Nghiên cứu khả năng tiếp cận các dịch vụ khuyến nông của hộ nông dân huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng ®¹i häc N«ng nghiÖp hµ néi ---------------  ph¹m tµi th¾ng Nghiªn cøu kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m, thµnh phè Hµ Néi luËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ n«ng nghiÖp M· sè: 60.31.10 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: PGS .TS. Ng« ThÞ ThuËn Hµ Néi – 2009 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch­a ®­îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®­îc c¶m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®· ®­îc chØ râ nguån gèc. Hµ Néi, ngµy 27 th¸ng 11 n¨m 2009 T¸c gi¶ luËn v¨n Ph¹m Tµi Th¾ng Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n nµy, t«i ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng tæ chøc, c¸ nh©n ®ã. Lêi ®Çu tiªn t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn PGS.TS Ng« ThÞ ThuËn, ng­êi thµy ®· h­íng dÉn vµ gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thµy gi¸o, c« gi¸o Khoa Sau ®¹i häc, Khoa Kinh tÕ vµ PTNT, Bé m«n Ph©n tÝch ®Þnh l­îng ®· gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn vÒ mäi mÆt ®Ó t«i häc tËp, nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Tr¹m KhuyÕn n«ng Gia L©m; UBND huyÖn Gia L©m, HTX n«ng nghiÖp vµ nh©n d©n 3 x· V¨n §øc, Cæ Bi vµ Yªn Th­êng ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu thùc tÕ cña t«i. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ng­êi th©n vµ b¹n bÌ ®· chia sÎ nh÷ng khã kh¨n, ®éng viªn t«i häc tËp, nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hµ Néi, ngµy 27 th¸ng 11 n¨m 2009 T¸c gi¶ luËn v¨n Ph¹m Tµi Th¾ng Môc lôc Trang Danh môc ch÷ viÕt t¾t Tõ viÕt t¾t Tõ ®Çy ®ñ BVTV B¶o vÖ thùc vËt CB C¸n bé CBKN C¸n bé khuyÕn n«ng DVKN DÞch vô khuyÕn n«ng GDP (Gross Domestic Product) Tæng s¶n phÈm H§TVKN Héi ®ång t­ vÊn khuyÕn n«ng HTX Hîp t¸c x· KHKT Khoa häc kü thuËt KN KhuyÕn n«ng KNV KhuyÕn n«ng viªn MHTD M« h×nh tr×nh diÔn NN N«ng nghiÖp NXB Nhµ xuÊt b¶n PTNT Ph¸t triÓn n«ng th«n SX S¶n xuÊt SXKD S¶n xuÊt kinh doanh TBKT TiÕn bé kü thuËt TTKN Th«ng tin khuyÕn n«ng TTKNQG Trung t©m KhuyÕn n«ng Quèc gia UBND Uû ban nh©n d©n WAI(Weight Average Indext) ChØ sè møc ®é TCKN WTO (World Trade Organization) Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi XDMHKN X©y dùng m« h×nh khuyÕn n«ng GINI ChØ sè bÊt b×nh ®¼ng trong thu nhËp TACN Thøc ¨n ch¨n nu«i Danh môc b¶ng STT Tªn b¶ng Trang 2.1 Kinh phÝ ®Çu t­ cho khuyÕn n«ng tõ ng©n s¸ch trung ­¬ng 37 3.1 T×nh h×nh ®Êt ®ai cña huyÖn Gia L©m qua c¸c n¨m 44 3.2 T×nh h×nh d©n sè, lao ®éng cña huyÖn Gia L©m 46 3.3 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n xuÊt huyÖn Gia L©m 50 3.4 Sè hé ®¹i diÖn ®­îc chän tõ c¸c x· huyÖn Gia L©m 54 3.5 Tæng hîp c¸c tiªu chÝ theo c¸c møc ®é tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng. 56 4.1 Mét sè chØ tiªu kÕt qu¶ triÓn khai c¸c DVKN cña tr¹m khuyÕn n«ng huyÖn Gia L©m 63 4.2 §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c nhãm hé ®iÒu tra “tÝnh b×nh qu©n cho mét hé ®iÒu tra” 69 4.3 Tµi s¶n vµ vèn s¶n xuÊt cña c¸c hé ®iÒu tra 72 4.4 Tû lÖ hé n«ng d©n hiÓu biÕt vÒ khuyÕn n«ng 73 4.5 Tû lÖ hé n«ng d©n tiÕp xóc víi c¸n bé khuyÕn n«ng huyÖn Gia L©m 75 4.6 Tû lÖ hé n«ng d©n tham dù tËp huÊn khuyÕn n«ng huyÖn Gia L©m 76 4.7 KÕt qu¶ th¨m dß ý kiÕn cña hé n«ng d©n vÒ c¸c líp tËp huÊn khuyÕn n«ng ë huyÖn Gia L©m 78 4.8 NhËn thøc vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña hé n«ng d©n vÒ m« h×nh tr×nh diÔn 79 4.9 KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cña hé n«ng d©n vÒ XDMH tr×nh diÔn ë Gia L©m 80 4.10 Tæng hîp ý kiÕn ®¸nh gi¸ vÒ tiÕp cËn th«ng tin khuyÕn n«ng cña c¸c hé n«ng d©n 81 4.11 Tû lÖ sè hé ®­îc tiÕp cËn dÞch vô t­ vÊn khuyÕn n«ng huyÖn Gia L©m 84 4.12 Thùc tr¹ng ®¶m nhiÖm c«ng viÖc theo giíi cña c¸c hé ®iÒu tra huyÖn Gia L©m 85 4.13 TiÕp cËn giíi trong c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n Gia L©m 87 4.14 KÕt qu¶ tæ chøc tham quan – héi th¶o ®Çu bê cña 3 x· 89 4.15 Tæng hîp kÕt qu¶ ®iÒu tra tiÕp cËn c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña c¸c hé n«ng d©n Gia L©m 92 4.16 Tæng hîp kÕt qu¶ ®iÒu tra c¸c nguån th«ng tin khuyÕn n«ng mµ c¸c hé n«ng d©n Gia L©m ®· tiÕp cËn 94 4.17 Møc ®é tiÕp cËn DVKN cña c¸c hé ®iÒu tra huyÖn Gia L©m 95 4.18 So s¸nh chØ sè WAI vÒ møc ®é tiÕp cËn khuyÕn n«ng gi÷a c¸c x· trong huyÖn 96 4.19 Sè hé vµ tØ lÖ hé n«ng d©n ¸p dông TBKT vµo s¶n suÊt huyÖn Gia l©m 97 4.20 XÕp h¹ng ­u tiªn vÒ c¸c h×nh thøc khuyÕn n«ng ë Gia L©m 98 4.21 Thu - chi vµ thu nhËp thùc tÕ cña c¸c hé ®iÒu tra huyÖn Gia L©m “tÝnh b×nh qu©n cho mét hé ®iÒu tra” 99 4.22 Sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp cña c¸c nhãm hé huyÖn Gia l©m 102 4.23 Møc ®é tiÕp cËn khuyÕn n«ng vµ Sù ph©n bè thu nhËp gi÷a c¸c nhãm hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m 105 4.24 Tæng hîp kÕt qu¶ kh¶o s¸t vÒ nh÷ng khã kh¨n cña c¸c hé n«ng d©n trong TCDVKN 106 4.25 ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè ®Õn kÕt qu¶ tiÕp cËn khuyÕn n«ng cu¶ hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m 109 Danh môc biÓu ®å STT Tªn biÓu ®å Trang 4.1 Tr×nh ®é v¨n ho¸ c¸c hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m 70 4.2 Tû lÖ c¸c hé ®­îc tËp huÊn vµ ¸p dông vµo s¶n xuÊt t¹i 3 x· 77 4.3 C¬ cÊu thu nhËp c¸c nhãm hé huyÖn Gia L©m 101 4.4 §­êng cong Lorenz vÒ chªnh lÖch thu nhËp gi÷a c¸c nhãm hé n«ng d©n huyÖn Gia l©m 104 4.5 Tû lÖ hé cã kiÕn nghÞ vÒ c¸c chÝnh s¸ch cÇn quan t©m 115 Danh môc s¬ ®å STT Tªn s¬ ®å Trang 2.1 KhuyÕn n«ng n«ng nghiÖp 7 2.2 Mèi quan hÖ gi÷a khuyÕn n«ng víi c¸c tæ chøc vµ n«ng d©n 9 2.3 TiÕn tr×nh cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng 10 2.4 Thay ®æi hµnh vi nhËn thøc vµ tiÕp nhËn dÞch vô khuyÕn n«ng 14 2.5 M« pháng mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ hé n«ng d©n víi khuyÕn n«ng 27 2.6 Tæ chøc khuyÕn n«ng ViÖt Nam [19]. 31 4.1 C¬ cÊu tæ chøc cña Tr¹m KhuyÕn n«ng huyÖn Gia L©m 61 Danh môc hép STT Tªn hép Trang 4.1 VÒ nhËn thøc khuyÕn n«ng 70 4.2 NhËn thøc khuyÕn n«ng 71 4.3 §¸nh gi¸ vÒ chÊt l­îng vµ néi dung tËp huÊn 75 4.4 §¸nh gi¸ néi dung tham quan trao ®æi vµ chia sÎ KN 84 4.5 Th«ng tin khuyÕn n«ng 89 4.6 Vai trß cña tiÕn bé KT 93 4.7 Tham dù tËp huÊn KN 109 4.8 §Þnh h­íng khuyÕn n«ng 113 4.9 §æi míi ph­¬ng ph¸p KN 116 1. §Æt vÊn ®Ò 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Sau h¬n hai m­¬i n¨m ®æi míi, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc vµ gia nhËp kinh tÕ quèc tÕ, n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn v­ît bËc. Sù ph¸t triÓn ®ã mang tÝnh toµn diÖn ë tÊt c¶ c¸c ngµnh: trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp vµ nu«i trång thuû s¶n. Tèc ®é t¨ng tr­ëng n«ng nghiÖp ë møc æn ®Þnh 4-5%/n¨m. N¨m 2007, tû träng cña n«ng nghiÖp trong GDP lµ kho¶ng 19,8%. N«ng nghiÖp n­íc ta ®· ®¸p øng c¬ b¶n nhu cÇu l­¬ng thùc vµ thùc phÈm trong n­íc, an ninh l­¬ng thùc ®¶m b¶o, ®· h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng ho¸ quy m« t­¬ng ®èi lín, l­îng n«ng s¶n xuÊt khÈu t¨ng nhanh. Mét sè mÆt hµng n«ng s¶n ®· kh¶ng ®Þnh ®­îc vÞ trÝ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi nh­ hå tiªu (®øng thø nhÊt), g¹o (®øng thø 2 thÕ giíi), cµ phª (®øng thø 3 thÕ giíi)... kim ng¹ch xuÊt khÈu n«ng s¶n, thuû s¶n chiÕm kho¶ng 27% kim ng¹ch xuÊt khÈu c¶ n­íc n¨m 2006, lùc l­îng lao ®éng ë n«ng th«n chiÕm 70% tæng lao ®éng x· héi.[1] Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc, ngµnh n«ng nghiÖp n­íc ta vÉn cßn nh÷ng h¹n chÕ cÇn ®­îc kh¾c phôc nh­: S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë n­íc ta vÒ c¬ b¶n vÉn lµ s¶n xuÊt thñ c«ng, quy m« nhá, chÊt l­îng s¶n phÈm thÊp, gi¸ thµnh s¶n phÈm cao, kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng yÕu; Tr×nh ®é khoa häc vµ c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt, chÕ biÕn n«ng l©m s¶n, tr×nh ®é th­¬ng m¹i ho¸ n«ng s¶n cßn thÊp. C¬ së h¹ tÇng n«ng th«n mÆc dï ®­îc c¶i thiÖn nhiÒu trong nh÷ng n¨m qua nh­ng vÉn cßn yÕu kÐm, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña nÒn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸; Tæ chøc s¶n xuÊt, chÝnh s¸ch, c¬ chÕ g¾n kÕt c¸c kh©u s¶n xu©t, chÕ biÕn, tiªu thô n«ng s¶n, thóc ®Èy chuyÓn ®æi ngµnh n«ng nghiÖp theo h­íng hµng ho¸, chuyªn nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ch­a ®ång bé vµ cßn h¹n chÕ. §Æc biÖt s¶n phÈm kh«ng an toµn thùc phÈm, m«i tr­êng « nhiÔm, tr­íc c¸c rñi ro nªn chÞu thua thiÖt, an sinh x· héi bÊt æn, n«ng d©n øng xö kÐm... Trong t×nh h×nh ®ã, viÖc n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô khuyÕn n«ng lµ mét trong nh÷ng con ®­êng ng¾n nhÊt t¹o ra søc m¹nh trong thùc hiÖn chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n còng nh­ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Nh÷ng n¨m qua c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®· gãp phÇn quan träng cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nãi chung vµ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n nãi riªng. Sù ho¹t ®éng tÝch cùc cña c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®· gãp phÇn gióp cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn râ rÖt ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®Çu t­ th©m canh lµm t¨ng s¶n l­îng n«ng nghiÖp, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i vµ t¨ng thu nhËp cho hé n«ng d©n, gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Çu t­ ph¸t triÓn më réng ngµnh nghÒ n«ng th«n, ®a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n theo h­íng gi¶m tû träng n«ng nghiÖp, t¨ng tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. §êi sèng c­ d©n n«ng th«n ngµy cµng n©ng cao. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, dÞch vô khuyÕn n«ng cßn cã nhiÒu ®iÓm bÊt cËp nh­: NhËn thøc cña n«ng d©n vÒ khuyÕn n«ng cßn thÊp, sè n«ng d©n ®­îc tËp huÊn, ®µo t¹o vµ gi¸o dôc ngay trªn thùc ®Þa s¶n xuÊt (®ång ruéng, chuång tr¹i hay x­ëng chÕ biÕn...) vÒ kü n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, vÒ thÞ tr­êng vµ qu¶n trÞ s¶n xuÊt kinh doanh cßn Ýt mµ nguyªn nh©n lµ do tiÕp cËn ®Çy ®ñ, toµn diÖn ®Õn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng rÊt khã kh¨n ®èi víi hé n«ng d©n. Thùc tr¹ng nµy ®ßi hái ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cÇn ph¶i c¶i thiÖn h¬n n÷a, gãp phÇn gióp cho c¸c hé n«ng d©n tiÕp cËn ch­¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ngày càng hiÖu qu¶ h¬n. Gia L©m lµ mét huyÖn ngo¹i thµnh Hµ Nội, so víi c¸c quËn huyÖn kh¸c trong thµnh phè ngµnh n«ng nghiÖp vÉn ®ãng vai trß chủ yếu trong thu nhËp cña c¸c hé n«ng d©n. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp còng nh­ c«ng t¸c khuyÕn n«ng ë ®©y còng gÆp ph¶i nh÷ng bÊt cËp nªu trªn nªn hiÖu qu¶ ch­a cao, ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu s¶n xuÊt hµng hãa. Sù cÇn thiÕt ®æi míi c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ n«ng hé huyÖn Gia L©m ®ang lµ mèi quan t©m cña c¸c cÊp l·nh ®¹o huyÖn còng nh­ c¸c ngµnh, c¸c cÊp. §Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt cËp trªn, nghiªn cøu kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n trªn ®Þa bµn huyÖn lµ rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt. V× vËy chóng t«i chän thùc hiÖn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m, thµnh phè Hµ Néi” 1.2 Môc tiªu nghiªn cøu 1.2.1 Môc tiªu chung Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n, mà ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khyÕn n«ng nµy mét c¸ch hiÖu qu¶ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé huyÖn Gia L©m theo h­íng CNH-H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 1.2.2 Môc tiªu cô thÓ C¸c môc tiªu nghiªn cøu cô thÓ cña ®Ò tµi lµ: - Ph¸t triÓn thªm lý luËn vµ thùc tiÔn cã liªn quan ®Õn khuyÕn n«ng và tiÕp cËn khuyÕn n«ng, kinh tÕ n«ng hé vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ hé cña n«ng d©n huyÖn Gia L©m trong nh÷ng n¨m qua. - Ph©n tÝch nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng tíi kh¶ n¨ng tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ hé cña n«ng d©n huyÖn Gia L©m. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m trong nh÷ng n¨m tíi. §Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu nghiªn cøu nµy, chóng t«i ®· x¸c ®Þnh c¸c c©u hái nghiªn cøu sau ®©y: 1). Hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m nhËn thøc vµ tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng b»ng c¸ch nµo? 2). Thùc tr¹ng c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña huyÖn Gia L©m nh÷ng n¨m qua ra sao? 3). §¸nh gi¸ kÕt qu¶ tiÕp cËn c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña n«ng d©n huyÖn Gia L©m b»ng c¸ch nµo vµ kÕt qu¶ ra sao? 4). Nh÷ng yÕu tè nµo ¶nh h­ëng tíi kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng? 5). Nh÷ng gi¶i ph¸p nµo cÇn ®Ò xuÊt ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n trong nh÷ng n¨m tíi? 1.3 §èi t­îng nghiªn cøu - §èi t­îng nghiªn cøu chÝnh: + C¸c hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m (n«ng d©n vµ c¸c chñ trang tr¹i) + C¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng: dÞch vô cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo, dÞch vô tËp huÊn vµ ®µo t¹o, dÞch vô x©y dùng m« h×nh vµ chuyÓn giao tiÕn bé khoa häc kü thuËt, dÞch vô tÝn dông... - §èi t­îng nghiªn cøu phô: c¸c ban ngµnh qu¶n lý, hiÖp héi... cã liªn quan ®Õn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng huyÖn Gia L©m. 1.4 Ph¹m vi gnhiªn cøu VÒ kh«ng gian: §Ò tµi thùc hiÖn trªn ph¹m vi toµn huyÖn Gia L©m. Mét sè néi dung chñ yÕu sÏ ®­îc tiÕn hµnh kh¶o s¸t c¸c nhãm hé n«ng d©n t¹i 3 x· ®¹i diÖn theo vïng kinh tÕ thuéc huyÖn Gia L©m (V¨n §øc, Cæ Bi vµ Yªn Th­êng). VÒ thêi gian: Sè liÖu sö dông ®Ó nghiªn cøu ®Ò tµi nµy ®­îc thu thËp trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 2005-2008, c¸c gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt cã thÓ ¸p dông cho c¸c n¨m 2010, 2015. VÒ néi dung: §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña c¸c nhãm hé n«ng d©n kh¸c nhau. Thùc tr¹ng kinh tÕ n«ng hé cña c¸c hé n«ng d©n. Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô nµy ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé huyÖn Gia L©m, thµnh phè Hµ Néi. 2. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ khuyÕn n«ng vµ kinh tÕ n«ng hé 2.1 C¬ së lý luËn 2.1.1 Lý luËn c¬ b¶n vÒ khuyÕn n«ng 2.1.1.1 KhuyÕn n«ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé a) Kh¸i niÖm vÒ khuyÕn n«ng KhuyÕn n«ng lµ tõ tæng qu¸t ®Ó chØ tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. Tõ "extension" ®­îc sö dông ®Çu tiªn ë Anh n¨m 1866 cã nghÜa lµ “ më réng - triÓn khai” cßn “agricultural extension” cã nghÜa lµ “më réng n«ng nghiÖp - triÓn khai n«ng nghiÖp” vµ dÞch gän lµ “khuyÕn n«ng”. Do vËy “khuyÕn n«ng” lµ mét thuËt ng÷ cã ý nghÜa rÊt réng ®­îc tæ chøc thùc hiÖn b»ng nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých cã quy m« kh¸c nhau [9, 24]. ë c¸c quèc gia ph¸t triÓn, c¸c nhµ khoa häc nh­ Maunder(1973), Swanson vµ Claar(1977) vµ Chu-Yuan(1979) ®Òu cho r»ng khuyÕn n«ng “nh­ mét dÞch vô hoÆc hÖ thèng gióp n«ng d©n hiÓu biÕt nh÷ng ph­¬ng ph¸p c«ng t¸c vµ kü thuËt c¶i tiÕn, t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ thu nhËp, lµm cho møc sèng cña hä tèt h¬n vµ n©ng cao tr×nh ®é gi¸o dôc cña cuéc sèng n«ng th«n”[ 9, 25]. ë ViÖt Nam, khuyÕn n«ng míi ®­a vµo tõ n¨m 1993. Giai ®o¹n ®Çu, bµn vÒ khuyÕn n«ng cßn rÊt nhiÒu tranh c·i do ViÖt Nam míi xo¸ bá c¬ chÕ bao cÊp nªn mäi ho¹t ®éng, chØ ®¹o thùc hiÖn vÉn cã sù ¶nh h­ëng cña c¬ chÕ cò. Nh­ng cho tíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y, quan ®iÓm nµy ®ang trë lªn phï hîp víi xu h­íng khuyÕn n«ng kh«ng nh÷ng ë ViÖt Nam mµ cßn ë c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Nh­ vËy, khuyÕn n«ng b¾t ®Çu bÊt cø ë ®©u mµ con ng­êi hiÖn diÖn vµ víi bÊt cø c¸i g× hä cã. Theo nghÜa hÑp, khuyÕn n«ng lµ sö dông c¸c c¬ quan n«ng- l©m - ng­, c¸c trung t©m khoa häc n«ng nghiÖp - l©m nghiÖp ®Ó phæ biÕn, më réng c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tíi n«ng d©n b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó hä cã thÓ ¸p dông nh»m thu ®­îc nhiÒu n«ng s¶n h¬n. ë ®©y khuyÕn n«ng chØ lµ chuyÓn giao kü thuËt ®¬n thuÇn. Trong thùc tiÔn s¶n xuÊt ë n«ng th«n, ng­êi n«ng d©n kh«ng chØ cã yªu cÇu nh­ vËy mµ s¶n phÈm cña hä lµm ra cßn ph¶i ®­îc tiªu thô ë ®©u, gi¸ c¶ nh­ thÕ nµo ®Ó hä cã lêi. Cho nªn t¹i nhiÒu n¬i, nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®Þnh nghÜa hÑp cña khuyÕn n«ng ®­îc thay thÕ b»ng mét nghÜa réng nh­ sau: Theo nghÜa réng, khuyÕn n«ng h­íng dÉn cho n«ng d©n nh÷ng tiÕn bé kü thuËt míi, ngoµi ra cßn ph¶i gióp hä liªn kÕt víi nhau ®Ó chèng thiªn tai, tiªu thô s¶n phÈm, hiÓu biÕt c¸c chÝnh s¸ch luËt lÖ cña nhµ n­íc, gióp ng­êi n«ng d©n ph¸t triÓn kh¶ n¨ng tù qu¶n lý, ®iÒu hµnh, tæ chøc c¸c ho¹t ®éng x· héi nh­ thÕ nµo cho ngµy cµng tèt h¬n. Tr­íc kia ng­êi Ph¸p hiÓu khuyÕn n«ng theo nghÜa hÑp lµ: “phæ cËp n«ng nghiÖp” nay hä ®· chuyÓn sang nghÜa réng lµ “ph¸t triÓn n«ng nghiÖp”. Ng­êi Anh tõ l©u ®· hiÓu khuyÕn n«ng theo nghÜa réng lµ “triÓn khai", “më réng n«ng nghiÖp”[ 9]. Tõ c¸c quan niÖm vÒ khuyÕn n«ng kh¸c nhau theo nghÜa hÑp vµ nghÜa réng, tõ tæng kÕt c¸c ho¹t ®éng cña khuyªn n«ng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam mµ tæ chøc n«ng l­¬ng cña liªn hîp quèc(FAO) ®· tæng kÕt l¹i, trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i thÊy nh÷ng ®iÓm chÝnh vÒ quan niÖm khuyÕn n«ng nh­ sau: - KhuyÕn n«ng lµ mét mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc n«ng nghiÖp nh»m ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cho n«ng d©n, x©y dùng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n míi. - KhuyÕn n«ng lµ c¸ch ®µo t¹o vµ rÌn luyÖn tay nghÒ cho n«ng d©n, ®ång thêi gióp hä hiÓu nh÷ng chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch vÒ n«ng nghiÖp, nh÷ng kiÕn thøc vÒ kü thuËt, kinh nghiÖm vÒ qu¶n lý kinh tÕ, nh÷ng th«ng tin vÒ thÞ tr­êng ®Ó hä cã ®ñ kh¶ n¨ng tù gi¶i quyÕt ®­îc c¸c vÊn ®Ò cña gia ®×nh vµ céng ®ång nh»m ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, c¶i thiÖn ®êi sèng, n©ng cao d©n trÝ, gãp phÇn x©y dùng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n míi. [11]. KhuyÕn n«ng n«ng nghiÖp cÇn tr¶ lêi 3 c©u hái : lµm g×? ®¹t môc ®Ých g×? lµm b»ng c¸ch nµo? §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn tãm l­îc theo s¬ ®å sau: b) Néi dung vµ c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng Do ng­êi d©n sèng ë n«ng th«n, lµm n«ng nghiÖp nªn thu nhËp thÊp, tiÕp cËn h¹n chÕ vµ Ýt viÖc lµm mµ môc tiÒu cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng lµ "Ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n mµ chñ thÓ lµ ng­êi n«ng d©n theo h­íng CNH, H§H". V× vËy, c¸c néi dung mµ khuyÕn n«ng quan t©m lµ: - Phæ biÕn nh÷ng tiÕn bé kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn vÒ trång trät, ch¨n nu«i, chÕ biÕn, b¶o qu¶n n«ng, l©m, thuû s¶n vµ nh÷ng kinh nghiÖm ®iÓn h×nh s¶n xuÊt giái, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. - Båi d­ìng vµ ph¸t triÓn kiÕn thøc qu¶n lý kinh tÕ vµ qu¶n trÞ s¶n xuÊt kinh doanh cho n«ng d©n ®Ó s¶n xuÊt, dÞch vô, kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao. - Hç trî gièng, vËt t­ kü thuËt ®Ó x©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn. C¸c ho¹t ®éng cô thÓ cña khuyÕn n«ng th­êng ®Æt ra bao gåm: + TËp huÊn nh÷ng tiÕn bé kü thuËt míi cho n«ng d©n. + X©y dùng c¸c m« h×nh tr×nh diÔn. + Tæ chøc tham quan, héi th¶o ®Çu bê cho n«ng d©n häc tËp kinh nghiÖm lÉn nhau. + Tuyªn truyÒn kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm khuyÕn n«ng trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. + XuÊt b¶n vµ ph¸t hµnh ®Õn ng­êi n«ng d©n c¸c Ên phÈm khuyÕn n«ng nh­ s¸ch nhá, tranh nhá vµ tê r¬i [9]. Môc ®Ých g×? Lµm g×? 1. Cung cÊp hiÓu biÕt vµ kü n¨ng 2. Gi¸o dôc chÝnh quy vµ kh«ng chÝnh quy 3. Qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t th«ng tin 4. ThiÕt kÕ c¸c ho¹t ®éng hç trî n«ng d©n 1. N©ng cao S¶n l­îng, hiÖu qu¶ 2. C¶i thiÖn møc sèng vµ thu nhËp cña n«ng d©n 3. C¶i thiÖn ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt canh t¸c 4. T¨ng c­êng hiÓu biÕt, kü n¨ng vµ th¸i ®é øng xö 5. N©ng cao ®Þa vÞ x· héi 6. Phæ biÕn kÕt qu¶ nghiªn cøu tõ c¸c tr­êng, viÖn ngiªn cøu ®Õn n«ng d©n B»ng c¸ch nµo? 1. C¸c ph­¬ng tiÖn nghe nh×n 2. C¸c h×nh thøc kh¸c víi gi¸o dôc t¹i nhµ tr­êng 3. HuÊn luyÖn cao vµ ®éng lùc con ng­êi S¬ ®å 2.1: KhuyÕn n«ng n«ng nghiÖp c) C¸c ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng chñ yÕu Theo FAO, trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang cã 8 ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng chñ yÕu ®­îc ¸p dông sau: [17, 25] - Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng chung - Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng chuyªn ngµnh - Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ®µo t¹o vµ tham quan - Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cã sù tham gia cña ng­êi n«ng d©n (PRA) - Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng lËp dù ¸n - Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ph¸t triÓn hÖ thèng n«ng nghiÖp - Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cïng chÞu phÝ tæn. - Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng tæ chøc gi¸o dôc ®µo t¹o Mçi ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cã néi dung c¸ch thøc tiÕn hµnh, ­u vµ nh­îc ®iÓm riªng, song ®Òu h­íng vµo hç trî cho sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n (xem phô lôc 1). d) Vai trß vµ chøc n¨ng cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng KhuyÕn n«ng cã vai trß chñ yÕu lµ cÇu nèi gi÷a chÝnh quyÒn, khoa häc kü thuËt, c¸c dÞch vô x· héi víi n«ng d©n. §iÒu nµy ®­îc tãm t¾t qua s¬ ®å 2.2 Víi vai trß lµ cÇu nèi, khuyÕn n«ng cã c¸c chøc n¨ng sau: - Th­êng xuyªn thu thËp tµi liÖu vµ th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng céng ®ång vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - NhËn biÕt lÜnh vùc ­u tiªn, khã kh¨n, nhu cÇu vµ nh÷ng vÊn ®Ò quan t©m cña ng­êi d©n vµ céng ®ång. - X©y dùng mèi quan hÖ th©n h÷u vµ tin cËy víi n«ng d©n. - Lùa chän vµ h×nh thµnh c¸c môc tiªu thay ®ái phï hîp. - ChuyÓn th«ng tin khoa häc thµnh ng«n ng÷ vµ nhËn thøc cña ng­êi d©n. - Lùa chän vµ sö dông ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng thÝch hîp. - Phæ biÕn vµ truyÒn b¸ th«ng tin vµ kü thuËt míi. - Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc khuyÕn n«ng. - C«ng nhËn vµ h­íng dÉn c¸c giai ®o¹n trong tiÕn tr×nh thay ®æi cña céng ®ång. - Thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng khuyÕn n«ng bæ sung. KHUYÕN N¤NG ChÝnh phñ (®­êng lèi, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹c ph¸t triÓn) Khoa häc kü thuËt (c¸c c¬ quan nghiªn cøu) DÞch vô x· héi (tÝn dông, vËt t­...) N¤NG D¢N S¬ ®å 2.2: Mèi quan hÖ gi÷a khuyÕn n«ng víi c¸c tæ chøc vµ n«ng d©n Tõ vai trß vµ chøc n¨ng cña khuyÕn n«ng mµ c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®­îc coi lµ c¸c dÞch vô hay th­êng gäi lµ dÞch vô khuyÕn n«ng. e) TiÕn tr×nh cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n Theo tr×nh tù, c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®­îc thùc hiÖn theo c¸c b­íc sau: B­íc 1: ChuÈn ®o¸n nhu cÇu khuyÕn n«ng. §©y lµ b­íc ®Çu tiªn vµ rÊt quan träng nh»m x¸c ®Þnh nhu cÇu cña ng­êi d©n hay céng ®ång cÇn hç trî g×, khi nµo? vµ b»ng c¸ch nµo? §Ó chuÈn ®o¸n ®óng nhu cÇu cña ng­êi d©n, c«ng viÖc chÝnh cña b­íc nµy lµ thu thËp ®­îc th«ng tin vÒ thùc tr¹ng céng ®ång vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n, vµ nhu cÇu cÇn hç trî. B­íc 2: LËp kÕ ho¹ch cã sù tham gia X©y dùng kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng cã sù tham gia lµ ph­¬ng ph¸p ®ang ®­îc ¸p dông réng r·i. Tuú thuéc tõng ®iÒu kiÖn hç trî mµ cã sù tham gia cña c¸n bé khuyÕn n«ng, ng­êi d©n vµ c¸c tæ chøc kh¸c nh­ ®¹i diÖn chÝnh phñ (UBND), ®¹i diÖn c¸c nhµ khoa häc vµ tæ chøc dÞch vô x· héi (tÝn dông...). KÕ ho¹ch khuyÕn n«ng cã sù tham gia sÏ phï hîp víi thùc tÕ h¬n. Thµnh c«ng Thùc hiÖn kÕ ho¹ch LËp kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng cã sù tham gia Gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng, ph¸t hiÖn trë ng¹i, khã kh¨n Gi¸m s¸t Gi¸m s¸t 1 2 3 4 ChuÈn ®o¸n nhu cÇu S¬ ®å 2.3: TiÕn tr×nh cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng B­íc 3: Thùc hiÖn kÕ ho¹ch KÕ ho¹ch khuyÕn n«ng cã thÓ do c¸c tæ chøc cung cÊp dÞch vô khuyÕn n«ng thùc hiÖn. H×nh thøc tæ chøc thùc hiÖn ®­îc coi lµ hîp nhÊt lµ hîp ®ång gi÷a ng­êi d©n víi mét tæ chøc cung cÊp dÞch vô khuyÕn n«ng. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, c¸n bé khuyÕn n«ng sÏ gi¸m s¸t cô thÓ vÒ tiÕn ®é thùc hiÖn vµ c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh ®Ó ®Ò xuÊt ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch phï hîp. B­íc 4: Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ §©y lµ b­íc cuèi cïng nh»m ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng. C¸c tiªu chÝ ®­îc ®Æt ra ®Ó gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ lµ tÝnh phï hîp, tÝnh hiÖu lùc, hiÖu qu¶, t¸c ®éng vµ bÒn v÷ng. Dùa trªn c¸c tiªu chÝ nµy kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ thµnh c«ng hay thÊt b¹i. 2.1.1.2 Kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n a) Kh¸i niÖm vÒ tiÕp cËn vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn DVKN * DÞch vô khuyÕn n«ng CÇu vµ cung c¸c dÞch vô trong n«ng nghiÖp bao gåm nhiÒu lÜnh vùc, quan träng nhÊt lµ: DÞch vô khuyÕn n«ng; DÞch vô vËt t­ n«ng nghiÖp; DÞch vô b¶o vÖ thùc vËt; DÞch vô thó y, dÞch vô thñy lîi vµ dÞch vô c¬ giíi hãa n«ng nghiÖp... ®­îc n«ng d©n hÕt søc quan t©m vµ chñ yÕu ®­îc cung øng bëi khu vùc Nhµ n­íc. DÞch vô khuyÕn n«ng lµ mét lo¹t c¸c ho¹t ®éng ®­îc thùc hiÖn bëi c¸c c¬ quan nhµ n­íc vµ c¸c bªn h÷u quan kh¸c víi môc tiªu cung cÊp c¸c dÞch vô chuyÓn giao kiÕn thøc vµ kü thuËt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cho n«ng d©n, gãp phÇn gióp hä cã thÓ c¶i thiÖn, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, c¶i thiÖn ®êi sèng vµ gãp phÇn vµo lîi Ých chung cña ®Êt n­íc. KhuyÕn n«ng xuÊt ph¸t trùc tiÕp tõ nhu cÇu cña ng­êi s¶n xuÊt vµ yªu cÇu t¨ng c­êng n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh n«ng nghiÖp. Bèn h×nh thøc chuyÓn giao chÝnh ®­îc quan t©m lµ th«ng tin tuyªn truyÒn; båi d­ìng, tËp huÊn vµ ®µo t¹o; x©y dùng m« h×nh vµ chuyÓn giao khoa häc c«ng nghÖ [4]. DÞch vô khuyÕn n«ng ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Trong c¬ chÕ míi, hé n«ng d©n lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ th× dÞch vô khuyÕn n«ng cµng cã ý nghÜa to lín ®Ó n«ng d©n tiÕp cËn víi khoa häc kü thuËt nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh. DÞch vô khuyÕn n«ng lµ mét néi dung c¬ b¶n trong dÞch vô n«ng nghiÖp nh»m n©ng cao kiÕn thøc th«ng qua viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng, tËp huÊn chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt trong c¸c lÜnh vùc trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, thuû s¶n (khuyÕn ng­), c¬ khÝ, b¶o qu¶n chÕ biÕn, thñy n«ng vµ ngµnh nghÒ n«ng th«n (khuyÕn c«ng). Qua ®ã hç trî s¶n xuÊt, hç trî chuyÓn ®æi c¬ cÊu n«ng nghiÖp, chuyÓn ®æi gièng c©y trång vËt nu«i, ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së phôc vô s¶n xuÊt, hç trî vÒ KHKT. Th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh khuyÕn n«ng - khuyÕn ng­, hµng triÖu n«ng d©n ®· ®­îc cung cÊp kiÕn thøc vÒ canh t¸c, sö dông gièng míi, c¸c biÖn ph¸p phßng trõ dÞch bÖnh, chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n sau thu ho¹ch,... Sù ®Çu t­ nµy ®· t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, ng­êi n«ng d©n cã c¬ héi h×nh thµnh m« h×nh s¶n xuÊt, chuyÓn tõ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp sang s¶n xuÊt hµng hãa. Song, ®Ó triÓn khai c¸c DVKN cho ng­êi d©n th× cÇn cã sù tiÕp cËn tõ nguån cung cÊp DVKN vµ nguån cã nhu cÇu ®óng lóc, ®óng ®èi t­îng. * ThÕ nµo lµ tiÕp cËn vµ tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng? Theo “Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt” cña ViÖn ng«n ng÷ häc thuéc ViÖn khoa häc x· héi ViÖt Nam th× tiÕp cËn võa lµ mét danh tõ võa lµ mét ®éng tõ víi c¸c nghÜa nh­ : ë gÇn, ë c¹nh; ®Õn gÇn, cã sù tiÕp xóc; hoÆc lµ tõng b­íc, b»ng nh÷ng ph­¬ng ph¸p nhÊt ®Þnh, ®Ó t×m hiÓu mét ®èi t­îng trong mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh. [13] TiÕp cËn lµ sù cÇn thiÕt cña mét hÖ thèng. Mçi hÖ thèng (hÖ thèng nÒn kinh tÕ, hÖ thèng c©y trång, vËt nu«i, hÖ thèng khuyÕn n«ng) ®Òu cã mét cÊu tróc tæ chøc riªng, cã sù l·nh ®¹o, cã nguån nh©n lùc, trang thiÕt bÞ vµ c¬ së vËt chÊt. Nã còng cã ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng víi nh÷ng môc tiªu, ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt thùc hiÖn. Nã còng cã liªn kÕt víi c¸c tæ chøc kh¸c, c¸c céng ®ång d©n c­ còng nh­ c¸c ®èi t­îng mµ nã phôc vô. V× vËy, sù tiÕp cËn lµ h×nh thøc ho¹t ®éng trong néi bé hÖ thèng. Nã võa cung cÊp th«ng tin, khÝch lÖ, h­íng dÉn vÒ tæ chøc, l·nh ®¹o, x©y dùng ch­¬ng tr×nh, huy ®éng, sö dông c¸c nguån lùc vµ t¹o dùng c¸c mèi liªn kÕt. Tuú theo môc tiªu, lÜnh vùc nghiªn cøu mµ cã c¸c h­íng tiÕp cËn kh¸c nhau nh­ tiÕp cËn giíi, tiÕp cËn thÞ tr­êng, tiÕp cËn tÝn dông, tiÕp cËn khuyÕn n«ng... TiÕp cËn khuyÕn n«ng lµ sù thiÕt yÕu cña hÖ thèng khuyÕn n«ng, bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng nh»m t×m hiÓu, n¾m b¾t th«ng tin vÒ khuyÕn n«ng còng nh­ ®iÒu kiÖn vµ ph­¬ng thøc ®Ó thiÕt lËp mèi quan hÖ cung cÊp dÞch vô víi c¸c tæ chøc hoÆc c¬ quan khuyÕn n«ng t¹i mét khu vùc hay mét ®Þa ph­¬ng nµo ®ã. Sù tiÕp cËn nµy diÔn ra theo hai phÝa ng­îc chiÒu nhau, tõ c¬ quan khuyÕn n«ng ®Õn n«ng hé vµ ng­îc l¹i. Trong ®ã c¬ quan cung cÊp dÞch vô khuyÕn n«ng lµ ng­êi së h÷u l­îng gi¸ trÞ vµ n«ng hé chÝnh lµ ng­êi cã nhu cÇu sö dông l­îng gi¸ trÞ nµy. * Kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng Kh¶ n¨ng tiÕp cËn lµ mét thuËt ng÷ cã nguyªn ng÷ tiÕng anh lµ "accessibility". ThuËt ng÷ nµy dïng ®Ó nãi ®Õn viÖc t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, dÔ dµng vµ uyÓn chuyÓn nhÊt gióp cho c¸c nhãm ng­êi d©n kh¸c nhau cã thÓ sö dông ®­îc mét dÞch vô nµo ®ã. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn bao gåm nhËn thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é cña ng­êi d©n vµ ng­êi cung cÊp dÞch vô sao cho h÷u dông nhÊt. §Ó tiÕp cËn ®­îc c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng, ng−êi n«ng d©n cÇn cã ®ñ 3 ®iÒu kiÖn sau: §iÒu kiÖn tù nhiªn; §iÒu kiÖn vËt chÊt; §iÒu kiÖn tri thøc(bao gåm c¶ kiÕn thøc, kü n¨ng vµ nhËn thøc) [23, 26]. ë c¸c quèc gia, c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña n«ng d©n còng kh¸c nhau. §iÒu kiÖn vËt chÊt vμ ®iÒu kiÖn tri thøc lμ nh÷ng ®iÒu kiÖn mμ ng−êi n«ng d©n kh«ng bao giê cã s½n vμ ®Çy ®ñ, hä lu«n ph¶i t×m kiÕm, thu nhËn thªm tõ bªn ngoμi, tõ phÝa Nhμ n−íc vμ x· héi. Cã 2 lo¹i trî gióp c¬ b¶n, ®ã lμ: - Trî gióp vÒ ®iÒu kiÖn vËt chÊt nh−: ®Êt ®ai, t− liÖu s¶n xuÊt, vèn. Lo¹i trî gióp nμy tõ 2 nguån chÝnh: + Nhμ n−íc: c¸c kho¶n trî cÊp: vËt t−, tiÒn vèn −u ®·i ®−îc h−ëng th«ng qua chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, thuÕ, tÝn dông gi¸ c¶... + N«ng d©n tù mua b¸n tõ c¸c tæ chøc kinh tÕ cña Nhμ n−íc còng nh− c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c nh−: m¸y mãc, c«ng cô, vËt t−, nguyªn liÖu tõ c¸c tæ chøc kinh doanh n«ng nghiÖp, vay vèn tõ c¸c ng©n hμng vμ tæ chøc tÝn dông, tiªu thô s¶n phÈm cña m×nh qua c¸c tæ chøc kinh doanh... - Trî gióp vÒ tri thøc: Sù trî gióp vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é (øng xö) cho n«ng d©n tõ 2 nguån chñ yÕu: +Tù tÝch luü b»ng c¸ch tù häc tõ thùc tiÔn s¶n xuÊt vμ häc qua s¸ch vë, +TiÕp nhËn tõ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n th«ng qua truyÒn b¸ th«ng tin, gi¸o dôc huÊn luyÖn... Dùa trªn c¸c ®Òu kiÖn nãi trªn, kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n thÓ hiÖn qua c¸c tiªu chÝ sau: (1) NhËn thøc cña hé n«ng d©n vÒ c¸n bé khuyÕn n«ng, c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, hÖ thèng khuyÕn n«ng vµ c¸c tæ chøc cung cÊp dÞch vô khuyÕn n«ng. (2) Th¸i ®é vµ kÕt qu¶ tham gia c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n. (3) Môc ®Ých sö dông vµ kÕt qu¶ sö dông c¸c hç trî cña khuyÕn n«ng. (4) Møc ®é sö dông c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng. (5) Møc ®é chia sÎ c¸c th«ng tin do khuyÕn n«ng cung cÊp cho c¸c hé n«ng d©n. b) Môc ®Ých tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n Tr­íc ®©y, viÖc tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña ng­êi n«ng d©n cßn rÊt h¹n chÕ. Tuy nhiªn, trong vµi n¨m trë l¹i ®©y, c¸c tæ chøc cung cÊp dÞch vô khuyÕn n«ng ngµy cµng nhiÒu, do ®ã sè chñ hé vµ lao ®éng chÝnh trong hé ®­îc n©ng cao nhËn thøc vÒ khuyÕn n«ng, ®­îc tËp huÊn c¸c kü thuËt trång trät, ch¨n nu«i, ®­îc tiÕp cËn c¸c th«ng tin vÒ khuyÕn n«ng còng t¨ng lªn. §­îc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, ng­êi d©n sÏ hiÓu h¬n vµ nhËn thøc râ h¬n vai trß còng nh­ tÇm quan träng cña khuyÕn n«ng. Khi nhËn thøc cña ng­êi d©n t¨ng lªn, hä sÏ tÝch cùc tham gia tõ ®ã ng­êi d©n ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng c¬ b¶n vÒ khuyÕn n«ng vµo s¶n xuÊt trong gia ®inh cña hä cã hiÖu qu¶ h¬n. V× vËy môc ®Ých tiÕp cËn khuyÕn n«ng ®Ó thay ®æi nhËn thøc vµ hµnh vi: Theo c¸ch hiÓu nµy, tiÕp cËn gióp con ng­êi tõ quan s¸t ®Õn nhËn thøc, häc tËp vµ ¸p dông mét kü thuËt nµo ®ã vµo trong thùc tiÔn. Víi tiÕp cËn khuyÕn n«ng, quy tr×nh nµy gióp ng­êi d©n nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng nãi chung, sö dông c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng nãi riªng tõ ®ã thóc ®Èy hä ®­a ra quyÕt ®Þnh cã tiÕp nhËn c¸c ho¹t ®éng cña dÞch vô khuyÕn n«ng hay kh«ng mét c¸ch chñ ®«ng .Mét dÞch vô khuyÕn n«ng chØ hiÖu qu¶ nÕu ng­êi d©n s½n sµng chÊp nhËn nã. Sù s½n sµng sÏ gióp cho qu¸ tr×nh häc tËp tÝch cùc cña ng­êi d©n ®­îc thùc hiÖn tèt. Ng­êi d©n cã tÝch luü kiÕn thøc vµ kü n¨ng hoµn chØnh. Tõ ®ã, nh÷ng n«ng d©n nµy kh«ng chØ cã kh¶ n¨ng ¸p dông c¸c kiÕn thøc kü n¨ng häc ®­îc mµ cßn chia sÎ, tuyªn truyÒn vµ ®µo t¹o cho c¸c._. thµnh viªn kh¸c trong céng ®ång. Quy tr×nh thay ®æi hµnh vi nµy ®­îc thÓ hiÖn ë s¬ ®å d­íi ®©y: Chưa nhận thức (1) Nhận thức (2) Tiếp nhận kiến thức và kỹ năng mới (3) Mong muốn thay đổi (4) Học tập và thử nghiệm (5) Đánh giá và đúc rút kinh nghiệm (6) Vận dụng kiến thức, kỹ năng (7) Chia sẻ và trao đổi kinh nghiệm (8) S¬ ®å 2.4: Thay ®æi hµnh vi nhËn thøc vµ tiÕp nhËn dÞch vô khuyÕn n«ng c) Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng ®· vµ ®ang ®­îc ¸p dông ë nhiÒu n­íc tren thÕ giíi. ë ®©y, chóng t«i hÖ thèng mét c¸ch ng¾n gän 8 ph­¬ng ph¸p chÝnh sau[17, 30]: (1) TiÕp cËn khuyÕn n«ng tæng qu¸t: Theo c¸ch tiÕp cËn nµy, th­êng cã gi¶ ®Þnh r»ng c«ng nghÖ vµ th«ng tin s½n cã nh­ng kh«ng ®­îc n«ng d©n sö dông, nªn nÕu kiÕn thøc nµy ®­îc chuyÓn tíi hé n«ng d©n th× c¸c ho¹t ®éng sÏ ®­îc c¶i thiÖn. Víi môc ®Ých nh»m gióp n«ng d©n t¨ng s¶n l­îng, chÝnh phñ tµi trî vµ kiÓm so¸t kÕ ho¹ch, ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng. C¸ch tiÕp cËn nµy ®ßi hái sè l­îng nh©n viªn lín, chi phÝ cao vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c quèc gia, c¸c ®Þa ph­¬ng. Sù thµnh c«ng ®¸nh gi¸ dùa trªn tû lÖ ¸p dông c¸c khuyÕn nghÞ vµ møc t¨ng s¶n l­îng. (2) TiÕp cËn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt: Gi¶ ®Þnh ë ®©y lµ c¸ch lµm t¨ng n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng cña mét lo¹i hµng ho¸ b»ng c¸ch tËp hîp tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng cã liªn quan d­íi sù ®iÒu khiÓn cña mét cÊp qu¶n lý, bao gåm khuyÕn n«ng ®i ®«i víi nghiªn cøu, cung cÊp ®Çu vµo, tiªu thô s¶n phÈm vµ th«ng th­êng lµ gi¸ c¶.ViÖc lËp kÕ ho¹ch ch­¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ®­îc kiÓm so¸t bëi tæ chøc chuyªn vÒ s¶n phÈm ®ã (tæ chøc hµng ho¸) vµ viÖc thùc hiÖn ®­îc th«ng qua c¸c nh©n viªn c¬ së cña tæ chøc nµy. C¸c nguån lùc cã xu h­íng ®­îc cung cÊp bëi tæ chøc hµng ho¸ mµ theo nã, khuyÕn n«ng ®­îc coi nh­ lµ mét sù ®Çu t­ ®óng ®¾n. C¸ch tiÕp cËn nµy cã thÓ sö dông c¸c kü thuËt vµ ph­¬ng ph¸p nh­ c¸ch tiÕp cËn trªn, tuy nhiªn th«ng th­êng sù thµnh c«ng ®­îc ®¸nh gi¸ qua tæng s¶n l­îng cña lo¹i c©y trång cô thÓ. (3) TiÕp cËn theo h­íng tham quan vµ ®µo t¹o: C¸c gi¶ ®Þnh lµ: D­íi sù chØ ®¹o cña côc khuyÕn n«ng, c¸c nh©n viªn khuyÕn n«ng ®­îc ®µo t¹o mét c¸ch kh«ng ®Çy ®ñ, thiÕu sù qu¶n lý vµ hç trî vÒ mÆt hËu cÇn. H¬n n÷a, c¸ch tiÕp cËn nµy gi¶ ®Þnh r»ng c¸c chuyªn gia ®­îc ®µo t¹o mét c¸ch kh«ng bµi b¶n vµ kh«ng t¹o ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a chøc n¨ng nghiªn cøu vµ ®µo t¹o. Môc ®Ých cña c¸ch tiÕp cËn nµy lµ nh»m thóc ®Èy hé n«ng d©n t¨ng s¶n l­îng cña c¸c c©y trång cô thÓ. ViÖc lËp kÕ ho¹ch ch­¬ng tr×nh ®­îc qu¶n lý mét c¸ch tËp trung vµ thÓ hiÖn sù céng t¸c gi÷a c¸c nhµ nghiªn cøu vµ nh©n viªn khuyÕn n«ng. Sè l­îng nh©n viªn khuyÕn n«ng c¬ së cã xu h­íng lín vµ ®­îc ph©n bè dµn tr¶i nh»m gi¶m tû lÖ sè n«ng d©n trªn sè c¸n bé khuyÕn n«ng. TÊt c¶ nh©n viªn khuyÕn n«ng lµ ®µn «ng vµ kh«ng thuéc vïng mµ hä phôc vô. Do sè l­îng nh©n viªn lín ë c¸c cÊp ®Þa ph­¬ng vµ cÊp vïng, chi phÝ th­êng rÊt cao vµ phô thuéc vµo ng©n quü cña trung ­¬ng. HiÖu qu¶ cña viÖc thùc thi c¸ch tiÕp cËn nµy ®¹t ®­îc th«ng qua mét m« h×nh kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c chuyÕn tham quan hé n«ng d©n vµ c¸c líp ®µo t¹o nh©n viªn khuyÕn n«ng, cïng víi c¸c quy ®Þnh nghiªm ngÆt ®èi víi c¸c ho¹t ®éng hai tuÇn mét vµ hµng ngµy. Cïng víi c¸c nguån tµi trî quèc tÕ, tæng