàu, nhöng do ñòa hình doác neân khaû naêng giöõ nöôùc keùm, nhöõng khe suoái nhoû haàu nhö khoâng coù nöôùc trong muøa khoâ neân möïc nöôùc caùc soâng suoái lôùn thöôøng xuoáng raát thaáp. Treân ñòa baøn coù hai heä thoáng soâng chính chaûy qua laø heä thoáng soâng Sreâpok vaø soâng Ba. Heä thoáng soâng Sreâpok coù dieän tích löu vöïc chieám tôùi 2/3 dieän tích laõnh thoå bao goàm löu vöïc doøng chính Sreâpok vaø tieåu löu vöïc Ea H’Leo; heä thoáng soâng Ba khoâng chaûy qua Ñaêk Laêk nhöng ôû phía Ñoâng vaø Ñoâng Baéc cuûa tænh coù 2 nhaùnh thuoäc thöôïng nguoàn soâng Ba laø Soâng Kroâng H’Naêng vaø soâng Hinh. 2.1.4.1 Soâng Sreâpok Soâng Sreâpok laø chi löu caáp I cuûa soâng Meâ Koâng do 2 nhaùnh Kroâng Ana vaø Kroâng Knoâ hôïp thaønh, doøng chính töông ñoái doác, chaûy töø ñoä cao 400m hôïp löu xuoáng coøn 150m ôû bieân giôùi Campuchia. Dieän tích löu vöïc cuûa doøng chính laø 4.200 km2 vôùi chieàu daøi soâng coù tieàm naêng thuûy ñieän khaù lôùn ôû Taây Nguyeân. Soâng Kroâng Knoâ baét nguoàn töø vuøng nuùi cao Chö Yang Sinh (>2.000m) chaïy doïc ranh giôùi phía Nam sau ñoù chuyeån höôùng leân phía Baéc (ranh giôùi phía Taây) vaø nhaäp vôùi soâng Kroâng Ana ôû thaùc buoân Dray. Toång dieän tích löu vöïc soâng laø 3.920km2 vaø chieàu daøi doøng chính laø 156km. Ñoä doác trung bình cuûa soâng 6,8%. Doøng chaûy bình quaân treân toaøn löu vöïc laø 34 lit/s/km2. Muøa möa löôïng nöôùc khaù lôùn gaây luõ luït vaø boài ñaép phuø sa cho caùc caùnh ñoàng ven soâng. Soâng Kroâng Ana laø hôïp löu cuûa caùc suoái lôùn nhö Kroâng Buk, Kroâng Paêc, Kroâng Boâng, Kroâng K’Mar, dieän tích löu vöïc 3.960 Km2, chieàu daøi doøng chính 215km. Doøng chính bình quaân 21 lít/s/km2. Ñoä doác loøng soâng khoâng ñoàng ñeàu, nhöõng nhaùnh lôùn ôû thöôïng nguoàn 4 – 5%, ñoaïn haï löu thuoäc Laêk – Buoân Traêp coù ñoä doác 0,25%, doøng soâng gaáp khuùc gaây luõ luït haøng naêm treân phaïm vi khaù roäng, ñoàng thôøi cuõng boài ñaép phuø sa taïo neân nhöõng caùnh ñoàng maøu môõû ven soâng. Ñaây laø soâng aûnh höôûng ñaùng keå ñeán saûn xuaát noâng nghieäp cuûa tænh, nhaát laø caây luùa nöôùc. 2.1.4.2 Soâng Ea H’Leo Soâng Ea H’Leo baét nguoàn töø ñoä cao 800m treân ñòa phaän xaõ Dlieâ Ya huyeän Kroâng Naêng, coù chieàu daøi 143km chaïy qua 2 huyeän Ea H’Leo vaø Ea Sup tröôùc khi hôïp löu vôùi suoái Ea Loáp caùch bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia khoaûng 1km roài ñoå vaøo soâng Srepok treân ñaát Campuchia. Dieän tích löu vöïc cuûa soâng Ea H’leo laø 3.080 km2 naèm treân ñòa baøn 6 huyeän thuoäc 2 tænh Ñaêk Laêk vaø Gia Lai. Soâng Ea H’leo coù nhaùnh chính laø suoái Ea Suùp coù dieä._. maát myõ quan ñoâ thò cuûa thaønh phoá, caùc thuøng vaø xe thoâ sô ñaåy tay vôùi kích thöôùc, hình daïng khaùc nhau vaø quaù cuû kyõ gaây aûnh höôûng ñeán khaâu vaän chuyeån raùc töø xe ñaåy tay thoâ sô sang xe cô giôùi, ngöôøi coâng nhaân phaûi thao taùc naëng nhoïc, thôøi gian chuyeån giao raùc keùo daøi vaø löôïng raùc rôi vaõi taïi ñieåm heïn nhieàu phaûi queùt hoát thuû coâng laøm maát veä sinh ñöôøng phoá vaø gaây aùch taùc giao thoâng. Raùc ñoå taïi caùc boâ khoâng quy ñònh thôøi gian, trong khi ñoå laïi khoâng xöû lyù sô boä nhö xòt thuoác choáng ruoài, muoãi, khoâng coù caùc thieát bò phoøng choáng oâ nhieãm laøm taêng theâm muøi hoâi thoái. Moät soá boâ laïi naèm gaàn khu ñoâng daân cö laøm maát myõ quan thaønh phoá vaø aûnh höôûng raát lôùn ñeán söùc khoûe ngöôøi daân. ÔÛ thaønh phoá Buoân Ma Thuoät chöa coù traïm trung chuyeån trong khi ñoù caùc xe trung chuyeån vaø vaän chuyeån laïi quaù thoâ sô, cuû kyõ vaø nhoû, heä thoáng xe eùp luoân bò hö hoûng, trong ñoù vaán ñeà coøn söû duïng xe taûi khoâng eùp gaây muøi hoâi vaø rôi vaûi. Chaát thaûi raén sinh hoaït hieän chöa ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn vaø ñöôïc thu gom laãn loän roài vaän chuyeån ñeán baõi choân laáp. Coâng ngheä thu gom vaø vaän chuyeån coøn nhieàu baát caäp, xen keõ nhieàu hình thöùc khaùc nhau. Vì vaäy caàn phaûi nghieân cöùu ñoåi môùi coâng ngheä vaø loaïi phöông tieän môùi thích hôïp vaø hieäu quaû hôn. Khaâu quaûn lyù, phaân loaïi, thu gom raùc thaûi beänh