Nghiên cứu những đặc điểm sinh vật học của cây cam đường (Limnocitrus Littoralis (Miq.)Sw.) thuộc họ cam (Rutaceae Juss.1789) ở huyện Tuy Phong - Tỉnh Bình Thuận

BOÄ GIAÙO DUÏC & ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH. # " Toáng Thò Thu Trinh NGHIEÂN CÖÙU NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM SINH VAÄT HOÏC CUÛA CAÂY CAM ÑÖÔØNG (LIMNOCITRUS LITTORALIS (Miq.)Sw.) THUOÄC HOÏ CAM (RUTACEAE Juss.1789) ÔÛ HUYEÄN TUY PHONG – TÆNH BÌNH THUAÄN. LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ SINH HOÏC Thaønh phoá Hoà Chí Minh Thaùng 06/2006 LÔØI CAM ÑOAN Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cöùu cuûa rieâng toâi. Caùc soá lieäu, caùc keát quaû neâu trong luaän vaên laø trung thöïc vaø chöa töøng ñöôïc ai coâng boá trong baát kyø coâng trình naøo khaùc. TOÁNG THÒ THU TRINH LÔØI CAÛM ÔN ‘ Toâi xin chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán: PGS. TS. Traàn Hôïp Thaày ñaõ heát loøng chæ baûo, höôùng daãn, truyeàn ñaït nhöõng kieán thöùc chuyeân moân cuøng nhieàu kinh nghieäm quyù baùu; ñoäng vieân vaø chia seû khoù khaên vôùi toâi trong suoát thôøi gian vöøa qua ñeå luaän vaên naøy ñöôïc hoaøn thaønh. ‘ Toâi xin chaân thaønh caûm ôn: - Caùc Thaày, Coâ tröïc tieáp giaûng daïy. - Ban chuû nhieäm khoa Sinh – Tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm Thaønh Phoá Hoà Chí Minh. - Phoøng Khoa hoïc Coâng ngheä – Sau Ñaïi hoïc – Tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm Thaønh Phoá Hoà Chí Minh. - Ban Giaùm hieäu cuøng taäp theå Giaùo vieân – Tröôøng Trung hoïc phoå thoâng Baéc Bình – Bình Thuaän. - Ban Giaùm ñoác Trung taâm gioáng caây troàng Bình Thuaän. - Tieán só Phaïm Quang Khaùnh – Phaân Vieän Quy hoaïch vaø Thieát keá NN Mieàn Nam - OÂng Philippe Caron – Chuû tòch Vieän Phaùt trieån Vieät Nam – Thaùi Bình Döông. - Haõng Myõ phaåm CHRISTIAN DIOR (Phaùp). - Tieán só Tröông Thò Ñeïp – Chuû nhieäm boä moân Thöïc vaät, khoa Döôïc –Tröôøng ÑHYD Thaønh Phoá Hoà Chí Minh. - Thaïc só Trònh Thò Laâm – Vieän Sinh hoïc nhieät ñôùi Thaønh Phoá Hoà Chí Minh. - Gia ñình vaø baïn beø. Ñaõ taïo ñieàu kieän hoã trôï veà chuyeân moân, chia seû, ñoäng vieân tinh thaàn vaø giuùp ñôõ toâi raát nhieàu trong suoát quaù trình hoïc taäp vaø nghieân cöùu ñeå luaän vaên naøy ñöôïc hoaøn thaønh. TOÁNG THÒ THU TRINH MUÏC LUÏC Trang Caùc chöõ vieát taét Danh muïc caùc baûng Danh muïc caùc hình Danh muïc caùc baûn ñoà Chöông 1. MÔÛ ÑAÀU .......................................................................................1 1.1. Ñaët vaán ñeà ....................................................................................................1 1.2. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ...............................................................4 1.3. Muïc tieâu nghieân cöùu ....................................................................................5 1.4. Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên.....................................................................6 1.5. Boá cuïc cuûa luaän vaên.....................................................................................6 Chöông 2. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU ................................................7 2.1. Nghieân cöùu ngoaøi thöïc ñòa ...........................................................................7 2.2. Nghieân cöùu trong phoøng thí nghieäm ............................................................8 2.2.1. Khaûo saùt ñaëc ñieåm hình thaùi .....................................................................8 2.2.2. Khaûo saùt ñaëc ñieåm giaûi phaãu ....................................................................8 2.2.3. Phaân tích caùc thaønh phaàn dinh döôõng cuûa caây Cam ñöôøng.....................9 2.2.4. Phaân tích ñaát ..............................................................................................10 2.3. Boá trí thí nghieäm ôû vöôøn öôm......................................................................10 2.3.1. Phöông phaùp ño chieàu cao caây vaø ñöôøng kính thaân caây .........................12 2.3.2. Xaùc ñònh soá laù treân caây ............................................................................12 2.3.3. Tính dieän tích laù ........................................................................................12 2.3.4. Phöông phaùp tính sinh khoái .......................................................................12 2.3.5. Xöû lyù soá lieäu ..............................................................................................13 Chöông 3. TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU.............................................................14 3.1. Ñieàu kieän töï nhieân cuûa huyeän Tuy Phong – Tænh Bình Thuaän ..................14 3.1.1.Vò trí ñòa lyùù ..................................................................................................14 3.1.2. Ñòa hình, ñòa maïo .....................................................................................15 3.1.3. Khí haääu ......................................................................................................16 3.1.4. Thuûy vaên ...................................................................................................18 3.2. Tình hình daân sinh kinh teá cuûa huyeän Tuy Phong – Tænh Bình Thuaän .....19 3.2.1. Ñaëc ñieåm daân soá vaø lao ñoäng ..................................................................19 3.2.2. Thöïc traïng phaân boá, phaùt trieån caùc ñoâ thò vaø khu daân cö .......................20 3.2.3. Thöïc traïng phaùt trieån kinh teá ...................................................................21 3.3. Lòch söû nghieân cöùu caây Cam ñöôøng ............................................................22 Chöông 4. KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN .....................................................27 4.1. KEÁT QUAÛ ................................................................................................27 4.1.1. Hình thaùi vaø giaûi phaãu caây Cam ñöôøng....................................................27 4.1.2. Caùc giai ñoaïn sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây ....................................33 4.1.3. Quang phoå vaät haäu ...................................................................................34 4.1.4. phaân loaïi, vò trí loaøi, chi, hoï trong heä thoáng sinh ....................................34 4.1.5.Phaân tích caùc thaønh phaàn dinh döôõng trong laù vaø voû quaû.........................36 4.1.6. Phaân tích ñaát nôi coù caây Cam ñöôøng moïc taäp trung ...............................38 4.1.7. Boá trí thí nghieäm taïi vöôøn öôm ................................................................41 4.1.8. Nghieân cöùu caùc quaàn theå thöïc vaät qua caùc ñòa ñieåm khaûo saùt ...............69 4.2. THAÛO LUAÄN ...........................................................................................77 4.2.1. Veà teân goïi ..................................................................................................77 4.2.2. Daïng soáng vaø sinh thaùi .............................................................................77 4.2.3. Veà phaân boá ...............................................................................................77 4.2.4. veà coâng duïng ............................................................................................78 4.1.5. Veà caùc ñaëc ñieåm hình thaùi .......................................................................78 4.1.6. Veà ñaëc ñieåm giaûi phaãu .............................................................................79 4.1.7. Veà haøm löôïng tinh daàu .............................................................................80 4.1.8. Veà sinh tröôûng – phaùt trieån ......................................................................80 Chöông 5. KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ .....................................................82 5.1. KEÁT LUAÄN .............................................................................................82 5.1.1. Veà phaân loaïi thöïc vaät ...............................................................................82 5.1.2. Veà phaân boá ñòa lyù .....................................................................................82 5.1.3. Veà coâng duïng ............................................................................................82 5.1.4. Veà sinh thaùi, moâi tröôøng ..........................................................................82 5.1.5. Veà ñaëc ñieåm giaûi phaãu .............................................................................83 5.1.6. Veà haøm löôïng tinh daàu .............................................................................83 5.2. KIEÁN NGHÒ ............................................................................................83 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ..............................................................................85 PHUÏ LUÏC. CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT DUØNG TRONG LUAÄN VAÊN. B. b. baàn bb. bieåu bì bd. bieåu bì döôùi bt. bieåu bì treân G. g. goã g1: goã 1 g2: goã 2 L. l: libe l1: libe 1 l2: libe 2 M. md: moâ daøy mg: moâ giaäu mm: moâ meàm S. sg: sôïi goã sl: sôïi libe st: sôïi truï bì T. td: tuyeán daàu tg: tia goã tt: tia tuyû. DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Baûng3.1: Soá lieäu khí töôïng khu vöïc Phan Thieát töø 10/2005 – 03/2006 .......16. Baûng 3.2: Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá huyeän Tuy Phong qua caùc naêm........21 Baûng 4.1: Keát quaû kieåm nghieäm caùc thaønh phaàn dinh döôõng trong laù Cam ñöôøng.......................................................................................................37 Baûng 4.2: Keát quaû kieåm nghieäm caùc thaønh phaàn dinh döôõng trong voû quaû Cam ñöôøng.......................................................................................................37 Baûng 4.3: Keát quaû phaân tích ñaát .....................................................................40 Baûng 4.4: Tæ leä naåy maàm cuûa haït ôû laàn öôm gieo thöù nhaát...........................43 Baûng 4.5: Tæ leä naåy maàm cuûa haït ôû laàn öôm gieo thöù hai.............................44 Baûng 4.6: Tæ leä naåy maàm cuûa haït ôû laàn öôm gieo thöù ba ..............................44 Baûng 4.7: Soá lieäu khí töôïng khu vöïc Phan Thieát töø 07/2005 –09/2005.........45 Baûng 4.8: Tæ leä naåy maàm cuûa haït Cam ñöôøng ôû vöôøn öôm ..........................49 Baûng 4.9: Tæ leä soáng cuûa caây Cam ñöôøng trong caùc loâ thí nghieäm...............52 Baûng 4.10: Chieàu cao trung bình cuûa caây Cam ñöôøng qua 6 thaùng .............54 Baûng 4.11: Gia taêng chieàu cao trung bình cuûa caây Cam ñöôøng ....................54 Baûng 4.12: Ñöôøng kính thaân cuûa caây Cam ñöôøng qua 6 thaùng .....................56 Baûng 4.13: Gia taêng ñöôøng kính thaân trung bình cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm ................................................................................................57 Baûng 4.14: Soá löôïng caønh caáp 1 vaø gia taêng caønh caáp 1...............................59 Baûng 4.15: Soá laù trung bình cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm.........60 Baûng 4.16: Gia taêng soá laù cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm............60 Baûng 4.17: Dieän tích laù trung bình cuûa caây Cam ñöôøng................................62 Baûng 4.18: Gia taêng laù Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm ..............................62 Baûng 4.19: Troïng löôïng khoâ trung bình cuûa caây Cam ñöôøng........................63 Baûng 4.20: Thaønh phaàn thöïc vaät soáng chung vôùi caây Cam ñöôøng................72 DANH MUÏC CAÙC HÌNH Hình 3.1: Tieâu baûn Cam ñöôøng [36] ............................................................25 Hình 4.1: Cam ñöôøng (Limnocitrus littoralis (Miq.)Sw.) ...............................29 Hình 4.2: Quaû Cam ñöôøng...............................................................................30 Hình 4.3: Caáu taïo giaûi phaãu caây Cam ñöôøng.................................................32 Hình 4.4: Saâu aên laù Cam ñöôøng......................................................................51 Hình 4.5: Ñoà thò bieåu dieãn tæ leä soáng cuûa caây Cam ñöôøng ............................53 Hænh 4.6: Ñoà thò veà söï taêng tröôûng chieàu cao cuûa caây Cam ñöôøng ..............55 Hình 4.7: Ñoà thò veà söï taêng tröôûng ñöôøng kính thaân cuûa caây Cam ñöôøng.......................................................................................................57 Hình 4.8: Ñoà thò veà söï taêng tröôûng soá löôïng laù cuûa caây Cam ñöôøng............61 Hình 4.9: Vöôøn öôm Cam ñöôøng 2 thaùng tuoåi ...............................................65 Hình 4.10: Vöôøn öôm Cam ñöôøng 3 thaùng tuoåi .............................................66 Hình 4.11: Vöôøn öôm Cam ñöôøng 6 thaùng tuoåi .............................................67 Hình 4.12: Vöôøn öôm Cam ñöôøng 2, 3,6 thaùng tuoåi. .....................................68 Hình 4.13: Quaàn theå Cam ñöôøng. ...................................................................74 Hình 4.14: Moät soá loaøi thöïc vaät soáng chung vôùi Cam ñöôøng ........................75 Hình 4.15: Moät soá loaøi thöïc vaät soáng chung vôùi Cam ñöôøng. .......................75 Hónh 4.16: Caây Cam ñöôøng 6 thaùng (ñöôïc troàng ôû Chí Coâng) ......................84 DANH MUÏC CAÙC BAÛN ÑOÀ 1. Baûn ñoà ranh giôùi haønh chính tænh Bình Thuaän. 2. Baûn ñoà ranh giôùi haønh chính huyeän Tuy Phong. 3. Baûn ñoà phaân boá caây Cam ñöôøng ôû huyeän Tuy Phong – tænh Bình Thuaän. 1 Chöông 1 MÔÛ ÑAÀU 1.1. Đặt vấn đề Tỉnh Bình Thuaän naèm trong vuøng khoâ haïn, ít möa, nhieàu naéng gioù, khoâng coù muøa ñoâng, vôùi phía Ñoâng Baéc giaùp tænh Ninh Thuaän; phía Baéc vaø Taây Baéc giaùp tænh Laâm Ñoàng; phía Taây giaùp tænh Ñoàng Nai; phía Taây Nam giaùp tænh Baø Ròa - Vuõng Taøu vaø phía Ñoâng - Ñoâng Nam giaùp bieån Ñoâng. Huyeän Tuy Phong naèm ôû phía Baéc cuûa tænh coù khí haäu khoâ haïn nhaát nöôùc; khí haäu ñöôïc chia laøm 2 muøa töông ñoái roõ reät, muøa möa ngaén, löôïng möa trung bình chæ ñaït khoaûng 600 – 700 mm/naêm, soá ngaøy möa trung bình trong naêm laø 40 – 50 ngaøy. Trong khí ñoù nhieät ñoä ôû ñaây khaù cao (trung bình thaùng cao nhaát laø 34,10C); soá giôø naéng trung bình 2919 giôø/naêm, vôùi cöôøng ñoä aùnh saùng raát maïnh, löôïng boác hôi trung bình caû naêm lôùn laøm cho khoâng khí khoâ noùng quanh naêm [26], [27]. Tình traïng khoâ haïn ñoù laïi ñöôïc taêng cöôøng do ôû vuøng ñoàng baèng ñaát thaáp; caùc baõi, coàn caùt chieám dieän tích lôùn, chòu aûnh höôûng cuûa gioù muøa Taây Nam laøm gia taêng söï boác hôi, ñoä aåm khoâng khí haï ñeán möùc thaáp nhaát. Ñi doïc theo quoác loä 1A, ta thaáy moät beân laø söôøn cuûa moät bình phong nuùi; moät beân laø bieån xanh ñöôïc bao boïc bôûi caùc daõi caùt traéng meânh moâng, xen laãn caùc traûng coû daïi vaø caây buïi luùp xuùp, chòu ñöôïc naéng noùng khoâ haïn. Trong hoaøn caûnh khí haäu khaéc nghieät nhö vaäy, taøi nguyeân veà caây coû raát haïn cheá, chaát löôïng thaûm thöïc vaät khoâng cao, ñang coù chieàu höôùng suy thoaùi daãn ñeán nguy cô phaù vôõ theá caân baèng sinh thaùi. ÔÛ ñaây thöôøng xuyeân xuaát hieän hieän töôïng sa maïc hoaù, muøa khoâ caùt bay vaø xaâm laán nhieàu laøng maïc, ñoàng ruoäng, nöông raãy … Khí haäu trong nhöõng naêm gaàn ñaây dieãn bieán ngaøy caøng phöùc taïp, theo chieàu höôùng xấu dần, ít möa, löôïng boác hôi lôùn, caùc nguoàn nöôùc ngaàm ñang caïn kieät, 2 moâi tröôøng ñang bò oâ nhieãm do chaát thaûi sinh hoaït vaø chaát thaûi coâng nghieäp cheá bieán haûi saûn; ñoàng thôøi söùc eùp cuûa söï hoaït ñoäng trong caùc khu daân cö taäp trung laøm cho caùc quaàn theå thöïc vaät xung quanh bò xaâm haïi nghieâm troïng, moâi tröôøng ven bieån khoâng coøn ñaûm baûo caùc chæ tieâu veà veä sinh vaø caùc caûnh quang thieân nhieân neân ñaõ daàn maát ñi veû haáp daãn ñoái vôùi khaùch du lòch. Caùc caáp laõnh ñaïo tænh Bình Thuaän vaø huyeän Tuy Phong töø laâu ñaõ chæ ñaïo cho caùc cô quan chöùc naêng thöïc hieän vieäc nghieân cöùu, khaûo saùt vieäc troàng röøng, phuû xanh caùc vuøng ñaát troáng, ñoài troïc. Tuy nhieân, caùc loaøi caây ñöôïc troàng ôû ñaây haàu nhö ñeàu coù xuaát xöù ngoaïi lai, trong ñoù noåi baät laø caùc loaøi nhö Keo laù traøm, Keo lai, Keo tai töôïng, Phi lao, Xoan chòu haïn, Baïch ñaøn vaø raõi raùc ñaây ñoù moät vaøi vöôøn Ñieàu. Coâng taùc choïn gioáng caây troàng cho Laâm nghieäp chöa ñöôïc quan taâm vaø ñaàu tö ñuùng möùc, chöa ñònh höôùng roõ raøng veà toå chöùc saûn xuaát. Vieäc saûn xuaát gioáng caây troàng chöa coù quy hoaïch laâu daøi, chöa coù heä thoáng chaët cheõ neân vieäc quaûn lyù coøn nhieàu khoù khaên, baát caäp. Qua keát quaû nghieân cöùu vaø ñieàu tra sô boä caùc loaøi caây baûn ñòa, quyù hieám ôû Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ phaùt hieän ñöôïc moät soá loaøi caây vuøng ven bieån huyeän Tuy Phong vöøa coù söùc soáng maõnh lieät, vöøa coù giaù trò kinh teá cao, chöùa caùc hoaït tính sinh hoïc toát ñeå phuïc vuï caùc nhu caàu veà dinh döôõng, laøm thuoác chöõa beänh, laøm myõ phaåm … Caùc loaøi caây naøy raát ña daïng veà maët sinh hoïc, chuùng soáng taïo thaønh caùc quaàn heä thöïc vaät chòu ñöôïc khoâ haïn, naéng gioù; Ñoù laø caùc quaàn theå caây goã thaáp, caây buïi raäm raïp xen laãn caùc loaøi coû cöùng moïc treân caùc coàn caùt ñaõ goùp phaàn coá ñònh caùt, ngaên chaën caùt bay. Caây coû tuy ít loaøi nhöng soá caù theå trong moãi loaøi khaù phong phuù, ñaëc tröng bôûi caùc ñaëc tính chòu ñöôïc naéng haïn, thöôøng coù laù cöùng, phaân caønh thaáp, xanh quanh naêm vaø coù nhieàu gai moùc. 3 Trong soá caùc loaøi caây ñaëc saéc cuûa vuøng ñoài caùt ven bieån, noåi baät coù caây Cam ñöôøng (Limnocitrus littoralis (Miq.)Sw.) thuoäc hoï Cam ( Rutaceace Juss.1789) ñöôïc ngöôøi daân khai thaùc söû duïng töø laâu ñôøi nhö duøng laù phôi khoâ ñeå tröø muoãi, laù töôi ñeå ñun nöôùc taém saùt truøng vaø phôi khoâ quaû ñeå laøm thuoác trò ho … Qua khaûo saùt vaø ñieàu tra sô boä, chuùng toâi nhaän thaáy ñaây laø moät loaøi caây caàn ñöôïc quan taâm nghieân cöùu vì: 1/ Caây Cam ñöôøng (Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.) – moät trong nhöõng loaøi caây thöôøng gaëp ôû vuøng ñoài caùt, phaùt trieån raát toát treân neàn ñaát caùt ven bieån ngheøo dinh döôõng, chòu ñöôïc caùc ñieàu kieän khí haäu khaéc nghieät nhö: naéng noùng, gioù baõo... 2/ Caây Cam ñöôøng (Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.) ñöôïc ngöôøi daân ñòa phöông söû duïng nhieàu trong vieäc trò caùc beänh thoâng thöôøng. Caùc thaày thuoác Ñoâng y cuûa tænh cuõng ñaõ nghieân cöùu, cheá bieán nhieàu baøi thuoác chöõa beänh coù giaù trò töø loaøi caây naøy [28]. Ñaëc bieät, qua phaân tích böôùc ñaàu cho thaáy haøm löôïng tinh daàu trong laù khaù cao, coù muøi thôm ñoäc ñaùo vaø chöùa nhieàu hoaït tính coù giaù trò. 3/ Caây Cam ñöôøng (Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.) laø loaøi caây ñaëc höõu cho vuøng ñaát caùt ven bieån Vieät Nam, phaân boá chuû yeáu ôû vuøng Nam Trung boä trôû vaøo, trung taâm phaân boá cuûa loaøi thuoäc vuøng ñaát cuûa 2 tænh Ninh Thuaän vaø Bình Thuaän. Caùc quaàn theå Cam ñöôøng thuoäc huyeän Tuy Phong – Tænh Bình Thuaän raát phong phuù xen laãn vôùi caùc caây buïi gai vuøng khoâ haïn, nhu caàu veá sinh lyù – sinh thaùi cuûa caây Cam ñöôøng raát phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh soáng ôû vuøng ñaát caùt ven bieån. Ñaëc bieät caây coù söùc soáng raát maõnh lieät. Vaøo caùc thaùng khoâ haïn keùo daøi, trong khi caùc loaøi caây khaùc ñeàu cheát hoaëc ruïng heát laù thì caùc caây buïi Cam ñöôøng vaãn xanh töôi ra hoa keát traùi. 4/ Caây Cam ñöôøng (Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.) coù heä reã ñaâm saâu, lan roäng raát thích hôïp cho vieäc coá ñònh caùt, ngaên chaën ñöôïc caùc coàn caùt di ñoäng, phuû 4 xanh caùc vuøng ñaát troáng ñoài troïc raát toát. Ngoaøi ra, söùc soáng cuûa loaøi caây naøy hôn haún caùc loaøi caây ñöôïc duøng ñeå troàng röøng ôû ñaây. 5/ Caùc coâng trình nghieân cöùu veà caây Cam ñöôøng ôû vuøng naøy coøn raát ít. Ñaëc bieät chöa thaáy coâng trình naøo nghieân cöùu cuï theå caùc ñaëc ñieåm sinh hoïc, veà söï phaân boá, veà sinh tröôûng – phaùt trieån, veà caùc ñaëc ñieåm thöïc vaät hoïc cuûa loaøi caây naøy ñeå laøm cô sôû cho vieäc baûo veä, khai thaùc hôïp lyù vaø phaùt trieån beàn vöõng nguoàn taøi nguyeân thöïc vaät coù giaù trò ôû ñòa phöông. Treân cô sôû nhöõng hieåu bieát böôùc ñaàu veà caây Cam ñöôøng cuøng vôùi caùc lyù do treân, chuùng toâi choïn ñeà taøi: “Nghieân cöùu nhöõng ñaëc ñieåm sinh vaät hoïc cuûa Caây Cam ñöôøng (Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.) thuoäc Hoï Cam (Rutaceae Juss. 1789) ôû Huyeän Tuy Phong – Tænh Bình Thuaän” ñeå nghieân cöùu saâu hôn caùc ñaëc tính sinh vaät hoïc cuûa loaøi caây naøy. Töø ñoù, ñeà xuaát höôùng giaûi quyeát cho vieäc troàng caây Cam ñöôøng treân quy moâ lôùn nhaèm vöøa taïo nguoàn nguyeân lieäu cho vieäc saûn xuaát tinh daàu trong nöôùc vaø xuaát khaåu, vöøa goùp phaàn giaûi quyeát caùc vaán ñeà phuû xanh ñaát troáng ñoài troïc, baûo veä moâi tröôøng, baûo veä heä sinh thaùi, duy trì ña daïng sinh hoïc vaø ñaûm baûo phaùt trieån beàn vöõng ôû ñòa phöông. 1.2. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu 1.2.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu Caây Cam ñöôøng (Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.) trong vöôøn öôm vaø moïc töï nhieân taïi moät soá vuøng thuoäc Huyeän Tuy Phong – Tænh Bình Thuaän. 