Nghiên cứu hiện trạng và xây dựng các giải pháp bảo vệ môi trường cho trang trại chăn nuôi văn lợi huyện Thống Nhất , tỉnh Đồng Nai

CHÖÔNG 1 : MÔÛ ÑAÀU 1.1. Ñaët vaán ñeà Vieät Nam ñang treân con ñöôøng coâng nghieäp hoaù hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc vôùi toác ñoä phaùt trieån nhanh choùng, caùc cô sôû saûn xuaát laø caùc teá baøo ñoùng vai troø quan troïng trong neàn kinh teá. Caùc nhaø maùy, xí nghieäp, khu coâng nghieäp, noâng nghieäp, chaên nuoâi,…ñöôïc xaây döïng vaø môû roäng nhaèm caûi thieän ñôøi soáng ñaùp öùng nhu caàu cuûa con ngöôøi. Beân caïnh vieäc ñaùp öùng nhu caàu veà nhu caâu ñôøi soáng kinh teá – xaõ hoäi. Chính nhöõng quaù trình saûn xuaát naøy ñaõ laøm cho moâi tröôøng ngaøy caøng xuoáng caáp traàm troïng vaø gaây ra cho con ngöôøi nhieàu beänh taät hieåm ngheøo. Ngaønh chaên nuoâi haøng hoùa ñaõ vaø ñang phaùt trieån vôùi qui moâ ngaøy caøng lôùn, nhaèm cung caáp moät löôïng lôùn thöïc phaåm ñoäng vaät cho nhu caàu söû duïng ngaøy caøng cao cuûa con ngöôøi. Tuy nhieân, ngoaøi vieäc mang laïi lôïi ích veà kinh teá, thoaû maõn nhu caàu ñôøi soáng con ngöôøi, vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi gaây ra caàn ñöôïc quan taâm. Söï oâ nhieãm ñaát, khoâng khí vaø nguoàn nöôùc do caùc chaát thaûi chaên nuoâi ñaõ laøm aûnh höôûng ñaùng keå tôùi heä sinh thaùi vaø söùc khoeû con ngöôøi. Yeâu caàu ñaët ra laø laøm theá naøo ñeå vieäc trieån chaên nuoâi phaûi ñi ñoâi vôùi vieäc baûo veä moâi tröôøng vaø söùc khoeû con ngöôøi. ÔÛ Vieät Nam noùi chung vaø khu vöïc phía Nam noùi rieâng, khía caïnh moâi tröôøng cuûa ngaønh chaên nuoâi chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc. Trong quaù trình phaùt trieån saûn xuaát chaên nuoâi vôùi qui moâ ngaøy caøng lôùn nhö hieän naøy, moät löôïng chaát thaûi sinh ra gaây taùc haïi xaáu ñeán moâi tröôøng. Vôùi maät ñoä gia suùc cao coù theå gaây oâ nhieãm khoâng khí beân trong chuoàng traïi, oâ nhieãm töø heä thoáng löu tröõ chaát thaûi vaø oâ nhieãm töø nguoàn nöôùc thaûi sinh ra trong vieäc doäi chuoàng vaø taém röûa gia suùc. Ngoaøi ra chaát thaûi chaên nuoâi coøn laø moät nguoàn laây lan caùc virus nhieãm beänh trong gia caàm vaø coù theå laây sang con ngöôøi. Moät soá ít nghieân cöùu duøng phaân gia suùc vaøo caùc muïc ñích kinh teá khaùc nhö phaân boùn, biogas… ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Tuy nhieân chöa coù nhöõng nghieân cöùu ñaùnh giaù toaøn dieän hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi gaây ra ñeå goùp phaàn phaùt trieån chaên nuoâi theo höôùng beàn vöõng. ÔÛ trang traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi, chaên nuoâi chæ taäp trung chuû yeáu laø nuoâi heo. Caùc vaán ñeà moâi tröôøng ôû ñaây chöa ñöôïc quan taâm nhieàu, chæ coù heä thoáng xöû lyù biogas nhöng ñaõ xuoáng caáp traàm troïng. Hôn nöõa heä thoáng biogas nay cuõng ñöôïc thieát keá chöa ñung kyû thuaät neän hieäu quaû xöû lyù nöôùc thaûi raát keùm, nöôùc thaûi sau hoá biogas laïi thaûi tröïc tieáp vaøo suoái do ñoù laøm oâ nhieãm moâi tröôøng raát lôùn. Chöa coù heä thoáng xöû lyù chaát thaûi raén nhö phaân, xaùc cheát gia suùc, caùc raùc thaûi thuù y… phaàn lôùn hoï chæ taäp trung vaøo vieäc phaùt trieån kinh teá. Xuaát phaùt töø nhu caàu thöïc tieãn vaø caùc vaán ñeà böùc xuùc cuûa moâi tröôøng chuùng toâi tieán haønh ñeà taøi” Nghieân cöùu hieän traïng vaø xaây döïng caùc giaûi phaùp baûo veä moâi tröôøng cho trang traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi huyeän Thoáng Nhaát tænh Ñoàng Nai” Vôùi muïc tieâu nhaèm ñaùnh giaù hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi gaây ra , döïa treân caùc soá lieäu thu thaäp vaø khaûo saùt thöïc teá taïi trang traïi. Treân cô sôû ñoù tieán haønh xaây döïng caùc giaûi phaùp quaûn lyù toát nguoàn chaát thaûi sinh ra, caùc kyû thuaät xöû lyù vaø taùi söû duïng chaát thaûi nhaèm haïn cheá nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi vaø vaät nuoâi. 1.2. Muïc tieâu nghieân cöùu - Khaûo saùt ñaùnh giaù hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng cuûa trang chaên nuoâi gaây ra. - Xaây döïng caùc giaûi phaùp baûo veä moâi tröôøng nhaèm phaùt trieån beàn vöõng trang traïi. CHÖÔNG 2: NGAØNH CHAÊN NUOÂI VAØ CAÙC VAÁN ÑEÀ MOÂI TRÖÔØNG CUÛA NGAØNH CHAÊN NUOÂI VIEÄT NAM 2.1. Toång quan veà ngaønh chaên nuoâi 2.1.1. Söï phaân boá ñaøn vaät nuoâi Söï phaân boá vaø soá löôïng gia suùc, gia caàm phuï thuoäc vaøo töøng khu vöïc khaùc nhau trong caû nöôùc. Söï phaân boá khoâng ñoàng ñeàu ôû caùc ñòa phöông,phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö vò trí ñòa lyù, voán ñaàu tö, dieän tích ñaát, ñieàu kieän cung caáp thöùc aên,…Hieän nay ngaønh chaên nuoâi ñang chuyeån dòch cô caáu phaùt trieån theo höôùng taêng cöôøng chaát löôïng ñaøn gioáng vaø naâng cao naêng suaát, chuyeån daàn phöông thöùc chaên nuoâi nhoû thaønh chaên nuoâi taäp trung, thaâm canh coù trình ñoä chuyeân moân hoaù cao. Nhöng nhìn chung, ngaønh chaên nuoâi nöôùc ta phaân boá raõi khaép töø Baéc vaøo Nam, taïi caùc tænh Ñoâng Nam Boä (Ñoàng Nai, Bình Döông, Baø Ròa…). Ñieàu naøy taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngaønh chaên nuoâi phaùt trieån maïnh. Tuy nhieân, maët traùi cuûa noù laø dòch beänh deã daøng lan traøn, chaát thaûi chaên nuoâi lan truyeàn, phaùt taùn gaây oâ nhieãm treân dieän roäng, khoù kieåm soaùt. Bảng 2.1: Soâ löôïng ñaøn heo từ năm 2000 – 2006 cuûa caùc tænh thaønh trong caû nöôùc