vieän chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc, chöa thu gom heát soá löôïng raùc taïi caùc trung taâm y teá, beänh vieän vaø caùc cô sôû y teá tö nhaân, raùc y teá vaãn coøn thu gom laãn loän vôùi raùc sinh hoaït. Xe vaän chuyeån raùc y teá vaø beänh phaåm coøn keùm chaát löôïng, coøn thieáu ñaàu xe vì chöa phaûi laø xe chuyeân duøng. Chöa coù quy ñònh tieâu chuaån kyõ thuaät ñoái vôùi phöông tieân thu gom vaø löu tröõ taïm thôøi neân vieäc vaän chuyeån chaát thaûi nguy haïi khoâng theo giôø giaác, tuyeán ñöôøng vaän chuyeån coù theå ñi qua khu trung taâm, khu ñoâng daân cö. Tyû leä thu gom raùc thaûi ñaït thaáp nguyeân nhaân do dieän tích ñaát caùc gia ñình vuøng ven lôùn, nhaân daân töï ñaøo hoä choân laáp hoaëc ñoát gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Coâng taùc vaän ñoäng nhaân daân tham gia coâng taùc veä sinh moâi tröôøng ñoâ thò chöa thöôøng xuyeân lieân tuïc, coâng taùc xöû phaït haønh chính trong lónh vöïc VSMT ít ñöôïc chuù troïng daãn ñeán hieäu quaû coâng taùc baûo veä moâi töôøng chöa cao. Taùi sinh, taùi cheá vaø xöû lyù Chöa coù chính saùch khuyeán khích phaân loaïi CTR taïi nguoàn, taïi khu xöû lyù chaát thaûi raén chöa coù phöông tieän vaø thieát bò phaân loaïi neân chöa coù theå phaùt trieån caùc phöông tieän xöû lyù coù quy moâ lôùn vaø hieän ñaïi. Chaát thaûi nguy haïi coøn choân laãn vôùi chaát thaûi sinh hoaït. Tyû leä CTR ñöôïc thu hoài ñeå taùi söû duïng khoaûng 12 – 20%, chuû yeáu do nhöõng ngöôøi chuyeân bôùi raùc ñeå thu nhaët caùc pheá thaûi nhöïa, giaáy, kim loaïi, thuûy tinh. Tyû leä thu hoài CTR töø nguoàn phaùt sinh cho ñeán taän nôi xöû lyù laø töông ñoái cao, tuy nhieân, hoaït ñoäng thu nhaäp CTR laø hoaøn toaøn töï phaùt, khoâng ñöôïc toå chöùc vaø quaûn lyù. Chöa phaùt trieån ñöôïc kyõ thuaät cheá bieán phaân höõu cô toång hôïp, do ñoù 1 löôïng raùc thöïc phaåm lôùn chöùa haøm löôïng chaát höõu cô cao laïi bò choân laáp xuoáng baõi raùc. Phöông höôùng xaây döïng Tích cöïc phaán ñaáu thöïc hieän toát caùc nhieäm vuï ñaõ ñöôïc giao phoù. Taêng cöôøng naâng cao chaát löôïng coâng taùc thu gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù raùc thaûi. Môû roäng ñòa baøn thu gom raùc, ñeå ñeán naêm 2020 hieäu suaát thu gom raùc thaûi treân ñòa baøn thaønh phoá ñaït 80% toång löôïng raùc phaùt sinh. Töøng böôùc thöû nghieäm moâ hình xaõ hoäi hoùa coâng taùc thu gom, tuyeân truyeàn, naâng cao yù thöùc cuûa ngöôøi lao ñoäng, giuùp ñôõ ñeå moãi ngöôøi coâng nhaân coù theå trôû thaønh 1 tuyeân truyeàn vieân cho coâng taùc veä sinh moâi tröôøng. Caûi thieän heä thoáng quaûn lyù, ñaøo taïo chuyeân saâu caùc caùn boä moâi tröôøng ñeå coù moät boä maùy quaûn lyù khoa hoïc vaø chính xaùc. Taêng cöôøng coâng taùc chæ ñaïo vaø kieåm tra tình hình quaûn lyù chaát thaûi ñeå khoâng xaûy ra caùc söï coá hoaëc sai xoùt ñaùng tieác. Chöông 4 NGHIEÂN CÖÙU ÑEÀ XUAÁT QUY HOAÏCH MOÂI TRÖÔØNG VAØ QUAÛN LYÙ CTR CHO THAØNH PHOÁ BUOÂN MA THUOÄT ÑEÁN NAÊM 2020 Toå chöùc quaûn lyù Hieän nay, heä thoáng thu gom CTR cuûa thaønh phoá Buoân Ma Thuoät chöa ñöôïc hoaøn thieän, trang thieát bò thu gom coøn thieáu, vì vaäy coâng taùc thu gom gaëp raát nhieàu khoù khaên, vaø hieän taïi thì hieäu xuaát thu gom cuûa caû hai coâng ty laø Coâng ty Moâi tröôøng Ñoâ thò vaø Coâng ty TNHH Ñoâng phöông chæ ñaït trung bình 60% toång löôïng raùc thaûi ra, vaø moät phaàn do yù thöùc cuûa ngöôøi daân veà veä sinh moâi tröôøng coøn keùm, nhieàu hoä daân khoâng hôïp ñoàng vôùi ñoäi thu gom, neân tình traïng raùc thaûi vöùt boû böøa baõi gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán söùc khoûe cuûa ngöôøi daân. Do vaäy vieäc naâng cao hieäu suaát thu gom trong nhöõng naêm tôùi ñang laø nhöõng yeáu toá caàn giaûi quyeát trong vieäc quaûn lyù vaø vaán ñeà caàn giaûi quyeát thu gom : Phaân caáp quaûn lyù CTR; Xaõ hoäi hoùa coâng taùc thu gom; Trang bò theâm trang thieát bò ñeå phuïc vuï cho coâng taùc thu gom. Moâ hình boä maùy quaûn lyù: moãi phöôøng coù moät ñoäi veä sinh rieâng, ñoäi naøy do coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò hoaëc ñôn vò tö nhaân ñöùng ra kyù hôïp ñoàng vôùi ban quaûn