1.2.2.Phaïm vi nghieân cöùu vaø haïn cheá vaán ñeà Vôùi thôøi gian haïn heïp khoaûng moät naêm, trong phaïm vi khaûo saùt moät soá ñaëc ñieåm cô baûn veà caây Cam ñöôøng, chuùng toâi chæ coù theå taäp trung nghieân cöùu caùc vaán ñeà sau: _ Nghieân cöùu hoaøn caûnh soáng, vaät haäu vaø phaân boá cuûa caây Cam ñöôøng trong caùc khu vöïc khaûo saùt thuoäc huyeän Tuy Phong – Bình Thuaän ñeå naém ñöôïc caùc ñaëc 5 ñieåm thích nghi cuûa caây ôû ngoaøi thieân nhieân cuøng vôùi caùc giai ñoaïn sinh tröôûng – phaùt trieån, sinh saûn cuûa caây trong naêm. _ Phaân tích ñaát taïi moät soá nôi coù caây Cam ñöôøng phaân boá ñeå bieát theâm veà haøm löôïng caùc chaát dinh döôõng trong ñaát caàn cho söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån bình thöôøng cuûa caây. _ Nghieân cöùu hình thaùi, giaûi phaãu caùc boä phaän cô quan cuûa caây Cam ñöôøng ñeå thaáy roõ hôn caùc ñaëc ñieåm giaûi phaãu hình thaùi thöïc vaät cuûa caây. _ Phaân tích hình thaùi so saùnh vaø tra cöùu theo caùc khoaù tra ñeå ñònh danh chính xaùc veà teân khoa hoïc cuûa loaøi. _ Nghieân cöùu haït gioáng, naåy maàm vaø caùc giai ñoaïn sinh tröôûng – phaùt trieån cuûa caây Cam ñöôøng trong vöôøn öôm ñeå theo doõi söï sinh tröôûng – phaùt trieån vaø söï thích nghi vôùi caùc ñieàu kieän soáng khaùc nhau cuûa caây con. Töø ñoù choïn ra coâng thöùc öôm gieo toát nhaát laøm chuaån ñeå ñeà xuaát höôùng gieo troàng ñaïi traø phuïc vuï cho coâng taùc troàng röøng ôû ñòa phöông. _ Phaân tích moät soá thaønh phaàn dinh döôõng trong laù vaø voû quaû cuûa caây Cam ñöôøng ñeå bieát ñöôïc haøm löôïng caùc chaát trong nhöõng boä phaän naøy. Treân cô sôû ñoù, so saùnh vôùi caùc thaønh phaàn dinh döôõng ôû moät soá loaøi khaùc trong Hoï Cam ñeå thaáy ñöôïc giaù trò cuûa loaøi caây naøy trong caùc ngaønh coâng nghieäp höông lieäu, döôïc lieäu, myõ phaåm. 1.3. Muïc tieâu nghieân cöùu _ Xaùc ñònh teân khoa hoïc cuûa caây Cam ñöôøng vaø vò trí baäc phaân loaïi trong heä thoáng sinh tieán hoaù. _ Moâ taû caùc ñaëc ñieåm hình thaùi, minh hoïa baèng caùc hình chuïp thaân, laù, hoa, quaû… _ Thu maãu, laøm tieâu baûn caây Cam ñöôøng. 6 _ Moâ taû caùc ñaëc ñieåm giaûi phaãu caùc boä phaän thaân, laù, reã cuûa caây Cam ñöôøng. Minh hoïa baèng hình chuïp vi phaãu caùc boä phaän naøy. _ Phaân tích moät soá thaønh phaàn dinh döôõng trong laù, voû quaû cuûa caây Cam ñöôøng. _ Xaùc ñònh ñöôïc caùc ñieàu kieän khí haäu thích hôïp cho caây con phaùt trieån ôû giai ñoaïn vöôøn öôm. Töø ñoù tìm ra ñöôïc coâng thöùc öôm gieo toát nhaát. 1.4. Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên: Cung caáp tö lieäu veà moät loaøi caây ñaëc höõu, chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng trong chöông trình troàng röøng ôû ñòa phöông. Ñaëc bieät coù theå phaùt hieän, söû duïng ñöôïc caây taøi nguyeân ôû ñòa phöông, goùp phaàn cung caáp nguoàn nguyeân lieäu töï nhieân cho moät soá ngaønh coâng nghieäp myõ phaåm, höông lieäu, döôïc lieäu, thöïc phaåm… 1.5. Boá cuïc cuûa luaän vaên: Luaän vaên goàm 5 chöông: Chöông 1: Môû ñaàu. Chöông 2: Phöông phaùp nghieân cöùu. Chöông 3: Toång quan taøi lieäu. Chöông 4: Keát quaû vaø thaûo luaän. Chöông 5: Keát luaän vaø kieán nghò. 7 Chöông 2 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 2.1. Nghieân cöùu ngoaøi thöïc ñòa Tröôùc khi tieán haønh nghieân cöùu ngoaøi thöïc ñòa, ñeà taøi ñaõ coù moät böôùc chuaån bò. Ñoù laø vieäc thu thaäp vaø nghieân cöùu caùc taøi lieäu coù lieân quan ñeán ñoái töôïng vaø ñòa ñieåm nghieân cöùu ñeå coù theå xaùc ñònh thaät chuaån xaùc noäi dung caàn ñieàu tra. Qua ñieàu tra, chuùng toâi choïn moät soá ñieåm khaûo saùt ñieån hình, nôi coù nhieàu quaàn theå Cam ñöôøng sinh soáng. Ñoù laø caùc xaõ Vónh Taân, Bình Thaïnh, Chí Coâng vaø Hoaø Minh thuoäc huyeän Tuy Phong. Sau khi hoaøn taát vieäc thu thaäp caùc soá lieäu caàn nghieân cöùu, baét ñaàu tieán haønh khaûo saùt thöïc ñòa. Ñaàu tieân laø sô thaùm toaøn boä khu vöïc nghieân cöùu nôi coù caây Cam ñöôøng sinh soáng tröôùc ñaây vaø hieän thôøi. Ñeå cho vieäc ñieàu tra nhanh choùng vaø ñaït hieäu quaû, chuùng toâi ñaõ ñieàu tra döïa vaøo kinh nghieäm cuûa ngöôøi daân ñòa phöông; caùc ñòa ñieåm ñöôïc choïn laø: Vónh Taân, Bình Thaïnh, Chí Coâng vaø Hoøa Minh. Moãi ñòa ñieåm choïn ra 1 oâ tieâu chuaån ñieån hình nhaát ñeå tieán haønh ño ñeám, quan saùt vaø ghi nhaän caùc soá lieäu caàn thieát ( theo phöông phaùp ngaãu nhieân). Veà ñòa hình, taïi caùc ñòa ñieåm khaûo saùt coù ñòa hình töông ñoái baèng phaúng neân khoâng chuù yù nhieàu ñeán ñoä doác . Veà khí haäu, caùc taøi tieäu veà khí haäu – thuûy vaên môùi nhaát ñöôïc caäp nhaät töø Traïm khí haäu – thuûy vaên tænh Bình Thuaän . Veà thöïc bì, keát hôïp vôùi söï nhaän bieát chính xaùc caùc loaøi caây thoâng thöôøng, tieán haønh thu haùi maãu vaät, chuïp aûnh, laøm tieâu baûn vaø ghi cheùp caùc soá lieäu ñaày ñuû caàn thieát cho vieäc giaùm ñònh teân sau naøy. 8 Choïn dieän tích oâ tieâu chuaån 100m x 100m [9], [22] ñeå thu maãu, ñònh danh loaøi vaø veõ phaãu ñoà chieáu taùn cuûa quaàn theå Cam ñöôøng, coøn veà phaãu ñoà caét ngang thì chæ choïn 1 daõi ñieån hình coù dieän tích 30m x 10m trong oâ tieâu chuaån. Chieàu cao caây duøng thöôùc ño vaø saøo ño 2 chæ tieâu laø muùt ngoïn vaø döôùi caønh, ñöôøng kính taùn ñöôïc ño baèng thöôùc daây ño ôû ñoaïn ngang nôi taùn roäng nhaát. Trong moãi oâ tieâu chuaån, ñaøo moät phaãu dieän ñaát, moãi phaãu dieän ñaát laáy 3 maãu ñaát ôû 3 ñoä saâu khaùc nhau: 0 – 20 cm; 20 – 50 cm vaø 50 – 80 cm [7]. Caùc maãu ñaát naøy ñöôïc phaân tích trong phoøng thí nghieäm. Ngoaøi ra, chuùng toâi coøn laáy maãu thaân, laù, reã caây Cam ñöôøng cho vaøo dung dòch coá ñònh ñeå coá ñònh maãu, laøm cho maãu vaät ít bò co ruùm, giöõ nguyeân hình daïng ban ñaàu ñeå sau naøy tieán haønh giaûi phaãu caùc boä phaän naøy trong phoøng thí nghieäm. Phöông phaùp coá ñònh maãu theo Lavdowsky [15]. 2.2. Nghieân cöùu trong phoøng thí nghieäm 2.2.1. Khaûo saùt ñaëc ñieåm hình thaùi Söû duïng kính luùp baøn vaø kính hieån vi quang hoïc ñeå quan saùt vaø moâ taû caùc ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa caùc boä phaän thaân, laù, hoa, quaû cuûa caây Cam ñöôøng. Sau ñoù chuïp hình minh hoïa caùc boä phaän naøy. 2.2.2. Khaûo saùt ñaëc ñieåm giaûi phaãu Vieäc khaûo saùt ñöôïc thöïc hieän theo höôùng daãn cuûa taøi lieäu [15], [19] taïi Boä moân Thöïc vaät – Tröôøng Ñaïi hoïc Döôïc TP. HCM. Caùc böôùc tieán haønh nhö sau: ¾ Caét ngang caùc boä phaän reã, thaân, laù: _ Ñoái vôùi thaân: caét ngang ñoaïn giöõa 2 maáu cuûa caønh. _ Ñoái vôùi phieán laù: caét ngang ñoaïn 1/3 ñaùy phieán laù, goàm gaân giöõa vaø moät ít 2 beân thòt laù. _ Ñoái vôùi cuoáng laù: caét ngang cuoáng laù phaàn gaàn saùt vôùi caønh. _ Ñoái vôùi reã: Caét ngang caùc reã sô caáp vaø thöù caáp. 9 ¾ Tieán haønh nhuoäm vi phaãu baèng phöông phaùp nhuoäm keùp. ¾ Quan saùt vi phaãu ñaõ nhuoäm baèng kính hieån vi quang hoïc. ¾ Chuïp hình vi phaãu caùc boä phaän ñaõ ñöôïc quan saùt baèng kính hieån vi vaø maùy aûnh kyõ thuaät soá. Trình baøy hình aûnh: caùc hình chuïp ñöôïc trình baøy treân töøng trang rieâng bieät vaø ñöôïc ñaùnh soá theo quy ñònh. Treân moãi trang, chuùng toâi söû duïng caùc chöõ vieát taét ñeå chuù thích tröïc tieáp treân caùc hình ñaõ chuïp. Phía döôùi moãi trang hình ñeàu coù ghi nghóa ñaày ñuû cuûa caùc chöõ vieát taét vaø ñöôïc xeáp theo vaàn a b c…ñoàng thôøi coù moät trang chuù thích roõ caùc chöõ vieát taét duøng trong luaän vaên. 2.2.3. Phaân tích caùc thaønh phaàn dinh döôõng trong laù vaø voû quaû cuûa caây Cam ñöôøng Ñeå naém ñöôïc soá lieäu veà moät soá thaønh phaàn dinh döôõng cuõng nhö coâng duïng cuûa loaøi caây naøy; chuùng toâi tieán haønh khaûo saùt, phaân tích moät soá thaønh phaàn dinh döôõng trong laù vaø voû quaû. Vì ñaây laø 2 boä phaän chöùa löôïng tinh daàu khaù cao vaø ñöôïc ngöôøi daân ñòa phöông söû duïng nhieàu neân chuùng toâi choïn ra ñeå phaân tích. Caùc chæ tieâu phaân tích laø: Tinh daàu, protid, lipid, gluxid vaø chaát xô. Vieäc phaân tích naøy ñöôïc tieán haønh taïi Trung taâm dòch vuï phaân tích thí nghieäm Tp.HCM vaø Trung taâm phaân tích thí nghieäm cuûa tröôøng Ñaïi Hoïc Noâng Laâm Tp.HCM. Phöông phaùp phaân tích nhö sau: ¾ Phaân tích haøm löôïng tinh daàu baèng phöông phaùp TCVN 1015 – 1970. ¾ Phaân tích haøm löôïng protid baèng phöông phaùp FAO p.221 – 223 (1986) vaø Kjeldahl. ¾ Phaân tích haøm löôïng lipid baèng phöông phaùp FAO p.212 (1986) vaø Soxhlet. ¾ Phaân tích haøm löôïng gluxid baèng phöông phaùp TCVN 4594 – 1988, TCVN 5266 – 1990 vaø AOAC 52.019 (1984). ¾ Phaân tích haøm löôïng chaát xô baèng phöông phaùp TCVN 5103 – 1990. 10 2.2.4. Phaân tích ñaát Maãu ñaát ñöôïc laáy vaøo ngaøy 01/07/2005 taïi 4 ñòa ñieåm coù caây Cam ñöôøng sinh soáng laø: Chí Coâng, Vónh Taân, Hoaø Minh vaø Bình Thaïnh. Chuùng toâi tieán haønh phaân tích ñaát taïi Phaân vieän ñieàu tra quy hoaïch vaø thieát keá Noâng Nghieäp Tp. HCM vôùi caùc chæ tieâu phaân tích vaø phöông phaùp nhö sau: ¾ PH._. KCl ñöôïc chieát ruùt baèng dd KCl 1M pH = 5.8 ñeán 6.0. Tæ leä ñaát: tæ leä dòch laø 1:5, ño treân maùy C535. ¾Xaùc ñònh haøm löôïng muøn theo phöông phaùp Tiourin. ¾ N toång soá ñöôïc chieát ruùt baèng phöông phaùp Kjendahal. ¾ P2O5 toång soá ñöôïc coâng phaù baèng hoãn hôïp H2SO4 vaø HClO4 so maøu treân maùy SFECTRONIC 21D. ¾ Na+, Ca+, Mg+ chieát ruùt baèng dd NH4Ac 1M pH = 7, chuaån ñoä baèng dd trilon B 0.05N. ¾ CEC( Cation Exchange Capacity) chieát ruùt baèng dd 1M pH = 7. ¾ HCO3- chieát ruùt baèng nöôùc caát theo tyû leä ñaát : dòch laø 1:5, chuaån ñoä baèng dd HCl 0.02N vôùi chæ thò Metyl da cam ( dd chuaån ñoä ñaõ loaïi CO32-). ¾ Thaønh phaàn cô giôùi 3 caáp baèng phöông phaùp tyû troïng keá. 2.3. Boá trí thí nghieäm ôû vöôøn öôm Boá trí thí nghieäm ñeå xaùc ñònh moät soá nhu caàu veà dinh döôõng, veà ñieàu kieän khí haäu cuûa caây con, caùc khaûo nghieäm ñöôïc thieát keá so saùnh trong caùc ñieàu kieän khaùc nhau ñeå tìm ra phöông phaùp öôm gieo toái öu nhaát. Treân cô sôû keát quaû ñaõ ñöôïc xöû lyù tính toaùn, so saùnh, ñeà xuaát caùc bieän phaùp kyõ thuaät thaâm canh trong giai ñoïan môùi gieo troàng nhaèm ñaåy maïnh toác ñoä sinh tröôûng cuûa caây con. Vieäc boá trí thí nghieäm ñöôïc thöïc hieän taïi vöôøn öôm cuûa Trung Taâm Gioáng Caây Troàng Tænh Bình Thuaän. 11 Haït gioáng thu ñöôïc töø caùc caây hoang daïi vuøng Chí Coâng, Hoøa Minh, Bình Thaïnh vaø Vónh Taân thuoäc huyeän Tuy Phong tænh Bình Thuaän. Choïn nhöõng quaû ñoàng ñeàu veà kích thöôùc vaø maøu saéc ñeå thu haùi, taùch haït. Tröôùc khi gieo, haït caàn ñöôïc xöû lyù ñeå duy trì nhieät ñoä vaø ñoä aåm thích hôïp ñeå kích thích söï naåy maàm vaø dieät tröø maàm moáng gaây beänh. Phöông phaùp phoå bieán nhaát laø ngaâm trong dung dòch KMnO4 0,05% 20 phuùt tröôùc khi ngaâm vaøo nöôùc aám 35 – 400C trong 1 – 2 giôø. Gieo haït ñaõ xöû lyù vaøo baàu, voû baàu laø chaát deûo toång hôïp coù kích thöôùc 13cm x18cm, hoãn hôïp baàu goàm ñaát vaø phaân höõu cô troän theo tæ leä nhaát ñònh [ñaát thòt nheï 60% + ñaát caùt pha 30% + phaân hoãn hôïp 10% (95% phaân chuoàng hoai vaø phaân kali)] [20]. Xeáp baàu vaøo 5 oâ thí nghieäm ôû vöôøn öôm, moãi oâ 400 baàu vôùi quy trình töôùi nöôùc vaø chaêm soùc gioáng nhau nhöng cöôøng ñoä chieáu saùng khaùc nhau: che boùng 100%, che boùng 75%, che boùng 50%, che boùng 25% vaø khoâng che boùng. Sau khi gieo haït, tieán haønh theo doõi vaø ño ñeám moät soá chæ soá sinh tröôûng cuûa caây con trong caùc loâ sau moãi thaùng lieân tuïc trong 6 thaùng. Trong thôøi gian naøy, chuùng toâi cuõng chuù yù ñeán caùc yeáu toá thôøi tieát – khí haäu coù aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây con. Keát quaû sau moãi laàn ño ñeám ñöôïc ghi cheùp, xöû lí tính toaùn vaø so saùnh söï sinh tröôûng giöõa caùc loâ ñeå tìm ra coâng thöùc öôm gieo thích hôïp vôùi ñieàu kieän thôøi tieát khí haäu. Töø ñoù ñeà xuaát ñöôïc coâng thöùc toát nhaát khi tieán haønh öôm gieo ñaïi traø. Khi ño ñeám caùc keát quaû, choïn xaùc xuaát 20% soá baàu trong moãi loâ; moãi baàu tæa bôùt chæ ñeå laïi 1 caây phaùt trieån toát nhaát (20% cuûa 400 baàu laø 80 baàu). Caùc baàu ñöôïc theo doõi coù ñaùnh soá coá ñònh töø 1 ñeán 80 ñeå khoûi bò nhaàm laãn trong quaù trình theo doõi ôû nhöõng laàn tieáp theo; caùc loâ cuõng ñöôïc gaén baûng ñeå khoâng bò nhaàm laãn giöõa loâ naøy vôùi loâ khaùc. Aûnh cuûa moãi loâ thí nghieäm ñöôïc chuïp moãi thaùng 1 laàn 12 vaøo ngaøy 13 haøng thaùng trong suoát quaù trình theo doõi (ngaøy ghi cheùp keát quaû). So saùnh keát quaû giöõa caùc oâ ñeå tìm ra phöông phaùp öôm gieo toát nhaát. 