Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, sinh hóa và kỹ thuật nuôi Nghêu Meretrix lyrata (Sowerby) đạt năng suất cao

1 MÅÍ ÂÁÖU rong saín læåüng khai thaïc thuíy saín haìng nàm trãn thãú giåïi thç âäüng váût Thán Mãöm (Mollusca) âoïng vai troì khaï quan troüng. Theo æåïc tênh täøng saín læåüng thuíy saín toaìn thãú giåïi nàm 1987, thç âäüng váût Thán Mãöm âæïng thæï hai våïi saín læåüng hån 7,5 triãûu táún trong âoï 7,25 triãûu táún thu âæåüc tæì biãøn, pháön coìn laûi ráút nhoí 0,27 triãûu táún thu tæì caïc thuíy væûc næåïc ngoüt. Nhoïm Hai Maính Voí (Bivalvia) chiãúm âa säú våïi 65,4% täøng saín læåüng Mollusca thu âæåüc, bao gäöm caïc loaìi Trai (Clam), Soì våïi 2,1 triãûu táún dáùn âáöu trong trong nhoïm Hai Maính Voí, Háöu (Oyster) 1 triãûu táún, Veûm (Mussel) 0,9 triãûu táún (FAO, 1989). Cuîng theo säú liãûu cuía FAO (1996) täøng saín læåüng thu âæåüc tæì nuäi träöng thuíy saín cuía thãú giåïi âaût 25,46 triãûu táún våïi täøng giaï trë 39,83 tè USD, trong âoï saín læåüng nuäi träöng caïc loaìi thuäüc Mollusca âæïng thæï hai âaût 17,2% cuía täøng saín læåüng vaì âaût 12,2% täøng giaï trë cuía toaìn thãú giåïi (Hayashi, 1996). ÅÍ vuìng ven biãøn Nam bäü nguäön låüi Mollusca cuîng ráút låïn. Saín læåüng khai thaïc haìng nàm âaût khoaíng 80-100 ngaìn táún âaî goïp pháön âaïng kãø trong viãûc cung cáúp thæûc pháøm cho nhán dán (Voî Sé Tuáún vaì Nguyãùn Hæîu Phuûng, 1998), laì nguäön thu nháûp chênh cho mäüt säú ngæ dán vuìng ven biãøn. Mäüt trong nhæîng âäúi tæåüng khai thaïc quan troüng nháút laì Nghãu (chiãúm khoaíng 60%). Nghãu coï tãn khoa hoüc laì Meretrix lyrata (Sowerby, 1851). Chuïng phán bäú raíi raïc åí vuìng biãøn Nam Bäü, thæåìng åí gáön caïc cæía säng nåi coï nãön âaïy caït buìn, vuìng phán bäú táûp trung cuía Nghãu laì åí ven biãøn thuäüc hai tènh Tiãön Giang vaì Bãún Tre. T 2 Nghãu laì loaûi thæûc pháøm coï giaï trë dinh dæåîng cao, chæïa khoaíng 56% protein tênh theo troüng læåüng khä (Træång Quäúc Phuï, 1998), thåm ngon âæåüc nhiãöu ngæåìi æa thêch. Nghãu sinh træåíng nhanh, sæïc sinh saín låïn, saín læåüng khai thaïc haìng nàm tæång âäúi cao. Træåïc âáy nghãu chuí yãúu âæåüc tiãu thuû trong näüi âëa, nhæng gáön âáy âaî âæåüc chãú biãún âäng laûnh xuáút kháøu, vç thãú chuïng tråí thaình âäúi tæåüng kinh tãú quan troüng cuía ngæ dán vuìng ven biãøn Nam bäü, laìm cho nghãö nuäi Nghãu phaït triãøn maûnh trong nhæîng nàm gáön âáy. Nuäi Nghãu laì mäüt nghãö måïi, trçnh âäü kyî thuáût coìn ráút tháúp mang tênh cháút quaíng canh laì chuí yãúu. Caïc nghiãn cæïu khoa hoüc vãö âäúi tæåüng naìy coìn quaï êt oíi háöu nhæ chæa âaïp æïng âæåüc tçnh hçnh phaït triãøn cuía nghãö nuäi. Hån thãú næîa, do quaín lyï nguäön låüi åí caïc âëa phæång chæa âæåüc chàût cheî, con ngæåìi âaî khai thaïc nguäön låüi naìy quaï mæïc laìm cho saín læåüng khai thaïc giaím, nguäön giäúng khan hiãúm dáön. Træåïc tçnh hçnh âoï chuïng täi tiãún haình nghiãn cæïu âãö taìi: “Nghiãn cæïu mäüt säú âàûc âiãøm sinh hoüc, sinh hoïa vaì kyî thuáût nuäi Nghãu Meretrix lyrata (Sowerby) âaût nàng suáút cao” Muûc âêch nghiãn cæïu cuía âãö taìi laì xaïc âënh mäüt säú âàûc âiãøm sinh hoüc cuía Nghãu, khaío saït caïc khêa caûnh kyî thuáût cuía mä hçnh nuäi âang âæåüc ngæ dán aïp duûng åí vuìng ven biãøn Nam Bäü âäöng thåìi âaïnh giaï nhæîng æu khuyãút âiãøm cuía mä hçnh. Dæûa trãn cå såí cuía nhæîng nghiãn cæïu vãö sinh hoüc vaì kãút quaí âiãöu tra, âãö xuáút caïc giaíi phaïp nuäi Nghãu nàng suáút cao. Näüi dung chênh cuía luáûn aïn bao gäöm nhæîng nghiãn cæïu vãö caïc laînh væûc nhæ sau: • Hçnh thaïi cáúu taûo. 3 • Phäø dinh dæåîng vaì thæïc àn chênh. • Sinh træåíng. • Sinh saín, muìa vuû sinh saín vaì sæû xuáút hiãûn nghãu giäúng trãn caïc baîi tæû nhiãn. • Mäüt säú chè tiãu sinh lyï. • Nhæîng biãún âäøi thaình pháön sinh hoïa trong cå thãø Nghãu qua caïc thaïng trong nàm. • Tçm hiãøu caïc khêa caûnh kyî thuáût cuía nghãö nuäi Nghãu cuía ngæ dán åí vuìng ven biãøn Tiãön Giang, Bãún Tre. Våïi nhæîng näüi dung nghiãn cæïu trãn, luáûn aïn âaî trçnh baìy âæåüc caïc âàûc âiãøm sinh hoüc cuía Nghãu. Kãút quaí nghiãn cæïu naìy seî laì cå såí khoa hoüc æïng duûng vaìo thæûc tiãùn saín xuáút. Luáûn aïn cuîng âaî trçnh baìy caïc khêa caûnh kyî thuáût cuía nghãö nuäi Nghãu vuìng Âäöng Bàòng Säng Cæíu Long, nhæîng æu âiãøm cuîng nhæ nhæîng tråí ngaûi vaì âãö xuáút hæåïng khàõc phuûc nhæîng nhæåüc âiãøm, caíi tiãún kyî thuáût nuäi Nghãu. Chuïng täi hy voüng ràòng kãút quaí nghiãn cæïu cuía âãö taìi seî laì cå såí khoa hoüc giuïp cho viãûc quaín lyï nguäön taìi nguyãn, caíi tiãún kyî thuáût vaì phaït triãøn nghãö nuäi Nghãu, náng cao cháút læåüng saín pháøm thu hoaûch, goïp pháön laìm äøn âënh vaì tàng nàng suáút nuäi Nghãu åí vuìng ven biãøn Nam Bäü. 4 CHÆÅNG 1 TÄØNG QUAN I. CAÏC NGHIÃN CÆÏU VÃÖ SINH HOÜC 1. Hçnh thaïi cáúu taûo vaì phán loaûi. rong caïc cäng trçnh nghiãn cæïu træåïc âáy vãö âàûc âiãøm hçnh thaïi, phán loaûi cuía âäüng váût Thán Mãöm chè coï mäüt säú cäng trçnh mä taí mäüt säú loaìi thuäüc giäúng Meretrix nhæ: Walter (1945) mä taí ba loaìi Meretrix lusoria Chem, Meretrix petechialis Lam vaì Meretrix tripla; Pierre (1952) mä taí mäüt loaìi Meretrix meretrix (Linnaeus); Anuwat (1995) mä taí hai loaìi thuäüc giäúng Meretrix laì Meretrix lusoria vaì M. meretrix. Ngoaìi caïc cäng trçnh trãn chæa coï cäng trçnh naìo mä taí loaìi Nghãu Meretrix lyrata ngoaûi træì cäng trçnh cuía Habe vaì Sadao (1966) vaì cäng trçnh cuía Nguyãùn Chênh (1996). Tuy nhiãn caïc cäng trçnh naìy chè mä taí så læåüc bàòng hçnh aính hçnh daûng bãn ngoaìi cuía nghãu (xem Hçnh 1). Hçnh 1: Hçnh daûng Nghãu Meretrix lyrata, (Habe & Sadao, 1966) Theo mä taí cuía hai taïc giaí trãn, vë trê phán loaûi cuía Meretrix lyrata nhæ sau: Ngaình Thán Mãöm : Mollusca Låïp Hai Maính Voí : Bivalvia Bäü Mang Tháût : Eulamellibranchia T 5 Phán Bäü : Heterodonta Liãn hoü Ngao : Veneracea Hoü Ngao : Veneridae Giäúng Ngao : Meretrix Loaìi Nghãu : Meretrix lyrata (Sowerby, 1851) Vãö màût cáúu taûo, coï nhiãöu taïc giaí nghiãn cæïu vãö hçnh thaïi cáúu taûo chung cuía Bivalvia nhæ: Purchon (1977), Thaïi Tráön Baïi (1978)... Theo mä taí cuía Quayle vaì Newkirk (1989) thç cáúu taûo hoü Veneridae khäng khaïc nhau nhiãöu so våïi caïc loaìi Bivalvia khaïc vaì âæåüc trçnh baìy qua hçnh sau: Hçnh 2: Hçnh thaïi cáúu taûo chung cuía nhoïm Nghãu Veneridae (Quayle & Newkirk 1989) Ngoaìi caïc cäng trçnh nghiãn cæïu kãø trãn, cho âãún nay chæa coï cäng trçnh naìo nghiãn cæïu kyî vãö hçnh thaïi cáúu taûo loaìi nghãu Meretrix lyrata. 6 2. Phán bäú. Theo Habe (1966) thç vuìng phán bäú cuía Nghãu laì vuìng biãøn áúm Táy Thaïi Bçnh Dæång tæì biãøn Âaìi Loan âãún Viãût Nam. ÅÍ Viãût Nam Nghãu phán bäú chuí yãúu åí vuìng ven biãøn Nam Bäü bao gäöm Goì Cäng Âäng (Tiãön Giang), Bçnh Âaûi, Ba Tri, Thaûnh Phuï (Bãún Tre), Cáöu Ngang, Duyãn Haíi (Traì Vinh), Vénh Cháu (Soïc Tràng), Vénh Låüi (Baûc Liãu), Ngoüc Hiãøn (Caì Mau) (Nguyãùn Hæîu Phuûng, 1996). Vuìng coï saín læåüng cao nháút laì ven biãøn thuäüc tènh Tiãön Giang vaì Bãún Tre (Nguyãùn Chênh, 1996). Caïc âàûc træng phán bäú cuía Nghãu cuîng âaî âæåüc mäüt säú taïc giaí nghiãn cæïu cho tháúy Nghãu phán bäú åí vuìng triãöu tháúp, thåìi gian phåi baîi tæì 2-8 giåì/ngaìy. Âäü sáu cæûc âaûi tçm tháúy Nghãu luïc næåïc roìng laì 1,5-2,5 m. Nghãu phán bäú åí vuìng coï nãön âaïy caït mën âãún caït trung coï pha láùn buìn loíng (10-18%), vaìo muìa mæa buìn loíng bao phuí nãön âaïy baîi Nghãu (1,5-2,5 cm). Âäü màûn tæì 7-25%o, nhiãût âäü laì 26-32oC, caïc yãúu täú mäi træåìng âàûc træng cuía baîi Nghãu biãún âäøi theo muìa roî rãût, chuïng âãöu phuû thuäüc vaìo læåüng mæa luî traìn qua vuìng ræìng ngáûp màûn âäø ra caïc baîi nghãu (Nguyãùn Taïc An vaì Nguyãùn Vàn Luûc, 1994). 3. Dinh dæåîng. Theo Purchon (1977), Thaïi Tráön Baïi (1978b), Quayle vaì Newkirk (1989) thç giai âoaûn áúu truìng thæïc àn cuía nhoïm Bivalvia laì Vi Khuáøn (Bacteria), taío Silic (Diatoms), muìn baî hæîu cå (Detritus) Nguyãn Sinh Âäüng Váût (Flagellata) coï kêch thæåïc nhoí khoaíng 10µ hoàûc nhoí hån. He vaì Wei (1984) nghiãn cæïu vãö thæïc àn vaì táûp tênh àn cuía áúu truìng Ruditapes philippinarum cho tháúy chuïng thêch àn taío Silic âån baìo säúng âaïy (benthic Diatoms). Khi cho áúu truìng àn häùn håüp giæîa taío âaïy vaì Chaetoceros sp, áúu 7 truìng sinh træåíng nhanh vaì tè lãû säúng âaût 80%. Áúu truìng àn häùn håüp cuía taío Dicrateria zhanjiangensis vaì Chaetoceros sp cuîng cho kãút quaí tæång tæû. Máût âäü thæïc àn trong næåïc 25000-50000 tãú baìo/lêt thç ráút täút cho áúu truìng. Ngoaìi ra taïc giaí coìn thæí nghiãûm cho áúu truìng àn taío Platymonas sp âäng laûnh vaì sáúy khä, taío âäng laûnh cho kãút quaí täút hån. Helm vaì Laing (1987) nghiãn cæïu sæí duûng loaìi taío Màõt Isochrysis affgalbana vaì loaìi taío Silic Chaetoceros calcitrans laìm thæïc àn cho áúu truìng Crassostrea gigas, C. rhizophorae, Mercenaria mercenaria vaì Tapes semidecussata. Thê nghiãûm tiãún haình tæì giai âoaûn áúu truìng chæî D âãún khi thaình áúu thãø. Kãút quaí taío Silic Chaetoceros cho sinh træåíng täút åí caïc nhoïm thæí nghiãûm, trong khi âoï taío Isochrysis chè täút cho M. mercenaria vaì T. semidecussaca. Laing (1987) æång 5 loaìi áúu truìng Bivalvia trong bãø tuáön hoaìn 50 lêt våïi thæïc àn laì taío tæåi, thæïc àn nhán taûo vaì khäng cho àn. Kãút quaí tè lãû sinh træåíng (tênh theo khäúi læåüng khä) laì 64% âäúi våïi nghiãûm thæïc taío tæåi, 54% âäúi våïi thæïc àn nhán taûo vaì háöu nhæ áúu truìng khäng tàng træåíng khi khäng cho àn. Riisgard (1988) nghiãn cæïu trãn âäúi tæåüng Mercenaria mercenaria, áúu truìng Veliger àn âæåüc taío coï âæåìng kênh trung bçnh laì 4µm vaì áúu truìng 3 ngaìy tuäøi coï thãø àn Taío coï âæåìng kênh täúi âa laì 6µm. Laing (1991) xæí duûng taío khä vaì taío tæåi Skeletonema costatum âãø nuäi áúu thãø (Juvenile) cuía Tapes philippinarum. Kãút quaí khi duìng häùn håüp 70% taío khä vaì 30% taío tæåi cho sinh træåíng täút hån laì chè cho àn mäüt loaûi. Giai âoaûn træåíng thaình thæïc àn cuía loaìi Bivalvia noïi chung vaì Nghãu noïi riãng laì muìn baî hæîu cå lå læíng trong næåïc vaì phiãu sinh thæûc váût. Theo Nguyãùn Hæîu Phuûng (1996) thç thaình pháön thæïc àn chênh cuía Nghãu vuìng Traì Vinh laì muìn baî hæîu 8 cå chiãúm tæì 75-90%, taío chiãúm tæì 10-25%. Trong thaình pháön taío, taío Silic chiãúm 90-95%, taío Giaïp chiãúm 3,3-6,6%, coìn laûi laì taío Lam, taío Luûc, taío Vaìng AÏnh chiãúm 0,8-1%. Nguyãùn Ngoüc Lám vaì Âoaìn Nhæ Haíi (1998) nghiãn cæïu dinh dæåîng cuía Soì Huyãút Anadara granosa cho tháúy thæïc àn cuía Soì laì muìn baî hæîu cå (93%) vaì taío (7%), ngoaìi ra coìn tçm tháúy Nguyãn Sinh Âäüng Váût trong ruäüt cuía Soì nhæ Tintinnopsis vaì Cocliella. Trong thaình pháön taío Silic chiãúm 92%, taío Giaïp chiãúm 4% vaì caïc nhoïm khaïc chiãúm 4%. Trong caïc nghiãn cæïu vãö dinh dæåîng thç âa säú âãöu táûp trung nghiãn cæïu vãö thæïc àn cuía áúu truìng trong saín xuáút giäúng nhán taûo, mäüt säú êt nghiãn cæïu vãö táûp tênh dinh dæåîng vaì thæïc àn chung cho nhoïm Bivalvia giai âoaûn træåíng thaình. Caïc nghiãn cæïu háöu nhæ thæûc hiãûn trãn nhiãöu âäúi tæåüng, chè coï duy nháút mäüt nghiãn cæïu vãö thæïc àn cuía Nghãu (Meretrix lyrata) vuìng biãøn Traì Vinh åí giai âoaûn træåíng thaình. 