lyù baõi raùc. Ñoäi thu gom coù traùch nhieäm: Quaûn lyù toaøn boä heä thoáng thu gom raùc trong toaøn boä phöôøng, haøng ngaøy theo ñuùng quy ñònh thu gom vaø chôû ñeán ñieåm taäp keát quy ñònh ñeå chôø xe chuyeân duïng ñeán ñeå laáy raùc; Traùch nhieäm nhaéc nhôû laäp bieân baûn caùc tröôøng hôïp vi phaïm vieäc xaû thaûi böøa baõi; Chòu söï quaûn lyù cuûa ban quaûn lyù baõi raùc, ñöôïc höôûng cheá ñoä theo quy ñònh chung, caên cöù qua hôïp ñoàng. Traùch nhieäm cuûa moïi ngöôøi daân: ñeàu phaûi tham gia thu gom raùc taïi hoä cuûa mình, taïi ñieàu kieän cho ñoäi thu gom raùc hoaøn thaønh toát coâng vieäc, nhaèm taïo ñieàu kieän cho ngöôøi thu gom raùc ñöôïc hoaøn thaønh toát coâng vieäc, ñoàng thôøi haøng thaùng phaûi ñoùng ñuû vaø ñuùng leä phí ñaõ quy ñònh. Ñeà xuaát moâ hình thu gom vaø phaân loaïi raùc taïi nguoàn Ñeà xuaát moâ hình thu gom vaø phaân loaïi Phaân loaïi vaø toàn tröõ chaát thaûi Ñoái vôùi raùc thaûi taïi gia ñình: sau khi trang bò hai thuøng chöùa raùc, moãi hoä gia ñình töï saém tuùi chöùa raùc cho mình vôùi 2 maøu töông phaûn ñeå deã daøng cho caùc hoä daân vaø cuõng deã daøng cho vieäc thu gom (chi phí mua bao nilon reû khoaûng 10 – 100 ñoàng/bao vaø moãi hoä seõ chi 2.000 – 3.000 ñoàng/thaùng tieàn mua bao nilon). Raùc thaûi khi sinh ra seõ ñöôïc taùch rieâng vaøo hai thuøng chöùa ngay luùc xaû hay khi laøm veä sinh nhaø cöûa hoaëc sinh hoaït trong gia ñình. Quaù trình naøy, caàn ñeán söï saün saøng thöïc hieän cuûa ngöôøi daân vaø ñeán caùch tuyeân truyeàn cuûa caùc cô quan chöùc naêng. Theo khaûo saùt trong 50 hoä gia ñình tham gia phoûng vaán taïi Tp. BMT thì chæ coù 20% soá hoä gia ñình saün saøn phaân loaïi raùc taïi nguoàn. Sau khi tuyeân truyeàn veà chaát thaûi raén, caùc vaán ñeà lieân quan vaø caùch phaân loaïi chaát thaûi raén taïi nguoàn thì soá hoä gia ñình saün saøng tham gia phaân loaïi chaát thaûi raén taïi nguoàn leân ñeán 52%. Sau khi caùc hoä gia ñình ñaõ phaân loaïi vaø chöùa raùc, moãi ngaøy hoä gia ñình seõ ñem raùc ñeán ñieåm heïn hoaëc ñoå raùc leân xe thu gom raùc 1 laàn cho thuøng raùc höõu cô nhö hieän nay vaø hoä gia ñình cuõng ñem raùc taùi cheá hai laàn moät tuaàn caùch nhau ra xe thu gom ñeå ñeán nôi thu hoài vaät lieäu hoaëc hoä gia ñình coù theå ñem ñeán ñieåm baùn pheá lieäu ñeå baùn. Coâng sôû vaø vaên phoøng laøm vieäc : do tính chaát ñaëc thuø cuûa caùc nôi naøy ñoù laø sinh hoaït cuûa caùc caùn boä coâng nhaân vieân chæ löu laïi trong giôø haønh chính laø chuû yeáu, vì vaäy thaønh phaàn raùc taïi coâng sôû chuû yeáu laø giaáy, plastic, chai vaø moät phaàn laø saûn phaåm töø thöïc phaåm. Ñoái vôùi nhoùm ñoái töôïng naøy thì soá löôïng thuøng chöùa ñeà nghò laø 2 thuøng cho caùc loaïi raùc nhö sau : Moät thuøng cho raùc deã phaân huyû nhö thöùc aên dö thöøa, voû traùi caây...; moät thuøng cho raùc khoâng phaân huyû nhö chai, loï, giaáy... Tröôøng hoïc, trung taâm nghieân cöùu: coù 3 loaïi thuøng chöùa: 1 cho chaát höõu cô (maøu xanh), 1 cho giaáy, tuùi plastic vaø 1 cho caùc loaïi khaùc; Ñoái vôùi raùc thaûi cuûa caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh : raùc taïi caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh bao goàm 2 loaïi: raùc thaûi sinh hoaït cuûa caùn boä, coâng nhaân laøm vieäc taïi ñoù vaø raùc thaûi mang tính ñaëc thuø cuûa ngaønh saûn xuaát kinh doanh (goïi chung laø raùc thaûi coâng nghieäp). Höôùng giaûi quyeát raùc thaûi cuûa caùc cô sôû naøy nhö sau : ñoái vôùi raùc thaûi sinh hoaït hoaëc raùc coâng nghieäp coù thaønh phaàn gioáng raùc sinh hoaït thì soá thuøng ñeà nghò laø hai thuøng; ñoái vôùi raùc thaûi coâng nghieäp coù thaønh phaàn vaø tính chaát khaùc xa so vôùi raùc thaûi sinh hoaït nhö chaát trô, kim loaïi deã chaùy, deã noå, ñoäc haïi ñoái vôùi con ngöôøi, ñoäng vaät, thöïc vaät, chaát thaûi deã bay hôi, gaây muøi… thì phaûi ñöôïc chöùa trong 1 thuøng raùc coù maøu saéc khaùc haún vôùi thuøng raùc sinh hoaït vaø ñöôïc thu gom xöû lyù rieâng, cuïc boä, tuøy theo khoái löôïng, tính chaát, thaønh phaàn cuûa raùc thaûi vaø tình hình thöïc teá taïi cô sôû maø vieäc xöû lyù coù theå aùp duïng theo phöông phaùp taùi cheá, tieâu huûy, choân