Nghiên cứu hiệu quả kinh tế và lơi thế so sánh sản xuất khoai tây vùng Đồng bằng sông Hồng

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O TR¦êNG §¹I HäC N¤NG NGHIÖP Hµ NéI NG¤ V¡N VIÖT NGHI£N CøU HIÖU QU¶ KINH TÕ Vµ LîI THÕ SO S¸NH S¶N XUÊT KHOAI T¢Y VïNG §åNG B»NG S¤NG HåNG LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ n«ng nghiÖp M· sè : 60.31.10 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc : TS. NGUYÔN H÷U NGOAN Hµ NéI 09/2008 LêI CAM §OAN T«I xin cam ®oan r»ng sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch­a hÒ ®­îc sö dông ®Ó b¶o vÒ mét häc vÞ nµo. Hµ Néi, ngµy 15 th¸ng 8 n¨m 2008 Ng­êi cam ®oan Ng« V¨n ViÖt Lêi c¶m ¬n Sau mét thêi gian häc tËp vµ nghiªn cøu, ®Õn nay t«i ®· hoµn thµnh luËn v¨n th¹c sü kinh tÕ n«ng nghiÖp víi ®Ò tµi: “Nghiªn cøu hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi thÕ so sanh s¶n xuÊt khoai t©y vïng §ång b»ng s«ng Hång”. T«i xin tr©n träng tá lßng biÕt ¬n ®íi víi tÊt c¶ c¸c thÇy giao, c« gi¸o vµ ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o Khoa kinh tÕ n«ng nghiÖp, Khoa sau ®¹i häc- Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi ®· tËn t×nh d¹y b¶o, gióp ®ì vµ ®Þnh h­íng cho t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu khoa häc. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n thÇy gi¸o h­íng dÉn, TS. NguyÔn H÷u Ngoan, ng­êi ®· ®Þnh h­íng, chØ b¶o vµ d×u d¾t t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp, c«ng t¸c vµ nghiªn cøu ®Ò tµi. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n ®èi víi tÊt c¶ c¸c tËp thÓ, c¸ nh©n, ®ång nghiÖp, b¹n bÌ vµ ng­êi th©n ®· chØ b¶o, gióp ®ì, ®éng viªn t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu khoa häc. NÕu kh«ng cã nh÷ng gióp ®ç trªn th× sù cè g¾ng cña b¶n th©n trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu sÏ kh«ng thu ®­îc kÕt qu¶ nh­ hiÖn nay. LuËn v¨n nµy míi chØ lµ kÕt qu¶ b­íc ®Çu, b¶n th©n t«i sÏ ph¶i cè g¾ng nhiÒu h¬n n÷a ®Ó kh«ng phô c«ng gióp ®ì cña mäi ng­êi. Hµ Néi, ngµy 25 th¸ng 8 n¨m 2008 Ng­êi c¶m ¬n Ng« V¨n ViÖt Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc ch÷ viÕt t¾t v Danh môc c¸c b¶ng vi Danh môc c¸c h×nh vii Danh môc c¸c t­ viÕt t¾t 1. §BSH §ång b»ng s«ng Hång 2. BQ B×nh qu©n 3. §VT §¬n vÞ tÝnh 4. GDP Gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm quèc néi 5. QL Quèc lé 6. KHCN Khoa häc c«ng nghÖ 7. CNH-H§H C«ng nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸ 8. G§ Gia ®×nh 9. HTX Hîp t¸c x· 10. ATTP An toµn thùc phÈm 11. HQKT HiÖu qu¶ kinh tÕ 12. NK NhËp khÈu 13. XK XuÊt khÈu 14. WTO Tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ 15. NN N«ng nghiÖp 16. USD §« la Mü 17. VN§ ViÖt Nam ®ång 18. TQ Trung Quèc 19. VN ViÖt Nam 20. VGPPP Dù ¸n thóc ®Èy s¶n xuÊt khoai t©y 21. BVTV B¶o vÖ thùc vËt 22. CFSX Chi phÝ s¶n xuÊt Danh môc c¸c b¶ng STT Tªn b¶ng Trang 2.1 Tiªu thô khoai t©y theo khu vùc n¨m 2005 19 2.2 DiÖn tÝch khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 25 2.3 Tû lÖ diÖn tÝch khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 25 2.4 N¨ng suÊt khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 27 2.5 S¶n l­îng khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 28 2.6 Tû lÖ s¶n l­îng khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 29 3.1 T×nh h×nh c¬ b¶n vïng §ång b»ng s«ng Hång 36 3.2 BiÕn ®éng diÖn tÝch 1 sè lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp 40 3.3 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vïng §BSH n¨m 2000 - 2005 42 3.4 C¬ cÊu gÝa trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp 42 3.5 Tèc ®é t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vïng §BSH 44 3.6 BiÕn ®éng diÖn tÝch gieo trång mét sè c©y trång chÝnh vïng §BSH 45 3.7 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt b×nh qu©n/ ha ®Êt N«ng NghiÖp ph©n theo ®Þa ph­¬ng 47 3.8 DiÖn tÝch c©y trång vô ®«ng c¸c tØnh vïng §BSH 53 4.1 DiÖn tÝch khoai t©y vïng §BSH giai ®o¹n 2000-2007 63 4.2 N¨ng suÊt khoai t©y vïng §BSH giai ®o¹n 2000-2007 64 4.3 S¶n l­îng khoai t©y vïng §BSH giai ®o¹n 2000-2007 66 4.4 DiÖn tÝch khoai t©y vô ®«ng 2005-2006 cña mét sè tØnh 70 4.5 Lo¹i gièng, gi¸ gièng, n¨ng suÊt vµ gi¸ b¸n s¶n phÈm cña mét sè gièng niªn vô 2006-2007. 71 4.6 Sè l­îng vµ gi¸ trÞ nhËp khÈu khoai t©y 75 4.7 T×nh h×nh c¬ b¶n cña c¸c hé ®iÒu tra s¶n xuÊt khoai t©y t¹i c¸c tØnh n¨m 2007 76 4.8 Chi phÝ s¶n xuÊt khoai t©y t¹i c¸c tØnh ®iÒu tra n¨m 2007 79 4.9 Chi phÝ s¶n xuÊt khoai t©y theo gièng t¹i c¸c tØnh ®iÒu tra 2007 80 4.10 KÕt qu¶ vµ hiªu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt khoai t©y t¹i Nam §Þnh 2007 81 4.11 KÕt qu¶ vµ hiªu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt khoai t©y t¹i Th¸i B×nh n¨m 2007 81 4.12 KÕt qu¶ vµ hiªu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt khoai t©y t¹i Hµ T©y n¨m 2007 82 4.13 KÕt qu¶ vµ hiªu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt khoai t©y t¹i Hµ Néi n¨m 2007 82 4.14 KÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt khoai t©y c¸c tØnh ®iÒu tra n¨m 2007 83 4.15 So s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt khoai t©y theo gièng t¹i c¸c tØnh ®iÒu tra n¨m 2007 85 4.16 So s¸nh hiªu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång kh¸c cïng vô t¹i Nam §Þnh n¨m 2007 86 4.17 So s¸nh hiªu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång kh¸c cïng vô t¹i Th¸i B×nh n¨m 2007 87 4.18 So s¸nh hiªu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång kh¸c cïng vô t¹i Hµ T©y n¨m 2007 88 4.19 So s¸nh hiªu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång kh¸c cïng vô t¹i Hµ Néi n¨m 2007 89 4.20 Chi phÝ nguån lùc trong n­íc cho s¶n xuÊt khoai t©yt¹i c¸c tØnh nghiªn cøu n¨m 2007 91 4.21 Chi phÝ nguån lôc trong n­íc cho s¶n xuÊt khoai t©y theo gi¶ thiÕt 1 92 4.22 Chi phÝ nguån lôc trong n­íc cho s¶n xuÊt khoai t©y theo gi¶ thiÕt 2 93 Danh môc c¸c biÓu ®å STT Tªn h×nh Trang 2.1 Sù thay ®æi vÒ diÖn tÝch trång khoai t©y ë c¸c khu vùc (1000ha) 14 2.2 N¨ng suÊt khoai t©y tÝnh theo khu vùc (tÊn/ha) 15 2.3 S¶n xuÊt khoai t©y ë c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn 16 2.4 Tiªu thu khoai t©y trªn thÕ giíI 20 2.1 Vïng s¶n xuÊt khoai t©y chñ yÕu cña ViÖt Nam 26 3.1 Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña 2 ngµnh trång trät vµ ch¨n nu«i ë §BSH 44 4.1 N¨ng suÊt khoai t©y vïng §BSH 2000-2007 65 4.2 DiÖn tÝch vµ s¶n l­îng khoai t©y vïng §BSH ( 2000-2007) 67 4.3 C¬ cÊu sö dông gièng 69 1. §ÆT VÊN §Ò 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Nhê thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, nÒn kinh tÕ n­íc ta nãi chung vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi riªng ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc vµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng. Tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®¹t kh¸ cao (7-8%/n¨m) vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh n«ng nghiÖp còng ®¹t kh¸ (4-4.5%) trong suèt mét thêi gian dµi. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ vµ cña ngµnh n«ng nghiÖp mét c¸ch v÷ng ch¾c lµ nÒn t¶ng cho sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ vµ x· héi vµ c¶i thiÖn cuéc sèng cña ng­êi d©n. Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp trong thêi gian qua ®· ®­a n­íc ta tõ mét n­íc ph¶i nhËp khÈu hÇu hÕt c¸c mÆt hµng n«ng s¶n thiÕt yÕu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc trë thµnh mét n­íc xuÊt khÈu lín trªn thÕ giíi: ®øng thø 2 vÒ xuÊt khÈu g¹o, ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu cµ phª vèi vµ h¹t tiªu, ®øng thø 3 vÒ xuÊt khÈu cao su thiªn nhiªn ngoµi ra ViÖt Nam cßn s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu m«t l­îng lín h¹t ®iÒu, chÌ vµ mét sè mÆt hµng n«ng s¶n kh¸c. Tuy ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rÊt quan träng trong thêi gian võa qua, song vÒ c¬ b¶n n­íc ta vÉn lµ mét n­íc n«ng nghiÖp ®Æc tr­ng bëi nÒn s¶n xuÊt nhá, n¨ng xuÊt lao ®éng thÊp vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c mÆt hµng n«ng s¶n kh«ng cao. Ngµnh n«ng nghiÖp mÆc dï t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho trªn 70% sè lao ®éng cña c¶ n­íc nh­ng l¹i cho thu nhËp thÊp vµ cã ®é rñi ro cao nªn nguy c¬ t¸i nghÌo ë vïng n«ng th«n lµ kh¸ cao. Còng v× nh÷ng lý do trªn, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n vÉn ®­îc coi lµ lÜnh vùc ­u tiªn cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. C©y khoai t©y cã vai trß kinh tÕ quan träng, ®ã lµ c©y trång tËn dông ®Êt trong vô ®«ng, kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn c©y trång chÝnh trong vô xu©n vµ vô mïa, tËn dông lao ®éng nhµn rçi cña hé n«ng d©n, tËn dông ph©n bãn tõ ch¨n nu«i, mÆt kh¸c s¶n xuÊt khoai t©y trong vô ®«ng cã t¸c dông c¶i t¹o ®Êt, h¹n chÕ s©u bÖnh, gi¶m ph©n bãn, c«ng lao ®éng cho c©y trång vô sau. Quan träng h¬n s¶n xuÊt khoai t©y trong thêi gian ng¾n ( 80-90 ngµy) t¹o ra thu nhËp cao cho n«ng d©n , cung cÊp thùc phÈm cã chÊt l­îng th¬m ngon, t¹o sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña hÖ thèng c©y trång, lµm nÒn t¶ng cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. C©y khoai t©y ®· ®­îc ®­a vµo trång ë ViÖt Nam trªn 100 n¨m nay vµ ®· tr¶i qua nhiÒu b­íc th¨ng trÇm. DiÖn tÝch khoai t©y ®· ®¹t tíi 100.000 ha vµo nh÷ng n¨m 80 khi ViÖt Nam s¶n xuÊt kh«ng ®ñ l­¬ng thùc ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc vµ cã thÞ tr­êng xuÊt khÈu lµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u råi gi¶m nhanh xuèng cßn kho¶ng 20.000 ha trong nh÷ng n¨m ®Çu 90, vµ æn ®Þnh trªn 30 ngµn ha trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Khoai t©y là c©y trång quan träng trong c¬ cÊu vô §«ng cña nhiÒu tØnh miÒn B¾c nh­ Th¸i B×nh, Nam §Þnh, H¶i D­¬ng, Hµ T©y, H¶i Phßng, B¾c Giang vµ L¹ng S¬n. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, s¶n xuÊt khoai t©y ë n­íc ta cßn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n nh­: S¶n xuÊt manh món, ph©n t¸n, khã kh¨n cho viÖc ¸p dông tiÕn bé kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt, c¬ giíi ho¸, thu gom, tiªu thu s¶n phÈm; thiÕu gièng cã n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt cho s¶n xuÊt ®¹i trµ; chi phÝ s¶n xuÊt khoai t©y cao gÊp 2-3 lÇn c¸c c©y trång kh¸c trong vô ®«ng; n«ng d©n gieo trång theo kinh nghiÖm lµ chÝnh, ch­a theo ®óng quy tr×nh s¶n xuÊt v× vËy n¨ng suÊt, chÊt l­îng khoai t©y cña n­íc ta cßn thÊp so víi thÕ giíi; s¶n phÈm kh«ng ®ång ®Òu, lÉn t¹p nhiÒu thø gièng; kh©u b¶o qu¶n, chÕ biÕn yÕu kÐm, chñ yÕu dïng cho ¨n t­¬i. Trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi ®Æt ra cho ngµnh n«ng nghiÖp nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt trong ®ã cã viÖc x¸c ®Þnh c©y trång nµo cã lîi thÕ ®Ó cã quy ho¹ch ph¸t triÓn, c©y trång nµo kh«ng cã lîi thÕ cÇn ph¶i chuyÓn ®æi ®Ó tr¸ch thua thiÖt cho n«ng d©n. Thêi gian gÇn ®©y ®· cã nhiÒu tæ chøc, nhiÒu nhãm nghiªn cøu tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ lîi thÕ so s¸nh, lîi thÕ c¹nh tranh cña mét sè c©y trång nh­ lóa g¹o, ng« vµ ®Ëu t­¬ng, ®iÒu, c©y ¨n qu¶, cao su... nh­ng ch­a cã nghiªn cøu nµo vÒ lîi thÕ cña c©y khoai t©y. Víi nh÷ng lý do trªn, vµ ®­îc sù gióp ®ì cña c¸c thÇy, c« gi¸o Bé m«n Ph©n tÝch ®Þnh l­îng, t«i chän chuyªn ®Ò "Nghiªn cøu hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ l¬i thÕ so s¸nh s¶n xuÊt khoai t©y vïng §ång b»ng s«ng Hång" 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu 1.2.1. Môc tiªu chung X¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt khoai t©y ë vïng §ång b»ng s«ng Hång, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m khai th¸c triÖt ®Ó c¸c lîi thÕ ®ã ®Ó ph¸t triÓn khoai t©y. 1.2.2. Môc tiªu cô thÓ - HÖ thèng hãa c¬ së lý luËn vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt s¶n phÈm trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. - §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt khoai t©y vïng §ång b»ng s«ng Hång. - §Ó xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt khoai t©y ë vïng §ång b»ng s«ng Hång. 1.3. §èi t­îng, ®Þa bµn vµ ph¹m vi nghiªn cøu. 1.3.1. §èi t­îng nghiªn cøu Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh trong s¶n xuÊt khoai t©y th­¬ng phÈm. 1.3.2. §Þa bµn nghiªn cøu Mét sè tØnh vïng §ång b»ng s«ng Hång 1.3.3. Ph¹m vi nghiªn cøu Nghiªn cøu hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt khoai t©y th­¬ng phÈm. 2. C¥ Së Lý LUËN Vµ THùC TIÔN 2.1 Mét sè kh¸i niÖm. 2.1.1. Lîi thÕ tuyÖt ®èi Quan ®iÓm vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi do Adam Smith cho r»ng mét quèc gia chØ nªn s¶n xuÊt c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ sö dông tèt nhÊt c¸c lo¹i tµi nguyªn trong n­íc [7], [22], [44], [49], [52]. ¤ng còng kh¼ng ®Þnh nguyªn t¾c ph©n c«ng lao ®éng sÏ t¹o ra nhiÒu lîi nhuËn nÕu c¸c quèc gia biÕt tËn dông lîi thÕ tuyÖt ®èi cña m×nh. ¤ng cho r»ng, 2 quèc gia trao ®æi th­¬ng m¹i víi nhau lµ dùa trªn c¬ së tù nguyÖn vµ cïng cã lîi, lîi Ých cña th­¬ng m¹i b¾t nguån tõ lîi thÕ tuyÖt ®èi cña mét quèc gia.