4. Sinh træåíng. Nhiãût âäü aính hæåíng âãún hoaût âäüng sinh lyï vaì chi phäúi âãún sinh træåíng cuía sinh váût cho nãn háöu hãút caïc nghiãn cæïu âãöu táûp trung tçm hiãøu mäúi quan hãû giæîa nhiãût âäü vaì sinh træåíng cuía Bivalvia. Nhæîng nghiãn cæïu ban âáöu cuía nghiãöu taïc giaí trãn âäúi tæåüng Crassostrea, Mercenaria vaì Mytilus nhàòm xaïc âënh khoaíng nhiãût âäü täúi æu cho sinh træåíng vaì nhiãût âäü truï âäng. Mäüt säú nghiãn cæïu khaïc âaî nãu lãn khoaíng nhiãût âäü täúi æu cho sinh træåíng cuía Crassotrea virginica, Mercenaria mercanaria, Mytilus californianus vaì Tivela stultorum, khi nhiãût âäü ngoaìi khoaíng täúi æu täúc âäü sinh træåíng seî giaím (Vakily, 1992). Mercenaria mercenaria nuäi åí cæía cäúng cuía mäüt traûm thuíy âiãûn (nhiãût âäü næåïc áúm hån) låïn nhanh gáúp âäi so våïi nhæîng caï thãø khaïc (Ansell, 1968), äng cuîng cho ràòng åí phêa Bàõc M. mercenaria chè 9 sinh træåíng trong muìa heì trong khi åí phêa Nam sæû sinh træåíng diãùn ra quanh nàm. Mäúi tæång quan giæîa täúc âäü sinh træåíng vaì nhiãût âäü åí phêa Bàõc roî hån åí phêa Nam. Ngoaìi nhiãût âäü thç thæïc àn cuîng coï vai troì quan troüng trong sinh træåíng. Tæång tæû, Gilbert (1973) so saïnh täúc âäü sinh træåíng cuía Macoma balthica trong âiãöu kiãûn biãún âäüng låïn cuía thåìi tiãút. Kãút quaí cho tháúy kêch thæåïc täúi âa vaì sinh træåíng giaím, tuäøi thoü tàng khi âi tæì vé âäü tháúp âãún vé âäü cao. Nhiãût âäü caìng tháúp muìa sinh træåíng caìng ngàõn. ÅÍ vuìng nhiãût âäü tháúp, M. balthica duìng nhiãöu nàng læåüng âãø hä háúp hån laì nàng læåüng cho sinh træåíng vaì ngæåüc laûi. Angell (1986) nghiãn cæïu sinh træåíng cuía loaìi Crassostrea paraibanensis cho tháúy trong âiãöu kiãûn âáöy âuí thæïc àn, täúc âäü sinh træåíng nhanh khi nhiãût âäü tàng, chuïng âaût 15cm chiãöu cao sau mäüt nàm. ÅÍ vuìng Âäng Bàõc Venezuela, Háöu âaût cåî thæång pháøm (6cm) trong khoaíng thåìi gian khäng âáöy 6 thaïng. MacDonald vaì Thomson (1988) cho ràòng quáön thãø Placopecten magellanicus säúng åí vuìng næåïc sáu coï kêch thæåïc caï thãø täúi âa nhoí hån so våïi quáön thãø säúng åí vuìng næåïc näng. Kãút quaí nghiãn cæïu loaìi M. balthica vaì Patinopecten caurinus cuîng cho kãút quaí tæång tæû. Modassir (1990) nghiãn cæïu sinh træåíng vaì sæïc saín xuáút cuía Meretrix casta åí cæía säng Mandovi (ÁÚn Âäü) cho tháúy täúc âäü sinh træåíng trung bçnh laì 3mm/thaïng, sæïc saín xuáút trung bçnh laì 31,38g/m2/nàm (theo váût cháút khä) vaì tè säú B/P laì 3,4. Ho (1991) nghiãn cæïu sinh træåíng cuía Meretrix lusoria nuäi trong ao vaì bãø thaí giäúng cåî 1g (15,9mm chiãöu daìi) våïi 6 máût âäü khaïc nhau tæì 60 âãún 360 con/m2. Sau 11 thaïng nuäi, Nghãu âaût 16,7g (40,2mm) åí lä nuäi trong ao. Nghãu nuäi trong bãø âaût 8,3 g (31,7mm) vaì 3,9 g (24,6mm) åí máût âäü 60 vaì 360 con/m2. 10 Voî Sé Tuáún vaì Hæïa Thaïi Tuyãún (1997) dæûa vaìo ván voí âãø nghiãn cæïu vãö sinh træåíng cuía Soì Läng Anadara antiquata åí vuìng biãøn Bçnh Thuáûn, kãút quaí quaï trçnh hçnh thaình ván voí khäng tæång quan våïi biãún thiãn nhiãût âäü maì coï tæång quan våïi nguäön thæïc àn. Taïc giaí cuîng âaî thiãút láûp mäúi quan hãû giæîa chiãöu daìi vaì tuäøi theo phæång trçnh Von Bertalanffy våïi caïc hãû säú K = 0,712; to = -0,031; L∞= 54,6mm âäúi våïi Soì säúng trong âiãöu kiãûn thuáûn låüi vaì K = 0,632; to = -0,049; L∞= 46,9mm âäúi våïi Soì säúng trong âiãöu kiãûn báút låüi. 5. Sinh saín. Tuyãún sinh duûc cuía nhoïm Bivalvia thæåìng phán tênh, cuîng coï mäüt säú træåìng håüp læåîng tênh. Nghiãn cæïu cuía Appeldorn (1984) trãn âäúi tæåüng Mya arenaria (soft shell clam) tæì 25 quáön thãø khaïc nhau cho tháúy tè lãû âæûc laì 48% vaì caïi laì 52%. Thaïi Tráön Baïi (1978) cho ràòng mäüt säú giäúng loaìi coï tuyãún sinh duûc læåîng tênh nhæ Pecten, Teredo... coìn laûi âa säú laì âån tênh. Âàûc biãût åí Háöu (Crassostrea) coï hiãûn tæåüng thay âäøi tuyãún sinh duûc, âæûc chuyãøn thaình caïi vaì ngæåüc laûi, hiãûn tæåüng naìy làûp âi làûp laûi suäút âåìi säúng. Kenedy (1985) theo doîi quaï trçnh hçnh thaình giao tæí cuía loaìi Corbicula sp (Asiatic clam) åí Maryland. Máùu nghiãn cæïu tuyãún sinh duûc âæåüc thu haìng thaïng tæì 12/1981 âãún 10/1983 cho tháúy Corbicula sp læåîng tênh, tuyãún sinh duûc âæûc vaì caïi luän hiãûn diãûn qua caïc thaïng trong nàm ngay caí trong muìa âäng. Tuyãún sinh duûc âæûc vaì caïi phaït triãøn trãn cuìng mäüt nang (Follicule). Corbicula sp thæåìng sinh saín vaìo muìa xuán vaì muìa thu. Âäúi våïi nhoïm Bivalvia thç nhçn hçnh daûng bãn ngoaìi ráút khoï xaïc âënh giåïi tênh. Chè coï thãø phán biãût âæûc caïi khi quan saït tuyãún sinh duûc. Khi thaình thuûc, tuyãún sinh duûc caïi thæåìng coï maìu vaìng nhaût, hay maìu cam nhaût, tuyãún sinh duûc âæûc coï 11 maìu tràõng âuûc. Nghiãn cæïu cuía Vakily (1989) trãn Veûm Xanh (Perna viridis) cho tháúy khi thaình thuûc sinh duûc con caïi coï tuyãún sinh duûc maìu vaìng hay maìu cam, con âæûc tuyãún sinh duûc coï maìu tràõng âuûc. Vaìi loaìi caï biãût nhæ Soì Huyãút (Anadara granosa), khi thaình thuûc sinh duûc con âæûc coï maìu vaìng nhaût, con caïi coï maìu âoí häöng (Broom, 1985). Tuy nhiãn, quan saït bàòng màõt thæåìng chè coï thãø xaïc âënh giåïi tênh nhæng khäng thãø âaïnh giaï mæïc âäü thaình thuûc cuía tuyãún sinh duûc. Âãø âaïnh giaï chênh xaïc mæïc âäü thaình thuûc sinh duûc coï thãø sæí duûng phæång phaïp quan saït tãú baìo sinh duûc (træïng, tinh truìng) vaì quan saït tiãu baín laït càõt (Quayle & Newkirk, 1989). ƒ Quan saït tãú baìo sinh duûc: giaíi pháùu tuyãún sinh duûc, láúy dëch chaíy ra tæì tuyãún sinh duûc traíi lãn lam kênh vaì quan saït trãn kênh hiãøn vi våïi âäü phoïng âaûi x100. Dæûa vaìo hçnh daûng cuía træïng vaì khäúi noaîn hoaìng ta coï thãø æåïc âoaïn giai âoaûn phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc cuía con caïi. Âäúi våïi con âæûc vç kêch thæåïc tãú baìo sinh duûc quaï beï cho nãn khoï xaïc âënh caïc giai âoaûn phaït triãøn, chè coï thãø xaïc âënh giai âoaûn chên cuía tuyãún sinh duûc. ÅÍ giai âoaûn chên, tinh truìng seî cæí âäüng khi cho vaìo trong næåïc. Phæång phaïp naìy chè coï thãø âaïnh giaï mæïc âäü thaình thuûc cuía tuyãún sinh duûc mäüt caïch tæång âäúi. ƒ Quan saït tiãu baín laït càõt: quan saït tiãu baín laït càõt giuïp ta âaïnh giaï chênh xaïc caïc giai âoaûn thaình thuûc cuía tuyãún sinh duûc. Tuy nhiãn, âoìi hoíi phaíi coï duûng cuû, thiãút bë cáön thiãút, quaï trçnh chuáøn bë máùu càõt cäng phu, tè mè (quaï trçnh chuáøn bë máùu càõt xem pháön phæång phaïp nghiãn cæïu). Khi nghiãn cæïu tiãu baín laït càõt trãn mäüt säú âäúi tæåüng nhæ Mytilus, Crassostrea, Pecten, Pinctada... Nguyãùn Chênh (1974), Imai (1977), Quayle vaì Newkirk (1989) vaì Gervis & Sims (1992) âãöu phán chia sæû phaït triãøn cuía tuyãún sinh 12 duûc thaình 5 giai âoaûn (0-4). Caïc giai âoaûn phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc coï thãø toïm tàõt nhæ sau: ƒ Giai âoaûn 0 (Khäng xaïc âënh): Tuyãún sinh duûc khäng roî raìng, chæa coï sæû hiãûn diãûn cuía nang follicule, åí giai âoaûn naìy khäng xaïc âënh âæåüc giåïi tênh. Mä leydig chiãúm toaìn bäü tuyãún sinh duûc. ƒ Giai âoaûn 1 (Tiãön giao tæí): Quaï trçnh taûo giao tæí bàõt âáöu våïi sæû xuáút hiãûn cuía caïc nang follicule chen láùn trong mä leydig. Tãú baìo sinh duûc phaït triãøn trãn vaïch nang. Giai âoaûn 2 (Phaït triãøn têch cæûc, sàõp chên) Nang follicule phçnh to chiãúm gáön hãút khäúi näüi taûng, mä leydig giaím nhanh, caïc giao tæí hçnh thaình nhæng chæa chên. Noaîn baìo âaî têch luîy noaîn hoaìng, mäüt vaìi noaîn baìo gia tàng kêch thæåïc vaì âaût giai âoaûn chên. ƒ Giai âoaûn 3 (Chên, sinh saín) Nang tinh phäöng lãn vaì háöu hãút chæïa træïng vaì tinh truìng, vaïch nang moíng dáön, tuyãún sinh duûc åí traûng thaïi chên. Træïng sàôn saìng thuû tinh vaì tinh truìng coï khaí nàng hoaût âäüng. ƒ Giai âoaûn 4 (Giai âoaûn nghè) Sau khi sinh saín, vaïch caïc nang bë raïch, bãn trong coìn soït laûi mäüt êt tinh truìng vaì træïng. Giai âoaûn naìy mä sinh duûc bë thay thãú dáön båíi mä leydig. Mäüt säú taïc giaí coï caïch phán chia khaïc nhæ Xu (1988) phán chia giai âoaûn phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc Corbicula fluminea Muller åí con caïi gäöm caïc giai âoaûn: gia tàng (Proliferation), tiãön noaîn hoaìng (previtelline), noaîn hoaìng (vitelline), thaình thuûc (maturation), ruûng træïng (ovulation) vaì con âæûc gäöm gia tàng 13 (proliferation), sinh træåíng (growth), sinh tinh (spermiogenesis), thaình thuûc (maturation), räùng (empty). Chung, Kim vaì Lee (1989) khaío saït quaï trçnh thaình thuûc sinh duûc cuía Mactra chinensis Philippi cho tháúy haìng nàm chu kyì phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc coï 5 giai âoaûn: nhán lãn (multiplicative) thaïng 1-2, sinh træåíng (growing) thaïng 2-4, thaình thuûc (mature) thaïng 4-5, taìn luûi (spent) thaïng 6-7, thoaïi hoïa vaì giai âoaûn nghè (degenerative and rest) thaïng 8-12. Ngao cåî 3,5-3,9 cm âaût tè lãû thaình thuûc 50% vaì Ngao låïn hån 5 cm âaût tè lãû thaình thuûc 100%. Muìa vuû sinh saín cuía caïc loaìi Bivalvia coï liãn quan âãún yãúu täú mäi træåìng, thåìi tiãút nhæ: näöng âäü muäúi, thuíy triãöu, doìng chaíy... âàûc biãût laì nhiãût âäü. Vuìng än âåïi muìa sinh saín thæåìng vaìo muìa xuán. Trong thuíy væûc vuìng än âåïi chu kyì phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc theo sæû tàng nhiãût âäü vaìo muìa xuán, tuyãún sinh duûc hoaìn toaìn chên khi nhiãût âäü âaût âãún ngæåîng sinh saín. ÅÍ vuìng nhiãût âåïi näöng âäü muäúi biãún âäøi låïn. Sæû biãún âäøi naìy laìm kêch thêch quaï trçnh sinh saín. Bivalvia vuìng nhiãût âåïi coï muìa sinh saín keïo daìi vaì keïm táûp trung hån so våïi Bivalvia vuìng än âåïi (Quayle & Newkirk, 1989). Jayabal vaì Kalyani (1986) theo doîi chu kyì sinh saín cuía ba loaìi Bivalvia kinh tãú Meretrix meretrix (L.), M. casta (Chemnitz) vaì Katelysia opima (Gmelin) åí cæía säng Vellar (ÁÚn Âäü). Kãút quaí cho tháúy muìa sinh saín cuía ba loaìi trãn keïo daìi tæì thaïng 2-9. Tè lãû con âæûc håi nhiãöu hån con caïi nhæng caí hai âãöu thaình thuûc trong cuìng thåìi gian. Áúu truìng Veliger xuáút hiãûn nhiãöu tæì thaïng 3-5. Nash (1988) nghiãn cæïu mä tuyãún sinh duûc Tridacna gigas åí Arlington Reef vaì Great Barrier Reef (Australia) tæì thaïng 11/1978 âãún 1/1980 cho tháúy muìa vuû sinh 14 saín chênh tæì thaïng 1-3 haìng nàm. Braley (1988) cuîng coï kãút luáûn gáön tæång tæû, muìa sinh saín cuía Tridacna gigas laì tæì thaïng 10-2 Bell (1988) nghiãn cæïu muìa vuû sinh saín cuía Tridacna squamosa vaì T. gigas åí Papua New Guinea bàòng phæång phaïp quan saït tãú baìo sinh duûc haìng thaïng. Kãút quaí khäng xaïc âënh âæåüc muìa vuû sinh saín táûp trung cuía T. gigas nhæng tuyãún sinh duûc cuía T. squamosa phaït triãøn trong thaïng 8-10. Shpigel vaì Fridman (1990) âaî xaïc âënh cåî thaình thuûc cuía Tapes semidecussatus laì 2,51±0,52 g vaì tuäøi thaình thuûc láön âáöu tiãn laì sau 1 nàm. Mäüt säú caï thãø thaình thuûc luïc 6-7 thaïng tuäøi, muìa thaình thuûc táûp trung laì thaïng 5-7 vaì 11-1. Khi thaình thuûc sinh duûc Bivalvia âeí træïng vaì tinh truìng vaìo mäi træåìng næåïc, sæû thuû tinh xaíy ra trong næåïc. Sæû sinh saín coï thãø xaíy ra mäüt hoàûc nhiãöu láön, thåìi gian coï thãø ngàõn hoàûc daìi, mäüt ngaìy hoàûc haìng tuáön tuìy theo loaìi, âäü chên cuía tuyãún sinh duûc vaì âiãöu kiãûn mäi træåìng (Quayle & Newkirk, 1989). Nghiãn cæïu cuía Kalyanasumdaram vaì Ramamoorthi (1987) cho tháúy træïng cuía Meretrix meretrix (L.) coï âæåìng kênh khoaíng 60-70µm. Sau khi thuû tinh 15-20 phuït cæûc cáöu xuáút hiãûn, phán chia thaình 2 tãú baìo khäng âãöu nhau trong 1 giåì, láön phán chia thæï 2 vaì 3 caïch nhau mäùi 10 phuït. Saïu giåì sau thuû tinh, phäi phaït triãøn thaình áúu truìng Trochophore säúng phuì du vaì 10 giåì sau âoï áúu truìng Trochophore phaït triãøn thaình áúu truìng chæî D (straight-hinge stage). Áúu truìng chæî D daìi khoaíng 80µm (cao 60µm) vaì chuïng tiãúp tuûc sinh træåíng âãún 90-100µm. Vaìo ngaìy thæï 5 âènh voí âæåüc hçnh thaình trãn âæåìng baín lãö (umbo stage) luïc naìy áúu truìng daìi 110µm, ngaìy thæï 9 áúu truìng âaût 150µm. Ngaìy thæï 10 chán cuía áúu truìng phaït triãøn vaì hçnh thaình áúu truìng Veliger daìi 160µm (cao 140µm). Ngaìy thæï 12 áúu truìng Veliger biãún thaïi thaình áúu truìng baïm (spat) vaì chuyãøn sang säúng âaïy. Trong quaï trçnh biãún 15 thaïi, voìm miãûng (velum) cuía áúu truìng thoaïi hoïa, mang vaì chán phaït triãøn hoaìn thiãûn. 