laáp….; Ñoái vôùi raùc y teá: ñeå xöû lyù raùc thaûi beänh vieän moät caùch khoa hoïc vaø trieät ñeå, vieäc thu gom raùc thaûi beänh vieän, caùc traïm y teá phaûi ñöôïc tieán haønh phaân loaïi trieät ñeå ngay taïi nguoàn. Caùc beänh vieän, caùc cô sôû y teá nhaát thieát phaûi trang bò cho caùc khoa khaùm vaø chöõa beänh, caùc khu vöïc coâng coäng vaø caùc khu ñieàu trò toái thieåu 2 loaïi thuøng raùc coù maøu saéc khaùc nhau vôùi quy ñònh cuï theå: thuøng maøu xanh duøng ñöïng raùc thaûi sinh hoaït nhö rau, voû traùi caây, thöùc aên dö thöøa vaø caùc loaïi raùc töông töï; thuøng maøu ñoû duøng ñeå ñöïng caùc loaïi raùc thaûi nhö boâng baêng phaãu thuaät, kim tieâm, oáng nhöïa, giaáy, tuùi nilon, caùc loaïi chaát deã chaùy vaø ñaëc bieät moät soá phoøng, boä phaän coøn duøng ñeå ñöïng caùc moâ phaãu thuaät; coù theå theâm thuøng maøu vaøng ñeå ñöïng chai, loï, voû ñoà hoäp, saønh söù vaø caùc loaïi chaát thaûi khaùc baèng kim loaïi coù theå taùi cheá; Nhaø haøng vaø khaùch saïn, caùc quaùn caø pheâ : coù 5 loaïi thuøng chöùa: chaát höõu cô (maøu xanh); giaáy; tuùi plastic; chai, lon, ñoà hoäp vaø caùc loaïi khaùc. Nhaø nöôùc khoâng caàn phaûi ñaàu tö caùc thuøng chöùa phaân loaïi chaát thaûi raén ôû caùc khu chôï, khu thöông maïi, nhaø haøng, khaùch saïn, coâng sôû vì caùc nôi naøy ñuû kinh phí ñeå trang bò caùc duïng cuï treân. Noùi caùch khaùc nhaø nöôùc chæ caàn ñaàu tö cho caùc hoä daân vaø caùc khu vöïc coâng coäng; Raùc chôï: ñoái vôùi raùc chôï ñoøi hoûi phaûi thu gom saïch, nhanh, khoâng aûnh höôûng tôùi kinh doanh cuûa caùc hoä. Nguyeân taéc thöïc hieän vieäc thu gom raùc chôï laø giaûi quyeát ngaøy naøo heát raùc ngaøy ñoù, vieäc ñeå doàn raùc moät ngaøy seõ khoù khaên cho vieäc giaûi quyeát raùc ngaøy hoâm sau gaáp nhieàu laàn do taøn dö thöïc phaåm röõa naùt, hoâi thoái khoù thu gom, noàng ñoä oâ nhieãm cao aûnh höôûng ñeán thao taùc, lao ñoäng cuûa coâng nhaân. Trong caùc chôï seõ ñaët caùc thuøng raùc coá ñònh trong khaép chôï vaø caùc xe chöùa raùc löu ñoäng taïi caùc nôi coù nhieàu raùc nhö khu baùn thöïc phaåm töôi soáng, khu baùn traùi caây… ñeå moïi ngöôøi coù theå xaû raùc vaøo caùc thuøng hoaëc xe. Xe chöùa raùc löu ñoäng coøn coù chöùc naêng vaän chuyeån raùc töø trong chôï ñeán ñieåm heïn hoaëc boâ trung chuyeån (ñoái vôùi chôï Buoân Ma Thuoät vaø caùc chôï lôùn). Töø ñieåm heïn hoaëc boâ trung chuyeån, raùc seõ ñöôïc ñöa leân xe taûi ñöa tôùi baõi raùc. Quy trình thu gom Ñeå thu gom caùc loaïi CTR taïi caùc khu daân cö, trung taâm thöông maïi, chôï, cô quan, coâng sôû… tôùi baõi choân laáp ñeå xöû lyù thì caàn phaûi qua caùc coâng ñoaïn trung gian, qua caùc traïm trung chuyeån, töø ñoù raùc ñöôïc chuyeån veà baõi choân laáp; Trong nhöõng ngaøy thu gom chaát thaûi raén phaân loaïi, caùc hoä gia ñình, caùc cô quan coâng sôû, nhaø haøng, khaùch saïn, quaùn caø pheâ… hoaëc laø mang chaát thaûi ra khi coù xe gom raùc ñeán; hoaëc laø gom taäp trung beân ñöôøng ñeå ñoäi thu gom raùc ñeán laáy. Sau ñoù ñoäi thu gom seõ taäp trung raùc vaø ñem ñeán caùc traïm trung chuyeån vaø vaän chuyeån ra baõi choân laáp. Raùc thaûi phaùt sinh töø caùc hoä gia ñình, khu vui chôi, giaûi trí, coâng sôû... Phaân loaïi taïi nguoàn Thu gom Taùi cheá, taùi sinh Cô sôû taùi cheá, taùi sinh Xe eùp Baõi choân laáp Cô sôû saûn xuaát phaân boùn höõu cô Hình 3.1. Moâ hình thu gom raùc sinh hoaït Ñoái vôùi raùc ñöôøng phoá vaø caùc khu vui chôi giaûi trí : Raùc ñöôøng phoá, raùc töø caùc khu vui chôi giaûi trí, töø caùc khu du lòch…. Hình thaønh töø töï nhieân nhö laù caây ruïng, caây coû daïi, töø sinh hoaït vaø vui chôi cuûa con ngöôøi. Moät phaàn raùc töø caùc hoä daân thieáu yù thöùc ñoå böøa baõi ôû goùc ñöôøng, goùc phoá. Thôøi ñieåm thu gom vaø queùt raùc ñöôøng phoá vaø nhöõng khu vui chôi, giaûi trí coù ñeøn chieáu saùng thích hôïp nhaát ñoái vôùi TPBMT laø töø 20 – 24 giôø vaø töø 3 – 5 giôø, trong thôøi gian naøy, löôïng xe coä giaûm haún, trôøi maùt, ít khaùch boä haønh, queùt doïn nhanh vaø saïch hôn, haïn cheá toái ña caùc tai naïn giao thoâng gaây ra cho coâng nhaân veä sinh. Ñoái vôùi nhöõng tuyeán phoá khoâng ñeøn, vieäc thu