Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật làm tăng hệ số nhân giống vô tính cây dứa cayen

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I §µo Kim thoa Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt lµm t¨ng hÖ sè nh©n gièng v« tÝnh c©y døa cayen LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: Di truyÒn vµ Chän gièng c©y trång M∙ sè: 60.62.05 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. NguyÔn V¨n Hoan Hµ N«i, 2006 2 Môc lôc Trang Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c b¶ng sè liÖu vi Danh môc c¸c biÓu ®å vµ ®å thÞ viii Më ®Çu 1 1. §Æt vÊn ®Ò 1 2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi 3 3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 3 Ch−¬ng 1. Tæng quan tµi liÖu 4 1.1. Giíi thiÖu chung vÒ c©y døa 4 1.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô døa trªn thÕ giíi vµ trong n−íc 8 1.3. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc trªn c©y døa 11 1.3.1 T×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi 11 1.3.2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc 19 Ch−¬ng 2. VËt liÖu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 30 2.1. VËt liÖu nghiªn cøu 30 2.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu 30 2.3. Néi dung nghiªn cøu 31 2.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 31 2.5. Ph−¬ng ph¸p theo dâi c¸c chØ tiªu 40 2.6. Xö lý sè liÖu 42 Ch−¬ng 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 43 3.1. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña thêi vô gi©m vµ ph−¬ng ph¸p t¸ch hom gi©m ®Õn kh¶ n¨ng nh©n gièng døa Cayen 43 3.1.1. ¶nh h−ëng cña thêi vô gi©m ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa cCyen 43 3.1.2. ¶nh h−ëng cña ph−¬ng ph¸p t¸ch hom gi©m ®Õn ®éng th¸i ra chåi cña døa Cayen 48 3.1.3. ¶nh h−ëng cña ph−¬ng ph¸p t¸ch hom gi©m ®Õn thêi gian 50 3 h×nh thµnh chåi vµ hÖ sè nh©n gièng døa Cayen 3.2. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña kü thuËt khö ®Ønh sinh tr−ëng ë giai ®o¹n v−ên gi©m ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen 52 3.2.1. ¶nh h−ëng cña thêi vô ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa sau khö ®Ønh trong giai ®o¹n v−ên gi©m 53 3.2.2. ¶nh h−ëng cña chiÒu cao chåi khi khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn sù h×nh thµnh chåi míi ë giai ®o¹n v−ên gi©m 55 3.2.3. ¶nh h−ëng cña sè l−îng chåi/hom ®−îc khö ®Ønh sinh tr−ëng trong giai ®o¹n v−ên gi©m ®Õn sù h×nh thµnh chåi míi 57 3.2.4. ¶nh h−ëng cña thêi vô ra ng«i ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa ®−îc nh©n gièng b»ng khö ®Ønh sinh tr−ëng trong v−ên gi©m 60 3.3. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña thêi vô vµ kü thuËt khö ®Ønh sinh tr−ëng ë giai ®o¹n v−ên −¬m ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen 64 3.3.1. ¶nh h−ëng cña thêi vô khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen trªn c©y ë v−ên −¬m 64 3.3.2. ¶nh h−ëng cña kÝch th−íc c©y khi khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn sù h×nh thµnh chåi míi ë giai ®o¹n v−ên −¬m 66 3.3.3. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi t¸ch lÇn 1 ë c¸c thêi vô khö ®Ønh kh¸c nhau sau ra ng«i trªn v−ên −¬m 68 3.3.4. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi t¸ch lÇn thø 2 vµ 3 ë c¸c thêi vô khö ®Ønh sau ra ng«i trªn v−ên −¬m 70 3.4. ¶nh h−ëng cña GA3 vµ MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa Cayen trong v−ên gi©m 73 3.4.1. ¶nh h−ëng cña GA3 ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña hom gi©m trong v−ên gi©m 74 3.4.2. ¶nh h−ëng cña MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña hom gi©m trong v−ên gi©m 76 3.4.3. ¶nh h−ëng cña xö lý MET sau khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa Cayen trªn v−ên −¬m 77 3.4.4 Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa nh©n gièng b»ng xö lý 79 4 MET trªn v−ên −¬m 3.5. ¶nh h−ëng cña nång ®é xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen trªn ruéng s¶n xuÊt 83 3.5.1. ¶nh h−ëng cña nång ®é xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa sau khi c©y në hoa 83 3.5.2. ¶nh h−ëng cña thêi vô xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa Cayen sau khi c©y në hoa 85 3.5.3. ¶nh h−ëng cña thêi ®iÓm xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa Cayen trªn c©y khi ra hoa 86 3.5.4. ¶nh h−ëng cña nång ®é xö lý GA3 sau khi xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi trªn c©y døa ®−îc ra hoa 89 3.5.5. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c©y døa Cayen ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau trªn v−ên s¶n xuÊt 94 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 97 I. KÕt luËn 97 II. §Ò nghÞ 99 Tµi liÖu tham kh¶o 100 Phô lôc 106 5 Danh môc c¸c b¶ng sè liÖu B¶ng Trang 3.1. ¶nh h−ëng cña thêi vô gi©m ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen 44 3.2. ¶nh h−ëng cña thêi vô gi©m ®Õn kh¶ n¨ng n¶y chåi cña hom gi©m n¸ch l¸ 46 3.3. §éng th¸i ra chåi trªn hom cña mét sè lo¹i thùc liÖu nh©n gièng døa Cayen 48 3.4. ¶nh h−ëng cña ph−¬ng ph¸p t¸ch hom gi©m ®Õn thêi gian h×nh thµnh chåi vµ hÖ sè nh©n gièng døa cayen 51 3.5. ¶nh h−ëng cña thêi vô ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa sau khö ®Ønh trong giai ®o¹n v−ên gi©m 53 3.6. ¶nh h−ëng cña chiÒu cao chåi khi khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn sù h×nh thµnh chåi míi trong giai ®o¹n v−ên gi©m 55 3.7. ¶nh h−ëng cña sè l−îng chåi/hom gi©m ®−îc khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn sù h×nh thµnh chåi míi trong giai ®o¹n v−ên gi©m 57 3.8. ¶nh h−ëng cña thêi vô ra ng«i ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa ë lÇn t¸ch thø nhÊt ®−îc nh©n gièng b»ng khö ®Ønh sinh tr−ëng 60 3.9. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa Cayen ë c¸c ®ît t¸ch tõ c©y khö ®Ønh sinh tr−ëng ë v−ên gi©m 63 3.10. ¶nh h−ëng cña thêi vô khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen trªn c©y ë v−¬n −¬m 64 3.11. ¶nh h−ëng cña kÝch th−íc c©y khi khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn sù h×nh thµnh chåi míi ë giai ®o¹n v−ên −¬m 66 3.12. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi t¸ch lÇn 1 ë c¸c thêi vô khö ®Ønh kh¸c nhau sau ra ng«i trªn v−ên −¬m 69 3.13. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi t¸ch lÇn thø 2 vµ 3 ë c¸c thêi vô khö ®Ønh trªn v−ên −¬m 71 3.14. ¶nh h−ëng GA3 ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña hom gi©m trong giai 74 6 ®o¹n v−ên gi©m 3.15. ¶nh h−ëng cña xö lý GA3 ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa Cayen trong v−ên gi©m ë lÇn t¸ch thø nhÊt 75 3.16. ¶nh h−ëng cña MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña hom gi©m 76 3.17. ¶nh h−ëng cña xö lý MET sau khö ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen trªn c©y 30 - 35 l¸ trong v−ên −¬m 78 3.18. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa nh©n gièng b»ng xö lý MET sau khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn c©y 30 - 35 l¸ trong v−ên −¬m 80 3.19. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa nh©n gièng b»ng xö lý MET sau khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn v−ên −¬m ë c¸c lÇn t¸ch kh¸c nhau 82 3.20. ¶nh h−ëng cña xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa sau khi c©y në hoa chÝnh vô 83 3.21. ¶nh h−ëng cña thêi vô xö lý MET ë thêi ®iÓm khi c©y b¾t ®Çu në hoa ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen 85 3.22. ¶nh h−ëng cña thêi ®iÓm xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen trªn c©y khi ra hoa 87 3.23. ¶nh h−ëng cña xö lý GA3 trªn chåi hoa sau khi ®· xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa Cayen 89 3.24. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa ®−îc nh©n gièng b»ng xö lý MET trªn c©y døa sau khi ra hoa chÝnh vô 90 3.25. HÖ sè nh©n vµ thêi gian nh©n gièng døa Cayen ë c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau 91 3.26. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c©y døa Cayen ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau trªn v−ên s¶n xuÊt 94 3.27. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt c©y gièng døa Cayen b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c nhau 95 danh môc c¸c biÓu ®å vµ ®å thÞ 7 Trang §å thÞ 3.1 §éng th¸i ra chåi trªn hom cña mét sè thùc liÖu nh©n gièng døa Cayen 50 §å thÞ 3.2 ¶nh h−ëng cña chiÒu cao chåi ®−îc khö ®Ønh sinh tr−ëng ë c¸c thêi vô kh¸c nhau giai ®o¹n v−ên gi©m ®Õn sù h×nh thµnh chåi míi 56 §å thÞ 3.3 ¶nh h−ëng cña sè l−îng chåi/hom gi©m ®−îc khö ®Ønh sinh tr−ëng ë giai ®o¹n v−ên gi©m ®Õn sù h×nh thµnh chåi míi ë c¸c thêi vô kh¸c nhau 59 §å thÞ 3.4 §éng th¸i t¨ng tr−ëng khèi l−îng chåi cña chåi gièng sau ra ng«i ë c¸c thêi vô kh¸c nhau 62 BiÓu ®å 3.1 Sè chåi thu ®−îc sau khö ®Ønh trªn c©y cã kÝch th−íc kh¸c nhau qua c¸c thêi vô khö ®Ønh 68 BiÓu ®å 3.2 Thêi gian tõ ra ng«i ®Õn ®ñ tiªu chuÈn trång míi cña c¸c lÇn t¸ch chåi qua c¸c thêi vô kh¸c nhau 73 8 Më ®Çu 1. §Æt vÊn ®Ò C©y døa (Ananas comosus L. Merr) lµ c©y ¨n qu¶ quý ®−îc trång phæ biÕn ë c¸c n−íc trong vïng nhiÖt ®íi tõ 300 vÜ ®é B¾c - 300 vÜ ®é Nam. C©y døa ®· b¾t ®Çu ®−îc trång ë Trung Quèc, Nam Phi tõ nh÷ng n¨m 1600, sau ®ã ®−îc më réng diÖn tÝch trång ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi [54], [49]. Nhê sù ph¸t triÓn cña kü thuËt chÕ biÕn ®å hép, ®Õn nay ngµnh trång døa ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ døa trë thµnh mét trong nh÷ng lo¹i c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ h¬n vÒ kinh tÕ vµ xuÊt khÈu. Trªn thÕ giíi, døa ®−îc xÕp vµo mét trong 5 lo¹i c©y ¨n qu¶ cã diÖn tÝch vµ s¶n l−îng ®øng ®Çu (nho, c©y cã mói, chuèi, t¸o vµ døa) [49]. ë ViÖt Nam, døa lµ mét trong ba chñng lo¹i c©y ¨n qu¶ cã diÖn tÝch trång vµ s¶n l−îng lín (chuèi, døa vµ c©y cã mói). §Õn n¨m 2004, c¶ n−íc cã 44.271 ha døa, diÖn tÝch cho s¶n phÈm lµ 34.402 ha, víi n¨ng suÊt b×nh qu©n cho c¶ døa Cayen vµ døa Queen lµ 12,06 tÊn/ha vµ tæng s¶n l−îng ®¹t 414.863 tÊn. Trong tæng diÖn tÝch døa trªn, diÖn tÝch døa Cayen kho¶ng xÊp xØ 10.000 ha vµ n¨ng suÊt døa b×nh qu©n ë mét sè vïng døa tËp trung kho¶ng 45 - 50 tÊn/ha. HiÖn nay, víi c¸c ®Æc tÝnh −u viÖt cña gièng, c¸c vïng døa nguyªn liÖu ®· vµ ®ang më réng diÖn tÝch døa Cayen, n©ng cao tû lÖ diÖn tÝch cña gièng trong c¬ cÊu c¸c gièng døa ®ang ®−îc trång. Tuy nhiªn, diÖn tÝch døa Cayen vÉn ®ang cßn qu¸ thÊp, cÇn ®−îc ®Èy nhanh Cayen lªn cao h¬n so víi hiÖn nay, nhanh chãng ®¸p øng nguån nguyªn liÖu chÕ biÕn phï hîp víi thÞ hiÕu cña ®a sè cña c¸c nhµ nhËp khÈu trªn thÕ giíi. Thùc hiÖn ®Ò ¸n ph¸t triÓn rau, qu¶ vµ hoa c©y c¶nh thêi kú 1999 - 2010 ®· ®−îc phª duyÖt cña ChÝnh phñ, trong thêi gian 2000 - 2004, c¶ n−íc ®· ®Çu t− më réng, c¶i t¹o, n©ng cÊp vµ x©y dùng míi 13 nhµ m¸y chÕ biÕn rau qu¶ víi tæng c«ng suÊt 105.000 tÊn s¶n phÈm/n¨m. Trong ®ã, c¸c s¶n phÈm døa chÕ biÕn chiÕm tû lÖ rÊt lín [1], [25]. §Ó ®¶m b¶o cung cÊp nguyªn liÖu cho 9 c¸c nhµ m¸y ho¹t ®éng ®−îc ®Òu ®Æn, mçi nhµ m¸y cÇn Ýt nhÊt mét vïng nguyªn liÖu tõ 1.000 ®Õn 2.000 ha. Trong khi ®ã, ®Ó trång 1 ha døa th× ph¶i cÇn 50.000 - 60.000 chåi gièng, tõ ®ã yªu cÇu sè l−îng chåi gièng lµ rÊt lín. Víi diÖn tÝch døa Cayen hiÖn cã trªn c¶ n−íc, chóng ta ®· cã thÓ nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p t¸ch chåi ®Ó cung cÊp gièng cho s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, ë mét sè vïng trång cÇn më nhanh diÖn tÝch trång th× vÉn cã thÓ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc cung cÊp chåi gièng khi chØ nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p t¸ch chåi tõ ruéng trång s¶n xuÊt. MÆt kh¸c, ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng døa Cayen phôc vô cho chÕ biÕn, ®¸p øng yªu cÇu ngµy cµng cao cña ng−êi tiªu dïng, mét sè gièng døa míi ®· vµ sÏ ®−îc ®−a ra s¶n xuÊt bæ sung vµo c¬ cÊu c¸c gièng trång hiÖn cã. Khi c¸c gièng míi ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc ngoµi s¶n xuÊt th× viÖc nh©n nhanh c¸c gièng nµy ®Ó më réng diÖn tÝch trång lµ hÕt søc cÇn thiÕt. §Ó n©ng cao hÖ sè nh©n gièng døa Cayen, ®¸p øng nhu cÇu cung cÊp chåi gièng chÊt l−îng tèt cho viÖc më réng diÖn tÝch trång, nh©n nhanh c¸c gièng døa míi ®−îc chän t¹o, cïng víi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh©n gièng, mét sè biÖn ph¸p sö dông ho¸ chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng còng ®· ®−îc ¸p dông nh»m n©ng cao hÖ sè nh©n gièng lªn h¬n n÷a, rót ng¾n thêi gian trong giai ®o¹n v−ên −¬m. Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu vÒ kü thuËt nh©n gièng døa nãi chung vµ nh©n gièng døa cayen nãi riªng cßn ch−a nhiÒu, kÕt qu¶ nghiªn cøu cßn h¹n chÕ. ChÝnh v× vËy, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: "Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt lµm t¨ng hÖ sè nh©n gièng v« tÝnh c©y døa Cayen" nh»m gãp phÇn hoµn thiÖn quy tr×nh kü thuËt nh©n gièng døa Cayen ®¹t hÖ sè nh©n gièng cao, c©y gièng tiªu chuÈn, gi¸ thµnh gi¶m, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c©y døa nãi chung vµ c©y døa Cayen nãi riªng. 10 2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi 2.1. Môc ®Ých T×m hiÓu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt t¸c ®éng lµm t¨ng hÖ sè nh©n gièng v« tÝnh, gãp phÇn lµm hoµn thiÖn quy tr×nh kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh døa Cayen. 2.2. Yªu cÇu - X¸c ®Þnh ®−îc biÖn ph¸p kü thuËt khö ®Ønh sinh tr−ëng thÝch hîp ®Ó n©ng cao hÖ sè nh©n trong nh©n gièng døa Cayen. - X¸c ®Þnh ®−îc ho¸ chÊt vµ nång ®é sö dông thÝch hîp ®Ó n©ng cao hÖ sè nh©n trong nh©n gièng døa Cayen. - Bæ sung hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom. 3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ gãp thªm nh÷ng luËn cø cho viÖc kh¼ng ®Þnh c¸c biÖn ph¸p kü thuËt t¸c ®éng lµm t¸i sinh c¬ thÓ míi tõ c¸c bé phËn sinh d−ìng kh¸c nhau cña c©y døa ë c¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng ph¸t triÓn (giai ®o¹n v−ên gi©m, giai ®o¹n v−ên −¬m vµ ngoµi ruéng s¶n xuÊt). - KÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi sÏ gãp phÇn hoµn thiÖn quy tr×nh kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh døa Cayen, ®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ cã tÝnh kh¶ thi cao, gãp phÇn kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu hôt chåi gièng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu gièng vµ më réng diÖn tÝch trång døa Cayen ë c¸c vïng trång døa cung cÊp nguyªn liÖu cho chÕ biÕn. 11 Ch−¬ng 1 Tæng quan tµi liÖu 1.1. Giíi thiÖu chung vÒ c©y døa 1.1.1. Nguån gèc, ph©n lo¹i c¸c nhãm gièng døa chÝnh 1.1.1.1. Nguån gèc C©y døa ®−îc Christopher Columbus cïng c¸c thuû thñ cña ®oµn th¸m hiÓm ph¸t hiÖn trªn mét ®¶o Lesser Antilles cña vïng West Indies vµo n¨m 1493 [49] [50]. Theo K.F Baker vµ J.L Collin n¨m (1930) th× nguån gèc c©y døa cã thÓ lµ vïng bèn c¹nh réng lín n»m gi÷a vÜ tuyÕn Nam 15 - 300, kinh tuyÕn T©y 40 - 600, bao gåm chñ yÕu lµ miÒn Nam Braxin, miÒn B¾c Achentina vµ Paragoay, v× ë ®ã thÊy cã nhiÒu d¹ng døa hoang d¹i nh− loµi Ananas ananassoides, A.bractratus vµ Pseudananas sgenrius [42], [49]. Tõ ®©y, c©y døa ®−îc di chuyÓn lªn phÝa B¾c víi c¸c bé l¹c Tupi Guarani. Nhê sù trao ®æi gi÷a c¸c bé l¹c ®ã, c©y døa tiÕn dÇn lªn Trung Mü vµ vïng Caribª. Sau khi t×m ra Ch©u Mü, c©y døa ®· ®−îc ®em trång ë hÇu hÕt c¸c n−íc nhiÖt ®íi vµ ë mét sè n−íc ¸ nhiÖt ®íi cã mïa ®«ng Êm ¸p nh− ë ®¶o Hawoai, §µi Loan, ®¶o Acores thuéc Bå §µo Nha. §¶o Acores lµ n¬i døa ®−îc trång ë ®é vÜ tuyÕn cao nhÊt (380 vÜ ®é B¾c). §Õn nay, c©y døa ®−îc lan truyÒn vµ ph¸t triÓn réng kh¾p c¸c Ch©u lôc, chØ trõ Ch©u ¢u lµ kh«ng s¶n xuÊt døa bëi v× ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh«ng phï hîp. Theo J. Lan (1928) vµ NguyÔn C«ng Hu©n (1939), c©y døa cã mÆt ë ViÖt Nam c¸ch ®©y h¬n 100 n¨m [16]. Riªng døa “T©y” ®−îc ng−êi Ph¸p ®−a ®Õn trång ®Çu tiªn ë Tr¹i Canh N«ng - Thanh Ba vµo n¨m 1913, sau ®ã ®−îc trång réng ra ë c¸c Tr¹i Phó Hé, Tuyªn Quang, ¢u L©u vµ §µo Gi· [16]. Gièng døa Cayen kh«ng gai ®−îc trång ®Çu tiªn ë S¬n T©y vµo n¨m 1939, tõ ®ã ph¸t triÓn ra c¸c vïng kh¸c. HiÖn nay, c©y døa ®ang ®−îc trång ë hÇu hÕt c¸c tØnh tõ phÝa B¾c cho tíi c¸c tØnh phÝa Nam cña n−íc ta. 12 1.1.1.2. Ph©n lo¹i c¸c nhãm gièng døa chÝnh Theo Vâ V¨n Chi, D−¬ng §øc TiÕn (1978) [6], Vò C«ng HËu (1996) [16], vµ Hoµng ThÞ S¶n (2003) [32], c©y døa cã tªn khoa häc lµ Ananas comosus L., lµ thµnh viªn quan träng trong hä Bromeliaceae (líp ®¬n tö diÖp), thuéc chi Ananas. Chi Ananas cïng víi chi l©n cËn Pseudananas kh¸c biÖt víi c¸c gièng kh¸c trong hä ë chç “qu¶’’ lµ mét qu¶ kÐp (gåm nhiÒu qu¶ nhá hîp l¹i víi c¸c l¸ b¾c ë d−íi vµ trôc hoa). Trong khi ®ã ë c¸c chi kh¸c th× qu¶ ®øng dêi tù do [53]. Chi Pseudananas qu¶ kÐp, khi chÝn mang mét chïm nhá l¸ b¾c gièng nh− vÈy, ë cuèng qu¶ kh«ng cã chåi cuèng, trªn th©n cã c¸c chåi ngÇm, c¸nh hoa cã nhiÒu u næi nh− nh÷ng nÕp thÞt [32]. Nãi chung, ®−îc quan t©m nhÊt lµ loµi Ananas comosus, nã gåm c¸c gièng døa trång hiÖn nay, khi chÝn qu¶ mang mét chïm l¸ b¾c dÔ thÊy th−êng cã cñ ë gèc, kh«ng cã nh¸nh bß, c¸nh hoa h×nh phÔu. HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu “d¹ng” døa trång, tuy nhiªn tÊt c¶ ®Òu xuÊt ph¸t tõ mét loµi thùc vËt ban ®Çu. Së dÜ kh«ng cã mét tµi liÖu nµo cho phÐp x¸c ®Þnh chóng ë tr¹ng th¸i hoang d·, nªn kh«ng xÕp chóng ë c¸c ®¬n vÞ d−íi loµi. Trong nh÷ng thËp kû tr−íc, nhiÒu t¸c gi¶ danh tiÕng trªn thÕ giíi ®· dµy c«ng s−u tÇm, ph©n lo¹i c¸c nhãm gièng ®Ó thèng nhÊt tªn gäi. N¨m 1835 [47], Muro ®· s−u tÇm vµ liÖt kª ®−îc 52 “d¹ng” døa trång ë n−íc Anh. ¤ng ®· ph©n lo¹i gièng døa theo h×nh d¹ng qu¶, ®Æc ®iÓm gai vµ mµu s¾c hoa, l¸. N¨m 1904 [47], Hume vµ Miller ®· ph©n nh÷ng gièng døa hiÖn cã ë Florida (Mü) thµnh 3 nhãm chÝnh: Nhãm døa Cayen (Cayene), nhãm N÷ Hoµng (Queen) vµ nhãm T©y Ban Nha (Spanish), vÒ sau Pytisan (1965) cã bæ sung thªm nhãm thø t− lµ Abacaxi (hay cßn gäi lµ Cabenzona) mµ tr−íc ®©y ®· xÕp cïng nhãm víi Spanish. Vµ theo H.Y. Nakasone vµ R.E. Paull (1997) [49], c¸c gièng døa hiÖn ®ang ®−îc trång ë tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®−îc chia thµnh 5 nhãm, bao gåm 4 nhãm gièng trªn vµ nhãm gièng Maipure. * Nhãm døa Cayen 13 - C¸c gièng thuéc nhãm nµy cã ®Æc ®iÓm: L¸ dµi, dµy, kh«ng cã gai hoÆc cã mét Ýt ë gèc hay chãp l¸. Lßng m¸ng l¸ s©u, chiÒu dµi l¸ tr−ëng thµnh cã thÓ trªn 1m. Hoa tù, cã mµu xanh nh¹t, h¬i ®á, qu¶ cã d¹ng h×nh trô, hè m¾t rÊt n«ng, khèi l−îng trung b×nh qu¶ ®¹t 1,5 - 2,0 kg, rÊt phï hîp cho chÕ biÕn ®å hép vµ n−íc døa c« ®Æc [9]. §©y lµ nhãm døa rÊt phï hîp cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ ®−îc trång phæ biÕn nhÊt trªn thÕ giíi (chiÕm tíi trªn 80% diÖn tÝch trång) [16]. - C¸c gièng thuéc nhãm nµy cã nh−îc ®iÓm lµ hÖ sè nh©n gièng tù nhiªn thÊp (1 - 2 chåi n¸ch/c©y), qu¶ nhiÒu n−íc, vá máng nªn dÔ bÞ dËp n¸t khi vËn chuyÓn ®i xa. C¸c gièng døa Cayen ®ang ®−îc trång chñ yÕu ë c¸c vïng trång døa cña n−íc ta lµ: Ch©n Méng, §øc Träng, Trung Quèc, Th¸i Lan. Ngoµi ra cßn cã mét sè gièng kh¸c nh−: Cayen Phñ Quú, Cayen Qu¶ng Ninh, Mªhic«, Sala ViÖt ... nh−ng tû lÖ diÖn tÝch kh«ng ®¸ng kÓ [9]. * Nhãm døa Queen - C¸c gièng thuéc nhãm nµy cã ®Æc ®iÓm lµ b¶n l¸ hÑp, cøng, cã nhiÒu gai ë mÐp, mÆt trong cña l¸ cã ®−êng v©n tr¾ng ch¹y song song theo chiÒu dµi l¸. Hoa tù cã mµu xanh hång, qu¶ cã nhiÒu m¾t, m¾t nhá vµ låi, hè m¾t s©u, vá cøng rÔ vËn chuyÓn h¬n so víi døa Cayen [9]. - C¸c gièng thuéc nhãm nµy cã −u ®iÓm lµ kh«ng kÐn ®Êt, hÖ sè nh©n gièng tù nhiªn cao, thÝch nghi réng, kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt, thÞt qu¶ gißn, mµu s¾c ®Ñp vµ vÞ th¬m, thÝch hîp cho ¨n t−¬i [16], [9]. Tuy nhiªn l¹i cã nh−îc ®iÓm lµ qu¶ bÐ, khèi l−îng trung b×nh qu¶ tõ 500 - 900 gam. D¹ng qu¶ h¬i bÇu dôc, hè m¾t s©u nªn kh«ng thÝch hîp cho chÕ biÕn ®å hép. - C¸c gièng døa Queen ®ang ®−îc trång chñ yÕu lµ døa Hoa Phó Thä, døa Na Hoa, Kiªn Giang, døa BÕn Løc vµ mét vµi gièng trång Ýt phæ biÕn kh¸c. * Nhãm døa Spanish (T©y Ban Nha) 14 - §Æc ®iÓm chung cña c¸c gièng trong nhãm lµ l¸ mÒm, mÐp l¸ cong h¬i ng¶ vÒ phÝa l−ng, mËt ®é gai kh«ng ph©n bè ®Òu trªn mÐp l¸. Hoa tù cã mµu ®á nh¹t. Qu¶ ng¾n, kÝch th−íc to h¬n nhãm Queen nh−ng bÐ h¬n c¸c gièng døa Cayen. Khi chÝn vá qu¶ cã mµu n©u ®á, m¾t qu¶ rÊt s©u, thÞt qu¶ vµng, h¬i pha tr¾ng, vÞ h¬i chua, nhiÒu x¬, kh«ng thÝch hîp cho ¨n t−¬i [6]. - Mét sè gièng Spanish chñ yÕu: NÕp, Kú Anh, Than Uyªn, Tam D−¬ng, Red Spanish, … * Nhãm døa Abacaxi Nhãm døa nµy ®−îc trång chñ yÕu ë vïng Mü Latinh vµ vïng Caribe. Theo Py vµ CS (1987) nhãm døa nµy cßn ®−îc gäi lµ Pernambuco. C¸c gièng thuéc nhãm nµy kh«ng thÝch hîp cho chÕ biÕn vµ chØ ®−îc sö dông ®Ó ¨n t−¬i cho thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng [50]. * Nhãm Maipure Nhãm døa nµy ®−îc trång chñ yÕu ë c¸c n−íc vïng Trung vµ Nam Mü, vµ chØ ®−îc sö dông ¨n t−¬i cho thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng [50]. 1.1.2. Gi¸ trÞ dinh d−ìng vµ kinh tÕ cña c©y døa 1.1.2.1. Gi¸ trÞ dinh d−ìng cña c©y døa VÒ mÆt dinh d−ìng, døa lµ mét trong c¸c lo¹i qu¶ nhiÖt ®íi hµng ®Çu, rÊt ®−îc −a chuéng ë ph−¬ng T©y, ®−îc coi lµ qu¶ cña “vua” vµ lµ “vua cña c¸c loµi qu¶” v× h−¬ng vÞ th¬m ngon vµ giµu c¸c chÊt dinh d−ìng [16]. Trong thµnh phÇn ¨n ®−îc cña døa Cayen hµm l−îng ®−êng tæng sè chiÕm 11-15%, hµm l−îng axit lµ 0,6%, vitamin A - 130 ®¬n vÞ quèc tÕ, vitamin B1 - 0,08 mg, vitamin B2- 0,02 mg, vitamin C - 4,2 mg; hµm l−îng chÊt kho¸ng: Ca - 16 mg, P - 11 mg, Fe - 0,3 mg vµ Cu - 0,07 mg. Hµm l−îng pr«tªin 0,4 g, lipit 0,2 g hydratcacbon 13,7 g vµ nhiÒu chÊt kh¸c (TrÇn ThÕ Tôc, Vò M¹nh H¶i, 2000) [42]. §Æc biÖt, trong qu¶ døa cßn cã mét chÊt men, hîp chÊt Bromelin gióp cho viÖc tiªu ho¸ tiªu c¸c chÊt protein nªn ng−êi ta hay dïng døa ®Ó trén vµo víi c¸c mãn khai vÞ [16]. 15 1.1.2.2. Gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y døa Qu¶ døa ngoµi viÖc dïng ®Ó ¨n t−¬i cßn ®−îc chÕ biÕn ®å hép, n−íc Ðp, n−íc c« ®Æc ... L¸ døa cã thÓ dïng lÊy sîi, dÖt t¬ nh©n t¹o, lµm giÊy, lµm chØ kh©u. Th©n døa chøa 12,5% tinh bét lµ nguyªn liÖu ®Ó lªn men r−îu, lµm m«i tr−êng ®Ó nu«i cÊy nÊm vµ vi khuÈn. C¸c chÕ phÈm cña qu¶, cña c©y døa dïng ®Ó chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc, lµm ph©n xanh... Trªn thÞ tr−êng quèc tÕ, døa lµ mét mÆt hµng rÊt rÔ ®−îc tiªu thô. NhiÒu n−íc cã yªu cÇu nhËp døa nh− Anh, Ph¸p, Mü, BØ, Hµ Lan, NhËt, §øc, Bungari, Liªn X« cò... Gi¸ trÞ xuÊt khÈu døa lín h¬n nhiÒu mÆt hµng kh¸c. HiÖu qu¶ kinh tÕ vµ l·i suÊt tõ s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn døa ®em l¹i kh¸ cao. ë Hawoai, nÕu xuÊt khÈu døa t−¬i, møc l·i xuÊt cã thÓ ®¹t 2.000 USD/ha. ë n−íc ta, gi¸ trÞ ngo¹i tÖ thu ®−îc tõ 1 ha trång døa cao gÊp 2 lÇn so víi trång c©y ¨n qu¶, gÊp 3 lÇn so víi trång lóa xuÊt khÈu (Hoµng Ngäc ThuËn, 1992) [39]. Ngoµi nh÷ng lîi Ých trªn, trång døa cßn gãp phÇn t¨ng thªm thu nhËp cho ng−êi d©n. ë c¸c tØnh trung du vµ miÒn nói cã thÓ tËn dông nh÷ng ®Êt ®åi ch−a khai ph¸ ®Ó trång thªm døa, mét mÆt c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, mÆt kh¸c cßn cã thÓ c¶i t¹o ®Êt chèng xãi mßn. 1.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô døa ë trªn thÕ giíi vµ trong n−íc 1.2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô døa trªn thÕ giíi Tr¶i qua h¬n 500 n¨m kÓ tõ khi con ng−êi ®−a c©y døa vµo trång trät ®Õn nay, c©y døa ®· ph¸t triÓn kh¸ réng r·i, nhÊt lµ tõ khi cã kü thuËt s¶n xuÊt døa hép. Vµo cuèi thÕ kû 19, hÇu hÕt c¸c n−íc nhiÖt ®íi ®Òu trång døa, v× vËy mµ s¶n l−îng døa t¨ng nhanh qua mçi n¨m. N¨m 1994 s¶n l−îng døa trªn toµn thÕ giíi lµ 11,947 triÖu tÊn, trong ®ã Ch©u Phi lµ 1,962 triÖu tÊn, B¾c vµ Trung Mü lµ 1,283 triÖu tÊn, Nam Mü 1,664 triÖu tÊn vµ Ch©u ¸ lµ 6,863 triÖu tÊn. 16 Theo thèng kª cña FAO, ®Õn n¨m 2005, tæng s¶n l−îng døa trªn thÕ giíi lµ 15,89 triÖu tÊn. C¸c n−íc s¶n xuÊt døa lín nhÊt trªn thÕ giíi lµ: Th¸i Lan (2,05 triÖu tÊn), Philippine 1,80 triÖu tÊn, Trung Quèc (1,46 triÖu tÊn), Brazil (1,42 triÖu tÊn) vµ Ên §é lµ 1,3 triÖu tÊn [51]. Theo Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, døa ®−îc s¶n xuÊt ë 70 n−íc trªn thÕ giíi, nh−ng tËp trung chñ yÕu ë Ch©u ¸ (chiÕm 51% tæng s¶n l−îng toµn thÕ giíi), Ch©u Mü chiÕm 36%. N¨m 1999 so víi trung b×nh thêi kú 1989 - 1991 t¨ng 16,9% (trung b×nh 1,3%/n¨m). Døa ®−îc chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu ë c¸c d¹ng s¶n phÈm: døa t−¬i, n−íc døa, døa ®ãng hép. C¸c khu vùc xuÊt khÈu døa t−¬i chñ yÕu lµ B¾c Mü, Ch©u Phi, Ch©u ¸. Trong ®ã, B¾c Mü chiÕm 41%, Ch©u Phi 22,6%, Ch©u ¸ xÊp xØ 16%. S¶n phÈm n−íc døa c« ®Æc th× Ch©u ¸ lµ khu vùc xuÊt khÈu kho¶ng 88%. Døa ®ãng hép cña Ch©u ¸ chiÕm 74% tæng s¶n l−îng xuÊt khÈu s¶n phÈm nµy cña thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m qua, l−îng xuÊt khÈu døa t−¬i vµ n−íc døa cã xu h−íng t¨ng. N¨m 1998, l−îng xuÊt khÈu døa t−¬i t¨ng 16% so víi n¨m 1994, xuÊt khÈu n−íc døa c« ®Æc t¨ng 28%. Ng−îc l¹i, døa ®ãng hép xuÊt khÈu cã xu h−íng gi¶m (6,0 %/n¨m). C¸c n−íc xuÊt khÈu døa t−¬i nhiÒu nhÊt lµ: Costaria, Codivore, Philippin, Balarux, Ai CËp, Mü, Hµ Lan, Mªhic«, Malayxia vµ Braxin. N¨m 2001, 10 n−íc nµy ®· xuÊt khÈu 850.000 tÊn (chiÕm gÇn 85% sè l−îng døa t−¬i xuÊt khÈu cña thÕ giíi). C¸c n−íc xuÊt khÈu n−íc døa chñ yÕu lµ: c¸c TiÓu V−¬ng Quèc ¶ RËp thèng nhÊt, Iran, Pakistan, ¶ RËp Saudi, Ir¾c, Tuynidi, Mü, Hång K«ng, Ixrael, Trung Quèc. N¨m 1998, 10 quèc gia nµy xuÊt khÈu 445.000 tÊn, b»ng 94% tæng sè l−îng n−íc døa cña thÕ giíi. C¸c n−íc xuÊt khÈu døa ®ãng hép chñ yÕu bao gåm Philippin, Th¸i Lan, Trung Quèc, Ind«nªxia, Hµ Lan, Singapore, Nam Phi … N¨m 1998, 10 n−íc nµy xuÊt khÈu 617.000 tÊn vµ chiÕm 81% thÞ phÇn thÕ giíi. 17 Ch©u ¢u vµ B¾c Mü lµ thÞ tr−êng nhËp khÈu døa t−¬i chñ yÕu. Trong ®ã, Ch©u ¢u nhËp khÈu 47,4%, B¾c Mü nhËp khÈu 32% sè l−îng døa xuÊt khÈu cña thÕ giíi. Sè l−îng nhËp khÈu døa t−¬i giao dÞch trªn thÞ tr−êng thÕ giíi kho¶ng 810 - 900 ngµn tÊn/n¨m [13]. 