6. Nghiãn cæïu vãö sinh saín nhán taûo vaì di truyãön. Lénh væûc nghiãn cæïu naìy hiãûn nay âang âæåüc nhiãöu taïc giaí quan tám. Caïc nghiãn cæïu thæûc nghiãûm thæåìng âæåüc thæûc hiãûn trãn caïc âäúi tæåüng vuìng än âåïi. Gibbons (1984) duìng serotonin 2 mM våïi liãöu læåüng 0,4 ml/caï thãø âãø kêch thêch sinh saín saïu loaìi. Tiãm serotonin vaìo tuyãún sinh duûc âãø kêch thêch loaìi Argopecten irradians, Crassostrea virginica vaì Spisula solidissima vaì tiãm serotonin vaìo cå kheïp voí træåïc cuía Aretica islandica, Geukensia demissa vaì Mercenaria mercenaria. Kãút quaí táút caí sinh saín sau 15 phuït. Alcazar, Solis vaì Alcala (1987) duìng serotonin kêch thêch Hippopus porcellanus sinh saín. ÁÚu truìng phaït triãøn vaì coï táûp tênh giäúng nhæ nhæîng loaìi thuäüc hoü Tridacnidae. Tè lãû säúng cuía áúu truìng 30 ngaìy tuäøi laì 0,76% tênh tæì træïng thuû tinh. Luttmer vaì Longo (1988) theo doîi sæû biãún âäøi nhán cuía tinh truìng bãn trong træïng cuía loaìi Spisula solidissima. Nhán cuía tinh truìng thay âäøi qua 4 pha: giai âoaûn tuïi máöm (germinal vesicle stage), tan biãún tuïi máöm (germinal vesicle breakdown), hçnh thaình cæûc cáöu (porlar body formation) vaì phaït triãøn tiãön nhán (pronucleus development). Nhán tinh truìng giaîn åí pha 1, 2 vaì 4 vaì co laûi åí pha 3. Hirai (1988) duìng 5-hyrdoxythyptamine 2,0 mM âãø kêch thêch Spisula sodidissima vaì S. sachalinensis sinh saín (liãöu læåüng 0,4 ml). Caí hai loaìi âãöu sinh saín sau 2-3 phuït xæí lyï, træïng thuû tinh vaì phaït triãøn bçnh thæåìng. 16 Downing vaì Allen (1987) gáy tam bäüi thãø trãn Crassostrea gigas bàòng Cytochalasin B 1mg/lêt åí caïc nhiãût âäü 18, 20 vaì 25oC trong 15 phuït. Kãút quaí thu âæåüc tè lãû træïng tam bäüi thãø åí caïc nhiãût âäü 18, 20 vaì 25oC láön læåüt laì 62, 74 vaì 88%. Trinidad Roa (1988) duìng serotonin vaì dëch nghiãön tuyãún sinh duûc (gonad slurry) âãø kêch thêch caïc loaìi Tridacna sinh saín. Serotonin êt taïc duûng hån dëch nghiãön tuyãún sinh duûc. Alcazar (1988) cuîng duìng serotonin âãø kêch thêch Tridacna gigas, T. derasa, T. squamosa, T. maxima, T. crocea, Hippopus hippopus vaì H. porcelanus sinh saín. H. hippopus sinh saín våïi säú læåüng træïng cao nháút. Gosling vaì Nolan (1989) gáy tam bäüi thãø bàòng säúc nhiãût âäü vaì bàòng cytochalasin-B. Træïng thuû tinh âæåüc gáy säúc åí 32oC trong 10 phuït hoàûc xæí lyï våïi Cytochalasin-B 0,5 mg/lêt. Kãút quaí åí thê nghiãûm âæåüc xaïc âënh åí giai âoaûn phán càõt 32 - 64 tãú baìo. ÅÍ lä gáy säúc nhiãût âäü cho kãút quaí täút 55% cho tam bäüi thãø, åí lä xæí lyï Cytochalasin B näöng âäü 0,5mg/lêt chè cho 50% laì tam bäüi thãø. Diter vaì Dufy (1990) nghiãn cæïu âa bäüi thãø åí Ruditapes philippinarum. Duìng Cytochalasin B 1mg/lêt, 5 phuït sau thuû tinh (træåïc khi cæûc cáöu I xuáút hiãûn) hoàûc 45 phuït sau thuû tinh (træåïc khi phán càõt láön I). Kãút quaí cho ra láön læåüt laì 64,4±7,8% vaì 28,3±2,3% phäi tæï bäüi sau 6 giåì. Tuy nhiãn, khäng coï áúu truìng naìo mang tæï bäüi thãø åí thåìi âiãùm 4 thaïng tuäøi. Dufy vaì Diter (1990) cuîng duìng Cytochalasin B (1mg/lêt) kêch thêch Ruditapes philippinarum taûo ra phäi tam bäüi. Xæí lyï Cytochalasin 15 phuït åí nhiãût âäü 25oC âäúi våïi træïng (sau thuû tinh 20-35 phuït) âaî taûo ra 75,8±5,7% phäi tam bäüi. Nhçn chung caïc nghiãn cæïu vãö sinh hoüc cuía Bivalvia âa säú táûp trung vaìo nghiãn cæïu sinh hoüc sinh saín vaì kyî thuáût saín xuáút giäúng mäüt säú âäúi tæåüng kinh tãú. Trong säú âoï coï mäüt säú cäng trçnh liãn quan âãún caïc loaìi thuäüc giäúng Meretrix nhæ 17 M. meretrix, M. lusoria vaì M. casta. Trãn thãú giåïi chæa coï cäng trçnh naìo nghiãn cæïu vãö sinh hoüc cuía loaìi M. lyrata. ÅÍ Viãût Nam chè coï mäüt vaìi cäng trçnh nghiãn cæïu vãö phán bäú vaì âaïnh giaï nguäön låüi Nghãu åí Traì Vinh cuía Nguyãùn Taïc An vaì Nguyãùn Vàn Luûc (1994) hoàûc Nguyãùn Hæîu Phuûng (1996), Voî Sé Tuáún vaì Nguyãùn Hæîu Phuûng (1998). Do váûy, viãûc nghiãn cæïu sinh hoüc cuía Nghãu laì nhu cáöu thæûc tiãùn nhàòm laìm cå såí cho nghãö nuäi Nghãu åí vuìng ven biãøn Nam Bäü. II. CAÏC NGHIÃN CÆÏU SINH LYÏ, SINH HOÏA VAÌ TÊCH TUÛ ÂÄÜC TÄÚ. 1. Caïc nghiãn cæïu vãö sinh lyï vaì sæû têchtuû âäüc täú. Caïc nghiãn cæïu vãö sinh lyï âãöu chuï yï âãún caïc taïc nhán bãn ngoaìi aính hæåíng âãún hoaût âäüng säúng cuía Bivalvia, âàûc biãût laì aính hæåíng cuía âäüc täú vaì khaí nàng têch thuû âäüc täú trong cå thãø cuía chuïng. Nghiãn cæïu cuía Shumway (1983) cho tháúy caïc nhán täú bãn trong (kêch thæåïc cå thãø, bãö màût mang..) vaì caïc nhán täú bãn ngoaìi (nhiãût âäü, âäü muäúi, haìm læåüng oxy hoìa tan trong næåïc, thæïc àn...) âaî aính hæåíng âãún âãún cæåìng âäü hä háúp cuía Mulinia lateralis. Karunasagar (1984) âaî xaïc âënh mæïc âäü têch tuû âäüc täú PSP (paralytic shellfish poison) cuía Ngao Meretrix casta åí Mangalore (ven biãøn phêa Táy ÁÚn Âäü), khoaíng 18.000 MU/100g. Háöu Crassostrea cucultata cuîng têch tuû PSP åí mæïc ráút cao, chuïng têch tuû PSP trong cå thãø láu hån Meretrix casta. Reid (1984) nghiãn cæïu váún âãö sinh lyï dinh dæåîng cuía Tridacna gigas cho tháúy chuïng coï táûp tênh bàõt mäöi theo chu kyì. Sæû tiãu hoïa protein vaì tinh bäüt näüi baìo khäng cuìng chu kyì våïi chu kyì bàõt mäöi. Sæû tiãút men tiãu hoïa cuîng khäng âäöng nháút åí caïc giai âoaûn trong chu kyì bàõt mäöi. Akarte, Hiwale vaì Mane (1986) xaïc âënh khaí nàng chëu âæûng cuía Meretrix meretrix (L.) âäúi våïi monocrotophos trong âiãöu kiãûn phoìng thê nghiãûm. Kãút quaí 18 LC50 trong 96 giåì laì 0,25ppm vaì phæång trçnh häöi qui tæång quan giæîa tè lãû chãút vaì logarit cuía näöng âäü (logX) laì Y=7,226+3,489logX. Patel (1988) thê nghiãûm aính hæåíng cuía selenium (Se) vaì Glutathione (GSH) lãn sæû têch tuû thuíy ngán (Hg) cuía Ngao Meretrix casta nuäi trong mäi træåìng coï haìm læåüng Hg tæì 0,1-5,0mg/lêt. Sæû têch tuû ráút cao xaíy ra trong 24 giåì nhæng sau 7 ngaìy thç haìm læåüng Hg têch tuû trong cå thãø Ngao khäng tàng. Thê nghiãûm nuäi 4 loaìi Bivalvia trong mäi træåìng coï chæïa 0,1 mgHg/lêt, kãút quaí Perna viridis têch tuû Hg cao nháút (47 ppm) kãú âãún laì hai loaìi Anadara granosa vaì A. rhombea (25 ppm), tháúp nháút laì Meretrix casta (9 ppm). Selenium khäng ngàn caín quaï trçnh têch tuû Hg nhæng GSH hoaìn toaìn æïc chãú sæû têch tuû Hg trong cå thãø caïc loaìi Bivalvia. Rajendran (1989) thê nghiãûm aính hæåíng cæía näng dæåüc nhæ DDT, lindane vaì endosulfan (nhoïm c._.hlo hæîu cå) lãn caï cæía säng vaì Bivalvia trong hãû thäúng næåïc chaíy. Kãút quaí giaï trë LC50 trong khoaíng thåìi gian 24, 48, 72, 96 vaì 120 giåì giaím dáön. DDT coï tênh âäüc ráút cao kãú âãún laì lindane vaì endosulfan. Bivalvia coï khaí nàng chëu âæûng âäüc täú cao hån caï. Renard & Cochard (1989) nghiãn cæïu aính hæåíng cuía caïc cháút cryoprotectants (methanol, ethylene glycol, 1-2 propanediol...) âãún sinh hoïa vaì âiãöu hoìa aïp suáút tháøm tháúu åí phäi cuía caïc loaìi Crassostrea gigas Thunberg, Ruditapes philippinarum Reeve vaì Pecten maximus (L). Methanol êt âäüc âäúi våïi phäi cuía Crassostrea vaì Ruditapes. Gustafson (1991) thê nghiãûm aính hæåíng cuía âäü muäúi vaì nhiãût âäü lãn tè lãû säúng, sinh træåíng cuía voí vaì biãún thaïi cuía áúu truìng Cyrtoleura costata. Tè lãû säúng âaût 70% åí caïc lä thê nghiãûm, áúu truìng biãún thaïi åí ngaìy thæï 12 luïc chiãöu daìi voí trung bçnh laì 317 µm, täúc âäü sinh træåíng 0,19 mm/ngaìy cho 60 ngaìy sau khi nåí. 19 Patel vaì Anthony (1991) nghiãn cæïu aính hæåíng cuía muäúi cadmium vä cå (chloride, nitrate, sulfate, carbonate, acetate vae iodide) vaì muäúi hæîu cå (EDTA, NTA vaì acid hæîu cå) lãn 6 loaìi Bivalvia nhiãût âåïi: Anadara granosa, A. rhombea, Meretrix casta, Katelysia opima Perna viridis vaì P. indica åí phêa Nam ÁÚn Âäü tæì 1986-1989. Sæû têch tuû cadmium (Cd) xaíy ra cao nháút åí lä thê nghiãûm våïi CdSO4 kãú âãún laì CdI2, (C2H5COO)2Cd, CdCl2, Cd(NO3)2 vaì CdCO3. Giaï trë LC50 96 giåì âaût cao nháút åí lä thê nghiãûm våïi CdCl2 (3,5 µg/ml) kãú âãún laì Cd(NO3)2, (C2H5COO)2Cd, CdI2, CdSO4 (1,8µg/ml). Sæû têch tuû Cd coï tæång quan tuyãún tênh våïi thåìi gian thê nghiãûm vaì âaût cao nháút åí lä thê nghiãûm våïi Anadara kãú âãún laì Meretrix vaì Perna. Khi coï sæû hiãûn cuía Zn vaì Cu trong mäi træåìng thê nghiãûm seî æïc chãú sæû têch tuû Cd (giaím 15-20%), EDTA, NTA vaì GSH cuîng æïc chãú sæû têch tuû Cd (1/2-1/3 láön). Acid hæîu cå khäng laìm aính hæåíng âãún quaï trçnh têch tuû Cd. Mæïc têch tuû Cd tè lãû nghëch våïi näöng âäü muäúi nhæng Zn vaì Cu æïc chãú sæû têch tuû Cd åí moüi näöng âäü muäúi. Sadiq, Zaidi vaì Alam (1992) xaïc âënh haìm læåüng chç (Pb) têch tuû trong cå thãø cuía Meretrix meretrix, trong buìn vaì trong næåïc biãøn åí vënh Arabian. Kãút quaí haìm læåüng Pb têch tuû trong cå thãø Ngao biãún âäüng tæì 0,01-2,91mg/kg, trong buìn laì 1,12- 23,57mg/kg vaì trong næåïc laì 1,7-4,22µg/lêt. Sæû têch tuû Pb trong cå thãø Ngao khäng coï tæång quan våïi khäúi læåüng vaì chiãöu daìi cå thãø nhæng coï tæång quan våïi haìm læåüng Pb trong buìn. Sadiq vaì Alam (1992) xaïc âënh mæïc tiïch tuû Hg cuía Meretrix meretrix (vënh Arabian) våïi caïc cåî vaì näöng âäü muäúi khaïc nhau. Kãút quaí haìm læåüng Hg trong mä cuía Ngao biãún âäüng tæì 5-160µg/kg (tênh theo khäúi læåüng tæåi). Kêch cåî Ngao vaì näöng âäü muäúi aính hæåíng âãún sæû têch tuû Hg. 20 Sadiq, Alam vaì Al Mohanna (1992) xaïc âënh sæû têch tuû nickel (Ni) vaì vanadium (V) cuía Meretrix meretrix (vënh Arabian) säúng trong caïc näöng âäü muäúi khaïc nhau. Haìm læåüng Ni, V trong cå thãø Ngao biãún âäüng tæì 0,35-2,61 mg/kg vaì 