gom coù theå vaøo saùng sôùm (5 – 7 giôø) hoaëc chieàu toái (17 – 19giôø). Ñoái vôùi caùc khu vui chôi giaûi trí coù theå löïa choïn thôøi ñieåm thích hôïp baát cöù thôøi gian naøo trong ngaøy khi löôïng khaùch ít. Treân caùc tuyeán ñöôøng vaø caùc tuï ñieåm sinh hoaït coâng coäng caàn phaûi trang bò caùc thuøng raùc coâng coäng. Söû duïng hai loaïi thuøng raùc vôùi hai maøu khaùc nhau vaø daùn nhaõn quy ñònh, thuøng söû duïng ñeå chöùa raùc deã phaân huûy vaø thuøng chöùa caùc loaïi raùc trô khoù phaân huûy. Caùc thuøng raùc phaûi coù naép ñaäy, traùnh vung vaõi, ñöôïc ñaët caùc vò trí cho deã nhìn thaáy, taïo thuaän lôïi cho ngöôøi söû duïng vaø coâng nhaân thu doïn haèng ngaøy baèng xe eùp raùc chaïy doïc caùc tuyeán hoaëc thu gom vaøo caùc xe ñaåy tay löu ñoäng. Coâng nhaân duøng xe caûi tieán keùo tay ñi doïc caùc tuyeán ñöôøng ñaõ ñöôïc quy ñònh tröôùc, duøng choåi caùn daøi queùt vaø hoát cho ñeán khi raùc ñaày xe, vaän chuyeån ñeán ñieåm heïn hoaëc ñieåm trung chuyeån, hoaëc ñöa thaúng tôùi baõi raùc. Thöôøng vieäc thu gom raùc hoä daân vaø trong caùc thuøng chöùa coâng coäng treân tuyeán ñöôøng ñoù ñöôïc thöïc hieän ñoàng thôøi. Sau moät chuyeán, tieáp tuïc thöïc hieän tuyeán tieáp theo cho ñeán khi heát tuyeán quy ñònh, vöøa queùt vöøa xuùc raùc loøng ñöôøng. Ñoái vôùi caùc ñöôøng phoá roäng trung bình töø 6 – 10m, moãi coâng nhaân ñaûm traùch 2km chieàu daøi laø thích hôïp. Cöï ly töø ñòa baøn queùt ñeán ñieåm trung chuyeån, ñieåm heïn bình quaân 2km. ñoái vôùi caùc tuyeán ñöôøng xaáu vaø xa khu trung taâm cöï ly ñaûm traùch cuûa moãi coâng nhaân seõ ngaén hôn. Ñoái vôùi raùc chôï vaø caùc trung taâm thöông maïi : Do ñaëc tính veà thaønh phaàn raùc chôï cho thaáy thaønh phaàn chaát höõu cô chieám soá löôïng cao nhaát. Vì vaäy phöông thöùc quaûn lyù löôïng chaát thaûi naøy haàu heát cho caùc chôï laø xöû lyù tröïc tieáp (khoâng caàn phaân loaïi) taïi baõi xöû lyù. Quy trình xöû lyù ñöôïc ñeà nghò nhö sau : Raùc chôï Xe eùp Baõi xöû lyù Xe trung chuyeån Thu gom Thuøng 660 l Sô ñoà 3.2 . Moâ hình thu gom raùc chôï Ñoái vôùi raùc ôû caùc cô sôû kinh doanh thì caàn phaûi coù heä thoáng thu gom vaø xöû lyù rieâng, cuïc boä. Phaûi coù xe chuyeân duïng ñeå thu gom caùc loaïi raùc töø caùc cô sôû kinh doanh treân ñòa baøn thaønh phoá. Sau ñoù tuøy vaøo tính chaát, thaønh phaàn vaø khoái löôïng cuûa raùc thaûi vaø tình hình thöïc teá taïi caùc cô sôû maø vieäc xöû lyù coù theå aùp duïng theo phöông phaùp: taùi cheá, tieâu huûy, choân laáp, …; Raùc thaûi phaùt sinh töø caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh Taùi cheá, taùi sinh Cô sôû taùi cheá, taùi sinh Thu gom Thieâu huûy Baõi choân laáp Phaân loaïi taïi nguoàn Sô ñoà 3.3. Moâ hình thu gom CTR töø caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh Giaûi quyeát vaán ñeà raùc xaây döïng : raùc voâ cô thaûi ra trong lónh vöïc xaây döïng : ñeà nghò ban haønh caùc vaên baûn quy ñònh vieäc söû duïng leà ñöôøng, caùc væa heø taïm thôøi, chuû coâng trình coù nhieäm vuï phoái hôïp vôùi ñôn vò phuï traùch thu gom raùc vaø chính quyeàn saép xeáp vaän chuyeån ñoå ôû nhöõng nôi truõng xaùc ñònh tröôùc hoaëc coù theå taùi söû duïng ñeå laøm neàn nhaø hoaëc ñöôøng beâ toâng; Thu gom Ñoå ôû nhöõng nôi truõng Laøm ñöôøng hoaëc neàn nhaø Raùc xaây döïng Sô ñoà 3.4. Moâ hình thu gom raùc xaây döïng Ñoái vôùi raùc thaûi beänh vieän, trung taâm y teá : sau khi raùc thaûi y teá ñaõ ñöôïc phaân loaïi ngay töø ñaàu, raùc thaûi sinh hoaït (thuøng maøu xanh) haøng ngaøy seõ ñöôïc caùc xe raùc tôùi thu gom tôùi caùc baõi raùc. Raùc y teá Phaân loaïi taïi nguoàn Raùc sinh hoaït Chaát thaûi nguy haïi Tieät truøng ôû nhieät ñoä cao Thieâu huyû Baõi choân laáp Choân laáp Sô ñoà 3.5. Moâ hình thu gom raùc y teá Quy hoaïch maïng löôùi thu gom, phaân loaïi vaø quaûn lyù CTR Maïng löôùi thu gom raùc sinh hoaït Chaát thaûi raén sau khi ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn seõ ñeå ôû nhöõng nôi quy ñònh, haøng ngaøy coâng nhaân veä sinh seõ thu gom theo lòch trình ñaõ ñöôïc ñònh saún. Caùc ngaøy trong tuaàn seõ thu gom chaát thaûi sinh hoaït, chaát thaûi taùi sinh seõ ñöôïc thu