Năm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Caû nöôùc 18132,4 18885,8 20193,8 21800,1 23169,5 24884,6 26143,7 Ñoàng baèng soâng Hoàng 4795,0 5051,2 5398,5 5921,8 6307,1 6757,6 6898,5 Ñoâng Baéc 3191,0 3338,4 3509,8 3868,0 4007,4 4236,1 4391,0 Taây Baéc 818,7 834,9 867,5 1026,9 1050,9 1098,9 1176,3 Baéc Trung Boä 2774,3 2709,6 2944,0 3351,9 3569,9 3803,4 3852,3 Duyeân haûi Nam Trung Boä 1617,8 1626,1 1725,0 1922,0 2028,7 2137,7 2220,5 Taây Nguyeân 948,0 1030,4 1122,8 1111,6 1191,2 1329,8 1488,7 Ñoâng Nam Boä 1394,0 1497,9 1649,6 1651,8 1862,7 2072,5 2402,7 Ñoàng baèng soâng Cöûu Long 2593,6 2797,2 2976,6 2946,1 3151,6 3448,6 3713,8 Nguoàn: Toång cuc thoáng keâ 2.1.2. Quy moâ chaên nuoâi Hieän nay ngaønh chaên nuoâi nöôùc ta chuû yeáu phaùt trieån theo 3 loaïi qui moâ ñoù laø qui moâ lôùn, vöøa vaø nhoû toàn taïi trong 3 loaïi hình chaên nuoâi laø quoác doanh, tö nhaân vaø hoä gia ñình. Loaïi hình chaên nuoâi quoác doanh nguoàn cung caáp con gioáng quan troïng cho caùc hoä chaên nuoâi vaø laø nôi aùp duïng nhöõng tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ñeå naâng cao chaát löôïng gioáng gia suùc, gia caàm. Trong khi ñoù, chaên nuoâi hoä gia ñình coù tyû leä taêng daàn, ñaây laø nguoàn cung caáp thöïc phaåm quan troïng cho caû nöôùc. Hai loaïi hình chaên nuoâi naøy ñang hoã trôï laãn nhau trong vieäc phaùt trieån ngaønh chaên nuoâi. Maëc duø soá löôïng heo ôû caùc cô sôû chaên nuoâi quoác doanh chæ chieám tyû leä thaáp vaø coù xu höôùng ngaøy caøng giaûm, nhöng hình thöùc naøy vaãn giöõ vai troø quan troïng trong vieäc duy trì vaø phaùt trieån con gioáng, cung caáp gioáng cho caùc hoä chaên nuoâi trong khu vöïc. Chaên nuoâi quoác doanh khoâng ñoùng vai troø quan troïng trong cung caáp thöïc phaåm nhöng laïi coù öu ñieåm laø nôi coù ñieàu kieän aùp duïng khoa hoïc kyõ thuaät tieân tieán vaøo chaên nuoâi, ñoàng thôøi ñöôïc nhaø nöôùc hoã trôï neân coù theå coù ñieàu kieän ñaàu tö vaøo heä thoáng xöû lyù chaát thaûi neân ít oâ nhieãm moâi tröôøng hôn chaên nuoâi gia ñình. Tuy nhieân, quy moâ caøng lôùn möùc ñoä taäp trung chaát thaûi caøng cao, möùc ñoä taùc haïi ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng caøng lôùn. Chaên nuoâi hoä gia ñình ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc cung caáp thöïc phaåm cho nhaân daân vaø goùp phaàn caûi thieän kinh teá ngöôøi daân. Trong ñoù, caùc hoä chaên nuoâi heo chieám tyû leä cao, vì ñaây laø loaïi gia suùc deã nuoâi, coù theå taän duïng ñöôïc löôïng thöùc aên thöøa töø nhaø beáp. Beân caïnh ñoù do taäp quaùn duøng thòt heo vaø giaù thöïc phaåm nhu caàu thòt heo trong cuoäc soáng cao hôn caùc loaïi thòt gia suùc, gia caàm khaùc, neân saûn phaåm töø chaên nuoâi heo deã daøng tieâu thuï vaø oån ñònh hôn. Ñoái vôùi chaên nuoâi gia caàm, voán ñaàu tö cho gia caàm töông ñoái thaáp hôn so vôùi chaên nuoâi boø, heo maø thôøi gian thu hoaïch nhanh, thò tröôøng tieâu thuï lôùn neân nhieàu hoä chaên nuoâi ñaàu tö vaøo chuûng loaïi naøy. Ñaëc bieät töø naêm 2002-2005 do dòch cuùm gia caàm neân soá löôïng ñaøn gia caàm bò giaûm. Baûng 2.2: So saùnh soá löôïng ñaøn gia suùc, gia caàm qua caùc naêm trong caû töø naêm 1990 – 2006 Loaïi Traâu Boø Lôïn Ngöïa Deâ, cöøu Gia caàm (Trieäu con) Naêm Nghìn con 1990 2854,1 3116,9 12260,5 141,3 372,3 107,4 1995 2962,8 3638,9 16306,4 126,8 550,5 142,1 2000 2897,2 4127,9 20193,8 126,5 543,9 196,1 2005 2922,2 5540,7 27435,0 110,5 1314,1 219,9 2006 2921,1 6510,8 26855,3 87,3 1525,3 214,6 Chæ soá phaùt trieån (Naêm tröôùc =100) - % 1990 99,4 97,4 100,4 99,4 96,1 102,5 1995 99,5 105,0 104,6 96,7 128,7 103,1 2000 98,0 101,6 106,9 84,6 115,5 109,4 2005 101,8 112,9 104,9 99,7 128,5 100,8 2006 100,0 117,5 97,9 79,0 116,1 97,6 Nguoàn: Toång cuïc thoáng keâ 2.2. Taùc ñoäng moâi tröôøng cuûa ngaønh chaên nuoâi Ñaëc thuø cuûa ngaønh chaên nuoâi laø löôïng chaát thaûi sinh ra nhieàu. Vieäc kieåm soaùt chaát thaûi cuûa con vaät laø raát khoù khaên, aûnh huôûng lôùn ñeán caùc thaønh phaàn moâi tröôøng nhö ñaát, nöôùc, khoâng khí. Neáu vieäc quaûn lyù vaø xöû lyù caùc chaát thaûi khoâng trieät thì ñaây laø nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng raát lôùn. 2.2.1. Moâi tröôøng nöôùc Chaát thaûi chaên nuoâi khoâng ñöôïc xöû lyù hôïp lyù, laïi thaûi tröïc tieáp vaøo moâi tröôøng nöôùc seõ laøm suy giaûm löôïng oxy hoaø tan trong nöôùc. Theâm vaøo ñoù, chaát thaûi coù chöùa haøm löôïng nitô, phosphor cao neân deã daøng taïo ñieàu kieän cho taûo phaùt trieån, gaây hieän töôïng phuù döôõng hoaù nguoàn nöôùc maët. Hôn theá nöõa, nöôùc thaûi thaám vaøo maïch nöôùc ngaàm gaây oâ nhieãm traàm troïng . Ngoaøi ra trong phaân gia suùc, gia caàm coøn chöùa nhieàu loaïi vi khuaån, vi truøng hay tröùng giun saùn. Chuùng seû lan truyeàn trong nguoàn nöôùc vaø gaây beänh cho con ngöôøi cuõng nhö caùc ñoäng vaät khaùc. * AÛnh höôûng cuûa moät soá chaát oâ nhieãm chính ñeán moâi tröôøng nöôùc + Chaát höõu cô Trong thöùc aên, moät soá chaát chöa ñöôïc ñoàng hoùa vaø haáp thuï baøi tieát ra ngoaøi theo phaân, nöôùc tieåu cuøng caùc saûn phaåm trao ñoåi chaát. Ngoaøi ra, caùc chaát höõu cô töø nguoàn khaùc nhö thöùc aên thöøa, oå loùt, xaùc cheát gia suùc khoâng ñöôïc xöû lyù. Söï phaân huyû naøy traûi qua nhieàu giai ñoaïn, taïo ra caùc hôïp chaát nhö axitamin, axit beùo, caùc khí gaây muøi hoâi khoù chòu vaø ñoäc haïi. Ngoaøi ra, söï phaân huyû caùc chaát beùo trong nöôùc coøn laøm thay ñoåi pH cuûa nöôùc, gaây ñieàu kieän