0,13-0,35 mg/kg. Haìm læåüng Ni vaì V trong mäi træåìng ráút cao åí phêa Bàõc vuìng vënh, nåi coï nhiãöu moí dáöu. Chin vaì Chen (1993) nghiãn cæïu sæû têch tuû Hg trong cå thãø cuía Meretrix lusoria cho tháúy khi nuäi Ngao trong mäi træåìng coï chæïa Hg våïi haìm læåüng 5 vaì 50µg/lêt thç mæïc têch tuû Hg trong cå thãø Ngao láön læåüt laì 4,247-7,084µg/g vaì 9,956- 13,643µg/g (tênh theo khäúi læåüng khä). Mæïc têch tuû Hg trong mang vaì näüi taûng cao hån trong maìng aïo, cå kheïp voí, chán vaì trong maïu. Hg têch tuû trong mang coï tæång quan tuyãún tênh våïi Hg trong näüi taûng. Chen (1995) âaî nghiãn cæïu aính hæåíng cuía âäöng (Cu) lãn hä háúp vaì sæû têch tuû trong cå åí Meretrix lusoria. Kãút quaí cæåìng âäü hä háúp giaím sau mäüt giåì nuäi Ngao trong næåïc coï haìm læåüng âäöng låïn hån 14 µg/lêt åí 25 vaì 30oC. Gan têch tuû âäöng trong 24 giåì khi næåïc coï haìm læåüng 18,6 µgCu/lêt åí 30oC. Gan khäng têch tuû âäöng trong 14 ngaìy åí caïc nghiãûm thæïc 15,4 vaì 17,3µgCu/lêt. Chán vaì mang cuía Ngao cuîng khäng têch tuû âäöng trong 14 ngaìy åí caïc nghiãûm thæïc 15,4; 17,3 vaì 18,6µg/lêt. 2. Caïc nghiãu cæïu vãö sinh hoïa. Trong lénh væûc naìy bao gäöm caïc nghiãn cæïu vãö thaình pháön sinh hoïa cuía caïc âäúi tæåüng khai thaïc, mäüt säú enzyme coï vai troì quan troüng trong âiãöu hoìa caïc hoaût âäüng trong cå thãø sinh váût hoàûc caïc chãú pháøm coï giaï trë trong âåìi säúng. Berg, Krzynowek, Alatalo vaì Wiggin (1985) nghiãn cæïu thaình pháön sterol vaì acid beïo cuía loaìi Codakia orbicularis cho tháúy trong thët cuía chuïng chæïa 74,8% næåïc, 1,1% måî, 2,9% tro. Haìm læåüng cholesterol laì 20,6 mg/100g, chiãúm 44,5% täøng cuía sterol. 21 Hameed (1986) âaî phán têch thaình pháön hoïa hoüc cuía truû thuíy tinh (Crystalline style) mäüt säú loaìi Bivalvia Anadara rhombea (Born), Crassostrea madrasensis (Preston), Meretrix meretrix (Linnaeus), M. casta (Chemnitz), Katelysia opima (Gmelin), Donax cuneatus (Linnaeus) vaì Perna viridis (Linneatus) vuìng Porto Novo (ÁÚn Âäü) cho tháúy truû thuíy tinh chæïa protein, carbohydrate, khoaïng vaì næåïc. Trong truû tinh thãø khäng coï chæïa lipid. Protein vaì carbohydrate biãún âäüng tæì 9,6% (C. madrasensis) âãún 22,3% (P. viridis), tè lãû giæîa protein vaì carbohydrate laì 3:1. Jayabal vaì Kalyani (1986) phán têch thaình pháön hoïa hoüc thët Meretrix meretrix cho tháúy protein, lipid vaì carbohydrate ráút tháúp vaìo muìa âeí räü vaì ráút cao trong giai âoaûn thaình thuûc sinh duûc. Thaình pháön hoïa hoüc khaïc nhau theo nhoïm tuäøi, chu kyì sinh saín vaì nguäön thæïc àn. Chen vaì Zall (1987) âaî ly trêch tæì näüi taûng cuía Bivalvia 3 loaûi enzyme trong âoï coï 2 loaûi laì carboxyl proteinases coï âàût tênh tæång tæû cathepsin D vaì 1 loaûi thuäüc thiol proteinases coï âàûc tênh giäúng cathepsin B cuía caïc loaìi thuï. Ifon vaì Umoh (1987) phán têch thaình pháön sinh hoïa cuía loaìi Egreria radiata, kãút quaí trong thët cuía Egreria radiata chæïa 61±0,81% âaûm thä, 19±0,33% måî thä, 1,4±0,02% carbohydrate, 0,4% xå thä vaì 17,4±0,51% tro, acid amin thiãút yãúu chiãúm khoaíng 37,5%. Ngoaìi ra, trong thët cuía chuïng coìn giaìu sàõt, keîm vaì mangan. Kulkarni vaì Borkar (1988) nghiãn cæïu hoaût âäüng cuía enzyme ATPase trong mang vaì maìng aïo cuía Meretrix casta var. ovum (Hanley) cho tháúy khi nuäi Ngao åí näöng âäü muäúi 33%o thç haìm læåüng cuía enzyme Na-K-Mg-ATPase vaì Na-K- ATPase âaût cao nháút. Na-K-ATPase giaím khi nuäi åí näöng âäü muäúi 22%o vaì tàng lãn âäöng thåìi khi nuäi åí näöng âäü muäúi 13%o. 22 Hirata (1988) âaî chiãút tæì haûch chán cuía Mytilus âæåüc hai chuäùi peptide æïc chãú sæû co ruït cuía cå keïo chán. Cáúu truïc cuía chuïng âæåüc xaïc âënh nhæ sau: H-gly- Ser-Pro-Met-Phe-Val-NH2 vaì H-Gly-Ala-Pro-Met-Phe-Val-NH2. Caïc hexapeptid naìy cuîng æïc chãú sæû co ruït cå åí mäüt säú loaìi Bivalvia khaïc nhæ Cardium, Meretrix meretrix vaì æïc chãú sæû co ruït cuía gai sinh duûc åí Achatina fulica. Kim, Chung vaì Jeune (1990) âaî chiãút âæåüc 4 loaûi lectin D-glucose, L- arabinose, D-galacturonic vaì D-glucuronic tæì maïu cuía Meretrix lusoria bàòng phæång phaïp sàõc kyï trao âäøi ion. Caïc loaûi lectin naìy ngæng kãút khäng âàûc hiãûu våïi nhoïm maïu ABO cuía ngæåìi vaì mäüt vaìi âäüng váût. Nguyãùn Chênh, Nguyãùn Thë Nga vaì Nguyãùn Thë Phuïc (1997) âaî phán têch thaình pháön sinh hoïa cuía Veûm Xanh (Perna viridis Linneï) åí âáöm Nha Phu. Kãút quaí cho tháúy haìm læåüng cháút dinh dæåîng tàng theo kêch cåî cuía Veûm. Muìa Veûm beïo nháút laì thåìi kyì coï tuyãún sinh duûc phaït triãøn, haìm læåüng protein vaì lipid âãöu cao. Ngæåüc laûi sau muìa sinh saín haìm læåüng Carbohydrate tàng, protein vaì lipid giaím. Cao Phæång Dung, Nguyãùn Quäúc Khang, Tráön Thë Long, Nguyãùn Diãûu Thuïy (1997) âaî phán têch tæì 60 loaìi Thán Mãöm phäø biãún åí Viãût Nam. Kãút quaí 30% säú loaìi coï chæïa hoaût tênh lectin, chuí yãúu laì caïc loaìi Thán Mãöm biãøn. Trong säú âoï Trai Tai Tæåüng (Tridacna) laì coï haìm læåüng lectin cao hån caí. Nhçn chung, trong caïc nghiãn cæïu vãö sinh lyï, sinh hoïa háöu hãút âãöu thæûc hiãûn trãn caïc loaìi thuäüc Bivalvia, coï mäüt säú nghiãn cæïu trãn caïc laìi thuäüc giäúng Meretrix nhæ: Meretrix meretrix, M. lusoria vaì M. casta. Cho âãún nay chuïng täi chæa tçm tháúy mäüt nghiãn cæïu vãö sinh lyï, sinh hoïa naìo trãn loaìi Meretrix lyrata. 23 III. CAÏC NGHIÃN CÆÏU VÃÖ BÃÛNH. Shimura vaì Kuwabara (1984) âaî phaït hiãûn loaìi giaïp xaïc Trochicola japonicus sp. nov kyï sinh trãn Tapes philippinarum. Schell (1986) phaït hiãûn 12% säú máùu loaìi Trai Macoma nasuta (Conrad, 1837) åí Fasle Bay, San Juan Island, Washington bë nhiãùm mäüt loaìi kyï sinh truìng Graffilla pugetensis trong xoang maìng aïo. Comps (1987) phaït hiãûn mäüt loaìi nguyãn sinh âäüng váût kyï sinh trãn mä liãn kãút vaì tuyãún sinh duûc cuía Trai Ruditapes decussatus. Loaìi kyï sinh truìng naìy coï âàûc âiãøm giäúng våïi Perkinsus marinus. Tuy nhiãn, do chæa quan saït âæåüc baìo tæí âäüng nãn chæa âæåüc xaïc âënh hãû thäúng phán loaûi cuía loaìi naìy. Paillard (1989) tçm tháúy náúm vaì vi khuáøn trãn Tapes philippinarum khi bë bãûnh “brown ring”. Humphrey (1988) tçm tháúy trãn Tridacna gigas 15 loaìi vi khuáøn vaì 3 loaìi protozoa kyï sinh, trong säú 15 loaìi vi khuáøn thç háöu hãút laì Vibrio, vaì Pseudomonas. Bisker, Gibbons vaì Castagna (1989) theo doîi cua Opsanus tau (Linnaeus), loaìi âëch haûi cuía Trai con (Mercenaria mercenaria) cho tháúy säú læåüng Trai seî giaím khi coï sæû hiãûn diãûn cuía chuïng. Sunila (1989) nghiãn cæïu loaìi Sarcoma kyï sinh trãn Mya arenaria cho tháúy loaûi truìng naìy coï khaí nàng täön taûi trong âiãöu kiãûn mäi træåìng thay âäøi trong thåìi gian daìi âãø lan truyãön sang caï thãø khaïc. Lo (1988, 1990) phaït hiãûn mäüt loaûi virus IPNV (Infectious Pancreatic Necrosis Virus) åí ngao Meretrix lusoria. 24 Ho vaì Zheng (1994) âaî phaït hiãûn mäüt loaìi giaïp xaïc chán cheìo Ostrincola koe Tanaka kyï sinh trong maìng aïo cuía Meretrix meretrix. Loaìi kyï sinh naìy âaî gáy thiãût haûi låïn cho Ngao nuäi åí Jinasu, Trung Quäúc. Ho vaì Kim (1995) phaït hiãûn ba loaìi giaïp chán cheìo kyï sinh trãn Meretrix meretrix thu tæì chåü Phuket (Thaïi Lan) âoï laì Conchyliurus bombasticus Reddiah, Ostrincola portonoviensis Reddiah vaì Lichomolgus similis Ho &Kim. Caïc nghiãn cæïu bãûnh trãn Bivalvia hiãûn nay chuí yãúu laì vãö kyï sinh truìng. Nhæîng hiãøu biãút vãö bãûnh do vi khuáøn vaì virus coìn ráút haûn chãú vaì taïc haûi cuía chuïng chæa âæåüc xaïc âënh mäüt caïch roî raìng. IV. TÇNH HÇNH NUÄI BIVALVIA TRÃN THÃÚ GIÅÏI VAÌ VIÃÛT NAM. Nghãö nuäi Bivalvia âaî coï tæì láu âåìi vaì xuáút phaït tæì nhæîng næåïc vuìng än âåïi. Trong lëch sæí coï leî La Maî laì næåïc âáöu tiãn biãút nuäi Bivalvia vaì âäúi tæåüng âáöu tiãn âæåüc chuï yï laì Háöu, thãú kyí thæï 2 træåïc cäng nguyãn Sergius Orata âaî xáy dæûng traûi nuäi Háöu. Truyãön thuyãút cho ràòng mäüt trong nhæîng lyï do maì âãú quäúc La Maî xám chiãúm Anh Quäúc båíi vç quáön âaío naìy coï nguäön låüi Háöu ráút phong phuï vaì cháút læåüng cao. Nghãö nuäi mäüt säú loaìi Bivalvia khaïc phaït triãøn tæång âäúi cháûm hån so våïi nuäi Háöu. ÅÍ vuìng nhiãût âåïi, nguäön låüi tæû nhiãn ráút phong phuï cho nãn nghãö nuäi Bivalvia cuîng phaït triãøn cháûm. Trong voìng 20 nàm tråí laûi, nghãö nuäi bàõt âáöu phaït triãøn, kyî thuáût nuäi âaî âæåüc aïp duûng räüng raîi cho caïc næåïc Táy Áu, Bàõc Myî, Australia, Nháût Baín vaì mäüt säú næåïc vuìng Âäng Nam AÏ (Laing & Millican, 1991), mäüt säú quäúc gia âaî aïp duûng mä hçnh nuäi thám canh våïi trçnh âäü kyî thuáût cao. Tæì træåïc âãún nay coï nhiãöu cäng trçnh nghiãn cæïu kyî thuáût nuäi Háöu âaî âæåüc cäng bäú nhæ: nghiãn cæïu sinh hoüc vaì kyî 25 thuáût nuäi Háöu åí vënh Bacoor, Luzon, Philippines (Blanco, Villalus vaì Montaban, 1951); nghiãn cæïu phæång phaïp nuäi Háöu bàòng coüc åí âáöm Dagatdagatan, Philippines (Blanco, 1956); nuäi Háöu åí Maritimes, Canada (Medcof, 1961); nuäi Háöu bàòng beì åí Bistish Colombia (Quayle, 1971); nuäi Háöu åí New Zealand (Curtin, 1971); nuäi Háöu ræìng ngáûp màûn Crassostrea rhizophorae åí Puerto Rico (Watters vaì Prinslow, 1975); nuäi Háöu Crassostrea åí Amsterdam, Netherland (Korringa, 1976a); nuäi Háöu Ostrea åí Amsterdam, Netherland (Korringa, 1976b); nuäi Háöu åí Sabah (Chin vaì Lim, 1977); phæång phaïp nuäi Háöu vuìng nhiãût âåïi (Quayle, 1980); thæí nghiãûm nuäi Háöu bàòng coüc åí Bristish Colombia (Clayton vaì Pobran, 1981); nuäi Háöu bàòng dáy treo âãø haûn chãú sinh váût baïm (Hidu, Conary vaì Chapman, 1981); phaït triãøn cäng nghiãûp nuäi Háöu åí Nháût Baín (Ventilla, 1984); nuäi Háöu Sacostrea echinata åí Ambon Indonesia (Angell, 1984); sinh hoüc vaì kyî thuáût nuäi Háöu Ostrea, Crassostrea vaì Saccostrea (Angell, 1986); nuäi Háöu åí Bristish Colombia (Quayle, 1988)... Ngoaìi ra coìn coï caïc cäng trçnh nghiãn cæïu kyî thuáût nuäi cuía mäüt säú âäúi tæåüng khaïc nhæ: täøng kãút caïc cäng trçnh nghiãn cæïu sinh hoüc vaì kyî thuáût nuäi Âiãûp (Mottet, 1979); nhæîng khêa caûnh kinh tãú cuía nghãö nuäi Veûm (Korringa, 1979); nuäi Veûm (mussel) åí Marlborough Sounds (Jenkins, 1979); åí nhæîng nghiãn cæïu ban âáöu vãö phæång phaïp nuäi Veûm Xanh Perna viridis bàòng beì åí Singapore (Cheong vaì Chen, 1980); nuäi Mercenaria mercenaria åí Georgia (Walker, 1983); nuäi Mactra chinensis åí säng Jalu Jiang (Wang, Liu, Zhu, Li vaì Shen, 1984); nuäi Trai Tai Tæåüng Tridacna åí Cháu AÏ (Heslinga, 1984) vaì (Copland, 1988); nuäi Tapes decussatus åí âáöm Venice (Breber, 1985); sinh hoüc vaì kyî thuáût nuäi Soì Anadara (Broom, 1985); sinh hoüc vaì kyî thuáût nuäi Veûm Perna viridis (Vakily, 1989)... 