[39], [56]. Cã thÓ tãm t¾t nh­ sau: n­íc A ®­îc coi lµ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi cao h¬n so víi n­íc B vÒ mÆt hµng nµo ®ã nÕu nh­ víi cïng mét nguån lùc, n­íc A cã thÓ s¶n xuÊt nhiÒu hµng ho¸ ®ã h¬n n­íc B. Theo quan ®iÓm nµy, n­íc A cÇn chuyªn m«n ho¸ vµo s¶n xuÊt mÆt hµng ®ang cã lîi thÕ tuyÖt ®èi vµ dïng mét phÇn hµng ho¸ ®ã trao ®æi víi n­íc B ®Ó lÊy s¶n phÈm mµ m×nh s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶. Nh­ vËy s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ dùa vµo lîi thÕ tuyÖt ®èi trong th­¬ng m¹i quèc tÕ ®¶m b¶o nguån lùc sÏ ®­îc lùa chän sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n, tæng s¶n phÈm cña thÕ giíi sÏ gia t¨ng vµ hai bªn ®Òu cã lîi. VÝ dô minh ho¹ vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi: N­íc A N­íc B Ng« (Kg/ngµy c«ng) C¸ (Kg/ ngµy c«ng) 10 2 6 4 Tõ vÝ dô minh ho¹ trªn ta thÊy n­íc A cã lîi thÕ tuyÖt ®èi trong s¶n xuÊt ng«, n­íc B cã lîi thÕ tuyÖt ®èi trong nu«i c¸. Hai quèc gia nµy sÏ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ trao ®æi ng« vµ c¸ cho nhau ®Ó thu lîi vÒ cho quèc gia m×nh. Tuy nhiªn, ta thÊy lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi kh«ng gi¶i thÝch ®­îc ®Çy ®ñ vÒ th­¬ng m¹i quèc tÕ mµ xÐt vÒ tæng thÓ th× nã chØ lµ mét tr­êng hîp cña lîi thÕ so s¸nh. 2.1.2. Lîi thÕ so s¸nh Häc thuyÕt vÒ lîi thÕ so s¸nh ( lîi thÕ t­¬ng ®èi) ®­îc nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh Davit Ricardo ®Ò x­íng ®Çu tiªn vµo n¨m 1817. Theo «ng, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi sÏ trë nªn giµu cã h¬n nhê chuyªn m«n ho¸ vµ th­¬ng m¹i ho¸ thÞ tr­êng thÕ giíi. §©y lµ quy luËt c¬ b¶n cña th­¬ng m¹i quèc tÕ. Theo David Ricardo, mét quèc gia ®­îc coi lµ cã lîi thÕ t­¬ng ®èi vÒ mÆt hµng nµo ®ã nÕu nh­ quèc gia ®ã cã thÓ s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã víi chi phÝ t­¬ng ®èi thÊp h¬n so víi c¸c n­íc kh¸c. Chi phÝ t­¬ng ®èi cña s¶n phÈm nµy ®­îc tÝnh theo chi phÝ cña s¶n phÈm kh¸c trong mét ®¬n vÞ thêi gian lao ®éng. (VÝ dô: trong 1 giê lao ®éng, n­íc A cã thÓ lµm ra 4 ®¬n vÞ lóa mú hoÆc 8 ®¬n vÞ v¶i mÆc th× ta cã thÓ tÝnh ®­îc chi phÝ t­¬ng ®èi cña lóa mú b»ng 2 lÇn chi phÝ t­¬ng ®èi cña v¶i).[31], [39], [55]. Theo lý thuyÕt lîi thÕ t­¬ng ®èi cña David Ricardo th× c¸c n­íc cÇn lùa chän mÆt hµng ®Ó chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt theo nguyªn t¾c: Møc chi phÝ s¶n xuÊt Y ®Ó lµm ra s¶n phÈm M cña n­íc A so víi thÕ giíi ph¶i nhá h¬n møc chi phÝ s¶n xuÊt K ®Ó lµm ra s¶n phÈm N cña n­íc ®ã so víi thÕ giíi. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ: CPSX s¶n phÈm M CPSX s¶n phÈm N cña n­íc A cña n­íc A Y = vµ K = CPSX s¶n phÈm M CPSX s¶n phÈm N cña thÕ giíi cña thÕ giíi NÕu Y < K th× n­íc A cÇn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµo s¶n phÈm M, cßn thÕ giíi cÇn chuyªn m«n ho¸ vµo s¶n phÈm N. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm M cña n­íc A lín h¬n n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm M nÕu nh­ c¸c n­íc kh¸c cïng s¶n xuÊt vµ tham gia trao ®æi trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Chi phÝ t­¬ng ®èi ®Ó s¶n xuÊt ra mÆt hµng nµo ®ã cµng thÊp th× n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm ®ã cµng lín vµ ng­îc l¹i.[31]. Nh»m hoµn thiÖn lý thuyÕt chung vÒ kinh tÕ quèc tÕ, G. Haberler ®· ®­a ra lý thuyÕt vÒ chi phÝ c¬ héi. Chi phÝ c¬ héi cña mét s¶n phÈm ®­îc hiÓu lµ sè l­îng s¶n phÈm kh¸c ph¶i hy sinh ®Ó dµnh tµi nguyªn s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm ®ã. Nh­ vËy chi phÝ c¬ héi ®­îc tÝnh b»ng c¬ héi bÞ bá qua chø kh«ng ph¶i tÝnh b»ng chi phÝ ®Çu vµo. Theo G. Haberler, chi phÝ c¬ héi ë tõng quèc gia cã sù kh¸c nhau vµ ®iÒu nµy lµm c¬ së ph¸t sinh th­¬ng m¹i quèc tÕ. Khi tham gia th­¬ng m¹i quèc tÕ, mçi quèc gia sÏ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt lo¹i s¶n phÈm mµ hä cã chi phÝ c¬ héi thÊp ®Ó trao ®æi víi c¸c n­íc cã chi phÝ c¬ héi cao h¬n. [55], [56]. Chi phÝ c¬ héi t¨ng – tøc lµ mét quèc gia ph¶i hy sinh nhiÒu h¬n mét s¶n phÈm ®Ó dµnh tµi nguyªn cho viÖc s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ s¶n phÈm kh¸c. Do chi phÝ c¬ héi t¨ng lªn, nªn qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ sÏ chØ diÔn ra cho ®Õn khi gi¸ c¶ so s¸nh ë c¸c quèc gia lµ nh­ nhau. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao c¸c n­íc ®Òu chuyªn m«n ho¸ kh«ng hoµn toµn vµo mét s¶n phÈm, mµ cßn s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm kh¸c n÷a. §Çu thÕ kû 20, hai nhµ kinh tÕ häc Thôy §iÓn ®­a ra lý thuyÕt Heckscher-Ohlin vµ ®­îc ph¸t biÓu nh­ sau: Mçi quèc gia sÏ xuÊt khÈu s¶n phÈm hiÖn ®ang tËp trung c¸c yÕu tè mµ quèc gia ®ã d­ thõa t­¬ng ®èi vµ nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm ®ang tËp trung c¸c yÕu tè mµ quèc gia ®ã khan hiÕm. [39], [56]. Nh­ vËy, lý thuyÕt Heckscher-Ohlin ®· gi¶i thÝch ®­îc sù kh¸c nhau trong gi¸ c¶ s¶n phÈm so s¸nh. Nãi c¸ch kh¸c, lîi thÕ so s¸nh (t­¬ng ®èi) gi÷a c¸c quèc gia chÝnh lµ sù kh¸c nhau gi÷a c¸c yÕu tè d­ thõa t­¬ng ®èi hay nguån lùc vèn cã cña mçi quèc gia. Trong thêi ®¹i ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña khoa häc vµ c«ng nghÖ th× c¸c lîi thÕ cã sù thay ®æi vµ chuyÓn ho¸ nhanh chãng qua c¸c giai ®o¹n, do vËy lîi thÕ chØ mang ý nghÜa t­¬ng ®èi. 2.1.3. HiÖu qu¶ kinh tÕ a) Kh¸i niÖm HiÖu qu¶ kinh tÕ (HQKT) cña mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn lîi Ých kinh tÕ sÏ thu ®­îc trong ho¹t ®éng ®ã. HQKT lµ mét ph¹m trï ph¶n ¸nh mÆt chÊt l­îng cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng kinh tÕ. N©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng kinh tÕ nghÜa lµ t¨ng c­êng tr×nh ®é tËn dông triÖt ®Ó c¸c nguån lùc s½n cã trong mét ho¹t ®éng kinh tÕ. Bµn vÒ kh¸i niÖm HQKT c¸c nhµ kinh tÕ ë nhiÒu n­íc, nhiÒu lÜnh vùc cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau cã thÓ tãm t¾t thµnh ba hÖ thèng quan ®iÓm [13], [14], [23]. + HÖ thèng quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng HQKT ®­îc x¸c ®Þnh bëi tû sè gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ chi phÝ bá ra (c¸c nguån lùc vÒ tiÒn vèn, con ng­êi, ... ) ®Ó ®¹t ®­îc kÕt qu¶ ®ã. + HÖ thèng quan ®iÓm thø hai cho r»ng HQKT ®­îc ®o b»ng hiÖu sè gi÷a gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®¹t ®­îc vµ l­îng chi phÝ bá ra ®Ó ®¹t kÕt qu¶ ®ã. HQKT = KÕt qu¶ s¶n xuÊt - Chi phÝ + HÖ thèng quan ®iÓm thø ba xem xÐt HQKT trong phÇn biÕn ®éng gi÷a chi phÝ vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt. Theo quan ®iÓm nµy, HQKT biÓu hiÖn ë quan hÖ tû lÖ gi÷a kÕt qu¶ bæ sung vµ chi phÝ bæ sung. b) Néi dung, b¶n chÊt HQKT Sù ph¸t triÓn cña mét nÒn kinh tÕ g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt vµ viÖc ¸p dông chóng vµo s¶n xuÊt. ViÖc vËn dông mét c¸ch th«ng minh c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i vµo s¶n xuÊt vµ phÊn ®Êu ®¹t HQKT cao trong viÖc øng dông tiÕn bé kü thuËt nh­ lµ mét tÊt yÕu. §iÒu ®ã l¹i cµng cã ý nghÜa quan träng vµ bøc thiÕt víi nÒn s¶n xuÊt ë n­íc ta. HQKT ®­îc biÓu hiÖn lµ mèi t­¬ng quan so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ l­îng chi phÝ bá ra. B¶n chÊt cña hiÖu qu¶ kinh tÕ xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých cña s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ ®¸p øng ngµy cµng cao cho nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña mäi thµnh viªn trong x· héi. Lµm râ vÊn ®Ò hiÖu qu¶ cÇn ph©n ®Þnh sù kh¸c nhau vµ mèi liªn hÖ gi÷a "kÕt qu¶" vµ "hiÖu qu¶". C«ng tr×nh nghiªn cøu cña Farrell còng ®· thÓ hiÖn b¶n chÊt nµy cña ph¹m trï HQKT. §Ó gi¶i thÝch cho lËp luËn nµy «ng ph©n biÖt HQKT gåm: HiÖu qu¶ kü thuËt vµ hiÖu qu¶ ph©n phèi + HiÖu qu¶ kü thuËt: Lµ kh¶ n¨ng thu ®­îc kÕt qu¶ s¶n xuÊt tèi ®a víi nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo cè ®Þnh. + HiÖu qu¶ ph©n phèi: Lµ viÖc sö dông c¸c yÕu tè ®Çu vµo theo nh÷ng tû lÖ nh»m ®¹t lîi nhuËn tèi ®a khi biÕt cô thÓ c¸c gi¸ trÞ ®Çu vµo. + HQKT = HiÖu qu¶ kü thuËt x HiÖu qu¶ ph©n phèi. Tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ §©y lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ cßn nhiÒu ý kiÕn ch­a ®­îc thèng nhÊt. Tuy nhiªn ®a sè c¸c nhµ kinh tÕ ®Òu cho r»ng, tiªu chuÈn c¬ b¶n vµ tæng qu¸t khi ®¸nh gi¸ HQKT lµ møc ®é ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi vµ sù tiÕt kiÖm lín nhÊt vÒ chi phÝ vµ tiªu hao c¸c tµi nguyªn. Tiªu chuÈn HQKT lµ c¸c quan ®iÓm, nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ HQKT trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Tuú theo néi dung cña hiÖu qu¶ mµ cã tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ HQKT còng kh¸c nhau. 2.2. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn lîi thÕ tuyÖt ®èi vµ lîi thÕ t­¬ng ®èi Mçi quèc gia ®Òu cã mét nguån lùc nhÊt ®Þnh vµ l­îng tµi nguyªn s½n cã nh­: nguån lao ®éng, nguån ®Êt ®ai, tµi nguyªn vµ kho¸ng s¶n, nguån vèn, c«ng nghÖ vµ truyÒn thèng, kinh nghiÖm s¶n xuÊt kinh doanh, vÞ trÝ ®Þa lý, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, khÝ hËu thêi tiÕt thuËn lîi... Nguån lùc ®ã cã giíi h¹n vµ lu«n g¾n liÒn víi sù khan hiÕm. Muèn s¶n xuÊt ra mét mÆt hµng nµo ®ã víi sè l­îng bao nhiªu, nhiÒu hay Ýt, gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ chÊt l­îng hµng ho¸ thÕ nµo…nÒn kinh tÕ ®ã ph¶i cã sù lùa chän, ph©n bæ c¸c nguån lùc mét c¸ch hîp lý nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ thu ®­îc lîi nhuËn tèi ®a. XÐt trªn gãc ®é hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®­¬ng nhiªn c¸c n­íc sÏ lùa chän, tiÕn hµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ ra nh÷ng mÆt hµng mµ cã lîi thÕ lín nhÊt vÒ nguån lùc, ph¸t huy c¸c lîi thÕ, tµi nguyªn s½n cã vµ trªn c¬ së tiÕt kiÖm nguån lùc, th«ng qua trao ®æi th­¬ng m¹i (®Æc biÖt lµ th­¬ng m¹i quèc tÕ) sÏ thu ®­îc lîi nhuËn cao nhÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh.[31]. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ®ã, ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: ViÖt nam lµ n­íc cã mét sè lîi thÕ cho viÖc s¶n xuÊt ra c¸c mÆt hµng n«ng l©m s¶n cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao trªn thÞ tr­êng thÕ giíi mµ c¸c n­íc kh¸c kh«ng thÓ cã ®­îc, ®ã lµ: (1). VÞ trÝ ®Þa lý: ViÖt Nam n»m trong vßng cung Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. §©y lµ mét n¬i ®ang diÔn ra nh÷ng dßng giao l­u kinh tÕ s«i ®éng nhÊt thÕ giíi. MÆt kh¸c ViÖt Nam cßn n»m trªn c¸c tuyÕn giao th«ng quèc tÕ quan träng, cã hÖ thèng c¶ng biÓn, c¶ng hµng kh«ng thuËn tiÖn – lµ cöa ngâ quan träng kh«ng chØ ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, mµ cßn ®èi víi nÒn kinh tÕ cña nhiÒu quèc gia kh¸c. §©y lµ ®iÒu kiÖn v« cïng thuËn lîi vÒ vÞ trÝ ®Þa lý cña ViÖt nam so víi c¸c n­íc n»m s©u trong lôc ®Þa, hoÆc n»m ë nh÷ng n¬i Ýt diÔn ra c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ. Lîi thÕ vÒ mÆt ®Þa lý cña n­íc ta ®ang rÊt thuËn lîi, t¹o ra m«i tr­êng kinh tÕ n¨ng ®éng, linh ho¹t, gi¶m ®­îc chi phÝ vËn chuyÓn, t¨ng kh¶ n¨ng më réng thÞ tr­êng trao ®æi hµng ho¸ vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô. §©y lµ lîi thÕ cÇn ph¶i khai th¸c triÖt ®Ó vµ ph¸t huy tèt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ vµ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i cña n­íc ta. (2).§iÒu kiÖn tù nhiªn- khÝ hËu vµ sinh th¸i. ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn, khÝ hËu vµ hÖ sinh th¸i kh¸ phong phó vµ ®a d¹ng. Víi sù h×nh thµnh nhiÒu vïng kinh tÕ sinh th¸i kh¸c nhau, mµ mçi vïng l¹i cã nh÷ng nÐt ®Æc thï, cã thÕ m¹nh riªng trong ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh­ lóa g¹o, c©y thùc phÈm vµ c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m : Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc thï trªn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã nhiÒu thuËn lîi c¬ b¶n, chøa ®ùng nh÷ng tiÒm n¨ng vÒ lîi thÕ c¹nh tranh cña hµng n«ng s¶n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. §ã lµ: n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng s¶n phÈm cao víi chi phÝ s¶n xuÊt thÊp... Nhê lîi thÕ vèn cã mµ trong nhiÒu n¨m qua tuy hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ta hÇu nh­ ë d¹ng nguyªn liÖu th« hoÆc s¶n phÈm s¬ chÕ, nh­ng vÉn cã l·i. (3). Nguån lao ®éng cña ViÖt Nam. N¨m 2007 ViÖt Nam cã tíi 44,17 triÖu ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng-chiÕm 51.8% d©n sè, trong ®ã lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n chiÕm 75,1%. Hµng n¨m cßn cã kho¶ng 1-1,2 triÖu ng­êi b­íc vµo tuæi lao ®éng. §©y lµ mét nguån lao ®éng dåi dµo cung cÊp cho c¸c ngµnh kinh tÕ. Kh«ng chØ lîi thÕ vÒ sè l­îng nguån nh©n lùc, mµ cßn cã lîi thÕ vÒ chÊt l­îng lao ®éng-®ã lµ sù cÇn cï th«ng minh, chÞu khã chÞu khæ, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu nhanh chãng khoa häc c«ng nghÖ míi. Gi¸ nh©n c«ng rÎ, thÊp h¬n nhiÒu lÇn so víi c¸c n­íc trong khu vùc nh­: gi¸ c«ng lao ®éng ViÖt Nam chØ b»ng kho¶ng 1/3 cña Th¸i Lan, 1/30 cña §µi Loan, 1/26 cña Singapore. Ngay c¶ t¹i khu vùc c«ng nghiÖp chÕ biÕn hiÖn nay, l­¬ng b×nh qu©n cña c«ng nh©n ViÖt Nam còng th­êng lµ tõ 35-45 USD/th¸ng/ng­êi (1,3-1,7 USD/ngµy). Khu vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chñ yÕu do ng­êi n«ng d©n ®¶m nhËn, gi¸ lao ®éng cßn rÎ h¬n, do vËy chi phÝ ®Çu vµo vÒ lao ®éng l¹i cµng thÊp. §©y lµ mét lîi thÕ quan träng trong nh÷ng n¨m võa qua, khi nh÷ng ngµnh kinh tÕ cßn ®ang cÇn nhiÒu lao ®éng. Trong t­¬ng lai, víi sù thay ®æi môc tiªu chiÕn l­îc c¹nh tranh, chuyÓn träng t©m tõ lîi thÕ so s¸nh dùa vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn dåi dµo vµ gi¸ nh©n c«ng rÎ... sang lîi thÕ c¹nh tranh dùa vµo tiÒm lùc khoa häc-c«ng nghÖ víi chi phÝ thÊp, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm thay thÕ vµ nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ ®éc ®¸o, phøc t¹p h¬n th× nh÷ng lîi thÕ nµy ngµy cµng suy gi¶m vµ gi÷ vai trß thø yÕu. (4) Khoa häc kü thuËt. Kü thuËt, c«ng nghÖ míi cã vai trß rÊt quan träng : HÖ thèng nh©n gièng cung cÊp gièng cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng cao cho s¶n xuÊt ; quy tr×nh s¶n xuÊt phï hîp víi tõng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tõng gièng; c«ng nghÖ b¶o qu¶n chÕ biÕn. Kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi kh«ng chØ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, t¹o kh¶ n¨ng c¹nh tranh lín h¬n trªn thÞ tr­êng mµ cßn c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng, sinh ho¹t, c¶i thiÖn m«i tr­êng. (5) ChÝnh s¸ch cña nhµ n­íc : Nhµ n­íc cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi s¶n xuÊt vµ tiªu thu s¶n phÈm th«ng qua hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« trong ®ã quan träng nhÊt lµ c¸c chÝnh s¸ch sau : - ChÝnh s¸ch ruéng ®Êt quy ®Þnh quyÒn cña ng­êi sö dông ruéng ®Êt, quy ®Þnh vÒ h¹n ®iÒn... - ChÝnh s¸ch ®Çu t­ : ®Çu t­ cho x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ®Çu t­ cho nghiªn cøu, chÕ biÕn, tiªu thô, xuÊt nhËp khÈu. - ChÝnh s¸ch thuÕ : thuÕ xuÊt nhËp khÈu, t¨ng gi¶m thÕ, miÔn thuÕ 2.3. C¬ së thùc tiÔn 2.3.1. §Æc ®iÓm kinh tÕ kü thuËt cña s¶n xuÊt khoai t©y Khoai t©y lµ c©y trång ­a l¹nh nhiÖt ®é thÝch hîp cho khoai t©y ph¸t triÓn tõ 15-25 ®é C v× vËy chñ yÕu ®­îc bè trÝ trong vô ®«ng. Vô sím gieo trång vµo ®Çu th¸ng 10 vµ thu ho¹ch vµo th¸ng 12. Vô chÝnh gieo trång vµo cuèi th¸ng 10 vµ thu ho¹ch vµo cuèi th¸ng 1, ®Çu th¸ng 2. Vô xu©n chñ yÕu trång ®Ó lµm gièng trång vµo th¸ng 12, thu ho¹ch vµo ®Çu th¸ng 3. C©y khoai t©y cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n ( 80-90 ngµy) cho n¨ng suÊt cao ( cã thÓ ®¹t trªn 1 tÊn/ sµo b¾c bé) v× vËy nã ®ßi hái l­îng ph©n bãn lín tÝnh trªn mét sµo B¾c bé cÇn 4-6 t¹ ph©n chuång, tõ 15-20 Kg l©n, 8-10 kg ure, 8-10 kg la li. Trªn ®ång ®Êt n­íc ta c©y khoai t©y th­êng bÞ mét sè bªnh: bÖnh mèc s­¬ng, bÖnh virus, bÖnh heo xanh, heo vµng v× vËy cÇn chi ý phßng trõ s©u bÖnh th­êng xuyªn §Êt ®ai phï hîp lµ ®Êt c¸t pha, t¬i xèp, thuËn tiÖn cho t­íi, tiªu n­íc. HÖ thèng lu©n canh chñ yÕu lµ: - Lóa xu©n- lóa mïa sím- khoai t©y ®«ng chÝnh vô - Lóa xu©n- lóa mïa sím- khoai t©y ®«ng sím- rau - L¹c xu©n- lóa mïa- khoai t©y ®«ng - Khoai t©y xu©n- rau- lóa mïa chÝnh vô 2.3.2. Ph¸t triÓn khoai t©y trªn thÕ giíi C©y khoai t©y cã nguån gèc xuÊt xø ë d·y nói Andes thuéc ch©u Mü La Tinh, n¬i khëi thuû cña c©y khoai t©y trång lµ ë quanh hå Titicaca gi¸p ranh n­íc Peru vµ Bolivia. Nh÷ng di tÝch kh¶o cæ ph¸t hiÖn ë vïng nµy thÊy c©y khoai t©y lµm thøc ¨n cho ng­êi ®· cã tõ thêi ®¹i 500 n¨m tr­íc c«ng nguyªn. Ban ®Çu, nh÷ng nhµ th¸m hiÓm ch©u ¢u ®Õn Peru, Bolivia, Colombia ph¸t hiÖn thÊy ng­êi da ®á Inca trong b÷a ¨n cã ng«, khoai t©y vµ ®Ëu. TiÕp ®Õn, qu©n ®éi viÔn chinh T©y Ban Nha ®i chiÕm thuéc ®Þa vïng Nam ch©u Mü, hä chiÕm Peru vµ lµ ng­êi ch©u ¢u ®Çu tiªn t×m thÊy vïng trång khoai t©y ë nói Andes, may m¾n nhÊt cña hä lµ lÊy ®­îc gièng, xem nh­ lµ mét loµi c©y kú l¹ ®em vÒ trång ë T©y Ban Nha, n­íc ®Çu tiªn ë ch©u ¢u trång khoai t©y. Tõ T©y Ban Nha, khoai t©y ®­îc lan truyÒn ra c¸c n­íc ch©u ¢u. Ban ®Çu trång trong v­ên, sau trë thµnh c©y l­¬ng thùc chÝnh nh­ hiÖn nay. Hµnh tr×nh cña c©y khoai t©y ®Õn mçi n­íc cã nh÷ng giai tho¹i kh¸c nhau. N­íc Ireland lµ mét ®iÓn h×nh, ®Çu thÕ kû XVII, nh©n d©n Ireland r¬i vµo hoµn c¶nh bÊt h¹nh. §ã lµ ®Õ quèc Anh ®¸nh chiÕm Ireland vµ do m©u thuÉn c¸c phe ph¸i trong n­íc ®· giÕt h¹i lÉn nhau, ruéng v­ên bÞ tµn ph¸. Trong khi n«ng d©n ®ang bÞ bÇn cïng th× khoai t©y ®­îc ®­a vµo trång ®Ó cøu ®ãi, do thêi gian ng¾n vµ n¨ng suÊt cao h¬n h¼n c¸c c©y l­¬ng thùc kh¸c, khoai t©y ®· trë thµnh nguån l­¬ng thùc chÝnh cña n­íc nµy. Cuèi thÕ kû XVIII, b×nh qu©n ®· ®¹t ®­îc 3kg khoai/ng­êi/ngµy. Do dùa vµo khoai t©y lµ c©y l­¬ng thùc ®éc t«n mµ Ireland ®· bÞ th¶m ho¹ khñng khiÕp. N¨m 1845-1864, c©y khoai t©y bÞ bÖnh mèc s­¬ng (Phytophthora infestans) ph¸ h¹i, bÞ thÊt thu ®· g©y nªn n¹n ®ãi lÞch sö, kho¶ng 1 triÖu ng­êi chÕt chiÕm 12,5% d©n sè vµ 1,5 triÖu ng­êi ph¶i rêi quª h­¬ng di t¶n sang c¸c n­íc chiÕm 18,8% d©n sè, 15 n¨m sau míi håi phôc. ChÝnh tõ sù kiÖn nµy mµ c¸c n­íc ë ch©u ¢u vµ c¸c n­íc ch©u lôc kh¸c chó ý ®Õn c©y khoai t©y. §Çu thÕ kû XVII, khoai t©y ®­îc ®­a vµo n­íc §øc vµ Hµ Lan. ë §øc, khoai t©y ®­îc ph¸t triÓn nhanh nhê ®Õ chÕ Frederich rÊt quan t©m, n¨m 1744 «ng ®· tæ chøc cung cÊp cho kh«ng gièng vµ khuyÕn khÝch n«ng d©n trång. Tõ §øc, khoai t©y ®­îc ®­a vµo Hungari, Nauy, Ph¸p, Nga v.v... Ngay c¶ c¸c n­íc ë B¾c Mü nh­ Hoa Kú, Canada ®em gièng khoai t©y tõ Ireland vÒ trång chø kh«ng biÕt lÊy gièng tõ c¸c n­íc phÝa Nam cïng ch©u lôc cã nguån gèc xuÊt xø. §Çu thÕ kû XVIII, khoai t©y ®­îc truyÒn vµo Ên §é, Trung Quèc, NhËt B¶n, Bangladesh v.v... Cuèi thÕ kû XIX, khoai t©y truyÒn vµo ch©u Phi. HiÖn nay khoai t©y lµ lo¹i l­¬ng thùc quan träng, xÕp ë vÞ trÝ thø t­ sau lóa g¹o, lóa mú, ng« bëi nã cã n¨ng suÊt vµ gi¸ trÞ dinh d­ìng cao. Víi s¶n l­îng hµng n¨m trªn 300 triÖu tÊn, khoai t©y ®­îc coi lµ lo¹i c©y trång cã gi¸ trÞ kinh tÕ ë tÊt c¶ c¸c khu vùc, ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. -VÒ diÖn tÝch: Tæng diÖn tÝch ®Êt trång khoai t©y trªn thÕ giíi lµ 18.8 triÖu ha n¨m 2006 gi¶m gÇn 1 triÖu ha so víi n¨m 2001. Ch©u ¸ vµ Ch©u ©u lµ hai khu vùc trång khoai t©y chÝnh trªn thÕ giíi, chiÕm trªn 83% tæng diÖn tÝch cña thÕ giíi n¨m 2006 (trong ®ã Ch©u ¸ lµ 44,4% vµ Ch©u ©u 39,1%), trong khi ®ã ë Ch©u Phi vµ Ch©u Mü chiÕm kho¶ng 8% tæng diÖn tÝch cña thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, diÖn tÝch trång khoai t©y ®· gi¶m ë Ch©u ©u trong khi ®ã l¹i t¨ng lªn ë Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi. ë Ch©u Mü vµ Ch©u §¹i D­¬ng, diÖn tÝch nµy kh«ng thay ®æi. MÆc dï tõ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp niªn 90, diÖn tÝch trång khoai t©y chiÕm kho¶ng gÇn 10 triÖu ha ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, nh­ng ®Õn nay, diÖn tÝch trång khoai t©y ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· t¨ng lªn tíi 10,7 ha trong khi ®ã l¹i gi¶m xuèng chØ cßn 8,1 ha ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. Bèn quèc gia cã diÖn tÝch trång lín nhÊt lµ Trung Quèc, Nga, Ên ®é vµ Ucraina. Khoai t©y ph¸t triÓn nhÊt ë Trung Quèc, 49 triÖu ha chiÕm 26% tæng diÖn tÝch cña toµn thÕ giíi; ë Nga lµ 15,7% trong khi ®ã ë Ên ®é vµ Ucraina lµ 7,8% vµ 7,4%. DiÖn tÝch nµy ë §øc lµ 274,3 ngh×n ha chiÕm 1,5% tæng diÖn tÝch cña thÕ giíi trong khi ®ã ë ViÖt Nam chØ kho¶ng 35 ngh×n ha vµ chiÕm 0,2 % tæng diÖn tÝch cña thÕ giíi 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Châu Phi Châu Mỹ Châu Á Châu Âu Châu Đ. Dương BiÓu ®å 2.1 Sù thay ®æi vÒ diÖn tÝch trång khoai t©y ë c¸c khu vùc (1000ha) Nguån: Dù ¸n thóc ®Èy ph¸t triÓn khoai t©y ë ViÖt nam - VÒ n¨ng suÊt khoai t©y: N¨ng suÊt khoai t©y æn ®Þnh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. N¨ng suÊt trªn thÕ giíi ®· lªn tíi 16,7 tÊn/ha vµo n¨m 2006. Tuy nhiªn, n¨ng suÊt nµy còng cã sù kh¸c biÖt lín ë nh÷ng ch©u lôc, nhãm quèc gia vµ c¸c quèc gia ®éc lËp. Trong khi ë Ch©u §¹i D­¬ng t¨ng rÊt cao, h¬n 36.6 tÊn/ha, Ch©u Phi ®øng ë vÞ trÝ thÊp nhÊt, chØ kho¶ng 11tÊn/ha. N¨ng suÊt ë Ch©u ©u (17,2 tÊn/ha) cao h¬n Ch©u ¸ rÊt Ýt (Ch©u ¸ 15,5tÊn/ha). Sù kh¸c biÖt vÒ n¨ng suÊt còng x¶y ra ë c¸c quèc gia trong cïng mét ch©u lôc. Trong khi n¨ng suÊt ë §øc rÊt cao, lµ 36,6 tÊn/ha th× ë Nga chØ lµ 13,2 tÊn/ha, ë Hµ Lan lµ 15 tÊn/ha vµ ë Ucraina lµ 17 tÊn/ha. ë B¾c Mü, Mü lµ n­íc dÉn ®Çu vÒ n¨ng suÊt, trªn 40 tÊn/ha. N¨m 2006, N¨ng suÊt trung b×nh cña c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ 19,2 tÊn/ha vµ 14,8 tÊn/ha ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. 0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0 2001 2002 200._.3 2004 2005 2006 Thế giới Châu Phi Châu Mỹ Châu Á Châu Au Châu Đ. Dương BiÓu ®å 2.2 N¨ng suÊt khoai t©y tÝnh theo khu vùc (tÊn/ha) Nguån: Dù ¸n thóc ®Èy ph¸t triÓn khoai t©y ë ViÖt nam Sù kh¸c nhau vÒ n¨ng suÊt gi÷a c¸c ch©u lôc vµ c¸c n­íc cho thÊy r»ng vÉn cßn rÊt nhiÒu c¬ héi tèt ®Ó c¶i thiÖn n¨ng suÊt khoai t©y. Do ®ã, viÖc lùa chän gièng cã n¨ng suÊt cao, chèng chÞu s©u bÖnh, thay ®æi kü thuËt canh t¸c còng ®­îc coi lµ nh÷ng c¸ch thøc ®Ó c¶i thiÖn n¨ng suÊt khoai t©y trong t­¬ng lai. - VÒ s¶n l­îng khoai t©y: S¶n l­îng khoai t©y trªn thÕ giíi ®¹t 315,1 triÖu tÊn trong n¨m 2006. ë nh÷ng khu vùc trång khoai t©y chñ yÕu lµ Ch©u ¸ vµ Ch©u ©u chiÕm trªn 80% s¶n l­îng cña toµn thÕ giíi (Ch©u ¸: 129 triÖu tÊn vµ Ch©u ©u lµ 126,5 triÖu tÊn. Ch©u Mü ®¹t kho¶ng 13% (t­¬ng ®­¬ng 40,7 triÖu tÊn) vµ Ch©u Phi lµ 5,2% (t­¬ng ®­¬ng 16,5 triÖu tÊn). Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n l­îng khoai t©y ë Ch©u ¸ ®· t¨ng tõ 118 triÖu tÊn n¨m 2001 lªn 129 triÖu tÊn n¨m 2006, trong khi ®ã ë Ch©u ©u th× gi¶m tõ 138 triÖu tÊn n¨m 2001 xuèng cßn 126 triÖu tÊn n¨m 2006. S¶n l­îng ë c¸c Ch©u lôc kh¸c gÇn nh­ æn ®Þnh trong n¨m 2001-2006 T×nh h×nh s¶n xuÊt Khoai T©y < C¸c n­íc ph¸t triÓn < C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn BiÓu ®å 2.3 S¶n xuÊt khoai t©y ë c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn Nguån: Dù ¸n thóc ®Èy ph¸t triÓn khoai t©y ë ViÖt nam Cã thÓ nãi r»ng lÜnh vùc khoai t©y thÕ giíi ®ang tr¶i qua nh÷ng thay ®æi chñ yÕu. Cho tíi ®Çu nh÷ng n¨m 1990, khoai t©y ®­îc trång vµ tiªu thô nhiÒu nhÊt ë Ch©u ©u, B¾c Mü vµ mét sè quèc gia thuéc Liªn X« cò. KÓ tõ ®ã ®Õn nay, s¶n l­îng vµ nhu cÇu vÒ khoai t©y ®· t¨ng ®¸ng kÓ ë Ch©u ¸, Ch©u Phi vµ Mü La Tinh, tõ d­íi 30 triÖu tÊn vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1960 th× vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1990 ®· t¨ng lªn gÇn 120 triÖu tÊn. Theo sè liÖu cña FAO n¨m 2005, s¶n l­îng khoai t©y ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ 163 triÖu tÊn lín h¬n so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn (158,7 triÖu tÊn). HiÖn nay, Trung Quèc lµ quèc gia cã s¶n l­îng khoai t©y lín nhÊt thÕ giíi víi tæng s¶n l­îng 70,3 triÖu tÊn n¨m 2006. Trung Quèc vµ Ên §é cã s¶n l­îng khoai t©y chiÕm 1/3 tæng s¶n l­îng cña toµn thÕ giíi. Nga lµ n­íc ®øng thø 2 trªn thÕ giíi vµ ®øng thø nhÊt ë Ch©u ©u vÒ s¶n l­îng khoai t©y víi 38,5 triÖu tÊn n¨m 2006. S¶n l­îng ë §øc ®¹t kho¶ng 10 triÖu tÊn chiÕm 3,2% tæng s¶n l­îng cña toµn thÕ giíi. ë ViÖt nam, s¶n l­îng khoai t©y lµ rÊt thÊp 0,37 tÊn, chiÕm kho¶ng 0,1 % tæng s¶n l­îng cña thÕ giíi. ChÕ biÕn khoai t©y. Khoai t©y rÊt giµu tinh bét. Nã còng chøa nhiÒu canxi, ®ång vµ nhiÒu vitamin kh¸c. Ngo¹i trõ viÖc sö dông khoai t©y t­¬i cho môc ®Ých lµm rau vµ chÕ biÕn c¸c mãn ¨n, nã cßn ®­îc chÕ biªn thµnh nhiÒu lo¹i kh¸c nhau nh­: - Khoai t©y chiªn lµ mét lo¹i thùc phÈm ®­îc tiªu thô réng r·i trªn toµn thÕ giíi. Mãn khoai t©y chiªn ®­îc sö dông chñ yÕu trong c¸c b÷a ¨n nhÑ. Ng­êi ta th¸i khoai t©y thµnh nh÷ng l¸t máng, sau ®ã ®Ó cho r¸o n­íc rÊt nhanh vµ chiªn dÇu. Cã rÊt nhiÒu gièng khoai t©y kh¸c nhau cã thÓ chÕ biÕn ®ùc mãn khoai t©y chiªn. Sù chÊp nhËn cña thÞ tr­êng lµ mét yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra nhiÒu lo¹i khoai t©y chiªn cã nh÷ng vÞ kh¸c nhau: ngät, mÆn, cay hoÆc bÊt cø lo¹i nµo mµ cã kh¶ n¨ng chÊp nhËn ph¸t triÓn. - Bét khoai t©y: Bét khoai t©y cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao vµ ®­îc dïng nhiÒu ®Ó nÊu sóp hoÆc lµm bét chiªn thÞt vµ c¸. Bét khoai t©y hay ®­îc dïng réng r·i trong c¸c b÷a ¨n tr­a cña qu©n ®éi vµ häc ®­êng. - Tinh bét khoai t©y. Khoai t©y sö dông trong chÕ biÕn ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ 10%, nh­ng ngµnh nµy cßn cã thÓ lín h¬n tõ 4 ®Õn 5 lÇn so víi c¸c quèc gia c«ng nghiÖp ho¸. ViÖc c¶i tiÕn kü thuËt cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn nh÷ng tiÕn bé cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn khoai t©y. VËy ngµnh c«ng nghiÖp nµy ®ang ®i ®©u? C¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë nhiÒu quèc gia ®Òu coi träng ngµnh chÕ biÕn nh»m t¹o ra mét thÞ tr­êng khoai t©y æn ®Þnh còng nh­ gi¸ c¶ æn ®Þnh. Thªm vµo ®ã ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn khoai t©y còng ®ãng gãp vµo sô ph¸t triÓn cña khu vùc kinh tÕ n«ng th«n b»ng c¸ch t¹o ra nhiÒu c¬ héi lao ®éng. Còng nh­ c¸c quèc gia ph¸t triÓn, sù thay ®æi cña kinh tÕ x· héi th­êng lµ kÕt qu¶ cña viÖc nh÷ng nhu cÇu cña ng­êi d©n vÒ nh÷ng lo¹i hµng ho¸ ®· hoµn chØnh, cña ngµnh c«ng nghiÖp, bÊt cø viÖc cung cÊp thùc phÈm hoÆc ngµnh kh¸c cña nÒn kinh tÕ. Trong khi kü thuËt chÕ biÕn míi ®ang ®­îc coi nh­ lµ mét yÕu tæ ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Nhu cÇu vÒ khoai t©y trång ®Ó cung cÊp s¶n phÈm khoai t©y th« lµ kh«ng nhá ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn nhiÒu gièng khoai t©y sÏ tiÕp tôc lµ môc ®Ých nghiªn cøu chÝnh. Sù ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña ngµnh nµy yªu cÇu viÖc cung cÊp khoai t©y phï hîp víi chÊt l­îng tèt, h×nh thøc ®Ñp vµ mµu s¾c phong phó. Thªm vµo ®ã, ng­êi cung cÊp khoai t©y ë bÊt kú mét n­íc nµo ph¶i cã kh¶ n¨ng ®Ó lµm gi¶m nh÷ng nguy h¹i ®èi víi m«i tr­êng vµ quan t©m h¬n c¶ ®èi víi an toµn thùc phÈm. Tr­íc ®©y, chÕ biÕn khoai t©y còng rµng buéc c¸c n­íc c«ng nghiÖp bëi nhiÒu lý do. Tr­íc tiªn, c¸c lo¹i c©y trång chÕ biÕn chñ yÕu lµ c«ng nghiÖp. Quy m« cña c¸c cöa hµng ¨n nhanh (QSA) ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ho¸ ®· t¹o ra nhu cÇu ®¸ng kÓ. QSA còng dùa trªn nh÷ng tiªu chuÈn cao nh­ chi phÝ tèi thiÓu, chÊt l­îng tèt vµ ®a d¹ng. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sù gia t¨ng c¸c QSA sÏ t¹o ra nhu cÇu lín ®èi víi s¶n phÈm nµy. Nh÷ng quèc gia nµy mong muèn s¶n xuÊt khoai t©y ®Ó cung cÊp cho thÞ tr­êng néi ®Þa nh­ng l¹i ®ang ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh rÊt lín cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Khi c¸c rµo c¶n vÒ th­¬ng m¹i gi¶m xuèng th× ®ång nghÜa lµ sù c¹nh tranh vÒ khu vùc thÞ tr­êng sÏ t¨ng lªn. Kinh nghiÖm ®Ó më réng thÞ tr­êng khoai t©y chÕ biÕn lµ ph¶i tËp trung ë nh÷ng khu vùc d©n c­ thµnh thÞ, t¨ng thu thËp ®Çu ng­êi, më réng th­¬ng m¹i dÞch vô vµ tham gia vµo thÞ tr­êng xuÊt khÈu thÕ giíi Tiªu thô khoai t©y B¶ng 2.1 Tiªu thô khoai t©y theo khu vùc n¨m 2005 Khu vùc D©n sè ( Ng­êi) Tiªu thô Tæng møc (tÊn) TÝnh trªn ®Çu ng­êi (Kg/ng­êi/n¨m) Ch©u Phi 905 937 000 12 850 000 14,18 ChÊu ¸/ Ch©u §¹i D­¬ng 3 938 469 000 101 756 000 25,83 ChÊu ©u 739 276 000 71 087 000 96,15 Ch©u Mü La Tinh 561 344 000 13 280 000 23,65 B¾c Mü 330 608 000 19 156 000 57,94 ThÕ giíi 6 475 634 000 218 129 000 33,68 Nguån: Dù ¸n thóc ®Èy ph¸t triÓn khoai t©y ë ViÖt Nam BiÓu ®å 2.4 Tiªu thu khoai t©y trªn thÕ giíI Nguån: Dù ¸n thóc ®Èy ph¸t triÓn khoai t©y ë ViÖt Nam Tæng møc tiªu thô khoai t©y trªn thÓ giíi n¨m 2005 lµ 218 triÖu tÊn t­¬ng ®­¬ng trung b×nh 33,68 kg trªn mét ®Çu ng­êi. Ng­êi Ch©u ¸ tiªu dïng khoai t©y b»ng gÇn mét nöa l­îng khoai t©y cung cÊp cña ThÓ giíi nh­ng do d©n sè qu¸ ®«ng còng cã nghÜa lµ møc tiªu thô tÝnh trªn mét ®Çu ng­êi kh«ng lín, chØ kho¶ng 25 kg n¨m 2005. Ng­êi Ch©u ©u tiªu thô khoai t©y nhiÒu h¬n ë nh÷ng khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi. Møc tiªu thô tÝnh trªn ng­êi lµ rÊt cao (96,15 kg),gÊp 4 lÇn khu vùc Ch©u ¸ vµ Ch©u Mü La Tinh. Ng­êi d©n B¾c Mü tiªu thô kho¶ng 58 kg/ng­êi/n¨m.trong khi ®ã d©n Ch©u Phi tiªu thô Ýt nhÊt (chØ kho¶ng 14,18 kg/ng­êi). Theo Trung t©m Khoai t©y Quèc tÕ, ng­êi d©n ë nh÷ng khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi sÏ tiªu thô nhiÒu khoai t©y h¬n vµo n¨m 2020. CIP dù b¸o r»ng møc t¨ng tr­ëng hµng n¨m sÏ Ýt h¬n 1,5% ë c¸c nøíc ph¸t triÓn vµ gÇn 3% ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Cã hai quèc gia tiªu thô khoai t©y nhiÒu trªn thÕ giíi lµ Ên §é vµ Trung Quèc vµ hy väng lµ sÏ t¨ng hµng n¨m lµ 2,8% ë Ên ®é vµ 3,8% ë Trung Quèc. ë §«ng Nam ¸, møc tiªu thô tÝnh theo ®Çu ng­êi vÉn cßn rÊt nhá so víi møc ®é chung cña quèc tÕ. Khoai t©y s¹ch vµ c¸c s¶n phÈm khoai t©y ®· ®­îc chÕ biªn (®Æc biÖt lµ khoai t©y sÊy kh« vµ khoai t©y chiªn kiÓu Ph¸p ®ang trë nªn phæ biÕn ë khu vùc nµy. Møc tiªu thô khoai t©y s¹ch tÝnh theo ®Çu ng­êi t¨ng trung b×nh hµng n¨m víi tû lÖ lµ 4,5 % tõ n¨m 1971 ®Õn n¨m 2005. Nhu cÇu vÒ khoai t©y t¨ng nhanh chãng ë Th¸i Lan, Indonexia vµ Philipine. Xu h­íng dµi h¹n ®èi víi møc tiªu thô khoai t©y trªn ®Çu ng­êi ë ViÖt Nam, Malaysia vµ Singapore còng rÊt tÝch cùc. C¸c nhµ chÝnh s¸ch trong khu vùc ®· chó ý ®Õn tiÒm n¨ng khoai t©y ®Ó lµm ®a d¹ng h¬n phôc vô nh÷ng ng­ßi ¨n kiªng tõ g¹o, bÊt chÊp mét thùc tÕ r»ng sù ®ãng gãp cña khoai t©y hiÖn t¹i tíi tæng l­îng calo ë Ch©u ¸ vÉn cßn ë møc thÊp , Ýt h¬n 1% so víi tæng l­îng calo trung b×nh cña ng­êi d©n. Trong khi nhu cÇu vÒ khoai t©y ch­a qua chÕ biÕn ®· cã sù gÆp gì lín ë néi ®Þa hoÆc khu vùc (VÝ dô nh­ Indonexia cung cÊp khoai t©y cho Malaysia vµ Singapo), nhu cÇu vÒ c¸c s¶n phÈm khoai t©y chÕ biÕn ®ang gia t¨ng rÊt nhanh nhê nhËp khÈu. C¸c cöa hµng ¨n nhanh theo phong c¸ch Mü ë c¸c trung t©m ®« thÞ ë c¸c nøoc §«ng Nam ¸ lµ kÕt qu¶ cña sù gia t¨ng nhanh chãng nhËp khÈu lo¹i s¶n phÈm sÊy kh« kiÓu Ph¸p, ®Æc biÖt lµ tõ B¾c Mü. Mü xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm khoai t©y s¹ch tíi c¸c n­íc ë khu vùc §«ng Nam ¸ t¨ng trªn 12%/n¨m tõ 1990 ®Õn 1998. Tiªu chÝ chÊt l­îng nghiªm ngÆt bëi chuçi c¸c cöa hµng ¨n nhanh ®ang gi÷ t¨ng trr­ëng khoai t©y tõ cung cÊp t­¬i sang nhu cÇu ®èi víi khoai t©y chÕ biÕn. (see Zhang et al., 1999, for a study of frozen potato import demand in China and Taiwan). 2.3.3. T×nh h×nh ph¸t triÓn khoai t©y ë ViÖt Nam a) Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c©y khoai t©y trªn ®ång ruéng ViÖt Nam Giai ®o¹n n¨m 1890 - 1954 N¨m 1890 lµ n¨m ng­êi Ph¸p ®­a c©y khoai t©y vµo ViÖt Nam, n¨m 1954 lµ n¨m Ph¸p rót khái miÒn B¾c tËp kÕt vµo miÒn Nam. §ã lµ giai ®o¹n ng­êi Ph¸p ®· cã c«ng mang c©y khoai t©y tõ Ph¸p ®Õn ViÖt Nam; c¸c nhµ khoa häc Ph¸p vµ c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam ®· nghiªn cøu thö nghiÖm vµ khuyÕn khÝch n«ng d©n trång khoai t©y. DiÖn tÝch trång khoai t©y ë n­íc ta trong thêi gian 64 n¨m Êy cßn Ýt, n¨m cao ®iÓm còng chØ 1.000ha, trång r¶i r¸c trong v­ên ë Sapa (Lµo Cai), Trµ LÜnh Hoµ An (Cao B»ng), §«ng Anh ( Hµ Néi) (Phóc Yªn), Th­êng TÝn (Hµ T©y), §å S¬n KiÕn An (H¶i Phßng) v.v… Khoai t©y ®­îc coi lµ lo¹i thùc phÈm cao cÊp cña ng­êi Ph¸p, cña quan chøc vµ giíi th­îng l­u. Giai ®o¹n n¨m 1955 - 1980 Giai ®o¹n nµy diÖn tÝch khoai t©y ë ViÖt Nam ph¸t triÓn nhanh, ®¹t ®Ønh cao vÒ diÖn tÝch. N¨m 1955 - 1965, n«ng d©n miÒn B¾c ®i vµo hµn g¾n chiÕn tranh. Cã ®iÒu may lµ thêi gian Êy, n«ng d©n ®· tù biÕt c¸ch b¶o qu¶n khoai gièng. Ban ®Çu, n«ng d©n ch­a biÕt b¶o qu¶n gièng, hµng n¨m ®Õn vô trång lµ ph¶i ®i mua cñ gièng nhËp tõ n­íc Ph¸p. Kho¶ng n¨m 1935 - 1940, Ph¸p nhËp gièng khoai Th­êng TÝn, tªn gèc lµ Ackersegen vµo trång ë ViÖt Nam. Ngoµi nh÷ng ®Æc tÝnh n¨ng suÊt, phÈm chÊt, gièng Th­êng TÝn cã ®Æc tÝnh næi bËt lµ chÞu ®­îc b¶o qu¶n trong nhµ ë cña gia ®×nh n«ng d©n. ChÝnh nhê ®Æc tÝnh nµy mµ n«ng d©n tù l­u gi÷ ®­îc khoai gièng ®Ó trång hµng n¨m, tuy n¨ng suÊt thÊp. §Çu nh÷ng n¨m 70, cuéc chiÕn tranh ë miÒn Nam diÔn ra ngµy mét ¸c liÖt, råi Mü leo thang nÐm bom miÒn B¾c, ®Êt n­íc ®ßi hái cÊp b¸ch ph¶i s¶n xuÊt l­¬ng thùc b»ng mäi gi¸ ®Ó nu«i qu©n, ®Ó chi viÖn cho tiÒn tuyÕn. Tõ n¨m 1966, cuéc c¸ch m¹ng xanh lóa xu©n thay lóa chiªm ë ®ång b»ng s«ng Hång diÔn ra s©u s¾c vµ cã xu thÕ ph¸t triÓn m¹nh. §ã lµ chuyÓn ®æi hÖ thèng canh t¸c cò "Lóa chiªm - Lóa mïa" gièng cò ®¹t s¶n l­îng 4,5 tÊn ®Õn 5,5 tÊn thãc/ha thµnh hÖ thèng canh t¸c míi "Lóa xu©n - Lóa mïa - Khoai t©y" gièng míi ®¹t s¶n l­îng 6,5 ®Õn 7,5 tÊn/ha vµ 12-18 tÊn khoai t©y/ha. Tr­íc bèi c¶nh ®Êt n­íc ®ang cã chiÕn tranh, bÞ cÊm vËn, kh¾p n¬i bÞ phong to¶, c¶ n­íc thiÕu l­¬ng thùc trÇm träng, hµng n¨m ph¶i nhËp 1,5 - 2 triÖu tÊn l­¬ng thùc víi hoµn c¶nh kinh tÕ thêi chiÕn tranh, khoa häc kü thuËt yÕu kÐm thêi bÊy giê th× ®ã lµ mét thµnh c«ng cña n«ng nghiÖp cã tÝnh lÞch sö. Tõ ®ã khoai t©y ®­îc ph¸t triÓn nhanh, diÖn tÝch tõ 5.000ha n¨m 1970 - 1971 t¨ng ®Õn ®Ønh cao 94.000ha n¨m 1979 - 1980, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 12.000ha ®· t¹o ra l­îng l­¬ng thùc ®¸ng kÓ, b×nh qu©n kho¶ng 500.000 tÊn khoai/n¨m, kh«ng chØ sö dông cho ng­êi mµ dïng ®Ó nu«i lîn lÊy thÞt cung cÊp cho tiÒn tuyÕn, lÊy ph©n chuång ®Ó th©m canh c©y lóa. Cã thÓ coi ®©y lµ mèc lÞch sö cña khoai t©y trªn chÆng ®­êng tõ Ph¸p du nhËp vµo ViÖt Nam, qua 90 n¨m míi thùc sù cã chç ®øng trong hÖ thèng canh t¸c trªn ®ång ruéng ViÖt Nam. Giai ®o¹n n¨m 1981 ®Õn nay Giai ®o¹n nµy, khoai t©y ph¸t triÓn theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸. Vô ®«ng n¨m 1979 - 1980 diÖn tÝch trång khoai t©y t¨ng cao, nh­ng n¨m tiÕp sau ®ã diÖn tÝch khoai t©y gi¶m sót qu¸ nhanh, cã n¨m chØ cßn h¬n 23.000ha. DiÖn tÝch gi¶m cã nhiÒu nguyªn nh©n, nguyªn nh©n chÝnh lµ s¶n xuÊt khoai t©y nh÷ng n¨m Êy bÞ lç vèn, kh«ng hiÖu qu¶. Sau chiÕn tranh c¶ n­íc ®i vµo kh«i phôc kinh tÕ, s¶n xuÊt lóa g¹o ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long ®­îc håi phôc, l­¬ng thùc ë miÒn B¾c dÇn dÇn kh«ng ph¶i chi viÖn cho miÒn Nam mµ ng­îc l¹i g¹o tõ miÒn Nam ®­îc chuyÓn ra miÒn B¾c. §Êt n­íc ®­îc ®æi míi, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, s¶n xuÊt khoai t©y víi ph­¬ng thøc "Bao cÊp", "B»ng mäi gi¸" kh«ng cßn phï hîp vµ ®­îc thay ®æi theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸. Do s¶n xuÊt theo h­íng hµng ho¸ mµ diÖn tÝch khoai t©y tõ 20.000ha t¨ng lªn dÇn vµ gi÷ møc 33.000ha, tËp trung chñ yÕu ë ®ång b»ng s«ng Hång. N¨ng suÊt khoai t©y còng ®­îc c¶i thiÖn b×nh qu©n tõ 11 tÊn t¨ng lªn 13 tÊn/ha. S¶n l­îng khoai t©y t¨ng tõ 250 ngh×n tÊn lªn 420 ngh×n tÊn. Ng­êi n«ng d©n trång khoai t©y ®· cã hiÖu qu¶. b) S¶n xuÊt khoai t©y theo c¸c vïng sinh th¸i KÕt qu¶ b¶ng 2.2 vµ 2.3 cho thÊy giai ®o¹n 1996-2007 diÖn tÝch trång khoai t©y kh¸ æn ®Þnh giao ®éng chñ yÕu 31-33 ngµn ha, riªng n¨m 2000 do thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi nªn diªn tÝch khoai t©y ®¹t thÊp nhÊt gÇn 28 ngµn ha. Khoai t©y ®­îc trång chñ yÕu ë §ång b»ng s«ng Hång n¨m Ýt nhÊt còng chiÕm trªn 60 %, n¨m nhiÕu nhÊt chiÕm 85% diÖn tÝch c¶ n­íc. C¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c vµ T©y Nguyªn chñ yÕu lµ L©m §ång diÖn tÝch khoai t©y cã xu h­íng t¨ng lªn: C¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c n¨m 1996 míi cã trªn 4 ngµn ha ®Õn n¨m 2007 ®¹t xÊp xØ 8 ngµn ha. T­¬ng tù T©y nguyªn n¨m 1996 cã trªn 400 ha, n¨m 2007 t¨ng lªn gÇn 4 lÇn ®ath 1,55 ngµn ha. C¸c tØnh §ång b»ng s«ng Hång diÖn tÝch khoai t©y cã xu h­íng gi¶m dÇn nguyªn nh©n do mét sè vïng ®Êt ruéng vµn, vµn cao phï hîp cho s¶n xuÊt khoai t©y chuyÓn sang x©y dùng khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ, mét sè diÖn tÝch chuyÓn sang trång rau mµu kh¸c, mét sè ®Þa ph­¬ng n«ng d©n do thiÕu vèn, thiÕu gièng tèt nªn ®· chuyÓn mét phÇn diÖn tÝch sang trång c©y kh¸c cã chi phÝ thÊp h¬n nh­ c©y ng«, c©y ®Ëu t­¬ng hoÆc trång rau. B¶ng 