baát lôïi cho hoaït ñoäng phaân huyû caùc chaát oâ nhieãm. Moät soá hôïp chaát cacbohydrat, chaát beùo trong nöôùc thaûi coù phaân töû lôùn neân khoâng theå thaám qua maøng vi sinh vaät. Ñeå chuyeån hoùa caùc phaân töû naøy, tröôùc tieân phaûi coù quaù trình thuyû phaân caùc chaát phöùc taïp thaønh caùc chaát ñôn giaûn (ñöôøng ñôn, axit amin, axit beùo maïch ngaén). Quaù trình naøy taïo caùc saûn phaåm trung gian gaây ñoäc cho thuyû sinh vaät. + Nitô, Phosphor - Nitô: Theo Jongbloed vaø Lenis (1992), ñoái vôùi heo tröôûng thaønh, trong 100g Nitô aên vaøo coù 30g ñöôïc giöõ laïi trong cô theå, 50g ñöôïc baøi tieát theo ñöôøng nöôùc tieåu döôùi daïng Ureâ laø daïng deã phaân huûy sinh hoïc vaø ñoäc haïi cho moâi tröôøng, 20g ñöôïc baøi tieát theo phaân döôùi daïng nitô vi sinh vaät laø daïng khoù phaân huûy vaø an toaøn cho moâi tröôøng. Tuøy theo söï coù maët cuûa oxy trong nöôùc maø Nitô chuû yeáu toàn taïi ôû caùc daïng NH4, NO2, NO3. Khi nöôùc tieåu vaø phaân ñöôïc baøi tieát ra ngoaøi, nhoùm nieäu khuaån Urobacteria nhö Micrococus ureae seû saûn sinh ra enzyme Urease chuyeån hoùa Ureâ thaønh NH3 Amoniac nhanh choùng phaùt taùn vaøo trong khoâng khí gaây neân muøi hoâi hay khueách taùn vaøo trong nguoàn nöôùc gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc. (NH2)CO + H2O NH4 + OH- + CO2 NH3 + H2O + CO2 Noàng ñoä ammoniac taïo thaønh tuøy thuoäc vaøo haøm löôïng Ureâ, pH chaát thaûi vaø ñieàu kieän löu tröû chaát thaûi. Sau khi ammoniac khueách taùn vaøo nöôùc , noù tieáp tuïc ñöôïc chuyeån hoùa thaønh NO2, NO3 nhôø vi khuaån nitrat hoùa trong ñieàu kieän coù oâxy. Ñeán khi gaëp ñieàu kieän kî khí Nitrat laïi bò vi sinh vaät kî khí khöû thaønh Nitô töï do taùch khoûi nöôùc. Löôïng oâxy caàn thieát ñeå oâxy hoùa chaát höûu cô chöùa Nitô trong nöôùc thaûi chaên nuoâi chieám 47% TOD (nhu caàu oâxy lyù thuyeát). NH3 + O2 NO2 + 2H+ + H2O NO2 + O2 NO3- Döïa vaøo daïng cuûa Nitô trong nguoàn tieáp nhaän, coù theå xaùc ñònh thôøi gian nöôùc bò oâ nhieãm: neáu Nitô trong nöôùc thaûi chuû yeáu laø ammoniac thì chöùng toû nguoàn nöôùc môùi bò oâ nhieãm, coøn ôû daïng nitrit (NO2) laø nöôùc bò oâ nhieãm moät thôøi gian laâu hôn vaø ôû daïng nitrat (NO3-) laø nöôùc ñaõ bò oâ nhieãm thôøi gian daøi. Caû ba daïng ammonia (NH4), Nitrit (NO2), hay Nitrat (NO3-) ñeàu coù aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi. Vì khi chuùng ñi vaøo cô theå, gaëp ñieàu kieän thích hôïp ammoniac vaø Nitrat coù theå chuyeån hoùa thaønh Nitrit, maø NO2 coù aùi löïc maïnh vôùi hoàng caàu trong maùu hôn oâxy neân khi noù thay theá oâxy seû taïo thaønh Methemoglobin, öùc cheá chöùc naêng vaän chuyeån oâxy ñeán caùc cô quan cuûa hoàng caàu, ngaên caûn quaù trình trao ñoåi chaát cuûa cô theå, laøm cho cô quan thieáu oâxy, ñaëc bieät laø ôû naïo daãn ñeán nhöùc ñaàu, meät moûi, hoân meâ thaäm chí laø töû vong. - Photpho: Trong nöôùc thaûi chaên nuoâi, photphat chieám tæ leä cao, thöôøng toàn taïi ôû daïng orthophotphat ( HPO42-, H2PO4, PO43-), Metaphotphat (hay Polyphotphat) vaø Photphat khoâng ñoäc haïi cho con ngöôøi, nhöng laø moät chæ tieâu ñeå giaùm saùt möùc ñoä chuyeån hoùa chaát oâ nhieãm cuûa caùc coâng trình xöû lyù coù heä thoáng hoà sinh vaät vaø thuûy sinh. Trong caùc hoà ngheøo dinh döôõng noàng ñoä photpho laø thaáp vaø coù xu höôùng suy giaûm. Tæ leä noàng ñoä Nitô vaø Photpho thöôøng lôùn hôn 12, do ñoù söï phuù döôõng hoùa laø do photpho khoáng cheá . vì vaäy coù theå noùi photpho laø thoâng soá döôùi haïn ñeå ñaùnh giaù söï phuù döôõng do taùc nhaân oâ nhieãm khoâng beàn vöõng. + Vi sinh vaät Trong phaân chöùa nhieàu loaïi vi truøng, virus, tröùng giun saùn gaây beänh như Escherichia coli gaây beänh ñöôøng ruoät, Diphillobothrium latum, Taenia saginata gaây beänh giun saùn, Rotavirus gaây beänh tieâu chaûy, . . . chuùng lan truyeàn qua nguoàn nöôùc maët, nöôùc ngaàm, hay qua rau quaû neáu söû duïng nöôùc oâ nhieãm vi sinh vaät ñeå töôùi tieâu. sinh vaät phaùt trieån toát trong moâi tröôøng coù ñoä aåm cao, veä sinh chuoàng traïi keùm. Caùc nôi nöôùc ñoïng beân trong, xung quanh chuoàng traïi hay heä thoáng thu gom, xöû lyù chaát thaûi laø nôi sinh soâi, naûy nôû vaø phaùt taùn vi sinh vaät. 2.2.2. Moâi tröôøng khoâng khí Moâi tröôøng khoâng khí xung quanh khu vöïc chaên nuoâi heo coù ñaëc tröng laø muøi hoâi thoái cuûa phaân vaø nöôùc tieåu phaùt taùn nhanh, roäng theo gioù. Vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí gaây khoù khaên khoâng keùm gì oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc, bôûi khaû naêng taùc ñoäng ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø vaät nuoâi moät caùch nhanh choùng nhaát, deã daøng nhaát. Caùc chaát khí thöôøng gaëp trong chaên nuoâi laø CO2, CH4, H2S, NH3,…Nhöõng khí naøy coù tính chaát gaây muøi vaø aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng, khaùng beänh cuûa cô theå. Nhöõng khí naøy coù theå ñöôïc taïo ra vôùi soá löôïng töông ñoái lôùn vaø coù ñoäc haïi ñaëc bieät laø ôû nhöõng cô sôû chuoàng traïi kín hoaëc laø thieáu thoâng thoaùng. a. Thaønh phaàn caùc chaát khí töø chaát thaûi chaên nuoâi Caùc khí sinh ra trong chuoàng nuoâi, taïi caùc baõi, haàm chöùa chaát thaûi nhö NH3, CH4, H2S, CO2, Indol, Skatol . . . laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huûy kî khí vaø hieáu khí caùc chaát höûu cô trong chaát thaûi chaên nuoâi (chuû yeáu laø phaân vaø nöôùc tieåu). Caùc khí ñöôïc sinh ra töø quaù trình phaân huûy