26 ÅÍ Viãût Nam nghãö nuäi chè måïi phaït triãøn gáön âáy. Miãön Bàõc nuäi mäüt säú âäúi tæåüng nhæ Háöu Cæía Säng Ostrea rivularis (säng Baûch Âàòng, Quaíng Ninh vaì Laûch Træåìng, Thanh Hoïa), Veûm Mytilus viridis (Thæìa Thiãn), Ngao dáöu Meretrix meretrix (Thaïi Bçnh), Trai Ngoüc biãøn Pinctada (Quaíng Ninh, Haíi Phoìng, Phuï Yãn vaì Nha Trang) vaì Trai Ngoüc næåïc ngoüt Hyriopsis (Häö Táy, Haì Näüi). Miãön Nam chuí yãúu nuäi hai âäúi tæåüng laì Nghãu (Meretrix lyrata) åí Bãún Tre, Tiãön Giang vaì Soì Huyãút (Anadara granosa) åí Kiãn Giang. Tuy nhiãn coï ráút êt cäng trçnh nghiãn cæïu kyî thuáût nuäi caïc loaìi thuäüc Bivalvia, chuí yãúu caïc cäng trçnh nghiãn cæïu åí Viãût Nam laì âaïnh giaï nguäön låüi. Chuïng täi chè tçm tháúy mäüt säú cäng trçnh bao gäöm caïc thäng tin Khoa hoüc, saïch hoàûc giaïo trçnh nhæ: Cáøm nang nuäi thuíy saín næåïc låü (Nguyãùn Anh Tuáún, 1994); Kyî thuáût nuäi Ngao, Nghãu, Soì Huyãút, Trao Ngoüc (Ngä Troüng Læ, 1996); Âàûc âiãøm sinh hoüc vaì kyî thuáût æång nuäi Nghãu Meretrix lyrata (Sowerby) (Nguyãùn Hæîu Phuûng, 1996)... 27 CHÆÅNG 2 PHÆÅNG PHAÏP NGHIÃN CÆÏU I. NGHIÃN CÆÏU ÂÀÛC ÂIÃØM SINH HOÜC 1. Thåìi gian vaì âëa âiãøm nghiãn cæïu. aïc nghiãn cæïu vãö âàûc âiãøm sinh hoüc cuía Nghãu âæåüc tiãún haình taûi baîi Tán Thaình huyãûn Goì Cäng Âäng tènh Tiãön Giang tæì thaïng 6/1994 âãún 12/1996. 2. Phæång phaïp phán têch caïc chè tiãu mäi træåìng. ƒ Nhiãût âäü: duìng nhiãût kãú ræåüu (0 - 100o). ƒ Âäü trong: xaïc âënh bàòng âéa Secchi. ƒ Näöng âäü muäúi: sæí duûng khuïc xaû kãú (refractometer). ƒ Oxy hoaì tan (DO): phæång phaïp Winkler. ƒ Âaûm Amän täøng säú: phæång phaïp Nesler, dæûa vaìo pH vaì nhiãût âäü âãø xaïc âënh tè lãû N-NH3 (tra baíng tæång quan giæîa tè lãû N-NH3 våïi pH vaì nhiãût âäü)ü. ƒ Lán PO43- : phæång phaïp xanh Molybden. ƒ Silic (SiO2): phæång phaïp Molibdosilicate. ƒ Xaïc âënh så bäü thaình pháön cháút âaïy theo phæång phaïp làõng: Duìng äúng nhæûa âæåìng kênh 42mm càõm xuäúng nãön âaïy khoaíng 10cm, thu láúy máùu âáút trong äúng. Taûi mäùi baîi tiãún haình thu 5 âiãøm theo màût càõt thàóng goïc våïi âæåìng båì, máùu cháút âaïy thu âæåüc taûi 5 âiãøm âæåüc mang vãö phoìng thê nghiãûm, âãø raïo vaì träün âãöu træåïc khi phán têch. Cho khoaíng 100g cháút âaïy thu tæì baîi Nghãu, thãm vaìo âoï 200 ml næåïc maïy sau âoï khuáúy âãöu cho âãún khi cháút âaïy phán taïn âäöng âãöu trong næåïc. Ngay láûp tæïc chuyãøn häùn håüp sang äúng âong hçnh phãùu coï dung têch 500ml, âãø làõng vaìi giåì. Thaình pháön cháút âaïy âæåüc xaïc C 28 âënh bàòng tè lãû pháön tràm giæîa thãø têch buìn hoàûc caït chia cho täøng thãø têch cuía cháút âaïy, làûp laûi ba láön âãø láúy säú trung bçnh. ƒ Phán têch thaình pháön váût cháút lå læíng (TSS) duìng phæång phaïp loüc: loüc 1 lêt næåïc láúy tæì baîi Nghãu qua giáúy loüc bàòng maïy huït chán khäng sau âoï sáúy khä giáúy loüc cuìng caïc váût cháút lå læíng baïm trãn giáúy. Sau khi sáúy khä duìng cán phán têch (coï âäü chênh xaïc 0,1 mg) âãø âënh læåüng, khäúi læåüng váût cháút lå læíng bàòng täøng khäúi træì âi khäúi læåüng giáúy loüc (giáúy loüc cuîng âæåüc sáúy khä vaì cán træåïc âoï). Caïc yãúu täú mäi træåìng âæåüc thu vaìo 7 giåì saïng cuía con næåïc cæåìng haìng thaïng. 3. Hçnh thaïi - Phán loaûi. Giaíi pháùu cå thãø Nghãu, mä taí täøng quaït caïc bäü pháûn nhæ hçnh thaïi vaì cáúu taûo caïc cå quan hä háúp, tiãu hoïa, sinh duûc... Âënh loaûi dæûa vaìo taìi liãûu cuía Habe (1966) vaì Nguyãùn Chênh (1996). 4. Dinh dæåîng. Haìng thaïng thu 20 caï thãø Nghãu, cäú âënh nhanh bàòng formaline 10% âãø giæî cho thæïc àn trong daû daìy khäng bë tiãu hoïa. Taûi phoìng thê nghiãûm giaíi pháùu láúy pháön daû daìy ræía träi thæïc àn vaìo trong mäüt äúng nghiãûm bàòng 10 ml næåïc cáút sau âoï làõc âãöu, duìng äúng nhoí gioüt huït dung dëch lãn lam kênh vaì quan saït dæåïi kênh hiãøn vi âãø xaïc âënh loaûi thæïc àn. Xaïc âënh thaình pháön thæïc àn trong daû daìy Nghãu theo phæång phaïp táön säú xuáút hiãûn vaì phæång phaïp âãúm âiãøm (Swynnerton & Woryhington). Thu máùu thæûc váût näøi bàòng læåïi phiãu sinh (No.25), dæûa vaìo taìi liãûu (Round, 1981 vaì Shirota, 1966) âãø xaïc âënh thaình pháön vaì säú læåüng taío coï trong mäi træåìng. 29 5. Sinh træåíng. Xaïc âënh sinh træåíng caï thãø cuía Nghãu bàòng caïch nuäi Nghãu giäúng 4 thaïng tuäøi, kêch cåî tæång âäúi âäöng âãöu (2000 con/kg) våïi máût âäü 520 con/m2 (2,6 táún/ha). ƒ Täúc âäü sinh træåíng tuyãût âäúi: haìng thaïng thu 30 caï thãø nghãu (30 máùu) trãn baîi nuäi âo chiãöu daìi (L) vaì cán khäúi læåüng toaìn thán (Wtt), khäúi læåüng pháön thët (Wthët) tæì âoï tênh chiãöu daìi vaì khäúi læåüng trung bçnh. Sæû chãnh lãûch cuía L vaì W giæîa hai láön kiãøm tra laì täúc âäü sinh træåíng tuyãût âäúi cuía nghãu. ƒ Täúc âäü sinh træåíng tæång âäúi (Specific Growth Rate): cuîng tæì säú liãûu chiãöu daìi vaì khäúi læåüng cuía máùu, xaïc âënh täúc âäü sinh træåíng tæång âäúi vãö chiãöu daìi vaì khäúi læåüng theo cäng thæïc: (Winberg, 1971) b CCvaì t wwC wLw =∆ −= 10012 lnln(%) CL : täúc âäü sinh træåíng chiãöu daìi tæång âäúi (%/thaïng) Cw : täúc âäü sinh træåíng khäúi læåüng tæång âäúi (%/thaïng) W1, W2: khäúi læåüng âáöu vaì cuäúi cuía hai láön láúy máùu ∆t : khoaíng thåìi gian giæîa hai láön láúy máùu b : hãû säú muî cuía phæång trçnh tæång quan (1) giæîa L vaì W ƒ Thiãút láûp mäúi tæång quan giæîa L vaì W theo phæång trçnh: W = aLb (1) ƒ Thiãút láûp mäúi tæång quan giæîa chiãöu daìi vaì thåìi gian (tuäøi) theo phæång trçnh Von Bertalanffy coï sinh træåíng theo muìa (seasonalized growth): Thãú L(t) vaìo (1) âãø tçm phæång trçnh tæång quan giæîa khäúi læåüng theo thåìi gian. Phæång trçnh (2) âæåüc thiãút láûp thäng qua pháön mãöm (software) FISAT (FAO- ICLARM Stock Assessment Tools). Trong âoï: L∞: chiãöu daìi caï thãø täúi âa )2(1)( ))]](2sin())(2)[sin(2/()([  −= −−−−−−∞ soso ttttCKttKeLtL πππ 30 L(t): chiãöu daìi cuía sinh váût åí thåìi âiãøm t (âån vë tênh cuía t laì nàm) K: hãû säú sinh træåíng cuía phæång trçnh Von Bertalanffy C: Biãn âäü cuía muìa sinh træåíng haìng nàm (C thay âäøi tæì 0-1, C caìng låïn sæû khaïc biãût sinh træåíng cuía 2 muìa caìng låïn) ts: dao âäüng cuía muìa sinh træåíng so våïi thåìi âiãøm Nghãu âæåüc sinh ra (ts=WP-0,5) to: thåìi âiãøm khi chiãöu daìi caï thãø bàòng 0 (vãö màût lyï thuyãút) WP (Winter Point): khoaíng thåìi gian âaût âãún âiãøm sinh træåíng cháûm nháút haìng nàm 6. Sinh saín. Mäùi thaïng thu 30 caï thãø Nghãu bäú meû (vaìo muìa sinh saín thu 50 caï thãø) âãø laìm tiãu baín laït càõt. Quaï trçnh laìm tiãu baín âæåüc thæûc hiãûn qua caïc bæåïc sau: a) Phæång phaïp laìm tiãu baín laït càõt. ƒ Cäú âënh máùu bàòng Formol 10% (1 - 2 ngaìy). ƒ Càõt máùu 1cm3. ƒ Ngám trong dung dëch ammoniac 48 giåì âãø táøy formol. ƒ Ræía ammoniac qua voìi næåïc chaíy trong 24 giåì. ƒ Cäú âënh laûi máùu bàòng dung dëch bouin trong 24 giåì. ƒ Ræía máùu trong 4 giåì. ƒ Cho máùu vaìo cäön 80o âãø baío quaín âãún khi thæûc hiãûn sæû khæí næåïc. ƒ Khæí næåïc bàòng caïch ngám máùu qua cäön våïi näöng âäü tàng dáön. ƒ Khæí cäön bàòng xylen. ƒ Vuìi máùu trong parafin åí nhiãût âäü 55 - 60oC. ƒ Âuïc khäúi. 31 ƒ Sau khi âuïc xong baío quaín máùu trong tuí laûnh êt nháút laì trong 24 giåì. ƒ Càõt máùu bàòng maïy càõt vi pháùu, âäü dáöy laït càõt tæì 5 - 10 µm. ƒ Duìng häùn håüp dung dëch albumin vaì glycerin (tyí lãû 1:1) âãø daïn máùu laït càõt lãn lam kênh. Máùu daïn âæåüc laìm âäng häùn håüp keo bàòng tuí sáúy åí nhiãût âäü 38oC âãún 40oC trong 24 giåì. b) Nhuäüm máùu. Máùu sau khi sáúy, tiãún haình nhuäüm hai maìu bàòng thuäúc nhuäüm hematocyline's Ehrlich vaì eosin. Cho máùu vaìo caïc loü âæûng hoïa cháút theo thæï tæû nhæ sau: ƒ Xylen: (loü thæï I) 2 phuït. ƒ Xylen: (loü thæï II) 2 phuït ƒ Cäön tuyãût âäúi: (loü thæï I) 1 phuït. ƒ Cäön 96o: (loü thæï I) 1 phuït. ƒ Cäön 90o: (loü thæï I) 1 phuït. ƒ Hematocyline's Ehrlich: 5' ƒ Cäön 90o: (loü thæï II) 1' ƒ Dung dëch ammoniac: nhuïng 6 láön ƒ Næåïc maïy (ngám): 15' ƒ Eosin : 1' ƒ Cäön 90o: (loü thæï III) 1' ƒ Cäön 96o: (loü thæï II) 1' ƒ Cäön tuyãût âäúi: (loü thæï II) 1' ƒ Cäön tuyãût âäúi: (loü thæï III) 1' ƒ Xylen: (loü thæï III) 2' ƒ Xylen: (loü thæï IV) 2' Máùu nhuäüm xong âæåüc daïn bàòng Buame Canada laìm tiãu baín vénh viãùn. 32 Duìng kênh hiãøn vi quang hoüc âãø quan saït vaì xaïc âënh tæìng giai âoaûn phaït triãøn cuía tuyãún sinh duûc Nghãu theo caïch phán chia quaï trçnh phaït triãøn tuyãún sinh duûc cuía Bivalvia laìm 5 giai âoaûn (0-4) theo Imai (1971), Quayle & Newkirk (1988) vaì Gervis & Sims (1992). Xaïc âënh tyí lãû thaình thuûc cuía Nghãu dæûa vaìo cäng thæïc: Mi (%)= (Ni/N)x100, trong âoï Mi (%): tè lãû âaût giai âoaûn i; Ni: säú caï thãø âaût giai âoaûn i; N: täøng säú máùu quan saït. Xaïc âënh sæïc sinh saín bàòng caïch choün caï thãø caïi thaình thuûc täút, duìng kim nhoün taïch toaìn bäü træïng trong tuyãún sinh duûc vaìo mäüt âéa petri chæïa 10 ml næåïc cáút. Làõc âãöu sau âoï huït 1ml cho vaìo buäöng âãúm (coï 1000 ä) âãø âãúm. Säú læåüng træïng âæåüc tênh theo cäng thæïc sau: X=a.1000.V/b trong âoï a: täøng säú træïng âãúm âæåüc trong b ä; b: säú ä âãúm; V: täøng thãø têch máùu. 7. Xaïc âënh máût âäü vaì sinh læåüng Nghãu giäúng Âãø xaïc âënh máût âäü vaì sinh læåüng Nghãu trãn baîi, chuïng täi tiãún haình thu máùu åí nhiãöu âiãøm dæûa vaìo caïch chia tuyãún doüc vaì tuyãún ngang theo ä baìn cåì, âiãøm thu máùu laì giao âiãøm giæîa tuyãún doüc vaì tuyãún ngang. Taûi mäùi âiãøm thu chuïng täi thu máùu trãn ä vuäng coï diãûn têch 0,25; 1; 2; 4; 8; 10 m2... tuìy theo máût âäü phán bäú cuía nghãu taûi âiãøm thu. Sau khi thu xong cho máùu váût vaìo tuïi nylon vaì cäú âënh bàòng formaline 10%, sau âoï mang vãö phoìng thê nghiãûm phán têch. Taûi phoìng thê nghiãûm, âãúm säú læåüng, cán troüng læåüng, tênh máût âäü vaì sinh læåüng theo cäng thæïc sau: S mmgBlæåüngSinhvaì S nmconâäüDMáût == )/()/( 22 n: säú caï thãø thu âæåüc; S: diãûn têch thu máùu; m: khäúi læåüng thu âæåüc. 