2.3.1. Phöông phaùp ño chieàu cao caây vaø ñöôøng kính thaân caây Caây Cam ñöôøng ñöôïc öôm vaøo ngaøy 13/10/2005. Thí nghieäm ñöôïc theo doõi ñeán ngaøy 13/04/2006. ¾ Theo doõi vaø ño caùc chæ soá taêng tröôûng cuûa caây Cam ñöôøng vaøo ngaøy 13 moãi thaùng trong suoát 6 thaùng. Ñeå xaùc ñònh taêng tröôûng ñöôøng kính, duøng thöôùc keïp ño taïi phaàn coå reã giaùp vôùi thaân saùt maët ñaát. ¾ Chieàu cao cuûa caây ñöôïc ño baèng thöôùc thaúng coù ñaùnh soá. 2.3.2. Xaùc ñònh soá laù treân caây Ñeám taát caû caùc laù treân töøng caây ôû moãi loâ thí nghieäm vaøo cuøng thôøi gian ño chieàu cao vaø ñöôøng kính cuûa caây. So saùnh vôùi soá laù ôû laàn theo doõi tröôùc ñeå xaùc ñònh soá laù taêng theâm sau moãi thaùng. 2.3.3. Tính dieän tích laù ¾ Treân moãi caây choïn laù lôùn nhaát vaø laù nhoû nhaát ñeå ño chieàu daøi vaø chieàu roäng nôi roäng nhaát cuûa laù. ¾ Ño dieän tích laù cuûa taát caû 80 caây treân moãi loâ thí nghieäm. 2.3.4. Phöông phaùp tính sinh khoái Sau khi öôm gieo 6 thaùng, chuùng toâi nhoå taát caû caùc caây trong moãi loâ thí nghieäm, chaët vaø phaân thaønh 3 boä phaän reã, thaân, laù. Caân troïng löôïng töôi cuûa töøng boä phaän, sau ñoù ñem saáy khoâ daàn cho ñeán khi troïng löôïng khoâng thay ñoåi (ñoä aåm 15%). Sinh khoái ñöôïc tính baèng g/m2. 2.3.5. Xöû lyù soá lieäu Duøng phaàn meàm exel 2000 vaø thoáng keâ toaùn hoïc ñeå xöû lyù caùc soá lieäu thu ñöôïc [23]. 13 ¾ Tính trò soá trung bình cuûa maãu: X = n X n i i∑ =1 Ghi chuù: X : trò soá trung bình; iX : giaù trò ño ñeám; n: toång soá maãu ño ñeám; ¾ Tính phöông sai maãu: S = n XX n i i∑ = − 1 2)( Ghi chuù: S: phöông sai maãu. n: toång soá maãu ño ñeám. 14 Chöông 3 TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 3.1. Ñieàu kieän töï nhieân cuûa huyeän Tuy Phong – Tænh Bình Thuaän Theo caùc taøi lieäu daãn [26], [27], ñieàu kieän töï nhieân cuûa huyeän Tuy Phong– tænh Bình Thuaän ñöôïc toùm taét nhö sau: 3.1.1.Vò trí ñòa lyùù Huyeän Tuy Phong naèm ôû phía Baéc cuûa tænh Bình Thuaän, huyeän lî ñaët taïi thò traán Lieân Höông caùch tænh lî Phan Thieát 100 km veà phía Baéc, coù dieän tích töï nhieân 795,42 km2. Toïa ñoä ñòa lyù cuûa Huyeän naèm trong khoaûng: - Töø 1080 30’ ñeán 1080 52’ 30” Kinh ñoä Ñoâng. - Vaø töø 11017’ 30” ñeán 110 37’ 30” Vó ñoä Baéc. Phía Baéc giaùp : huyeän Ninh Phöôùc - tænh Ninh Thuaän. Phía Nam giaùp : Bieån Ñoâng. Phía Ñoâng giaùp : Bieån Ñoâng. Phía Taây giaùp : huyeän Ñôn Döông - tænh Laâm Ñoàng vaø huyeän Baéc Bình - tænh Bình Thuaän. Vò trí naèm caùch xa caùc trung taâm kinh teá lôùn nhö TP.Hoà Chí Minh (300km), Nha Trang (165km) … vaø naèm ôû voøng ngoaøi cuûa caùc vuøng kinh teá troïng ñieåm Ñoâng Nam Boä neân vieäc giao löu kinh teá, vaên hoaù bò haïn cheá vaø chöa taïo ñöôïc söï haáp daãn ñaàu tö trong vaø ngoaøi nöôùc ñeå phaùt trieån Kinh teá – Xaõ hoäi cuûa ñòa phöông. Vieäc tieáp nhaän vaø öùng duïng caùc thaønh töïu khoa hoïc vaø coâng ngheä vaøo saûn xuaát vaø ñôøi soáng cuõng bò chaäm treã. Tuy vaäy, trong nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 21, khi döï aùn khoâi phuïc quoác loä 1A ñöôïc hoaøn thaønh, tuyeán ñöôøng saét Thoáng nhaát 15 ñöôïc naâng caáp, xaây döïng môùi quoác loä 1B thì vieäc giao löu cuûa Tuy Phong vôùi caùc vuøng kinh teá troïng ñieåm trong khu vöïc vaø caû nöôùc ñöôïc caûi thieän hôn. 3.1.2. Ñòa hình, ñòa maïo Laø huyeän ven bieån cöïc Nam Trung Boä (ñoâng Ñoâng Nam Boä) coù ñòa hình phöùc taïp, phaàn lôùn laõnh thoå thuoäc ñoài nuùi xen laãn ñoàng baèng nhoû heïp vaø caùc coàn caùt ven bieån. Nhìn chung coù 4 daïng ñòa hình chuû yeáu sau: - Daïng ñòa hình nuùi trung bình vaø nuùi cao taäp trung ôû phía Taây vaø Taây Baéc cuûa Huyeän bao goàm xaõ Phan Duõng vaø moät phaàn cuûa caùc xaõ Phong Phuù, Phuù Laïc,Vónh Haûo giaùp vôùi tænh Laâm Ñoàng vaø tænh Ninh Thuaän, coù dieän tích 56.300 ha chieám 73,23% dieän tích töï nhieân toaøn huyeän. Ñaëc tröng cuûa daïng ñòa hình bò chia caét maïnh bôûi caùc daõy nuùi ñaù noái tieáp nhau coù ñoä cao trung bình töø 1.000 – 1.400 m (so vôùi maët nöôùc bieån), vôùi ñænh cao nhaát 1.428 m. Do daïng ñòa hình bò chia caét vaø ñoä doác lôùn neân ñaát ñai ñöôïc söû duïng chuû yeáu cho muïc ñích Laâm nghieäp hoaëc troàng caây laâu naêm ñeå giöõ taùn che phuû, haïn cheá xoùi moøn, röûa troâi laøm thoaùi hoaù ñaát. - Daïng ñòa hình ñoài nuùi thaáp: Chuû yeáu ôû vuøng trung taâm Huyeän bao goàm moät phaàn cuûa caùc xaõ Phong Phuù, Phuù Laïc, Lieân Höông, Hoøa Minh, Chí Coâng, Hoøa Phuù, Vónh Haûo. Ñaëc tröng cuûa daïng ñòa hình laø caùc daûi ñoài löôïn soùng vaø nuùi thaáp dieän tích khoaûng 13.600 ha (chieám 14,76% dieän tích töï nhieân cuûa huyeän). Daïng ñòa hình coù ñoä doác töông ñoái lôùn neân chuû yeáu chæ phaùt trieån Noâng – Laâm nghieäp keát hôïp goàm troàng röøng, caây laâu naêm xen laãn troàng maøu vaø caây Coâng nghieäp ngaén ngaøy. Ngoaøi ra ñaây cuõng laø nôi ñaët neàn moùng thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng caùc coâng trình, caùc khu Coâng nghieäp, caùc khu daân cö … - Daïng ñòa hình ñoàng baèng coù dieän tích nhoû heïp naèm ven caùc soâng lôùn nhö soâng Loøng Soâng, soâng Ñaù Baïc, soâng Luõy… taäp trung ôû caùc xaõ: Phuù Laïc, Phöôùc Theå, Vónh Haûo, Hoøa Minh … Ñòa hình coù ñoä cao trung bình töø 5 - 20 m, dieän tích 16 khoaûng 5.500 ha chieám 7,2% dieän tích töï nhieân cuûa huyeän. Ñaây laø vuøng töông ñoái baèng phaúng thuaän tieän cho vieäc saûn xuaát Noâng nghieäp nhaát laø luùa vaø caùc caây coâng nghieäp ngaén ngaøy nhöng do naèm ven caùc soâng nhoû doác neân thöôøng bò ngaäp cuïc boä trong muøa luõ. - Daïng ñòa hình coàn caùt, baõi caùt ven bieån: coù dieän tích khoaûng 3.700 ha chieám 4,81% dieän tích töï nhieân cuûa huyeän. Ñaïi boä phaän beà maët ñaát goàm nhöõng coàn caùt baõi caùt traéng, vaøng ven bieån keùo daøi töø xaõ Hoøa Phuù ñeán xaõ Vónh Haûo. Trong ñoù coù nhöõng coàn caùt di ñoäng laán saâu vaøo vuøng ñoàng baèng vaø trung du cuûa huyeän nhö ôû caùc xaõ Chí Coâng, Bình Thaïnh, Hoøa Minh … ÔÛ ñaây caàn coù söï ñaàu tö thoaû ñaùng töø nhieàu nguoàn voán ñeå troàng röøng phoøng hoä ngaên chaën söï xaâm laán cuûa caùt di ñoäng vaøo caùc vuøng ñaát saûn xuaát vaø daân cö ñang sinh soáng. 3.1.3. Khí haääu Baûng 3.1: Soá lieäu khí töôïng khu vöïc Tuy Phong töø thaùng 10/2005 – 03/2006 Nhieät ñoä (0C) Möa R24 max Thaùng Tb Tx Tn U(%) S (giôø) BH(mm) Soá ngaøy mm Ngaøy mm 10/2005 27,5 33,8 23,7 82 219 89,6 13 225,9 11 107,5 11/2005 27,4 33,2 21,9 80 193 99,8 5 5,1 4 2,0 12/2005 25,9 33,3 21,2 82 125 98,6 9 38,9 14 27,9 01/2006 25,5 31,1 19,9 81 245 119,3 1 0,3 28 0,3 02/2006 26,5 32,3 21,4 77 260 139,6 - - - - 03/2006 27,1 33,7 22,5 78 298 129,0 3 2 14 2,8 Ghi chuù: Tb: nhieät ñoä trung bình; Tx: nhieät ñoä ngaøy cao nhaát; Tn: nhieät ñoä ngaøy thaáp nhaát; U: ñoä aåm töông ñoái trung bình; S: toång soá giôø naéng; BH: toång löôïng boác hôi; R24 max:ngaøy möa nhieàu nhaát trong thaùng. (Nguoàn: Trung taâm döï baùo khí töôïng - thuyû vaên Bình Thuaän). Tuy Phong naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa ñöôïc chia thaønh 2 muøa töông ñoái roõ reät. Muøa möa baét ñaàu töø thaùng 6 ñeán thaùng 11 vaø muøa khoâ töø thaùng 12 ñeán thaùng 5 naêm sau, nhöng treân thöïc teá nhöõng naêm gaàn ñaây muøa möa chæ taäp trung vaøo 3 thaùng thaùng 8, 9, 10, vì vaäy muøa khoâ ôû ñaây thöôøng keùo daøi. 17 * Nhieät ñoä: Nhieät ñoä bình quaân caû naêm laø 26,90C. Nhieät ñoä trung bình thaùng cao nhaát laø 34,10C (Thaùng 7) vaø thaùng thaáp nhaát laø 19,60C (Thaùng 1); nhieät ñoä toái cao laø 390C vaø toái thaáp laø 120C. Toång tích nhieät 9.8070C. * Naéng: Toång soá giôø naéng trung bình trong naêm cuûa huyeän laø 2.919 giôø, moãi ngaøy coù töø 7 - 8 giôø vôùi cöôøng ñoä aùnh saùng raát maïnh. Thaùng 3 laø thaùng coù soá giôø naéng cao nhaát (316 giôø) vaø thaùng 9 laø thaùng coù soá giôø naéng thaáp nhaát (182 giôø). * Gioù: Haøng naêm coù 2 muøa gioù chính, gioù muøa Ñoâng Baéc töø thaùng 12 ñeán thaùng 5 naêm sau, gioù muøa Taây Nam töø thaùng 6 ñeán thaùng 11, vaän toác trung bình laø 3,5 m/s, vaän toác lôùn nhaát laø 4,6 m/s (Thaùng 2). * Löôïng möa: Löôïng möa trung bình haøng naêm dao ñoäng trong khoaûng töø 600 - 700 mm, phaân boá khoâng ñoàng ñeàu trong naêm, taäp trung chuû yeáu töø thaùng 8 ñeán thaùng 10, nhöõng thaùng coøn laïi möa raát ít vaø coù tôùi 3 - 4 thaùng laø khoâng coù möa, soá ngaøy möa trung bình trong naêm laø 40 - 50 ngaøy. * Löôïng boác hôi: Löôïng boác hôi trung bình haøng naêm laø1.280 mm cao nhaát laø thaùng 4 vaø thaáp nhaát laø thaùng 9. * Ñoä aåm khoâng khí: Ñoä aåm khoâng khí trung bình trong naêm laø 78%, thaáp nhaát laø thaùng 1 (71%) vaø cao nhaát laø thaùng 10 (86%); khoâng khí khoâ noùng quanh naêm. ÔÛ Tuy Phong vaøo muøa möa coù ít gioâng, saám seùt keøm theo, baõo cuõng ít xuaát hieän nhöng thöôøng coù luõ queùt treân soâng Loøng soâng vaø caùc soâng suoái nhoû khaùc do ñòa hình doác vaø thaûm thöïc vaät che phuû ngheøo naøn. Caùc thaùng muøa khoâ khoâng coù söông muoái, söông muø khoâng gaây thieät haïi cho saûn xuaát Noâng nghieäp nhöng gaây khoâ haïn nghieâm troïng. Nhìn chung, khí haäu Tuy Phong khaéc nghieät vôùi caùc ñaëc tröng nhieàu naéng gioù, khoâ, noùng vaø ñaëc bieät laø ít möa. Nhöõng bieán ñoåi nhieät ñoä vaø soá giôø naéng giöõa caùc thaùng trong naêm cheânh leäch nhoû, ít gaây bieán ñoåi ñoät ngoät veà thôøi tieát. Naéng, gioù 18 khoâ noùng vaø haïn haùn laøm haïn cheá raát lôùn cho vieäc phaùt trieån Noâng , Laâm nghieäp noùi chung. 3.1.4. Thuûy vaên Do ñòa hình vaø höôùng nuùi neân haàu heát caùc soâng suoái cuûa Tuy Phong coù höôùng chaûy Taây Baéc - Ñoâng Nam roài ñoå ra bieån Ñoâng. Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa soâng suoái Tuy Phong laø ngaén vaø doác. Caùc soâng chính cuûa Tuy Phong laø: Soâng Loøng Soâng vaø soâng Ñaù Baïc. * Soâng Loøng Soâng: Laø soâng naèm hoaøn toaøn trong huyeän baét nguoàn töø vuøng nuùi cao phía Taây xaõ Phan Duõng chaûy qua ñòa phaän caùc xaõ Phong Phuù, Phuù Laïc, Phöôùc Theå roài ñoå ra vuõng Lieân Höông, soâng daøi 50 km, chieàu roäng trung bình löu vöïc laø 11,4 km, dieän tích löu vöïc laø 511 km2, löu löôïng bình quaân laø 4,71 m3/s nhöng löôïng möa nhoû chæ taäp trung töø thaùng 8 ñeán thaùng 10 haøng naêm, ñoä doác löu vöïc, ñoä doác loøng soâng lôùn, taàng ñaát moûng ít thaám nöôùc, thaûm thöïc vaät thöa thôùt neân coù khaû naêng ñieàu tieát doøng chaûy keùm, vì theá thöôøng coù luõ queùt vaøo muøa möa vaø muøa khoâ thì doøng chaûy nhoû. Vaøo caùc thaùng cuoái muøa khoâ, nöôùc trong doøng chính haàu nhö khoâng chaûy. Soâng Loøng Soâng laø nguoàn nöôùc maët cung caáp chính cho saûn xuaát vaø sinh hoaït cuûa huyeän. * Soâng Ñaù Baïc: Laø soâng nhoû baét nguoàn töø vuøng nuùi phía Taây xaõ Vónh Haûo, laø soâng coù löu vöïc vaø löu löôïng nöôùc nhoû, nhöng coù toác ñoä doøng chaûy lôùn do ñoä doác doøng soâng lôùn neân muøa khoâ löu löôïng raát thaáp. Ngoaøi ra, huyeän coøn coù moät soá soâng suoái nhoû khaùc nhöng ñeàu coù chung moät ñaëc tröng laø ngaén, doác, löu löôïng nhoû, toác ñoä doøng chaûy lôùn, muøa khoâ thöôøng raát ít nöôùc hoaëc khoâ caïn. * Thuûy trieàu: Vuøng bieån Tuy Phong coù cheá ñoä nhaät trieàu khoâng ñeàu hay coøn goïi thuûy trieàu hoãn hôïp thieân veà nhaät trieàu. Bieân ñoä dao ñoäng möïc nöôùc vôùi chu kyø nöûa ngaøy ñeâm (Baùn nhaät trieàu) thöôøng nhoû hôn so vôùi bieân ñoä dao ñoäng chu 19 kyø 1 ngaøy ñeâm (Nhaät trieàu). Soá ngaøy nhaät trieàu khoáng cheá tính vaøo khoaûng 18 - 20 ngaøy trong thaùng. 3.2. Tình hình daân sinh kinh teá cuûa huyeän Tuy Phong – Tænh Bình Thuaän 3.2.1. Ñaëc ñieåm daân soá vaø lao ñoäng Naêm 2005, daân soá toaøn huyeän laø 121.661 ngöôøi; trong ñoù khu vöïc ñoâ thò laø 60.891 ngöôøi; khu vöïc noâng thoân laø 60.770 ngöôøi. Trong 9 daân toäc anh em soáng treân ñòa baøn huyeän thì ngöôøi Kinh chieám 95%; ngöôøi Chaêm 2,1%; coøn laïi laø daân toäc Raéc Laây vaø 6 daân toäc anh em khaùc. Toác ñoä gia taêng daân soá cuûa huyeän coøn cao vaø chuû yeáu laø gia taêng daân soá töï nhieân. Naêm 2005 tyû leä gia taêng daân soá töï nhieân laø 2,35%, nhôø thöïc hieän chính saùch Daân soá vaø Keá hoaïch hoaù gia ñình neân ñeán naêm 2005 tyû leä taêng daân soá töï nhieân laø 1,66%. Daân soá taêng nhanh gaây aùp löïc lôùn ñoái vôùi neàn kinh teá vaø ñaát ñai cuûa huyeän. Löïc löôïng lao ñoäng naêm 2005 coù 56.597 ngöôøi (chieám 46,51%), trong ñoù daân soá chöa coù vieäc laøm chieám khoaûng 4% lao ñoäng cuûa huyeän. Chaát löôïng nguoàn lao ñoäng coøn thaáp vaø khoâng ñeàu, chuû yeáu laø lao ñoäng phoå thoâng chöa qua ñaøo taïo vaø hoaït ñoäng chuû yeáu trong ngaønh Noâng, Laâm, Ngö nghieäp chieám khoaûng 70% daân soá lao ñoäng trong huyeän. Lao ñoäng phi noâng nghieäp chuû yeáu hoaït ñoäng trong caùc ngaønh Thöông maïi, Dòch vuï, Coâng nghieäp vaø xaây döïng. Ñeå thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu kinh teá – Xaõ hoäi ñaõ ñeà ra, caàn phaûi coù chieán löôïc naâng chaát löôïng nguoàn lao ñoäng thoâng qua ñaøo taïo baèng nhieàu hình thöùc ñeå thích nghi vôùi neàn Kinh teá thò tröôøng. Do ñieàu kieän töï nhieân nhö ñòa hình, nguoàn nöôùc vaø taäp quaùn neân daân cö trong Huyeän phaân boá khoâng ñeàu. Daân cö soáng taäp trung ôû vuøng ñoàng baèng ven bieån taïo thaønh caùc khu daân cö taäp trung nhö thò traán Lieân Höông, Phan Rí Cöûa, Chí Coâng … Maät ñoä daân soá bình quaân toaøn huyeän naêm 2005 laø 152 ngöôøi/km2, cao hôn maät ñoä bình quaân cuûa toaøn tænh (122 ngöôøi/km2) nhöng do phaân boá khoâng ñeàu neân coù 20 xaõ maät ñoä daân soá raát thaáp nhö Phan Duõng chæ coù 1 – 2 ngöôøi/km2, trong khi ñoù maät ñoä daân soá taïi Phan Rí Cöûa laïi raát cao (3.381 ngöôøi/km2), thò traán Lieân Höông 2.253 ngöôøi/km2. Daân cö phaân boá khoâng ñeàu ñaõ gaây aùp löïc lôùn ñoái vôùi vieäc söû duïng ñaát taïi caùc xaõ ñoàng baèng ven bieån nhaát laø ôû 2 Thò traán, trong khi taïi caùc xaõ mieàn nuùi vuøng cao daân cö thöa thôùt khoâng ñuû lao ñoäng taïi choã ñeå khai thaùc caùc nguoàn tieàm naêng phaùt trieån Kinh teá – Xaõ hoäi . 3.2.2. Thöïc traïng phaân boá, phaùt trieån caùc ñoâ thò vaø khu daân cö 3.2.2.1. Thöïc traïng phaân boá vaø phaùt trieån ñoâ thò Tuy phong coù 2 Thò traán laø Lieân Höông naèm ôû phía Baéc cuûa huyeän vaø Phan Rí Cöûa naèm ôû phía Nam. Thò traán huyeän lî Lieân Höông coù dieän tích töï nhieân 1.188,8 ha vôùi daân soá naêm 2005 laø 26.767 ngöôøi. Ñaây laø trung taâm vaên hoaù, chính trò vaø kinh teá cuûa huyeän; naèm ôû cöûa soâng Loøng Soâng ñaõ ñöôïc hình thaønh laâu ñôøi vôùi ngheà ñaùnh baét haûi saûn truyeàn thoáng, daân cö ñoâng ñuùc nhöng cô sôû haï taàng nhö heä thoáng giao thoâng, thuyû lôïi … coøn raát ngheøo naøn. Phan Rí Cöûa laø thò traán naèm ôû Soâng Luyõ, laø trung taâm kinh teá, vaên hoaù phía Nam cuûa huyeän, coù dieän tích 255 ha; daân soá naêm 2005 laø 34.124 ngöôøi. Dieän tích chæ chieám 0,33% dieän tích toaøn huyeän nhöng daân soá laïi chieám ñeán 30% daân soá toaøn huyeän. ÔÛ ñaây phaùt trieån maïnh ngheà ñaùnh baét vaø cheá bieán thuyû saûn keát hôïp vôùi thöông maïi – dòch vuï. 3.2.2.2. Thöïc traïng phaân boá vaø phaùt trieån khu daân cö noâng thoân Caùc khu daân cö noâng thoân taäp trung taïi caùc xaõ ven bieån vaø ñoàng baèng chaâu thoå soâng Loøng Soâng, phaàn lôùn hình thaønh töø laâu ñôøi nhöng ñeàu coù cô sôû haï taàng nhaát laø ñöôøng ñi noäi boä trong caùc khu daân cö coøn chöa phaùt trieån, vieäc cung caáp nöôùc saïch cho sinh hoaït coøn raát haïn cheá. 3.2.3. Thöïc traïng phaùt trieån kinh teá 21 Trong 5 naêm (2001 – 2005), toác ñoä taêng tröôûng GDP treân ñòa baøn Huyeän taêng bình quaân 9,95%; thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi naêm 2005 laø 245USD. Trong ñoù ngaønh noâng, laâm, ngö nghieäp taêng 7,85%, chuû yeáu laø taêng saûn löôïng haûi saûn, khai thaùc vaø nuoâi troång thuyû saûn, caây coâng nghieäp, caây aên quaû vaø chaên nuoâi boø, cöøu, deâ … ñeàu taêng. Ngaønh coâng nghieäp – xaây döïng taêng bình quaân 12,1% [26], [27]. Cô caáu kinh teá hieän nay cuûa Huyeän laø Ngö, Noâng, Laâm nghieâp, Coâng nghieäp, Thöông maïi, Dòch vuï. Töø naêm 2000 ñeán nay söï chuyeån dòch cô caáu ngaønh theo höôùng taêng tæ troïng ngaønh Coâng nghieäp, Thöông maïi, Dòch vuï; giaûm tæ troïng Ngö, Noâng, laâm nghieäp, duy trì ñöôïc toác ñoä gia taêng cuûa caùc ngaønh kinh teá. Ñaây laø moät söï dòch chuyeån cô caáu Kinh teá ñuùng höôùng phuø hôïp vôùi nhu caàu thuùc ñaåy nhanh söï taêng tröôûng Kinh teá theo muïc tieâu Coâng nghieäp hoaù – Hieän ñaïi hoaù. Naêm 2000, tyû troïng ngaønh Noâng, Laâm, Ngö nghieäp laø 55,52% ñeán naêm 2005 giaûm coøn 50,4%; Coâng nghieäp xaây döïng naêm 2000 laø 22,3% ñeán naêm 2005 taêng 24,6%; Thöông maïi dòch vu ïnaêm 2000 laø 22,2% taêng leân 25% naêm 2005. Baûng 3.2: Toác ñoä taêng tröôûng Kinh teá qua caùc naêm Chæ tieâu 1995 1996 1997 1998 2000 Noâng - Laâmnghieäp 17,5 19,4 18,5 19,5 19,5 Thuyû saûn 37,9 35,1 33,6 31,8 30,9 Coâng nghieäp – Xaây döïng 22,3 23,8 24,5 25,6 24,6 Dòch vuï 22,2 24,1 24,6 24,8 25,0 Nhìn chung söï dòch chuyeån cô caáu kinh teá coøn chaäm, chöa töông xöùng vôùi yeâu caàu phaùt trieån vaø khai thaùc caùc theá maïnh cuûa Huyeän. Caùc ngaønh kinh teá ñeàu taêng tröôûng ôû möùc khaù, cô caáu kinh teá haøng naêm theo ngaønh dòch chuyeån ñuùng höôùng nhöng chöa coù söï dòch chuyeån hôïp lyù theo laõnh thoå vì caùc ngaønh Kinh teá cuûa huyeän phaùt trieån taäp trung taïi 2 thò traán vaø caùc xaõ ñoàng baèng ven bieån, coøn caùc xaõ mieàn nuùi, vuøng cao, vuøng saâu chaäm phaùt trieån maëc duø ñaõ coù söï ñaàu tö cuûa 22 chính quyeàn vaø cô quan daân toäc mieàn nuùi nhöng hieäu quaû thu ñöôïc chöa töông xöùng vôùi möùc ñaàu tö. 3.3. Lòch söû nghieân cöùu caây Cam ñöôøng(Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.) Hoï Cam (Rutaceae Juss.;1789) laø moät hoï lôùn. Treân theá giôùi coù khoaûng 150 chi vôùi 1600 loaøi; phaân boá roäng raõi ôû vuøng nhieät ñôùi, caän nhieät ñôùi, chæ moät soá ít ôû vuøng oân ñôùi, ñaëc bieät coù nhieàu ôû Nam Phi vaø Australia. ÔÛ nöôùc ta hieän nay coù khoaûng 30 chi vôùi 110 loaøi [21]. Nhieàu loaøi trong hoï naøy cho quaû coù giaù trò vaø ñöôïc troàng ôû nhieàu ñòa phöông. Ñaëc bieät coù nhieàu loaøi cho tinh daàu ôû Vieät Nam[16], [17], [18]. Rieâng chi Limnocitrus chæ coù duy nhaát 1 loaøi. Teân Vieät Nam thöôøng goïi laø caây Cam ñöôøng, Ña töû bieån, Quyùt hoâi, Kim do un [4], [11],[12], [28], [38], [39]. Veà teân khoa hoïc cuûa caây Cam ñöôøng, cho ñeán nay coù nhieàu taøi lieäu ghi nhaän laø Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.. Tuy nhieân, nhieàu taùc giaû tröôùc ñaây ñaõ giaùm ñònh vaø ñöa ra nhieàu danh phaùp khoa hoïc khaùc nhau. Naêm 1863, caây Cam ñöôøng laàn ñaàu tieân ñöôïc Miquel – moät nhaø khoa hoïc ngöôøi Haø Lan phaùt hieän ôû vuøng bôø bieån Rembang–Baéc Java vaø ñöôïc ñaët teân khoa hoïc laø Paramignya littoralis Miq.. phaùt hieän naøy ñaõ ñöôïc coâng boá trong Ann.Mus.Bot.Lugd.-Bat.,1:211 [35], [36], [38]. Naêm 1864, cuõng taïi bang Rembang, Teijsmann vaø Binnendijk ( ngöôøi Haø Lan) trong Natur.Tijdschr.Nederl.-Indie 27:41 ñaõ coâng boá teân cuûa loaøi caây naøy laø Paramignya littoralis Miq. sau khi moâ taû boå sung veà hình thaùi cuûa loaøi cho nhöõng phaùt hieän cuûa Miquel [36]. Naêm 1875, moät nhaø khoa hoïc ngöôøi Ñöùc (Kurz) ñaõ döïa treân nhöõng maãu vaät do Teijsmann vaø Binnendijk söu taäp ñeå moâ taû tæ mæ theâm veà loaøi caây naøy nhö sau: “Quaû moïng cuûa Paramignya littoralis Miq. laø moät loaøi coù hoï haøng gaàn vôùi P. 23 angulata [=Merope angulata] côm daøy nhöng khi quaû khoâ laïi khoâng coù côm” [30], [31], [36]. Naêm 1911, Backer ( nhaø khoa hoïc ngöôøi Anh) ñaõ ñaët teân loaøi laø Limmonia littoralis (Miq.) Backer. Phaùt hieän naøy ñöôïc coâng boá trong Ann. Mus. Lugd. Bat., 1:211.[30], [32]. Sau ñoù Valeton (ngöôøi Haø Lan) cuõng döïa vaøo tieâu baûn cuûa Teijsmann vaø Binnendijk ôû bang Rembang – Java cuøng vôùi nhöõng phaùt hieän ôû Ñoâng Döông, caùc maãu thu ñöôïc ôû Nha Trang (Vieät Nam) ñeå ñaët teân cho loaøi caây naøy laø Limmonia littoralis (Miq.) Backer trong taïp chí Icon. Bogor.4:163, pl. 349. 1912 [31], [36]. Naêm 1913, Guillemin (ngöôøi Phaùp) ñaõ thu maãu loaøi naøy ôû vuøng ven Nha Trang vaø Ñaø Naüng (Vieät Nam) thaáy ñaây laø loaøi moïc chuû yeáu ôû vuøng trieàu nöôùc lôï. Ngöôøi daân ñòa phöông goïi laø Kim do un vì ngöôøi ta cho raèng chuùng moïc ôû bôø bieån vaø chòu muoái raát toát. Döïa vaøo cô sôû nghieân cöùu cuûa Miquel, Guillemin ñaõ ñoåi teân laø Atalantia littoralis (Miq.) Guill. coâng boá trong Bull. Soc. Bot. France LX, p.441 [30], [31], [32], [38]. Naêm 1916, Swingle ñaõ boå sung theâm vaøo phaàn moâ taû treân vaø ñöôïc Valenton vieát laïi (1.c.,P.163) [38]. Caùc maãu vaät naøy ñöôïc thu thaäp töø Ñaø Naüng vaø vuøng Trung boä Vieät Nam do J. vaø M.S. Clemens söu taäp trong soá tieâu baûn N0.3263 ôû Herb. Arnold Arboretum; coøn tieâu baûn thu ñöôïc töø Nha Trang thì coù soá N0.30526 do Chevalier thu haùi vaøo ngaøy 6 thaùng 2 naêm 1916 ñöôïc löu tröõ ôû Herb.National Arboretum (Hình3.1). Döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa loaøi naøy trong caùc tieâu baûn vaø caùc maãu vaät thu ñöôïc, Swingle ñaõ ñoàng yù vôùi caùch ñaët teân cho loaøi caây naøy nhö treân [12], [31], [32], [36], [38], [39]. Naêm 1928, trong N0.314271, Stud. Citriol. 