gom vaøo thöù 2 vaø thöù 5 haøng tuaàn, chaát thaûi nguy haïi seõ ñöôïc thu gom vaøo thöù 4 haøng tuaàn. Hieäu suaát thu gom CTR trong thaønh phoá döï kieán seõ laø 80%. Quy hoaïch ñeå thuaän tieän cho vieäc thu gom vaø vaän chuyeån CTR, qua ñoù cho tö nhaân ñaàu tö cô sôû ñeå thu hoài taùi cheá, taùi sinh caùc chaát thaûi taùi sinh nhö chai nhöïa, giaáy, kim loaïi…. Phaàn raùc sinh hoaït seõ ñöôïc thu gom ñeå laøm phaân boùn höõu cô. Maïng löôùi thu gom chaát thaûi y teá Vaán ñeà nan giaûi hieän nay laø caàn phaûi ñoàng boä hoaù heä thoáng thu gom chaát thaûi y teá. Sau khi phaân loaïi chaát thaûi y teá taïi nguoàn nhö ñaõ neâu treân thì chaát thaûi sinh hoaït seõ ñöôïc thu gom theo moät heä thoáng rieâng cuøng vôùi heä thoáng thu gom chaát thaûi sinh hoaït cuûa thaønh phoá. Chaát thaûi nguy haïi, caùc moâ phaãu thuaät, caùc boâng baêng, gaïc… seõ ñöôïc ñöa vaøo loø ñoát raùc tieâu huyû ngay taïi beänh vieän trung taâm thaønh phoá. Do ñoù caàn phaûi naâng caáp loø ñoát raùc cuûa beänh vieän, vaø heä thoáng hoaù tuyeán thu gom chaát thaûi y teá treân ñòa baøn thaønh phoá. Maïng löôùi thu gom chaát thaûi coâng nghieäp Do ñieàu kieän tænh môùi taùch neân caùc soá lieäu veà chaát thaûi coâng nghieäp neân taùc giaû chæ coù theå neâu sô löôïc veà chaát thaûi coâng nghieäp. Quy hoaïch maïng löôùi thu gom chaát thaûi coâng nghieäp cuõng caàn phaûi coù söï hôïp nhaát cuûa caùc cô sôû coâng nghieäp ñoàng thôøi caùc cuïm, khu coâng nghieäp hoaëc caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh ñöôïc quy hoaïch hôïp lyù ñeå coù theå taïo thò tröôøng trao ñoåi chaát thaûi coâng nghieäp. Phöông aùn xaây döïng môû roäng, thu gom vaø xöû lyù raùc Löïa choïn ñòa ñieåm xaây döïng baõi raùc Hieän nay, heä thoáng ñoâ thò tænh Ñaêk Laêk ñang phaùt trieån maïnh meõ caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng neân daãn ñeán tình traïng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng do chaát thaûi ñoâ thò gaây ra ñaõ vaø ñang trôû thaønh vaán ñeà caáp baùch. CTR phaùt sinh töø nhöõng hoaït ñoäng thöông maïi, dòch vuï, beänh vieän, tröôøng hoïc, caùc nhaø maùy, xí nghieäp vaø ôû caùc khu daân cö… ngaøy caøng lôùn. Trong khi ñoù tình hình quaûn lyù kieåm tra vaø xöû lyù chaát thaûi, thu gom vaän chuyeån, choân laáp vaø thieâu ñoát chöa ñöôïc ñoàng boä vaø trieät ñeå. Tình hình dieãn bieán treân aûnh höôûng lôùn ñeán veä sinh moâi tröôøng vaø caûnh quan ñoâ thò treân toaøn tænh. Vì vaäy maø vieäc quy hoaïch vaø môû roäng xaây döïng baõi choân laáp raùc hôïp veä sinh laø vaán ñeà taát yeáu, vaø lôïi ích laø taän duïng löôïng raùc thaûi ñeå saûn xuaát phaân boùn höõu cô. Baõi choân laáp chaát thaûi quy moâ tính toaùn laø 60ha, ñaõ ñöôïc Thuû Töôùng Chính Phuû quyeát ñònh giao cho coâng ty Quaûn lyù Ñoâ thò vaø Veä sinh moâi tröôøng quaûn lyù ñeå xaây döïng. Baõi choân laáp CTR taïi thoân 3, xaõ Cö Ea Bua caùch trung taâm TP Buoân Ma Thuoät 6km veà phía Baéc. Ñòa ñieåm xaây döïng coù öu ñieåm sau: Xa khu daân cö, xa nguoàn nöôùc, coù ñöôøng giao thoâng thuaän tieän, khoâng aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng xung quanh vaø coù theå duøng laøm baõi raùc thaûi cuûa thaønh phoá trong thôøi gian laâu daøi. Ñòa ñieåm naøy cuõng phuø hôïp vôùi quy hoaïch chung cuûa thaønh phoá. Haàu heát laø vuøng ñaát baïc maøu, ñaát Bazan phong hoùa, ñaát seùt pha soûi, ñaù vaø ñoä doác lôùn. Canh taùc ñaát noâng nghieäp keùm hieäu quaû, dieän tích phuø hôïp vôùi nhu caàu tröôùc maét vaø khaû naêng phaùt trieån Baõi choân laáp chaát thaûi raén laâu daøi. Ñòa ñieåm choïn cho pheùp xaây döïng ñöôïc caùc nhaø maùy cheá bieán phaân boùn. Nhu caàu ñaát quy hoaïch xaây döïng baõi raùc Hieän nay daân soá ñoâ thò TPBMT khoaûng 314.191 ngöôøi. Neáu tính löôïng chaát thaûi sinh hoaït thaûi ra theo tieâu chuaån 0.7kg/ngöôøi/ngaøy thì moãi ngaøy chaát thaûi raén thaûi ra laø khoaûng 220 taán vaø moãi thaùng laø 6.598 taán vaø moãi naêm laø 79.177 taán. Nhöng tyû leä thu gom chaát thaûi ñoâ thò hieän nay chæ môùi ñaït ñöôïc 140taán/ngaøy ñaït khoaûng 60% toång löôïng chaát thaûi ñoâ thò toaøn thaønh phoá. Löôïng raùc thu gom töø 2006 – 2020 döï