chaát thaûi coù aûnh höôûng lôùn ñeán suï sinh tröôûng, hoâ haáp, khaùng beänh cuûa gia suùc, gia caàm vaø söùc khoûe cuûa con ngöôøi. Noàng ñoä caùc khí naøy khaùc nhau, tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän moâi tröôøng (nhieät ñoä , ñoä aåm, böùc xaï, . . .) vaø caùch thöùc thu gom, löu tröû, vaän chuyeån vaø xöû lyù chaát thaûi. Tuøy thuoäc vaø noàng ñoä caùc khí maø taùc ñoäng cuûa chuùng leân gia suùc gia caàm vaø con ngöôøi khaùc nhau. Theo Tröông Thanh Caûnh (1999), quaù trình phaân giaûi chaát khí thaûi gia suùc, gia caàm do vi sinh vaät nhö sau: NH3 Indol, Schatol, Phenol Proteâin H2S Andehyde vaø Ketone Alcohol Axit höõu cô maïch ngaén H2O, CO2, hydrocacbon maïch ngaén Cacbohydrat Caùc Axit höõu cô H2O, CO2 vaø CH4 Axit beùo Andehyde vaø Ketone Alcohol Lipit Sô ñoà 2.1: Caùc saûn phaåm töø quaù trình phaân huyû kî khí caùc chaát thaûi chaên nuoâi Baûng 2.3: Keát quaû phaân tích maãu khí ôû moät soá traïi chaên nuoâi gia ñình Loaïi chaát oâ nhieãm Buïi NH3 H2S Keát quaû phaân tích (mg/l) 0.45-0.58 1.3-1.55 0.045-0.06 TCVN5937-5938/1995 0.3 0.2 0.008 (Nguoàn :Vieän khoa hoïc Noâng Nghieäp Mieàn nam ) Caùc saûn phaåm khí nhö NH3, H2S, Indol, Phenol, Schatole,…sinh ra coù theå gaây kích thích maïnh heä hoâ haáp vaø oâ nhieãm moâi tröôøng. Theo taùc giaû Tröông Thanh Caûnh (1999), caùc khí sinh ra töø chaên nuoâi ñöôïc chia ra caùc nhoùm sau : Nhoùm 1: Caùc khí kích thích Nhöõng khí naøy coù taùc duïng gaây toån thöông ñöôøng hoâ haáp vaø phoåi, ñaëc bieät laø gaây toån thöông nieâm maïc cuûa ñöôøng hoâ haáp. Nhaát laø NH3 gaây neân hieän töôïng kích thích thò giaùc, laøm giaûm thò löïc. Nhoùm 2 : Caùc khí gaây ngaït Caùc chaát khí gaây ngaït ñôn giaûn (CO2 vaø CH4): nhöõng khí naøy trô veà maët sinh lyù. Ñoái vôùi thöïc vaät, CO2 coù aûnh höôûng toát, taêng cöôøng khaû naêng quang hôïp. Noàng ñoä CH4 trong khoâng khí töø 45% trôû leân gaây ngaït thôû do thieáu oxi. Khi hít phaûi khí naøy coù theå gaëp caùc trieäu chöùng nhieãm ñoäc nhö say, co giaät, ngaït vaø vieâm phoåi. Caùc chaát gaây ngaït hoùa hoïc (CO): laø nhöõng chaát khí gaây ngaït bôûi chuùng lieân keát vôùi Hemoglobin cuûa hoàng caàu maùu laøm ngaên caûn quaù trình thu nhaän hoaëc quaù trình söû duïng oxy cuûa caùc moâ baøo. Nhoùm 3: Caùc khí gaây meâ Nhöõng chaát khí (Hydrocacbon) coù aûnh höôûng nhoû hoaëc khoâng gaây aûnh höôûng tôùi phoåi nhöng khi ñöôïc haáp thu vaøo maùu thì coù taùc duïng nhö döôïc phaåm gaây meâ. Nhoùm 4 : Caùc chaát khaùc Nhöõng chaát khí naøy bao goàm caùc nguyeân toá vaø chaát ñoäc deã bay hôi. Chuùng coù nhieàu taùc duïng gaây ñoäc khaùc nhau khi haáp thuï vaøo cô theå chaúng haïn nhö khí phenol ôû noàng ñoä caáp tính. b. Quaù trình hình thaønh khí thaûi chaên nuoâi coù muøi ñaëc tröng do quaù trình phaân huûy kî khí chaát thaûi chaên nuoâi (chuû yeáu laø phaân vaø nöôùc tieåu), quaù trình phaân huûy goàm caùc quaù trình leân men vaø thoái röõa caùc hôïp chaát höûu cô trong chaát thaûi. Caùc hôïp chaát carbonhydrat trong phaân hay nöôùc tieåu gia suùc sau khi baøi tieát ra ngoaøi deã daøng bò enzim vi sinh vaät phaân giaûi taïo neân moät soá saûn phaåm cuoái cuøng laø caùc khí ñoäc nhö NH3, H2S, CO2, CH4, caùc axit beùo maïch ngaén deã bay hôi…rieâng protein trong phaân coù theå bò vi sinh vaät thoái röõa phaân giaûi thaønh caùc khí raát ñoäc nhö Indol, schatole vaø nhieàu khí khaùc… Vi sinh vaät tieát men protease ngoaïi baøo ñeå phaân giaûi protein thaønh caùc hôïp chaát nhoû hôn nhö Polypeptid, Olygopeptid. Caùc chaát naøy laïi tieáp tuïc phaân giaûi thaønh caùc axit amin. Caùc axit amin naøy, moät phaàn ñöôïc vi sinh vaät söû duïng ñeå taïo protein cho mình, phaàn coøn laïi seû ñöôïc tieáp tuïc phaân huûy theo caùc con ñöôøng khaùc nhau. Saûn phaåm chính cuûa quaù trình khöû amin laø caùc khí ñoäc. Neáu nhö khu chöùa chaát thaûi khoâng ñöôïc che kín caùc khí ñoäc naøy deã daøng khueách taùn vaøo khoâng khí. Nhöõng khí naøy coù ñoä nhaûy caûm cao vôùi khöùu giaùc, gaây ra muøi hoâi khoù chòu cho chuoàng nuoâi vaø khu vöïc xung quanh. c. Taùc ñoäng cuûa khí taïo muøi Coù tôùi gaàn 170 chaát taïo muøi trong chaát thaûi chaên nuoâi. Phaân gia suùc thaûi ra trong ba ngaøy ñaàu, muøi sinh ra ít do sinh vaät chöa kòp phaân huûy caùc chaát trong chaát thaûi. Caùc ngaøy tieáp sau ñoù, noàng ñoä muøi seû taêng theâm nhieàu do khí ñöôïc taïo ra ngaøy caøng taêng, ñaëc bieät laø nhöõng chuoàng aåm thaáp, khoâng thoaùng khí, coù ñieàu kieän cho vi sinh vaät hoaït ñoäng. Caùc khí gaây aûnh höôûng xaáu ñeán söùc khoûe con ngöôøi vaø gia suùc, vaø seû raát nguy hieåm khi caùc khí naøy toàn taïi ñoàng thôøi trong khoâng khí hay tuï laïi ôû noàng ñoä cao. Trong caùc khí gaây oâ nhieãm thì NH3 vaø H2S ñöôïc sinh ra nhieàu vaø sinh ra muøi naëng neà nhaát. Moãi khí sinh ra coù muøi ñaëc tröng ñeå nhaän bieát vaø coù döôùi haïn cho pheùp noàng ñoä khí ñoù trong moâi tröôøng. Baûng 2.4 : Ñaëc ñieåm caùc khí sinh ra trong quaù trình phaân huûy phaân heo khí muøi Ñaëc ñieåm Giôùi haïn tieáp xuùc (ppm) Taùc haïi NH3 Haêng, xoác Nheï hôn khoâng khí, sinh ra trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät trong ñieàu kieän kî khí vaø hieáu khí tan trong nöôùc 20 kích thích maét vaø ñöôøng hoâ haáp treân, gaây ngaït ôû noàng ñoä cao, daãn ñeán töû vong CO2 khoâng muøi Naëng hôn khoâng khí, sinh ra trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät trong ñieàu kieän kî khí vaø hieáu khí, tan toát trong