2:27, Tanaka (Nhaät Baûn) ñaõ ñaët teân cho loaøi caây naøy laø Pleiospermium littorale(Miq.)Tanaka [30], [35]. 24 Naêm 1930, (SFGI: 640) trong Tan. Bul. Mus.Hist.Nat.Paris, 2ser.2:1962; loaøi naøy ñaõ ñöôïc Miq. söûa teân laïi laø Pleiospermium littoralis (Miq.)Tan. [11], [12], [13], [30], [31], [38]. Hình 3.1: Tieâu baûn Cam ñöôøng ( Limnocitrus littoralis)[36] 25 Cuoái cuøng, naêm 1938, Swingle ñaõ ñònh loaïi vaø xaùc ñònh teân khoa hoïc theo chi Limnocitrus neân loaøi caây naøy coù danh phaùp laø Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.. Phaïm Hoaøng Hoä vaø caùc nhaø khoa hoïc khaùc nhö: Voõ Vaên Chi, Traàn Hôïp, Nguyeãn Tieán Baân, Ñoã Taát Lôïi … ñaõ söû duïng danh phaùp naøy trong caùc taùc phaåm cuûa mình. Naêm 1940, teân khoa hoïc cuûa caây Cam ñöôøng chính thöùc ñöôïc coâng boá trong Journ. Arnold Arber. 21:3 laø Limnocitrus littoralis (Miq.) Sw.. Phaïm Hoaøng Hoä ñaõ moâ taû hình thaùi cuûa Limnocitrus littoralis trong “Caây coû Vieät Nam”, taäp 2, trang 26, 2002: “ Caây buïi cao 1 – 2 m; caønh khoâng loâng; gai ngay, to; laù ñôn baàu duïc, daøi 5 – 7 cm, roäng 3 cm, dai, cöùng, khoâng loâng, bìa laù coù raêng taø, gaân beân 7 – 8 caëp; cuïm hoa chuøm; hoa traéng thôm; traøng 4 – 5; nhò 8 – 10; dóa maät; Baàu 5 buoàng. Quaû moïng nhö moät traùi cam nhoû, 3 – 4 cm, maøu cam, buoàng ít, chöùa 1 – 3 haït, thòt raát ngoït, buoàng leùp. Ñaëc bieät laø cuoáng ngaén, khoâng coù ñoát vaøo phieán; ra hoa quaû quanh naêm, moïc saùt bieån” [12]. Theo caùc taøi lieäu [30], [31], [36], [38], [39], caây Cam ñöôøng moïc raát nhieàu ôû caùc vuøng Java, Bali (Indonexia); ôû Vieät Nam phaân boá nhieàu ôû Nam Boä (Germain), Mieàn Trung: Nha Trang vaø vuøng ven (Chevalier, Robinson, Krempf, Poilane, Hayata), Ñeøo Haûi Vaân (Poilane), ôû vuøng caùt ven bieån Ñaø Naüng (Chevalier, Clemens, Poilane). Veà coâng duïng, theo kinh nghieäm cuûa ngöôøi daân baûn ñòa thì ngöôøi ta duøng quaû ñeå aên, reã vaø laù duøng ñeå naáu nöôùc taém trò beänh gheû, laù ñoát ñeå xoâng muoãi vaø coân truøng, caû caây ñun leân ñeå xoâng trò ho vaø caûm maïo…[11], [12], [28], [37], [38]. Ngoaøi ra, goác cuûa caây Cam ñöôøng coù theå duøng ñeå gheùp vôùi caùc caây thuoäc chi Citrus. 26 Chöông 4 KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN 4.1. KEÁT QUAÛ 4.1.1. Hình thaùi vaø giaûi phaãu caây Cam ñöôøng(Limnocitrus littoralis (Miq.)Sw.) 4.1.1.1.Ñaëc ñieåm veà hình thaùi Döïa vaøo caùc taøi lieäu [10], [12], [19], [21] keát hôïp vôùi quaù trình nghieân cöùu vaø khaûo saùt caùc ñaëc ñieåm hình thaùi, coù theå moâ taû sô boä caây Cam ñöôøng vôùi nhöõng ñaëc ñieåm sau: Caây buïi thaân goã nhôõ, cao 2 – 4 m, phaân caønh thaáp daøi, moïc thaúng; caønh nhaün coù gai to thaúng, gai daøi ñeán 4cm ( Hình 4.1 C). Laù ñôn moïc caùch, hình baàu duïc roäng hay traùi xoan ngöôïc; ñaàu laù tuø roäng, goác laù thuoân tuø daøi khoaûng 6 – 10 cm, roäng 4 – 6 cm; meùp laù hôi nhaên, coù khía raêng tuø, phieán laù maøu xanh luïc, boùng, dai, cöùng, nhaün caû 2 maët, treân phieán laù coù raát nhieàu tuyeán môø; moãi laù coù 7 – 8 ñoâi gaân phuï. Cuoáng laù daøi 0,3 – 0,7cm (Hình 4.1 B). Cuïm hoa chuøm ñôn moïc ôû ñaàu caønh, ñoâi khi laø nhöõng cuïm hoa nhoû moïc ra töø nhöõng naùch laù gaàn ñaàu caønh; cuoáng cuûa cuïm hoa nhieàu vaø phaân nhaùnh caùch xa nhau. Hoa ñeàu, löôõng tính, thöôøng maãu 5, maøu traéng, moïc ôû naùch laù hoaëc ñaàu caønh; laù baéc daøy vaø ruïng sôùm, maøu xanh, ñaøi hoa hôïp ôû goác, ñænh chia 4 - 5 thuyø, caùc thuyø coù ñaàu tuø, coù loâng maêng vôùi rìa coù loâng tô ngaén; hoa thöôøng coù 5 caùnh traøng daïng thuoân hình baàu duïc maøu traéng raát thôm; kích thöôùc caùnh traøng 2,5 – 3 x 0,5cm, nhaün (ngoaïi tröø nhöõng loâng maêng naèm raõi raùc gaàn ñænh); tieàn khai hoa lôïp; nhò 8 – 10, ñeàu, chæ nhò rôøi, bao phaán daøi thon, ñính löng, höôùng trong, môû doïc, 2 27 oâ, kích thöôùc bao phaán 4 – 5 x 1mm; coù tuyeán daàu lôùn treân löng. Baàu thöôïng daïng tröùng ngöôïc, ñính noaõn trung truï; boä nhuî coù 4 – 5 laù noaõn; baàu coù 1 voøi nhuî daøi 0,5 cm vaø 1 ñaàu nhuî daïng troøn roäng 1,8 – 2mm, cao 0,7 – 0,8mm; quanh baàu coù 4 – 5 raõnh cöùng, thuoân xeáp thaønh voøng troøn, coù tuyeán daàu lôùn ôû giöõa moãi caëp raõnh; voøi nhuî 1 – 5mm, dóa maät naèm ôû goác baàu, baàu nhaün (Hình 4.1 A). Quaû moïng hình caàu lôùn gaàn baèng quaû cam nhoû, ñöôøng kính 3 – 4cm, luùc non voû quaû coù maøu xanh, khi chín maøu vaøng cam; coù nhöõng ñoám nhoû vôùi nhieàu tuyeán daàu, voû quaû ngoaøi daày coù nhieàu tuùi tieát, voû quaû giöõa traéng xoáp, voû quaû trong moûng vaø dai. Beân trong quaû coù 3 – 5 ngaên, moãi ngaên 1 – 2 haït, moät soá tröôøng hôïp quaû chöùa 1 – 3 haït coù naïc hoaù nhaày; haït to coù maøu traéng söõa, coù phoâi ._.4,2 - 14 24,00 6,72 15,36 50 11,5 3,5 - 10 15,04 2,80 8,92 51 11,5 3,0 - 10 18,70 3,00 10,85 52 12,6 3,2 - 11 21,66 2,00 11,83 53 9,0 2,9 - 10 12,50 2,86 7,68 54 6,8 2,2 - 8 12,60 5,75 9,18 55 10,0 3,6 - 11 17,05 3,96 10,51 56 16,5 3,6 - 11 22,80 3,60 13,20 57 10,8 3,5 - 8 23,40 3,68 13,54 58 19,0 3,2 - 14 25,84 4,80 15,32 59 10,8 3,3 - 10 23,80 9,10 16,45 60 13,5 3,4 - 11 26,00 8,50 17,25 61 7,8 2,8 - 11 19,98 2,16 11,07 62 12,0 3,7 2 26 13,20 5,28 9,24 63 10,5 3,8 - 11 20,88 9,36 15,12 64 14,0 3,3 - 11 24,60 3,00 13,80 65 9,5 2,5 - 10 16,10 4,00 10,05 66 7,2 2,8 - 8 11,20 4,00 7,60 67 11,5 3,5 - 14 17,50 5,72 11,61 68 10,0 2,9 - 10 19,60 7,50 13,55 69 10,0 3,0 1 13 17,60 2,80 10,20 70 9,5 4,0 1 13 24,00 5,75 14,88 71 9,5 3,0 - 9 17,50 1,92 9,71 72 12,5 4,2 - 9 28,00 7,50 18,75 73 10,5 3,0 - 9 12,47 8,05 10,26 74 16,5 4,0 - 11 27,00 2,80 14,90 75 16,0 3,3 - 12 27,95 3,20 15,58 76 13,2 2,8 - 12 18,20 6,48 12,34 77 14,7 3,6 - 12 25,46 3,60 14,53 155 78 10,2 3,1 - 12 28,08 5,00 16,54 79 9,5 3,0 - 8 19,33 1,30 10,32 80 8,5 2,5 - 9 19,20 1,00 10,10 X 13,74 ± 3,19 3,08 ± 0,25 0,25 11,64 ± 2,95 20,52 4,15 12,34 156 Phuï luïc 25: Caùc chæ soá sinh tröôûng cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm. Loâ 5: khoâng che boùng (Ngaøy 13/03/2006) Dieän tích laù (cm2) Soá TT Chieàu cao thaân (cm) Ñ. kính thaân (mm) Soá caønh caáp 1 Toång soá laù Lôùn nhaát Nhoû nhaát T.bình 01 14,5 3,5 2 27 11,5 2,70 6,98 02 21,5 5,0 - 14 19,72 5,72 12,72 03 12,5 4,0 1 12 24,12 6,84 15,48 04 12,0 4,2 - 13 15,60 1,20 8,40 05 8,5 4,2 - 10 17,60 2,52 10,06 06 19,5 4,2 - 12 16,96 3,84 10,40 07 10,0 4,0 3 15 15,75 5,40 10,58 08 19,5 4,2 - 12 17,98 1,80 9,89 09 12,5 3,6 1 20 13,50 1,50 7,50 10 32,5 5,5 1 23 21,60 5,00 13,30 11 13,0 3,5 - 10 19,24 4,50 11,87 12 14,6 5,8 1 18 23,76 4,48 14,12 13 13,5 3,8 2 20 23,48 9,30 16,39 14 17,5 3,5 1 15 14,56 1,50 8,03 15 13,5 4,5 1 19 23,10 3,40 13,25 16 9,0 4,0 1 19 17,92 5,94 11,93 17 12,2 4,1 1 17 22,68 2,25 12,47 18 7,5 3,5 1 13 17,36 9,28 13,32 19 20,5 4,0 2 32 18,00 5,76 11,88 20 17,5 4,2 - 14 3,60 4,25 3,93 21 8,0 3,5 1 14 12,95 4,80 8,88 22 20,0 4,6 - 16 20,16 5,40 12,78 23 10,0 4,0 2 12 15,00 4,50 9,75 24 15,5 3,2 - 14 16,96 3,20 10,08 25 15,0 4,5 - 14 26,40 4,50 15,45 26 13,2 4,2 1 16 27,20 2,70 15,20 27 14,0 4,8 1 17 18,00 1,20 9,60 28 16,5 3,9 1 7 24,00 2,70 13,35 29 8,5 3,0 1 13 20,35 3,57 12,05 30 10,0 4,0 - 10 20,72 4,50 12,61 31 14,0 4,5 1 19 22,75 3,00 12,88 32 11,2 4,2 1 14 22,32 2,86 12,56 33 14,5 5,0 - 11 19,00 4,40 11,70 34 14,4 4,5 1 13 24,70 2,56 13,63 35 13,0 3,8 - 18 18,15 6,16 12,16 36 15,5 4,4 - 8 17,36 2,60 9,98 157 37 8,5 3,8 2 10 11,70 3,60 7,65 38 8,0 3,8 1 14 20,30 1,20 10,75 39 12,0 4,8 - 8 14,40 3,78 9,09 40 15,5 4,8 - 15 17,92 3,60 10,76 41 12,2 4,5 3 33 14,30 2,80 8,55 42 8,5 4,0 - 14 11,76 3,74 7,75 43 13,0 5,3 1 18 28,80 2,64 12,72 44 11,0 4,2 1 14 11,25 3,00 7,13 45 6,5 2,8 1 17 17,60 0,48 9,04 46 9,0 3,0 - 10 13,00 0,60 6,80 47 22,0 4,3 1 18 51,04 6,40 28,72 48 16,0 4,0 - 12 30,00 7,00 18,50 49 14,0 4,0 - 15 22,04 3,45 12,75 50 17,0 3,8 4 29 12,15 2,80 7,45 51 13,0 4,0 1 14 21,70 7,20 14,45 52 9,0 3,8 1 15 14,85 4,00 9,43 53 20,5 4,3 - 15 29,25 3,20 16,23 54 18,5 4,6 2 26 18,20 6,75 12,48 55 13,0 4,5 - 10 17,00 1,20 9,10 56 11,5 3,6 1 13 22,75 1,30 12,03 57 6,5 3,0 2 19 17,10 5,40 11,23 58 16,0 4,5 1 14 27,95 6,40 17,18 59 13,5 4,0 1 17 15,95 1,50 8,73 60 7,5 2,7 - 9 12,60 0,60 9,30 61 8,5 3,4 - 12 17,36 1,00 9,18 62 13,5 4,0 - 9 21,70 3,00 12,35 63 18,5 5,0 - 12 43,20 7,50 25,35 64 23,5 4,0 - 16 19,25 8,10 13,68 65 12,0 4,0 1 15 26,00 5,50 15,75 66 8,0 4,0 1 12 17,60 6,00 11,80 67 9,0 2,8 - 10 56,25 4,40 30,33 68 16,0 4,3 - 14 30,40 06,0 18,20 69 14,0 4,0 - 12 22,05 2,16 12,11 70 15,5 3,9 - 16 21,60 7,20 14,40 71 18,0 4,5 1 17 30,96 2,40 16,68 72 11,5 4,5 1 21 21,00 2,70 11,85 73 9,0 3,5 1 13 18,70 3,40 11,05 74 9,0 4,0 1 14 20,35 3,60 11,98 75 12,5 4,8 1 18 16,32 3,00 9,66 76 10,0 4,2 3 22 24,27 1,95 13,26 77 16,5 4,8 1 10 23,40 4,25 13,83 158 78 15,5 4,5 1 10 19,25 5,75 12,50 79 11,5 4,2 1 13 14,40 4,14 9,27 80 12,5 4,2 1 11 20,72 3,60 12,16 X 13,52 ± 3,47 3,97 ± 0,38 0,80 16,04 ± 4,18 20,68 3,86 12,27 159 Phuï luïc 26: Caùc chæ soá sinh tröôûng cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm. Loâ 1: Che boùng 100% (Ngaøy 13/04/2006) Dieän tích laù (cm2) Soá TT Chieàu cao thaân (cm) Ñ. kính thaân (mm) Soá caønh caáp 1 Toång soá laù Lôùn nhaát Nhoû nhaát T.bình 01 19,0 2,2 - 9 13,50 4,80 9,15 02 21,0 2,6 - 9 7,75 3,75 5,75 03 19,0 2,5 - 6 8,70 1,10 4,40 04 17,0 2,2 - 9 6,50 1,92 4,21 05 19,5 2,1 - 7 7,00 3,60 5,30 06 14,0 2,1 - 6 5,00 1,05 3,03 07 17,0 2,5 - 9 22,75 3,00 12,88 08 16,0 2,5 - 11 17,50 7,50 12,50 09 16,0 2,5 - 8 17,50 9,80 13,65 10 19,0 2,3 - 7 12,50 2,70 7,60 11 13,0 2,2 - 5 17,50 2,40 9,95 12 18,0 2,3 - 8 9,20 5,20 7,20 13 18,0 2,5 - 8 10,00 1,98 5,99 14 17,2 2,0 - 8 8,40 1,65 5,03 15 21,5 2,4 - 11 17,85 5,00 11,43 16 15,0 2,3 - 7 15,00 1,80 8,40 17 23,0 2,0 - 9 4,50 3,75 4,13 18 13,0 2,0 - 9 11,25 1,32 6,03 19 16,5 2,0 - 7 16,50 0,66 8,58 20 15,5 2,3 - 8 10,00 1,80 5,90 21 20,0 2,8 - 11 11,20 2,70 6,95 22 12,0 2,6 - 7 13,00 3,24 8,12 23 23,0 2,6 - 10 10,00 1,40 5,70 24 - - - - - - - 25 23,0 2,6 - 10 7,35 5,60 6,48 26 23,0 2,2 - 9 7,75 4,75 6,25 27 21,0 2,2 - 7 10,00 3,00 6,50 28 17,0 2,0 - 6 8,40 5,00 6,70 29 24,0 2,1 - 8 9,36 5,50 7,43 30 19,0 2,2 - 11 7,00 5,20 6,10 31 15,0 2,0 - 6 13,95 1,35 7,65 32 16,0 2,0 - 9 16,50 5,20 10,85 33 22,0 2,6 - 7 21,00 2,00 11,00 34 15,5 2,5 - 8 13,50 3,75 8,63 35 33,5 3,0 - 10 13,50 4,50 9,00 36 24,0 2,3 - 9 10,00 5,04 7,52 160 37 20,0 2,6 - 7 14,40 5,04 16,92 38 19,0 2,9 - 9 16,74 3,75 18,62 39 22,0 2,2 - 10 11,25 1,50 6,38 40 21,0 2,2 - 8 10,00 4,50 7,25 41 21,5 2,5 - 7 7,75 3,00 5,38 42 18,5 2,5 - 7 18,00 3,75 10,88 43 13,0 2,8 - 8 10,40 3,90 7,15 44 - - - - - - - 45 14,5 2,0 - 9 12,50 2,40 7,45 46 22,0 2,0 - 8 7,70 4,40 6,05 47 19,0 2,6 - 6 12,75 4,00 9,88 48 17,0 2,8 - 7 11,25 3,75 7,50 49 22,0 2,8 - 10 6,20 3,60 4,90 50 20,0 1,9 - 8 10,40 2,50 6,45 51 11,0 2,5 - 7 24,75 3,70 14,25 52 18,0 2,7 - 9 21,00 3,70 12,38 53 15,0 2,0 - 7 6,40 2,00 4,20 54 - - - - - - - 55 26,0 2,5 - 8 9,45 4,25 6,85 56 18,0 2,0 - 6 5,88 1,50 3,69 57 16,0 2,4 - 8 12,40 6,00 9,20 58 20,0 3,1 - 9 19,25 7,60 13,43 59 24,0 2,2 - 8 7,20 2,20 4,70 60 22,5 2,1 - 10 10,00 2,24 6,12 61 19,0 2,9 - 8 12,50 1,50 7,00 62 28,0 3,1 - 11 18,70 5,20 11,97 63 24,0 2,2 - 11 