2.2 DiÖn tÝch khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 §VT: ha N¨m MiÒn nói §ång b»ng B¾c trung T©y C¶ phÝa B¾c s«ng Hång bé Nguyªn n­íc 1996 4.253,0 27.781,0 206,00 447,0 32.687,0 1997 5.525,0 24.779,0 1.118,0 550,0 31.972,0 1998 5.412,5 29.519,0 2.218,0 567,0 37.716,5 1999 6.174,0 23.247,0 1.504,0 654,0 31.579,0 2000 6.460,0 19.268,0 1.669,0 593,0 27.990,0 2001 7.964,0 21.864,0 2.941,0 942,0 33.711,0 2002 9.160,0 22.564,0 2.294,0 1.215,0 35.233,0 2003 8.280,7 22.375,7 2.006,0 1.280,0 33.942,4 2004 7.211,6 21.170,4 2.181,0 1.250,0 31.813,0 2005 7.302,5 20.459,3 2.293,0 1.289,0 31.343,8 2006 7.802,0 19.920,0 2.950,0 1.500,0 32.172,0 2007 7.910,0 19.975,0 2.654,0 1.550,0 32.089,0 Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n B¶ng 2.3 Tû lÖ diÖn tÝch khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 §VT: % N¨m MiÒn nói §ång b»ng B¾c trung T©y C¶ phÝa B¾c s«ng Hång bé Nguyªn n­íc 1996 13,0 85,0 0,6 1,4 100,0 1997 17,3 77,5 3,5 1,7 100,0 1998 14,4 78,3 5,9 1,5 100,0 1999 19,6 73,6 4,8 2,1 100,0 2000 23,1 68,8 6,0 2,1 100,0 2001 23,6 64,9 8,7 2,8 100,0 2002 26,0 64,0 6,5 3,4 100,0 2003 24,4 65,9 5,9 3,8 100,0 2004 22,7 66,5 6,9 3,9 100,0 2005 23,3 65,3 7,3 4,1 100,0 2006 24,3 61,9 9,2 4,7 100,0 2007 24,7 62,2 8,3 4,8 100,0 Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n B¶n ®å 2.1 Vïng s¶n xuÊt khoai t©y chñ yÕu cña ViÖt Nam (Nguån: Dù ¸n thóc ®Èy s¶n xuÊt khoai t©y ë Viªt Nam) N¨ng suÊt khoai t©y cña ViÖt Nam tuy vÉn cßn thÊp thua so víi n¨ng suÊt khoai t©y thÕ giíi (Hµ Lan lµ 42 tÊn/ha, Ph¸p – 35 tÊn/ha, Anh – 40 tÊn/ha, NhËt B¶n – 32 tÊn/ha , Hoa kú- 36 tÊn/ha...), nh­ng trong thêi gian qua n¨ng suÊt khoai t©y cña ViÖt Nam còng ®· gia t¨ng vµ ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn. NÕu nh­ trong giai ®o¹n 1976 – 1996 n¨ng suÊt b×nh qu©n c¶ n­íc míi chØ ®¹t d­íi 10 tÊn/ha, th× giai ®o¹n 1996 – 2002 t¨ng lªn ®Õn 11 tÊn/ha vµ ®¹t møc 12 – 13 tÊn/ha giai ®o¹n 2003 – 2007. Qua ®iÒu tra t×nh h×nh s¶n xuÊt thùc tÕ t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng cho thÊy: nhiÒu hé n«ng d©n trång khoai t©y ®· ®¹t n¨ng suÊt rÊt cao ®Õn 800 – 900 kg/sµo B¾c bé (tøc lµ ®¹t tõ 22-23 tÊn/ha). N¨ng suÊt khoai t©y t¨ng lªn chñ yÕu lµ do bµ con n«ng d©n tÝch cùc sö dông gièng míi, gièng x¸c nhËn n¨ng suÊt cao, t¨ng møc ®Çu t­ th©m canh, ¸p dông nhiÒu tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt vµ b¶o qu¶n gièng, thùc hiÖn tèt c¸c quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt khoai t©y th­¬ng phÈm, s¶n xuÊt khoai t©y gièng. Trong nh÷ng n¨m qua, mét sè gièng míi n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt, thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam ®­îc nhËp néi tõ ch©u ¢u, qua kh¶o nghiÖm, nh©n gièng vµ ®­a vµo s¶n xuÊt t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng nh­: gièng Diamant, Nicola, Kardia, Mariella, KT2, KT3 vµ khoai t©y h¹t lai... ®· dÇn thay thÕ cho c¸c gièng cò lµ gièng Ackersegen (gièng Th­êng TÝn), Lipsi..n¨ng suÊt thÊp vµ ngµy cµng tho¸i ho¸. ViÖc ¸p dông khoa häc c«ng nghÖ míi trong c«ng t¸c gièng nh­: nhËp khÈu, chän läc, lai t¹o, nh©n gièng khoai t©y, nu«i cÊy m«, s¶n xuÊt h¹t lai, kh¶o nghiÖm vµ x¸c nhËn gièng chÊt l­îng ®· gióp ng­êi n«ng d©n æn ®Þnh s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt thu ho¹ch. Hai vïng cao nguyªn §µ L¹t vµ §ång b»ng s«ng Hång cã n¨ng suÊt khoai t©y cao nhÊt so víi c¸c vïng kh¸c. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt vµ ®Êt ®ai ë 2 vïng nµy thuËn lîi, tr×nh ®é th©m canh cña ng­êi s¶n xuÊt cao h¬n c¸c vïng kh¸c.  B¶ng 2.4 N¨ng suÊt khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 §ơn vị: tÊn/ha N¨m MiÒn nói §ång b»ng B¾c trung T©y C¶ phÝa B¾c s«ng Hång Bé Nguyªn N­íc 1996 8,94 10,55 7,91 13,35 10,36 1997 9,79 11,12 11,23 14,82 10,96 1998 9,19 10,19 10,34 15,44 10,14 1999 9,23 11,49 9,57 15,64 11,05 2000 9,49 12,30 9,44 16,75 11,58 2001 10,13 12,48 9,81 16,20 11,80 2002 10,44 12,51 10,19 16,30 11,95 2003 10,02 13,41 10,22 16,35 12,51 2004 10,64 14,06 10,05 16,40 13,10 2005 10,07 13,42 9,97 16,70 12,52 2006 11,06 13,78 10,42 17,00 12,96 2007 11,28 13,82 10,26 17,10 13,06 Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n Cïng víi viÖc t¨ng n¨ng suÊt khoai t©y mÆc dï diÖn tÝch gieo trång kh«ng t¨ng, th× s¶n l­îng khoai t©y t­¬i cña ViÖt Nam còng t¨ng dÇn qua c¸c n¨m. NÕu nh­ giai ®o¹n 1991-1995 s¶n l­îng khoai t©y chØ ®¹t b×nh qu©n 256.000 tÊn/n¨m, th× ®Õn giai ®o¹n 1996-2000 ®· t¨ng lªn ®¹t trªn 340 ngµn tÊn/n¨m-t¨ng h¬n 35,9% so víi thêi kú tr­íc vµ giai ®o¹n 2001-2007 b×nh qu©n mét n¨m ®· ®¹t ®­îc trªn 410 ngµn tÊn-b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 3,56%. N¨m 2007 s¶n l­îng khoai t©y c¶ n­íc ®¹t xÊp xØ 420.000 tÊn – gÊp 2,2 lÇn s¶n l­îng n¨m 1985. Vïng §ång b»ng s«ng Hång chiÓm kho¶ng 70 % s¶n l­îng toµn quèc ( sè liÖu thÓ hiÖn ë b¶ng 2.5 vµ 2.6) B¶ng 2.5 S¶n l­îng khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 §VT: TÊn N¨m MiÒn nói §ång b»ng B¾c trung T©y C¶ phÝa B¾c s«ng Hång Bé Nguyªn n­íc 1996 38.033,0 293.146,0 1629,00 5.967,0 338.775,0 1997 54.065,0 275.483,0 12.560,0 8.151,0 350.259,0 1998 49.714,0 300.879,0 22.944,0 8.754,0 382.291,0 1999 56.998,0 267.201,0 14.395,0 10.229,0 348.823,0 2000 61.336,0 237.089,0 15.763,0 9.932,0 324.120,0 2001 80.685,0 272.897,0 28.838,0 15.260,0 397.680,0 2002 95.627,0 282.208,0 23.383,0 19.804,0 421.022,0 2003 82.995,0 300.101,0 20.502,0 20.928,0 424.526,0 2004 76.767,0 297.605,0 21.919,0 20.500,0 416.791,0 2005 73.533,0 274.614,0 22.859,0 21.526,0 392.532,0 2006 86.327,7 274.476,4 30.750,0 25.500,0 417.054,1 2007 89.256,0 276.113,3 27.226,2 26.505,0 419.100,5 Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n B¶ng 2.6 Tû lÖ s¶n l­îng khoai t©y ph©n theo vïng giai ®o¹n 1996-2007 §VT: % N¨m MiÒn nói §ång b»ng B¾c trung T©y C¶ phÝa B¾c s«ng Hång Bé Nguyªn n­íc 1996 11,2 86,5 0,48 1,8 100,0 1997 15,4 78,7 3,59 2,3 100,0 1998 13,0 78,7 6,00 2,3 100,0 1999 16,3 76,6 4,13 2,9 100,0 2000 18,9 73,1 4,86 3,1 100,0 2001 20,3 68,6 7,25 3,8 100,0 2002 22,7 67,0 5,55 4,7 100,0 2003 19,6 70,7 4,83 4,9 100,0 2004 18,4 71,4 5,26 4,9 100,0 2005 18,7 70,0 5,82 5,5 100,0 2006 20,7 65,8 7,37 6,1 100,0 2007 21,3 65,9 6,50 6,3 100,0 Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n - Khoai t©y víi ng­êi ViÖt Nam vµ thÞ tr­êng tiªu dïng Ban ®Çu, khoai t©y ®­îc coi lµ lo¹i thùc phÈm cao cÊp, sau ®ã trë thµnh thùc phÈm t­¬ng ®èi phæ biÕn cña ng­êi ViÖt Nam. §Õn nay, ë hÇu kh¾p ®Êt n­íc tõ miÒn B¾c ®Õn miÒn Nam ®Òu cã nhu cÇu tiªu dïng khoai t©y. ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång, kho¶ng 30 n¨m gÇn ®©y, n«ng d©n g¾n bã víi c©y khoai t©y kh«ng chØ thu lêi cao mµ khi nh÷ng n¨m bÞ b·o lôt, lóa mïa bÞ thÊt thu, g©y nªn ®ãi côc bé, thiÕu thøc ¨n nu«i lîn. BiÖn ph¸p kh¾c phôc sau b·o lôt h÷u hiÖu ë vïng nµy lµ trång khoai t©y. Nh÷ng n¨m chiÕn tranh, nh÷ng n¨m b·o lôt, nh©n d©n vïng nµy ®· ¨n khoai t©y thay g¹o, gäi lµ "¡n ®én" ®Ó giµnh g¹o nu«i qu©n. Qui ®Þnh 3kg khoai b»ng 1kg g¹o. Nh©n d©n miÒn B¾c vµ miÒn Trung ®· ®óc kÕt thµnh c©u ca truyÒn miÖng tõ ngµn n¨m nay "§­îc mïa chí phô ng« khoai. Th¸ng ba ngµy 8 lÊy ai b¹n cïng". Ng«, khoai lµ l­¬ng thùc phô nh­ng cÇn ph¶i coi träng ®Ó b¶o ®¶m an ninh l­¬ng thùc cho céng ®ång. Cã thÓ khoai t©y còng gãp phÇn b¶o ®¶m an ninh l­¬ng thùc cho vïng ch©u thæ s«ng Hång. HiÖn nay, ë ViÖt Nam víi trªn 80 triÖu d©n nªn thÞ tr­êng khoai t©y cßn rÊt réng, nhu cÇu tiªu dïng khoai t©y cña ng­êi d©n cßn rÊt nhiÒu. §Æc biÖt, ng­êi d©n ë miÒn Nam muèn ¨n khoai t©y nh­ng gi¸ qu¸ ®¾t. Gi¸ 1kg khoai t©y ë miÒn Nam th­êng cao h¬n gi¸ 1kg g¹o gÊp r­ìi hoÆc gÊp hai lÇn. Nh©n d©n ë ®©y vÉn coi khoai t©y lµ mãn ¨n cao cÊp, mãn ¨n cho nh÷ng ng­êi thu nhËp cao. S¶n xuÊt khoai t©y ë ViÖt Nam, tuy cã ph¸t triÓn nh­ng ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu sö dông. Hµng n¨m, ViÖt Nam vÉn ph¶i nhËp khoai t©y. ThÞ tr­êng ®èi víi khoai t©y ë ViÖt Nam kh¸ réng më. Víi møc t¨ng d©n sè nh­ hiÖn nay, nhu cÇu møc tiªu dïng khoai t©y trong n­íc ngµy mét t¨ng. C¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam nghiªn cøu thÊy r»ng n¨m 2005 møc nhu cÇu tiªu dïng khoai t©y cña ViÖt nam kho¶ng 530.000 tÊn, dù b¸o n¨m 2010 nhu cÇu tiªu dïng khoai t©y sÏ t¨ng lªn 710.000 tÊn. Møc s¶n xuÊt khoai t©y ë trong n­íc vÉn ch­a ®ñ víi nhu cÇu tiªu dïng, n¨m 2007 s¶n xuÊt ®­îc 419.000 tÊn, míi ®¸p øng 80% nhu cÇu thÞ tr­êng n¨m 2007. §ã lµ ch­a kÓ ®Õn nhu cÇu xuÊt khÈu khoai sang c¸c n­íc l©n cËn. Tõ n¨m 2008 ®Õn n¨m 2010 vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo, thÞ tr­êng ®ßi hái s¶n xuÊt khoai t©y t¨ng nhiÒu h¬n. §ã lµ c¬ héi ®èi víi n«ng d©n s¶n xuÊt khoai t©y, ®Æc biÖt lµ vïng ®ång b»ng s«ng Hång cã c¬ héi ®Çu t­ ®Ó s¶n xuÊt mÆt hµng n«ng s¶n nµy. ChÕ biÕn khoai t©y Theo nghiªn cøu cña GS.TS. §ç Kim Chung, cã kho¶ng 1% l­îng khoai t©y t­¬i s¶n xuÊt trong n­íc ( 4.200 tÊn) ®­îc dïng vµo chÕ biÕn. Sè l­îng nµy chiÕm kho¶ng 35% tæng sè nguyªn liÖu cung cho chÕ biÕn. C¸c d¹ng s¶n phÈm chñ yÕu cña khoai t©y chÕ biÕn lµ r¸n gißn, chiªn, bét vµ b¸n thµnh phÈm cho c¸c nhµ hµng kh¸ch s¹n. Trong sè ®ã khoai t©y r¸n gißn vµ chiªn kiÓu Ph¸p lµ phæ biÕn nhÊt ®èi víi ng­êi tiªu dïng. Kho¶ng 60-70 % s¶n phÈm chÕ biÕn b¸n ë thÞ tr­êng trong n­íc, phÇn cßn l¹i xuÊt khÈu. S¶n phÈm xuÊt khÈu yªu cÇu 100% nguyªn liÖu nhËp khÈu. 2.3.4. Mét sè chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn khoai t©y cña Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n cã chñ tr­¬ng më réng vµ ph¸t triÓn khoai t©y vµ coi khoai t©y lµ c©y trång vô ®«ng ®Çy tiÒm n¨ng. Mét sè tØnh §ång b»ng s«ng Hång nh­ Th¸i B×nh, Nam §Þnh, H¶i Phßng, B¾c Giang ... coi khoai t©y lµ c©y chÝnh trong vô §«ng vµ ®­a vµo c¬ cÊu cña nh÷ng c¸nh ®ång 50 triÖu. C¸c tØnh nµy cã chÝnh s¸ch hç trî cho ph¸t triÓn khoai t©y nh­ hç trî tiÒn gièng vµ hç trî x©y kho l¹nh. Cô thÓ ho¸ b»ng c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n nh­ ch­¬ng tr×nh gièng c©y trång trong ®ã cã dù ¸n c©y cã cñ, Dù ¸n hîp t¸c quèc tÕ víi C«ng hoµ Liªn bang §øc vÒ “Thóc ®Èy s¶n xuÊt khoai t©y ë ViÖt Nam” nh»m: - Thóc ®Èy x©y dùng hÖ thèng nh©n gièng khoai t©y cã chÊt l­îng ¸p dông c«ng nghÖ nu«i cÊy m« vµ nh©n nhanh. Môc tiªu lµ s¶n xuÊt ra khoai t©y gièng cã chÊt l­îng, cung cÊp cho n«ng d©n trång khoai th­¬ng phÈm. - T¨ng c­êng c«ng t¸c x¸c nhËn khoai t©y gièng lµ ®iÒu quan träng kh¸c mµ Bé ®ang thùc hiÖn ®Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt khoai t©y ë ViÖt Nam. Th«ng qua dù ¸n khoai t©y ViÖt §øc, Bé ®· vµ ®ang t¨ng c­êng n¨ng lùc cho c¸c ®¬n vÞ cã nhiÖm vô vÒ kiÓm ®Þnh, kiÓm nghiÖm gièng c©y trång. ViÖc t¨ng c­êng x¸c nhËn gièng lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi n«ng d©n khi sö dông gièng c©y trång nãi chung vµ gièng khoai t©y nãi riªng. - T¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm dÞch khoai t©y gièng nhËp khÈu ®­îc ®Èy m¹nh, gãp phÇn ng¨n chÆn viÖc x©m nhËp s©u bÖnh tõ khoai t©y nhËp khÈu. - §Èy m¹nh c«ng t¸c kh¶o nghiÖm vµ c«ng nhËn gièng míi nh»m t×m ra nhiÒu gièng tèt h¬n cho s¶n xuÊt ®Æc biÖt lµ gièng cho chÕ biÕn sÏ gãp phÇn lµm gi¶m tû lÖ nhËp khÈu khoai nguyªn liÖu. - T¨ng c­êng c«ng t¸c khuyÕn n«ng vÒ khoai t©y nh­ më c¸c líp tËp huÊn vÒ kü thuËt trång khoai t©y gièng vµ khoai t©y th­¬ng phÈm, x©y dùng c¸c m« h×nh vÒ hÖ thèng nh©n gièng, vÒ gièng míi vµ s¶n xuÊt khoai t©y hµng ho¸. - KhuyÕn khÝch mèi liªn doanh liªn kÕt gi÷a c¸c ®èi t¸c cã liªn quan trong ngµnh s¶n xuÊt khoai t©y nh­ ng­êi s¶n xuÊt, th­¬ng nh©n, c¸c c¬ së chÕ biÕn, c¸c ®¬n vÞ nghiªn cøu nh»m trao ®æi th«ng tin, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. Mét sè nghiªn cøu kinh tÕ vÒ khoai t©y trong thêi gian qua. N¨m 2001, GS. TS .§ç Kim Chung thùc hiÖn nghiªn cøu ®¸nh gi¸ kinh tÕ x· héi c¸c nhãm môc tiªu s¶n xuÊt khoai t©y ë miÒn B¾c ViÖt Nam vµ ®· cã kÕt luËn: C©y khoai t©y phï hîp víi hÖ thèng canh t¸c lóa ë c¸c vïng nghiªn cøu, c©y khoai t©y cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng tõ L¹ng S¬n cho ®Õn Thanh Ho¸. Khoai t©y lµ mét trong nh÷ng c©y trång vô ®«ng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, thu nhËp rßng cña s¶n xuÊt khoai t©y gièng cao gÊp tõ 2 ®Õn 4 lÇn khoai t©y thÞt. Lîi Ých cña c©y khoai t©y víi trång trät lµ t¨ng n¨ng suÊt lóa, ®é ph× cña ruéng tèt h¬n, gi¶m chi phÝ vÒ vËt t­ vµ c«ng lao ®éng cho c¸c c©y trång vô sau. §· t¹o viÖc lµm cho 120-184 ngµn ng­êi nÕu diÖn tÝch gieo trång kho¶ng 33 ngµn ha. N¨m 2003, 2006 GS.TS. §ç Kim Chung thùc hiÖn nghiªn cøu thÞ tr­êng khoai t©y ë ViÖt Nam víi môc tiªu: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng sö dông vµ nhu cÇu vÒ khoai t©y gièng, khoai t©y thÞt vµ khoai t©y chÕ biÕn. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng cung vµ cÇu vÒ khoai t©y bao gåm s¶n xuÊt trong n­íc vµ nhËp khÈu ë ViÖt Nam. NhËn d¹ng c¸c kªnh thÞ tr­êng, ®Æc ®iÓm cña c¸c t¸c nh©n tham gia vµ thÞ tr­êng tõ ng­êi s¶n xuÊt tíi ng­êi tiªu dïng, xuÊt khÈu vµ chÕ biÕn Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu nghiªn cøu vÒ khoai t©y nh­ng chñ yÕu vÒ kü thuËt n«ng nghiÖp nh­ kü thuËt nh©n gièng, kü thuËt canh t¸c, thu ho¹ch... 3. §ÆC §IÓM §ÞA BµN Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 3.1. §Æc ®iÓm ®Þa bµn 3.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn a) VÞ trÝ vïng §BSH n»m trong vïng kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé Vïng ®ång b»ng s«ng Hång (§BSH) lµ mét trong ba vïng kinh tÕ träng ®iÓm cña c¶ n­íc, cã vÞ trÝ rÊt thuËn lîi trong viÖc giao l­u kinh tÕ gi÷a c¸c tØnh trong vïng còng nh­ víi c¸c tØnh kh¸c trong c¶ n­íc vµ quèc tÕ. Trong vïng cã nh÷ng thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng nh­ thµnh phè Hµ Néi lµ trung t©m kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ khoa häc c«ng nghÖ kü thuËt cña c¶ n­íc, cã c¶ng hµng kh«ng Quèc tÕ Néi Bµi, c¶ng biÓn Quèc tÕ H¶i Phßng... ®©y lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc quan träng thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña vïng ®èi víi Quèc gia vµ Quèc tÕ. Víi lîi thÕ so s¸nh vÒ vÞ trÝ ®Þa lý kinh tÕ cã thÓ nãi vïng §BSH cã héi tô ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸ nãi chung vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi riªng, nh»m n©ng cao gi¸ trÞ s¶n l­îng trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch canh t¸c. b) VÒ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai Tæng diÖn tÝch tù nhiªn toµn vïng 14.806 km2, gåm 9 lo¹i ®Êt chÝnh, tØ lÖ c¸c lo¹i ®Êt so víi diÖn tÝch tù nhiªn nh­ sau: ®Êt c¸t chiÕm 1,1%; ®Êt mÆn chiÕm 6,3%; ®Êt phÌn chiÕm 6,1%; ®Êt phï sa ®­îc båi chiÕm 5,3%; ®Êt phï sa kh«ng ®­îc båi chiÕm 66,5%; ®Êt b¹c mµu vµ ®á vµng biÕn ®æi do trång lóa n­íc chiÕm 5,5%; ®Êt ®á vµng chiÕm 8,5%; ®Êt mïn vµng ®á trªn nói chiÕm 0,2%; ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸ chiÕm 0,5%. Trong c¸c lo¹i ®Êt trªn, lo¹i ®Êt phï sa cã vai trß quan träng vµ thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Theo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ®Êt cña ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ n«ng nghiÖp cho thÊy, §BSH cã trªn 83% diÖn tÝch ®Êt cña vïng thÝch hîp cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi c¸c lo¹i h×nh sö dông nh­: chuyªn trång lóa; lóa + mµu; chuyªn rau, mµu; c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy, c©y ¨n qu¶. PhÇn lín diÖn tÝch ®Êt cã ®é ph× cao (chiÕm 51,17% tæng diÖn tÝch tù nhiªn) vµ ®é ph× trung b×nh (chiÕm 27,24% tæng diÖn tÝch tù nhiªn). Nh­ vËy, ®Êt ®ai vïng §BSH, phï hîp víi nhiÒu lo¹i c©y trång cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh­ hoa c©y c¶nh cao cÊp, c¸c lo¹i rau thùc phÈm chÊt l­îng cao, c©y ¨n qu¶ ®Æc s¶n,... §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè thuËn lîi ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña vïng nãi chung vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch canh t¸c nãi riªng. c) §iÒu kiÖn nguån n­íc §BSH cã m¹ng l­íi s«ng ngßi kh¸ dÇy, cã 2 hÖ thèng s«ng lín lµ s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh. L­u l­îng n­íc trªn c¸c s«ng nµy rÊt lín, chÊt l­îng n­íc tèt víi hµm l­îng phï sa cao. C¸c hÖ thèng thuû lîi träng yÕu cña vïng ®Òu lÊy nguån n­íc t­íi tõ 2 hÖ thèng s«ng nµy, v× vËy mµ l­îng phï sa hµng n¨m ®­îc cung cÊp cho ®ång ruéng kh¸ lín, lµm t¨ng ®¸ng kÓ ®é mµu mì cho ®Êt. Trªn hÖ thèng s«ng Hång, ®· cã 1 sè c«ng tr×nh thuû ®iÖn lín mang tÇm cì khu vùc: thuû ®iÖn Hoµ B×nh hiÖn ®· ®i vµo ho¹t ®éng, thuû ®iÖn S¬n La ®ang khëi c«ng x©y dùng. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó h¹n chÕ lò lôt vµ ®iÒu tiÕt nguån n­íc t­íi vµo mïa kh« cho vïng §BSH. Do ®Þa h×nh kh¸ b»ng ph¼ng vµ t­¬ng ®èi thÊp so víi m._. 1,71 1,54 2 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO) 1000 ® 54.270,00 43.621,00 26.208,00 2,07 1,66 3 Chi phÝ trung gian (IC) 1000 ® 25.318,86 22.479,84 11.977,48 2,11 1,88 4 Thu nhËp hçn hîp (MI) 1000 ® 28.951,14 21.141,16 14.230,52 2,03 1,49 5 C«ng lao ®éng c«ng 322,33 337,02 345,33 0,93 0,98 6 IC / 1 tÊn s¶n phÈm 1000 ® 1.259,64 1.241,98 1.021,45 1,23 1,22 7 MI / 1 tÊn s¶n phÈm 1000 ® 1.440,36 1.168,02 1.213,59 1,19 0,96 8 GO/ IC lÇn 2,14 1,94 2,19 0,98 0,89 9 MI/ IC lÇn 1,14 0,94 1,19 0,96 0,79 10 GO/1 C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 168,37 129,43 75,89 2,22 1,71 11 MI/1 C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 89,82 62,73 41,21 2,18 1,52 Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu ®iÒu tra 4.2.4. So s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt khoai t©y víi c¸c c©y trång c¹nh tranh trong vô ®«ng Trong vô §«ng, ngoµi c©y khoai t©y ra ng­êi n«ng d©n vïng §ång b»ng s«ng Hång cßn gieo trång rÊt nhiÒu c©y trång kh¸c n÷a, nh­: ng« ®«ng, ®Ëu t­¬ng, su hµo, b¾p c¶i, khoai lang, L¹c…V× vËy cïng víi viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y t¹i c¸c tØnh, chóng t«i cßn tiÕn hµnh so s¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt khoai t©y ë c¸c tØnh ®iÒu tra víi mét sè c©y trång kh¸c trong cïng thêi vô trªn cïng lo¹i ®Êt, Nh»m ®¸nh gi¸ xem c©y khoai t©y cã ph¶i lµ c©y cã thÕ m¹nh t¹i c¸c tØnh hay kh«ng. C¬ së ®Ó chän c©y trång so s¸nh lµ c©y ®ã ®· ®­îc s¶n xuÊt nhiÒu n¨m t¹i tØnh ®ã, n«ng d©n cã kinh nghiÖm gieo trång vµ cã tû lÖ diÖn tÝch t­¬ng ®èi lín träng vô ®«ng. T¹i tØnh Nam §Þnh chóng t«i so s¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y su hµo. Su hµo lµ c©y ®­îc trång trong cïng thêi ®iÓm víi c©y khoai t©y vµ cã diÖn tÝch t­¬ng ®èi lín ë Nam §Þnh, hay nãi c¸ch kh¸c c©y su hµo lµ c©y trång c¹nh tranh víi c©y khoai t©y trong vô ®«ng. T­¬ng tù nh­ vËy t¹i Th¸i B×nh chóng t«i so s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ c©y khoai t©y víi c©y ng«, diÖn tÝch ng« ®«ng chiÕm tû lÖ lín trong c¬ cÊu c©y trång vô ®«ng ë Th¸i B×nh. T¹i Hµ t©y chóng t«i so s¸nh s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y ®Ëu t­¬ng. Hµ Néi chóng t«i so s¸nh s¶n xuÊt khoai t©y v¬i s¶n xuÊt ng«. KÕt qu¶ cô thÓ nh­ sau: B¶ng 4.16 So s¸nh hiªu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång kh¸c cïng vô t¹i Nam §Þnh n¨m 2007 TÝnh b×nh quan cho 1 ha gieo trång Khoai Su So s¸nh STT ChØ tiªu §VT t©y hào (lÇn) (1) (2) (1/2) 1 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO) 1000 ® 39.294,40 21.868,34 1,80 2 Chi phÝ trung gian (IC) 1000 ® 20.288,68 9.086,36 2,23 3 Thu nhËp hçn hîp (MI) 1000 ® 19.005,72 12.781,98 1,49 4 C«ng lao ®éng c«ng 325,72 322,33 1,01 5 GO/ IC lÇn 1,94 2,41 0,80 6 MI/IC lÇn 0,94 1,41 0,67 7 GO/1C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 120,64 67,85 1,78 8 MI/1C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 58,35 39,66 1,47 Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu ®iÒu tra Sè liÖu tÝnh to¸n ë b¶ng 4.16 cho thÊy so s¸nh gi÷a khoai t©y víi su hµo th× gi¸ trÞ s¶n xuÊt gÊp 1,8 lÇn; thu nhËp cao gÊp 1,49 lÇn; gi¸ trÞ s¶n xuÊt trªn c«ng lao ®éng cao gÊp 1,78 lÇn; thu nhËp trªn c«ng lao ®éng gÊp 1,47 lÇn. Nh­ng nÕu xÐt vÒ chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt trªn 1 ®ång chi phÝ vµ thu nhËp trªn 1 ®ång chi phÝ th× trång khoai t©y l¹i thÊp h¬n theo thø tù chØ b»ng kho¶ng 0,8 vµ kho¶ng 0,67 lÇn so víi su hµo . B¶ng 4.17 So s¸nh hiªu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång kh¸c cïng vô t¹i Th¸i B×nh n¨m 2007 TÝnh b×nh quan cho 1 ha gieo trång Khoai Ng« So s¸nh STT ChØ tiªu §VT t©y (lÇn) (1) (2) (1/2) 1 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO) 1000 ® 41.280,20 19.870,00 2,08 2 Chi phÝ trung gian (IC) 1000 ® 20.328,97 6.627,23 3,07 3 Thu nhËp hçn hîp (MI) 1000 ® 20.951,23 14.720,24 1,42 4 C«ng lao ®éng c«ng 366,87 304,70 1,20 5 GO/ IC lÇn 2,03 3,00 0,68 6 MI/IC lÇn 1,03 2,22 0,46 7 GO/1C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 112,52 65,21 1,73 8 MI/1C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 57,11 48,31 1,18 Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu ®iÒu tra T¹i Th¸i B×nh s¶n xuÊt khoai t©y cã hiÖu qu¶ kinh tÕ h¬n so víi trång ng« thÓ hiÖn ë c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt cao gÊp h¬n 2 lÇn so víi trång ng«, thu nhËp cao 1,42 lÇn so víi trång ng«, gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ thu nhËp trªn c«ng lao ®éng cao h¬n 1,73 lÇn vµ 1,18 so víi trång ng«. Nh­ng trång khoai t©y cã ®iÓm ch­a phï hîp víi n«ng d©n ViÖt Nam lµ chi phÝ b»ng tiÒn cao, cô thÓ lµ gÊp 3.07 lÇn so víi trång ng«, mÆt kh¸c trång khoai t©y tèn nhiÒu c«ng lao ®éng h¬n cô thÓ gÊp 1,2 l©n so víi trång ng«. T­¬ng t­ nh­ vËy B¶ng 4.18 cho thÊy c¸c chØ tiªu vÒ gi¸ trÞ s¶n phÈm, thu nhËp, gi¸ trÞ s¶n phÈm trªn c«ng lao ®éng, thu nhËp trªn c«ng lao ®éng s¶n xuÊt khoai t©y ®Òu cao h¬n c©y trång c¹nh tranh B¶ng 4.18 So s¸nh hiªu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång kh¸c cïng vô t¹i Hµ T©y n¨m 2007 TÝnh b×nh quan cho 1 ha gieo trång Khoai §Ëu So s¸nh STT ChØ tiªu §VT t©y t­¬ng (lÇn) (1) (2) (1/2) 1 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO) 1000 ® 38.312,63 15.200,00 2,52 2 Chi phÝ trung gian (IC) 1000 ® 19.157,61 5.783,52 3,31 3 Thu nhËp hçn hîp (MI) 1000 ® 19.155,02 9.416,48 2,03 4 C«ng lao ®éng c«ng 350,10 193,90 1,81 5 GO/ IC lÇn 2,00 2,63 0,76 6 MI/IC lÇn 1,00 1,63 0,61 7 GO/1C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 109,43 78,39 1,40 8 MI/1C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 54,71 48,56 1,13 Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu ®iÒu tra B¶ng 4.19 So s¸nh hiªu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång kh¸c cïng vô t¹i Hµ Néi n¨m 2007 TÝnh b×nh quan cho 1 ha gieo trång Khoai Ng« So s¸nh STT ChØ tiªu §VT t©y (lÇn) (1) (2) (1/2) 1 Gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO) 1000 ® 28.203,60 18.500,00 1,52 2 Chi phÝ trung gian (IC) 1000 ® 11.977,48 6.102,50 1,96 3 Thu nhËp hçn hîp (MI) 1000 ® 16.226,12 12.397,50 1,31 4 C«ng lao ®éng c«ng 332,40 286,00 1,16 5 GO/ IC lÇn 2,35 3,03 0,78 6 MI/IC lÇn 1,35 2,03 0,67 7 GO/1C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 84,85 64,69 1,31 8 MI/1C«ng lao ®éng G§ 1000 ® 48,82 43,35 1,13 Nguån: Tæng hîp tõ sè liÖu ®iÒu tra Hµ Néi lµ tØnh cã n¨ng suÊt khoai t©y thÊp nhÊt nh­ng c¸c chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ vÉn cao h¬n ng« cô thÓ lµ Gi¸ trÞ s¶n xuÊt khoai t©y cao gÊp 1.52 lÇn so víi ng«, t­¬ng t­ nh­ vËy thu nhËp khoai t©y gÊp 1,31 l©n. Gi¸ trÞ s¶n phÈm trªn c«ng lao ®éng, thu nhËp trªn c«ng lao ®éng cña khoai t©y ®Òu cao h¬n ng«, hiÖu qu¶ tÝnh trªn 1 ®ång chi phÝ bá ra th× s¶n xuÊt khoai t©y thÊp h¬n so víi c©y ng« (B¶ng 4.19). KÕt luËn: Qua ph©n tÝch kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ s¶n xuÊt khoai t©y vµ so s¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt khoai t©y víi c©y trång canh tranh t¹i 4 tØnh ®iÒu tra ta nhËn thÊy tuy s¶n xuÊt khoai t©y chi phÝ cao so víi c¸c c©y trång kh¸c nh­ng lµ c©y cho gi¸ trÞ s¶n xuÊt, thu nhËp, gi¸ trÞ s¶n xuÊt trªn c«ng lao ®éng, thu nhËp trªn c«ng lao ®éng ®Òu cao h¬n c¸c c©y trång c¹nh tranh. Nh­ng xÐt vÒ chØ tiªu hiÖu qu¶ tÝnh trªn ®ång chi phÝ th× s¶n xuÊt khoai t©y kh«ng b»ng c¸c c©y trång c¹nh tranh. 4.3. Ph©n tÝch lợi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt khoai t©y vïng §ång b»ng s«ng Hång. 4.3.1. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ sö dông c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt khoai t©y trong vïng. §Ó ph©n tÝch lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt khoai t©y ë c¸c ®Þa ph­¬ng nghiªn cøu chóng t«i sö dông chØ tiªu chi phÝ nguån lùc trong n­íc ( DRC), c¸c gi¸ trÞ cña chØ tiªu DRC ®Æc tr­ng cho chi phÝ x· héi cña c¸c nguån lùc trong n­íc ®­îc chuyÓn thµnh ngo¹i tÖ th«ng qua viÖc s¶n xuÊt khoai t©y thay thÕ nhËp khÈu. Sau khi tÝnh ®­îc DRC ta tÝnh chØ tiªu hÖ sè chi phÝ nguån lùc DRC/SER. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ë b¶ng 4.20 cho thÊy tÊt c¶ c¸c tØnh nghiªn cøu hÖ sè chi phÝ nguån lùc ®Òu lín h¬n 1 ( DRC/SER>1). §iÒu ®ã nãi nªn r»ng tÊt c¶ c¸c tØnh nµy ®Òu kh«ng cã lîi thÕ so s¸nh vÒ s¶n xuÊt khoai t©y. Tuy nhiªn trong 4 tØnh nghiªn cøu th× Hµ Néi lµ tØnh kh«ng cã lîi thÕ so s¸nh nhÊt v× hÖ sè chi phÝ nguån lùc cao nhÊt (DCR/SER =1,46) nguyªn nh©n chñ yÕu lµ n«ng d©n sö dông chñ yÕu lµ gièng nhËp tõ Trung Quèc vÒ tuy gi¸ rÎ nh­ng n¨ng suÊt rÊt thÊp, mét l­îng gièng nhá n«ng d©n tù ®Ó gièng theo ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng nªn hao hôt lín, chÊt l­îng gièng kh«ng ®¶m b¶o, gièng nhiÔm bÖnh nhiÒu . Nam §Þnh vµ Th¸i B×nh cã lîi thÕ so s¸nh cao h¬n v× n«ng d©n ë 2 tØnh nµy sö dông nhiÒu gièng cã nguån gèc nhËp khÈu tõ ch©u ©u, gièng s¶n xuÊt b»ng nu«i c©y m«. Tû lÖ gièng ®­îc b¶o qu¶n trong kho l¹nh cao nªn chÊt l­îng gièng tèt h¬n, tr×nh ®é th©m canh cao nªn n¨ng suÊt b×nh qu©n ®¹t cao h¬n c¸c tØnh kh¸c. Nguyªn nh©n s¶n xuÊt khoai t©y ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång kh«ng cã lîi thÕ so s¸nh theo chóng t«i v× chi phÝ s¶n xuÊt cao ®Æc biÖt lµ gièng, Chi phÝ s¶n xuÊt, b¶o qu¶n gièng trong n­íc còng nh­ nhËp khÈu cao, chÊt l­îng gièng kh«ng ®¶m b¶o, nhiÒu hé n«ng d©n sö dông khoai t©y th­¬ng phÈm lµm gièng v× vËy n¨ng suÊt b×nh qu©n chung c¶ vïng thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi. ChÊt l­îng s¶n phÈm kh«ng ®ång ®Òu. B¶ng 4.20 Chi phÝ nguån lùc trong n­íc cho s¶n xuÊt khoai t©yt¹i c¸c tØnh nghiªn cøu n¨m 2007 DiÔn gi¶i Hµ Néi Hµ T©y Nam §Þnh Th¸i B×nh 1. Gi¸ trÞ s¶n phÈm a) USD/ tÊn 83,54 83,54 83,54 83,54 b) 000/ tÊn 1.347,43 1.347,43 1.347,43 1.347,43 2. Tæng chi phÝ a) Trong n­íc ( 000/tÊn) 1.891,34 1.775,98 1.477,94 1.630,26 b) N­íc ngoµi ( 000/tÊn) 274,79 316,94 354,45 269,08 ( USD/tÊn) 17,04 19,65 21,97 16,68 3. Chªnh lÖch 66,50 63,89 61,56 66,85 4. DRC 28.441,12 27.798,85 24.007,58 24.385,58 5. DRC/SER 1,46 1,44 1,24 1,26 Nguån: Sè liÖu tÝnh to¸n cña t¸c gi¶ 4.3.2. Mét sè gi¶ thiÕt vÒ kh¶ n¨ng x¶y ra trong t­¬ng lai: Theo ph©n tÝch ë phÇn trªn th× s¶n xuÊt khoai t©y c¸c tØnh ®iÒu tra kh«ng cã lîi thÕ so s¸nh. N­íc ta ngµy cµng héi nhËp s©u, r«ng vµo thÞ tr­êng thÕ giíi nªn c¸c ngµnh hµng s¶n xuÊt nãi chung vµ s¶n xuÊt khoai t©y nãi riªng ph¶i chÞu sù c¹nh tranh rÊt khèc liÖt. §Ó cã c¸i nh×n toµn diÖn h¬n vÒ lîi thÕ s¶n xuÊt khoai t©y vïng ®ång b»ng s«ng Hång chóng t«i x©y dùng mét sè gi¸ thiÕt nh­ sau: Gi¶ thiÕt 1. Trong bèi c¶nh thÕ giíi khñng ho¶ng vÒ dÇu má, vÒ l­¬ng thùc, thùc phÈm v× v©y theo mét sè chuyªn gia kinh tÕ gi¸ vËt t­ n«ng nghiÖp vµ gi¸ s¶n phÈm l­¬ng thùc thùc phÈm sÏ t¨ng vµ æn ®Þnh ë møc gi¸ cao h¬n hiÖn nay tõ 20 % cho ®Õn 40% v× v©y chóng t«i gi¶ sö gi¸ nhËp khÈu vËt t­ ®Çu vµo cho s¶n xuÊt khoai t©y t¨ng 20%, 30% vµ gi¸ nhËp khÈu khoai t©y th­¬ng phÈm còng t¨ng 20%, 30% so víi n¨m 2007 Sè liÖu ph©n tÝch ë B¶ng 4.21 cho thÊy khi gi¸ vËt t­ ®Çu vµo cho s¶n xuÊt khoai t©y t¨ng 20-30% vµ gi¸ nhËp khÈu khoai t©y th­¬ng phÈm còng t¨ng t­¬ng øng tõ 20-30% th× hÇu hÕt c¸c tØnh nghiªn cøu vÉn kh«ng cã lîi thÕ so s¸nh. B¶ng 4.21 Chi phÝ nguån lôc trong n­íc cho s¶n xuÊt khoai t©y theo gi¶ thiÕt 1 DiÔn gi¶i Hµ Néi Hµ T©y Nam §Þnh Th¸i B×nh 1. Gi¸ trÞ s¶n phÈm 1.1.Khi gi¸ NK khoai t©y t¨ng 20% a) USD/ tÊn 100,24 100,24 100,24 100,24 b) 000/ tÊn 1.616,92 1.616,92 1.616,92 1.616,92 1.2.Khi gi¸ NK khoai t©y t¨ng 30% a) USD/ tÊn 108,60 108,60 108,60 108,60 b) 000/ tÊn 1.751,66 1.751,66 1.751,66 1.751,66 2. Tæng chi phÝ 2.1.Khi gi¸ nhËp khÈu ®Çu vµo t¨ng 20% a) Trong n­íc ( 000/tÊn) 1.891,34 1.775,98 1.477,94 1.630,26 b) N­íc ngoµi ( 000/tÊn) 329,74 380,32 425,34 322,90 (USD/tÊn) 2.2.Khi gi¸ nhËp khÈu ®Çu vµo t¨ng 30% a) Trong n­íc ( 000/tÊn) 1.891,34 1.775,98 1.477,94 1.630,26 b) N­íc ngoai ( 000/tÊn) 357,22 412,02 460,79 349,81 3. DRC 3.1.Khi gi¸ NK khoai t©y vµ gi¸ NK ®Çu vµo ®Òu t¨ng 20% 23,70 23,17 20,01 20,32 3.2.Khi gi¸ NK khoai t©y vµ gi¸ NK ®Çu vµo ®Òu t¨ng 30% 21,88 21,38 18,47 18,76 4. DRC/SER 4.1.Khi gi¸ NK khoai t©y vµ gi¸ NK ®Çu vµo ®Òu t¨ng 20% 1,22 1,20 1,03 1,05 4.2.Khi gi¸ NK khoai t©y vµ gi¸ NK ®Çu vµo ®Òu t¨ng 30% 1,13 1,10 0,95 0,97 Nguån: Sè liÖu tÝnh to¸n cña t¸c gi¶ Gi¶ thiÕt 2. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra kÕt hîp víi nhËn ®Þnh cña c¸c chuyªn gia trång trät cho thÊy n¨ng suÊt khoai t©y ë n­íc ta rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng vµ c¸c gièng. N¨ng suÊt khoai t©y phô thuéc chñ yÕu vµo gièng, gièng chÊt l­îng, s¹ch bÖnh cho n¨ng suÊt rÊt cao b×nh qu©n trªn diªn tÝch réng còng ®¹t trªn 20 tÊn/ ha ( cao h¬n 1.5 lÇn so víi n¨ng suÊt trung b×nh) trong ®ã chi phÝ vËt t­ ph©n bãn kh«ng cÇn t¨ng thªm. Trong thêi gian qua n­íc ta thiÕu gièng nghiªm träng v× vËy nhiÒu doanh nghiÖp nhËp gièng th­¬ng phÈm vÒ b¸n cho n«ng d©n ( vÉn b¸n b»ng gi¸ gièng tèt) nªn n¨ng suÊt khai t©y ë n­íc ta vÉn thuéc lo¹i thÊp. Víi nh÷ng lý do trªn chóng t«i gi¶ thiÕt n¨ng suÊt khoai t©y t¨ng 5%, 10%, 15%. B¶ng 4.22 Chi phÝ nguån lôc trong n­íc cho s¶n xuÊt khoai t©ytheo gi¶ thiÕt 2 DiÔn gi¶i Hµ Néi Hµ T©y Nam §Þnh Th¸i B×nh 1. N¨ng suÊt 1.1. N¨ng suÊt t¨ng 5% (Kg/ha) 11.403,90 13.960,64 14.725,82 15.049,20 1.2. N¨ng suÊt t¨ng 10% (Kg/ha) 11.946,94 14.625,44 15.427,05 15.765,83 1.3. N¨ng suÊt t¨ng 15% (Kg/ha) 12.489,98 15.290,23 16.128,28 16.482,46 2. DRC a) N¨ng suÊt t¨ng 5% 26.760,34 26.092,94 22.482,21 22.951,65 b) N¨ng suÊt t¨ng 10% 25.267,13 24.584,30 21.139,09 21.676,98 c) N¨ng suÊt t¨ng 15% 23.931,75 23.240,58 19.947,41 20.536,44 3. DRC/SER a) N¨ng suÊt t¨ng 5% 1,38 1,35 1,16 1,19 b) N¨ng suÊt t¨ng 10% 1,30 1,27 1,09 1,12 c) N¨ng suÊt t¨ng 15% 1,23 1,20 1,03 1,06 Nguån: Sè liÖu tÝnh to¸n cña t¸c gi¶ Sè liÖu B¶ng 4.22 cho thÊy khi n¨ng suÊt t¨ng 5%, 10%, 15% th× s¶n xuÊt khoai t©y vÉn kh«ng cã lîi thÕ so s¸nh. 4.4. Mét sè ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh cña s¶n xuÊt khoai t©y vïng §ång b»ng s«ng Hång. §Ó s¶n xuÊt khoai t©y ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ cã lîi thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng th× cÇn ph¶i gi¶i quyÕt tèt mét sè vÊn ®Ò sau ®©y: 4.4.1 Gi¶i quyÕt tèt kh©u gièng. X©y dùng hÖ thèng nh©n gièng khoai t©y s¹ch bÖnh, ¸p dông c«ng nghÖ nu«i c©y m« vµ nh©n nhanh nh»m cung cÊp ®ñ gièng cã chÊt l­îng trong n­íc, gi¶m tû lÖ nhËp khÈu tõ Trung Quèc vµ Ch©u ¢u. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt khoai t©y gièng trong n­íc ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc s¶n xuÊt khoai t©y gièng t¹i chè, tuy nhiªn l­îng s¶n xuÊt trong n­íc vÉn cßn hÕt søc h¹n chÕ vµ míi ®¸p øng ®­îc kho¶ng 20-25% nhu cÇu. Khoai t©y gièng nhËp khÈu vÉn chiÕn tû lÖ cao, chñ yÕu nhËp tõ Trung Quèc vµ mét sè n­íc Ch©u ¢u. Khoai t©y gièng Trung Quèc cã ­u ®iÓm lµ gi¸ thÊp song chÊt l­îng còng rÊt thÊp vµ nguy c¬ dÞch bªnh kh¸ cao trong khi khoai t©y gièng tõ Ch©u ¢u chÊt l­îng cao nh­ng gi¸ rÊt ®¾t nªn nÕu kh«ng cã trî gi¸ th× n«ng d©n khã cã thÓ chÊt nhËn. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm gi¶m hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ tÝnh bÒn v÷ng cña ngµnh s¶n xuÊt nµy. T¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý chÊt l­îng khoai t©y gièng: lµm tèt c«ng t¸c x¸c nhËn gièng (kiÓm ®Þnh vµ kiªm nghiÖm) ®Ó tiÕn hµnh cÊp nh·n m¸c ®Õn tõng bao gièng vµ t¨ng c­êng thanh, kiÓm tra vµ sö ph¹t nghiªm minh ®èi víi nh÷ng l« gièng nhËp néi hoÆc s¶n xuÊt trong n­íc kh«ng ®¸p øng tiªu chuÈn vÒ khoai t©y gièng do Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ban hµnh. Lµm tèt c«ng t¸c qu¶n lý chÊt l­îng gièng sÏ gãp phÇn lµm t¨ng uy tÝn ®èi víi nhµ cung cÊp gièng ®ång thêi b¶o vÖ ®­îc quyÒn lîi cña ng­êi mua gièng trªn c¬ së gi¸ c¶ phï hîp víi chÊt l­îng. Thùc hiÖn tèt c«ng t¸c kiÓm dÞch t¹i cöa khÈu còng lµ mét biÖn ph¸p hÕt søc quan träng nh»m ng¨n ngõa nh÷ng bÖnh dÞch cã h¹i x©m nhËp vµo n­íc ta mÆt kh¸c h¹n chÕ rñi ro vµ thiÖt h¹i cho hé n«ng d©n khi mua ph¶i gièng cã chÊt l­îng thÊp vµ nhiÔm bÖnh. Thùc tÕ cho thÊy trong nh÷ng n¨m võa qua, do c«ng t¸c kiÓm dÞch cßn h¹n chÕ nªn ®· cã mét l­îng kh«ng nhá khoai t©y gièng kh«ng ®¶m b¶o chÊt l­îng thËm chÝ nhiÔm bÖnh ®· ®­îc ®­a vµo n­íc ta ®· g©y thÊt thu cho mét sè hé n«ng d©n vµ cã nguy c¬ g©y nhiÔm bÖnh ë mét sè vïng. ViÖc khoai t©y chÊt l­îng thÊp ®­îc ®­a vµo n­íc ta còng lµ yÕu tè lµm gi¶m tÝnh c¹nh tranh ®èi víi khoai t©y gièng s¶n xuÊt trong n­íc vµ t¹o nªn m«i tr­êng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. 4.4.2 T¨ng c­êng c«ng t¸c khuyÕn n«ng, chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt cho n«ng d©n. Ch­¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cÇn t¨ng c­êng tËp huÊn, ®µo t¹o cho n«ng d©n, néi dung nªn h­íng vµo viÖc t¨ng kü n¨ng lùa chän gièng, kü thuËt trång vµ ch¨m sãc, thu ho¹ch, ph©n lo¹i s¶n phÈm. KhuyÕn c¸o n«ng d©n sö dông gièng tèt, s¹ch bÖnh, th©m canh ®óng quy tr×nh kü thuËt. KhuyÕn c¸o ph¸t triÓn hÖ thèng kho l¹nh nh»m ®¹m b¶o chÊt l­îng gièng, gi¶m thiÓu nhiÔm bÖnh, gi¶m chi phÝ vÒ gièng. X©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn vµ c©u l¹c bé khuyÕn n«ng ®Ó n«ng d©n chuyÓn giao ®­îc kü thuËt vµ kiÕn thøc cho nhau. Thùc tÕ s¶n xuÊt cho thÊy ë ®Þa ph­¬ng nµo lµm tèt c«ng t¸c khuyÕn n«ng, chuyÓn giao tiÕn bé khoa häc kü thuËt th× n¬i ®ã s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶, vÝ dô nh­ Th¸i B×nh, Trung t©m khuyÕn n«ng tØnh vµ c¸c Tr¹m khuyÕn n«ng huyÖn võa thùc hiÖn kh¶o nghiÖm, kiÓm nghiÖm c¸c gièng khoai t©y míi, võa nh©n nhanh c¸c gièng tèt cung cÊp cho n«ng d©n. X©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn cho n«ng d©n häc tËp, më nhiÒu líp ®µo t¹o, tËp huÊn cho n«ng d©n vÒ chän gièng, kü thuËt canh t¸c, thu ho¹ch vµ t­ vÊn dÞch vô cho n«ng d©n v× vËy s¶n xuÊt khoai t©y ë Th¸i B×nh ph¸t triÓn m¹nh vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. 4.4.3 Gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò vèn vay cho hé n«ng d©n S¶n xuÊt khoai t©y ®ßi hái chi phÝ cao ®Æc biÖt lµ s¶n xuÊt nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng cao v× vËy trong ®iÒu kiÖn thiÕu vèn nhiÒu hé n«ng d©n ®· chän h×nh thøc mua gièng kÐm chÊt l­îng nh­ng gi¸ thÊp ®Ó trång cho ®ñ diÖn tÝch, ®Çu t­ th©m canh h¹n chÕ nªn n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng khoai t©y kh«ng æn ®Þnh vµ kÐm chÊt l­îng. Còng do thiÕu vèn mµ nhiÒu hé n«ng d©n ®· tõ bá s¶n xuÊt khoai t©y ®Ó trång c¸c c©y trång kh¸c cã chi phÝ thÊp h¬n mÆc dï biÕt r»ng c©y trång kh¸c cho thu nhËp thÊp h¬n c©y khoai t©y. PhÇn lín n«ng d©n cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp, hiÓu biÕt vÒ tÝn dông kh«ng nhiÒu, ng¹i nh÷ng thñ tôc phóc t¹p v× vËy nhiÒu n¬i n«ng d©n vÉn ph¶i vay vèn tõ c¸c nguån tÝn dông kh«ng chÝnh thøc cã l·i xuÊt cao, hoÆc øng tr­íc gièng, vËt t­ n«ng nghiÖp sau do tr¶ b»ng s¶n phÈm nªn ph¶i chÞu nhiÒu thiÖt thßi c¶ vÒ gi¸ cung nh­ vÒ ®iÒu kiÖn tr¶ s¶n phÈm V× vËy ®¸p øng ®ñ nhu cÇu vèn cho n«ng d©n lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó gióp n«ng d©n ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ¸p dông gièng míi, tiÕn bé kü thuËt, t¨ng c­êng ®Çu t­ th©m canh t¹o ®­îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt tèi ­u. 4.4.4 §Èy m¹nh kh©u b¶o qu¶n, chÕ biÕn vµ tiªu thu. Qua trao ®æi víi c¸c hé n«ng d©n cho thÊy khoai t©y sau khi thu ho¹ch nÕu tiªu thu ®­îc ngay sÏ tr¸nh ®­îc hao hôt, chÊt l­îng ®¶m b¶o. Nh­ng nÕu kh«ng tiªu thu ®­îc mµ ph¶i vËn chuyÓn vÒ nhµ ®Ó mét thêi gian th× hao hôt rÊt nhiÖu vµ chÊt l­îng gi¶m v× hiªn nay hÇu hÕt c¸c hé n«ng d©n kh«ng cã kh¶ n¨ng b¶o qu¶n , chñ yÕu lµ ®Ó trong kho, gÇm gi­êng, khoai sÏ n¶y mÇm, chÊt l­îng gi¶m, khèi l­îng hao hôt. Theo kinh nghiÖm cña nhiÒu n­íc cÇn cã c¸c doanh nghiÖp thu gom b¶o qu¶n trong kho l¹nh, chÕ biÕn vµ tiªu thô dÇn trong n¨m nh­ vËy th× míi n©ng cao gi¸ trÞ s¶n phÈm. C«ng nghiÖp chÕ biÕn cÇn ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm, hoµn thiÖn c«ng nghÖ gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm, t¨ng chÊt l­îng s¶n phÈm. Ph¸t triÓn hÖ thèng kho l¹nh ®Ó cã ®ñ nguyªn liÖu nh÷ng th¸ng gi¸p vô. 4.4.5. Lµm tèt c«ng t¸c quy ho¹ch Quy ho¹ch vµ x©y dùng c¸c vïng s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Ó phôc vô tèt h¬n cho nhu cÇu tiªu dïng vµ nguyªn liÖu cho chÕ biÕn. MÆc dï khoai t©y ®· ®­îc trång víi diÖn tÝch trªn d­íi 33.000 ha nh­ng l¹i rÊt ph©n t¸n vµ ch­a mang tÝnh s¶n xuÊt hµng ho¸ v× vËy rÊt khã ®¸p øng ®­îc c¸c nhu cÇu cña thÞ tr­êng vÒ sè l­îng còng nh­ vÒ chÊt l­îng. ViÖc s¶n xuÊt manh món vµ ph©n t¸n còng lµm gi¶m n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ søc