sè nh©n viªn t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Sù thµnh c«ng ®­îc ®¸nh gi¸ th«ng qua t¨ng s¶n l­îng cña c¸c c©y trång cô thÓ trong ch­¬ng tr×nh. (4) TiÕp cËn khuyÕn n«ng cã sù tham gia: Gi¶ ®Þnh ë ®©y lµ n«ng d©n cã kh¸ nhiÒu hiÓu biÕt vÒ viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tõ ®Êt ®ai cña hä, tuy nhiªn møc sèng cña hä vÉn cã thÓ ®­îc c¶i thiÖn b»ng viÖc häc hái thªm nh÷ng kiÕn thøc bªn ngoµi. H¬n n÷a, c¸ch tiÕp cËn nµy gi¶ ®Þnh r»ng hiÖu lùc cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng kh«ng thÓ ®¹t ®­îc nÕu thiÕu sù tham gia cña hé n«ng d©n, c«ng t¸c nghiªn cøu vµ c¸c dÞch vô cã liªn qua; vµ cã sù t¸c ®éng t¨ng c­êng cña viÖc häc hái theo nhãm vµ ho¹t ®éng nhãm; kÕt qu¶ cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®¹t ®­îc qua viÖc tËp trung vµo c¸c ®iÓm quan träng dùa trªn c¸c nhu cÇu cña ng­êi n«ng d©n vµ qua viÖc tiÕp cËn tíi c¸c hé n«ng d©n nhá th«ng qua c¸c nhãm/tæ chøc cña hä thay v× tiÕp cËn theo tõng c¸ nh©n. Môc ®Ých cña c¸ch tiÕp cËn nµy lµ t¨ng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng vµ c¶i thiÖn møc sèng cña ng­êi d©n n«ng th«n. ViÖc lËp kÕ ho¹ch ch­¬ng tr×nh ®­îc qu¶n lý theo ®Þa ph­¬ng, th«ng th­êng bëi c¸c nhãm nh­ Héi n«ng d©n. ë nh÷ng n¬i kh«ng cã Héi n«ng d©n, nh©n viªn khuyÕn n«ng hç trî cho viÖc thµnh lËp Héi. Sù ­u tiªn kh¸c nhau mét c¸ch ®¸ng kÓ gi÷a c¸c vïng vµ gi÷a c¸c giai ®o¹n trong mét quèc gia. Nh©n viªn c¬ së cã xu h­íng lµ ng­êi ®Þa ph­¬ng, chi phÝ thÊp h¬n, víi tr×nh ®é ®µo t¹o vµ mËt ®é ph©n bè víi hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng ®Þa ph­¬ng. Chi phÝ cho c¸ch tiÕp cËn nµy thÊp vµ phÇn lín cã thÓ trang tr¶i b»ng ®Þa ph­¬ng. ViÖc thùc hiÖn th«ng qua c¸c cuéc häp nhãm, c¸c m« h×nh tr×nh diÔn, tham quan c¸ nh©n vµ nhãm, chia sÎ c¸c c«ng nghÖ phï hîp trong ®Þa ph­¬ng. Sù thµnh c«ng ®­îc ®¸nh gi¸ b»ng sè n«ng d©n tham gia tÝch cùc vµ ®­îc h­ëng lîi, còng nh­ tÝnh liªn tôc cña tæ chøc khuyÕn n«ng ®Þa ph­¬ng. (5) TiÕp cËn dù ¸n: C¸ch tiÕp cËn nµy gi¶ ®Þnh r»ng sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n nhanh chãng lµ cÇn thiÕt vµ r»ng bé m¸y hµnh chÝnh trong côc khuyÕn n«ng d­êng nh­ kh«ng cã mét sù t¸c ®éng ®¸ng kÓ nµo ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ ng­êi d©n n«ng th«n trong mét khung thêi gian hîp lý vµ c¸c kÕt qu¶ tèt h¬n cã thÓ ®¹t ®­îc th«ng qua c¸ch tiÕp cËn dù ¸n ë mét vïng cô thÓ, trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, víi c¸c hç trî ®¸ng kÓ c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi. Môc ®Ých th­êng lµ ®Ó thö nghiÖm nh÷ng g× cã thÓ ®­îc øng dông trong mét vµi n¨m tíi. ChÝnh quyÒn trung ­¬ng qu¶n lý viÖc lË kÕ ho¹ch ch­¬ng tr×nh vµ th«ng th­êng víi mét l­îng ®Çu vµo ®¸ng kÓ tõ c¸c tæ chøc ph¸t triÓn quèc tÕ. ViÖc thùc hiÖn th­êng g¾n víi phô cÊp cho nh©n viªn dù ¸n, hç trî cho viÖc ®i l¹i tèt h¬n, c¸c trang thiÕt bÞ vµ nhµ ë tèt h¬n so víi c¸c ch­¬ng tr×nh th«ng th­êng cña ChÝnh phñ vµ c¸c chuyªn gia n­íc ngoµi gióp ®ì nh©n viªn ë ®Þa ph­¬ng. Sù thµnh c«ng ®­îc ®¸nh gi¸ bëi c¸c thay ®æi ng¾n h¹n. (6) TiÕp cËn ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c: Gi¶ ®Þnh ë ®©y lµ c«ng nghÖ phï hîp víi nhu cÇu cña n«ng d©n lµ kh«ng s½n cã, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c hé n«ng d©n nhá vµ c«ng nghÖ nµy cÇn ®­îc t¹o ra trong ®Þa ph­¬ng môc ®Ých cña c¸ch tiÕp cËn nµy lµ cung cÊp lùc l­îng nh©n sù khuyÕn n«ng (ng­êi n«ng d©n), víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vµ phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn hÖ thèng n«ng nghiÖp ®Þa ph­¬ng. C¸c kÕ ho¹ch ch­¬ng tr×nh tiÕn triÓn mét c¸ch chËm trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ cã thÓ kh¸c nhau ®èi víi mçi kiÓu hÖ thèng sinh th¸i ®ång ruéng vµ khÝ hËu n«ng nghiÖp, v× c¸c kÕ ho¹ch nµy bao gåm mét c¸ch tiÕp cËn theo h­íng chÝnh thÓ ®èi víi c¸c c©y trång, vËt nu«i vµ ng­êi d©n trong mét khu vùc cô thÓ. Nh©n viªn c¬ së th­êng ®­îc chuyªn m«n ho¸ cao, chi phÝ t­¬ng ®èi nhiÒu vµ lµ ng­êi ngoµi vïng mµ hä phôc vô. ViÖc thùc hiÖn ®­îc th«ng qua sù phèi hîp gi÷a c¸c c¸n bé nghiªn cøu vµ nh©n viªn khuyÕn n«ng víi ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng, ¸p dông "c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng" ®èi víi hé n«ng d©n, ®«i khi cã c¶ mét vµi quy ®Þnh kh¸c nhau, tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ thö nghiÖm trªn ®ång ruéng cña hé n«ng d©n vµ t¹i nhµ cña hä. Sù thµnh c«ng ®­îc ®¸nh gi¸ th«ng qua møc ®é mµ n«ng d©n øng dông c«ng nghÖ cña ch­¬ng tr×nh vµ tiÕp tôc sö dông c¸c c«ng nghÖ nµy. (7) TiÕp cËn chia sÎ chi phÝ: Gi¶ ®Þnh ë ®©y lµ ch­¬ng tr×nh phï hîp h¬n víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph­¬ng vµ lùc l­îng nh©n sù ®¸p øng tèt h¬n c¸c mèi quan t©m cña ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng nÕu nh­ mét phÇn chi phÝ cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®­îc tr¶ bëi ®Þa ph­¬ng. C¸ch tiÕp cËn nµy còng gi¶ ®Þnh r»ng ng­êi d©n n«ng th«n qu¸ nghÌo kh«ng thÓ chi tr¶ toµn bé nh÷ng chi phÝ nµy, nªn chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ khu vùc sÏ chi tr¶ hÇu hÕt c¸c chi phÝ. Môc ®Ých ë ®©y lµ gióp ng­êi d©n n«ng th«n häc hái nh÷ng ®iÒu mµ hä cÇn biÕt ®Ó n©ng cao kiÕn thøc cho b¶n th©n vµ ®¹t ®­îc n¨ng suÊt cao h¬n. ViÖc qu¶n lý kÕ ho¹ch ch­¬ng tr×nh ®­îc ph©n c«ng gi÷a c¸c cÊp tµi trî tµi chÝnh cho ch­¬ng tr×nh, song ph¶i ®¸p øng ®­îc sù quan t©m cña ®Þa ph­¬ng ®Ó duy tr× c¸c tho¶ thuËn mét c¸ch "hîp t¸c" vÒ vÊn ®Ò nµy. Nh©n viªn c¬ së th­êng ®­îc tuyÓn dông trong ®Þa ph­¬ng, chi phÝ Ýt h¬n vµ th­êng phôc vô ë cïng mét ®Þa ®iÓm trong mét thêi gian dµi. Do b¶n chÊt cña c¸ch tiÕp cËn nµy, chi phÝ nguån lùc ®ßi hái ë chÝnh quyÒn trung ­¬ng th­êng thÊp h¬n. Sù thµnh c«ng ®­îc ®¸nh gi¸ qua sù tù nguyÖn cña n«ng d©n vµ kh¶ n¨ng chia sÎ chi phÝ c¸ nh©n hoÆc th«ng qua c¸c bé phËn chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. (8) TiÕp cËn thÓ chÊt gi¸o dôc: Gi¶ ®Þnh ë ®©y lµ c¸c khoa hoÆc tr­êng n«ng nghiÖp cã th«ng tin kü thuËt phï hîp vµ h÷u Ých ®èi víi n«ng d©n. Môc ®Ých cña c¸ch tiÕp cËnnµy lµ gióp ®ì n«ng d©n häc hái vÒ khoa häc n«ng nghiÖp. ViÖc lËp kÕ ho¹ch ch­¬ng tr×nh th­êng ®­îc qu¶n lý bëi nh÷ng ng­êi so¹n ra ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y cña tæ chøc gi¸o dôc. ViÖc thùc hiÖn ®­îc tiÕn hµnh th«ng qua gi¶ng d¹y mét c¸ch kh«ng chÝnh thøc theo c¸c nhãm, theo c¸ nh©n, víi nhiÒu ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt kh¸c nhau, ®«i khi viÖc thùc hiÖn ®­îc tiÕn hµnh bëi mét tr­êng cao ®¼ng hoÆc ®¹i häc víi ®èi t­îng lµ nh©n viªn khuyÕn n«ng cña c¸c c¬ quan. Trong khi c¸ch tiÕp cËn nµy ®ßi hái mét nguån lùc ®¸ng kÓ, song bëi v× chi phÝ ®­îc chia sÎ gi÷a c¸c ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y trªn líp cña tæ chøc gi¸o dôc víi bé phËn khuyÕn n«ng, nªn c¸ch tiÕp cËn nµy cã hiÖu lùc cao vÒ mÆt chi phÝ. Sù thµnh c«ng ®­îc ®¸nh gi¸ qua sù tham gia cña n«ng d©n vµ c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña tr­êng häc. d) C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng cña n«ng d©n TiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng hay gäi t¾t lµ tiÕp cËn khuyÕn n«ng lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng trong hÖ thèng khuyÕn n«ng ®­îc diÔn ra tõ hai phÝa ng­îc chiÒu, mét lµ c¸c tæ chøc cung cÊp dÞch vô khuyÕn n«ng, hai lµ hé n«ng d©n - ng­êi cã nhu cÇu sö dông c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng. V× vËy, c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña n«ng d©n lµ: (1) Tr×nh ®é cña c¸n bé khuyÕn n«ng: Tr×nh ®é c¸n bé khuyÕn n«ng thùc hiÖn qua hiÓu biÕt vÒ kiÕn thøc; kü n¨ng giao tiÕp vµ hµnh vi øng xö cña hä víi ng­êi d©n. C¸n bé khuyÕn n«ng cã hiÓu biÕt réng kh«ng chØ vÒ kü thuËt, vÒ thÞ tr­êng, vÒ chÝnh s¸ch, m«i tr­êng, x· héi... l¹i nhiÖt t×nh vµ th©n thiÖn víi n«ng d©n th× kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña n«ng d©n víi c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng sÏ thuËn lîi h¬n. (2) Tr×nh ®é cña hé n«ng d©n: Tr×nh ®é cña chñ hé vµ c¸c thµnh viªn trong hé thÓ hiÖn vÒ nhËn thøc, khoa häc kü thuËt, vÒ kiÕn thøc kinh tÕ, thÞ tr­êng, x· héi m«i tr­êng do khuyÕn n«ng cung cÊp. Hä s½n sµng tham gia, sö dông c¸c dÞch vô hç trî vµ gióp ®ì n«ng d©n kh¸c. (3) Néi dung vµ chÊt l­îng cña c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng. C¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n, ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña n«ng d©n. Phï hîp víi kh¶ n¨ng cña hä, c¸c nguån hç trî tuy Ýt nh­ng cã chÊt l­îng míi ®¶m b¶o uy tÝn vµ khÝch lÖ n«ng d©n tham gia. (4) C¬ chÕ chÝnh s¸ch: §©y lµ nhãm nh©n tè ¶nh h­ëng ë tÇm vÜ m«, ngoµi c¸c chÝnh s¸ch vÒ khuyÕn n«ng th× c¸c chÝnh s¸ch kh¸c cã liªn quan nh­, chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch tÝn dông, chÝnh s¸ch thuÕ còng cã nh÷ng t¸c ®éng ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng khuyÕn n«ng [VUFO - Trung t©m t­ liÖu NGO (11/2004), C¸c vÊn ®Ò vÒ giíi vµ d©n téc thiÓu sè trong khuyÕn n«ng. NXB Hµ Néi]. (5) §iÒu kiÖn tù nhiªn: C¸c vïng miÒn nói, trung du do ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh khã kh¨n, n«ng d©n ë ®©y tr×nh ®é thÊp, kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÊp h¬n c¸c cïng ®ång b»ng. §iÒu kiÖn tù nhiªn lµ yÕu tè mang tÝnh chÊt kh¸ch quan, c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Òu chÞu ¶nh h­ëng rÊt lín cña ®iÒu kiÖn thêi tiÕt, khÝ hËu, do ®ã c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n khuyÕn n«ng cã ®¹t hiÖu qu¶ cao hay kh«ng còng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt tèt hay xÊu. (6) Phong tôc tËp qu¸n: §©y lµ mét yÕu tè mang tÝnh truyÒn thèng ë c¸c ®Þa ph­¬ng, nÕu mét ch­¬ng tr×nh dù ¸n khuyÕn n«ng triÓn khai kh«ng phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña ®Þa ph­¬ng th× sÏ rÊt dÔ bÞ thÊt b¹i. C¸c phong tôc tËp qu¸n cÇn chó ý lµ tËp qu¸n canh t¸c, ch¨n nu«i, tËp qu¸n tæ chøc s¶n xuÊt, sö dông c¸c yÕu tè nh­ ®Êt ®ai, lao ®éng, qu¶n lý trong hé. (7) Nguån vèn cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng: Vèn lµ nh©n tè rÊt quan träng cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt, c¸c ch­¬ng tr×nh khi ®­îc triÓn khai còng cÇn cã ®ñ vèn ®Ó thùc hiÖn, ®Æc biÖt ®èi víi ng­êi n«ng d©n hä rÊt cÇn vèn ®Ó ®­a tiÕn bé kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt. ChÊt l­îng dÞch vô khuyÕn n«ng hay nãi mét c¸ch kh¸c møc ®é tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng ®ang ®­îc quan t©m. NhiÒu nhµ nghiªn cøu, nhµ qu¶n lý vµ x· héi ®ang mong muèn cã nh÷ng c«ng cô ®Ó ®o ®Õm chÝnh x¸c kh¶ n¨ng tiÕp cËn còng nh­ chÊt l­îng dÞch vô khuyÕn n«ng, lµm c¬ së ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp nh»m c¶i thiÖn hÖ thèng khuyÕn n«ng[26]. Tuy nhiªn, ®©y lµ mét vÊn ®Ò v« cïng ph­c t¹p (GS.TS. Bïi Quang To¶n, 2007). Trªn thùc tÕ, nhiÒu t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕp cËn khuyÕn n«ng kh¸c nhau. C¸c ph­¬ng ph¸p nµy vÒ c¬ b¶n ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c h×nh thøc c¬ b¶n sau: i) §¸nh gi¸ cña ng­êi d©n sö dông dÞch vô khuyÕn n«ng: Sö dông c¸c b¶ng c©u hái pháng vÊn cÊu tróc, b¸n cÊu tróc, th¶o luËn nhãm träng t©m, tËp huÊn héi th¶o... ®Ó thu thËp nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña ng­êi sö dông dÞch vô khuyÕn n«ng. ii) C¸n bé khuyÕn n«ng ®¸nh gi¸: pháng vÊn, th¶o luËn s©u, tr­ng cÇu ý kiÕn ®¸nh gi¸, nhËn xÐt cña c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng, c¸c c¸ nh©n ph¸t triÓn céng ®ång vÒ chÊt l­îng c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng chÝnh thèng hoÆc phi chÝnh thèng. Nh÷ng th«ng tin nµy bæ trî rÊt hiÖu qu¶ cho c¸c th«ng tin thu thËp ®­îc tõ ng­êi d©n vµ nã kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ do ng­êi d©n th­êng thiÕu tÇm nh×n vµ quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn lîi Ých c¸ nh©n cña hä. iii) §¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia, c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ x· héi: Nh÷ng chuyªn gia khuyÕn n«ng vµ c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ x· héi ®ãng vai trß quan träng trong viÖc c¶i thiÖn c«ng t¸c khuyÕn n«ng. Hä lµ nh÷ng t¸c nh©n bªn ngoµi nªn cã nh÷ng ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vµ ®óng ®¾n h¬n vÒ n¨ng lùc c¸n bé vµ chÊt luîng c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng. LÊy ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia khuyÕn n«ng vµ c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ x· héi th­êng ®­îc thùc hiÖn th«ng qua ph­¬ng ph¸p pháng vÊn tr­c tiÕp, hoÆc