33 II. MÄÜT SÄÚ CHÈ TIÃU SINH LYÏ, SINH HOÏA. 1. Caïc thê nghiãûm vãö mäüt säú chè tiãu sinh lyï. ƒ Cæåìng âäü hä háúp: Xaïc âënh cæåìng âäü hä háúp bàòng phæång phaïp bçnh kên næåïc ténh. Thu máùu Nghãu luïc thuíy triãöu xuäúng vaì váûn chuyãøn vãö phoìng thê nghiãûm bàòng phæång phaïp giæî áøm trong 4 giåì. Sau khi âæa vãö phoìng thê nghiãûm Nghãu âæåüc nuäi trong bãø xi màng våïi näöng âäü muäúi 20‰ khoaíng 12 giåì. Thê nghiãûm âæåüc tiãún haình trong phoìng âiãöu hoìa nhiãût âäü (26-27oC). Næåïc duìng cho thê nghiãûm âæåüc suûc khê vaìi giåì, sau âoï âãø yãn trong 5 phuït træåïc khi bàõt âáöu tiãún haình thê nghiãûm. Cho næåïc vaì Nghãu vaìo bçnh dung têch 1 lêt vaì âáûy kên nuït, âäöng thåìi thæûc hiãûn mäüt bçnh âäúi chæïng (chè chæïa næåïc duìng trong thê nghiãûm) âãø xaïc âënh læåüng oxy tiãu hao do vi sinh váût hiãûn diãûn trong næåïc duìng âãø thê nghiãûm, âo haìm læåüng oxy âáöu thê nghiãûm. Mäüt giåì sau âo haìm læåüng oxy cuäúi thê nghiãûm. Thê nghiãûm âæåüc thæûc hiãûn trãn 3 cåî nghãu: L= 4,9±0,29cm (W=27,589±7,4g), L=3,8±0,2cm (W=12,295±2,21g) vaì L=2,4±0,16cm (W=2,29±0,41g) vaì bäú trê theo kiãøu khäúi hoaìn toaìn ngáùu nhiãn (Random Completely Block) làûp laûi 12 láön (haìng thaïng). Kãút quaí tênh toaïn theo cäng thæïc: tP HOcOdVgiåìgOmgH vsv . )( )//( 2 −−= H : Cæåìng âäü hä háúp. V: Thãø têch bçnh thê nghiãûm. P : Khäúi læåüng Nghãu. t: Thåìi gian thê nghiãûm. Oâ, OC : Haìm læåüng oxy âáöu vaì cuäúi thê nghiãûm Hvsv = Oâ- Oc laì læåüng oxy bë taío, vi khuáøn tiãu thuû, âo åí bçnh âäúi chæïng. ƒ Khaí nàng chëu khä cuía Nghãu: Choün 30 caï thãø Nghãu cåî L= 4,9±0,29cm (W=27,589±7,4g), L=3,8±0,2cm (W=12,295±2,21g) vaì L=2,4±0,16cm 34 (W=2,29±0,41g) cho vaìo khay nhæûa khä raïo, duy trç nhiãût âäü thê nghiãûm 26- 27oC. Xaïc âënh thåìi gian khi chãút 50% säú læåüng Nghãu thê nghiãûm. Thê nghiãûm tiãún haình theo kiãøu bäú trê hoaìn toaìn ngáùu nhiãn (Completely Random Design) làûp laûi 3 láön. ƒ Aính hæåíng cuía näöng âäü muäúi tháúp: Cho 20 caï thãø Nghãu cåî L= 4,9±0,29cm (W=27,589±7,4g), L=3,8±0,2cm (W=12,295±2,21g) vaì L=2,4±0,16cm (W=2,29±0,41g) vaìo bãø kênh 20 lêt coï suûc khê, giæî nhiãût âäü tæì 26-27oC. Xaïc âënh tè lãû chãút cuía Nghãu sau 24 giåì thê. Thê nghiãûm âæåüc chia laìm 12 lä våïi 4 nghiãûm thæïc näöng âäü muäúi 5, 7, 10 vaì 15, thê nghiãûm làûp laûi 3 láön. Trong thåìi gian thê nghiãûm næåïc âæåüc thay thæåìng xuyãn. ƒ Khaí nàng chëu âæûng âiãöu kiãûn khäng trao âäøi næåïc: Cho 20 caï thãø Nghãu cåî L= 4,9±0,29cm (W=27,589±7,4g), L=3,8±0,2cm (W=12,295±2,21g) vaì L=2,4±0,16cm (W=2,29±0,41g) vaìo bãø kênh coï máût âäü khoaíng 20g/lêt, suûc khê liãn tuûc. Xaïc âënh thåìi gian gáy chãút 50% säú læåüng Nghãu thê nghiãûm âäöng thåìi âo haìm læåüng Amän täøng säú vaì N-NH3) taûi thåìi âiãøm nghãu chãút 50%. Thê nghiãûm âæåüc bäú trê hoaìn toaìn ngáùu nhiãn (Completely Random Design) làûp laûi 3 láön. ƒ Caïch xaïc âënh Nghãu chãút: Khi Nghãu chãút cå kheïp voí ngæng hoaût âäüng, dæåïi taïc âäüng cuía dáy chàòng voí seî heï måí nhæng meïp maìng aïo vaì äúng huït, thoaït næåïc (siphon) ngæng hoaût âäüng. Âäúi våïi Nghãu coìn säúng, khi Nghãu heï måí voí chuïng ta coï thãø nhçn tháúy äúng huït, thoaït næåïc thoì ra ngoaìi vaì giæîa hai voí cuîng nhçn tháúy meïp maìng aïo âang hoaût âäüng. Caïc thê nghiãûm vãö caïc chè tiãu sinh lyï âæåüc xæí lyï bàòng phæång phaïp phán têch phæång sai ANOVA (ANalysis Of VAriation) vaì phæång phaïp LSD (Lowest Significant Difference). 35 2. Phæång phaïp phán têch caïc chè tiãu sinh hoïa. Âãø Khaío saït caïc thaình pháön sinh hoïa trong thët nghãu, chuïng täi tiãún haình thu máùu 12 láön trong nàm (tæì thaïng 9/1994 âãún 8/1995) trãn 3 cåî Nghãu L= 4,9±0,29cm (W=27,589±7,4g), L=3,8±0,2cm (W=12,295±2,21g) vaì L=2,4±0,16cm (W=2,29±0,41g). Haìng thaïng thu khoaíng 0,5 kg Nghãu mäùi cåî, boïc láúy pháön thët (bao gäöm näüi taûng vaì cå kheïp voí) sau âoï âæa vaìo maïy nghiãön nghiãön nhoí. Pháön thët sau khi nghiãön âæåüc duìng laìm máùu âãø phán têch. Mäùi máùu phán têch 3 láön vaì láúy giaï trë trung bçnh. Máùu âæåüc phán têch theo caïc phæång phaïp sau: a) Phán têch protein - Phæång phaïp Micro-Kjeldahl. Nguyãn tàõc: Nitå trong protein taïc duûng våïi acid H2SO4 âáûm âàûc noïng seî biãún thaình NH3 vaì taïc duûng våïi læåüng H2SO4 thæìa cho ra cháút (NH4)2SO4. Cháút naìy phaín æïng våïi bazå maûnh (NaOH, KOH) giaíi phoïng NH3. Càn cæï vaìo læåüng acid duìng âãø trung hoaì NH3 tæû do âãø tçm ra læåüng NH3. Tæì âoï suy ra N täøng säú vaì læåüng Protein thä. Váût liãûu vaì hoaï cháút: ƒ Bçnh Kjedahl, äúng nghiãûm, cán phán têch, bçnh sinh håi, bãúp âiãûn, bäü âiãöu nhiãût, giáúy quyì âoí . ƒ H2SO4 âáûm, häùn håüp cháút xuïc taïc gäöm 7 pháön CuSO4 + 1 pháön Na2SO4 vaì 2 pháön solenium; H2O2 30% H2SO4 âáûm âàûc, acid boric 2%, thuäúc methyl rid + bromocressol green; cäön. b) Phán têch cháút beïo - Phæång phaïp Soxhlet. Nguyãn tàõc: Cháút beïo coï thãø hoaì tan trong caïc dung mäi hæîu cå nhæ ether, ethylic, dáöu hoaí, xàng, dioxan, chlorform, benzen. Ngoaìi cháút beïo hoaì tan coìn coï caïc cháút khaïc nhæ saïp, hàõc ên, phospholipid, caïc sàõc täú... vç váûy cháút beïo thu âæåüc laì cháút beïo thä. 36 Váût liãûu - Hoaï cháút. ƒ Maïy Soxhlet, bçnh huït áøm, loü cán, äúng giáúy âæûng máùu thæí, tuí sáúy... ƒ Hoaï cháút: n hexan hay ether dáöu hoaí. c) Phán têch xå - phæång phaïp Henneberg - Stohmann caíi tiãún. Nguyãn tàõc: Máùu âæåüc xæí lyï láön læåüt bàòng H2SO4, NaOH loaîng. Sau âoï ræía bàòng cäön, ether. H2SO4 seî thuíy phán caïc cháút hoaì tan trong aci._.aî hæîu cå tàng, taío giaím, muìa khä biãún âäøi ngæåüc laûi. 1.2 Phæång trçnh häöi qui tæång quan giæîa chiãöu daìi vaì khäúi læåüng cuía Nghãu laì Wtt=0,0138L3,7639 (R2=0,9975) vaì Wthët=0,0034L3,6582 (R2=0,9959). Nghãu laì loaìi coï täúc âäü sinh træåíng khäúi læåüng tæång âäúi nhanh hån sinh træåíng chiãöu daìi tæång âäúi, nghãu sinh træåíng pháön voí vaì pháön thán mãöm âäöng thåìi trong suäút âåìi säúng. Nghãu sinh træåíng cháûm tæì thaïng 10-4 vaì sinh træåíng nhanh tæì thaïng 5-9. Täúc âäü sinh træåíng tuyãût âäúi trung bçnh laì 1,72 mm/thaïng (7,3%) vaì 789,47 mg/thaïng (27,02%), sinh træåíng cháûm nháút vaìo khoaíng thåìi gian thaïng 12-1vaì nhanh nháút vaìo thaïng 7. Mäúi tæång quan giæîa chiãöu daìi vaì tuäøi cuía Nghãu theo phæång trçnh: L(t)=69[1-e-{0,474t+0,0519sin[2π(t-0,109)]+0,0457}] våïi R2=0,9866. Caïc yãúu täú âäü muäúi, soïng gioï vaì haìm læåüng váût cháút lå læíng laì nhæîng yãúu täú chênh aính hæåíng âãún sinh træåíng cuía Nghãu. S 111 1.3 Nghãu cåî 1,6cm (500mg) sau mäüt nàm tuäøi coï thãø thaình thuûc vaì tham gia sinh saín. Kêch cåî thaình thuûc láön âáöu khoaíng 3,5cm. Nghãu phán tênh âæûc, caïi riãng biãût, mäüt säú caï thãø læåîng tênh, tè lãû caï thãø læåîng tênh tháúp chiãúm 6,82% trong quáön thãø. Sæïc sinh saín tuyãût âäúi cuía Nghãu tæì 2.747.000-4.031.000 træïng/caï thãø. Muìa vuû sinh saín cuía Nghãu tæì thaïng 3-10, táûp trung vaìo thaïng 3-6 vaì âènh cao laì thaïng 6. Tè lãû caï thãø coï tuyãún sinh duûc åí giai âoaûn 3 tháúp trong muìa sinh saín (khoaíng 40%) cho tháúy Nghãu sinh saín keïm táûp trung vaì muìa sinh saín keïo daìi. 1.4 Cæåìng âäü hä háúp trung bçnh cuía nhoïm L=4,9cm laì 0,0223mgO2/g/giåì, L=3,8cm laì 0,0452 mgO2/g/giåì vaì L=2,4cm laì 0,1271mgO2/g/giåì. Cæåìng âäü hä háúp cuía Nghãu nhoí (L=2,4cm ) cao hån åí Nghãu låïn vaì biãún âäüng ráút låïn, coï trë säú ráút cao vaìo thaïng 1-2 vaì thaïng 8-10. Cæåìng âäü hä háúp cuía Nghãu cåî L=4,9cm tæång âäúi êt biãún âäüng vaì håi tàng trong muìa sinh saín (thaïng 3-6). 1.5 Khaí nàng chëu âæûng näöng âäü muäúi tháúp cuía Nghãu låïn cao hån Nghãu nhoí. Âäü muäúi 4‰ laì giåïi haûn dæåïi cuía Nghãu vaì âäü muäúi 16‰ laì âäü muäúi an toaìn cho hoaût âäüng säúng cuía Nghãu. 1.6 Khaí nàng chëu âæûng cuía Nghãu trong âiãöu kiãûn khäng trao âäøi næåïc keïm. Nghãu chãút (50%) sau 14-19 giåì thê nghiãûm, luïc âoï haìm læåüng NH3 laì 0,0256-0,0425mg/l (N-NH4 täøng säú tæì 1,033-1,333mg/l). 1.7 Nghãu coï khaí nàng säúng trong âiãöu kiãûn khä trong khoaíng thåìi gian tæång âäúi daìi. Nghãu låïn coï khaí nàng chëu âæûng cao hån Nghãu nhoí. Thåìi gian chëu âæûng âiãöu kiãûn khä âäúi våïi nhoïm L=4,9cm sau 97-191 giåì (trung bçnh 146 giåì), nhoïm L=3,8cm sau 46-95 giåì (trung bçnh 76 giåì)ì, nhoïm L=2,4cm sau 59-73 giåì (trung bçnh 64 giåì). 112 1.8 Haìm læåüng næåïc trong thët Nghãu biãún âäøi theo qui luáût roî raìng âäúi våïi 3 nhoïm kêch thæåïc, nháút laì Nghãu låïn (L=4,9cm). Tæì thaïng 3-8 haìm læåüng næåïc giaím, caïc thaïng coìn laûi haìm læåüng næåïc tàng, váût cháút khä biãún âäøi ngæåüc laûi. Haìm læåüng næåïc åí cåî Nghãu nhoí cao hån åí Nghãu låïn. Haìm læåüng âaûm (protein) trong cå thãø Nghãu cuîng biãún âäøi theo mäüt qui luáût tæång âäúi roî raìng, tàng tæì thaïng 3-8, sau âoï giaím dáön, qui luáût naìy thãø hiãûn roî åí cåî Nghãu låïn (L=4,9cm), coìn åí Nghãu nhoí hån thãø hiãûn khäng roî raìng. Haìm læåüng måî trong cå thãø Nghãu giaím tæì thaïng 3-8, Nghãu låïn måî cao hån Nghãu nhoí. Haìm læåüng Carbohydrat cuía Nghãu cao trong giai âoaûn tæì thaïng 2-8 vaì ngæåüc laûi. 1.9 Sinh læåüng thaí ban âáöu coï tæång quan thuáûn våïi nàng suáút nuäi. Khi sinh læåüng trãn baîi âaût âãún mæïc täúi âa laì 3601-3917g/m2, nãúu khäng thu hoaûch thç sinh læåüng seî giaím. Sæïc saín xuáút cuía baîi Nghãu ráút cao âaût 82 táún/ha/nàm. Thaí giäúng våïi sinh læåüng ban âáöu cao vaì trong quaï trçnh nuäi thu tèa nhiãöu láön âãø giaím hao huût seî náng cao nàng suáút nuäi träöng. 2. Âãö xuáút. 2.1. Cáön nghiãn cæïu thãm vãö quaï trçnh hçnh thaình baîi nghãu giäúng, kãú hoaûch baío vãû cuîng nhæ quaín lyï khai thaïc åí caïc baîi Nghãu giäúng. 2.2. Cáön nghiãn cæïu kyî thuáût saín xuáút giäúng nhán taûo âãø cung cáúp cho nghãö nuäi nhàòm chuí âäüng trong saín xuáút. 2.3. Kêch cåî khai thaïc phaíi låïn hån 3,8cm chiãöu daìi nhàòm baío vãû nguäön låüi. 113 TAÌI LIÃÛU THAM KHAÍO Taìi liãûu tiãúng Viãût: 1. Nguyãùn Taïc An, Nguyãùn Vàn Luûc. Nghiãn cæïu nguäön låüi haíi âàûc saín vaì caïc âiãöu kiãûn tæû nhiãn phuûc vuû qui hoaûch, sæí duûng håüp lyï caïc thuíy væûc ven båì tènh Traì Vinh. Âãö taìi nghiãn cæïu khoa hoüc, Såí KHCNMT vaì Såí Thuíy saín Traì Vinh, 1994, trang 88-101. 2. Thaïi Tráön Baïi, Hoaìng Âæïc Nhuáûn vaì Tráön Vàn Khang. Âäüng váût khäng xæång säúng, táûp 1. NXB Giaïo Duûc, 1978a, 167tr. 3. Thaïi Tráön Baïi, Hoaìng Âæïc Nhuáûn vaì Tráön Vàn Khang. Âäüng váût khäng xæång säúng, táûp 2. NXB Giaïo Duûc, 1978b, 248tr. 4. Nguyãùn Chênh. Kãút quaí bæåïc âáöu tçm hiãøu mäüt säú âàûc âiãøm sinh hoüc vaì nguäön låüi Veûm Voí Xanh Mytilus smaragdinus Chemnitz åí âáöm Nha Phu (Phuï Khaïnh). Táûp san Khoa hoüc Kyî thuáût Haíi saín (Âaûi hoüc Thuíy saín) säú 3-4/1979, trang 3-12. 5. Nguyãùn Chênh, 1996. Mäüt säú loaìi âäüng váût Nhuyãùn Thãø (Mollusca) coï giaï trë kinh tãú åí biãøn Viãût nam. NXB Khoa Hoüc vaì Kyî Thuáût, Haì Näüi 1996, 132tr. 6. Nguyãùn Chênh, Nguyãùn Thë Nga, Nguyãùn Thë Phuïc. Mäüt säú kãút quaí nghiãn cæïu vãö haìm læåüng cháút dinh dæåîng cuía Veûm Voí Xanh (Perna viridis Linneï) åí âáöm Nha Phu (Khaïnh Hoìa). Tuyãøn Táûp Baïo Caïo Khoa Hoüc Häüi Nghë Sinh Hoüc Biãøn Toaìn Quäúc Láön Thæï I (27-28/10/1995), 1997, trang 376-382. 7. Phan Troüng Cung. Âäüng váût hoüc, táûp 1: Âäüng váût khäng xæång säúng. NXB Âaûi Hoüc vaì Trung Hoüc Chuyãn Nghiãûp, 1979, 266tr. 114 8. Cao Phæång Dung, Nguyãùn Quäúc Khang, Tráön Thë Long, Nguyãùn Diãûu Thuïy. Mäüt vaìi tênh cháút lyï hoïa vaì khaí nàng khai thaïc lectin tæì mäüt säú âäüng váût thán mãöm. Tuyãøn Táûp Baïo Caïo Khoa Hoüc Häüi Nghë Sinh Váût Biãøn Toaìn Quäúc Láön Thæï I (27-28/10/1995), 1997, trang 364-369. 9. Nguyãùn Xuán Hoaût, Phaûm Âæïc Läü. Täø chæïc hoüc-Phäi thai hoüc. NXB Âaûi Hoüc vaì Trung Hoüc Chuyãn Nghiãûp, 1980, 648tr. 10. Ngä Troüng Læ. Kyî thuáût nuäi Ngao-Nghãu Soì Huyãút Trai Ngoüc. NXB Näng nghiãûp TP. Häö Chê Minh, 1996, 79tr. 11. Træång Quäúc Phuï. Kyî thuáût nuäi nghãu (Meretrix lyrata Sowerby) cuía ngæ dán åí âäöng bàòng säng Cæíu Long. Tuyãøn Táûp Baïo caïo Khoa Hoüc Häüi Nghë Sinh Váût Biãøn Toaìn Quäúc Láön Thæï I (27-28/10/1995), 1997, trang 486-492. 12. Træång Quäúc Phuï. Thaình pháön sinh hoïa cuía thët nghãu Meretrix lyrata (Sowerby, 1851) Vuìng Goì Cäng Âäng - Tiãön Giang. Táûp San Khoa Hoüc Cäng Nghãû Thuíy Saín (Âaûi Hoüc Thuíy Saín), säú 2/1998, trang 25-34. 13. Nguyãùn Hæîu Phuûng. Âàûc âiãøm sinh hoüc vaì kyî thuáût æång nuäi Nghãu Meretrix lyrata (Sowerby). Thäng tin KH-CN Thuíy saín säú 7vaì 8/1996, trang 13-21 vaì 14-18. 