nöôùc 1000 Gaây ueå oaûi, nhöùc ñaàu, gaây ngaït ôû noàng ñoä cao, coù theå töû vong CH4 Khoâng muøi Nheï hôn nhieàu so vôùi khoâng khí, ít tan trong nöôùc laø saûn phaåm cuoái cuøng cuûa quaù trình phaân huûy kî khí 10 Laø khí ñoäc, gaây ngaït, nhöùc ñaàu, baát tænh, töû vong H2S Tröùng thoái Naëng hôn khoâng khí, ngöôõng nhaän bieát muøi thaáp, tan trong nöôùc 1000 Gaây nhöùc ñaàu, ngaït, gaây noå ôû noàng ñoä 5 – 15% trong khoâng khí * AÛnh höôûng cuûa caùc chaát oâ nhieãm khoâng khí + AÛnh höôûng cuûa H2S Khí H2S laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû chaát höõu cô coù muøi raát khoù chòu, gaây ñoäc raát cao. Chuùng coù theå gaây cho cô theå öùc cheá toaøn thaân, taêng vaän ñoäng cuûa ñöôøng hoâ haáp. Do deã hoaø tan trong nöôùc neân H2S coù theå thaám vaøo nieâm maïc maét muõi, nieâm maïc ñöôøng hoâ haáp gaây kích thích vaø dò öùng Baûng 2.5: AÛnh höôûng cuûa H2S ñeán söùc khoeû ngöôøi vaø gia suùc Ñoái töôïng Noàng ñoä tieáp xuùc Taùc haïi hay trieäu chöùng Vôùi ngöôøi 10 ppm Ngöùa maét. 20 ppm trôû leân trong hôn 20 phuùt Ngöùa maét, muõi, hoïng. 50-100 ppm Noân möûa, æa chaûy. 200 ppm/giôø Choùng vaùng thaàn kinh suy nhöôïc, deã gaây vieâm phoåi. 300 ppm/30phuùt Noân möûa trong traïng thaùi höng phaán baát tænh. Treân 600 ppm Mau choùng töû vong. Vôùi heo Lieân tuïc tieáp xuùc vôùi 20 ppm Sôï aùnh saùng, aên khoâng ngon mieäng, coù bieåu hieän thaàn kinh khoâng bình thöôøng. 200 ppm Coù theå sinh chöùng thuyû thuûng ôû phoåi neân khoù thôû vaø coù theå trôû neân baát tænh, cheát. (Nguoàn : Barker vaø coäng taùc vieân,1996) Theo ñöôøng hoâ haáp vaøo maùu, H2S ñöôïc giaûi phoùng leân naõo gaây phuø hoaëc phaù hoaïi caùc teá baøo thaàn kinh, laøm teâ lieät trung khu hoâ haáp, trung khu vaän maïch, taùc ñoäng ñeán vuøng caûm giaùc, vuøng sinh phaûn xaï cuûa caùc thaàn kinh, laøm suy suïp heä thaàn kinh trung öông. Ngoaøi ra noù coøn roái loaïn hoaït ñoäng moät soá men vaän chuyeån ñieän töû trong chuoãi hoâ haáp moâ baøo gaây roái loaïn hoâ haáp moâ baøo. H2S coøn chuyeån hoaù Hemoglobin laøm maát khaû naêng vaän chuyeån oxy cuûa noù. Tieáp xuùc vôùi H2S ôû noàng ñoä 500 ppm trong khoaûng 15-20 phuùt seõ sinh beänh tieâu chaûy vaø vieâm cuoáng phoåi. + AÛnh höôûng cuûa CH4 Khí metan cuõng laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû chaát höõu cô trong quaù trình phaân huyû sinh hoïc. Coù aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø vaät nuoâi. Noàng ñoä khí CH4 trong khoâng khí töø 45% trôû leân gaây ngaït thôû do thieáu oxy. Khi hít phaûi khí naøy coù theå gaëp nhöõng trieäu chöùng nhieãm ñoäc nhö say, co giaät, ngaït, vieâm phoåi. Khi hít thôû khoâng khí coù noàng ñoä CH4 cao seõ daãn ñeán tai bieán caáp tính bieåu hieän bôûi caùc trieäu chöùng nhö töùc ngöïc, choùng maët, roái loaïn giaùc quan, taâm thaàn nhöùt ñaàu, buoàn noân, say saãm. Khi hít thôû noàng ñoä CH4 leân ñeán 60 000 mg/m3 seõ daãn ñeán hieän töôïng co giaät, roái loaïn tim vaø hoâ haáp, thaäm chí gaây töû vong. + AÛnh höôûng cuûa khí NH3 Trong chaên nuoâi heo, löôïng nöôùc tieåu sinh ra haèng ngaøy raát nhieàu vôùi thaønh phaàn khí NH3 laø chuû yeáu. Chaát khí naøy coù noàng ñoä cao kích thích maïnh nieâm maïc, maét, muõi, ñöôøng hoâ haáp deã dò öùng taêng tieát dòch, hay gaây boûng do phaûn öùng kieåm hoaù keøm theo toaû nhieät, gaây co thaét khí quaûn vaø gaây ho. Neáu noàng ñoä khí NH3 cao gaây huyû hoaïi ñöôøng hoâ haáp, NH3 töø phoåi vaøo maùu, leân naõo gaây nhöùt ñaàu vaø coù theå daãn ñeán hoân meâ. Trong maùu NH3 bò oxy hoaù thaønh taïo thaønh NO3- laøm hoàng caàu trong maùu chuyeån ñoäng hoãn loaïn, öùc cheá chöùc naêng vaän chuyeån oxy ñeán caùc cô quan cuûa hoàng caàu vaø gaây beänh xanh xao ôû treû nhoû, tröôøng hôïp naëng coù theå gaây thieáu oxy ôû naõo daãn ñeán nhöùt ñaàu, meät moûi, hoân meâ thaäm chí coù theå gaây töû vong . Baûng 2.6: AÛnh höôûng cuûa NH3 leân ngöôøi vaø heo Ñoái Töôïng Noàng Ñoä Tieáp Xuùc Taùc Haïi Hay Trieäu Chöùng Vôùi ngöôøi 6ppm ñeán 20 ppm trôû leân Ngöùa maét, khoù chòu ôû ñöôøng hoâ haáp. 100 ppm trong 1 giôø Ngöùa ôû beà maët nieâm maïc. 400 ppm trong 1 giôø Ngöùa ôû maët, muõi vaø coå hoïng. 1720 ppm (döôùi 30 phuùt) Ho, co giaät daãn ñeán töû vong. 700 ppm (döôùi 60 phuùt) Laäp töùc ngöùa ôû maét, muõi vaø coå hoïng. 5000 ppm-10 000 ppm (vaøi phuùt) Gaây khoù thôû vaø mau choùng ngeït thôû. Co thaét do phaûn xaï hoïng, xuaát huyeát phoåi, ngaát do ngaït, coù theå töû vong. 10 000 ppm trôû leân Töû vong Vôùi heo 50 ppm Naêng suaát vaø söùc khoeû giaûm, neáu hít thôû laâu seõ sinh ra chöùng vieâm phoåi vaø caùc beänh khaùc veà ñöôøng hoâ haáp. 100 ppm Haét hôi, chaûy nöôùc boït, aên khoâng ngon. 300 ppm trôû leân Laäp töùc ngöùa muõi mieäng, tieáp xuùc laâu daøi sinh hieän töôïng thôû gaáp. (Nguoàn : Baker vaø Ctv ,1996) + AÛnh höôûng cuûa CO2 Khí CO2 khoâng gaây ñoäc maïnh baèng hai khí treân nhöng aûnh höôûng cuõng lôùn ñeán söùc khoûe con ngöôøi vaø vaät nuoâi. Khi con ngöôøi tieáp xuùc laâu vôùi khí naøy cuõng coù nhöõng bieåu hieän nhö noân, choùng maët. Neáu tieáp xuùc vôùi noàng ñoä cao thì hoâ haáp vaø nhòp tim chaäm laïi do taùc duïng cuûa CO2 thaáp gaây ra traàm uaát, töùc giaän, uø tai, coù theå ngaát, da xanh tím. + AÛnh höôûng muøi Muøi hoâi thoái sinh ra trong hoaït ñoäng chaên nuoâi heo laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû caùc chaát thaûi. Muøi phuï thuoäc vaøo khaåu phaàn thöùc aên vaø quaù trình löu tröõ hay