gi¸n tiÕp, qua c¸c cuéc héi th¶o... Trªn thùc tÕ nhiÒu nhµ qu¶n lý, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nh­ nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ(NGOs, INNGOs) vµ c¸c c¸ nh©n còng tham gia ®¸nh gi¸ víi c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau. Trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i sö dông ph­¬ng ph¸p cña Rachel Polestico(2005). Trong nghiªn cøu cña Rachel Polestico vÒ "§¸nh gi¸ trong ph¸t triÓn n«ng th«n 2005", ViÖn ®µo t¹o c¸n bé l·nh ®¹o n«ng th«n §«ng Nam ¸(SEARSLIN), bµ ®­a ra rÊt nhiÒu ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ dù ¸n còng nh­ ®¸nh gi¸ c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn. VÒ ®¸nh gi¸ møc ®é tiÕp cËn dÞch vô khuyªn n«ng, Rachel nªu ra ph­¬ng ph¸p mµ tËp trung vµo ®¸nh gi¸ ba ®èi t­îng chÝnh sau: ng­êi trùc tiÕp sö dông DVKN, c¸n bé khuyÕn n«ng vµ chÊt l­îng c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng. §Ó thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p nµy, theo bµ chóng ta cã thÓ sö dông c¸c c¸ch ®¸nh gi¸ nh­: ®Ó ng­êi d©n tù ®¸nh gi¸, c¸n bé KN ®¸nh gi¸ vµ c¸c chuyªn gia ®¸nh gi¸. C¸c c«ng cô mµ Rachel ®­a ra trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ lµ: c¸c b¶ng c©u hái pháng vÊn cÊu tróc, b¸n cÊu tróc, th¶o luËn nhãm, häp d©n, héi th¶o, danh s¸ch sè hé tham gia tËp huÊn vµ phiÕu d¸nh gi¸ c¸n bé KN ... Vµ bµ còng ®­a ra nh÷ng tiªu chÝ ®¸nh gi¸ møc ®é tiÕp cËn dÞch vô khuyÕn n«ng cña n«ng hé nh­ sau: + §èi víi n«ng hé: møc ®é tiÕp cËn cña c¸c hé ®Õn ®©u; Sè dÞch vô ®­îc tiÕp cËn, tû lÖ sè hé ®­îc tiÕp cËn víi tæng sè hé, kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a c¸c hé tiÕp cËn vµ kh«ng tiÕp cËn... + §èi víi c¸n bé khuyÕn n«ng: tû lÖ KNV/sè n«ng hé, tr×nh ®é chuyªn m«n cña KNV, sè n¨m kinh nghiÖm, ®éng lùc vµ t©m huyÕt cña KNV, chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña nhµ n­íc ®èi víi KNV... + §èi víi chÊt l­îng dÞch vô KN: møc ®é phï hîp cña c¸c dÞch vô KN víi ®Þnh h­íng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë ®Þa ph­¬ng, c¸c dÞch vô cã ®¸p øng vÒ thêi gian, kh«ng gian, ®Þa ®iÓm, vÒ néi dung, cã l­u ý vÊn ®Ò giíi, kinh phÝ cho c¸c dÞch vô, chÊt l­îng cña chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng. C¸c chØ tiªu nµy cÇn ®­îc cho ®iÓm theo møc ®é ®¹t ®­îc vµ xÕp h¹ng. 2.1.1.3 C¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ khuyÕn n«ng Ph¸t triÓn dÞch vô khuyÕn n«ng ë ViÖt Nam ®­îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1993 víi môc tiªu hç trî ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n trªn c¬ së t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho n«ng d©n tiÕp cËn tèt c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng. §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam lu«n ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n nãi chung vµ chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nãi riªng. Cô thÓ: - Th¸ng 7/1992 Bé n«ng nghiÖp thµnh lËp Ban ®iÒu phèi vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng. - Ngµy 2/3/1993 ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 13/CP “Quy ®Þnh vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng”. - Ngµy 2/8/1993 cã Th«ng t­ liªn bé sè 02/LB/TT: h­íng dÉn thi hµnh NghÞ ®Þnh sè 13/CP. - NghÞ ®Þnh 13/CP vµ Th«ng t­ 02 ®· quy ®Þnh vÒ hÖ thèng tæ chøc, chøc n¨ng nhiÖm vô vµ tµi chÝnh cña c«ng t¸c KN & KL. - Ngµy 10/6/1993 NghÞ quyÕt 5 cña Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng kho¸ VII nhÊn m¹nh “§Èy m¹nh c«ng t¸c khuyÕn n«ng (bao gåm c¶ c«ng t¸c khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, khuyÕn ng­). Tæ chøc khuyÕn n«ng thµnh mét hÖ thèng m¹nh vµ ®a d¹ng tõ Trung ­¬ng ®Õn c¬ së”. - Th¸ng 7/1993 Quèc héi n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam th«ng qua vµ c«ng bè luËt ®Êt ®ai söa ®æi. - Ngµy 16/3/1995 QuyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng chÝnh phñ sè 164/TTg vÒ viÖc phª duyÖt ch­¬ng tr×nh khuyÕn l©m tõ n¨m 1995 – 2000. - Ngµy 14/3/1996 QuyÕt ®Þnh sè 293/NNKNNL/Q§ cña Bé NN & PTNT vÒ viÖc ban hµnh “§Þnh møc vËt t­ kü thuËt chñ yÕu trong ch­¬ng tr×nh khuyÕn l©m”. - Ngµy 2/10/1996 QuyÕt ®Þnh sè 1696/NN-TC/Q§ cña Bé tr­ëng Bé NN & PTNT vÒ nhiÖm vô quyÒn h¹n cô thÓ vµ tæ chøc bé m¸y cña Côc KN&KL. - Ngµy 10/11/1998 Bé ChÝnh trÞ ra NghÞ quyÕt 6 kho¸ VIII vÒ mét sè vÊn ®Ò ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. Néi dung chñ yÕu cña nghÞ quyÕt lµ ®Èy m¹nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong n«ng th«n; chÝnh s¸ch vÒ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ; chÝnh s¸ch vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ; chÝnh s¸ch vÒ ®Çu t­, tÝn dông vµ thÞ tr­êng vµ mét sè chÝnh s¸ch x· héi. - Th¸ng 4 n¨m 2002 Bé NN & PTNT ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Trung t©m khuyÕn n«ng Trung ­¬ng trùc thuéc Côc khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m chuyªn lµm nhiÖm vô khuyÕn n«ng. Tr­íc t×nh h×nh míi vµ nhu cÇu cña s¶n xuÊt ngµy 18 th¸ng 7 n¨m 2003 chÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 86 /CP cho phÐp t¸ch Côc KhuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m thµnh hai ®¬n vÞ trùc thuéc Bé NN & PTNT ®ã lµ Trung t©m khuyÕn n«ng quèc gia, chuyªn lµm nhiÖm vô sù nghiÖp khuyÕn n«ng vµ Côc N«ng nghiÖp chuyªn lµm nhiÖm vô qu¶n lý nhµ n­íc vÒ trång trät vµ ch¨n nu«i. - Th¸ng 7 n¨m 2008, Hội nghị BCH Trung ­¬ng ®¶ng lÇn thø 7 ra NghÞ quyÕt sè 26-NQ/T¦ "VÒ n«ng nghiÖp, n«ng d©n vµ n«ng th«n".NghÞ quyÕt ®¸nh gi¸ vµ tæng kÕt l¹i nh÷ng thµnh tùu còng nh­ nh÷ng h¹n chÕ vµ yÕu kÐm vÒ n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ n«ng d©n n­íc ta sau h¬n hai m­¬i n¨m ®æi míi. §ång thêi nghÞ quyÕt ®­a ra nh÷ng quan ®iÓm, môc tiªu, nhiÖm vô vµ c¸c gi¶i ph¸p cho nh÷ng n¨m tíi; NghÞ quyÕt Trung ­¬ng nhÊn m¹nh: N«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n lu«n cã vÞ trÝ quan träng, lµ c¬ së vµ lùc l­îng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi bÒn v÷ng, æn ®Þnh chÝnh trÞ, ®¶m b¶o an ninh, quèc phßng; gi÷ g×n, ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc vµ b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i. Trong mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a n«ng nghiÖp, n«ng d©n vµ n«ng th«n, n«ng d©n lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. [15] Nh­ vËy chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®èi víi n«ng l©m nghiÖp nãi chung, c«ng t¸c KN&KL nãi riªng, tuú tõng giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ, tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt mµ ®· ban hµnh nh÷ng chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch. NÕu c¸c chÝnh s¸ch phï hîp sÏ cã t¸c dông kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ ng­îc l¹i sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt. Tr­íc sù chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng nh÷ng chñ tr­¬ng ®ã vÒ c¬ b¶n ®· ®­a nÒn n«ng nghiÖp tõ tù cung, tù cÊp nhanh chãng cã ®­îc s¶n phÈm hµng ho¸ (xuÊt khÈu g¹o, cµ phª, chÌ, c¸c s¶n phÈm ngµnh ch¨n nu«i…) [2]. 2.1.2 Lý luËn c¬ b¶n vÒ kinh tÕ n«ng hé 2.1.2.1 C¸c kh¸i niÖm a) Hé gia ®×nh Dùa trªn quan ®iÓm vÒ hé trong tõ ®iÓn ng«n ng÷ Mü (Oford Fress - 1987), nhiÒu nhµ khoa häc nh­ Gree Me (1988), Traian«p (1996), NguyÔn V¨n Hu©n (1999) ®Òu cho r»ng "Hé lµ mét nhãm ng­êi cã cïng huyÕt téc hay kh«ng cïng huyÕt téc, cïng sèng chung mét m¸i nhµ, ¨n chung mét m©m c¬m, cïng tiÕn hµnh s¶n xuÊt chung vµ cã chung mét ng©n quü..." Nh­ vËy, ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña hé lµ: 1. Hé lµ mét tËp hîp chñ yÕu vµ phæ biÕn cña nh÷ng thµnh viªn cã chung huyÕt thèng (c¸ biÖt còng cã nh÷ng thµnh viªn cña hé kh«ng ph¶i chung huyÕt thèng nh­ con nu«i, ng­êi t×nh nguyÖn vµ ®­îc sù ®ång ý cña c¸c thµnh viªn trong hé c«ng nhËn cïng chung ho¹t ®éng kinh tÕ l©u dµi...). 2. Hé nhÊt thiÕt ph¶i lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ (chñ thÓ kinh tÕ), cã nguån lao ®éng vµ ph©n c«ng lao ®éng chung, cã vèn vµ ch­¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh chung, lµ ®¬n vÞ võa s¶n xuÊt, võa tiªu dïng, cã ng©n quÜ chung vµ ®­îc ph©n phèi theo lîi Ých tháa thuËn cã tÝnh chÊt gia ®×nh. hé kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ ®ång nhÊt mµ hé cã thÓ thuéc thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, t­ nh©n, tËp thÓ, nhµ n­íc... 3. Hé lµ mét ®¬n vÞ c¬ b¶n cña x· héi, hay nh­ chóng ta th­êng nãi gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi. VËy vÉn ph¶i ®ång thêi kh¼ng ®Þnh vai trß cña hé ®èi víi x· héi vµ nh­ vËy hé sÏ kh«ng chØ lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ ®¬n thuÇn. b) Hé n«ng d©n Tõ kh¸i niÖm hé gia ®×nh mµ nhiÒu nhµ kinh tÕ- x· héi nh­ Frank Ellis(1993); A.V Traianop(1996); Lª §×nh Th¾ng (1993) khi nghiªn cøu trong n«ng nghiÖp ®Òu thèng nhÊt cho r»ng Hé n«ng d©n lµ c¸c hé gia ®×nh lµm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ cã c¸c ®Æc tr­ng sau: - Hé n«ng d©n lµ nh÷ng hé sèng ë n«ng th«n, cã ngµnh nghÒ s¶n xuÊt chÝnh lµ n«ng nghiÖp, nguån thu nhËp vµ sinh sèng chñ yÕu b»ng nghÒ n«ng. Ngoµi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp, hé n«ng d©n cßn tham gia c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp (nh­ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô, th­¬ng m¹i...). - Hé n«ng d©n lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, võa lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt võa lµ mét ®¬n vÞ tiªu dïng, ®ã lµ ®iÒu kh¼ng ®Þnh. Tuy vËy, kinh tÕ hé n«ng d©n th­êng n»m trong hÖ thèng kinh tÕ lín h¬n, chñ yÕu ®Æc tr­ng bëi sù tham gia côc bé vµo c¸c thÞ tr­êng vµ cã xu h­íng ho¹t ®éng víi møc ®é kh«ng hoµn h¶o cao. Nh­ vËy hé n«ng d©n kh«ng thÓ lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp tuyÖt ®èi vµ toµn n¨ng, mµ cßn ph¶i phô thuéc vµo hÖ thèng kinh tÕ lín h¬n cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Khi tr×nh ®é ph¸t triÓn lªn møc cao cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, thÞ tr­êng x· héi cµng më réng vµ ®i vµo chiÒu s©u, th× c¸c hé n«ng d©n cµng phô thuéc nhiÒu h¬n vµo hÖ thèng kinh tÕ réng lín kh«ng chØ trong ph¹m vi mét vïng, mét n­íc. §iÒu nµy cµng cã ý nghÜa ®èi víi c¸c hé n«ng d©n n­íc ta trong t×nh h×nh hiÖn nay. c) Kinh tÕ hé n«ng d©n Cã nhiÒu ý kiÕn vÒ néi dung nµy, chóng t«i thÊy, kinh tÕ hé n«ng d©n lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ c¬ së cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, trong ®ã c¸c nguån lùc nh­ ®Êt ®ai, lao ®éng, tiÒn vèn vµ t­ liÖu s¶n xuÊt ®­îc coi lµ cña chung ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt, cã chung ng©n quü, ngñ chung mét nhµ, ¨n chung, mäi quyÕt ®Þnh trong s¶n xuÊt – kinh doanh vµ ®êi sèng lµ tuú thuéc, vµo chñ hé, ®­îc nhµ n­íc thõa nhËn, hç trî vµ t¹o ®IÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn. V× lý do hé kh«ng tuyÓn dông lao ®éng nªn kh«ng cã kh¸i niÖm tiÒn l­¬ng vµ kh«ng tÝnh ®­îc lîi nhuËn, ®Þa t« vµ lîi tøc. N«ng hé chØ cã thu nhËp chung cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §ã lµ gi¸ trÞ thu ®­îc hµng n¨m cña hé trõ ®i chi phÝ mµ hé ®· bá ra cho s¶n xuÊt - kinh doanh. Tr­íc ®©y quan niÖm, kinh tÕ n«ng hé lµ kinh tÕ cña hé lµm n«ng nghiÖp bao gåm c¶ n«ng – l©m – ng­ nghiÖp, nh­ng hiÖn nay chóng ta cã thÓ thÊy r»ng kinh tÕ n«ng hé lµ kinh tÕ cña hé sèng ë n«ng th«n, bao gåm c¶ thu tõ n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp. Kinh tÕ hé n«ng d©n cã c¸c ®Æc tr­ng sau: Cã sù thèng nhÊt chÆt chÏ gi÷a quyÒn së h÷u víi qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Lao ®éng qu¶n lý vµ lao ®éng trùc tiÕp cã sù g¾n bã chÆt chÏ, trong n«ng hé mäi ng­êi th­êng g¾n bã chÆt chÏ víi nhau theo quan hÖ huyÕt thèng, kinh tÕ n«ng hé l¹i tæ chøc víi quy mé nhá h¬n c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp n«ng nghiÖp kh¸c nªn sù viÖc ®iÒu hµnh s¶n xuÊt vµ qu¶n lý còng ®¬n gi¶n, gän nhÑ. Trong n«ng hé chñ hé th­êng võa lµ ng­êi ®iÒu hµnh qu¶n lý s¶n xuÊt, ®ång thêi l¹i lµ ng­êi trùc tiÕp tham gia lao ®éng s¶n xuÊt nªn tÝnh thèng nhÊt gi÷a lao ®éng qu¶n lý vµ lao ®éng trùc tiÕp rÊt cao. Kinh tÕ n«ng hé cã kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ tù ®iÒu chØnh rÊt cao. Cã sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt víi lîi Ých cña ng­êi lao ®éng. Kinh tÕ n«ng hé lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt cã quy m« nhá nh­ng hiÖu qu¶. Kinh tÕ n«ng hé sö dông søc lao ®éng vµ tiÒn vèn cña hé lµ chñ yÕu. 2.1.2.2 Nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn kinh tÕ hé n«ng d©n Kinh