14. Vuî Trung Taûng. Caïc hãû sinh thaïi cæía säng Viãût nam. NXB Khoa hoüc vaì Kyî thuáût, 1994, 272tr. 15. Âàûng Ngoüc Thanh. Thuíy sinh hoüc âaûi cæång. NXB Âaûi hoüc vaì Trung hoüc Chuyãn Nghiãûp, 1973, 216tr. 16. Nguyãùn Ngoüc Thuûy. Thuíy triãöu vuìng biãøn Viãût nam. NXB Khoa Hoüc vaì Kyî Thuáût, Haì näüi, 1982, 261tr. 115 17. Nguyãùn Anh Tuáún. Cáøm nang kyî thuáût nuäi thuíy saín næåïc låü. NXB Näng Nghiãûp, 1994, 180tr. 18. Voî Sé Tuáún, Hæïu Thaïi Tuyãún. Ván voí - Mäüt chè tiãu âãø nghiãn cæïu âàûc âiãøm sinh træåíng cuía Soì Läng Anadara antiquata vuìng biãøn Bçnh Thuáûn. Tuyãøn Táûp Baïo caïo Khoa Hoüc Häüi Nghë Sinh Váût Biãøn Toaìn Quäúc Láön Thæï I (27- 28/10/1995), 1997, trang 270-275. Taìi liãûu tiãúng Anh: 19. Akarte S.R., V.V. Hiwale, U.H. Mane. Acute toxicity of monocrotophos to the estuarine clam, Meretrix meretrix from Ratnigiri coast (India). Journal of Advance Zoology. 1986, 7(1): 57-59. 20. Akihiko Shirota. The plankton of South Vietnam (freshwater and marine plankton). Overseas Technical Cooperation Agency Japan. 1966, 416 p. 21. Alcazar S.N. Spawning and larval rearing of tridacnid clams in the Philippines. Giant clams in Asia and the Pacific, 1988 No.9, 125-128. ACIAR Monograph Series, No.9. Canberra, Australia, Australian Centre for International Agriculture Research. 22. Alcazar S.N., E.P. Solis and A.C. Alcala. Serotonin-induced spawning and larval rearing of the China clam, Hippopus porcelanus Rosewater (Bivalvia: Tridacnidae). Aquaculture. 1987, 66:3-4, 359-368; 14 ref. 23. Angell C.L. Culturing of spiny oyster, Sacostrea in Ambon, Indonesia. Journal of the World Mariculture Society. 1984, 15:433-441. 24. Angell C.L. The Biology and culture of Tropical Oysters. ICLARM Studies and Reviews 13, 42 p. Published by International Center for Living Aquatic Resources Management, Manila, Philippines. 1986. 116 25. Ansell A.D. The rate of growth of the hard clam Mercenaria mercenaria (L.) throughout the geographical range. J. Cons. CIEM. 1968, 31(3): 369-409. 26. Anuwat Nateewathana. Taxonomic account of commercial and edible molluscs excluding cephalopods, of Thailand. Phuket Marine Biological Center Special Publication. 1995, No. 15: 93-116. 27. Appeldoorn R.S. Sex ratio in the soft-shell clam, Mya arenaria. Nautilus. 1984, 98:2, 61-63. 28. Bell L.J. and J.C. Pernetta. Reproductive cycles and mariculture of giant clams in Papua New Guinea. Giant clams in Asia and the Pacific. 1988, No.9, 133- 138; ACIAR Monograph Series, No.9. Canberra, Australia, Australian Centre for International Agriculture Research. 29. Berg C.J., Jr.J. Krzynowek, P. Alatalo and K. Wiggin. Sterol and fatty acid composition of the clam, Codakia orbicularis, with chemoautotrophic symbionts. Lipids. 1985, 20:2, 116-120; 39 ref. 30. Bisker R., M. Gibbons and M. Castagna. Predation by the oyster toadfish Opsanus tau (Linnaeus) on blue crabs and mud crabs, Predators of the hard clam Mercenaria mercenaria (Linnaeus, 1758). Journal of Shellfish Research. 1989, 8:1, 25-31; 28 ref. 31. Blanco G.J., D.K. Villaluz and H.R. Montalban. The cultivation and biology of oysters at Bacoor Bay, Luzon. Philippines Journal of Fisheries . 1951, 1(1):33-53. 32. Blanco G.J. The stake (patusok) method of oyster farming in the Dagatdagatan Lagoon, Rizal Province. Philippines Journal of Fisheries. 1956, 4(1): 21-30. 117 33. Braley R.D. Reproductive condition and season of the giant clams Tridacna gigas and T. derasa utilising a gonad biopsy technique. Giant clams in Asia and the Pacific. 1988, No. 9, 98-103; 1988, No.9, 125-128; ACIAR Monograph Series, No.9. Canberra, Australia, Australian Centre for International Agriculture Research. 34. Breber P. On-growing of the carpet-shell clam (Tapes decussatus): two years’ experimence in Venice Lagoon. Aquaculture. 1985, 44:1, 51-56; 4 ref. 35. Broom M.J. The Biology and Culture of Marine Bivalve Molluscs of Genus Anadara. ICLARM Stud. Rev. 12, 37 p. Published by International Center for Living Aquatic Resources Management, Manila, Philippines. 1985. 36. Castagna M. Methods of growing Mercenaria mercinaria from postlarval to preferred-size seed for field planting. Aquaculture. 1984, 39: 355-359; 12 ref. 37. Chen H.C. and R.R. Zall. Clam derived proteinases. United States Patent. 1987, US 4677069 35 p. 38. Chen I.M. Comparison of the effect of copper on respiration and its accumulation in tissue in the hard clam Meretrix lusoria. Zoological Studies. 1995, 34(4): 235-240. 39. Cheong L . and F.Y. Chen. Preliminary studies on raft method of culturing green mussels, Perna viridis (L.) in Singapore. Singapore Journal of Primary Industries. 1980, 8(2): 119-133. 40. Chin P.K. and A.L. Lim. Oyster culture development in Sabah. Sabah Society Journal. 1977, 6(3): 107-115. 118 41. Chin T.S. and H.C. Chen. Bioaccumulation and distribution of mercury in hard clam, Meretrix lusoria (Bivalvia: Veneridae). Comparative Biochemitry and Physiology C Comparative Pharmacology and Toxicology. 1993, 106(1): 131-139. 42. Chun S.K., D.S. Chang, C.K. Park, Y.G. Kim and Y.G. Rho. Basic studies for the production of the hard clam Meretrix lusoria (Roding) in Jeonnbug farming area. Bulletin of Fisheries Research and Development Agency. 1981, No.26, 7-36; 41 ref. 43. Chung E.Y., Y.G. Kim and T.Y. Lee. A study on sexual maturation of hen clam Mactra chinensis Philippi. Bulletin of the Korean Fisheries Society, Korea Republish. 1987, 20:6, 501-508; 14 ref. 44. Clayton W.E.I. and T.T. Pobran. A Pacific oyster stake culture pilot project in Bristish Columbia. Bristish Columbia Marine Resource Branch, Fisheries Development Report. 1981, No. 33, 33pp. 45. Comps M. and D. Chagot. A new parasitosis in the clam Ruditapes decusatus L. Comptes Rendus de l’ Academie des Sciences, III Sciences de la Vie. 1987, 304:1, 41-44; 12 ref. 46. Copland J.W. and J.S. Lucas (Editors). Giant clams in Asia and the Pacific. ACIAR Monograph. 1988, No.9, 274 pp.; ref. Canberra, Australia, Australian Centre for International Agriculture Research. 47. Curtin L. Oyster farming in New Zealand. New Zealand Marine Department, Wellington, NZ. Fisheries Technical Report. 1971, 72, 99 pp. 119 48. Dillon R.T.Jr. and J.J. Manzi. Hard clam, Mercenaria mercenaria, broodstocks: genetic drift and loss of rare alleles without reduction in heterozygosity. Aquaculture. 1987, 60:2, 99-105; 35 ref. 49. Diter A. and C. Dufy. Polyploidy in the Manila clam, Ruditapes philippinarum. II. Chemical induction of tetraploid embryos. Aquatic Living Resources. 1990, 3:2, 107-112; 22 ref. 50. Downing S.L. and S.K. Jr. Allen. Induced triploidy in the Pacific oyster, Crassostrea gigas: optimal treatments with cytochalasin B depend on temperature. Aquaculture. 1987, 61:1, 1-15: 43 ref. 51. Dufy C. and A. Diter. Polyploidy in the Manila clam Ruditapes philippinarum. Chemical induction and larval performances of triploids. Aquatic Living Resources. 1990, 3:1, 55-60: 17 ref. 52. Gayanilo C. D.F. Pauly & P. Sparre. The FAO-ICLARM Stock Assessement tools (FISAT) User’s Guide. FAO computerized Information Series (Fisheries). No.8 Rome, FAO. 1996. 126 p. 53. Gervis M.H. and N.A. Sims. The Biology and culture of pearl oysters (Bivalvia: Pteriidae). ICLARM Stud. Rev. 21, 49 p. Published by Intrenational Center for Living Aquatic Resources Management , Manila, Philippines. 1992. 54. Gibbons M.C.and M. Castagna. Serotonin as an inducer of spawning in six bivalve species. Aquaculture. 1984, 40:2, 189-191; 6 ref. 55. Gilbert M.A. Growth rate, longevity and maximum size of Macoma balthica (L.). Biol. Bull. 1973, 145: 119-126. 56. Giselle P. and B. Samonte. Oyster and Mussel Farming in Western Visayas, Philippines. NAGA, The ICLARM Quarterly, July 1992, pp. 46-48. 120 57. Gosling E.M. and A. Nolan. Triploidy induction by thermal shock in Manila clam, Tapes semidecussatus. Aquaculture. 1989, 78:3-4,223-228; 14 ref. 58. Gustafson R.G., R.L. Creswell, T.R. Jacobsen and D.E. Vaughan. Larval biology and mariculture of the angelwing clam, Cyrtopleura costata. Aquaculture. 1991, 95:3/4, 257-279, 57 ref. 59. Habe Tadashi & Kosuge Sadao. Shell of the World in colour. Osaka Japan. The Tropical Pacific. 1966, Vol. 2, 2-147. 60. Hameed P.S. Chemical composition of crystalline in some bivalve molluscs off PortoNovo coast (India). Indian Journal of Marine Science. 1986, 15(1): 61-62. 61. Hayashi M. World Review of Fisheries and Aquaculture (annual report). Internet: 1996, p. 3-24. 62. He J.J. and X.M. Wei. A study on food and feeding habit of the clam spat Journal of Fisheries of China. 1984, 8:2, 99-106, 7 ref. 63. Helm M.M. and I. Laing. Preliminary observations on the nutritional value of ‘Tahiti Isochrysis’ to bivalve larvae. Aquaculture. 1987, 62:3-4, 281-288; 20 ref. 64. Heslinga G.A., F.E. Perron and O. Orak. Mass culture of giant clams (F. tridacnidae) in Palau. Aquaculture. 1984, 39, 197-215; 25 ref. 65. Hidu H., C. Conary and S.R. Chapman. Suspended culture of oyster: biological fouling control. Aquaculture. 1988, 22(1-2): 189-192. 121 66. Hirai S., T. Kisimoto, A.L. Kadam, H. Kanatani and S.S Koide. Induction of spawning and oocyte maturation by 5-hydroxytryptamine in the surf clam. Journal of Experimental Zoology. 1988, 245: 3, 318-321; 10 ref. 67. Hirata T., I. Kubota, N. Iwasawa, I. Takabatake, T. Ikeda and Y. Muneoka. Structures and action of Mytilus inhibitory peptides. Biochemical and Biophysical Research Communications. 1988, 152(3): 1376-1382. 68. Ho J.S. and G.X. Zheng. Ostrincola koe (Copepoda, Myicolidae) and mass mortality of cultured hard clam (Meretrix meretrix) in China. Hydrobiologia. 1994, 284(2): 169-173. 69. Ho J.S and I.H. Kim. Copepod parasites of a commercial clam (Meretrix meretrix) from Phuket, Thailand. Hydrobiologia. 1995, 308(1): 13-21. 70. Ho Y.D. Growth of hard clam, Meretrix lusoria cultured in ponds in Taiwan. Journal of The Fisheries Society of Taiwan. 1991, 18(4): 273-278. 71. Humphrey J.D. Disease risks associated with translocation of shellfish, with special reference to the giant clam, Tridacna gigas. Giant Clams in Asia and the Pacific [edited by Copland, J.W.; Lucas, J.S.]. 1988, 241-244, 18 ref. ACIAR Monograph Series, No.9. Canberra, Australia, Australian Centre for International Agriculture Research. 72. Ifon E.T. and I.B. Umoh. Biochemical and nutritional evaluation of Egreria radiata (clam), a delicacy of some riverine peasant populations in Nigeria. Food-Chemistry. 1987, 24:1, 21-27; 13 ref. 73. Imai T. Aquaculture in shallow seas: Progress in Shallow Sea Culture. Translated from Japanese. Published for the National Marine Fisheries Service and the National Science Foundation, Washington, DC, USA by Amerind Publishing Co., Pvt., Ltd., New Deli, India. 1977, 615pp. 122 74. Jayabal R. and M. Kalyani. Reproductive cycles of some bivalves from Vellar estuary, east coast of India. Indian Journal of Marine Sciences. 1986, 15(1): 59-60. 75. Jayabal R. and M. Kalyani. Biochemical studies in the hard clam Meretrix meretrix from Vellar estuary, east coast of India. Indian Journal of Marine Sciences. 1986, 15(1): 63-64. 