xöû lyù chaát thaûi. Tuy nhieân söï thoái röõa cuûa phaân khoâng phaûi laø nguoàn goác duy nhaát cuûa muøi, thöùc aên thöøa thoái röõa, phuï phaåm cuûa cheá bieán thöïc phaåm duøng cho gia suùc aên cuõng gaây muøi khoù chòu. Ngoaøi ra, muøi coøn phaùt sinh töø xaùc ñoäng vaät cheát khoâng choân ngay hoaëc muøi do phun thuoác khöû truøng chuoàng traïi hay nôi chöùa phaân. Caùc saûn phaåm taïo muøi laø do quaù trình leân men chieám soá löôïng lôùn, moät soá saûn phaåm ôû daïng veát. Coù nhieàu saûn phaåm taïo muøi, trong soá ñoù khí aûnh höôûng ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø ñoäng vaät caùc khí cacbonic, monocacbon oxit, metan, ammoniac, hydrosulfual, indol, Schatole vaø phenol. Caùc chaát khí naøy thöôøng laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû kî khí phaân, ñaõ qua phaân huyû bôûi vi sinh vaät khoâng söû duïng oxy. Cho neân chuùng aûnh höôûng raát maïnh ñeán khöùu giaùc cuûa con ngöôøi. Nhöõng ngöôøi daân ñaõ soáng xung quanh coù khaû naêng maéc caùc chöùng beänh veà ñöôøng hoâ haáp raát cao. + AÛnh höôûng cuûa buïi Buïi töø thöùc aên, loâng thuù hay phaân laø nhöõng haït mang vi sinh vaät gaây beänh, haáp phuï caùc khí ñoäc, caùc chaát hoaù hoïc ñi vaøo ñöôøng hoâ haáp vaø gaây dò öùng, gaây xaùo troän hoâ haáp. 2.2.3. Moâi tröôøng ñaát Chaát thaûi chaên nuoâi laø nguoàn phaân boùn höõu cô raát toát. Tuy nhieân, noù cuõng chöùa nhieàu thaønh phaàn deã gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát vì vaäy, neáu boùn phaân khoâng ñuùng löôïng caàn thieát hay ñoå boû chaát baõi treân ñaát laø moät nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát ñaùng keå. Trong chaát thaûi chaên nuoâi coù chöùa moät löôïng lôùn nitô vaø photpho do gia suùc khoâng haáp thuï heát töø thöùc aên. Vì vaây, khi boùn quaù nhieàu loaïi phaân naøy cho caây troàng, caây seû khoâng theå haáp thuï heat, vaø haøm löôïng nitô, photpho dö seû toàn taïi trong ñaát vaø gaây oâ nhieãm cho ñaát. Söï toàn taïi nitô hay photpho haøm löôïng cao trong ñaát seû kích thích söï phaùt trieån cuûa caùc vi sinh vaät öa nitô hay photpho, öùc cheá caùc loaïi vi sinh vaät khaùc laøm thay ñoåi khu heä vi sinh ñaát. Ngoaøi ra trong moâi tröôøng ñaát, nitô hay bò oxy hoùa thaønh nitrat, chuùng ñoùng thaønh vaùng treân beà maët thoå nhöôõng, haïn cheá söï trao ñoåi caùc thaønh phaàn trong ñaát vôùi moâi tröôøng. Baûng 2.7: Moät soá vi sinh vaät gaây beänh trong phaân Teân kyù sinh truøng Löôïng vi sinh vaät Khaû naêng gaây beänh Ñieàu kieän bò dieät T0 (0C) Thôøi gian (phuùt) Samonella Typhi - Thöông haøn 55 30 Samonella typ . A va B - Phoù T. haøn 55 30 Shigella spp - Lî 55 60 Vibro cholerae - Taû 55 60 Escherichia coli 105/100ml Vieâm daï daøy 55 60 Hepatite A - Vieâm gan 55 3-5 Taenia sginata - Saùn 50 3-5 Micrococcus - Ung nhoït 54 10 Streptococcus 102/100ml Laøm muû 50 10 Ascaris lumbricoides - Giun ñuõa 50 60 Mycobacterium - Lao 60 20 Tubecudsis - Baïch haàu 55 45 - Sôûi 45 10 corynerbacterium - Baïi lieät 65 30 Giardia lamblia - Tieâu chaûy 60 30 Tiocluris trchiura - Giun toùc 60 30 Nguoàn: Leâ Trình, 1997 Photphot, trong moâi tröôøng ñaát coù khaû naêng keát hôïp vôùi caùc nguyeân toá Ca, Cu, Al, … thaønh caùc chaát phöùc taïp, khoù coù theå dung giaûi, laøm cho ñaát caèn coãi, aûnh höôûng söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa thöïc vaät. Hieän töôïng phuù döôõng hoùa ñaõ ñöôïc phaùt hieän ôû nhieàu nôi nhö Pensylvania, Myõ (Bacon et al., Narod et al., 1994), Bryttani, Phaùp (Brandjes et al., 1995) vaø nhieàu nôi khaùc. Gaàn ñaây ngöôøi ta coøn thaáy söï coù maët caùc kim loaïi naëng trong phaân gia suùc. Nguyeân nhaân laø do vieäc boå sung moät soá kim loaïi naëng coù khaû naêng kích thích söï taêng troïng cuûa gia suùc n._.eân moät soá doanh nghieäp cheá bieán thöùc aên gia suùc ñaõ cho moät soá kim loaïi naëng vaøo thaønh phaàn thöùc aên. Nhöng ñieàu ñaùng noùi laø hoï ñaõ cho nhieàu loaïi kim loaïi naëng vôùi haøm löôïng lôùn vaøo thaønh phaàn cheá bieán, trong khi ñoù, cô theå gia suùc chæ haáp thu moät soá kim loaïi naëng vôùi moät khoái löôïng nhaát ñònh.vì vaäy, khi ñaát troàng troït ñöôïc boùn loaïi phaân coù nguoàn goác töø chaát thaûi chaên nuoâi coù theå daãn tôùi tích tuï moät löôïng kim loaïi naëng trong ñaát. Neáu keùo daøi caùc kim loaïi naøy ñöôïc ñaát troàng haáp thu thì chuùng coù theå ñöôïc tích tuï trong caùc loaïi löông thöïc, thöïc phaåm caùc loaïi rau quaû, …, khi con ngöôøi aên caùc loaïi thöïc phaåm naøy seû ñöa caùc kim loaïi naëng naøy vaøo cô theå, tích tuï trong cô quan vaø gaây taùc haïi caû cho con ngöôøi. Ngoaøi ra trong thöùc aên coøn chöùa Arsannilic Axit, Roxarson, … cheá phaåm selen höõu cô. Theo tính toaùn, cöù moät vaïn lôïn aên khaåu phaàn coù chöùa Arsannitic axit moãi name seû baøi tieát ra ngoaøi ít nhaát 120kg Acsen, khi löôïng phaân naøy duøng ñeå boùn cho caây troàng seû laøm oâ nhieãm ñaát, nöôùc vaø caây troàng cuõng giaùn tieáp bò oâ nhieãm Acsen. Nguy hieåm hôn, khi con ngöôøi aên rau, cuû, quaû vaø uoáng nöôùc bò oâ nhieãm Acsen seû laøm giaûm moät soá hoaït tính cuûa enzyme trong cô theå, laøm söï trao ñoåi cuûa teá baøo khoâng bình thöôøng, aûnh höôûng söùc khoûe con ngöôøi, (Leâ Baù Hoaøng Long, 2006). Hôn nöõa, trong phaân gia suùc coøn chöùa moät löôïng lôùn vi sinh vaät gaây beänh, coù theå toàn taïi trong ñaát trong thôøi gian daøi nhö Salmonella trong ñaát ôû ñoä saâu 50m trong 2 naêm, tröùng kyù sinh truøng cuõng toàn taïi khoaûng 2 naêm. Neáu duøng phaân boùn khoâng ñuùng kyû thuaät seû laøm vi sinh vaät phaùt taùn khaép nôi, aûnh höôûng söùc khoûe con ngöôøi vaø gia suùc. 2.2.4. Lan truyeàn dòch beänh Chaên nuoâi laø ngaønh saûn xuaát coù nhieàu nguy cô gaây beänh tieâu chaûy, vieâm daï daøy, ruoät, beänh giun saùn… cho con ngöôøi vaø suùc vaät do caùc vi sinh vaät gaây ra neáu chuùng ta khoâng tieâm phoøng chaët cheõ cho suùc vaät vaø quaûn lyù chaát thaûi moät caùch ñuùng möùc. Chaát thaûi phaûi ñöôïc thu gom, löu tröû vaø vaän chuyeån moät caùch caån thaän vì ñaây laø nhöõng nguyeân nhaân coù theå laøm laây lan caùc maàm beänh ñi nôi khaùc. 