1.2.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô døa ë trong n−íc Theo tµi liÖu cña J. Lan (1928) vµ NguyÔn C«ng Hu©n (1939) th× gièng “døa ta” ®· cã ë ViÖt Nam c¸ch ®©y h¬n 100 n¨m. §Õn nay ë n−íc ta, c©y døa ®ang ®−îc trång ë hÇu hÕt c¸c tØnh tõ phÝa B¾c cho tíi phÝa Nam vµ c©y døa ®ang lµ mét trong nh÷ng lo¹i c©y ®−îc s¶n xuÊt vµ phôc vô xuÊt khÈu chñ lùc. Theo sè liÖu cña tæng côc thèng kª, tÝnh ®Õn n¨m 2004, tæng diÖn tÝch døa cña c¶ n−íc ®¹t 44.271 ha, trong ®ã cã 34.402 ha cho thu ho¹ch víi tæng s¶n l−îng ®¹t 414.863 tÊn. N¨ng suÊt døa b×nh qu©n trªn c¶ n−íc ®¹t 12,06 tÊn/ha. ë c¸c tØnh phÝa B¾c, tæng diÖn tÝch døa lµ 17.595 ha, chiÕm 39,7% diÖn tÝch døa cña c¶ n−íc, trong ®ã diÖn tÝch cho thu ho¹ch lµ 12.460 ha víi tæng s¶n l−îng ®¹t 135.702 tÊn. N¨ng suÊt døa b×nh qu©n ë c¸c tØnh phÝa B¾c ®¹t 10,89 tÊn/ha. Døa ®−îc trång ë hÇu hÕt c¸c tØnh cña c¶ n−íc, song døa ®−îc trång tËp trung chñ yÕu ë c¸c tØnh träng ®iÓm lµ Yªn B¸i, B¾c Giang, Hoµ B×nh, Ninh B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An, Qu¶ng Nam, §ång Nai, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Long An, TiÒn Giang vµ Kiªn Giang. C¸c tØnh nµy chiÕm 84% tæng diÖn tÝch vµ 91% tæng s¶n l−îng døa c¶ n−íc. VÒ n¨ng suÊt, ë c¸c tØnh phÝa B¾c, n¨ng suÊt døa tÝnh b×nh qu©n cho c¶ døa Cayen vµ døa Queen lµ 10,98 tÊn/ha. Víi døa Cayen, n¨ng suÊt b×nh qu©n cña c¶ n−íc ®¹t 30 - 35 tÊn/ha, riªng c¸c vïng trång døa tËp trung cung cÊp nguyªn liÖu cho chÕ biÕn ®¹t 40 - 45 tÊn/ha vµ c¸c ®iÓn h×nh n¨ng suÊt ®· ®¹t tíi 70 tÊn/ha.T¹i N«ng tr−êng Thä Vùc, TØnh §ång Nai, n¨ng suÊt døa Cayen trong m« h×nh trång cã ¸p dông chÕ ®é t−íi nhá giät ®· ®¹t 93,0 tÊn/ha [35]. VÒ t×nh h×nh xuÊt khÈu, ViÖt Nam cã nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn thÞ tr−êng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm døa sang thÞ tr−êng Mü v× ®· ký hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i 18 ViÖt - Mü mµ Mü lµ thÞ tr−êng tiªu thô c¸c s¶n phÈm døa lín nhÊt thÕ giíi. MÆt kh¸c, ViÖt Nam cã lîi thÕ më réng thÞ tr−êng xuÊt khÈu sang c¸c n−íc §«ng ¸ víi c¸c thÞ tr−êng lín nh−: NhËt B¶n, Trung Quèc, Hång K«ng, Hµn Quèc, Sigapore, Malaixia vµ Indonexia do cã vÞ trÝ ®Þa lý gÇn nhau nªn chi phÝ vËn chuyÓn thÊp. N¨m 1998, c¸c n−íc nµy nhËp khÈu 143.000 tÊn døa t−¬i, 30.000 tÊn n−íc døa vµ 73.000 tÊn døa ®ãng hép, ®Æc biÖt tèc ®é xuÊt khÈu døa t−¬i sang thÞ tr−êng NhËt B¶n vµ Trung Quèc rÊt cao. N¨m 1996, Trung Quèc chØ nhËp khÈu 2,6 ngµn tÊn døa t−¬i, song ®Õn n¨m1998 t¨ng lªn 22,5 ngµn tÊn. Trong nh÷ng n¨m 1996 - 1998 xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm døa cña ViÖt Nam cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc. N¨m 1998, xuÊt khÈu døa ®ãng hép t¨ng 6,4 lÇn, døa t−¬i t¨ng 8,9 lÇn so víi n¨m 1994. N¨m 2001 vµ 2002 xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm sang thÞ tr−êng Mü t¨ng m¹nh víi gi¸ c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu nh− sau: n−íc døa c« ®Æc lµ 1000 USD/tÊn ®èi víi døa Cayen, 900 USD/tÊn víi døa Queen. ThÞ tr−êng xuÊt - nhËp khÈu ®· ®−îc thiÕt lËp víi 10 n−íc chñ yÕu vµ ®· chiÕm tû träng rÊt cao. ChÝnh v× vËy, c¸c s¶n phÈm døa cña ViÖt Nam muèn x©m nhËp vµo thÞ tr−êng míi vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng cÇn n©ng cao chÊt l−îng vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. 1.3. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc trªn c©y døa 1.3.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi 1.3.1.1. Nghiªn cøu chän t¹o gièng døa a. Thu thËp vµ l−u gi÷ nguån gen Trong chän t¹o gièng c©y ¨n qu¶ nãi chung vµ nh©n gièng døa nãi riªng, c«ng t¸c thu thËp vµ l−u gi÷ nguån quü gen lu«n lµ kh©u quan träng tr−íc tiªn. Tõ nguån quü gen thu thËp ®−îc, c¸c nhµ chän gièng míi tiÕn hµnh lai t¹o, nh»m tæ hîp ®−îc c¸c tÝnh tr¹ng tèt tõ c¸c gièng kh¸c nhau vµo trong mét gièng míi, hoÆc tiÕn hµnh lai t¹o ®Ó bæ sung mét tÝnh tr¹ng quý nµo ®ã vµo mét gièng ®· cã. C«ng t¸c thu thËp, l−u gi÷ vµ ®¸nh gi¸ nguån quü gen c¸c gièng døa ®−îc tiÕn hµnh ë c¸c n−íc cã nghÒ trång døa ph¸t triÓn nh− Ph¸p, Mü, Trung Quèc, Ên §é, Philippin, Th¸i Lan … [55]. Theo P.K. Ray 19 (2002), tËp ®oµn quü gen c¸c gièng døa cña Ên §é hiÖn cã 434 dßng døa kh¸c nhau, bao gåm c¶ c¸c d¹ng døa d¹i [55]. Theo D.P. Bartholomew vµ CS (2005), nguån quü gen c¸c gièng døa t¹i Mü hiÖn cã h¬n 1000 mÉu gièng cña c¶ 5 nhãm gièng [46]. b. NhËp néi gièng døa §©y lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông t−¬ng ®èi phæ biÕn t¹i rÊt nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi v× cã −u ®iÓm cã thÓ rót ng¾n thêi gian chän gièng, tiÕt kiÖm chi phÝ vµ sím cho kÕt qu¶ øng dông ngay vµo s¶n xuÊt. C¸c gièng døa hiÖn nay ®ang ®−îc trång phæ biÕn ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi hÇu hÕt ®−îc chän t¹o míi tõ mét sè n−íc nh− Mü, Ph¸p, Braxin. Mét sè gièng ®−îc chän t¹o míi tõ Australia, Trung Quèc, Ên §é, §µi Loan [46]. Mét sè gièng døa míi ®−îc chän t¹o t¹i Mü vµ §µi Loan nh− MD2, §µi N«ng sè 4, §µi N«ng sè 14 hiÖn ®· ®−îc trång ë nhiÒu n−íc kh¸c nhau trªn thÕ giíi [55]. c. TuyÓn chän gièng døa T−¬ng tù nh− ph−¬ng ph¸p nhËp néi gièng, ph−¬ng ph¸p tuyÓn chän gièng còng ®−îc ¸p dông ®Ó chän t¹o gièng míi ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. T¹i §µi Loan (1950), b»ng ph−¬ng ph¸p chän dßng tõ quÇn thÓ ruéng døa Cayen, ®· chän ra 3 dßng §µi Phong 1, 2, 3 cã n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao phôc vô s¶n xuÊt. T¹i Malaysia (1962), b»ng ph−¬ng ph¸p chän nh÷ng c¸ thÓ −u tó ë 5 vïng s¶n xuÊt døa, ®· chän ®−îc gièng Masmerah cã träng l−îng qu¶ tõ 1,5 - 3 kg, h×nh thøc qu¶ phï hîp cho chÕ biÕn. T¹i Trung Quèc (1983), b»ng ph−¬ng ph¸p chän c¸ thÓ vµ chän dßng quÇn thÓ døa Cayen, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng qu¶ cña mét sè gièng míi tuyÓn chän ®· ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. d. Chän t¹o gièng b»ng lai h÷u tÝnh Theo Pickersgill (1976), trong chän t¹o gièng døa b»ng ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh, tõ c©y F1 ph¶i mÊt 4 n¨m c©y míi cho qu¶, vµ trong nhiÒu tr−êng hîp cÇn lai l¹i th× ph¶i mÊt tíi 25 n¨m míi cho 1 gièng míi [55]. MÆc dï mÊt 20 nhiÒu thêi gian, nh−ng chän t¹o gièng døa míi b»ng ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh hiÖn ®ang lµ ph−¬ng ph¸p chñ yÕu trong chän t¹o gièng míi ë c¸c n−íc cã nghÒ trång døa vµ cã ngµnh chän t¹o gièng ph¸t triÓn nh− Mü, Ph¸p, Braxin, Ên §é, §µi Loan … Theo Yapi vµ Coppens D. eeckenbrugge (1997), kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ 19 dßng lai cña cÆp lai Cayen x Perolera ®· chän ®−îc 3 dßng cã triÓn väng lµ C-13, C-15 vµ C-5 víi c¸c ®Æc ®iÓm −u viÖt kh¸c nhau [55]. Theo Chan (1997), trong nghiªn cøu chän t¹o gièng døa ë Malaixia, khi lai gi÷a hai dßng døa Singapo Spanish víi Sarawak, kÕt qu¶ ®· chän ®−îc hai dßng cho chÕ biÕn lµ S20 - 3; D4-47 vµ 1 dßng thÝch hîp cho ¨n t−¬i lµ A25-34. Theo D.P. Bartholomew vµ céng sù (2005), gièng døa rÊt phï hîp cho ¨n t−¬i ®−îc chän tõ tæ hîp lai PRI 58-1184 vµ PRI 59-443 [46] vµ nhiÒu gièng døa kh¸c ®Òu ®−îc chän t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh. e. Chän t¹o gièng b»ng ph−¬ng ph¸p g©y ®ét biÕn Chän t¹o gièn._.g b»ng ph−¬ng ph¸p g©y ®ét biÕn lµ ph−¬ng ph¸p dïng nguån chiÕu x¹ tia Gamma (Co60) xö lý h¹t hoÆc chåi døa ë nh÷ng liÒu l−îng thÝch hîp cã thÓ t¹o ra c¸c thÓ ®ét biÕn trªn c©y døa vµ tõ ®ã chän ra ®−îc nh÷ng gièng døa míi. Ngoµi t¸c nh©n g©y ®ét biÕn vËt lý, ng−êi ta cßn sö dông Consixin xö lý ®a béi thÓ ®Ó t¹o ra s¶n phÈm c©y tø béi, tam béi cã n¨ng suÊt cao. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc tiÕn hµnh t−¬ng ®èi hiÖu qu¶ t¹i ViÖn khoa häc N«ng nghiÖp Qu¶ng T©y - Trung Quèc [50]. 1.3.1.2. Nghiªn cøu vÒ kü thuËt nh©n gièng T¹i c¸c n−íc cã ngµnh trång døa ph¸t triÓn, chåi gièng hÇu hÕt ®−îc s¶n xuÊt b»ng ph−¬ng ph¸p t¸ch chåi, ph−¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng h¹t chØ ®−îc ¸p dông trong c«ng t¸c lai t¹o gièng. Do ®Æc thï cña døa Cayen cã hÖ sè nh©n gièng tù nhiªn thÊp, v× vËy mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh©n gièng rÊt ®−îc quan t©m nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt øng dông nh−: Gi©m hom, c¾t khoanh, xö lý ®Ønh sinh tr−ëng, bÎ hoa tù, nu«i cÊy m« tÕ bµo… [5]. Mét h−íng ®i kh¸c trong nh©n gièng v« tÝnh døa Cayen lµ xö lý ho¸ chÊt ®Ó n©ng cao hÖ sè nh©n gièng døa Cayen còng ®· ®−îc tiÕn hµnh vµ thu ®−îc kÕt qu¶ ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi. 21 Theo Watson (1974), Keetch, Dalldof (1977) vµ Glennie (1981), sö dông Chlorflurenol 400 ppm víi l−îng phun 3.300 lÝt/ha, phun ngay sau khi døa ra hoa ®· kÝch thÝch c©y h×nh thµnh rÊt nhiÒu chåi cuèng. Sè l−îng chåi ®−îc h×nh thµnh vµ vÞ trÝ sinh chåi trªn c©y phô thuéc vµo thêi gian vµ nång ®é ho¸ chÊt xö lý. Theo Yigel Natav (1996), cã thÓ sö dông Paclobutazol ®Ó nh©n gièng døa Cayen trªn ®iÒu kiÖn ®ång ruéng. C¸c b−íc tiÕn hµnh nh− sau: Phun Paclobutazol sau khi sö lý Ethrel 1 ngµy trªn c¸c ®èi t−îng c©y tr−ëng thµnh 10 - 11 th¸ng tuæi, sau 5 - 6 th¸ng cã thÓ thu ®−îc 10 - 25 chåi trªn mçi c©y. Nh÷ng chåi nµy cã kÝch th−íc t−¬ng ®èi lín (50% ®¹t tiªu chuÈn trång s¶n xuÊt), sè chåi cßn l¹i cã thÓ ®−a ra v−ên −¬m ch¨m sãc tiÕp. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña ph−¬ng ph¸p nµy phô thuéc rÊt lín vµo tiªu chuÈn vµ tr¹ng th¸i c©y xö lý, ®ång thêi n¨ng suÊt døa gi¶m 30 - 40% [dt.41], Theo Leon Steyl (1997), cã thÓ sö dông 2 chÕ phÈm kÝch thÝch sinh tr−ëng Maintain vµ Multidrop víi c¸c hµm l−îng phï hîp ®Ó xö lý t¹o chåi cho c©y døa Cayen sau thu ho¹ch. Nh÷ng chÕ phÈm nµy ®−îc sö dông t¹i mét sè vïng s¶n xuÊt ë c¸c n−íc nh− óc, Hoa Kú, Nam Phi, sè l−îng chåi gièng thu ®−îc lµ 10 - 50 chåi/c©y [dt.41]. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhãm t¸c gi¶ Philip E. Shaw, Harvey T. Chan, Jr. Steven Nagy (1998) [54] còng cho thÊy, sö dông Chlorflurenol phun cho døa sau khi ra hoa víi nång ®é 400 - 500 ppm ®· lµm t¨ng kh¶ n¨ng h×nh thµnh chåi bªn, n©ng cao hÖ sè nh©n trong nh©n gièng døa. Còng theo c¸c t¸c gi¶ nµy, khi xö lý b»ng Chlorflurenol qu¶ sÏ bÞ ¶nh h−ëng nghiªm träng kh«ng thÓ sö dông ®−îc sau khi xö lý ho¸ chÊt. Theo Bhushan M.N (1999), cã thÓ sö dông chÕ phÈm Maintain CF - 125 phèi hîp víi Ethphon ®Ó xö lý cho c©y døa Cayen tr−ëng thµnh. Sau 6 - 8 th¸ng cã thÓ thu ®−îc 15 - 20 chåi/c©y, tuy nhiªn n¨ng suÊt døa qu¶ gi¶m 25 - 40% [dt.29]. 