13,60 3,50 8,55 64 19,0 2,2 - 8 9,60 3,25 6,43 65 23,0 2,0 - 7 9,50 4,25 6,88 66 25,0 2,1 - 10 5,00 3,75 4,38 67 18,5 2,2 - 8 10,00 3,75 6,88 68 - - - - - - - 69 15,0 2,0 - 7 10,00 1,26 5,63 70 15,0 2,6 - 11 11,20 5,25 8,22 71 24,0 2,5 - 10 7,00 3,75 5,38 72 12,0 2,0 - 6 5,00 2,40 3,70 73 19,5 2,0 - 8 15,50 3,00 8,25 74 12,0 2,7 - 10 6,00 1,50 3,75 75 23,0 2,0 - 8 10,00 2,00 6,00 76 19,5 2,1 - 7 7,00 2,80 4,95 77 24,0 2,1 - 6 5,20 1,50 3,35 161 78 - - - - - - - 79 11,0 2,4 - 6 9,80 4,40 7,10 80 13,0 2,6 - 8 13,32 8,50 10,91 X 19,18 ± 4,12 2,28 ± 0,33 - 8,16 ± 1,44 11,41 3,52 7,47 162 Phuï luïc 27: Caùc chæ soá sinh tröôûng cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm. Loâ 2: Che boùng 75% (Ngaøy 13/04/2006) Dieän tích laù (cm2) Soá TT Chieàu cao thaân (cm) Ñ. kính thaân (mm) Soá caønh caáp 1 Toång soá laù Lôùn nhaát Nhoû nhaát T.bình 01 22,0 2,4 - 11 10,08 5,46 7,77 02 14,5 2,2 - 8 12,60 1,80 7,20 03 25,6 4,2 - 11 17,50 6,65 12,08 04 14,0 3,2 - 7 16,50 2,80 9,67 05 15,2 2,6 - 9 9,50 2,80 6,15 06 17,8 3,0 - 10 25,16 8,40 46,78 07 18,0 3,1 - 8 22,75 6,16 14,46 08 13,5 3,2 - 9 17,50 4,25 10,88 09 12,5 2,3 - 8 10,50 3,75 7,13 10 19,0 3,3 - 9 16,00 7,92 11,96 11 21,8 2,8 - 9 18,15 6,00 12,08 12 21,0 2,6 - 8 17,68 9,60 13,64 13 17,3 2,5 - 9 32,30 12,60 22,45 14 22,0 2,9 - 8 22,20 5,40 13,80 15 15,5 3,0 - 8 13,80 8,40 11,10 16 19,5 3,2 - 12 12,60 4,25 7,43 17 24,0 3,8 - 11 33,60 6,00 19,80 18 18,5 2,6 - 9 22,75 5,89 14,36 19 20,5 2,3 - 9 15,40 7,50 11,45 20 16,0 2,1 - 9 13,44 7,00 10,22 21 11,5 2,1 - 8 9,00 7,20 8,10 22 23,6 2,2 - 10 19,20 5,40 12,30 23 16,0 2,6 - 9 19,80 3,60 11,70 24 23,5 3,1 - 10 12,80 7,50 10,15 25 - - - - - - - 26 17,5 3,2 - 11 24,50 8,00 16,25 27 19,0 2,5 - 10 22,00 9,60 15,80 28 17,0 3,0 - 10 24,70 8,75 16,73 29 23,0 3,2 - 8 17,05 3,75 10,40 30 26,0 2,5 - 9 22,75 6,72 14,34 31 19,5 2,6 - 11 18,00 8,36 13,18 32 20,0 2,8 - 9 19,20 6,00 12,60 33 18,5 2,9 - 10 19,80 7,00 13,40 34 18,5 2,8 - 9 24,00 6,08 15,04 35 15,2 2,6 - 8 11,70 9,60 10,65 36 16,5 2,3 - 9 12,60 3,52 8,06 163 37 19,5 2,0 - 10 17,60 3,45 10,53 38 17,2 2,3 - 12 15,08 5,60 10,34 39 20,6 2,6 - 12 24,50 8,05 16,28 40 17,0 2,1 - 9 19,20 5,88 12,54 41 20,4 2,1 - 9 18,00 6,00 12,00 42 21,6 3,4 1 10 25,90 9,00 17,45 43 15,0 2,6 - 8 11,04 7,50 9,27 44 17,5 2,6 - 9 13,20 2,80 8,00 45 23,5 2,1 - 13 11,20 3,08 7,14 46 15,5 2,5 - 8 18,70 6,00 12,35 47 18,0 2,3 - 8 18,00 6,60 12,30 48 18,5 3,2 - 9 21,60 6,60 14,10 49 13,0 2,0 - 6 10,50 6,40 8,45 50 20,0 2,6 - 9 15,04 7,20 11,12 51 17,5 2,8 - 10 15,36 3,60 9,48 52 12,2 2,8 - 12 19,72 6,60 13,16 53 17,5 2,8 - 8 13,63 4,50 9,07 54 20,5 3,2 - 10 15,60 5,13 10,37 55 16,8 2,6 - 8 22,04 9,80 15,92 56 17,5 2,4 - 9 16,50 5,40 10,95 57 18,5 3,1 - 10 16,50 4,50 10,50 58 16,0 3,0 1 10 16,00 6,60 11,30 59 21,5 2,4 - 9 12,80 5,40 9,10 60 17,5 2,6 - 9 15,12 4,50 9,81 61 20,0 2,2 - 14 19,50 3,36 11,43 62 19,0 2,1 - 9 13,44 4,00 8,73 63 15,5 2,3 - 8 17,60 4,94 11,27 64 20,0 2,6 - 9 13,05 4,00 8,53 65 19,8 2,8 - 9 23,40 8,32 15,86 66 20,2 2,6 - 11 16,50 5,06 10,78 67 19,2 2,3 - 10 16,00 4,50 10,25 68 20,0 2,2 - 11 18,70 3,00 10,85 69 21,9 2,6 - 9 21,28 7,80 14,54 70 - - - - - - - 71 19,5 2,2 - 9 23,80 8,40 16,10 72 18,0 2,4 - 11 15,00 8,00 11,50 73 16,0 2,8 - 9 18,00 7,36 12,68 74 14,0 2,8 2 9 23,40 5,50 14,45 75 21,2 2,3 - 10 29,40 7,00 18,20 76 14,2 2,8 - 10 18,55 3,20 10,88 77 14,0 2,7 - 8 7,50 2,70 5,10 164 78 17,5 3,0 - 9 21,08 7,50 14,29 79 17,0 3,2 - 7 11,02 8,75 9,89 80 15,0 3,0 - 10 14,84 7,00 10,92 X 18,44 ± 2,10 2,68 ± 0,25 0,05 9,36 ± 1,25 21,67 6,06 13,87 165 Phuï luïc 28: Caùc chæ soá sinh tröôûng cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm. Loâ 3: Che boùng 50% (Ngaøy 13/04/2006) Dieän tích laù (cm2) Soá TT Chieàu cao thaân (cm) Ñ. kính thaân (mm) Soá caønh caáp 1 Toång soá laù Lôùn nhaát Nhoû nhaát T.bình 01 16,0 3,5 - 14 20,88 7,84 14,36 02 18,2 3,6 1 14 23,40 8,75 16,08 03 14,0 2,8 - 8 22,20 6,76 14,48 04 11,0 3,0 1 7 15,30 1,80 8,85 05 12,3 2,9 - 8 21,00 8,00 14,50 06 15,5 3,1 - 9 22,70 9,10 15,93 07 15,5 3,3 - 12 26,40 9,36 17,88 08 18,5 3,0 - 14 24,70 9,00 16,85 09 16,0 3,5 - 8 34,20 12,88 23,54 10 16,0 3,0 - 11 16,50 9,00 12,75 11 11,7 2,9 - 9 21,00 3,00 12,00 12 16,0 3,5 1 17 24,70 9,47 17,08 13 15,3 3,6 - 12 27,72 7,20 17,46 14 15,0 3,6 - 9 31,50 4,60 18,05 15 17,0 2,9 - 7 13,50 3,75 8,63 16 13,0 2,6 - 16 18,24 6,60 12,42 17 22,5 3,8 - 14 35,10 9,10 22,10 18 13,0 2,9 - 9 20,90 6,00 13,45 19 13,5 3,0 - 9 28,98 4,00 16,49 20 15,5 3,8 - 9 27,20 7,20 17,20 21 10,0 2,3 - 8 12,60 5,00 8,80 22 17,5 3,0 - 10 22,75 4,80 13,78 23 - - - - - - - 24 11,5 2,6 - 10 10,00 6,50 8,25 25 13,5 2,8 1 13 19,72 3,50 11,61 26 18,3 3,5 - 10 35,28 7,00 21,14 27 19,3 3,1 - 13 28,40 9,80 19,10 28 13,5 2,7 1 13 10,00 5,06 7,53 29 13,5 3,0 1 13 27,00 12,60 19,80 30 13,0 3,0 - 11 24,80 8,96 16,88 31 20,5 4,2 2 17 26,98 7,70 17,34 32 16,5 3,0 - 10 18,70 6,40 12,55 33 16,2 3,5 - 14 22,20 2,80 12,50 34 18,0 2,8 - 10 25,90 4,00 14,96 35 11,0 3,8 - 9 26,04 9,00 17,52 36 17,0 3,0 - 10 23,40 2,52 12,96 166 37 11,5 3,0 - 8 21,08 3,75 12,42 38 21,5 3,2 - 12 39,15 1,44 20,30 39 16,0 3,2 - 10 32,76 4,55 18,66 40 18,5 3,0 - 11 43,20 7,00 25,10 41 14,0 3,6 2 13 20,50 5,00 12,75 42 14,0 2,6 - 9 13,00 5,40 9,20 43 13,0 2,5 - 14 22,75 4,62 11,59 44 11,3 2,8 - 7 14,40 4,60 9,50 45 18,5 2,9 - 12 47,85 9,45 28,65 46 12,0 3,0 - 10 20,16 4,32 12,24 47 14,0 3,0 - 12 28,00 12,16 16,08 48 12,5 2,6 - 9 26,00 3,00 14,50 49 14,0 3,2 - 10 26,00 8,75 17,38 50 13,0 2,8 - 11 21,00 5,28 13,17 51 14,5 3,4 - 11 19,25 7,28 13,27 52 17,0 3,6 - 13 34,44 4,50 16,47 53 11,0 3,0 - 10 32,64 1,20 16,95 54 19,5 3,0 - 12 27,60 5,50 16,55 55 13,0 3,4 - 12 17,92 3,75 10,84 56 16,5 2,8 - 11 25,20 12,00 18,60 57 24,0 3,4 - 11 24,80 2,80 13,80 58 16,0 3,0 - 10 33,75 3,00 18,38 59 11,0 3,2 - 7 36,52 3,60 10,06 60 15,5 2,8 - 11 15,30 8,00 11,65 61 14,3 3,0 - 9 19,80 9,80 14,80 62 17,5 3,0 - 12 25,84 8,64 17,20 63 15,5 2,6 - 10 30,00 6,00 18,00 64 16,2 3,0 - 14 36,80 7,80 22,30 65 9,6 3,3 - 9 12,00 4,68 8,34 66 13,5 3,0 - 13 15,00 2,70 8,85 67 15,0 2,9 - 8 27,20 7,04 17,12 68 14,0 3,0 - 11 15,00 5,00 10,00 69 12,8 3,0 1 16 40,80 7,00 23,90 70 16,5 3,2 - 9 18,70 7,50 12,25 71 10,5 2,6 - 8 19,04 10,08 14,56 72 18,5 2,6 - 11 26,00 6,40 16,20 73 11,5 2,3 - 9 37,72 5,00 21,36 74 13,0 3,1 - 9 41,40 9,88 25,64 75 18,0 2,9 - 12 18,55 4,50 11,53 76 16,0 2,9 - 11 15,50 5,25 10,38 77 12,5 2,6 - 9 16,80 8,75 12,78 167 78 16,0 3,1 - 11 26,00 4,75 15,38 79 13,0 2,8 - 10 11,70 7,00 8,85 80 14,0 3,2 1 15 16,56 4,50 10,53 X 15,95 ± 2,51 3,06 ± 0,29 0,15 10,87 ± 1,99 24,30 6,34 15,32 168 Phuï luïc 29: Caùc chæ soá sinh tröôûng cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm. Loâ 4: Che boùng 25% (Ngaøy 13/04/2006) Dieän tích laù (cm2) Soá TT Chieàu cao thaân (cm) Ñ. kính thaân (mm) Soá caønh caáp 1 Toång soá laù Lôùn nhaát Nhoû nhaát T.bình 01 18,0 4,2 3 31 30,00 4,64 17,32 02 10,0 4,3 1 17 14,00 2,04 8,02 03 9,5 3,6 - 10 11,25 4,50 7,55 04 11,5 3,1 2 17 9,20 3,90 6,55 05 12,0 3,2 - 15 28,00 3,60 15,80 06 12,5 3,6 - 11 28,00 7,00 17,50 07 10,0 3,9 - 14 14,30 2,00 8,15 08 13,5 3,9 1 15 15,75 3,75 9,75 09 13,5 3,3 1 14 24,00 3,00 13,50 10 16,5 3,8 - 13 44,00 6,00 25,00 11 17,0 3,7 - 11 19,50 3,60 11,55 12 11,5 3,9 - 10 34,50 3,40 18,95 13 17,5 4,5 - 16 21,00 5,00 13,00 14 19,5 3,8 - 12 28,00 7,00 17,50 15 20,0 4,0 - 12 22,50 7,80 15,15 16 10,5 3,4 - 12 19,25 1,80 10,53 17 10,0 3,8 - 10 24,60 3,00 13,80 18 13,0 3,0 - 10 19,50 3,00 11,25 19 17,0 3,8 - 13 23,40 5,50 14,45 20 12,0 3,7 - 16 24,50 5,25 14,88 21 16,0 3,0 - 15 34,40 3,65 19,00 22 16,0 4,6 - 12 46,75 6,00 26,38 23 15,0 4,0 - 11 25,20 3,00 14,10 24 13,0 3,3 - 13 26,25 2,00 14,13 25 15,0 3,5 1 11 16,50 8,00 12,25 26 10,5 3,0 - 12 21,70 2,00 11,85 27 13,0 4,0 - 11 16,50 2,55 9,53 28 9,0 3,0 - 10 19,80 2,40 11,10 29 11,5 4,2 - 10 25,20 3,00 14,10 30 10,5 3,7 1 18 24,00 6,80 15,40 31 15,5 3,5 - 14 19,25 8,75 14,00 32 14,0 3,0 - 12 35,00 6,00 20,50 33 16,0 3,3 - 15 27,00 4,00 15,50 34 16,5 3,6 - 15 28,80 3,52 16,16 35 12,0 3,5 - 7 15,00 5,60 10,30 36 1325 4,5 - 15 21,96 3,75 12,86 169 37 11,0 2,8 2 17 14,85 2,25 8,55 38 13,5 3,0 - 15 16,50 5,00 10,75 39 15,0 3,9 - 18 19,50 5,04 12,27 40 15,5 3,8 - 10 22,40 3,60 13,00 41 11,5 3,2 1 15 14,70 1,60 8,05 42 17,5 3,8 - 16 18,60 3,00 10,80 43 14,0 5,0 - 10 22,75 6,00 14,78 44 9,0 3,2 - 11 13,50 3,00 8,25 45 20,5 4,2 2 14 42,14 3,00 22,57 46 12,0 3,6 - 10 29,25 6,75 18,00 47 16,5 4,5 2 32 17,00 3,60 10,30 48 6,0 2,8 1 17 15,00 2,70 8,85 49 20,0 4,6 - 17 18,00 3,00 10,50 50 12,5 4,2 - 11 12,50 1,50 7,10 51 11,5 3,5 - 9 19,25 2,60 10,93 52 16,5 3,6 - 13 24,50 2,94 13,72 53 12,5 3,3 - 13 19,50 2,88 11,19 54 19,0 2,9 - 12 11,70 7,50 9,60 55 10,0 3,8 - 11 16,50 3,75 10,13 56 16,0 3,9 - 11 24,12 5,75 14,94 57 13,0 3,8 - 10 18,80 3,00 10,65 58 27,0 3,5 - 17 18,00 3,00 10,50 59 13,0 3,5 - 12 22,75 4,40 13,58 60 13,0 4,0 - 11 26,00 4,25 15,13 61 10,0 3,0 - 17 15,75 2,09 8,92 62 12,0 4,2 2 23 16,43 5,40 10,92 63 11,5 4,0 2 14 19,25 5,00 12,13 64 20,0 3,8 - 15 23,40 5,60 14,50 65 12,5 3,2 - 12 20,16 4,40 12,28 66 8,0 3,8 - 9 13,50 3,80 8,65 67 13,5 3,8 - 14 15,75 3,00 9,38 68 12,0 3,0 - 10 28,00 3,96 15,98 69 11,0 3,3 1 12 15,30 3,00 9,15 70 11,0 4,8 1 15 20,35 3,00 11,68 71 12,0 3,2 - 13 17,15 2,40 9,78 72 15,5 4,7 1 14 26,60 4,16 15,38 73 15,0 3,9 - 11 34,40 1,80 18,10 74 13,0 4,5 - 11 26,00 7,00 16,50 75 27,0 3,5 - 14 23,36 11,20 17,28 76 16,0 3,1 - 14 23,40 19,80 21,60 77 11,5 4,1 - 11 15,00 3,96 9,48 170 78 12,5 3,5 - 13 18,00 2,20 10,10 79 14,0 3,3 - 13 28,80 4,50 16,65 80 11,0 3,0 - 11 21,00 2,55 11,78 X 15,61 ± 3,62 3,68 ± 0,29 0,31 13,48 ± 3,34 21,84 4,32 13,08 171 Phuï luïc 30: Caùc chæ soá sinh tröôûng cuûa caây Cam ñöôøng giai ñoaïn vöôøn öôm. Loâ 5: Khoâng che boùng (Ngaøy 13/04/2006) Dieän tích laù (cm2) Soá TT Chieàu cao thaân (cm) Ñ. kính thaân (mm) Soá caønh caáp 1 Toång soá laù Lôùn nhaát Nhoû nhaát T.bình 01 18,0 4,1 2 28 9,40 1,05 5,23 02 23,0 5,2 - 19 18,00 3,00 10,05 03 14,0 4,4 1 12 20,40 3,75 11,90 04 13,0 4,8 - 13 20,40 3,00 11,72 05 11,0 5,1 1 14 18,15 3,00 10,58 06 23,0 5,2 2 23 30,34 3,75 17,05 07 10,0 4,9 3 17 22,75 2,64 12,70 08 23,0 4,5 - 17 20,15 2,40 11,28 09 16,0 3,9 2 24 20,48 4,18 12,33 10 41,0 5,9 1 36 20,30 4,20 12,25 11 14,0 4,0 - 10 20,00 3,22 11,61 12 17,3 6,2 2 24 34,84 24,91 29,28 13 18,0 4,3 2 23 21,00 4,00 12,50 14 19,8 4,8 1 20 23,50 5,00 14,28 15 14,5 5,0 1 17 25,80 6,00 15,90 16 10,0 4,8 1 24 18,00 2,55 10,28 17 12,0 4,8 1 17 19,25 4,20 11,73 18 11,0 4,0 1 15 15,30 7,68 11,49 19 27,0 4,6 4 40 16,50 3,30 9,90 20 35,5 5,0 1 26 28,14 5,28 16,71 21 14,0 4,0 1 17 36,55 3,91 20,23 22 21,0 4,8 - 17 28,00 3,00 15,05 23 11,0 4,5 2 16 15,00 3,96 9,48 24 7,5 4,1 - 11 21,70 4,93 13,32 25 20,5 5,0 1 18 21,00 6,46 13,73 26 14,0 4,5 1 21 21,00 4,75 12,88 27 13,5 5,6 1 23 15,00 3,60 9,30 28 23,0 4,3 - 21 26,00 16,10 21,05 29 12,5 3,2 1 29 30,10 2,20 16,15 30 19,5 4,5 - 10 22,75 4,20 13,48 31 14,5 5,0 2 20 15,00 4,40 9,70 32 11,0 4,8 1 14 21,00 2,55 11,75 33 14,5 5,8 - 12 22,75 4,50 13,63 34 14,5 5,5 1 13 28,00 1,40 14,70 35 16,5 4,9 - 21 17,60 4,20 10,90 36 15,5 5,2 - 9 23,76 5,94 