kieán vôùi 387.510 daân, möùc ñoä thu gom 80% laø: (daân soá * tieâu chuaån * soá ngaøy * soá naêm * löôïng raùc thu gom) = 387.510 * 0.7 * 365 * 14 * 80% = 703.136 taán Baûng 4.1. Nhu caàu ñaát quy hoaïch xaây döïng baõi raùc Thaønh phoá Toång löôïng raùc 2006 – 2020 (m3) Heä soá neùn raùc Tyû leä raùc choân laáp (%) Chieàu daøy lôùp raùc (m) Dieän tích baõi raùc (10000m3) Buoân Ma Thuoät 766.500 0,45 80% 5 6 Hieän taïi baõi raùc cuõ ñaõ ñöôïc xaây döïng laø 3.8ha do vaäy caàn môû roäng theâm laø 6ha. Xaây döïng keá hoaïch haønh ñoäng Muïc tieâu chính töø nay ñeán naêm 2020 Thöïc hieän xong vieäc laäp quy hoaïch toång theå chaát thaûi raén ñoâ thò; ñoùng cöûa baõi raùc khoâng hôïp veä sinh; xaây döïng, naâng caáp baõi choân laáp hôïp veä sinh; Trang bò ñaày ñuû thieát bò, xe maùy chuyeân duøng cho ngaønh veä sinh vôùi kyõ thuaät ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng; Cô baûn hoaøn taát chöông trình phaân loaïi chaát thaûi raén taïi nguoàn; Thu gom vaø xöû lyù trieät ñeå raùc y teá baèng coâng ngheä ñoát tieân tieán, böôùc ñaàu xöû lyù chaát thaûi coâng nghieäp nguy haïi baèng coâng ngheä thích hôïp; Ñoåi môùi moâ hình toå chöùc hoaït ñoäng cuûa ngaønh veä sinh, thöïc hieän töøng böôùc vieäc xaõ hoäi hoùa coâng taùc ñaàu tö vaø dòch vuï trong lónh vöïc thu gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù raùc; Naâng cao nhaän thöïc coäng ñoàng, thöïc hieän neáp soáng vaên minh ñoâ thò vaø ñaøo taïo naâng cao naêng löïc quaûn lyù, ñieàu haønh cuûa ñoäi nguõ chuyeân gia trong lónh vöïc quaûn lyù raùc thaûi; Thöïc hieän thu phí dòch vuï giaûi quyeát raùc thaûi. Xaây döïng chöông trình giaùo duïc, thoâng tin veà coâng taùc BVMT Thöôøng xuyeân naâng cao nhaän thöùc cuûa coâng ñoàng trong vieäc thöïc hieän traùch nhieäm, nghóa vuï vaø quyeàn haïn ñaõ ñöôïc quy ñònh trong Luaät Baûo Veä Moâi Tröôøng: "Baûo veä moâi tröôøng laø söï nghieäp cuûa toaøn daân" baèng caùch: Caùc ban ngaønh, ñoaøn theå trong tænh nhö ñoaøn thanh nieân, sôû vaên hoùa thoâng tin, sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng, sôû giaùo duïc… caàn phaûi coù söï phoái hôïp nhòp nhaøng trong chöông trình giaùo duïc, phoå caäp saâu roäng caùc kieán thöùc baûo veä moâi tröôøng cho daân cö; Caàn ñaåy maïnh chöông trình giaùo duïc baûo veä moâi tröôøng trong tröôøng hoïc, nhaát laø chuù troïng töø caáp tieåu hoïc; Xaây döïng caùc phong traøo thi ñua "Xanh, Saïch, Ñeïp" taïi caùc tröôøng hoïc vaø khu daân, ñeå töø ñoù giaùo duïc yù thöùc ngöôøi daân baûo veä moâi tröôøng; Toå chöùc caùc cuoäc thi tìm hieåu veà kieán thöùc baûo veä moâi tröôøng taïi caùc tröôøng hoïc, hoaëc caùc hoä daân cö. Caùc cuoäc thi naøy xaây döïng nhö moät chöông trình giaûi trí, phaùt soùng treân caùc ñaøi phaùt thanh vaø truyeàn hình ñòa phöông, goùp phaàn giaùo duïc yù thöùc baûo veä moâi tröôøng; Ñoaøn thanh nieân keát hôïp vôùi caùc tröôøng hoïc, cô quan toå chöùc caùc buoåi daõ ngoaïi, keát hôïp thu gom raùc thaûi taïi caùc khu daân cö. Töø ñoù phaùt roäng phong traøo thi ñua veà baûo veä moâi tröôøng; Ñeå thöïc hieän toát caùc chính saùch veà moâi tröôøng thì neân ñaøo taïo, huaán luyeän caùc chuyeân gia veà moâi tröôøng, (ít nhaát laø 2 caùn boä bieân cheá chính thöùc chuyeân traùch veà moâi tröôøng). Treân ñaây laø moät vaøi bieän phaùp, tuy chöa phaûi laø taát caû nhöng chuùng coù taùc duïng goùp phaàn xaây döïng neân caùc chöông trình vaø yù thöùc baûo veä moâi tröôøng cho daân cö trong thaønh phoá neáu ñöôïc thöïc hieän toát. Ñeà xuaát moät soá luaät leä quaûn lyù chaát thaûi raén OÂ nhieãm moâi tröôøng do CTR gaây ra ñang laø moät vaán ñeà nan giaûi, ñeå giaûi quyeát noù thì moät vaán ñeà heát söùc quan troïng ñoù laø coù ñöôïc söï uûng hoä cuûa ngöôøi daân, ñöôïc taát caû moïi ngöôøi daân tham gia höôûng öùng, do ñoù ñieàu tröôùc tieân maø caùc nhaø quaûn lyù caàn giaûi quyeát laø giaùo duïc, thöôøng xuyeân naâng cao yù thöùc cuûa coäng ñoàng trong vieäc thöïc hieän traùch nhieäm, nghóa vuï vaø quyeàn haïn ñaõ ñöôïc quy ñònh trong Luaät Baûo Veä Moâi Tröôøng: "Baûo veä moâi tröôøng laø söï nghieäp cuûa toaøn daân". Ñoái vôùi caùc cô quan, coâng sôû, nhaø