22 a. Nh©n gièng b»ng h¹t Theo Collins (1968), xö lý h¹t døa b»ng dung dÞch axits Sunphuric trong thêi gian 30 - 60 gi©y ®· lµm t¨ng kh¶ n¨ng n¶y mÇm cña h¹t. Sau khi xö lý, h¹t ®−îc gieo trong nÒn c¸t s¹ch vµ nhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt cho h¹t n¶y mÇm lµ 30 - 35oC [48]. Trong mét nghiªn cøu kh¸c cña Iyer vµ céng sù (1978), h¹t døa n¶y mÇm ®¹t tû lÖ 75 - 90% trong ®iÒu kiÖn xö lý Èm gi¸n ®o¹n [48]. b. Nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n vµ hom n¸ch l¸ Nh©n gièng døa b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom ®· ®−îc b¾t ®Çu tiÕn hµnh tõ rÊt l©u ë trªn thÕ giíi. Theo Walters (1932), t¹i vïng West Indies, tiÕn hµnh c¾t th©n døa thµnh tõng ®o¹n 0,5 cm ®em gi©m trong nÒn c¸t cã thÓ thu ®−îc tíi 80 chåi ®ñ tiªu chuÈn xuÊt v−ên [48]. T¹i Ph¸p, tõ nh÷ng n¨m 1960 ng−êi ta ®· tiÕn hµnh nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p c¾t khoanh th©n c©y døa sau khi cho thu ho¹ch qu¶, gi©m trong nhµ kÝnh vµ ®· s¶n xuÊt ®−îc rÊt nhiÒu c©y gièng tèt cung cÊp cho s¶n xuÊt. Sau ®ã ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc ¸p dông cho nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, trong ®ã cã V−¬ng quèc Anh vµ Trung Quèc. Theo Poignant (1969), c¾t th©n thµnh tõng ®o¹n 3 cm, sau ®ã chia nhá thµnh 4 - 8 miÕng råi ®em gi©m víi mËt ®é 500.000 miÕng/ha cho tû lÖ bËt chåi cao. Sau 4 th¸ng chåi ®¹t 20 gam vµ sau 8 th¸ng chåi ®ñ tiªu chuÈn trång míi. Theo D.P. Bartholomew vµ céng sù (2005), bÊt kú mét ®o¹n th©n nµo cña c©y døa cã chøa 1 - 2 mÇm ngñ trë lªn lµ cã thÓ h×nh thµnh nªn c©y døa trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp. Theo t¸c gi¶, th©n c©y døa sau khi ®−îc t¸ch bá hÕt l¸, c¾t thµnh tõng ®o¹n 3 - 5 cm råi gi©m trùc tiÕp trªn v−ên −¬m ®· ®−îc bãn ph©n chuång hoÆc bãn bæ sung ph©n chuång khi chåi míi h×nh thµnh cho kÕt qu¶ tèt [46]. Cïng víi ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n, kü thuËt nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom chåi ngän còng ®· ®−îc tiÕn hµnh ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi. Theo Evans (1952), Guyot (1963), Singh and Yadav (1980) khi chia 23 chåi n¸ch hoÆc chåi ngän ra thµnh 4 - 8 m¶nh ®Ó nguyªn l¸ tiÕn hµnh gi©m, tõ c¸c mÇm ngñ sÏ h×nh thµnh c¸c chåi míi. N¨m 1970, Scow vµ Wee ®· nghiªn cøu thµnh c«ng nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom chåi ngän, chåi th©n vµ chåi cuèng. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc øng dông thµnh c«ng t¹i Malayxia vµ ®· cung cÊp ®ñ c©y gièng cung cÊp cho 15.000 ha vïng nguyªn liÖu. Theo Lee vµ Tee (1978), sö dông chåi ngän víi xÊp xØ 100 l¸, 40 - 70 chåi cã thÓ ®−îc t¸ch ra, trong sè ®ã xÊp xØ 70% sÏ ph¸t triÓn. C©y con h×nh thµnh tõ ph−¬ng ph¸p nµy tiÕp tôc lµm nh− vËy ®Ó n©ng cao hÖ sè nh©n. Sö dông kü thuËt nµy Lee vµ Tee (1978) ®· nhËn ®−îc 800 c©y con trong vßng 7 th¸ng tõ 1 c©y tr−ëng thµnh cã 4 chåi. Theo t¸c gi¶ Bartholomew vµ céng sù (2003) [46], døa cã thÓ ®−îc nh©n gièng b»ng hom chåi ngän. Chåi ngän ®−îc c¾t thµnh 4 - 5 hom cã kÌm theo l¸, tiÕn hµnh gi©m trong ®iÒu kiÖn nhµ kÝnh cã hÖ thèng t−íi phun s−¬ng cho tû lÖ h×nh thµnh chåi rÊt cao. Gi¸ thÓ gi©m thÝch hîp lµ c¸t th«, ®−îc xö lý thuèc trõ nÊm bÖnh tr−íc khi tiÕn hµnh gi©m. Bæ sung dinh d−ìng th«ng qua ph©n bãn l¸ khi chåi míi ®−îc h×nh thµnh. Chåi míi ®ã ®−îc ra ng«i vµ tiÕn hµnh ch¨m sãc trªn v−ên −¬m cho tíi khi ®ñ tiªu chuÈn trång ra ruéng s¶n xuÊt [46]. c. Nh©n gièng døa b»ng kü thuËt khö ®Ønh sinh tr−ëng Theo Heenkenda (1993), cã thÓ khö ®Ønh sinh tr−ëng cña c©y ®Ó h×nh thµnh chåi míi b»ng mét dông cô ®−îc thiÕt kÕ ®Æc biÖt. Theo t¸c gi¶, khèi l−îng c©y khi tiÕn hµnh khö ®Ønh sinh tr−ëng tèi thiÓu ph¶i ®¹t 100 gam vµ ®−îc tiÕn hµnh trong ®iÒu kiÖn nhµ kÝnh. Khi tiÕn hµnh trªn ®ång ruéng, kÝch th−íc vµ khèi l−îng c©y yªu cÇu lín h¬n nhiÒu so víi tiÕn hµnh trong nhµ kÝnh. Chåi míi ®−îc h×nh thµnh tõ khö ®Ønh sinh tr−ëng cÇn ®−îc ra ng«i ch¨m sãc trªn v−ên −¬m cho tíi khi ®¹t khèi l−îng 200 gam hoÆc lín h¬n míi tiÕn hµnh trång ra ruéng s¶n xuÊt. C©y mÑ sö dông ®Ó khö ®Ønh sinh tr−ëng 24 chØ duy tr× trong thêi gian 8 - 12 th¸ng, sau ®ã cÇn ®−îc trång thay thÕ l¹i [46]. d. Nh©n gièng døa b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m« Nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét sè n−íc tiªn tiÕn cã tr×nh ®é c«ng nghÖ ph¸t triÓn, kü thuËt nu«i cÊy m« tÕ bµo ®−îc ¸p dông thµnh c«ng trong c«ng t¸c nh©n gièng døa n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt. Thµnh c«ng cña kü thuËt nu«i cÊy m« thùc vËt ®· më ra mét h−íng ®i míi cho c©y døa trong viÖc nh©n gièng. N¨m 1975, Lakmisita (G), Singh (G) vµ Tyer (C. P. A) ®· t¸i sinh thµnh c«ng c©y døa tõ m« ph©n sinh ®Ønh cña c©y døa. TiÕp sau ®ã, n¨m 1976, Pannetier C. vµ Lanaud C. ®· nh©n thµnh c«ng tõ mÇm n¸ch cña chåi ngän c©y døa trong m«i tr−êng cña Murashing vµ Skoong cã chøa 2.10-7 M NAA , c¸c t¸c g¶i ®· ®−a ra kÕt luËn: "Trong ®iÒu kiÖn tèt nhÊt, tõ mét mÇm døa ban ®Çu, chóng ta cã thÓ thu ®−îc mét triÖu mÇm døa ®ång nhÊt vÒ di truyÒn vµ trÎ vÒ sinh lý sau hai n¨m" [54]. Sau ®ã m«i tr−êng nu«i cÊy tiÕp tôc ®−îc c¶i tiÕn, bæ sung thªm c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng vµ c¸c kho¸ng chÊt ®Ó n©ng cao hÖ sè nh©n vµ chÊt l−îng chåi gièng thu ®−îc bëi c¸c t¸c gi¶ Mathews vµ Ranjan (1979), Zepeda vµ Sagawa (1981), Fitchet (1985), Dawald vµ céng sù (1988) vµ mét sè t¸c gi¶ kh¸c [54]. §Õn n¨m 1991, c¸c t¸c gi¶ nh−: F. Cote, R. Pomergue, M. Folliot, J. Bowquipin vµ F. Marrie ®· cïng c«ng bè quy tr×nh nh©n nhanh invitro cho c©y døa, bao gåm c¸c c«ng ®o¹n sau: Nu«i cÊy ban ®Çu (2,5 th¸ng) Nh©n nhanh (1,5 th¸ng) T¹o c©y hoµn chØnh (1,5 th¸ng) V−ên −¬m (6 - 7 th¸ng) Ruéng s¶n xuÊt (12 th¸ng) [dt.20]. 1.3.1.3. Nghiªn cøu vÒ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c VÒ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c, cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ®−îc c«ng bè cña nhiÒu t¸c gi¶ ë c¸c n−íc cã nghÒ trång døa ph¸t triÓn 25 trªn thÕ giíi. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· ®−îc c«ng bè bao gåm tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc vÒ mËt ®é trång, kü thuËt t−íi n−íc, bãn ph©n, xö lý ra hoa, phßng trõ s©u bÖnh g©y h¹i… Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc c«ng bè gÇn ®©y vÒ kü thuËt canh t¸c døa Cayen: VÒ mËt ®é trång, Theo H.Y. Nakasone vµ R.E. Paull (1997), tõ ng−ìng mËt ®é trång 75.000 chåi/ha, cø t¨ng 2.500 chåi/ha th× khèi l−îng qu¶ gi¶m ®i 45 gam [52]. Theo D.P. Bartholome vµ Céng sù (2003), ®èi víi døa Cayen, cø t¨ng mËt ®é trång lªn 2.500 chåi/ha th× khèi l−îng qu¶ gi¶m 2,4% [46]. VÒ liÒu l−îng vµ kü thuËt bãn ph©n cho døa, cã nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc c«ng bè kh¸c nhau ë c¸c n−íc trång døa kh¸c nhau. Theo T.K. Bose vµ Céng sù (2001), ë Ên §é, l−îng ph©n bãn cho døa Cayen ®ang ®−îc ¸p dông lµ 600 kg N + 400 kg P2O5 + 600 kg K2O trªn 1 ha; trong khi ®ã, ë Australia l−îng ph©n bãn ®ang ®−îc ¸p dông lµ 10g N + 2g P2O5 + 10g K2O/c©y [47]. Theo H.Y. Nakasone vµ R.E. Paull (1997), l−îng ph©n bãn cho døa Cayen tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn ®Êt trång, l−îng ph©n bãn cã thÓ dao ®éng 225 - 350 kg N/ha, 225 - 450 kg K2O/ha vµ 150 - 225 kg P2O5/ha [52]. VÒ kü thuËt xö lý ra hoa, theo H.Y. Nakasone vµ R.E. Paull (1997), c©y døa Cayen xö lý ra hoa cho kÕt qu¶ ra hoa tèt nhÊt khi c©y cã khèi l−îng th©n l¸ ®¹t 2 - 4 kg/c©y [52]. Còng theo c¸c t¸c gi¶, ®Ó xö lý ra hoa ®¹t kÕt qu¶ tèt cÇn dõng bãn ph©n tr−íc khi xö lý ra hoa 4 - 6 tuÇn. Theo Palmer vµ Céng sù (1999), xö lý ra hoa b»ng dung dÞch ®Êt ®Ìn 0,5% vµ ban ®ªm cho tû lÖ ra hoa ®¹t ®−îc cao h¬n so víi xö lý ra hoa vµo ban ngµy [46]. Ngoµi c¸c kÕt qu¶ kÓ trªn, rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c gÇn ®©y vÒ s©u bÖnh g©y h¹i døa, vÒ b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn døa thu ®−îc kÕt qu¶ ë c¸c n−íc cã nghÒ trång døa ph¸t triÓn trªn thÕ giíi còng ®· ®−îc c«ng bè. 1.3.2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc 1.3.2.1. Nghiªn cøu vÒ chän t¹o gièng døa 26 Cho ®Õn nay, ë n−íc ta, nh÷ng nghiªn cøu vÒ chän t¹o gièng døa chñ yÕu míi ®−îc dõng l¹i ë c«ng t¸c nhËp néi, kh¶o nghiÖm ®¸nh gi¸ tÝnh thÝch øng cña gièng, nh»m chän ®−îc c¸c gièng døa trång thÝch hîp trong ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña ViÖt Nam. C«ng t¸c chän t¹o gièng b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh, b»ng xö lý ®ét biÕn… míi chØ thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu. Theo NguyÔn C«ng Hu©n (1939) vµ NguyÔn V¨n Cèng (1962), c¸c gièng døa thuéc nhãm døa Queen ®· ®−îc nhËp néi vµo n−íc ta tõ n¨m 1913, c¸c gièng døa thuéc nhãm døa Cayen ®−îc ng−êi Ph¸p ®−a vµo ViÖt Nam n¨m 1939 vµ ®−îc trång ®Çu tiªn ë c¸c tØnh phÝa B¾c. ViÖc nghiªn cøu tuyÓn chän gièng døa ë n−íc ta ph¶i kÓ tíi ®Çu tiªn lµ nh÷ng nghiªn cøu t¹i ViÖn C©y c«ng nghiÖp vµ C©y ¨n qu¶ tõ nh÷ng n¨m 70. C¸c t¸c gi¶ ®· thu thËp, ®−a vµo trång, theo dâi, ®¸nh gi¸ mét tËp ®oµn trªn 30 gièng cña c¸c nhãm døa kh¸c nhau [11], [15]. Tõ nguån quü gen nhËp néi, chóng ta ®· chän ®−îc c¸c gièng døa phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña ViÖt Nam vµ hiÖn ®−îc trång phæ biÕn ë c¸c vïng trång døa tËp trung trªn c¶ n−íc. C¸c gièng døa ®· ®−îc tuyÓn chän thµnh c«ng lµ døa Hoa Phó Thä, døa Na Hoa (nhãm døa Queen), vµ mét sè gièng thuéc nhãm døa Spanish. Trong khu«n khæ ®Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc (KN - DL - 92 - 06 giai ®o¹n 1992 - 1996), Vò M¹nh H¶i vµ céng sù (ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶) ®· tiÕn hµnh nhËp néi, so s¸nh vµ tuyÓn chän ®−îc 2 gièng Cayen Ch©n Méng vµ Cayen Trung Quèc cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng phï hîp cho chÕ biÕn ®å hép, ®−îc H§KH Bé NN & PTNT c«ng nhËn lµ gièng quèc gia [11]. Theo Hoµng Chóng L»m vµ céng sù (2005), tõ kÕt qu¶ kh¶o nghiÖm ®¸nh gi¸ c¸c gièng døa nhËp néi, ngoµi c¸c gièng døa Cayen Ch©n Méng, Cayen Trung Quèc, mét sè gièng døa míi ®−îc nhËp néi rÊt cã triÓn väng trång thÝch hîp ë c¸c tØnh phÝa B¾c lµ §µi N«ng 4 vµ MD2 [20]. ë c¸c tØnh phÝa Nam, døa Cayen nhËp tõ Hawoai (n¨m 1937) ®−îc trång ®Çu tiªn ë ChÝ Hoµ, Long Kh¸nh, Léc Ph−íc vµ ®ån ®iÒn Xantamaria. Sau hoµ b×nh lËp l¹i (1954), c©y døa ®−îc ph¸t triÓn ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng, ®Æc 27 biÖt lµ tõ 1960 trë ®i, nhiÒu c¬ së n«ng tr−êng, hîp t¸c x· chuyªn canh døa ®−îc thµnh lËp, nghÒ trång døa tõng b−íc ®−îc cñng cè. Theo Ph¹m Ngäc LiÔu vµ céng sù (2005), tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm so s¸nh n¨ng suÊt, phÈm chÊt vµ ®¸nh gi¸ tÝnh thÝch nghi cña 11 dßng døa Cayen thu thËp trong vµ ngoµi n−íc: C9, C10, C11, C12, C14, C15, C16, C17 (Ph¸p), C20 (Th¸i Lan), C22 (Trung Quèc), C31 (L©m §ång), ®· chän ra ®−îc 3 dßng cã nhiÒu −u ®iÓm h¬n c¶ lµ C10, C20 vµ C22. §©y lµ nh÷ng dßng cã triÓn väng thÝch hîp cho ph¸t triÓn ë c¸c tØnh phÝa Nam [24]. VÒ c«ng t¸c chän t¹o gièng b»ng ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh còng ®ang ®−îc ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶ (khu vùc phÝa B¾c) vµ ViÖn Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ miÒn Nam (khu vùc phÝa Nam) thùc hiÖn vµ hiÖn nay ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ ban ®Çu. 1.3.2.2. Nghiªn cøu vÒ nh©n gièng a. C¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng døa Døa lµ c©y th©n th¶o l©u n¨m, cã thÓ sinh s¶n v« tÝnh vµ h÷u tÝnh, nh−ng viÖc nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p h÷u tÝnh lµ rÊt khã kh¨n, bëi døa lµ c©y tù bÊt thô, do vËy ph−¬ng nµy chØ ¸p dông trong c«ng t¸c chän t¹o gièng míi. Trong thùc tÕ s¶n xuÊt th× nh©n gièng døa b»ng ph−¬ng ph¸p v« tÝnh lµ phæ biÕn tõ tr−íc tíi nay, víi c¸c lo¹i thùc liÖu lµ chåi hoa, chåi n¸ch, chåi cuèng… [42], [16]. * Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng h÷u tÝnh Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng ®−îc sö dông ®Ó nh©n gièng døa trong s¶n xuÊt, chØ ¸p dông trong c«ng t¸c lai t¹o gièng. Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng h÷u tÝnh cã ý nghÜa trong viÖc g©y ra biÕn dÞ tæ hîp ®Ó chän dßng døa cã ®Æc tÝnh mong muèn. Ph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh ®èi víi døa t−¬ng ®èi phøc t¹p bëi døa cã hoa l−ìng tÝnh, song kh«ng thô phÊn thô tinh, chØ b»ng c¸ch lai phÊn míi cã thÓ thô phÊn vµ h×nh thµnh h¹t. H¹t døa cøng vµ rÊt nhá, cã mÇu tÝm ®en, dµi kho¶ng 3mm, träng l−îng ngh×n h¹t dao ®éng tõ 9,4 - 14g. H¹t døa nÈy 28 mÇm rÊt yÕu, cÇn ph¶i xö lý h¹t míi cã tû lÖ nÈy mÇm cao. Theo tÝnh to¸n, trång døa b»ng h¹t ph¶i mÊt 4 n¨m míi cho thu ho¹ch løa ®Çu tiªn [50]. * Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng t¸ch chåi Trªn c©y døa cã mét sè lo¹i chåi chÝnh ®−îc sö dông cho môc ®Ých nh©n gièng nh− chåi hoa, chåi cuèng, chåi n¸ch, chåi ngÇm. Chåi hoa mäc trªn qu¶ døa, gåm rÊt nhiÒu l¸ ng¾n, ë ch©n mçi l¸ ®Òu cã rÔ khÝ sinh. Lo¹i thùc liÖu nµy cã −u ®iÓm lµ khoÎ, ra qu¶ to nhÊt nh−ng l¹i cã nh−îc ®iÓm lµ thêi gian tõ khi trång ®Õn khi ra qu¶ dµi, rÔ bÞ thèi khi vËn chuyÓn xa do l¸ non. Chåi cuèng, ph¸t sinh tõ cuèng qu¶ ngay d−íi ch©n qu¶, lo¹i chåi nµy th−êng ph¸t triÓn yÕu, kÝch th−íc nhá, muèn lµm gièng ph¶i cã mét thêi gian dµi gi©m ®Ó chåi ®¹t kÝch th−íc nhÊt ®Þnh míi ®em trång. Chåi n¸ch ph¸t sinh trªn th©n c©y døa, mäc ra ë n¸ch c¸c l¸ vµ chØ ph¸t sinh kho¶ng mét th¸ng sau khi hoa døa ph©n ho¸. Chåi n¸ch th−êng ®−îc coi lµ gièng tèt nhÊt bëi kh¶ n¨ng dù tr÷ ®−îc nhiÒu chÊt dinh d−ìng. C©y døa ®−îc trång b»ng chåi n¸ch cho ra hoa sím h¬n v× th©n chåi ®· ho¸ gç ®Õn møc cÇn thiÕt. Ngoµi 3 lo¹i chåi trªn, cßn mét lo¹i chåi mäc ë d−íi ®Êt hoÆc ë cæ rÔ gäi lµ chåi ngÇm. Chåi nµy yÕu. C©y ®−îc trång tõ lo¹i chåi nµy cho qu¶ nhá, do ®ã trong s¶n xuÊt th−êng kh«ng sö dông lo¹i chåi nµy. * Nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kü thuËt lµm t¨ng hÖ sè nh©n gièng døa Cayen Trong nh©n gièng døa Cayen, nÕu chØ ¸p dông biÖn ph¸p nh©n gièng b»ng t¸ch chåi tù nhiªn th× hÖ sè nh©n gièng rÊt thÊp, khã ®¸p øng ®−îc viÖc më nhanh diÖn tÝch trång trong thêi gian ng¾n. Khi cÇn sè l−îng lín chåi gièng cho s¶n xuÊt trong khi nguån thùc liÖu ban ®Çu cßn h¹n chÕ, cã thÓ sö dông mét sè biÖn ph¸p kü thuËt ®¬n gi¶n sau: - BiÖn ph¸p thóc chåi n¸ch: ®Ó cho c©y døa ph¸t sinh chåi n¸ch nhanh h¬n b×nh th−êng, sau khi thu ho¹ch qu¶ xong, tiÕn hµnh ph¸t bít l¸, bãn ph©n vµ phun c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng ®Ó kÝch thÝch sù h×nh thµnh chåi n¸ch. 29 - BiÖn ph¸p trång døa víi mËt ®é dÇy: sau khi c©y døa ra hoa kho¶ng mét tuÇn, ng¾t bá hoa ®Ó kÝch thÝch sù h×nh thµnh chåi th©n, sau ®ã lµ tiÕn hµnh nu«i chåi. ë mËt ®é 80 - 100 ngh×n c©y/ha, nÕu ch¨m sãc tèt cã thÓ thu ®−îc 3 - 4 chåi/th©n. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®−a diÖn tÝch trång døa Cayen lªn 20.000 ha vµo n¨m 2010 theo ®Ò ¸n ph¸t triÓn rau, qu¶ vµ hoa c©y c¶nh thêi kú 1999 - 2010 cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n [16], mçi n¨m chóng ta cÇn trång míi diÖn tÝch døa Cayen kh¸ lín. Trong nh÷ng n¨m võa qua, cïng víi viÖc nhËp néi chåi gièng tõ Trung Quèc, Th¸i Lan, c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ nh©n gièng døa Cayen ®· ®−îc nhiÒu c¬ quan tËp trung nghiªn cøu. Do ®Æc ®iÓm cña gièng døa Cayen cã hÖ sè nh©n gièng tù nhiªn thÊp, chØ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p thóc chåi sÏ kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu chåi gièng cho s¶n xuÊt, bëi vËy cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c ®Ó t¨ng nhanh hÖ sè nh©n gièng cña nhãm gièng døa Cayen [16]. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ nh©n gièng døa Cayen ë ViÖt Nam ®· ®−îc b¾t ®Çu tõ kh¸ l©u, tuy nhiªn viÖc nghiªn cøu cã hÖ thèng ®Çu tiªn ph¶i kÓ tíi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶ trong khu«n khæ ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc, m· sè: KN - §L - 92 (Vò M¹nh H¶i vµ CS. 1996) [11]. Cïng víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu, tuyÓn chän gièng vµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh, ®Ò tµi cßn ®¹t ®−îc mét sè kÕt qu¶ vÒ nh©n gièng døa Cayen b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p gi©m th©n vµ c¾t khoanh th©n. C¸c kÕt qu¶ nµy ®−îc ng−êi s¶n xuÊt rÊt quan t©m. Tr−íc nhu cÇu vÒ c©y gièng phôc vô s¶n xuÊt, nhiÒu ViÖn, Tr−êng, c¸c Trung t©m ®· tËp trung nghiªn cøu, sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó tiÕn hµnh nh©n gièng døa Cayen víi môc ®Ých t¹o ra sè l−îng lín chåi gièng ®¹t tiªu chuÈn trång ra s¶n xuÊt trong thêi gian ng¾n nhÊt. 30 - Nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n: Nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n ®−îc tiÕn hµnh nh− sau: Chän thùc liÖu nh©n gièng lµ nh÷ng th©n døa giµ, ®· cho qu¶, sau khi bãc s¹ch hÕt bÑ l¸, xö lý thuèc diÖt khuÈn (benlate C), gi©m trong nÒn c¸t s¹ch, che kÝn vµ gi÷ Èm th−êng xuyªn. Khi chåi bËt cao 7 - 10 cm, t¸ch ra trång ë v−ên −¬m vµ tiÕp tôc tiÕn hµnh ch¨m sãc cho ®Õn khi ®¹t tiªu chuÈn trång ra ruéng s¶n xuÊt. §Ó thóc ®Èy c©y con t¹i v−ên −¬m, t−íi bæ sung dung dÞch ure (1%) cã t¸c dông lµm t¨ng chiÒu cao vµ sè l¸ trªn chåi cao, sau 6 - 7 th¸ng trong v−ên −¬m, träng l−îng chåi cã thÓ ®¹t 180 - 200 gam (Lª §×nh Danh vµ céng sù (1994) [7]. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ Vâ ThÞ TuyÕt, Bïi ThÞ Cam, Lª §×nh Danh, NguyÔn V¨n Nghiªm vµ Ph¹m ThÞ Tham (1995) [44], nh©n gièng døa Cayen b»ng biÖn ph¸p gi©m hom tõ th©n giµ ®· cho hÖ sè nh©n ®¹t ®−îc tõ 1,77 ®Õn 3,38 chåi/khoanh th©n. Vò M¹nh H¶i, NguyÔn Quèc Hïng vµ céng sù (2005) ®· b¸o c¸o, sö dông th©n døa giµ ®· cho thu ho¹ch qu¶ hoÆc th©n c©y døa tr−ëng thµnh ®Ó nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom cho hÖ sè nh©n ®¹t 22,5 chåi/th©n. Nghiªn cøu vÒ thêi vô gi©m, kÕt qu¶ thu ®−îc cña c¸c t¸c gi¶ cho thÊy, trong 9 thêi vô gi©m tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 11, c¸c thêi vô gi©m cho kÕt qu¶ sè chåi thu ®−îc/1 th©n døa ®¹t cao vµ t−¬ng tù nhau lµ tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 8 (víi 14 - 15 chåi/1 th©n) [12]. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña Ph¹m Ngäc LiÔu, NguyÔn Ngäc TÞnh, Ph¹m V¨n Vui, Tr−¬ng V¨n Kh¶i vµ Claude (2004) [22] còng ®· cho thÊy, trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu ë c¸c tØnh phÝa Nam, nh©n gièng døa b»ng hom th©n theo ph−¬ng ph¸p chÎ ®«i theo chiÒu däc ®· ®¹t 10,5 chåi/hom, cao h¬n so víi ph−¬ng ph¸p c¾t khoanh. - Nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom n¸ch l¸: 31 Víi ph−¬ng ph¸p nµy, thùc liÖu sö dông nh©n gièng lµ nh÷ng chåi ngän, chåi cuèng, chåi n¸ch ®−îc t¸ch thµnh nh÷ng hom nhá, ®−îc xö lý ho¸ chÊt diÖt khuÈn (benlat C) vµ gi©m trªn nÒn c¸t s¹ch trong nhµ cã m¸i che, sau 1 th¸ng chåi b¾t ®Çu bËt. Khi chåi ®¹t tiªu chuÈn, t¸ch chåi vµ ra ng«i trªn v−ên −¬m, sau 6 - 7 th¸ng th× c©y ®ñ tiªu chuÈn xuÊt v−ên. Theo NguyÔn V¨n Nghiªm, Lª §×nh Danh (1997), trong nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom n¸ch l¸, tuy sè n¸ch l¸/hom nhiÒu, nh−ng hÖ sè nh©n gièng chØ ®¹t 6,5 - 8,5 chåi/ngän, do tû lÖ hom thèi vµ c©y chÕt cao [26]. Còng theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶, ®èi víi chåi ngän, sau 80 - 84 ngµy kÓ tõ khi gi©m hom, ®· thu ®−îc 19,2 chåi tõ 1 chåi ngän ban ®Çu trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vïng Phó Hé - Phó Thä [44]. Theo Vò M¹nh H¶i, NguyÔn Quèc Hïng vµ céng sù (2005), sö dông chåi ngän, tiÕn hµnh chÎ däc råi c¾t l¸t cho hÖ sè nh©n gièng cao h¬n so víi ph−¬ng ph¸p c¾t l¸t trùc tiÕp kh«ng chÎ däc, víi 15,7 chåi/1 chåi ngän [12]. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Ph¹m Ngäc LiÔu vµ céng sù (2004), trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu ë c¸c tØnh phÝa Nam nh©n gièng døa b»ng hom chåi ngän theo ph−¬ng ph¸p chÎ t− råi t¸ch hom, sau 2 th¸ng nh©n gièng cho hÖ sè nh©n gièng ®¹t 25 - 27 con chåi/chåi ngän [22]. - Nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p bÎ hoa tù: lµ ph−¬ng ph¸p sau khi c©y h×nh thµnh hoa, tiÕn hµnh bÎ hoa hoÆc c¾t bít mét phÇn hoa tù, sau ®ã thu chåi t¹o thµnh tõ cuèng qu¶. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm cho thÊy hÖ sè nh©n cã thÓ lªn tíi 4,7 chåi/c©y. Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng thu ho¹ch ®−îc qu¶ tõ nh÷ng c©y xö lý [7]. Theo NguyÔn Träng §»ng (2003), sau khi kÕt thóc në hoa cña døa, dïng dao c¾t ®i 2/3 cña qu¶ døa vµ chØ ®Ó l¹i 1/3 cña qu¶, sau 3 th¸ng cho hÖ sè nh©n 2,4 chåi/c©y [10]. - Nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p khö ®Ønh sinh tr−ëng: 32 Trong nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p khö ®Ønh sinh tr−ëng, sö dông c¸c t¸c nh©n ho¸ häc hoÆc c¬ häc ph¸ huû m« ph©n sinh ®Ønh b¾t buéc c©y ra nhiÒu chåi míi. Theo §Æng Ph−¬ng Tr©m (1998), Vò C«ng HËu (1999), sö dông dïi nhän hoÆc H2SO4 0,1N ®Ó khö ®Ønh sinh tr−ëng, kÝch thÝch t¹o chåi míi. Víi c¸c ph−¬ng ph¸p trªn, c¸c t¸c gi¶ thu ®−îc 10 chåi/c©y [43], [16]. Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng thu ho¹ch ®−îc qu¶ tõ nh÷ng c©y xö lý. Theo Vò M¹nh H¶i, NguyÔn Quèc Hïng vµ céng sù (2005), khö ®Ønh sinh tr−ëng ë giai ®o¹n v−ên gi©m (khi chåi gièng cã chiÒu cao ®¹t 50 - 60 cm) cho tæng sè chåi thu ®−îc sau 4 lÇn t¸ch lµ 11,2 chåi vµ sau 10 - 12 th¸ng kÓ tõ khi ra ng«i thu ®−îc xÊp xØ 120 chåi ®ñ tiªu chuÈn trång míi tõ mét chåi ®−îc ra ng«i ban ®Çu [12]. Hoµng Chóng L»m vµ céng sù (2005) tiÕn hµnh khö ®Ønh sinh tr−ëng cña chåi døa trªn hom gi©m t¹i v−ên gi©m cho kÕt qu¶ tèt khi chåi cã chiÒu cao 2 - 3 cm (trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vïng Phó Hé - Phó Thä). Cïng víi ph−¬ng ph¸p khö ®Ønh sinh tr−ëng ngay trªn v−ên gi©m, t¸c gi¶ còng ®· cho thÊy ph−¬ng ph¸p khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn v−ên −¬m vµ xö lý ho¸ chÊt ®· lµm t¨ng kh¶ n¨ng h×nh chåi trªn c©y døa sau khi thu ho¹ch. Còng nghiªn cøu nµy cho thÊy, khö ®Ønh sinh tr−ëng khi c©y cã chiÒu cao ®¹t 25 - 30 cm trªn v−ên −¬m ®· cho hÖ sè nh©n gièng ®¹t 16,7 lÇn sau chu kú s¶n xuÊt 16 th¸ng [20]. - Nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m« (invitro): Nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m« tÕ bµo lµ ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i, nh©n gièng trong ®iÒu kiÖn v« trïng cña phßng thÝ nghiÖm, hÖ sè nh©n gièng cao, cã thÓ ®¹t 106 c©y/n¨m [31]. Víi môc tiªu n©ng cao hÖ sè nh©n gièng døa Cayen, cïng víi nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p nh©n gièng b»ng kü thuËt gi©m hom, kü thuËt khö ®Ønh sinh tr−ëng, nhiÒu t¸c gi¶ ®· tËp trung nghiªn cøu nh©n gièng døa Cayen b»ng biÖn 33 ph¸p nu«i cÊy m« (invitro) vµ ®· thu ®−îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. øng dông thµnh c«ng kü thuËt nh©n gièng døa b»ng nu«i cÊy m« ®· më ra mét triÓn väng trong viÖc gi¶i quyÕt yªu cÇu vÒ gièng cho s¶n xuÊt. N¨m 1969, t¸c gi¶ NguyÔn Quang Th¹ch vµ céng sù ®· x©y dùng thµnh c«ng quy tr×nh nh©n gièng invitro cho c©y døa Cayen Phó Hé. Quy tr×nh gåm c¸c b−íc sau: T¹o vËt liÖu khëi ®Çu Nu«i vµ nh©n nhanh (2,5 th¸ng) T¹o c©y hoµn chØnh (1,5 th¸ng) V−ên −¬m (6 - 8 th¸ng) Ruéng s¶n xuÊt (12 th¸ng). N¨m 1978, Vò Mü Liªn cïng víi céng sù ®· thµnh c«ng trong viÖc nh©n gièng døa b»ng c¸ch t¹o thÓ chåi trùc tiÕp tõ m« c©y ban ®Çu vµ ®· øng dông kü thuËt nu«i cÊy m« ®Ó nh©n nhanh ®èi víi gièng Queen Long An. Sau ®ã, NguyÔn H÷u Hæ vµ NguyÔn V¨n UyÓn ®· ®−a ra qui tr×nh nh©n nhanh invitro vµ ®Ò nghÞ ¸p dông cho c©y døa Cayen d−íi d¹ng nh©n thÓ chåi. Tuy nhiªn, quy tr×nh nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m« ch−a ®−îc phæ biÕn ë quy m« lín bëi vÉn cßn mét sè kh©u cña quy tr×nh ch−a ®−îc nghiªn cøu hoµn thiÖn, ®Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n v−ên −¬m. §Ó hoµn thiÖn ®−îc quy tr×nh kü thuËt nh©n gièng b»ng nu«i cÊy m«, mét sè nghiªn cøu nh»m gi¶i quyÕt c«ng ®o¹n ë v−ên −¬m ®· ®−îc nghiªn cøu nh− ¸p dông thuû canh, khÝ canh, thuû canh c¶i tiÕn… Tuy nhiªn, kÕt qu¶ ch−a thuyÕt phôc ®−îc ng−êi s¶n xuÊt bëi ph−¬ng ph¸p nµy ®ßi hái ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng, trang thiÕt bÞ rÊt tèn kÐm, thêi gian s¶n xuÊt dµi (1 n¨m), gi¸ thµnh c©y gièng cao, kho¶ng 1.000 ®ång/c©y (L©m Ngäc Ph−¬ng, §Æng Ph−¬ng Tr©m 1993 - 1997) [31]. Theo NguyÔn §øc Thµnh vµ CS (1994) [27], khi nghiªn cøu nh©n gièng døa Cayen ®· thÝ nghiÖm 17 lo¹i m«i tr−êng nu«i cÊy vµ t×m ra 2 lo¹i m«i tr−êng cã kh¶ n¨ng t¹o callus vµ côm chåi tèt, hÖ sè cÊy chuyÓn lªn tíi 4 sau 1 lÇn cÊy chuyÓn lµ 1,5 th¸ng. Theo NguyÔn ThÞ NhÉn vµ NguyÔn Quang Th¹ch (1994) khi nghiªn cøu nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p invitro cho biÕt chåi ngän 2 th¸ng 34 tuæi lµ nguyªn liÖu thÝch hîp cho nu«i cÊy m« c©y døa. M«i tr−êng nh©n nhanh nhÊt lµ MS + 1 - 2 ppm BA, 2,5% Saccaroza vµ m«i tr−êng thÝch hîp cho sù ra rÔ lµ MS + 0,5 ppm NAA [29]. Qua thêi gian nghiªn cøu ®Ó t×m ra c¸c gi¶i ph¸p cã tÝnh thuyÕt phôc h¬n, ®Õn n¨m 2002, c«ng nghÖ s¶n xuÊt c©y gièng døa Cayen b¾t nguån tõ nu«i cÊy m« thùc vËt ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ NguyÔn Quang Th¹ch, NguyÔn ThÞ NhÉn, NguyÔn Kh¾c Th¸i S¬n, §inh Tr−êng S¬n ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®−a gi¸ thµnh cña mét chåi gièng døa nh©n gièng b»ng nu«i cÊy m« xuèng chØ cßn 600 ®ång/chåi, víi thêi gian v−ên −¬m tõ 5 - 6 th¸ng vµ thêi gian tõ trång ®Õn thu ho¹ch lµ 24 th¸ng [36]. Cã thÓ nhËn thÊy viÖc nghiªn cøu vÒ kü thuËt nh©n gièng døa Cayen ®· ®−îc quan t©m trong nh÷ng n¨m qua vµ ®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶ b−íc ®Çu. Tuy nhiªn, tõ nhu cÇu cña s¶n xuÊt cho thÊy cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu, c¶i tiÕn c¸c ph−¬ng ph¸p hiÖn t¹i vµ ®Èy m¹nh nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh©n gièng míi víi môc tiªu n©ng cao hÖ sè nh©n gièng, gi¶m gi¸ thµnh, n©ng cao chÊt l−îng chåi gièng, thóc ®Èy ngµnh trång døa ph¸t triÓn. * Nghiªn cøu vÒ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét sè c¬ quan chuyªn ngµnh ®· tËp trung nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, phÈm chÊt døa Cayen vµ ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò r¶i vô thu ho¹ch qu¶, kÕt qu¶ b−íc ®Çu ®· thu ®−îc nh− sau: - Nghiªn cøu vÒ mËt ®é trång Theo NguyÔn V¨n Nghiªm vµ céng sù (2005), mËt ®é trång thÝch hîp ë Phó Thä vµ nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn t−¬ng tù lµ 67.700 c©y/ha. Víi mËt ®é nµy, c©y døa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, cho n¨ng suÊt vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt víi 65 tÊn/ha [27], [28]. 