2.3. Caùc giaûi phaùp khoáng cheá oâ nhieãm moâi tröôøng trong chaên nuoâi Chaát thaûi chaên nuoâi chöùa nhieàu chaát höûu cô, ñaëc bieät laø caùc hôïp chaát chöùa, Nitô, phoát pho, caùc khoaùng ña vaø vi löôïng… Ñaây laø saûn phaån deã bò phaân huûy khi thaûi ra moâi tröôøng vaø coù khaû naêng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng gaây cao vì theá caàn phaûi kieåm soaùt vaø xöû lyù kòp thôøi. - Saûn xuaát phaân boùn: Saûn xuaát phaân boùn höûu cô töø phaân gia suùc döïa treân söï phaân huûy caùc thaønh phaàn höûu cô coù trong phaân döôùi söï taùc ñoäng cuûa vi khuaån coù trong thaønh phaàn phaân. - Saûn xuaât biogas: Baûn chaát cuûa quaù trình saûn xuaát biogas laø moät loaït caùc quaù trình phaân huûy caùc chaát höûu cô phöùc taïp thaønh caùc chaát höûu cô ñôn giaûn döôùi taùc duïng cuûa caùc vi khuaån kî khí. Vôùi heä thoáng heä thoáng xöû lyù phaân vaø nöôùc thaûi chaên nuoâi saûn xuaát biogas, ta co theå thu ñöôïc caùc saûn phaån höûu ích nhö: khí ñoát, phaân boùn, thöùc aên cho caù. - Khoáng cheá muøi hoâi: Khoáng cheá oâ nhieãm muøi hoâi trong chaên nuoâi laø moät vieäc laøm raát phöùc taïp. Ñeå khoáng cheá muøi hoâi chuùng ta coù theå söû duïng caùc phöông phaùp sau: Chuoàng traïi phaûi thoâng thoaùng, khoâ raùo, tao söï trao ñoåi khoâng khí beân ngoaøi vaø trong chuoàng traïi toât. Traùnh aåm thaáp, nöôùc, chaát thaûi, thöùc aên dö thöøa öù ñoïng trong chuoàng nuoâi vaø xung quanh, sinh ra caùc loaïi khí ñoäc. Söû duïng maùi chuoàng baèng vaät lieäu caùch nhieät, traùnh nhieät ñoä cao taêng khaû naêng phaân huûy chaát thaûi taïo ra caùc saûn phaåm gaây muøi. Chaát thaûi phaûi ñöôïc thu gom haøng ngaøy. Heä thoáng thu gom, möông daãn, beå löu tröû vaø uû phaân phaûi kín. Khuyeán khích troàng caây xanh xung quanh khu vöïc chuoàng nuoâi. Söû duïng thöùc aên saïch laø loaïi thöùc aên coù theå haïn cheá vieäc taïo ra chaát thaûi coù thaønh phaàn deã phaân huûy, sinh ra khí ñoäc haïi cho moâi tröôøng. Caùch ly chuoàng nuoâi vôùi khu vöïc nhaø ôû, traùnh aûnh höôûng muøi hoâi ñeán con ngöôøi. - Xöû lyù xaùc suùc vaät cheát: Beân caïnh caùc thieát bò cho vieäc xöû lyù chaát thaûi, caàn coù hoá choân gia suùc cheát. Hoá choân phaûi xa nguoàn nöôùc, xa khu daân cö, caàn raéc voâi soáng ñeå saùt truøng. Ñoái vôùi nhöõng gia suùc, gia caàm cheát do beänh truyeàn nhieãm thì phaûi duøng phöông phaùp ñoát nhaèm tieâu dieät maàn beänh, traùnh laây lan qua caùc vaät nuoâi khaùc. CHÖÔNG 3: NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 3.1. Noäi dung nghieân cöùu 3.1.1. Nghieân cöùu hieän traïng chaên nuoâi cuûa trang traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi taïi huyeän Thoáng Nhaát tænh Ñoàng Nai - Vò trí ñòa lyù trang traïi chăn nuoâi - Cô sôû haï taàng trang traïi + Diện tích trang trai + Diện tích chuồng trại + Dieän tích nhaø ôû vaø caùc kho chöa + Dieän tích vaø caùc thieát bò, coâng trình khaùc - Quy moâ chaên nuoâi vaø soá löôïng ñaøn gia suùc + Quy moâ chaên nuoâi + Soá löôïng ñaøn gia suùc - Quy trình chaên nuoâi vaø phoøng ngöøa dòch beänh + Nguoàn gioáng + Thöùc aên + Tieâm phoøng beänh + Thôøi gian xuaát chuoàng - Caùc hoaït ñoäng khaùc 3.1.2. Ñaùnh giaù hieän traïng moâi tröôøng - Nghieân cöùu ñaàu vaøo, ñaàu ra caûu trang traïi + Naêng lượng + Nước + Thức ăn + Sản phẩm - Nguoàn phaùt sinh oâ nhieãm + Chaát thaûi raén + Nöôùc thaûi + Khí vaø muøi hoâi - Taûi löôïng, thaønh phaàn, tính chaát cuûa chaát thaûi + Taûi löôïng chaát oâ nhieãm + Thaønh phaàn + Tính chaát - Đaùnh giaù hieän traïng quaûn lyù chaát thaûi + Phương thức vệ sinh chuồng trại + Hệ thống mương dẫn chất thải + Hệ thống lưu trử chất thải + Heä thoáng xöû lyù chaát thaûi * Xử lyù chaát thaûi raén * Xử lyù nöôùc thaûi * Xử lyù khí vaø muøi hoâi 3.1.3. Xaây döïng caùc giaûi phaùp khoáng cheá oâ nhieãm moâi tröôøng - Giaûi phaùp kỷ thuật + Giaûm thieåu taïi nguoàn + Thu gom + Löu tröû + Vaän chuyeån + Xöû lyù + Taùi söû duïng - Giaûi phaùp quaûn lyù + Quy hoaïch vaø boá trí chuoàng traïi 3.2. Phöông phaùp nghieân cöùu 3.2.1. Phaïm vi nghieân cöùu Taïi trang traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi thuoäc xaõ Gia Taân 2 – huyeän Thoáng Nhaát – tænh Ñoàng Nai caùch khu daân cö khoaûng 1km ôû ñaây trang traïi chuû yeáu laø chaên nuoâi heo naùi vaø heo thòt. Ngoaøi ra coøn chaên nuoâi moät soá loaïi gia suùc khaùc nhö: cöøu, deâ, heo, röøng vaø nhaäp nguyeân lieäu veà troän caùm ñeå baùn vaø cho heo. Trang traïi hoaït ñoäng töø naêm 1999 vôùi quy moâ ngaøy caøng ñöôïc môû roäng. 