c¹nh tranh yÕu. Muèn më réng ®­îc thÞ tr­êng th× s¶n xuÊt khoai t©y ph¶i kh¾c phôc ®­îc nh­îc ®iÓm nµy. C¸c ®Þa ph­¬ng cã thÕ m¹nh vÒ s¶n xuÊt khoai t©y nh­ Th¸i B×nh, Nam §Þnh, H¶i Phßng, H¶i D­¬ng, B¾c Giang vµ B¾c Ninh cÇn ®Èy m¹nh viÖc quy ho¹ch thµnh c¸c vïng s¶n xuÊt gièng, vïng s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ vïng nguyªn liÖu cho chÕ biÕn. Quy ho¹ch tæng thÓ m¹ng l­íi chÕ biÕn c¨n cø theo nhu cÇu thÞ tr­êng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp nguyªn liÖu (kÓ c¶ nhËp khÈu) ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn æn ®Þnh. M¹ng l­íi chÕ biÕn ®­îc quy ho¹ch theo nguyªn t¾c chÕ biÕn g¾n víi vïng nguyªn liÖu vµ thÞ tr­êng, mçi c¬ së chÕ biÕn ph¶i cã mét vïng nguyªn liÖu æn ®Þnh riªng. §Õn n¨m 2015 cè g¾ng t¨ng n¨ng lùc chÕ biÕn c¶ n­íc ®¹t trªn 35.000-40.000 tÊn khoai t©y/n¨m (chiÕm 5-7% khoai tây th­¬ng phÈm). CÇn nghiªn cøu, ®Çu t­ x©y dùng nh÷ng nhµ m¸y hiÖn ®¹i ë vïng nguyªn liÖu tËp trung lín. Gi¶m dÇn c¸c c¬ së chÕ biÕn thñ c«ng, nhá lÎ ®Ó ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc phÈm vµ b¶o vÖ m«i tr­êng tăng giá trị sản phẩm. 4.4.6. KhuyÕn khÝch vµ hoµn thiÖn kinh tÕ hîp t¸c. T¨ng c­êng cñng cè mèi quan hÖ trùc tiÕp gi÷a c¸c c¬ quan nghiªn cøu khoa häc víi c¸c hé n«ng d©n s¶n xuÊt, kinh doanh vµ c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn, tiªu thô khoai t©y th«ng qua viÖc ký kÕt hîp ®ång C¸c c¬ quan nghiªn cøu khoa häc – c«ng nghÖ cÇn ®Èy m¹nh c«ng t¸c tiÕp thÞ, qu¶ng b¸ s¶n phÈm nghiªn cøu cña m×nh (gièng khoai t©y cao s¶n, quy tr×nh kü thuËt míi, c¸c lo¹i ph©n bãn h÷u hiÖu...), cßn c¸c tæ chøc (HTX, Héi n«ng d©n, Hé gia ®×nh) vµ c¸c doanh nghiÖp c«ng khai ®¬n ®Æt hµng ®èi víi c¸c c¬ quan nghiªn cøu khoa häc – c«ng nghÖ. Tæ chøc tèt viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång hç trî ®Çu t­, bao tiªu s¶n phÈm gi÷a c¸c nhµ doanh nghiÖp thu gom – kinh doanh, c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn víi ng­êi trång khoai t©y, h¹n chÕ tèi ®a viÖc tranh mua tranh b¸n, Ðp cÊp Ðp gi¸, t¹o thu nhËp æn ®Þnh cho ng­êi s¶n xuÊt vµ sù ph¸t triÓn æn ®Þnh cña vïng nguyªn liÖu. 5. KÕT LUËN Vµ KIÕN NGHÞ 5.1. KÕt luËn (1) S¶n xuÊt khoai t©y lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh s¶n xuÊt tèt trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë n­íc ta. c©y khoai t©y cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n 80-90 ngµy nh÷ng cho s¶n l­îng cao cã thÓ ®¹t trªn 20 tÊn/ha. C©y khoai t©y trång tËn dông ®Êt trong vô ®«ng, kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn hai vô chÝnh lµ vô xu©n vµ vô mïa. S¶n xuÊt khoai t©y cã t¸c dông c¶i t¹o ®Êt, h¹n chÕ s©u bÖnh, gi¶m ph©n bãn, c«ng lao ®éng vµ t¨ng n¨ng suÊt cho c©y trång vô sau. T¹o sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña hÖ th«ng c©y trång, lµm nÒn t¶ng cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng. (2) Vïng ®ång b»ng s«ng Hång cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ph¸t triÓn khoai t©y nh­: cã mïa ®«ng l¹nh nhiÖt ®é trung b×nh tõ 15-25 ®é C, ®Êt c¸t pha vµ thÞt nhÑ chiÕm tû lÖ lín, rÊt phï hîp cho trång khoai t©y. HÖ thèng thuû lîi phôc vô t­íi, tiªu, hÖ thèng c¸c c¬ së nghiªn cøu, giao th«ng vµ c¸c c¬ së h¹ tÇng kh¸c kh¸ hoµn chØnh. N«ng d©n cã nhiÒu kinh nghiÖm s¶n xuÊt khoai t©y. (3) S¶n xuÊt khoai t©y ch­a ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña vïng do thiÕu gièng khoai t©y chÊt l­îng tèt, n¨ng suÊt cao ®Ó cung cÊp cho ng­êi s¶n xuÊt (hiÖn nay míi ®¸p øng ®­îc kho¶ng 25% sè gièng tèt cho s¶n xuÊt ®¹i trµ), nguån gièng phô thuéc rÊt lín vµo nhËp khÈu. Nh÷ng gièng khoai t©y cò nhanh chãng bÞ tho¸i ho¸, nhiÔm s©u bÖnh nhiÒu nªn chi phÝ s¶n xuÊt cao, n¨ng suÊt ®¹t ®­îc thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh. (4) S¶n xuÊt khoai t©y trong thùc tÕ ch­a cã lîi thÕ so s¸nh, nguyªn nh©n chÝnh lµ do: S¶n xuÊt khoai t©y ë n­íc ta cßn manh món, ph©n t¸n, s¶n l­îng cña mçi hé nhá, khã kh¨n trong viÖc ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt, khã kh¨n cho kh©u thu gom, tiªu thô vµ chÕ biÕn. Gi¸ thµnh cao nguyªn nh©n chÝnh do chi phÝ vÒ gièng lín mµ chÊt l­îng gièng kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, Chi phÝ s¶n xuÊt trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch gieo trång khoai t©y cao. Trong khi ®ã, ®êi sèng cña ng­êi n«ng d©n cßn nghÌo nªn rÊt khã kh¨n trong viÖc t¨ng møc ®Çu t­ th©m canh, nhÊt lµ sö dông c¸c gièng khoai t©y tèt (v× gi¸ cao gÊp 2-3 lÇn gièng khoai t©y th­êng) Ch­a cã hÖ thèng qu¶n lý thèng nhÊt trong chän tuyÓn, kh¶o nghiÖm, s¶n xuÊt vµ cung cÊp gièng khoai t©y tõ Trung ­¬ng xuèng c¬ së. Ng­êi n«ng d©n tù chñ lùa chän gièng khoai ®Ó trång mµ ch­a biÕt gièng ®ã lµ gièng g×, c¸c ®Æc tÝnh cña gièng ®ã ra sao…Do vËy, chÊt l­îng s¶n phÈm kh«ng ®ång ®Òu, lÉn t¹p nhiÒu thø gièng nªn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm thÊp Ng­êi n«ng d©n tuy ®· tÝch luü ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm s¶n xuÊt khoai t©y, nh­ng ch­a ®­îc ®µo t¹o, tËp huÊn quy tr×nh kü thuËt mét c¸ch bµi b¶n, nªn chñ yÕu vÉn gieo trång theo kinh nghiÖm tÝch luü ®­îc, do vËy n¨ng suÊt khoai t©y b×nh qu©n ®¹t thÊp. (5) §Ó s¶n xuÊt khoai t©y trong vïng ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, cã ®­îc lîi thÕ so s¸nh th× ph¶i tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh­: - Gi¶i quyÕt tèt kh©u gièng: x©y dùng hÖ thèng nh©n gièng khoai t©y s¹ch bÖnh, ¸p dông c«ng nghÖ nu«i cÊy m« vµ nh©n nhanh nh»m cung cÊp ®ñ gièng cã chÊt l­îng trong n­íc; t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý chÊt l­îng khoai t©y gièng. - T¨ng c­êng c«ng t¸c khuyÕn n«ng, chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt cho n«ng d©n. - Gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò vèn vay cho hé n«ng d©n. - §Èy m¹nh kh©u b¶o qu¶n, chÕ biÕn vµ tiªu thô. - Lµm tèt c«ng t¸c quy ho¹ch. - KhuyÕn khÝch vµ hoµn thiÖn kinh tÕ hîp t¸c. 5.2. kiÕn nghÞ - ChÝnh phñ hç trî quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt tËp trung ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi, n«ng d©n cã nhiÒu kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt khoai t©y. æng ®Þnh ®iÖn tÝch s¶n xuÊt vµ cã ®Þnh h­íng ph¸t triÓn khoai t©y c¨n cø vµo kh¶ n¨ng nh©n gièng trong n­íc ( tr¸nh t×nh tr¹ng phô thuèc qu¸ lín vµo nguån gièng n­íc ngoµi). - §Çu t­, t¨ng c­êng kh¶ n¨ng nghiªn cøu, chän t¹o, s¶n xuÊt gièng cho c¸c c¬ së nghiªn cøu, c¬ së s¶n xuÊt gièng. - T¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc vÒ gièng nh­ t¨ng c­êng kiÓm tra chÊt l­îng gièng s¶n xuÊt trong n­íc còng nh­ nhËp khÈu. Xö ph¹t nÆng nh÷ng c¬ së kinh doanh gièng kh«ng tu©n thñ ®óng tiªu chuÈn, quy chuÈn trong s¶n xuÊt, kinh doanh gièng. - Cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­, ®Çu t­ vµo kh©u nh©n gièng, b¶o qu¶n, chÕ biÕn sau thu ho¹ch nh¨m n©ng cao gi¸ trÞ s¶n phÈm . - Cã chÝnh s¸ch trî gióp n«ng d©n trong s¶n xuÊt nh­ :hç trî tÝn dông, khuyÕn n«ng, x©y dùng th­¬ng hiÖu n«ng s¶n, tiªu thô s¶n phÈm.  tµi liÖu tham kh¶o 1. TuyÓn tËp v¨n b¶n b¸o cao tæng kÕt chØ ®¹o s¶n xuÊt vµ khuyÕn n«ng 1990-1997. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp- 1997. 2. TuyÓn tËp b¸o c¸o tæng kÕt chØ ®¹o s¶n xuÊt vµ khuyÕn n«ng 1997-2000. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 2001. 3. TuyÓn tËp b¸o c¸o tæng kÕt chØ ®¹o s¶n xuÊt 2003-2006. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 2005. 4. TuyÓn tËp b¸o c¸o tæng kÕt chØ ®¹o s¶n xuÊt 2006. Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp 2006. 5. Niªn gi¸m th«ng kª c¸c n¨m tõ 1995 ®Õn 2007, Nhµ xuÊt b¶n th«ng kª Hµ Néi. 6. Chu c«ng TiÖn ( 2007), Më réng diÖn tÝch vµ ¸p dông tiÕn bé kü thuËt th©m canh khoai t©y. B¸o Hµ T©y Online, ngµy 10/6/2007 . 7. Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (2006), Nam §Þnh: khoai t©y s¹ch bÖnh- c©y trång vô ®«ng lµm giµu cho nhµ n«ng, Trang tin xóc tiÕn th­¬ng m¹i (21/2/2006). 8. NguyÔn V¨n Bét, NguyÔn Quúnh Chi, TrÇn HoÌ (1997), Gi¸o tr×nh Marketing th­¬ng m¹i quèc tÕ, NXB Thèng kª, Hµ Néi. 9. C¸c M¸c (1978), M¸c - ¡ng Ghen Toµn tËp, NXB Sù thËt, Hµ Néi. 10. Chu V¨n CÊp (2003), N©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ n­íc ta trong qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 11. Lª §¨ng Doanh (2003), Gi¶m chi phÝ ®Çu vµo ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh, Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn th¸ng 6, TP Hå ChÝ Minh. 12. Vò TrÝ Dòng (2000), Marketing xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam: Lý luËn vµ thùc tiÔn, LuËn ¸n TiÕn sü kinh tÕ, Tr­êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, Hµ Néi. 13. §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n (2000), Tõ ®iÓn kinh doanh, Hµ Néi. 14. Fred R. David (1995), Kh¸i luËn vÒ qu¶n trÞ chiÕn l­îc, NXB Thèng kª, Hµ Néi. 15. NguyÔn ThÞ HiÒn (2004), N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh kinh tÕ cña ViÖt Nam, T¹p chÝ Nghiªn cøu Kinh tÕ sè 7, Hµ Néi. 16. NguyÔn B¸ch Khoa (2004), Ph­¬ng ph¸p luËn x¸c ®Þnh n¨ng lùc c¹nh tranh vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña doanh nghiªp, T¹p chÝ Khoa häc Th­¬ng m¹i sè 4+5, Hµ Néi. 17. NguyÔn §×nh Long, NguyÔn TiÕn M¹nh (1999), Ph¸t huy lîi thÕ, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 18. P. Samuelson (2000), Kinh tÕ häc, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi. 19. Tõ ®iÓn thuËt ng÷ kinh tÕ (2001), NXB Tõ ®iÓn B¸ch khoa, Hµ Néi. 20. NguyÔn Trung V·n, Ng« Xu©n B×nh, Phan Thu Hoµi (1998), Gi¸o tr×nh tiÕp thÞ (Marketing), Khoa Th­¬ng m¹i, Tr­êng §¹i häc Qu¶n lý vµ Kinh doanh, Hµ Néi. 21. ViÖn Kinh tÕ n«ng nghiÖp, §iÒu tra vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña mét sè n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, B¸o c¸o ®Ò tµi cÊp Bé, n¨m 2001. 22. NguyÔn ThÞ Minh Thu (2002), Nghiªn cøu lîi thÕ so s¸nh trong c¹nh tranh xuÊt khÈu lóa g¹o ë ViÖt nam, LuËn v¨n th¹c sü kinh tÕ. 23. Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (th¸ng 1 n¨m 2001), Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn thÞ tr­êng vµ xóc tiÕn th­¬ng m¹i hµng n«ng s¶n 2001 - 2005, Hµ Néi. 24. Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT (2003), N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mÆt hµng cµ phª ViÖt Nam, B¸o c¸o chuyªn ®Ò, Hµ Néi. 25. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ (2000), B¸o c¸o vÒ c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, Hµ Néi. 26. Bé Th­¬ng M¹i (2001), Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn ngµnh th­¬ng m¹i trong thËp kû tíi 2001-2010, Hµ Néi. 27. B¹ch Thô C­êng (2002), Bµn vÒ c¹nh tranh toµn cÇu, NXB Th«ng tÊn, Hµ Néi. 28. NguyÔn ThÞ Xu©n H­¬ng (2001), Xóc tiÕn b¸n hµng trong kinh doanh th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam-Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn, NXB Thèng kª, Hµ Néi. 29. NguyÔn B¸ch Khoa (2004), Ph­¬ng ph¸p luËn x¸c ®Þnh n¨ng lùc c¹nh tranh vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña doanh nghiªp, T¹p chÝ Khoa häc Th­¬ng m¹i sè 4+5, Hµ Néi. 30. M. Porter (1990), Lîi thÕ c¹nh tranh cña quèc gia, The Free Press. 31. NguyÔn VÜnh Thanh (2005), N©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i ViÖt nam trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, NXB Lao ®éng-X· héi, Hµ Néi. 32. T«n ThÊt NguyÔn Thiªm (2003), ThÞ tr­êng, chiÕn l­îc, c¬ cÊu: C¹nh tranh vÒ gi¸ trÞ gia t¨ng, ®Þnh vÞ vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp, NXB TP. Hå ChÝ Minh. 33. ViÖn Kinh tÕ N«ng nghiÖp, Nghiªn cøu kh¶ n¨ng c¹nh tranh mÆt hµng cao su ViÖt Nam, B¸o c¸o chuyªn ®Ò, Hµ Néi n¨m 2000. 34. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc (1999), ViÖt nam héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ: C¬ héi vµ th¸ch thøc, Hµ Néi. 35. Tõ ®iÓn b¸ch khoa (1995), NXB Tõ ®iÓn B¸ch khoa, Hµ Néi 36. Tõ ®iÓn thuËt ng÷ kinh tÕ (2001), NXB Tõ ®iÓn B¸ch khoa, Hµ Néi. 37. M. Porter (1996), ChiÕn l­îc c¹nh tranh, NXB Khoa häc x· héi, Hµ néi. 38. V¨n KiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu §¶ng toµn quèc lÇn thø IX (2001), NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 39. ThÞ tr­êng khoai t©y ë ViÖt nam, Nhµ xuÊt b¶n Thanh Ho¸ 40. NguyÔn TuÊn S¬n, TrÇn §×nh Thao vµ céng sù ( 2005), Nghiªn cøu kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét sè ngµnh s¶n xuÊt nguyªn liÖu chÕ biÕn thøc ¨n ch¨n nu«i ( ng«, ®Ëu t­¬ng) ë ViÖt nam, B¸o c¸o khoa häc ._.