35 - Nghiªn cøu vÒ ph©n bãn Theo Vò M¹nh H¶i, NguyÔn Quèc Hïng vµ céng sù (2005), víi liÒu l−îng ph©n bãn 8g N + 4g P2O5 + 16g K2O5 vµ 8g N + 4g P2O5 + 16g K2O5 cã n¨ng suÊt thu ®−îc ®¹t cao vµ t−¬ng tù nhau (78,8 - 79,0 tÊn/ha). Phun bæ sung axits Boric víi nång ®é 0,2 % vµo hai thêi ®iÓm tr−íc khi ra hoa vµ sau khi në hoa ®· lµm t¨ng kÝch th−íc vµ khèi l−îng qu¶ døa Cayen, n¨ng suÊt thu ®−îc t¨ng so víi c«ng thøc kh«ng phun lµ 10,6 % [12]. Theo NguyÔn V¨n Nghiªm vµ céng sù (2000), liÒu l−îng ph©n bãn N : P : K (gam/c©y) ë møc 8 : 4 : 12 víi 3 lÇn phun bæ sung ph©n bãn l¸ vµ ë møc 10 : 5 : 15 víi 2 - 3 lÇn phun bæ sung ph©n bãn l¸ ®Òu ®¹t n¨ng suÊt lín h¬n 61 tÊn/ha vµ l·i so víi ®èi chøng tõ 4 - 5 triÖu ®ång/ha [28]. - Nghiªn cøu vÒ xö lý ra hoa Vò M¹nh H¶i, NguyÔn Quèc Hïng vµ CS (2006) cho biÕt, trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt cña c¸c tØnh phÝa B¾c, xö lý cho døa Cayen ra hoa b»ng dung dÞch ®Êt ®Ìn vµo ban ®ªm cã nh¾c l¹i lÇn thø hai sau lÇn xö lý thø nhÊt 2 - 3 ngµy, tû lÖ ra hoa ®¹t tõ 68,8 - 98,7 %. Nång ®é dung dÞch ®Êt ®Ìn xö lý cho kÕt qu¶ ra hoa ®¹t tû lÖ cao ë tÊt c¶ c¸c thêi vô trong n¨m lµ tõ 1,0 - 2,0 % [14]. - Nghiªn cøu vÒ m« h×nh t−íi nhá giät cã mµng phñ: T¹i N«ng tr−êng Thä Vùc, TØnh §ång Nai, n¨ng suÊt døa Cayen trong m« h×nh ®· ®¹t 93,0 tÊn/ha víi 100% qu¶ cã khèi l−îng lín h¬n 1 kg, trong ®ã khèi l−îng qu¶ ®¹t tõ 1 - 1,5 kg chiÕm 23%, cßn l¹i khèi l−îng qu¶ lín h¬n 1,5 kg chiÕm 77% [35]. - Nghiªn cøu vÒ s©u bÖnh h¹i: Theo NguyÔn V¨n §øc (1994), khi nghiªn cøu ®iÒu tra s©u bÖnh h¹i døa t¹i c¸c tØnh phÝa B¾c ®· cho biÕt: thµnh phÇn s©u bÖnh h¹i bao gåm 10 ®èi 36 t−îng, trong ®ã 5 lo¹i bÖnh do nÊm, 2 lo¹i bÖnh do vi khuÈn, 3 lo¹i c«n trïng g©y h¹i. Theo Hoµng Chóng L»m vµ céng sù (2005), xö lý thuèc Aliete cho c©y con tr−íc khi trång vµ phun sau trång, kÕt hîp bãn ph©n h÷u c¬, che phñ nilon cã hiÖu qu¶ cao trong viÖc phßng trõ bÖnh thèi nân [21]. 37 Ch−¬ng 2 VËt liÖu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. VËt liÖu nghiªn cøu 2.1.1. Thùc liÖu nh©n gièng døa Cayen - Hom th©n giµ: sö dông th©n c©y døa ®· cho thu ho¹ch qu¶, cßn t−¬i, kh«ng bÞ dËp n¸t, thèi, hÐo hoÆc nhiÔm bÖnh. - Chåi vµ c©y con tiÕn hµnh xö lý: + Trong v−ên gi©m: chän nh÷ng hom cã sè chåi vµ chiÒu cao chåi kh¸c nhau, khoÎ, kh«ng s©u bÖnh. + Trªn v−ên −¬m: chän nh÷ng c©y ë c¸c ®é tuæi kh¸c nhau, kháe, kh«ng s©u bÖnh. + Trªn ®ång ruéng: bè trÝ th._.hóc në hoa. Víi 3 c«ng thøc thêi ®iÓm xö lý ®−îc tiÕn hµnh trong thÝ nghiÖm, tû lÖ chåi cho bËt chåi míi cao nhÊt ë thêi ®iÓm khi døa b¾t ®Çu në hoa (99,3%) vµ thÊp nhÊt sau khi kÕt thóc në hoa (82,5%). Thêi gian tõ xö lý ®Õn b¾t ®Çu bËt chåi ®¹t ng¾n nhÊt ë thêi ®iÓm sau khi hoa tù xuÊt hiÖn 10 ngµy, víi 30,5 ngµy vµ dµi nhÊt ë thêi ®iÓm sau khi hoa døa kÕt thóc ë hoa, víi 37,2 ngµy. Víi c¸c chØ tiªu ®−îc theo dâi ®¸nh gi¸ tiÕp theo vµ quan träng nhÊt cña thÝ nghiÖm lµ tæng sè chåi míi thu ®−îc trªn mét chåi hoa còng nh− tæng sè chåi míi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch ra ng«i t¹i cïng mét thêi ®iÓm thu ho¹ch qu¶. C«ng thøc thêi ®iÓm xö lý khi hoa døa b¾t ®Çu në cho tæng sè chåi thu ®−îc trªn mét chåi hoa ®¹t cao nhÊt (21,7 chåi), tiÕp ®Õn lµ thêi ®iÓm xö lý 93 sau khi xuÊt hiÖn hoa tõ 10 ngµy (17,3 chåi/1 chåi hoa) vµ thÊp nhÊt khi ta xö lý ë thêi ®iÓm khi hoa døa kÕt thóc në (12,4 chåi/1 chåi hoa). Kho¶ng thêi gian tõ khi hoa døa b¾t ®Çu në ®Õn khi kÕt thóc në hoa kÐo dµi kho¶ng 15 ngµy, kÕt hîp víi thêi gian tõ xö lý MET ®Õn khi bËt chåi cña c«ng thøc 3 lµ dµi nhÊt. Do ®ã, t¹i cïng mét thêi ®iÓm thu ho¹ch qu¶, c«ng thøc 3 cã thêi gian tõ khi bËt chåi ®Õn khi t¸ch chåi lµ ng¾n nhÊt. MÆt kh¸c, khi xö lý t¹i thêi ®iÓm kÕt thóc në hoa, lóc nµy mét phÇn dinh d−ìng cña chåi ®· dµnh ®Ó nu«i qu¶, do vËy dinh d−ìng dïng ®Ó nu«i chåi míi bËt tõ chåi hoa còng bÞ gi¶m ®i, lµm cho con chåi sinh tr−ëng ph¸t triÓn kÐm h¬n. C«ng thøc xö lý khi c©y kÕt thóc në hoa, chiÒu cao chåi khi t¸ch thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi 2 c«ng thøc ®Çu, chØ ®¹t 7,2 cm. Trong khi ®ã c«ng thøc xö lý MET khi hoa tù xuÊt hiÖn 10 ngµy lµ 12,9 cm vµ thêi ®iÓm xö lý khi hoa bÊt ®Çu në còng ®¹t xÊp xØ (11,6 cm). Do chiÒu cao chåi khi t¸ch cã sù sai kh¸c nhau lín nh− vËy, dÉn ®Õn tû lÖ chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch còng sai kh¸c nhau kh¸ lín gi÷a hai thêi ®iÓm sau khi xuÊt hiÖn hoa tù vµ khi hoa bÊt ®Çu në (86,3 vµ 83,7%) so víi thêi ®iÓm kÕt thóc në hoa chØ ®¹t 45,9%. Tõ sù sai kh¸c vÒ c¸c chØ tiªu trªn dÉn ®Õn tæng sè chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch t¹i thêi ®iÓm thu ho¹ch qu¶ cña c¸c c«ng thøc kh¸c nhau râ rÖt. Sè chåi ®¹t cao nhÊt khi xö lý MET t¹i thêi ®iÓm khi hoa døa b¾t ®Çu në (18,0 chåi), tiÕp ®Õn lµ xö lý sau khi xuÊt hiÖn hoa tù 10 ngµy, víi 14,3 chåi vµ thÊp nhÊt lµ xö lý khi kÕt thóc në hoa, chØ ®¹t 4,7 chåi/1 chåi hoa. Nh− vËy, khi xö lý MET trªn ruéng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n në hoa cña døa, nång ®é MET 400 ppm víi hai thêi vô th¸ng 3 vµ th¸ng 6 t¹i thêi ®iÓm khi hoa døa b¾t ®Çu në lµ thÝch hîp nhÊt, cho hÖ sè nh©n chåi cao nhÊt vµ chÊt l−îng chåi tèt nhÊt. 3.5.4. ¶nh h−ëng cña xö lý GA3 sau khi xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi trªn c©y døa ®−îc xö lý ra hoa 94 §Ó n©ng cao h¬n n÷a chÊt l−îng chåi døa ®−îc nh©n gièng b»ng biÖn ph¸p xö lý MET trªn ruéng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n në ra hoa cña døa, chóng t«i tiÕn hµnh thÝ nghiÖm phun GA3 lªn chåi hoa cña døa ®−îc xö lý MET. ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh vµo thêi vô th¸ng 6 víi nång ®é 400 ppm vµo thêi ®iÓm chåi míi võa xuÊt hiÖn, kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®−îc tr×nh bµy t¹i b¶ng 3.23. B¶ng 3.23. ¶nh h−ëng cña xö lý GA3 trªn chåi hoa sau khi ®· xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa Cayen TT C«ng thøc xö lý Tû lÖ chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch ra ng«i (%) ChiÒu cao chåi khi t¸ch (cm) Khèi l−îng TB chåi khi t¸ch (gam) Tæng sè chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch (chåi) 1 GA3 nång ®é 50 ppm 94,6b 13,3a 22,3ab 20,4ab 2 GA3 nång ®é 100 ppm 100c 15,4b 24,1b 21,7b 3 GA3 nång ®é 150 ppm 100c 16,8b 21,5a 21,7b 4 §èi chøng 83,7a 11,6a 20,7a 18,0a FTN 0.55 6.33 4.72 22.44 CV% 0,55 1,33 1,72 2,44 Sè liÖu b¶ng 3.23 cho thÊy, sau khi chåi míi ®−îc bËt lªn tõ c¸c n¸ch l¸ cña chåi hoa ®−îc xö lý MET (400 ppm), tiÕn hµnh phun GA3 víi c¸c nång ®é kh¸c nhau, kÕt qu¶ cho tû lÖ chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch ra ng«i ë tÊt c¶ c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm ®Òu lín h¬n so víi ®èi chøng. Tû lÖ chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch ra ng«i cao nhÊt ë hai c«ng thøc nång ®é 100 vµ 150 ppm, víi tû lÖ ®¹t 100%, trong khi ®ã ®èi chøng chØ ®¹t 83,7%. Trong ph¹m vi c¸c nång ®é xö lý, víi nång ®é GA3 cµng cao, chiÒu cao chåi khi t¸ch (t¹i thêi ®iÓm thu ho¹ch) cµng lín vµ lín h¬n so víi ®èi chøng. Song khèi l−îng chåi l¹i ®¹t ®−îc cao nhÊt ë nång ®é 100 ppm (24,1 gam), ®¹t cao h¬n so víi hai c«ng thøc cßn l¹i vµ cao h¬n râ rÖt so víi ®èi chøng (20,7 gam). Do tû lÖ chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch ra ng«i cña hai c«ng thøc 2 vµ 3 ®¹t ®−îc cao h¬n, nªn tæng sè chåi ®¹t tiªu chuÈn cña hai c«ng thøc 2 vµ 3 còng 95 ®¹t ®−îc cao nhÊt, ®Òu ®¹t 21,7 chåi/chåi hoa. Tuy nhiªn, vÒ c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l−îng chåi th× ë nång ®é xö lý GA3 100 ppm cho hiÖu qu¶ tèt nhÊt. §Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa ®−îc nh©n gièng b»ng biÖn ph¸p xö lý MET trªn c©y døa ra hoa chÝnh vô, chóng t«i tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi ®−îc t¸ch ra ng«i trªn v−ên −¬m. KÕt qu¶ ®−îc thÓ hiÖn qua b¶ng 3.24. B¶ng 3.24. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa ®−îc nh©n gièng b»ng xö lý MET trªn c©y døa sau khi ra hoa chÝnh vô Khi ra ng«i Sau ra ng«i 5 th¸ng TT Nång ®é xö lý Tû lÖ sèng sau ra ng«i (%) Khèi l−îng chåi (gam) ChiÒu cao chåi (cm) Sè l¸ (cm) Khèi l−îng chåi (gam) ChiÒu cao chåi (cm) Sè l¸ (cm) Ra ng«i - ®¹t TC trång SX (ngµy) 1 100 ppm 100,0c 23,7c 12,7c 9,3c 213,8f 54,9c 26,9de 146,7a 2 200 ppm 100,0c 23,3c 12,9c 9,5c 210,0e 55,1c 27,8e 147,2a 3 300 ppm 99,7c 22,8c 12,7c 9,4c 211,8e 54,5c 25,5d 147,0a 4 400 ppm 100,0c 22,9c 12,4bc 9,0bc 200,3d 54,7c 23,4c 150,0b 5 500 ppm 98,7c 18,0b 11,2b 8,2bc 165,6c 36,4b 19,8d 185,2c 6 600 ppm 95,9b 16,7ab 8,5a 7,5ab 152,3b 30,6a 17,7a 198,7d 7 700 ppm 94,3a 15,6a 7,9a 6,2a 148,7a 29,9a 17,5a 201,3e FTN * * * * * * * * CV(%) 0,76 5,12 6,7 1,56 0,58 2,02 2,44 0.52 Ghi chó: C¸c gi¸ trÞ trung b×nh trªn cïng mét cét cã cïng mét ch÷ c¸i kh«ng cã sù sai kh¸c ë møc x¸c suÊt α = 0,05 Sè liÖu b¶ng 3.24 cho thÊy, chåi døa ®−îc nh©n gièng b»ng biÖn ph¸p xö lý MET trªn ruéng s¶n xuÊt khi døa ra hoa, sau khi t¸ch khái hom chåi ngän tiÕn hµnh ra ng«i cã tû lÖ sèng sau ra ng«i cña tÊt c¶ c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm ®Òu ®¹t ®−îc rÊt cao (trªn 94,3%), tuy nhiªn, c¸c c«ng thøc nång ®é tõ 100 - 400 ppm ®Òu cho tû lÖ sèng cao nhÊt (99,7 - 100%). KÕt qu¶ thu ®−îc cho thÊy cã sù kh¸c biÖt cña thÝ nghiÖm so víi c¸c thÝ nghiÖm kh¸c vÒ c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi sau ra ng«i. ë thÝ nghiÖm nµy, c¸c chØ tiªu sau ra ng«i nh− khèi l−îng chåi, chiÒu 96 cao vµ sè l¸/chåi cña c¸c c«ng thøc nång ®é xö lý MET kh¸c nhau cã sù sai kh¸c nhau kh¸ râ, chóng ®¹t cao vµ t−¬ng tù nhau khi ®−îc xö lý víi nång ®é tõ 100 - 400 ppm. Víi c¸c nång ®é lín h¬n, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ cho kÕt qu¶ gi¶m dÇn vµ gi¶m ®¸ng kÓ khi ë nång ®é 700 ppm (khèi l−îng chåi, chiÒu cao vµ sè l¸ khi ra ng«i chØ ®¹t: 15,6 gam; 7,9 cm vµ 6,2 l¸). Tõ nh÷ng sù sai kh¸c ®ã, dÉn ®Õn sau 5 th¸ng ra ng«i, khèi l−îng chåi, chiÒu cao vµ sè l¸ cña c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm còng kh¸c nhau râ rÖt. VÉn t−¬ng tù nh− thêi ®iÓm khi ra ng«i, c¸c c«ng thøc xö lý víi nång ®é tõ 100 - 400 ppm sau ra ng«i 5 th¸ng, ë tÊt c¶ c¸c chØ tiªu ®Òu ®¹t cao vµ t−¬ng tù nhau, khèi l−îng chåi ®Òu ®¹t trªn 200 gam, chiÒu cao dao ®éng tõ 54,5 - 55,1 cm vµ sè l¸ dao ®éng tõ 23,4 - 26, 9 l¸. Trong khi ®ã ë nång ®é 700 ppm, khèi l−îng chåi chØ ®¹t 148,7 gam, chiÒu cao ®¹t (29,9 cm) vµ sè l¸ lµ 17,5 l¸. VÒ thêi gian tõ ra ng«i ®Õn ®ñ tiªu chuÈn trång ra ruéng s¶n xuÊt, c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm xö lý nång ®é 100 - 400 ppm ®¹t ng¾n nhÊt vµ t−¬ng tù nhau, dao ®éng tõ 146,7 ngµy (nång ®é 100 ppm) ®Õn 150,0 ngµy (nång ®é 400 ppm). Kho¶ng thêi gian nµy dµi nhÊt khi xö lý ë nång ®é 700 ppm (201,3 ngµy). Nh− vËy, ®èi víi biÖn ph¸p nh©n gièng døa Cayen b»ng kü thuËt xö lý MET trªn c©y