tÕ hé n«ng d©n phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè. Ng­êi ta th­êng chia thµnh 4 nhãm chÝnh lµ: *Nhãm yÕu tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh­: vÞ trÝ ®Þa lý, khÝ hËu thêi tiÕt vµ m«i tr­êng sinh th¸i, chÊt l­îng ®Êt ®ai, ®Þa h×nh, thuû v¨n. * Nhãm yÕu tè x· héi, bao gåm: giíi, ®é tuæi, nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é, phong tôc tËp qu¸n. * Nhãm yÕu tè kinh tÕ - kü thuËt, bao gåm: vèn, tµi s¶n, thÞ tr­êng, kü thuËt canh t¸c, tiÕn bé kü thuËt míi. * Nhãm yÕu tè chÝnh s¸ch, chñ yÕu lµ c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« nh­: c¸c chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ hé: ®Êt, khuyÕn n«ng, tÝn dông, thÞ tr­êng. *Nhãm yÕu tè vÒ kinh tÕ vµ tæ chøc qu¶n lý: tr×nh ®é häc vÊn vµ kü n¨ng lao ®éng, vèn, c«ng cô s¶n xuÊt, c¬ së h¹ tÇng, thÞ tr­êng, h×nh thøc vµ møc ®é liªn kÕt hîp t¸c trong c¸c mèi quan hÖ s¶n xuÊt kinh doanh C¸c chØ tiªu thÓ hiÖn kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ hé n«ng d©n th­êng dïng lµ: Tæng thu vµ c¬ cÊu tæng thu cña hé. Tæng chi vµ c¬ cÊu chi tiªu Møc thu nhËp b×nh qu©n/khÈu/th¸ng t¨ng lªn. Møc chi tiªu b×nh qu©n/1 khÈu/th¸ng t¨ng lªn. Sè hé kh¸ t¨ng, sè hé nghÌo gi¶m Sè hé thuÇn n«ng gi¶m, sè hé chuyªn, kiªm t¨ng lªn Chi phÝ ®Çu t­ cho SXKD ngµy cµng nhiÒu 2.1.2.3 Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ n«ng hé víi c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng Thùc tÕ nhiÒu n¨m ë nhiÒu n­íc ®· chøng minh r»ng nh÷ng thµnh tùu cña kinh tÕ hé ®¹t ®­îc lµ do c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt ®­a l¹i th«ng qua c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. KhuyÕn n«ng h­íng dÉn cho n«ng d©n nh÷ng tiÕn bé kü thuËt míi, x©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn. Ngoµi ra, khuyÕn n«ng cßn gióp hä liªn kÕt víi nhau ®Ó chèng thiªn tai, tiªu thô s¶n phÈm, hiÓu biÕt c¸c chÝnh s¸ch luËt lÖ cña nhµ n­íc, gióp ng­êi n«ng d©n ph¸t triÓn kh¶ n¨ng tù qu¶n lý, ®iÒu hµnh, tæ chøc c¸c ho¹t ®éng x· héi nh­ thÕ nµo cho ngµy cµng tèt h¬n, ph¸t triÓn bÒn v÷ng h¬n. Thùc tÕ còng cho thÊy khuyÕn n«ng kh«ng ph¶i lu«n mang l¹i th¾ng lîi ë bÊt cø ®Þa ph­¬ng nµo vµ bÊt cø thêi ®iÓm nµo, thËm chÝ cßn ph¶n t¸c dông. KhuyÕn n«ng chØ cã thÓ thµnh c«ng nÕu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vµ lîi Ých cña ng­êi tiÕp nhËn khoa häc kü thuËt ®ã, trong ®ã viÖc kÕt hîp gi÷a c¸c kiÕn thøc hµn l©m vµ kiÕn thøc b¶n ®Þa lµ rÊt quan träng. Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ n«ng hé víi c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng ®­îc thÓ hiÖn râ h¬n trong s¬ ®å sau: S¬ ®å 2.5: M« pháng mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ hé n«ng d©n víi khuyÕn n«ng (theo Chanoch Jacobsen, 1996) Nh­ vËy gi÷a khuyÕn n«ng víi ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé cã mèi quan hÖ chÆt chÏ. Trong mèi quan hÖ nµy khuyÕn n«ng ®­îc coi nh­ lµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé vµ còng lµ mét c«ng cô, ph­¬ng tiÖn h÷u hiÖu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ó khuyÕn n«ng thùc sù trë thµnh cÇu nèi v÷ng ch¾c, mét c«ng cô ph¸t triÓn vµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn th× c¸c ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng­êi d©n tham gia còng gi÷ mét vai trß hÕt søc quan träng trong khuyÕn n«ng. 2.2 Thùc tiÔn vÒ tiÕp cËn khuyÕn n«ng cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n 2.2.1 Thùc tiÔn vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam a) Trªn thÕ giíi KhuyÕn n«ng trªn thÕ giíi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ thêi kú Phôc h­ng (ThÕ kû XIV) khi khoa häc b¾t ®Çu øng dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn. Khëi ®Çu lµ Rabelais (1493-1553) - mét thÇy thuèc vµ còng lµ nhµ gi¸o ng­êi Ph¸p ®· chñ tr­¬ng g¾n liÒn nhµ tr­êng víi thùc tiÔn. Tõ khi h×nh thµnh ®Õn nay, KhuyÕn n«ng ®· ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp thÕ giíi vµ ngµy cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh vai trß ®ã lµ kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi nÒn n«ng nghiÖp cña bÊt kú quèc gia nµo. HiÖn nay, n«ng nghiÖp tÊt c¶ c¸c n­íc ®Òu cã hÖ thèng khuyÕn n«ng chÝnh thøc. HÇu hÕt trong Bé N«ng nghiÖp c¸c n­íc ®Òu cã Côc KhuyÕn n«ng hoÆc Trung t©m KhuyÕn n«ng Quèc gia. Theo b¸o c¸o cña Swanson vµ Rassi trong cuèn Niªn gi¸m quèc tÕ vÒ hÖ thèng khuyÕn n«ng Quèc gia vµo n¨m 1981, hÖ thèng khuyÕn n«ng Quèc gia ®· tån t¹i ë 104 n­íc vµo thêi gian ®ã. Tæng sè nh©n viªn khuyÕn n«ng cña c¸c tæ chøc nµy lµ 290.252 ng­êi, ch­a kÓ c¸c nh©n viªn khuyÕn n«ng lµm viÖc trong c¸c dù ¸n vµ c¸c tæ chøc t­ nh©n vµ phi chÝnh phñ, con sè thùc cña nh©n viªn khuyÕn n«ng cßn lín h¬n nhiÒu [8, 24]. Bªn c¹nh ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ, c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh bëi c¸c ®¹i lý cña Ng©n hµng n«ng nghiÖp, c¸c nhµ cung cÊp ®Çu vµo (h¹t gièng, ph©n bãn, thøc ¨n ch¨n nu«i,..), c¸c tæ chøc t­ nh©n tù nguyÖn, c¸c nhãm t«n gi¸o vµ c¶ c¸c h·ng t­ nh©n vµ nhµ n­íc thu mua s¶n phÈm cña n«ng d©n. Nguån gèc cña c¸c tæ chøc khuyÕn n«ng hiÖn nay cã thÓ b¾t nguån tõ c¸c gi¸o viªn l­u ®éng cña c¸c tr­êng n«ng nghiÖp, c¸c héi lµm v­ên, c¸c héi céng ®ång n«ng th«n, hay tõ c¸c ban chÝnh quyÒn ®­îc lËp ra ®Ó nhËp khÈu c¸c c©y trång míi hay ng¨n chÆn dÞch bÖnh c©y trång vµ vËt nu«i. - Nh÷ng ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ë ch©u ¢u, Uc, Niu Dil©n vµ Canada cã khuynh h­íng gièng nh­ ë Mü, nh­ng tæ chøc cña hä ®· ph¸t triÓn vµ cã phÇn kh¸c nhau. Tæ chøc ®ßi hái c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng b¾t nguån tõ nh÷ng héi n«ng nghiÖp. Trong mét sè tr­êng hîp nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®· ®­îc ®Æt trong c¬ quan cña Bé n«ng nghiÖp. - KhuyÕn n«ng ë Th¸i Lan ®­îc h×nh thµnh chËm, m·i ®Õn n¨m 1967 míi cã. Tuy chËm nh­ng ®­îc ChÝnh phñ quan t©m, ®Çu t­ c¸n bé vµ kinh phÝ ho¹t ®éng, n¨m 1992 Th¸i Lan cã kho¶ng 15.196 c¸n bé khuyÕn n«ng, trong ®ã 11.933 ng­êi lµ c¸n bé biªn chÕ vµ 3.263 ng­êi c¸n bé hîp ®ång. - ë In®«nªxia, lµ mét trong c¸c n­íc lín trªn thÕ giíi víi diÖn tÝch trªn 1,9 triÖu km2 vµ d©n sè trªn 200 triÖu ng­êi. In®«nªxia cã nguån tµi nguyªn phong phó n._.®oµn thanh niªn, Héi phô n÷, .... ViÖc x· héi ho¸ cung cÊp dÞch vô KN lµ cÇn thiÕt tuy nhiªn cÇn ph¶i tËp trung. Phång N«ng nghiÖp huyÖn ph¶i lµ ®¬n vÞ qu¶n lý nhµ n­íc vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ x©y dùng chÝnh s¸ch, chiÕn l­îc vµ ®Þnh h­íng trong cung cÊp dÞch vô trong n«ng nghiÖp. V× vËy, cÇn x©y dùng chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch tæng thÓ, thèng nhÊt trong qu¶n lý kinh phÝ khuyÕn n«ng trªn ®Þa bµn huyÖn. Víi môc tiªu t¨ng c­êng kinh phÝ ho¹t ®éng cho c«ng t¸c KN, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó KNV ph¸t huy c¸c kiÕn thøc, n¨ng lùc hiÖn cã phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn NN-NT. §Ó t¨ng c­êng ®Çu t­ kinh phÝ cho khuyÕn n«ng theo chóng t«i cÇn thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p sau: - §Èy m¹nh c«ng t¸c x· héi ho¸ khuyÕn n«ng nh»m huy ®éng kinh phÝ tõ nhiÒu nguån: Ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¸ nh©n, tæ chøc, doanh nghiÖp, ViÖn, Tr­êng,... cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. - Phèi hîp víi c¸c tæ chøc tÝn dông nh­: Ng©n hµng N«ng nghiÖp &PTNT, Ng©n hµng ChÝnh s¸ch x· héi, QuÜ tÝn dông nh©n d©n, QuÜ t¹o viÖc lµm…, nh»m t¨ng thªm nguån vèn vay víi l·i suÊt ­u ®·i cho c¸c hé n«ng d©n ®Ó ®­a tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt. - UBND huyÖn: bè trÝ kinh phÝ bæ sung cho Tr¹m KN huyÖn vµ KNV c¬ së, Ýt nhÊt lµ 250 triÖu/n¨m. - UBND c¸c x· cã ®iÒu kiÖn bè trÝ ng©n s¸ch cho KNVCS tæ chøc c¸c ho¹t ®éng KN cho n«ng d©n ®Þa ph­¬ng. * §èi víi c¸c hé n«ng d©n (5) T¨ng c­êng tËp huÊn n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc cho n«ng d©n Môc ®Ých cña t¨ng c­êng tËp huÊn n©ng cao nhËn thøc cho n«ng d©n nh»m bæ sung th­êng xuyªn c¸c kiÕn thøc kh«ng chØ vÒ KHKT mµ cßn vÒ KHKT míi ®Æc biÖt lµ kiÕn thøc vÒ kinh tÕ - x· héi, thÞ tr­êng vµ qu¶n trÞ kinh doanh. Thùc tÕ hiÖn nay, viÖc tËp huÊn cña c¸n bé khuyÕn n«ng c¬ së th­êng theo chñ ®Ò, néi dung ®­îc ¸p ®Æt s½n tõ c¸c ®¬n vÞ, c¸ nh©n cÊp kinh phÝ, kh«ng c¨n cø vµo nhu cÇu cña ng­êi d©n. V× thÕ c¸c buæi tËp huÊn chØ lµ sù truyÒn ®¹t th«ng tin mét chiÒu, buån tÎ, Ýt t¸c dông. §Ó n©ng cao ®­îc nhËn thøc cña n«ng d©n, theo chóng t«i hµng n¨m cÇn ph¶i t¨ng c¬ héi tiÕp nhËn th«ng tin cho ng­êi d©n, th«ng qua trao ®æi th«ng tin hai chiÒu. Chñ ®Ò tËp huÊn nªn tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc mµ n«ng d©n th­êng gÆp nh­: c¸c kü thuËt trång trät, ch¨n nu«i phßng vµ ch÷a bÖnh cho gia sóc, gia cÇm, c¸ch lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ hé n«ng d©n, kü n¨ng marketing.v.v. Do vËy KhuyÕn n«ng viªn ph¶i ®iÒu tra ®¸nh gi¸ nhu cÇu, chuÈn bÞ tµi liÖu, mÉu vËt, c¸c h×nh ¶nh minh häa vµ tiªu b¶n ®Ó truyÒn ®¹t vµ thùc hµnh. Víi néi dung míi “lÊy ng­êi d©n lµm träng t©m”. L©u nay c«ng t¸c båi d­ìng tËp huÊn khuyÕn n«ng chØ ®­îc chó ý ë c¸c kh©u chuÈn bÞ néi dung, ®Þa ®iÓm, kinh phÝ cho tËp huÊn. Cßn kÕt qu¶ cña viÖc båi d­ìng tËp huÊn thÕ nµo ch­a ®­îc quan t©m chó ý, ch­a ®­îc ®¸nh gi¸ ®Ó rót kinh nghiÖm cho c¸c lÇn tËp huÊn sau. Do vËy, sau mçi kho¸ båi d­ìng tËp huÊn cÇn ph¶i ®­îc ®¸nh gi¸ cô thÓ th«ng qua c¸c phiÕu th¨m dß víi nh÷ng c©u hái mang tÝnh gîi më. §¸nh gi¸ trong tËp huÊn lµ viÖc c«ng nhËn gi¸ trÞ cña mét c«ng viÖc hay mét nç lùc mµ ng­êi tham gia tËp huÊn ®· thùc hiÖn ®­îc. Còng nh­ c¸c ho¹t ®éng kh¸c, tËp huÊn muèn n©ng cao chÊt l­îng th× kh«ng thÓ bá qua c«ng t¸c ®¸nh gi¸, ®¸nh gi¸ sÏ gióp cho häc viªn nhËn thøc vÒ b¶n th©n tèt h¬n, gióp cho tËp huÊn viªn c¶i thiÖn ®­îc ph­¬ng ph¸p s­ ph¹m, gi¸o cô vµ ph­¬ng thøc tæ chøc. Ngoµi ra, ®¸nh gi¸ cßn cung cÊp cho häc viªn, tËp huÊn viªn vµ nh÷ng ng­êi quan t©m ra c¸c quyÕt ®Þnh sÏ ®µo t¹o ai? ®µo t¹o nh­ thÕ nµo? thËm chÝ cho phÐp hä tiÕp tôc hay t¹m dõng ho¹t ®éng ®µo t¹o. Cã nhiÒu lo¹i ®¸nh gi¸ trong tËp huÊn, trong ph¹m vi tæ chøc tËp huÊn ®¸nh gi¸ bao gåm: §¸nh gi¸ nhu cÇu tËp huÊn; §¸nh gi¸ häc viªn; §¸nh gi¸ ph­¬ng ph¸p tËp huÊn; §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña tËp huÊn. Kh©u nµy tõ tr­íc ®Õn nay Ýt ®­îc chó ý, hÇu hÕt c¸c líp tËp huÊn, båi d­ìng kÕt thóc mµ kh«ng cã nh÷ng ®¸nh gi¸ ph¶n håi. Do vËy viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®µo t¹o tËp huÊn cã t¸c dông kh¼ng ®Þnh nh÷ng viÖc ®· lµm ®­îc vµ ch­a lµm ®­îc trong tËp huÊn khuyÕn n«ng. (6) Liªn kÕt, hîp t¸c gi÷a c¸c nhãm n«ng d©n theo h­íng tæ hîp t¸c hoÆc HTX chÕ biÕn vµ tiªu thô. V× muèn s¶n xuÊt hµng ho¸ th× n«ng d©n ph¶i t¹o ra mét l­îng hµng ho¸ ®ñ nhiÒu ®¶m c¶ vÒ khèi l­îng vµ chÊt l­îng. Bªn c¹nh ®ã muèn ¸p dông KHKT th× ph¶i triÓn khai trªn mét quy m« ®ñ lín. Môc ®Ých cña liªn kÕt c¸c nhãm hé n«ng d©n theo h­íng tæ hîp t¸c hoÆc HTX lµ t¨ng cêng sù hîp t¸c trong SX ®Ó huy ®éng nguån lùc vµ SX ®¸p øng nhu cÇu TT. Néi dung nªn tËp trung vµo - Hîp t¸c vÒ vèn, KT - SX ®¸p øng nhu cÇu TT(®¶m b¶o chÊt lîng vµ KL s¶n phÈm, n¨ng cao hiÖu qu¶ inh tÐ.., §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, chóng ta nªn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p sau: - ChÝnh quyÒn cÊp x· cÇn vËn ®éng bµ con n«ng d©n ®Ò cö nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é n¨ng lùc cao vµo Ban vËn ®éng h×nh thµnh THT hay HTX. - §Ò cö nh÷ng ng­êi cã t©m quyÕt, cã nhËn thøc vÒ kinh tÕ hîp t¸c vµ cã uy tÝn vµ kh¶ n¨ng vËn ®éng trong céng ®ång, tèi thiÓu lµ 3 ng­êi. Tæ viªn lµ c¸ nh©n tõ ®ñ 18 tuæi trë lªn cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù. - X¸c lËp danh s¸ch nh÷ng ng­êi cã nhu cÇu tham gia tæ hîp t¸c hoÆc Hîp t¸c x· - Tæ chøc hé nghÞ thµnh lËp - §¨ng ký kinh doanh(nÕu cÇn) - X©y dùng Hîp ®ång hîp t¸c - §¹i diÖn cña tæ hîp t¸c lµ Tæ tr­ëng do c¸c tæ viªn cö ra. Tæ hîp t¸c bÇu tæ tr­ëng, tæ phã ( nÕu tæ cã nhiÒu tæ viªn vµ thÊy cÇn cã tæ phã) Th­ ký tæ ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ghi chÐp ( th­êng chän ng­êi am hiÓu vÒ kÕ to¸n, sæ s¸ch...) häp vµ bµn ph­¬ng thøc ho¹t ®éng. Tæ hîp t¸c chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù b»ng tµi s¶n cña tæ; nÕu tµi s¶n kh«ng ®ñ ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô chung cña tæ th× tæ viªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi theo phÇn t­¬ng øng víi phÇn ®ãng gãp b»ng tµi s¶n riªng cña m×nh. - KN c¬ së th­êng xuyªn gióp hä vÒ kü n¨ng ph¸p triÓn HTX - Thùc hiÖn qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ nh©n réng 5. KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ 5.1 KÕt luËn Nghiªn cøu kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c DVKN cña hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m chóng t«i cã mét sè kÕt luËn sau: 1. DVKN cã vai trß rÊt quan träng trong hç trî ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung vµ trong ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé nãi riªng. KhuyÕn n«ng Gia L©m ®· gãp phÇn ®­a nhanh tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt, më réng diÖn tÝch, t¨ng n¨ng suÊt, n©ng cao s¶n l­îng vµ chÊt l­îng hµng n«ng s¶n, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, trong thêi gian tíi cÇn ®æi míi ph­¬ng ph¸p, néi dung ho¹t ®éng khuyÕn n«ng theo h­íng lÊy n«ng d©n lµm träng t©m. 2. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn DVKN ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c tiªu chÝ nh­ nhËn thøc cña n«ng d©n vÒ khuyÕn n«ng, th¸i ®é tham gia, môc ®Ých, møc ®é sö dông DVKN vµ th«ng tin khuyÕn n«ng cho c¸c hé n«ng d©n. C¸c tiªu chÝ nµy khi ®¸nh gi¸ ®· sö dông c¸ch cho ®iÓm theo møc ®é cho tõng tiªu chÝ vµ tÝnh to¸n tæng, hîp chóng th«ng qua chØ sè WAI. 3. KÕt qu¶ tiÕp cËn c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cña hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m t­¬ng ®èi cao. ChØ sè WAI ®¹t ®­îc lµ 0,68. Trong 3 x· ®¹i diÖn Cæ Bi chØ sè WAI cao nhÊt (0,74). Kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c DVKN cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn thu nhËp cña c¸c hé n«ng d©n. X· cã chØ sè WAI cao th× sù chªnh lÖch vÕ thu nhËp cµng thÊp. 4. Thùc tr¹ng tiÕp cËn c¸c DVKN cña n«ng d©n huyÖn Gia L©m lµ t­¬ng ®èi cao (WAI = 0,68) nh­ng vÉn cßn béc lé nh÷ng h¹n chÕ nh­ c¸c DVKN ch­a xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ng­êi d©n, ng­êi d©n vÉn thô ®éng trong tiÕp cËn, néi dung cßn bã hÑp vÒ kü thuËt, ph­¬ng ph¸p vÉn mang tÝnh ¸p ®Æt tõ trªn xuèng... 5. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng tíi kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c DVKN cña hé n«ng d©n lµ nguån lùc s¶n xuÊt cña hé, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, giíi, tuæi chñ hé, tr×nh ®é chñ hé, ngµnh nghÒ s¶n xuÊt. Trong ®ã ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ tr×nh ®é cña chñ hé lµ nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng râ nÐt nhÊt. 6. §¸p øng h­íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ PTNT huyÖn Gia l©m th× c¸c hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m cÇn n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn DVKN theo h­íng chñ ®éng ®Ò xuÊt nhu cÇu, ¸p dông tiÕn bé KHKT, s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ liªn kÕt hîp t¸c. 7. §Ó n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c DVKN cña hé n«ng d©n huyÖn Gia L©m cÇn ¸p dông tèt s¸u gi¶i ph¸p lµ: kiÖn toµn m¹ng l­íi khuyÕn n«ng, n©ng cao n¨ng lùc cho c¸n bé khuyÕn n«ng c¬ së, x· héi ho¸ c«ng t¸c khuyÕn n«ng, t¨ng c­êng ®Çu t­ kinh phÝ, ®æi míi néi dung, ph­¬ng ph¸p tËp huÊn cho n«ng d©n vµ liªn kÕt hîp t¸c gi÷a c¸c nhãm hé. 5.2 KhuyÕn nghÞ * Víi Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT - Hoµn chØnh nh÷ng h­íng dÉn vÒ tæ chøc vµ qu¶n lý tæ chøc hÖ thèng khuyÕn n«ng ë tÊt c¶ c¸c cÊp, ®Ó thèng nhÊt viÖc x©y dùng hÖ thèng khuyÕn n«ng c¬ së. - Trung t©m KhuyÕn n«ng quèc gia x©y dùng vµ ban hµnh c¸c bé gi¸o tr×nh ®µo t¹o trong hÖ thèng khuyÕn n«ng. Thèng nhÊt tiªu chuÈn ®èi víi c¸n bé KN c¸c cÊp lµm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu vµ néi dung ®µo t¹o, båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é cho c¸n bé KN c¸c cÊp. * §èi víi UBND thµnh phè Hµ Néi - UBND thµnh phè sím bæ sung, x©y dùng vµ ban hµnh quy ®Þnh vÒ hÖ thèng tæ chøc, ®Þnh møc biªn chÕ, chÕ ®é phô cÊp tr¸ch nhiÖm cho hÖ thèng khuyÕn n«ng tõ huyÖn ®Õn c¬ së. - TØnh cã c¬ chÕ ®éng viªn, khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tham gia ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp, t¨ng c­êng thu hót c¸c nguån lùc ®Çu t­ cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. - Së N«ng nghiÖp vµ PTNT: t¨ng c­êng qu¶n lý, kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng khuyÕn n«ng trong tØnh, cã nh÷ng chØ ®¹o kÞp thêi ®Ó hÖ thèng khuyÕn n«ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. - N©ng cao n¨ng lùc cho hÖ thèng khuyÕn n«ng Gia L©m vÒ nguån nh©n lùc vµ c¬ së vËt chÊt phôc vô c«ng t¸c khuyÕn n«ng. - T¨ng c­êng kinh phÝ ho¹t ®éng cho hÖ thèng khuyÕn n«ng tõ cÊp huyÖn tíi c¬ së. * §èi víi UBND huyÖn - §Èy m¹nh c«ng t¸c x· héi ho¸ khuyÕn n«ng nh»m huy ®éng kinh phÝ tõ nhiÒu nguån cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng c¬ së. - T¨ng c­êng liªn kÕt víi c¸c ®¬n vÞ nghiªn cøu, ®µo t¹o, c¸c hiÖp héi ®oµn thÓ vµ c¸c doanh nghiÖp - Tuyển chọn những người có đủ năng lực, trình độ, phẩm chất đạo đức tham gia hoạt động khuyến nông cơ sở; quy hoạch cán bộ làm công tác khuyến nông trong huyện. T¹o ®iÒu kiÖn vÒ vËt chÊt vµ tæ chøc ®Ó c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng cã thÓ hoµn thµnh tèt nhÊt nhiÖm vô cña m×nh. * Đối với cấp xã - UBND xã cần quan tâm hơn công tác KN, bố trí có chỗ làm việc cho KNV cơ sở tại văn phòng UBND hoặc HTXNN, tạo điều kiện về máy vi tính và các trang thiết bị làm việc cho KNVCS. - Tạo điều kiện để KNV xã phối hợp với các tổ chức tại địa phương, các Trưởng thôn, bản trong quá trình triển khai các hoạt động khuyến nông. - Hỗ trợ KNV xã phát triển mạng lưới khuyến nông viên thôn bản, cộng tác viên khuyến nông, CLBKN. - Đầu tư kinh phí để KNV xã tổ chức các hoạt động khuyến nông cho nông dân tại địa phương. * §èi víi n«ng d©n huyÖn Gia L©m: N©ng cao nhËn thøc, chñ ®éng nghiªn cøu vµ tù ®óc rót kinh nghiÖm ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña s¶n xuÊt hµng ho¸. Tµi liÖu tham kh¶o TiÕng ViÖt B¸o c¸o th­êng niªn ngµnh n«ng nghiÖp n¨m 2007 Ban biªn tËp lÞch sö N«ng nghiÖp ViÖt Nam (1994), LÞch sö n«ng nghiÖp ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi; Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (2000), Mét sè chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch míi vÒ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thñy s¶n, thñy lîi vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, (2003), Dù ¸n Hç trî ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh t¹i Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT-VIE/98/004, B¸o c¸o Nghiªn cøu nhu cÇu n«ng d©n-VIE/98/004/B/01/99, B¸o c¸o dù ¸n, Hµ Néi Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, (2004), Dù ¸n Hç trî ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh t¹i Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT-VIE/02/016, B¸o c¸o Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng ë cÊp Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng, B¸o c¸o dù ¸n, Hµ Néi Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, (2005), KÕ ho¹ch ph¸t triÓn KhuyÕn n«ng gi÷a Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n vµ c¸c tØnh tham gia ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn ngµnh n«ng nghiÖp, Hµ Néi Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, (2005), Tæng kÕt ho¹t ®éng khuyÕn n«ng giai ®o¹n 1993-2005, Hµ Néi Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, (2006), QuyÕt ®Þnh vÒ viÖc phª duyÖt kÕ ho¹ch tæng thÓ tiÓu dù ¸n t¨ng c­êng n¨ng lùc c«ng t¸c khuyÕn n«ng, Hµ Néi; Trung t©m KhuyÕn n«ng KhuyÕn ng­ quèc gia,(2008), B¸o c¸o ®Ò ¸n Ph¸t triÓn KhuyÕn n«ng KhuyÕn ng­ ViÖt Nam (Giai ®o¹n 2009-2015 vµ ®Þnh h­íng 2020), Hµ Néi Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, (2007), §Ò ¸n Ph¸t triÓn khuyÕn n«ng ViÖt Nam thêi kú 2007-2015, B¸o c¸o ®Ò ¸n, Hµ Néi Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (1993), CÈm nang c«ng t¸c khuyÕn n«ng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi ChÝnh phñ, (2005), NghÞ ®Þnh sè 56/2005/N§-CP vÒ c«ng t¸c KhuyÕn n«ng, khuyÕn ng­, Hµ Néi Héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m (1998), NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi; Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (1993), CÈm nang c«ng t¸c khuyÕn n«ng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi L­¬ng TiÕn Khiªm, (2008), Nghiªn cøu nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cung cÊp dÞch vô c«ng trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ë NghÖ An, B¸o c¸o luËn v¨n Th¹c sü kinh tÕ, Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi Lª ThÞ B¨ng T©m (2006), “CÇn söa ®æi, bæ sung, hoµn thiÖn toµn bé c¬ chÕ ho¹t ®éng cña Ng©n hµng chÝnh s¸ch x· héi”. Th«ng tin Ng©n hµng chÝnh s¸ch x· héi, sè chuyªn san Ng« ThÞ ThuËn, (2005), Ph¸t triÓn n¨ng lùc tËp huÊn trong n«ng nghiÖp n«ng th«n, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi NghÞ quyÕt sè 26-NQ/T.¦ "VÒ n«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n" Phan Thanh Kh«i, (2006), ý nghÜa chÝnh trÞ-x· héi cña ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ViÖt Nam hiÖn nay, B¸o c¸o khoa häc, Hµ Néi Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi,(2005), CÈm nang vÒ c¸c ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn khuyÕn n«ng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi Trung t©m KhuyÕn n«ng KhuyÕn ng­ quèc gia,(2008), B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn ng­ n¨m 2007 vµ ®Þnh h­íng khuyÕn n«ng khuyÕn ng­ 2008, Hµ Néi. Trung t©m KhuyÕn n«ng Quèc gia, (2003), TuyÓn tËp b¸o c¸o tæng kÕt chØ ®¹o s¶n xuÊt vµ khuyÕn n«ng 2000 – 2003, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi Trung t©m KhuyÕn n«ng quèc gia, (2007), B¸o c¸o tæng kÕt ho¹t ®éng khuyÕn n«ng 2006 vµ triÓn khai kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng 2007, Hµ Néi. 42, 43 Trung t©m KhuyÕn n«ng Tù nguyÖn, Dù ¸n Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc n«ng th«n thùc hiÖn gi¶i ph¸p khuyÕn n«ng cã sù tham gia cña n«ng d©n nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña n«ng d©n nghÌo vµ s¶n xuÊt nhá t¹i ViÖt Nam, B¸o c¸o tæng kÕt dù ¸n, th¸ng 12/2008 v.. Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, (2007), §Ò ¸n Ph¸t triÓn khuyÕn n«ng ViÖt Nam thêi kú 2007-2015, B¸o c¸o ®Ò ¸n, Hµ Néi. v... Trung t©m KhuyÕn n«ng KhuyÕn ng­ quèc gia,(2008), B¸o c¸o ®Ò ¸n Ph¸t triÓn KhuyÕn n«ng KhuyÕn ng­ ViÖt Nam (Giai ®o¹n 2009-2015 vµ ®Þnh h­íng 2020), Hµ Néi. ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ n«ng nghiÖp, (2007), §iÒu tra dÞch vô trong n«ng nghiÖp, B¸o c¸o dù ¸n, Hµ Néi Website: SANRM(the sustainable agriculture and natural resourse management TiÕng Anh Anderson, J.R. and G. Feder, (2003), Rural Extension Services. World Bank Policy Research Working Paper 2976, Washington, D.C., February. FAO, (1998), Improving Agricultural Extension: A Reference Manual. Neuchatel Initiative Group, (2000), Guide for Monitoring, Evaluation and Joint Analyses of Prulistic Extension Support. Neuchatel Initiative Group, (2002), Common Framework for Financing Agricultural and Rural Extension, Uppsala, Sweden. The impact of agricultural extension on farm production in resettlement areas of Zimbabwe, January 2001,Trudy Owens, University of Oxford The Impact of Agricultural Extension Services: The Case of Grape Production in Argentina, Pedro Cerdorn-Infantes, Alessandro Maffioli and Diego Ubfal World Bank/USAID, (2002), Extension and Rural Development: a Convergence of Views on Institutional Approaches, International Worshop, Nov. 12-14, The World Bank, Washington, DC. Phô lôc Phô Lôc 1: C¸c ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng chñ yÕu Theo FAO, trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang cã 8 ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng chñ yÕu ®­îc ¸p dông sau: [Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi,(2005), CÈm nang vÒ c¸c ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn khuyÕn n«ng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi] Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng chung: TËp trung nhiÒu c¸n bé khuyÕn n«ng vµ chi ng©n s¸ch kh¸ lín ®Ó thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n khuyÕn n«ng. Ph­¬ng ph¸p nµy do Trung t©m khuyÕn n«ng tØnh ®iÒu hµnh, qu¶n lý. Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng chuyªn ngµnh: Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ®­îc c¸c c¬ quan chuyªn ngµnh x©y dùng, nã mang tÝnh chuyªn m«n cao ®­îc ¸p dông ë c¸c vïng chuyªn canh. ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy s¸t víi thùc tÕ do ®ã kü thuËt phï hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt, kÕt hîp ®­îc c«ng viÖc cung cÊp ®Çu vµo - ®Çu ra. ViÖc gi¸m s¸t ®­îc tiÕn hµnh chÆt chÏ, sè l­îng c¸n bé phô tr¸ch cÇn Ýt h¬n. Nh­îc ®iÓm lín nhÊt cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ quyÒn lîi cña ng­êi n«ng d©n ch­a ®­îc chó träng. Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ®µo t¹o vµ tham quan: Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cho n«ng d©n tham quan m« h×nh tr×nh diÔn ®· thùc hiÖn thµnh c«ng sau ®ã tËp huÊn cho n«ng d©n thùc hµnh theo m« h×nh. Theo ph­¬ng ph¸p nµy c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng ®­îc ®µo t¹o l¹i th­êng xuyªn do ®ã hä n¾m b¾t ®­îc tèt h¬n vÒ kü thuËt, kinh nghiÖm truyÒn ®¹t ®Õn c¸c hé n«ng d©n ®­îc n©ng cao, c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng c¬ së ®­îc gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬n vÒ mÆt kü thuËt. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó phôc vô cho x©y dùng m« h×nh tham quan vµ viÖc huÊn luyÖn ®­îc ¸p dông ®Çy ®ñ. §©y lµ ph­¬ng ph¸p phæ biÕn hiÖn nay do tÝnh thuyÕt phôc cao. Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cã sù tham gia cña ng­êi n«ng d©n (PRA) Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ®¸nh gi¸ cao trong viÖc ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cña m« h×nh. Ph­¬ng ph¸p nµy cã sù tham gia cña n«ng d©n dùa trªn c¬ së tÝch hîp kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm cña n«ng d©n s¶n xuÊt giái víi nh÷ng tiÕn bé kü thuËt do c¸n bé nghiªn cøu vµ c¸n bé khuyÕn n«ng mang l¹i cïng víi viÖc trî gióp vÒ vËt t­ vµ vèn. Nh»m gi¶i quyÕt khã kh¨n, bøc xóc do n«ng d©n ®¹t ra. ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ khi n«ng d©n tham gia trùc tiÕp, hä tham gia ®ãng gãp ý kiÕn ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p vµ ®éng viªn nh÷ng n«ng d©n kh¸c tham gia tÝch cùc, ®ång thêi ph­¬ng ph¸p nµy cã nh÷ng ch­¬ng tr×nh phï hîp víi quyÒn lîi cña n«ng d©n. Nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ mang tÝnh tù ph¸t, khã tËp trung vµo mét c¬ quan chuyªn tr¸ch, khã kiÓm tra qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ®«i khi thiÕu c¬ së khoa häc. Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng lËp dù ¸n: Lµ ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng mµ nguån tµi trî kinh phÝ do tæ chøc c¸ nh©n, n­íc ngoµi tµi trî sau khi cã sù tho¶ thuËn thèng nhÊt vÒ ch­¬ng tr×nh vµ néi dung víi ChÝnh phñ. ViÖc tuyÓn chän c¸n bé, ®Þa ®iÓm, kÕ ho¹ch do ng­êi cÊp kinh phÝ thùc hiÖn. Ph­¬ng ph¸p nµy cã ­u ®iÓm lín lµ nguån kinh phÝ t­¬ng ®èi lín, l¹i tËp trung vµo quy m« hÑp, thêi gian ng¾n, nªn dÔ ph¸t huy hiÖu qu¶. Nh­îc ®iÓm: dÔ x¶y ra hiÖn t­îng l·ng phÝ vµ thÊt tho¸t. Khi më réng ph¹m vi ¸p dông th­êng khã kh¨n v× vïng muèn më réng l¹i kh«ng cã ®iÒu kiÖn nh­ vïng dù ¸n. Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ph¸t triÓn hÖ thèng n«ng nghiÖp Lµ ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ®­a ®Õn cho ng­êi n«ng d©n nghÌo c¸i mµ hä cÇn ®ã lµ c¸c kü thuËt phï hîp, dùa trªn c¬ së lµ hÖ thèng sinh th¸i nh©n v¨n. Môc tiªu cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ cung cÊp trang bÞ cho c¸n bé khuyÕn n«ng b»ng c¸ch hä chuyÓn ®Õn cho n«ng d©n nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu quyÒn lîi cña ®a sè n«ng d©n trong ®iÒu kiÖn canh t¸c s¶n xuÊt cña tõng ®Þa ph­¬ng. ¦u ®iÓm: kÕt qu¶ ®· ®­îc nghiªn cøu nªn phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Þa ph­¬ng. Nh­îc ®iÓm: ®ßi hái l­îng c¸n bé nghiªn cøu lín, tèn thêi gian vµ kinh phÝ. Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cïng chÞu phÝ tæn. Theo ph­¬ng ph¸p nµy tÊt c¶ c¸c bªn tham gia vµ bªn h­ëng lîi cña dù ¸n ®Òu cã tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp mét phÇn phÝ tæn theo kiÓu Nhµ n­íc vµ nh©n d©n cïng lµm. Nh÷ng vïng n«ng d©n qu¸ nghÌo, tæ chøc khuyÕn n«ng nhµ n­íc cö c¸n bé xuèng ®Þa ph­¬ng gióp n«ng d©n häc tËp nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó hä ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. ChÝnh v× vËy mµ n«ng d©n s½n sµng chÞu mét phÇn phÝ tæn khi hä thÊy ch­¬ng tr×nh thiÕt thùc víi cuéc sèng cña hä. ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ n«ng d©n cïng tham gia ®ãng gãp kinh phÝ nªn hä chÞu tr¸ch nhiÖm víi ch­¬ng tr×nh, ®ång thêi phï hîp víi quyÒn lîi cña n«ng d©n. Nh­îc ®iÓm: khã gi¸m s¸t qu¶n lý c¸n bé, qu¶n lý tµi chÝnh. Ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng tæ chøc gi¸o dôc ®µo t¹o §©y lµ ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cã sù tham gia cña c¸c c¸n bé gi¶ng d¹y cña c¸c tr­êng ®¹i häc, trung häc chuyªn nghiÖp, d¹y nghÒ trong viÖc chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt ®Õn c¸c hé n«ng d©n. ¦u ®iÓm: T¹o cho c¸n bé gi¶ng d¹y cã ®iÒu kiÖn g¾n lý thuyÕt víi thùc tiÔn, lµ ®iÒu kiÖn ®­a c¸c kÕt qu¶ vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt. Tuy nhiªn nh­îc ®iÓm lµ: nÕu c¸n bé gi¶ng d¹y Ýt kinh nghiÖm hoÆc ng¹i khã sÏ lµm mÊt lßng tin ë n«ng d©n. Trªn ®©y lµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ®­îc tæ chøc n«ng l­¬ng thÕ giíi ®óc kÕt, mçi ph­¬ng ph¸p ®Òu cã ­u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm riªng trong c¸c ph­¬ng ph¸p nµy hç trî tèt cho nhau vµ ®Òu lµ ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc kh«ng chÝnh quy. Do vËy, c¸n bé khuyÕn n«ng ph¶i vËn dông mét c¸ch linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸p ®Ó h¹n chÕ nh÷ng nh­îc ®iÓm cña nh÷ng ph­¬ng ph¸p riªng, cã nh­ vËy kÕt qu¶ ®¹t ®­îc míi cao. Phô Lôb 2: Sö dông hÖ sè WAI §¸nh gi¸ møc ®é tiÕp cËn DVKN t¹i 3 X· B¶ng 1. §¸nh gi¸ møc ®é tiÕp cËn DVKN t¹i V¨n §øc Tiªu chÝ Sè hé ®tra % Møc ®é tiÕp cËn DVKN WAI RC % C % TB % T % RT % - NhËn thøc KN 35 100 11 16 7 0 1 0,805 - TËp huÊn KN 35 100 1 12 12 8 2 0,65 - XD m« h×nh tr×nh diÔn 35 100 0 4 1 2 28 0,291 - Th«ng tin KN 35 100 2 20 11 2 0 0,725 - T­ vÊn DVKN 35 100 4 25 4 1 1 0,84 - Giíi trong KN 35 100 2 29 4 0 0 0,788 B¶ng 2. §¸nh gi¸ møc ®é tiÕp cËn DVKN t¹i Cæ Bi Tiªu chÝ Sè hé ®tra % Møc ®é tiÕp cËn DVKN WAI RC % C % TB % T % RT % - NhËn thøc KN 30 100 6 18 5 1 0 0,79 - TËp huÊn KN 30 100 0 8 16 0 0 0,64 - XD m« h×nh tr×nh diÔn 30 100 0 14 6 5 5 0,59 - Th«ng tin KN 30 100 6 20 4 0 0 0,81 - T­ vÊn DVKN 30 100 0 17 5 7 1 0.65 - Giíi trong KN 30 100 17 12 1 0 0 0,96 B¶ng 3. §¸nh gi¸ møc ®é tiÕp cËn DVKNt¹i Yªn Th­êng Tiªu chÝ Sè hé ®tra % Møc ®é tiÕp cËn DVKN WAI RC % C % TB % T % RT % - NhËn thøc KN 35 100 5 25 3 2 0 0,78 - TËp huÊn KN 35 100 0 9 15 8 3 0,57 - XD m« h×nh tr×nh diÔn 35 100 0 1 0 3 31 0,23 - Th«ng tin KN 35 100 2 25 8 0 0 0,65 - T­ vÊn DVKN 35 100 0 29 3 1 2 0,73 - Giíi trong KN 35 100 8 25 2 0 0 0,72 Phô lôc 3: Xếp hạng ưu tiên các tổ chức cung cấp DVKN tại các xã đtra Bảng 4: Xếp hạng ưu tiên các tổ chức cung cấp DVKN trong xã Văn Đức Chỉ tiêu lựa chọn KN Nhà nước DN Viện NC Trường đại học Dự án qtế Tư nhân 1. Hình thức cung cấp 1 3 6 5 3 2 2. Về thời gian 5 3 4 6 2 1 3. Về thời điểm 3 2 5 6 4 1 4. Về nội dung 1 2 5 4 3 6 5. Về phương pháp 2 1 5 4 6 3 6. Về tài liệu 3 1 4 3 6 4 7. Về tổ chức 5 2 3 6 3 1 8. Chất lượng DVKN 3 2 5 4 6 1 9. Hiệu quả 2 5 4 1 6 3 Tổng 25 18 41 39 39 22 Xếp hạng ưu tiên 3 1 6 4 5 2 (Nguồn: Tổng hợp kết quả thảo luận nhóm với lãnh đạo địa phương) Bảng 5: Xếp hạng ưu tiên các tổ chức cung cấp DVKN trong xã Cổ Bi Chỉ tiêu lựa chọn KN Nhà nước DN Viện NC Trường đại học Dự án qtế Tư nhân 1. Hình thức cung cấp 1 3 6 5 3 2 2. Về thời gian 3 2 1 5 6 4 3. Về thời điểm 3 2 5 6 4 1 4. Về nội dung 1 2 5 4 3 6 5. Về phương pháp 2 3 5 4 6 1 6. Về tài liệu 2 1 4 5 6 3 7. Về tổ chức 1 2 3 5 6 3 8. Chất lượng DVKN 4 1 5 3 6 2 9. Hiệu quả 2 5 4 3 6 1 Tổng 19 21 38 40 46 23 Xếp hạng ưu tiên 1 2 4 54 6 3 (Nguồn: Tổng hợp kết quả thảo luận nhóm với lãnh đạo địa phương) Bảng 6: Xếp hạng ưu tiên các tổ chức cung cấp DVKN trong xã Yên Thường Chỉ tiêu lựa chọn KN Nhà nước DN Viện NC Trường đại học Dự án qtế Tư nhân 1. Hình thức cung cấp 1 3 6 5 3 2 2. Về thời gian 3 2 4 5 6 1 3. Về thời điểm 3 2 5 6 4 1 4. Về nội dung 1 2 5 4 3 6 5. Về phương pháp 1 3 5 4 6 2 6. Về tài liệu 3 1 4 5 6 2 7. Về tổ chức 3 2 3 5 6 1 8. Chất lượng DVKN 3 2 5 4 6 1 9. Hiệu quả 2 5 4 3 6 1 Tổng 20 22 41 41 46 17 Xếp hạng ưu tiên 2 3 5 4 6 1 (Nguồn: Tổng hợp kết quả thảo luận nhóm với lãnh đạo địa phương) ả thảo luận nhóm với lãnh đạo địa phương) Phô lôc 4: TÝnh WAI theo c¸c tiªu chÝ Néi dung Nh©n thøc KN THKN MHTD TTKN TVDV RC C Tb T RT WAI RC C Tb T RT WAI RC C Tb T RT WAI RC C Tb T RT WAI RC C Tb T RT WAI X· V¨n §øc 1. Theo ®k ktÕ Kh¸/giÇu 5 2 1 0 0 0.90 1 5 2 0 0 0.78 0 1 1 1 5 0.35 3 5 0 0 0 0.88 3 5 0 0 0 0.88 Tb 6 14 5 0 0 0.81 0 7 16 2 0 0.64 0 3 0 1 21 0.28 0 15 9 1 0 0.71 2 18 3 1 1 0.75 NghÌo 0 0 1 0 1 0.40 0 0 0 1 1 0.30 0 0 0 0 2 0.20 0 0 1 0 1 0.40 0 1 1 0 0 0.70 2. Theo giíi Nam 11 10 4 0 1 0.83 1 12 11 2 0.69 0 3 1 2 17 0.28 2 14 9 1 0 0.73 4 18 3 0 1 0.78 N÷ 0 6 3 0 0 0.73 0 0 6 3 0 0.53 0 1 0 8 0 0.44 0 6 2 1 0 0.71 0 7 1 1 0 0.73 3. Tuæi chñ hé 20 - 30 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 31 - 40 4 2 2 0 1 0.78 1 3 4 1 0 0.69 0 0 0 2 7 0.24 1 5 3 0 0 0.76 1 7 1 0 0 0.80 41 - 50 5 6 2 0 0 0.85 0 6 6 0 1 0.66 0 1 1 0 11 0.28 0 8 4 1 0 0.71 2 10 1 0 0 0.82 > 50 2 8 3 0 0 0.78 0 3 8 2 0 0.62 0 2 0 0 11 0.29 1 7 4 1 0 0.72 1 8 2 1 1 0.71 4. Tr×nh ®é CÊp I 0 2 2 0 0 0.70 0 0 3 1 0 0.55 0 1 0 0 3 0.35 0 3 1 0 0 0.75 0 3 1 0 0 0.75 CÊp II 5 11 3 0 1 0.79 0 7 10 2 1 0.63 0 2 1 1 16 0.29 0 12 7 1 0 0.71 0 16 3 1 0 0.75 CÊp III 4 3 2 0 0 0.84 1 3 5 0 0 0.71 0 0 0 9 0 0.40 0 5 4 0 0 0.71 2 6 0 0 1 0.78 Trªn cÊp III 2 0 0 0 0 1.00 0 2 0 0 0 0.80 0 0 0 1 1 0.30 2 0 0 0 0 1.00 2 0 0 0 0 1.00 5. Ngµnh nghÒ Hé thuÇn n«ng 4 4 4 0 1 0.75 1 3 8 1 0 0.66 0 2 0 0 11 0.29 1 7 5 0 0 0.74 1 12 1 0 0 0.86 Hé kiªm 7 12 3 0 0 0.84 0 9 10 2 1 0.65 0 2 1 1 18 0.28 1 13 6 2 0 0.72 3 14 3 1 1 0.75 Hé chuyªn 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - Cæ Bi 1. Theo ®k ktÕ Kh¸/giÇu 3 4 0 0 0 0.89 0 3 4 0 0 0.69 0 5 0 1 1 0.66 2 5 0 0 0 0.86 0 4 0 3 0 0.63 Tb 2 14 6 1 0 0.75 0 6 13 4 0 0.62 0 9 6 4 4 0.57 4 15 4 0 0 0.80 0 13 5 4 1 0.66 NghÌo 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2. Theo giíi Nam 5 9 5 0 0 0.80 0 6 10 3 0 0.63 0 9 5 1 4 0.60 5 10 4 0 0 0.81 0 10 4 5 0 0.65 N÷ 1 9 0 1 0 0.78 0 4 6 1 0 0.65 0 5 1 4 1 0.58 1 10 0 0 0 0.82 0 7 1 2 1 0.65 3. Tuæi chñ hé 20 - 30 0 1 0 0 0 0.80 0 0 1 0 0 0.60 0 1 0 0 0 0.80 0 1 0 0 0 0.80 0 1 0 0 0 0.80 31 - 40 1 1 1 0 0 0.80 0 2 0 1 0 0.67 0 1 1 1 0 0.60 1 3 0 0 0 0.85 0 1 1 1 0 0.60 41 - 50 1 9 3 0 0 0.77 0 6 6 1 0 0.68 0 6 3 3 1 0.62 2 7 4 0 0 0.77 0 10 0 3 0 0.71 > 50 4 7 1 1 0 0.82 0 2 9 2 0 0.60 0 6 2 1 4 0.55 3 10 0 0 0 0.85 0 5 4 3 1 0.60 4. Tr×nh ®é CÊp I 0 3 0 0 0 0.80 0 0 3 0 0 0.60 0 2 1 0 0 0.73 0 3 0 0 0 0.80 0 2 0 0 1 0.60 CÊp II 1 13 4 1 0 0.75 0 5 11 3 0 0.62 0 9 3 2 5 0.57 1 14 4 0 0 0.77 0 11 3 5 0 0.66 CÊp III 4 3 0 0 0 0.91 0 4 2 1 0 0.69 0 1 2 3 1 0.49 4 3 0 0 0 0.91 0 4 1 2 0 0.66 Trªn cÊp III 1 0 0 0 0 1.00 0 1 0 0 0 0.80 0 1 0 0 0 0.80 1 0 0 0 0 1.00 0 0 1 0 0 0.60 5. Ngµnh nghÒ Hé thuÇn n«ng 1 2 0 0 0 0.87 0 2 1 0 0 0.73 0 2 0 1 0 0.67 0 3 0 0 0 0.80 0 3 0 0 0 0.80 Hé kiªm 5 16 5 1 0 0.79 0 8 15 4 0 0.63 0 12 6 4 5 0.59 6 17 4 0 0 0.81 0 14 5 7 1 0.64 Hé chuyªn 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - Yªn Thêng 1. Theo ®k ktÕ Kh¸/giÇu 2 6 0 0 0 0.85 0 2 3 2 1 0.55 0 1 0 2 5 0.33 1 6 1 0 0 0.80 0 8 0 0 0 0.80 Tb 3 19 3 0 0 0.80 0 7 12 4 2 0.59 0 0 0 1 24 0.21 1 18 6 0 0 0.76 0 21 2 1 1 0.74 NghÌo 0 0 0 2 0 0.40 0 0 0 2 0 0.40 0 0 0 0 2 0.20 0 1 1 0 0 0.70 0 0 0 1 1 0.30 2. Theo giíi Nam 3 22 3 1 0 0.79 0 7 13 6 3 0.57 0 0 0 1 28 0.21 1 21 7 0 0 0.76 0 25 2 0 2 0.74 N÷ 1 4 1 0 0 0.80 0 2 2 2 0 0.60 0 0 0 0 6 0.20 1 4 1 0 0 0.80 0 4 1 1 0 0.70 3. Tuæi chñ hé 20 - 30 2 0 1 0 0 0.87 0 0 2 0 1 0.47 0 0 0 1 2 0.27 0 2 1 0 0 0.73 0 2 1 0 0 0.73 31 - 40 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 41 - 50 3 7 0 2 0 0.78 0 4 4 4 0 0.60 0 1 1 0 10 0.28 1 9 2 0 0 0.78 0 10 1 0 1 0.73 > 50 0 18 2 0 0 0.78 0 5 9 4 2 0.57 0 0 0 1 19 0.21 1 14 0 5 0 0.71 0 17 1 1 1 0.74 4. Tr×nh ®é CÊp I 0 3 0 0 0 0.80 0 0 1 1 1 0.40 0 0 0 0 3 0.20 0 1 2 0 0 0.67 0 3 0 0 0 0.80 CÊp II 4 18 2 2 0 0.78 0 6 11 7 2 0.56 0 1 0 2 23 0.24 2 19 5 0 0 0.78 0 21 3 0 2 0.73 CÊp III 1 4 1 0 0 0.80 0 3 3 0 0 0.70 0 0 0 1 5 0.23 0 5 1 0 0 0.77 0 5 0 1 0 0.73 Trªn cÊp III 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 - 5. Ngµnh nghÒ Hé thuÇn n«ng 1 4 0 1 0 0.77 0 2 3 1 0 0.63 0 0 0 1 5 0.23 0 4 2 0 0 0.73 0 5 0 0 1 0.70 Hé kiªm 4 21 3 1 0 0.79 0 7 12 7 3 0.56 0 1 0 2 26 0.23 0 23 6 0 0 0.76 0 23 3 1 2 0.72 ._.