14,85 172 37 9,5 4,2 2 17 17,05 3,60 10,33 38 8,5 5,0 1 15 22,10 1,80 11,95 39 14,5 5,3 - 9 22,10 1,80 11,95 40 19,0 5,5 - 15 30,40 3,80 17,10 41 14,0 4,8 4 32 14,10 2,16 8,13 42 10,0 4,8 2 19 19,95 3,00 11,48 43 13,0 5,8 1 18 20,00 2,00 11,00 44 23,5 5,0 1 20 26,65 3,60 15,13 45 12,0 3,2 1 16 11,00 3,00 7,00 46 14,0 3,5 1 20 21,76 2,47 12,12 47 16,0 5,6 2 26 22,78 7,00 14,89 48 8,5 5,0 1 18 27,69 3,91 15,80 49 21,0 4,6 - 18 25,80 2,40 14,10 50 18,0 5,0 4 27 9,75 2,10 5,93 51 15,0 5,1 11 16 23,40 3,15 13,28 52 13,0 4,5 2 22 12,60 2,09 7,35 53 26,0 4,6 - 22 25,08 4,18 14,63 54 23,0 5,1 2 28 26,00 5,00 15,50 55 13,0 4,9 - 10 17,60 1,60 9,60 56 13,0 4,3 1 13 19,50 3,00 11,25 57 7,0 4,0 2 24 26,60 3,40 15,01 58 16,0 5,0 1 17 29,25 2,64 15,95 59 15,0 4,6 1 17 19,25 2,85 11,05 60 9,5 3,7 - 11 21,00 2,55 11,78 61 8,0 4,3 - 14 16,50 3,24 9,87 62 16,0 4,8 - 13 33,75 4,20 18,98 63 20,0 5,2 - 13 33,75 5,00 19,38 64 29,0 5,0 - 22 21,00 6,00 13,00 65 12,0 4,2 1 15 26,00 3,60 14,80 66 11,2 4,3 2 20 33,50 7,00 20,25 67 12,5 3,2 - 13 32,80 5,00 18,90 68 25,5 4,5 - 19 27,20 6,72 16,96 69 16,0 5,0 - 16 20,15 3,60 11,88 70 18,0 5,0 1 19 22,75 4,16 13,46 71 24,0 5,5 1 21 42,50 2,20 22,35 72 12,0 4,9 1 20 19,25 1,95 10,60 73 10,0 4,2 1 13 30,00 3,60 16,80 74 13,2 5,0 1 19 30,34 5,00 17,67 75 12,5 5,2 2 25 17,36 3,00 10,18 76 12,5 5,0 3 26 23,40 3,75 13,58 77 18,0 5,2 2 20 20,30 3,00 13,15 173 78 15,0 5,2 - 9 16,80 2,70 9,75 79 12,5 4,8 - 14 13,50 5,00 9,25 80 16,5 5,0 1 19 22,94 7,00 14,97 X 15,13 ± 3,76 4,75 ± 0,47 1,05 18,11 ± 5,85 22,54 4,15 13,35 174 Phuï luïc 31: KHOÙA PHAÂN LOAÏI CAÙC CHI TRONG HOÏ CAM (Rutaceae) (Theo A. Guillaumin) A. Noaõn saøo coù khía saâu; goàm nhieàu manh nang nhoû α. Laù nhieàu laàn keùp; soá tieåu nhuïy gaáp ñoâi soá taâm bì ¾ Noaõn saøo khoâng coïng; caây hoâi; nang 1, hoät 1 Ruta ¾¾ Noaõn saøo coù coïng cho ra 3 – 5 manh nang, hoät 1 Boenninghausenia β. Laù ñôn hay 1 laàn keùp; soá tieåu nhuïy baèng soá taâm bì ¾ Caây coù gai; laù moïc xen, keùp leû Zanthoxylum ¾¾ Caây khoâng gai; laù moïc ñoái, 1 – 3 laù phuï „ Voøi nhuïy 1 Euodia „„ Voøi nhuïy rôøi nhau hay dính ít ôû ñaùy Tetradium B. Noaõn saøo nguyeân; phì quaû hay quaû nhaân cöùng α. Laù ñôn ¾ Caây khoâng gai „ Soá tieåu nhuïy baèng soá taâm bì; traùi 2 – 5 nhaân Skimmia „„ Soá tieåu nhuïy gaáp ñoâi soá taâm bì; traùi moät nhaân; laù moïc ñoái ‹ Bao phaán nhoïn Acronychia ‹‹ Bao phaán taø, voøi coù nuoám to Macclurodendron ¾¾ Caây coù gai „ Moãi buoàng nhieàu noaõn Citrus „„ Moãi buoàng 2 noaõn ‹ Daây leo; gai cong xuoáng Paramigyia ‹‹ Caây ñöùng z Traùi khoâng naïc Severnia zz Traùi coù naïc ~ Naïc nhôùt Pleiospermum ~~ Naïc do loâng maäp Atalantia β. Laù keùp ¾ Caây khoâng gai „ Caùnh hoa lieân maûnh Micromelum „„ Caùnh hoa keáp lôïp ‹ 3 laù ñaøi; khoâng voøi nhuïy Thoreldora ‹‹ 4 – 5 laù ñaøi; coù voøi nhuïy z Voøi nhuïy khoâng ruïng sôùm Glycosmis zz Voøi nhuïy ruïng sôùm ~ Laù phuï nhieàu; hoa nhoû, chæ deïp ôû ñaùy Clausena ~~ Laù phuï ít, chæ khoâng deïp Murraya ¾¾ Caây coù gai „ Caùnh hoa 3 Triphasia „„ Caùnh hoa 4 – 5 ‹ Laù phuï 5 – n; gai ngay Hesperethus ‹‹ Laù phuï 3; gai cong z Cuoáng khoâng caùnh; traùi khoâng naïc nhôùt Luvunga zz Cuoáng coù caùnh, traùi coù naïc nhôùt Pleiospermum 175 Phuï luïc 32: KHOÙA PHAÂN LOAÏI CAÙC CHI TRONG HOÏ CAM (Rutaceae) (Theo Water T. Swingle ) ª Nhò gaáp ñoâi caùnh traøng °Quaû coù ngaên hoaëc dính lieàn nhau ’Laù keùp loâng chim, cuoáng laù coù gai thaúng; baàu 4 oâ; moãi oâ 1 noaõn; quaû nhoû coù ñöôøng kính 6 – 10 mm Hesperethusa ’’ Coù 3, 2 hoaëc 1 laù cheùt; baàu coù 2 – 5 oâ, moãi oâ chöùa 2 hoaëc nhieàu hôn 20 noaõn @ Baàu 5 oâ vôùi 22 – 26 noaõn, quaû moïng coù ñöôøng kính 8 – 11 cm Burkillanthus @ @ Baàu coù 3 – 5 oâ; moãi oâ cöùa 1 – 2 noaõn; ñöôøng kính quaû 1,5 – 4 cm ?Quaû troøn nhoû, coù 2, 3 hoaëc 1 laù cheùt, laù coù ñaàu nhoïn hoaëc thuoân daøi, cuoáng laù coù caùnh, coù ñoát vaøo phieán; ñöôøng kính quaû 1,5 – 3,5 cm Pleiospermium ?? Quaû troøn, laù ñôn D Baàu coù 15 – 20 noaõn heïp; coù loâng doïc ñænh vôùi nhieàu vaân nhoû ôû giöõa, boïng côm daøi, thon, daïng thoi; quaû coù ñöôøng kính 3,5 – 4 cm Limnocitrus DD Baàu khoâng coù loâng, daïng thuoân daøi ôû ñænh, boïng côm coù hình daïng vaø kích thöôùc khaùc thöôøng, quaû coù ñöôøng kính 6 – 12 mm Severnia °° Quaû chöùa ñaày tuùi côm, daïng noùn, ñaùy roäng  Laù cheùt loâng chim leõ hoaëc 3 laù cheùt (hieám khi 1 laù cheùt); phieán laù gioáng vôùi laù cuûa Citrus, vaân laù noåi roõ, coù vaøi gaân nhoû chaèng chòt lôø môø; cuoáng laù coù ñoaïn coù loâng ( ngoaïi tröø Citropsis le – testui); coù khôùp ôû caû 2 ñaàu ( ngoaïi tröø Citropsis tanakae laù ñôn khoâng caùnh); caùc tuùi côm dính nhau, daïng noùn heïp daàn töø ñaùy ñeán ñænh Citropsis  Laù keùp 1 ( hieám khi laù ñôn), dai, nhieàu gaân noåi vôùi gaân nhoû daïng löôùi chaèng chòt; cuoáng nhoû khoâng caùnh; tuùi côm gioáng caùc loaøi cuûa Citropsis Atalantia ªª Nhò gaáp 4 laàn caùnh traøng ( coù khi nhieàu hôn); quaû chöùa ñaày boïng côm, cuoáng moûng daïng hình thoi; nhoïn ôû 2 ñaàu ( ôû Clymenia khoâng coù cuoáng, ñænh troøn ôû daïng Eremocitrus vaø haàu heát ôû caùc loaøi cuûa Microcitrus ° Laù keùp 3, cuïm hoa moïc ra töø nuï, coù vaûy treân nhöõng caønh nhoû, nôû vaøo muøa ñoângPoncitrus °° Laù keùp 1, hoa nôû vaøo muøa xuaân  Laù raát daày, maøu xanh xaùm; coù moâ giaäu vaø loã khí ôû 2 maët, chæ nhò rôøi; noaõn saøo coù 3 – 5 vaùch ngaên; moãi ngaên chöùa 2 noaõn Eremocitrus  Laù moûng hoaëc hôi daày; moâ giaäu vaø loã khí ôû thaáp hôn; baàu chöùa nhieàu noaõn trong moãi oâ hoaëc chæ chöùa 2 noaõn trong moãi oâ; chæ nhò taäp trung thaønh boù ’ Tuùi côm khoâng cuoáng, hình caàu meùo, thöôøng heïp veà phía ñaùy; ñính vaøo thaønh löng cuûa vaùch ngaên; nhò gaáp 10 – 20 laàn caùnh traøng; chæ nhò rôøi Clymenia ’’ Tuùi côm thöôøng coù cuoáng, ñoâi khi laø hình caàu meùo (Microcitrus), thöôøng ñính vaøo thaønh löng cuûa vaùch ngaên; nhò gaáp 8 laàn caùnh traøng @ Laù coù 2 daïng, raát nhoû; chæ nhò rôøi, noaõn saøo coù 4 – 8 vaùch ngaên, moãi ngaên chöùa nhieàu noaõn; nhò gaáp 4 – 5 laàn caùnh traøng Microcitrus @@ Laù coù 1 daïng; chæ nhò taäp trung thaønh boù ? Baàu coù 3 – 7 ngaên, moãi ngaên chöùa 2 noaõn Fortunella ?? Baàu coù 8 – 18 (thöôøng laø 10 – 14) ngaên, moãi ngaên chöùa 4 – 12 noaõn; chæ nhò gaáp 4 – 8 laàn caùnh traøng . citrus 176 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO TIEÁNG VIEÄT 1. Armen Leonovitch Takhtajan (1987), nguoàn goác vaø söï phaùt taùn cuûa thöïc vaät coù hoa, Nguyeãn Baù, Hoaøng Kim Nhueä dòch, NXB Khoa hoïc – kyõ thuaät, Haø Noäi, tr. 124 – 150. 2. Nguyeãn Tieán Baân (1997), Caåm nang tra cöùu vaø nhaän bieát caùc hoï thöïc vaät haït kín ôû Vieät Nam, NXB Noâng Nghieäp, Haø Noäi. 3. Nguyeãn Tieán Baân (1990), Caùc hoï caây haït kín (Magnoliophyta) ôû Vieät Nam, Tuyeån taäp caùc coâng trình nghieân cöùu sinh thaùi vaø taøi nguyeân sinh vaät, Haø Noäi. 4. Nguyeãn Tieán Baân (2000), Danh luïc caùc loaøi thöïc vaät Vieät Nam, taäp 2,NXB Noâng nghieäp, Haø Noäi, tr. 975 – 976; 1198 – 1203. 5. Voõ Vaên Chi, Döông Ñöùc Tieán (1978), Phaân loaïi thöïc vaät baäc cao, NXB Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 6. Voõ Vaên Chi (2003), Töø ñieån thöïc vaät thoâng duïng, taäp 1, NXB Khoa hoïc – Kyõ thuaät, Haø Noäi. 7. Toân Thaát Chieåu, Ñoã Ñình Thuaän (1996), Ñaát Vieät Nam, NXB Noâng Nghieäp, Haø Noäi, tr.31 – 39. 8. Traàn Hôïp, Nguyeãn Vaên Döôõng (1971), Kyõ thuaät thu haùi maãu vaät laøm tieâu baûn caây coû, NXB Noâng Thoân, Haø Noäi. 9. Traàn Hôïp (1984), Moät soá ñaëc tính sinh vaät hoïc caây Queá (Cinnanomum cassia ex BD.) ôû Vieät Nam, Luaän aùn PTS khoa hoïc, Tp. Hoà Chí Minh. 10. Traàn Hôïp (1968), Phaân loaïi hoïc thöïc vaät, NXB Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 177 11. Traàn Hôïp (2002), Taøi nguyeân caây goã Vieät Nam, NXB Noâng Nghieäp, Tp. Hoà Chí Minh, tr. 564. 12. Phaïm Hoaøng Hoä (2002), Caây coû Vieät Nam, quyeån II, NXB Treû, tr. 407 – 444. 13. Phaïm Hoaøng Hoä (1968), Hieån hoa bí töû, Boä Vaên hoaù Giaùo duïc vaø Thanh nieân, Trung taâm hoïc lieäu. 14. Phan Nguyeân Hoàng, Vuõ Vaên Duõng (1978), Sinh thaùi thöïc vaät, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 15. Traàn Coâng Khaùnh (1979), Thöïc taäp hình thaùi vaø giaûi phaãu hoïc thöïc vaät, NXB Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 16. Ñoã Taát Lôïi (1985), Tinh daàu Vieät Nam, NXB Y hoïc, Haø Noäi. 17.Vuõ Ngoïc Loä(1996), Nhöõng caây tinh daàu Việt Nam – Khai thaùc, chế biến, ứng dụng, NXB Khoa hoïc – kyõ thuaät, Haø Noäi. 18.Laõ Ñình Môõi (2000), Taøi nguyeân thöïc vaät coù tinh daàu ôû Vieät Nam, taäp 1, NXB Noâng Nghieäp, Tp. Hoà Chí Minh, tr.83 – 108. 19.Hoaøng Thò Saûn, Traàn Vaên Ba ( 2001), Hình thaùi – giaûi phaãu hoïc thöïc vaät, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 20. Nguyeãn Xuaân Quaùt, Nguyeãn höõu Vónh, Phaïm Ñöùc Tuaán (2003), Kyõ thuaät vöôøn öôm ôû hoä gia ñình, NXB Noâng Nghieäp, Haø Noäi. 21. Löông Ngoïc Toaûn, Voõ Vaên Chi ( 1978), Phaân loaïi hoïc thöïc vaät, taäp 2, NXB Noâng nghieäp, Haø Noäi. 22.Thaùi Vaên Tröøng (1999), Nhöõng heä sinh thaùi röøng nhieät ñôùi ôû Vieät Nam, NXB Khoa hoïc – kyõ thuaät, Haø Noäi, tr. 52 – 73. 23.Nguyeãn Haûi Tuaát – Ngoâ Kim Khoâi (1996), Xöû lyù thoáng keâ keát quaû thöïc nghieäm trong noâng laâm nghieäp treân maùy vi tính, NXB Noâng nghieäp, Haø Noäi, tr. 37 – 77. 24. Trung taâm döï baùo khí töôïng thuyû vaên khu vöïc Bình Thuaän(2005 – 2006), Toång hôïp baùo caùo khí töôïng thuyû vaên. 178 25.Töø ñieån sinh hoïc ( 2000), NXB Khoa hoïc – kyõ thuaät, Haø Noäi. 26. UBND huyeän Tuy Phong (2005), Baùo caùo toång hôïp QH – KH söû duïng ñaát huyeän Tuy Phong thôøi kì 2000 – 2010. 27.UBND tænh Bình Thuaän, Baùo caùo toång hôïp QH – KH söû duïng ñaát tænh Bình Thuaän thôøi kì 2000 – 2010. 28. Vieän thoâng tin – Thö vieän Y hoïc trung uông, y hoïc coå truyeàn Thieân Gia Dieäu Phöông. Irc – hueuni.edu.vn/dongy/search.plx? char. 29.WWF (2003), Soå tay höôùng daãn ñieàu tra vaø giaùm saùt ña daïng sinh hoïc, Chöông trình Ñoâng Döông, NXB Giao thoâng vaän taûi, Haø Noäi. TIEÁNG ANH 30. Anthony J. Whiten (1997), The Ecology of Java and Bali, volume II, Oxford University Press, P. 155. 31. Corse.inra.fr/ pub/egs pec 2. pdj. 32. C.A.B. Backer & R.C.Bakhuizen van denbrink II f. (1963 – 1968), Flora of Java, (F. Java) [accepts].. 33. David T. Jones (2004), the Citriods Page, davidtjones.info/index – file/citriods 4.htm 34. Grin (2000), Taxonomy information, . ars – grin.gov/ npgs/ sbml/ jhw/ public – html/ cgi – bin/taxon.pl?314255. 35. J. Hutchinson (1969), The families of flowering plants, Volum 1 – 2 , Oxford. 36. Walter T. Swingle (1926),The Botany of Citrus and Its Wild Relative . lib.ucr.edu/ agnic/ webber/ vol 1/ chapter 3. html. 37. Carpenter, J. B. & B. C. Reece (1969), Catalog of genera, Species, and Subordinate taxa in the Orange sub famili Aurantioideae( Rutaceae). 179 TIEÁNG PHAÙP 38.Lecomte, H. (1910), Flore geùneùrale de L’indo – Chine, Tome I, Partie B, Paris, p. 305 – 704. 39.Lecomte, H. (1937), Flore geùneùrale de L’indo – Chine, Tome I, Partie B, Paris, p. 237 – 700. ._.