døa ë thêi kú ra hoa, xö lý MET víi nång ®é 400 ppm ë c¸c thêi vô th¸ng 3 vµ th¸ng 6 vµo thêi ®iÓm khi hoa tù b¾t ®Çu në hoa cho sè chåi thu ®−îc cao nhÊt vµ chÊt l−îng chåi ®¹t ®−îc t−¬ng tù nh− c¸c c«ng thøc xö lý MET víi nång ®é thÊp h¬n. §©y lµ mét biÖn ph¸p nh©n gièng ngay trªn ruéng s¶n xuÊt rÊt cã triÓn väng ®Ó ¸p dông n©ng cao hÖ sè nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p xö lý ho¸ chÊt. KÕt qu¶ cña ®Ò tµi cho thÊy, ë thêi vô th¸ng 6, ë mçi ph−¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c nhau, thêi gian tõ khi b¾t ®Çu ®Õn ®ñ tiªu chuÈn trång ra s¶n xuÊt vµ tæng sè chåi thu ®−îc kh¸c nhau kh¸ râ. 97 B¶ng 3.25. HÖ sè nh©n vµ thêi gian nh©n gièng døa Cayen ë c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau TT Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng Thêi gian b¾t ®Çu tiÕn hµnh - ®ñ tiªu chuÈn trång ra s¶n xuÊt (th¸ng) Tæng sè chåi thu ®−îc/th©n hoÆc chåi hoa ban ®Çu (chåi) 1 Gi©m hom th©n giµ c¾t khoanh dµy 2 - 3 cm 8 - 9 25,4c 2 Gi©m hom chåi ngän chÎ däc lµm t− råi tiÕn hµnh c¾t l¸t 7- 8 11,9a 3 Khö ®Ønh sinh tr−ëng trong v−ên gi©m 9 - 10 52,5d 4 Khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn v−ên −¬m khi c©y 30 - 35 l¸ 18 - 20 373,4e 5 Xö lý MET sau khö ®Ønh trªn v−ên −¬m khi c©y 30 - 35 l¸ 18 - 20 645,2f 6 Phun GA3 nång ®é 300 ppm sau khi xö lý MET ë nång ®é 400 ppm trªn ruéng s¶n xuÊt 3 - 4 21,7b F0.05 * CV% 0,25 Ghi chó: C¸c gi¸ trÞ trung b×nh trªn cïng mét cét cã cïng mét ch÷ c¸i kh«ng cã sù sai kh¸c ë møc x¸c suÊt α = 0,05 - Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng hom th©n giµ c¾t khoanh dµy 2 - 3 cm cho hÖ sè nh©n ®¹t 25,4 chåi/th©n vµ thêi gian tõ khi b¾t ®Çu tiÕn hµnh ®Õn khi ®ñ tiªu chuÈn trång ra s¶n xuÊt vµo kho¶ng 8 - 9 th¸ng. - Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng hom chåi ngän chÎ däc lµm t− råi tiÕn hµnh c¾t l¸t cho hÖ sè nh©n chåi ®¹t 11,9 chåi/chåi hoa, thêi gian tõ khi b¾t ®Çu tiÕn hµnh ®Õn khi ®ñ tiªu chuÈn trång ra s¶n xuÊt vµo kho¶ng 7 - 8 th¸ng. - Sau khi hom th©n giµ bËt chåi lªn cao 2 - 4 cm, tiÕn hµnh khö ®Ønh sinh tr−ëng víi 2 chåi/hom cho hÖ sè nh©n chåi ®¹t 52,5 chåi/th©n, thêi gian 98 tõ khi b¾t ®Çu tiÕn hµnh ®Õn khi ®ñ tiªu chuÈn trång ra s¶n xuÊt vµo kho¶ng 9 - 10 th¸ng. - Chåi bËt lªn tõ hom th©n giµ c¾t khoanh cã chiÒu cao 7 - 10 cm, tiÕn hµnh ra ng«i ngoµi v−ên −¬m ®Õn khi c©y ®¹t 30 - 35 l¸, tiÕn hµnh khö ®Ønh sinh tr−ëng, sau 18 - 20 th¸ng thu ®−îc 373,4 chåi/th©n. - T−¬ng tù nh− khö ®Ønh sinh tr−ëng cña c©y trªn v−ên −¬m ®èi víi c©y 30 - 35 l¸, sau khi khö ®Ønh sinh tr−ëng tiÕn hµnh xö lý MET víi nång ®é 300 ppm, còng sau 18 - 20 th¸ng thu ®−îc 645,2 chåi/th©n. - Ngoµi ruéng s¶n xuÊt, khi c©y b¾t ®Çu në hoa tiÕn hµnh phun MET víi nång ®é 400 ppm, cho kÕt qu¶ thu ®−îc 21,7 chåi/1 chåi hoa vµo thêi ®iÓm thu ho¹ch qu¶. C¸c kÕt qu¶ trªn ®−îc tÝnh trªn c¬ së ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng tõ c¸c thùc liÖu kh¸c nhau ë thêi vô thuËn lîi (th¸ng 6) cho cho sù sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña chåi gièng còng nh− cho hÖ sè nh©n chåi cao vµ chÊt l−îng chåi tèt nhÊt. Nh− vËy, tuú vµo nhu cÇu sö dông cña chåi gièng mµ chóng ta cã thÓ lùa chän c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c nhau. + Khi tiÕn hµnh nh©n gièng trong ®iÒu kiÖn nguån thùc liÖu ban ®Çu lµ th©n giµ vµ chåi ngän, nªn chän ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n giµ c¾t khoanh dµy 2 - 3 cm kÕt hîp víi ph−¬ng ph¸p phun GA3 nång ®é 300 ppm sau khi xö lý MET ë nång ®é 400 ppm trªn ruéng s¶n xuÊt cho hÖ sè nh©n chåi cao nhÊt trong thêi gian ng¾n nhÊt. + Khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p khö ®Ønhasinh tr−ëng trªn v−ên −¬m trªn c©y 30 - 35 l¸, nªn chän ph−¬ng ph¸p xö lý MET sau khö ®Ønh cho sè chåi ®¹t cao gÊp gÇn hai lÇn trong cïng thêi gian 18 - 20 th¸ng (645,2 chåi/th©n). 3.5.5. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c©y døa Cayen ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau trªn v−ên s¶n xuÊt 99 Sau khi chåi ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c¸c lo¹i thùc liÖu kh¸c nhau, ra ng«i trªn v−ên −¬m ®Õn khi träng l−îng chåi ®¹t xÊp xØ 200 gam, chóng t«i ®em trång ra ruéng s¶n xuÊt (th¸ng 2 n¨m 2006) víi cïng mét chÕ ®é ch¨m sãc, theo dâi qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña chóng. KÕt qu¶ ®−îc thÓ hiÖn ë b¶ng 3.26. B¶ng 3.26. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c©y døa Cayen ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau trªn v−ên s¶n xuÊt Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng sau trång 3 th¸ng Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng sau trång 6 th¸ng TT Lo¹i chåi Tû lÖ sèng sau trång (%) Cao c©y (cm) Sè l¸ (l¸) Réng l¸ D (cm) Cao c©y (cm) Sè l¸ (l¸) Réng l¸ D (cm) 1 Chåi n¸ch tù nhiªn (§èi chøng) 99,5a 40,1a 15,8 3,5 59,9a 21,0 4,6 2 Chåi gi©m hom th©n 99,7a 40,4a 15,9 3,7 60,4a 21,4 4,9 3 Chåi gi©m hom n¸ch l¸ 98,9a 39,8a 15,9 3,5 58,9a 21,8 4,6 4 Chåi xö lý MET trªn v−ên −¬m 98,7a 39,9a 15,5 3,3 60,3a 20,9 4,4 5 Chåi xö lý MET trªn c©y ra hoa 99,8a 41,7a 16,3 3,4 63,7a 22,7 5,3 FTN * * * CV(%) 0,72 3,92 3,91 Ghi chó: C¸c gi¸ trÞ trung b×nh trªn cïng mét cét cã cïng mét ch÷ c¸i kh«ng cã sù sai kh¸c ë møc x¸c suÊt α = 0,05 Qua b¶ng 3.26 cho thÊy, tû lÖ sèng sau trång trªn ruéng s¶n xuÊt cña c¸c lo¹i chåi ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Òu ®¹t rÊt cao vµ t−¬ng tù nhau, dao ®éng tõ 98,7 - 99,8%, vµ kh«ng cã sù sai kh¸c so víi c«ng thøc t¸ch chåi n¸ch tù nhiªn trªn ruéng s¶n xuÊt. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ nh− khèi l−îng chåi, chiÒu cao chåi vµ sè l¸/chåi ë c¸c giai ®o¹n 3 th¸ng vµ 6 th¸ng sau trång còng ®Òu ®¹t t−¬ng tù nhau vµ gÇn nh− kh«ng cã sù sai kh¸c gi÷a c¸c lo¹i chåi. Tuy nhiªn, chåi døa Cayen ®−îc nh©n gièng b»ng xö lý MET trªn chåi hoa ngay trªn ruéng s¶n xuÊt b−íc ®Çu cho thÊy kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi kháe h¬n so víi chåi døa Cayen 100 ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c tõ nguån thùc liÖu nh©n gièng ban ®Çu lµ th©n giµ vµ chåi ngän. §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña chåi døa Cayen ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c nhau, chóng t«i tiÕn hµnh ph©n tÝch qua b¶ng 3.27. B¶ng 3.27. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt c©y gièng døa Cayen b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c nhau TÝnh cho 10.000 chåi gièng Chi phÝ … (1.000 ®ång) TT Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng Thùc liÖu Ho¸ chÊt VËt t− ch¨m sãc C«ng lao ®éng Chi kh¸c Tæng chi Gi¸ thµnh/c©y 1 Gi©m hom th©n 591,0 15,0 934,0 290,0 1.140,0 2.970,0 0,297 2 Gi©m hom n¸ch l¸ 420,0 15,0 934,0 290,0 1.140,0 2.799,0 0,280 3 Khö ®Ønh sinh tr−ëng trong v−ên gi©m 280,6 22,0 732,0 470,0 635,4 2.140,0 0,214 4 Khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn v−ên −¬m 145,6 60,0 531,4 325,5 487,5 1.550,0 0,155 5 Xö lý ho¸ chÊt trªn ®ång ruéng 783,4 45,0 216,4 140,0 263,2 1.448,0 0,145 KÕt qu¶ t¹i b¶ng 3.27 cho thÊy, gi¸ thµnh s¶n xuÊt mét chåi gièng døa Cayen thÊp nhÊt lµ 145 ®ång/chåi gièng ë ph−¬ng ph¸p xö lý GA3 (víi nång ®é 100 ppm) trªn chåi døa bËt lªn tõ chåi hoa ®−îc xö lý MET (víi nång ®é 400 ppm) trªn c©y døa khi hoa tù b¾t ®Çu në vµ t¸ch chåi t¹i thêi ®iÓm thu ho¹ch qu¶. TiÕp theo lµ ph−¬ng ph¸p xö lý MET (víi nång ®é 300 ppm) ngay sau khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn v−ên −¬m khi c©y døa c©y døa ®¹t 30 - 35 l¸ vµ t¸ch chåi ra ng«i ngoµi v−ên −¬m khi chiÒu cao chåi ®¹t 10 - 15 cm, víi gi¸ thµnh mét con gièng ®ñ tiªu chuÈn trång ra s¶n xuÊt lµ 155 ®ång/chåi gièng, Gi¸ thµnh s¶n xuÊt chåi gièng cao nhÊt lµ ¸p dông biÖn ph¸p gi©m hom c¾t khoanh tõ th©n giµ víi 297 ®ång/1 chåi gièng. 101 Tuy nhiªn, víi mçi ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau chóng ®Òu cã −u vµ nh−îc ®iÓm riªng: - Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng gi©m hom th©n vµ gi©m hom n¸ch l¸ cã hÖ sè nh©n chåi thÊp, gi¸ thµnh mét con chåi gièng cao nhÊt nh−ng thêi gian ®Ó ®¹t ®−îc con chåi ®ñ tiªu chuÈn trång ra ruéng s¶n xuÊt l¹i ng¾n (7 - 10 th¸ng). - Ph−¬ng ph¸p khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn v−ên −¬m khi c©y ®¹t 30 - 35 l¸ cho hÖ sè nh©n gièng cao, gi¸ thµnh mét con chåi gièng thÊp, song chu kú nh©n gièng l¹i kÐo dµi 18 - 20 th¸ng. - Ph−¬ng ph¸p xö lý ho¸ chÊt trªn ®ång ruéng cho gi¸ thµnh mét con chåi gièng thÊp nhÊt, trong thêi gian ng¾n nhÊt (3 - 4 th¸ng), song l¹i lµm gi¶m n¨ng suÊt, chÊt l−îng qu¶. Do vËy, tuú thuéc vµo nhu cÇu sö dông cña chåi gièng mµ chóng ta cã thÓ sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c nhau nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt cho ng−êi s¶n xuÊt. 102 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ I. KÕt luËn 1. VÒ ¶nh h−ëng cña thêi vô gi©m vµ ph−¬ng ph¸p t¸ch hom gi©m ®Õn kh¶ n¨ng nh©n gièng døa Cayen - Trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu vïng Gia L©m - Hµ N«i, ®èi víi c¶ hai lo¹i thùc liÖu th©n giµ vµ chåi ngän, c¸c thêi vô gi©m tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 8 ®Òu cho tæng sè chåi thu ®−îc cao nhÊt vµ t−¬ng tù nhau (20,2 - 22,9 chåi/th©n ®èi víi th©n giµ c¾t khoanh vµ 10,3 - 11,9 chåi/chåi ngän ®èi víi chåi ngän chÎ lµm t− råi c¾t l¸t). Trong c¸c c¸c thêi vô gi©m tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 8, c¸c thêi vô gi©m tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 6 cã tû lÖ chåi sèng sau ra ng«i cao h¬n vµ thêi gian tõ ra ng«i ®Õn ®¹t tiªu chuÈn trång míi ng¾n h¬n. - §èi víi nh©n gièng døa b»ng biÖn ph¸p gi©m hom th©n, sö dông th©n giµ c¾t khoanh dµy 2 - 3 cm cho tæng sè chåi/th©n cao nhÊt, ®¹t 23,9 chåi/th©n. - §èi víi nh©n gièng døa b»ng biÖn ph¸p gi©m hom chåi ngän, ph−¬ng ph¸p chÎ däc lµm 4 råi c¾t l¸t thu ®−îc 15,9 chåi/1 chåi ngän, cho hÖ sè nh©n gièng ®¹t ®−îc cao h¬n s¬ víi ph−¬ng ph¸p c¾t l¸t. 2. VÒ ¶nh h−ëng cña thêi vô vµ kü thuËt khö ®Ønh sinh tr−ëng ë giai ®o¹n v−ên gi©m ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen - Trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu vïng Gia L©m - Hµ Néi, c¸c thêi vô khö ®Ønh sinh tr−ëng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 8 cho tæng sè chåi thu ®−îc trªn hom cao h¬n c¸c thêi vô khö ®Ønh sinh tr−ëng kh¸c trong n¨m; trong ®ã, khö ®Ønh sinh tr−ëng vµo thêi vô th¸ng 6 cho sè chåi thu ®−îc cao nhÊt víi 10,3 chåi/1 hom gi©m. - Khö ®Ønh sinh tr−ëng tèt nhÊt khi chåi cã chiÒu cao tõ 2 - 4 cm vµ khö ®Ønh sinh tr−ëng 2 chåi/hom cho hÖ sè nh©n chåi cao nhÊt, ®¹t 10,5 chåi/1 hom gi©m. 103 - Thêi vô ra ng«i tèt nhÊt ®èi víi chåi døa Cayen ë biÖn ph¸p nh©n gièng cã ¸p dông kü thuËt khö ®Ønh sinh tr−ëng lµ vµo c¸c th¸ng 6, 7 vµ th¸ng 8; t−¬ng øng víi thêi vô khö ®Ønh sinh tr−ëng vµo c¸c th¸ng 4, 5 vµ th¸ng 6. Khèi l−îng chåi sau ra ng«i 6 th¸ng ë c¸c thêi vô tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 6 ®¹t 217,3 - 235,4 gam, khèi l−îng chåi ®¹t thÊp h¬n ë c¸c thêi vô ra ng«i vµo th¸ng 11 vµ th¸ng 12. 