maùy, xí nghieäp, caùc beänh vieän, caùc trung taâm y teá, caùc cô sôû y teá nhaø nöôùc cuõng nhö tö nhaân … caàn phaûi höôûng öùng hoaëc tuaân thuû theo caùc quy ñònh veà moâi tröôøng ñaõ ñöôïc ban haønh. Neáu caàn thieát coù cöôõng cheá seõ theo caùc quy phaïm phaùp luaät cuûa nöôùc Vieät Nam. Ñoái vôùi caùc caùn boä coâng nhaân vieân chöùc thì neáu khoâng höôûng öùng hoaëc tuaân theo söï saép xeáp caùc quy ñònh cuûa caùc nhaø quaûn lyù moâi tröôøng ñaõ ñeà xuaát thì coù theå seõ bò phaït, bò giaûm ngaøy löông hoaëc khoâng ñöôïc xeùt caùc danh hieäu thi ñua. Ñoái vôùi caùc ñaûng vieân neáu khoâng tuaân thuû theo quy ñònh thì cöôõng cheá khai tröø ra khoûi ñaûng, hoaëc coù theå caét giaûm caùc chöùc vuï hieän coù xuoáng moät baäc. Ñoái vôùi hoïc sinh, sinh vieân caàn phaûi coù quy ñònh nghieâm ngaët hôn vì ñaây laø nhöõng maàn non, laø töông lai cuûa ñaát nöôùc do ñoù neáu vi phaïm xaû raùc nôi coâng coäng khoâng ñuùng quy ñònh seõ bò tröø ñieåm thi ñua hoaëc haï baäc haønh kieåm. Ñoái vôùi moãi coâng daân neáu xaû raùc nôi coâng coäng böøa baõi khoâng ñuùng nôi quy ñònh coù theå bò phaït tieàn töø soá tieàn nhoû ñeán lôùn tuyø theo möùc ñoä nguy haïi cuûa chaát thaûi bò thaûi boû. ÔÛ ñaây taùc giaû coù theå ñeà xuaát möùc phaït tieàn töø 20.000 ñoàng – 500.000 ñoàng/1 laàn xaû thaûi. Ñoái vôùi moãi gia ñình neáu khoâng tuaân theo nhöõng quy ñònh ñaõ coù thì seõ bò phaït tieàn hoaëc lao ñoäng coâng ích taïi ñòa phöông. KEÁT LUAÄN – KIEÁN NGHÒ Keát luaän Trong quaù trình phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi nhaát laø trong giai ñoaïn ñaåy maïnh coâng nghieäp hoaù – hieän ñaïi hoaù vaø ñôøi soáng ngöôøi daân caøng luùc caøng ñöôïc naâng cao thì löôïng CTR sinh ra caøng nhieàu. Moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây neân taùc ñoäng xaáu ñeán moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi laø do CTR chöa ñöôïc thu gom vaø xöû lyù toát. Qua phaân tích, ñaùnh giaù hieän traïng vaø döï baùo khoái löôïng CTR sinh ra treân ñòa baøn thaønh phoá coù theå nhaän xeùt toång quaùt nhö sau: Hieän taïi, tình hình thu gom, xöû lyù vaø quaûn lyù CTR trong tænh coøn raát loûng leûo vaø chöa coù tính khoa hoïc cao. Chöa coù moät quy hoaïch cuï theå vaø chi tieát. Raát nhieàu baõi raùc töï phaùt ñaõ xuaát hieän gaàn caùc khu daân cö nhaát laø ôû ven thaønh phoá, caùc baõi raùc naøy chæ ñoå ñoáng treân maët ñaát maø khoâng ñöôïc xöû lyù. Phöông phaùp söû duïng laø phöông phaùp ñoå ñoáng hôû neân hieäu quaû xöû lyù keùm vaø aûnh höôûng nghieâm troïng tôùi moâi tröôøng. Tyû leä thu gom raùc cuõng thaáp chæ ñaït chöa tôùi 60% toång löôïng raùc cuûa caû thaønh phoá vaø do hai coâng ty laø Coâng ty Moâi tröôøng Ñoâ thò vaø Coâng ty TNHH Ñoâng Phöông phuï traùch do ñoù chöa coù söï ñoàng nhaát trong coâng taùc thu gom, quaûn lyù vaø xöû lyù. Theo ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa thaønh phoá Buoân Ma Thuoät ñeán naêm 2020 khoái löôïng chaát thaûi raén cuûa Tp. BMT seõ laø 195.305 taán , ñaây laø moät aùp löïc lôùn ñoái vôùi chính saùch caùc caáp, ñoøi hoûi phaûi coù moät bieän phaùp quaûn lyù thích hôïp nhaèm giaûm thieåu oâ nhieãm moâi tröôøng do chaát thaûi raén gaây ra. Ñeå quaûn lyù toát chaát thaûi raén treân ñòa baøn thaønh phoá Buoân Ma Thuoät, tröôùc heát caàn tuyeân truyeàn, giaùo duïc vaø vaän ñoäng toaøn daân cuøng tham gia thu gom, phaân loaïi vaø quaûn lyù raùc taïi nguoàn; aùp duïng caùc bieän phaùp thu gom, xöû lyù vaø quaûn lyù chaát thaûi raén phuø hôïp vôùi ñieàu kieän ñòa phöông nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Beân caïnh ñoù cuõng caàn coù nhöõng bieän phaùp cheá taøi nhö : phaït tieàn, ñöa vaøo xeùt caùc danh hieäu thi ñua ôû caùc ñoaøn theå vaø caùc toå daân phoá.... Kieán nghò Ñeà nghò caùc caáp chính quyeàn, ñoaøn theå cuøng phoái hôïp vaän ñoäng, tuyeân truyeàn, vaø giaùo duïc ngöôøi daân cuøng tham gia thu gom, quaûn lyù chaát thaûi raén. Nhaø nöôùc caàn coù ñaàu tö thoaû ñaùng cho coâng taùc quaûn lyù chaát thaûi raén keå caû vieäc cho pheùp tö nhaân ñaàu tö vaøo caùc coâng trình thu gom, phaân loaïi vaø xöû lyù chaát thaûi raén taïi ñòa phöông. ._.