76. Jenkins R.. Mussel Cultivation in the Marlborough Sounds (New Zealand). David Jones Ltd., Wellington, NZ. 1979, 75 pp. 77. Kalyanasundaram K. and K. Ramamoorthi. Larval development of the clam Meretrix meretrix (Linnaeus). Mahasagar Bulletin of The National Institute of Oceanography. 1987, 20(2): 115-120. 78. Kamara A.B. Preliminary studies to culture mangrove oysters, Crassostrea tulipa, in Sierra Leone. Aquaculture. 1982, 27:285-294. 79. Kassner J. and R.E. Malouf. An evaluation of “spawner transplants” as a management tool in Long Island’s hard clam fishery. Journal of Shellfish Research. 1982, 2:2, 165-172; 24 ref. 80. Karunasagar I., H.S.V. Gowda, M. Subburaj and M.N. Genugopal. Outbreak of paralytic shellfish poisoning in Mangalore west coast of India. Current Science (Bangalore). 1984, 53(5): 247-249. 81. Kenedy V.S. and L. Van Huekelem. Gametogensis and larval production of the introduced Asiatic clam, Corbicula sp. (Bivalvia; Corbiculidae), in Maryland. Biological Bulletin Marine Biological Laboratory, Woods Hole, Mass. 1985, 168:1, 50-60; 26 ref. 123 82. Kim J.H., S.R. Chung and K.H. Jeune. Lectin from marine shells: IX Purification and carbohydrates specificities of lectin, MLA-1, from the hemolymph of Meretrix lusoria. Korean Biochemical Journal. 1990, 23(3): 328-334. 83. Korringa P. Farming of Cupped Oyster of Genus Crassostrea. Elsevier Scientific Publishing Co., Amsterdam, Netherlands. 1976a , 224 pp. 84. Korringa P. Farming of Flat Oyster of Genus Ostrea. Elsevier Scientific Publishing Co., Amsterdam, Netherlands. 1976b, 238 pp. 85. Kulkarni B.G. and M. Borkar. ATPase activity in the clam, Meretrix casta var. ovum (Hanley) acclimated to different salinities. Geobios (Jodhpur). 1988, 15(4): 162-165. 86. Laing I. The use of artificial diets in rearing bivalve spat. Aquaculture. 1987, 65:3/4, 243-249, 13 ref. 87. Laing I. and P.F. Millican. Dried-algae diets and indoor nursery cultivation of Manila Clam juveniles. Aquaculture. 1991, 95:1-2, 75-87, 33 ref. 88. Licciardello J.J., D.L. D'Entremont and R.C. Lundstrom. Radio-resistance of some bacterial pathogens in soft-shell clam (Mya arenaria) and mussels (Mytilus edulis). Journal of Food Protection. 1989, 52:6, 406-411; 23 ref. 89. Lo C.F., M.S. Lin, S.M. Liu, C.H. Wang and G.H. Kou. Viral interference in TO-2 cells infected with IPN virus isolated from clam, Meretrix lusoria. Gyobyo Kenkyu: Fish Pathology. 1990,25:3, 133-140; 12 ref. 124 90. Lo C.F., Y.W. Hong, S.Y. Huang and C.H. Wang. The characteristics of the virus isolated from the gill of clam Meretrix lusoria. Fish-Pathology. 1988, 23:3, 147-154; 22 ref. 91. Luttmer S.J. and F.I. Longo. Sperm nuclear transformations consist of enlargement and condensation coordinate with stages of meiotic maturation in fertilized Spisula solidissima. Developmental Biol. 1988,128:1, 86-96; 56 ref. 92. MacDonald B.A. and R.J. Thompson. Intraspecific variation in growth and reproduction in latitudinally differentiated populations of the giant scallop Placopecten magellanicus (Gmelin). Biol. Bull. 1988, 175(3): 361-371. 93. Medcof J.C. Oyster farming in the Maritimes. Fisheries Research Board of Canada Bulletin. 1961, 131. 94. Modassir Y. Ecology and Production of benthic bivalve Meretrix casta (Chemnitz) in Mandovi estuary, Goa (India). Indian Journal of MarineSciences. 1990, 19(2): 125-127. 95. Mottet M.G. A review of the fishery biology and culture of scallops. State of Washington, Department of Fisheries. 1979, Technical Report No.39. 100 pp. 96. Nash W.J., R.G. Pearson and S.P. Westmore. A histological study of reproduction in the giant clam Tridacna gigas in the north-central Great Barrier Reef. Giant clams in Asia and the Pacific. 1988, No.9, 89-93; ACIAR Monograph Series, No.9. Canberra, Australia, Australian Centre for International Agriculture Research. 125 97. Nguyen Ngoc Lam & Doan Nhu Hai. Gut content of blood cockle, Anadara granosa (L.), with emphasis on Diatoms, Travinh, South Vietnam. Phuket Marine Biological Center Special Publication. 1988, 18(1): 77-82. (1998) 98. Paillard C., L. Percelay, M. le Pennec and D. le Picard. Pathogenic origin of the “brown ring” in Tapes philippinarum (Mollusca, Bivalve). Comptes Rendus de l’ Acedemie des Sciences, -III Sciences de la Vie. 1989, 309:7, 235- 241; 5 ref. 99. Patel B., J.P. Chandy and S. Patel. Do selenium and glutathione inhibit the toxic effects of mercury in marine lamellibranchs. Science of The Total Environment. 1988, 67(2-3): 147-166. 100. Patel B. and K. Anthony. Uptake of cadmium in tropical marine lamellibranchs, and effects on physiological behavior. Marine Biology (BERLIN). 1991, 108(3): 457-470. 101. Purchon R.D. The Biology of Mollusca. Second Edition, PERGAMO Press 1977, Vol.57, 560p. 102. Quayle D.B. Pacific oyster raft culture in Bristish Columbia. Fisheries Research Board of Canada, Bulletin 178. 1971, 34 p. 103. Quayle D.B. Tropical oysters: culture and methods. International Development Research Centre, Ottawa, Canada, TS17e. 1980, 80 p. 104. Quayle D.B. Pacific oyster culture in Bristish Columbia. Fisheries Research Board of Canada, Bulletin 218. 1988, 241 p. 105. Quayle D. B. & G.F. Newkirk. Farming Bivalve Molluscs Methods Study and Development. Advances in World Aquaculture. Published by The World 126 Aquaculture Society in Association with The International Development Research Center. 1989, volume I, 294p 106. Reid R.G.B., P.V. Frankboner and D.G. Brand. Studies on the physiology of giant clam Tridacna gigas Linneï. 1. Feeding and digestion. Comparative Biochemitry and Physiology,-A. 1984, 78:1, 95-101; 23 ref. 107. Renard P. and J.C. Cochard. Effect of various cryoprotectants on Pacific oyster Crassotrea gigas Thunberg, Manila clam Ruditapes philippinarum Reeve and King scallop Pecten maximus (L) embryos: influence of the biochemical and osmotic effects. Cryo-letters. 1989, 10:3, 169-180; 12 ref. 108. Riisgard H.U. Feeding rates in hard clam (Mercenaria mercenaria) veliger larvae as a function of algal (Isochrysis galbana) concentration. Journal of Shellfish Research. 1989, 7:3,377-380; 17 ref. 109. Round F.E. The ecology of algae. Cambrigde University Press. The first published 1981, 653 p. 110. Sadiq M., T.H. Zaidi and I.A. Alam. Bioaccumulation of mercury by clams (Meretrix meretrix) collected from the Saudi Coast of the Arabian Gulf. Chemical Speciation and Bioavailability. 1992, 4(1): 1-8. 111. Sadiq M. and I.A. Alam. Bioaccumulation of mercury by clams (Meretrix meretrix) collected from the Saudi Coast of the Arabian Gulf. Chemical Speciation and Bioavailability. 1992, 4(1): 9-17. 112. Sadiq M., I.A. Alam and H. Al Mohanna. Bioaccumulation of nickel and vanadium by clams (Meretrix meretrix) living in different salinity along the 127 Saudi coast of the Arabian Gulf. Environmental Pollution. 1992, 76(3): 225- 231. 113. Schell S.C. Graffilla pugetensis n.sp. (Order Neorhabdocoela: Graffillidae), a parasite in the pericardial cavity of the bent-nose clam, Macoma nasuta (Conrad, 1837). Journal-of-Parasitology. 1986, 72:5, 748-759, 18 ref. 114. Shimura S. and R. Kuwabara. Trichocola japonicus sp. Nov., a mytilicolid copepod parasitic in the short neck clam (Tapes philippinarum) from Lake Hamana, Japan. Fish Pathology. 1984, 18:4,191-197; 8 ref. 115. Shumway S.E. Factors affecting oxygen consumption in the coot clam Mulinia lateralis (Say), Ophelia. 1983, 22:2, 143-171; 89 ref. 116. Shpigel M. and R. Fridman. Propagation of the Manila clam (Tapes semidecussatus) in the effluent of fish aquaculture ponds in Eilat, Israel. Aquaculture. 1990, 90:2, 113-122; 12 ref. 117. Sparre P. and S.C. Venema. Introduction to tropical fish stock assessment. Part 1. Manual. FAO Fisheries Technical Paper. No. 360.1, Rev. 2. Rome, Fao. 1998. 470p. 118. Taguchi H. Biosynthesis and metabolism of trigonelline, and physiological action of compound. Vitamins. 1988, 62:10, 549-557, 22 ref. 119. Tisdell C.A.. Aquaculture as a use of the coastal zone: environmental and economic aspects. Giant clam farming as a development. Discussion Paper in Economics, Department of Economics, University of Queensland. 1989, No.20, 22 pp.; 15 ref. 128 120. Tisdell C.A. and K. Menz. Socioeconomic considerations in giant clam mariculture. Giant clams in Asia and the Pacific [edited by Copland, J.W.; Lucas, J.S.]. 1988, No.9, 246-249, ACIAR Monograph Series, No.9. Canberra, Australia, Australian Centre for International Agriculture Research. 121. Tisdell C.A. Giant clams in the Pacific the socio-economic potential of a developing technology for their mariculture. Development and social change in the Pacific Islands [edited by Couper, A.D.]. 1989, 74-88;BLDSC, London, UK; Routledge. 122. Trinidad Roa M.J. Spawning and larval rearing of giant clams in Pangasinan, Philippines. Giant clams in Asia and the Pacific. 1988, No.9, 120-124; ACIAR Monograph Series, No.9. Canberra, Australia, Australian Centre for International Agriculture Research. 123. Rajendran N., N. Rajendran, O. Matsuda and V.K. Venugopalan. Acute toxicity of organochlorine pesticides to fish and shellfishes of tropical estuary. Journal of Faculty of Applied Biological Science Hirishima Unuversity. 1989, 28(1-2): 37-48. 124. Truong Quoc Phu. Clam farming in the Mekong Delta, Vietnam. The ICLARM Quarterly October 1996, Vol.19 No.4, 60-62. 125. Vakily J.M. The Biology and culture of Mussels of Genus Perna. ICLARM Stud. Rev. 17, 63 p. Published by International Centre for Living Aquatic Resources Management, Manila, Philippines. 1989. 126. Vakily J.M. Determination and Comparison of Bivalve Growth, with Emphasis on Thailand and Other Tropical Areas. ICLARM Tech. Rep. 36, 129 125p. Published by International Centre for Living Aquatic Resources Management, Manila, Philippines. 1992. 127. Ventilla R.F. The scallop industry in Japan. Advances in Marine Biology. 1982, 20:310-382. 128. Ventilla R.F. Recent developments in the Japanese oyster culture industry. Advances in Marine Biology. 1984, 21: 57 p. 129. Vo Si Tuan & Nguyen Huu Phung. Status of bivalve exploitation and farming in the coastal waters of South Vietnam. Phuket Marine Biological Center Special Publication. 1998, 18(1): 171-174. 130. Walker R.L. Feasibility of mariculture of the hard clam Mercenaria mercenaria (Linneï) in coastal Georgia. Journal-of-Shellfish-Research. 1983, 3:2, 169-174. 131. Wang Z.C., J.M. Liu, A. Zhu, W.J. Li and Y.C. Shen. A Preliminary survey on the biology of Mactra chinensis in the outfall of Yalu Jiang River. Journal of Fisheries of China. 1984, 8:1, 33-44; 5 ref. 132. Watters K.W. and T.E. Prinslow. Culture of mangrove oyster, Crassostrea rhizophorae Guiding, in Puerto Rico. Proceedings of the World Mariculture Society. 1975, 6:221-236. 133. Winberg G.G. Methods for Estimation of Production of Aquatic Animals. Academic Press London and New York. 1971, 175p. 134. Xu X., L.M. Qian, J.Y. Li and H.R. Huang. The reproductive phase of the gonads in Mollusca (Corbicula fluminea Muller) in Shanghai Diansan Lake. Acta-Zoologica-Sinica. 1988, 34:4, 320-324; 5 ref. ._.