3. VÒ ¶nh h−ëng thêi vô vµ kü thuËt khö ®Ønh ë giai ®o¹n v−ên −¬m ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa. - Trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu vïng Gia L©m - Hµ Néi, c¸c thêi vô khö ®Ønh sinh tr−ëng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 8 cho sè chåi thu ®−îc trªn c©y cao h¬n so víi c¸c thêi vô khö ®Ønh sinh tr−ëng kh¸c trong n¨m; trong ®ã, khö ®Ønh sinh tr−ëng vµo thêi vô th¸ng 6 cho sè chåi thu ®−îc trªn c©y ®¹t ®−îc cao nhÊt, víi 14,7 chåi/c©y. - Khö ®Ønh sinh tr−ëng khi c©y ®¹t 30 - 35 l¸ cho hÖ sè nh©n gièng ®¹t cao nhÊt, víi 15,7 chåi/c©y, vµ khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn c©y cã trªn 35 l¸ cho sè chåi thu ®−îc trªn c©y ®¹t ®−îc thÊp h¬n. - Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi t¸ch lÇn 1, 2 vµ lÇn 3 kh«ng cã sù sai kh¸c nhau lín gi÷a c¸c lÇn t¸ch, kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi phô thuéc chñ yÕu vµo ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é khi t¸ch ra ng«i. 4. VÒ ¶nh h−ëng cña GA3 vµ MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa Cayen trong v−ên gi©m vµ ngoµi v−ên −¬m - Xö lý GA3 cho hom gi©m døa Cayen ë trong v−ên gi©m trªn nÒn c¸t víi nång ®é 75 - 100 ppm cho sè chåi/hom gi©m cao nhÊt, víi 7,2 chåi/hom vµ chÊt l−îng chåi ®¹t ®−îc tèt nhÊt. - Xö lý MET cho hom gi©m døa Cayen ë trong v−ên gi©m trªn nÒn c¸t víi nång ®é 200 ppm cho sè chåi/hom gi©m cao nhÊt, víi 13,1 chåi/hom vµ cao h¬n nhiÒu so víi c«ng thøc ®èi chøng kh«ng xö lý MET. ë tÊt c¶ c¸c 104 c«ng thøc thÝ nghiÖm xö lý MET, chåi míi ®−îc h×nh thµnh ®Òu cã tr¹ng th¸i sinh tr−ëng kh«ng b×nh th−êng, tû lÖ chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch thÊp, sè chåi ®¹t tiªu chuÈn t¸ch cña c¸c c«ng thøc thÝ nghiÖm thÊp h¬n nhiÒu so víi c«ng thøc ®èi chøng. - ë trªn v−ên −¬m, sau khi khö ®Ønh sinh tr−ëng trªn c©y 30 - 35 l¸ råi tiÕn hµnh phun MET víi nång ®é 300 ppm cho sè chåi thu ®−¬c trªn c©y ®¹t ®−îc lín vµ chÊt l−îng chåi tèt nhÊt. §©y lµ biÖn ph¸p cã triÓn väng nhÊt ®Ó n©ng cao hÖ sè nh©n gièng trong giai ®o¹n v−ên −¬m. 5. VÒ ¶nh h−ëng cña GA3 vµ MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi cña døa Cayen trªn ruéng s¶n xuÊt - §èi víi døa Cayen, xö lý MET ë thêi ®iÓm c©y b¾t ®Çu në hoa víi nång ®é 400 ppm cho sè chåi thu ®−îc/1 chåi hoa cao nhÊt vµ chÊt l−îng chåi ®¹t ®−îc tèt nhÊt. - Xö lý MET trªn c©y døa ë thêi ®iÓm b¾t ®Çu në hoa, ë c¸c thêi vô ra hoa vµo th¸ng 3 vµ th¸ng 6 cho sè chåi thu ®−îc trªn c©y lín h¬n so víi xö lý vµo thêi vô th¸ng 9. - Sau khi xö lý MET víi nång ®é 400 ppm, tiÕn hµnh phun bæ sung GA3 víi nång ®é 100 ppm ®· lµm t¨ng sè chåi ®¹t tiªu chuÈn khi t¸ch ra ng«i tõ 18,0 chåi lªn ®Õn 21,7 chåi/1 chåi hoa. II. §Ò nghÞ 1. TiÕp tôc nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña GA3 ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña chåi døa Cayen thu ®−îc tõ thÝ nghiÖm xö lý MET ë giai ®o¹n v−ên −¬m. 2. TiÕp tôc nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña xö lý MET ®Õn kh¶ n¨ng ra chåi døa Cayen tõ chåi hoa trªn c©y ë giai ®o¹n ra hoa nh»m n©ng cao hÖ sè nh©n gièng h¬n n÷a ngay trªn ruéng s¶n xuÊt. 3. TiÕp tôc theo dâi, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng qu¶ cña c¸c lo¹i chåi ®−îc nh©n gièng b»ng c¸c biÖn ph¸p kh¸c nhau. 105 Tµi liÖu tham kh¶o I Tµi liÖu tiÕng viÖt 1 Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (1999), §Ò ¸n ph¸t triÓn rau qu¶ vµ hoa c©y c¶nh thêi kú 1999 - 2010, Hµ Néi. 2 Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (2001), §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng triÓn väng ph¸t triÓn vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p x©y dùng vµ ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu døa Cayen phôc vô chÕ biÕn c«ng nghiÖp, Dù ¸n ph¸t triÓn chÌ vµ c©y ¨n qu¶, Hµ Néi. 3 Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (2002), T×nh h×nh ph¸t triÓn døa Cayen cña Tæng c«ng ty Rau qu¶ ViÖt Nam, Hµ Néi. 4 Lª V¨n BÐ, Hå ThÞ Huúnh Nh−, §inh ThÞ Hång PhiÕn vµ Pierre C. Debergh (2005), Héi th¶o quèc gia c©y cã mói, xoµi vµ khãm, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, TP. Hå ChÝ Minh. 5 NguyÔn Minh Ch©u vµ CS (2003), Sæ tay h−íng dÉn tiªu chuÈn v−ên −¬m vµ kü thuËt nh©n gièng c©y ¨n qu¶ miÒn Nam, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi, Tr 103 - 107. 6 Vâ V¨n Chi, D−¬ng §øc TiÕn (1978), Ph©n lo¹i thùc vËt bËc cao, Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc & THCN. 7 Lª §×nh Danh vµ céng sù (1994), Kü thuËt nh©n gièng døa Cayen, KÕt qu¶ nghiªn cøu ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶. 8 §−êng Hång DËt (2003), C©y døa vµ kü thuËt trång, Nhµ xuÊt b¶n Lao ®éng - X· héi. 9 Dù ¸n ph¸t triÓn chÌ vµ c©y ¨n qu¶ (2004), Sæ tay kü thuËt trång vµ ch¨m sãc mét sè C©y ¨n qu¶, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp . 10 NguyÔn Träng §»ng (2003), Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y døa Cayen, B¸o c¸o thùc tËp tèt nghiÖp, Tr−êng §¹i 106 häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi. 11 Vò M¹nh H¶i vµ céng sù (1996), Nghiªn cøu tuyÓn chän vµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh døa Cayen phôc vô c«ng nghÖ chÕ biÕn, B¸o c¸o kÕt qu¶ Nghiªn cøu Khoa häc ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc KN - §L - 92, Hµ Néi. 12 Vò M¹nh H¶i, NguyÔn Quèc Hïng vµ CS (2005), “Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c vµ x©y dùng tiªu chuÈn ho¸ qu¶ v¶i thiÒu vµ døa Cayen”, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu, ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶, th¸ng 4 n¨m 2005. 13 Ng« V¨n H¶i (2003), C¸c gi¶i ph¸p vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh hµng døa cña n−íc ta, ViÖn Kinh tÕ N«ng nghiÖp. 14 Vò M¹nh H¶i, NguyÔn Quèc Hïng vµ CS (2006), “KÕt qu¶ nghiªn cøu biÖn ph¸p kü thuËt xö lý ra hoa døa Cayen b»ng ®Êt ®Ìn”, KÕt qu¶ nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ vïng Duyªn h¶i miÒn Trung 2002 - 2005, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 15 Vò C«ng HËu (1984), C©y ¨n tr¸i miÒn Nam, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp. 16 Vò C«ng HËu (1999), Trång c©y ¨n qu¶ ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, TP Hå ChÝ Minh. 17 NguyÔn V¨n Hoµng (2000), B¸o c¸o khoa häc hµng n¨m, ViÖn Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ miÒn Nam, TiÒn Giang. 18 NguyÔn V¨n Hoµng (2000), KÕt qu¶ tæng kÕt ho¹t ®éng cña C«ng ty Rau qu¶ TiÒn Giang, TiÒn Giang. 19 Ng« Kim Kh¸nh (2003), Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh døa Cayen, B¸o c¸o thùc tËp tèt nghiÖp, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi. 20 Hoµng Chóng L»m vµ céng sù (2005), “Nghiªn cøu tuyÓn chän, x¸c ®Þnh bé gièng thÝch hîp cho c¸c vïng nguyªn liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nh©n gièng 107 døa Cayen”, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Sè 3/2005. 21 Hoµng Chóng L»m vµ CS (2005), “Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu hoµn thiÖn kü thuËt nh©n gièng døa Cayen”, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Sè 3.2005, Hµ Néi, Tr 90 - 92. 22 Ph¹m Ngäc LiÔu, NguyÔn Ngäc TÞnh, Ph¹m V¨n Vui, Tr−¬ng V¨n Kh¶i vµ Claude Teison (2004), “KÕt qu¶ kh¶o s¸t hÖ sè nh©n gièng døa Cayen b»ng mét sè ph−¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh”, KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ Rau qu¶ 2002 - 2003, ViÖn Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ miÒn Nam, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, TP Hå ChÝ Minh. 23 Ph¹m Ngäc LiÔu, TrÇn ThÞ Oanh YÕn, NguyÔn Minh Ch©u vµ CS (2005), “KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ ®Þnh h−íng Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ®Õn n¨m 2010”, Khoa häc c«ng nghÖ vµ PTNT - 20 n¨m ®æi míi, TËp 1, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, Tr 146 - 157. 24 Ph¹m Ngäc LiÔu vµ CS (2005), ThÝ nghiÖm so s¸nh n¨ng suÊt, phÈm chÊt vµ ®¸nh gi¸ tÝnh thÝch nghi cña c¸c dßng døa Cayen thu thËp trong vµ ngoµi n−íc, ViÖn Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ miÒn Nam, TiÒn Giang. 25 NguyÔn V¨n LuËt (1998), “Më réng diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ hµng ho¸”, B¸o nh©n d©n ngµy 2/6/1998, Hµ Néi, 26 NguyÔn V¨n Nghiªm, Lª §×nh Danh (1997), “Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt thóc ®Èy sinh tr−ëng c©y døa Cayen trong giai ®o¹n v−ên - −¬m”, KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ Rau qu¶, ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶, Hµ Néi. 27 NguyÔn V¨n Nghiªm vµ CS (2005), “Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt s¶n xuÊt døa Cayen nh©n gièng b»ng gi©m hom”, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu, Trung t©m Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ Phó Hé, Phó Thä. 28 NguyÔn V¨n Nghiªm vµ CS (2000), “Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mét sè l−îng bãn N, P, K vµ chÕ phÈm bãn l¸ gãp phÇn hoµn thiÖn quy tr×nh kü thuËt th©m canh døa Cayen”, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu, Trung t©m Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ Phó Hé, Phó Thä. 108 29 NguyÔn ThÞ NhÉn vµ NguyÔn Quang Th¹ch (1994), “Nghiªn cøu nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy Invitro”, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ C«ng nghÖ Thùc phÈm, Hµ Néi. 30 Lª Thanh Phong, NguyÔn B¶o VÖ (2004), Gi¸o tr×nh c©y ¨n tr¸i, §¹i häc CÇn Th¬, CÇn Th¬. 31 L©m Ngäc Ph−¬ng, §Æng Ph−¬ng Tr©m (1998), “Nh©n gièng v« tÝnh c©y khãm §µi N«ng b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m«”, T¹p chÝ KHCN, §¹i häc CÇn Th¬, CÇn Th¬. 32 Hoµng ThÞ S¶n (2003), Ph©n lo¹i häc thùc vËt, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o Dôc. 33 NguyÔn Kh¾c Th¸i S¬n, NguyÔn Quang Th¹ch (2004), “X¸c ®Þnh tiªu chuÈn c©y gièng xuÊt v−ên thÝch hîp cña døa nu«i cÊy m« ë v−ên −¬m”, T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Sè 5.2004, Hµ Néi, Tr 660 - 662 34 §Æng Kim S¬n (2004), Kh¸i qu¸t t×nh h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô døa trong n−íc vµ thÕ giíi, Trung t©m th«ng tin, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n. 35 Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n §ång Nai (2002), Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu vÒ m« h×nh døa t−íi nhá giät cã phñ b¹t t¹i N«ng tr−êng Thä Vùc - Xu©n L«c - §ång Nai, §ång Nai. 36 NguyÔn Quang Th¹ch, NguyÔn ThÞ NhÉn, NguyÔn Kh¾c Th¸i S¬n, §inh Trêng S¬n (2002), “C«ng nghÖ s¶n xuÊt c©y gièng døa Cayen b¾t nguån tõ nu«i cÊy m« thùc vËt” C«ng nghÖ vµ tiÕn bé kü thuËt phôc vô s¶n xuÊt N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Nhµ xuÊt B¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 37 NguyÔn §øc Thµnh vµ céng sù (1994), “Kü thuËt nh©n gièng døa Cayen b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m« tÕ bµo thùc vËt”, KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc, ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc, Hµ Néi. 38 Ph¹m ChÝ Thµnh (1998), Gi¸o tr×nh ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi. 109 39 Hoµng Ngäc ThuËn (2002), Kü thuËt nh©n gièng mét sè c©y ¨n qu¶, Nhµ XuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 40 TrÇn ThÕ Tôc vµ Céng sù (1994), Gi¸o tr×nh C©y ¨n qu¶, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 41 TrÇn ThÕ Tôc (1998), Gi¸o tr×nh C©y ¨n qu¶, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 42 TrÇn ThÕ Tôc, Vò M¹nh H¶i (2000), Kü thuËt trång døa, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 43 §Æng Ph−¬ng Tr©m (1988), “Nh©n gièng døa §µi N«ng 4 b»ng ph−¬ng ph¸p kÝch chåi”, T¹p chÝ KHCN, §¹i häc CÇn Th¬, CÇn Th¬. 44 Vâ ThÞ TuyÕt, Bïi ThÞ Cam, Lª §×nh Danh, NguyÔn V¨n Nghiªm, Ph¹m ThÞ Tham (1995), ” Nh©n gièng døa Cayen b»ng mét sè biÖn ph¸p kü thuËt”, KÕt qu¶ Nghiªn cøu khoa häc vÒ Rau qu¶ - ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 45 ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶ (2001), Tµi liÖu tËp huÊn kü thuËt trång, ch¨m sãc vµ qu¶n lý C©y ¨n qu¶, Hµ Néi. II Tµi liÖu tiÕng Anh 46 Bartholomew D.P., R.E. Paull and K.G. Rohrbarch (2003), The Pineapple: Botany, Production and Uses, CABI Publishing. 47 Bose T.K., S.K. Mitra, M.K. Sadhu, P. Das (1997), Propagation of Tropical and Subtropical Horticultural crops, Naya Prokash, Calcutta, India, pp. 374 - 381. 48 Bose T.K and S.K. Mitra (2001), Fruits: Tropical and subtropical, Volume 1, Naya udyog, Calcutta, India, pp. 438 - 495. 49 Coppens d’ Eeckenbrugge G. and F. Leal (2003), The Biology of Pineapple in Australia, Gene Technology Regulator, Australia. 50 Jules Janick. Jame N. Moore (1996), Fruit Breeding, Volume 1, Tree and Tropical Fruits, John Wiley and Sons, Inc, USA. 110 51 Hudson T. Hartmann, Dale E. Kester, Fred T. Davies, Robert L. Geneve (2004), Plant propagation - Principles and practices, Prentice Hall, USA, pp. 341 - 403. 52 Nakasone Henry Y. and Robert E. Paull (1997), Tropical Fruits, CAB INTERNATIONAL, UK, pp. 292 - 327 53 Petersen R.G. (1994), Agricultural field experiments (Design and analyis), Marcel Dekker. Inc, pp. 261 - 270. 54 Philip E. Shaw, Harvey T. Chan, Jr. Steven Nagy (1998), Tropical and Subtropical Fruits, AgScience, INC, Florida, USA, pp. 137 - 190. 55 Ray P.K. (2002), Breeding Tropical and Subtropical fruits, Narosa Publishing House, New Delhi, India, pp. 201 - 214. 1. Chåi bËt tõ c¸c hom gièng trªn nÒn c¸t 2. Chåi bËt tõ th©n giµ chÎ däc 111 25 - 27. Xö lý MET 400ppm khi hoa døa b¾t ®Çu në ._.