3.2.2. Phöông phaùp nghieân cöùu - Phöông phaùp ñieàu tra thu thaäp thoâng tin Baèng caùch phoûng vaán, thaêm hoûi yù kieán, ñieàu tra caùc soá lieäu veà ñaøn gia suùc, cheá ñoä aên uoáng, ñieàu kieän chaêm soùc thuù y, naêng löôïng vaø löôïng nöôùc caáp cho vieäc veä sinh chuoàng traïi vaø sinh hoaït haøng ngaøy. - Phöông phaùp ñieàu tra thöïc ñòa Xem xeùt hieän traïng quaûn lyù, thu gom vaø xöû lyù chaát thaûi cuûa trang traïi, laáy maãu phaân tích. - Phöông phaùp ñaùnh giaù oâ nhieãm moâi tröôøng + Baèng caùch khaûo saùt laáy maãu phaân tích caùc chæ tieâu: pH, COD, BOD5, Ntoång, Ptoång, SS trong phoøng thí nghieäm taïi tröôøng ÑH Kyû Thuaät Coäng Ngheä TPHCM + So saùnh keát quaû phaân tích vôùi tieâu chuaån xaû thaûi Vieät Nam TC VN5945 – 1995 + Tính toaùn taûi löôïng oâ nhieãm thaûi ra moâi tröôøng Döïa vaøo khoái löôïng ñaàu vaøo nhö: löôïng thöùc aên trong ngaøy, löôïng nöôùc söû duïng trong ngaøy, löôïng ñieän tieâu hao… Ñeå xaùc ñònh taûi löôïng oâ nhieãm döïa vaøo phöông phaùp caân baèng vaät chaát vaø naêng löôïng ñaàu vaøo vaø ñaàu ra. * Phöông phaùp phaân tích caùc chæ tieâu ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng nöôùc + COD: phöông phaùp Bicromat hoaøn löu + BOD5: Phöông phaùp caáy vaø pha loaõng + pH: ñieän cöïc thuyû tinh, maùy ño Corning pH meter 445 + NKjeldahl: phöông phaùp Nitô Kjeldahl + Ptoång: phöông phaùp so maøu, böôùc soùng 880nm + SS: phöông phaùp khoái löôïng - Phöông phaùp phaân tích heä thoáng - Phöông phaùp xöû lyù soá lieäu baèng excel CHÖÔNG 4: KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU 4.1. Giôùi thieäu chung veà trang traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi 4.1.1. Vò trí ñòa lyù Trang traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi laø trang chaên nuoâi tö nhaân naèm ôû xaõ Gia Taân 2 - huyeän Thoáng Nhaát – tænh Ñoàng Nai 4.1.2. Cô sôû haï taàng Baûng 4.1. Baûng söû duïng ñaát trong trang traïi Vaên Lôïi Khu vöïc Dieän tích (m2) Chöùc naêng Nhaø chuoàng 1,2,3,6 1320 Chaên nuoâi heo thòt Chuoàng 4 340 Chaên nuoâi heo söõa Chuoàng 5 340 Chaên nuoâi heo naùi Chuoàng deâ 450 Nôi deâ vaø cöøu ô Vöôøn coû vaø caây xanh 35200 Troàng caây va coû cho deâ Haàm biogas 300 Xöû lyù nöôc thaûi Nhaø ôû coâng nhaân 500 Ñeå nghæ, nguû cuûa coâng nhaân Nhaø kho 300 Chöùa vaø troän vaän lieäu Ñöôøng ñi, khu ñaát troáng 1250 Ñeå ñi laïi trong trang traïi Khu vöïc vöôøn ngöôøi khaùc nhaø chuoàng 6 nhaø chuoàng 1 nhaø chuoàng 2 nhaø chuoàng 3 nhaø chuoàng 4 nhaø chuoàng 5 Chuoàng cöøu, deâ Ñöôøng ñi baèng soûi Beå nöôùc Khu ñaát troàng caây vaø suoái Nhaø ôû Beå nöôùc Nhaø ôû Nhaø ôû Haàm biogas Haàm biogas Nhaø chöa phaân Nhaø kho Maùy phaùt dieänâ Nhaø taém Nhaø veä sinh Nhaø ôû Coång vaøo Beå nöôùc Hình 4.1: Moâ phoûng sô ñoà maët baèng trang traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi 4.1.3. Quy moâ chaên nuoâi vaø soá löôïng ñaøn gia suùc - Quy moâ chaên nuoâi Quy moâ trang traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi thuoäc loaïi trang traïi chaên nuoâi vöøa vaø chaên nuoâi theo loaïi hình chaên nuoâi tö nhaân. - Ñaøn gia suùc Trang traïi Vaên Lôïi hoaït ñoäng chính laø chaên nuoâi heo Hieän taïi trang traïi coøn nuoâi 1060 con heo Trong ñoù: Baûng 4.2: Soá löôïng ñaøn gia suùc Loaïi heo Ñôn vò Soá löôïng Heo naùi Con 60 Heo thòt Con 1000 Thôøi ñieåm nuoâi nhieâu nhaát Heo naùi Con 200 Heo thòt Con 1000 4.1.4. Quy trình chaên nuoâi vaø phoøng ngöøa dòch beänh - Quy trình chaên nuoâi * Nguoàn gioáng: Heo naùi nhaäp töø traïi gioáng quoác gia Bình Thaéng veà lai taïo töø ñôøi F2 ñeå taïo ra con gioáng gioáng laø ñôøi F3 + Heo thòt Laáy gioáng töø heo naùi ñeû ra neáu thieáu thì mua töø caùc trang traïi khaùc, thöôøng thì heo naùi ñeû khoâng cung caáp ñuû gioáng cho heo thòt neân chuû trang traïi phaûi muøa heo gioáng töø caùc trang traïi xung quanh. * Quy trình: Thöùc aên gia suùc töï mua nguyeân lieäu veà troän cho heo + Thöùc aên Baûng 4.3: Soá giôø aên cuûa heo trong ngaøy Loại heo Số lần ăn/ ngày Heo naùi vaø chôø phoái Hai Heo ñeû Năm Heo thòt cho aên töï do baèng maùng töï ñoäng + Thaønh phaàn dinh döôõng Heo töø 10kg – 30kg thöùc aên ñoä ñaïm laø 18% Heo töø 30kg – 70kg thöùc aên ñoä ñaïm laø 16% Heo töø 70kg – xuaát chuoàng thöùc aên ñoä ñaïm laø 15% Thöùc aên cuûa heo laø caùm khoâ vaø nöôùc uoáng cho heo ñöôïc thieát keá baèng heä thoáng van töï ñoäng ,trung bình moãi ngaøy moät con heo aên heát 2 - 3kg thöùc aên - Tieâm phoøng dòch beänh Baûng 4.4: Chöông trình vaccin ñang ñöôïc söû duïng ñoái vôùi heo Loaïi heo Loaïi vaccin Thôøi gian tieâm Heo naùi Aujeszky Tröôùc khi sanh 5 tuaàn Soå laõi Tröôùc khi sanh 1-2 tuaàn Parvovirus Tröôùc khi phoái 2 tuaàn Dòch taû Sau khi sanh 3 tuaàn Phoù thöông haøn Sau khi sanh 3 tuaàn Lôû moàm long moùng Sau khi sanh 4 tuaàn Tuï huyeát truøng Sau khi sanh 4 tuaàn Heo con Chích saét Sau khi sanh 3 ngaøy Heo thòt Heo cai söõa Thieán heo 7-10 ngaøy Ngöøa Mycoplasma 30 ngaøy Dòch taû 21 ngaøy tuoåi Phoù thöông haøn 26 ngaøy tuoåi Lôû moàm long moùng 42 ngaøy tuoåi Tuï huyeát truøng 56 ngaøy tuoåi Lôû moàm long moùng - tuï huyeát truøng 10 tuaàn tuoåi Trong nhöõng naêm qua nöôùc ta vaø caû theá giôùi ñang lo laéng ñoái maët vôùi dòch cuùm ôû ngöôøi maø nguyeân nhaân do laây lan töø gia caàm. Chuùng laø vi ruùt laây lan trong khoâng khí, neáu khoâng coù giaûi phaùp ngaên chaën vaø ñeà phoøng ñuùng caùch thì raát nguy hieåm. Tröôùc dòch hoaï naøy gaây toån thaát raát nhieàu tieàn cuûa vaø coâng söùc cho caùc nöôùc, taïo ra thò tröôøng cung caáp thòt bieán ñoäng maïnh. Ñoái maët vôùi nhöõng vaán ñeà nhaïy caûm, roäng lôùn, môùi meû naøy. Vì vaäy trang traïi ñaõ thöôøng xuyeân kieåm tra vaø tieâm phoøng dòch beänh. Heo naùi Heo con Heo cai söõa Heo gioáng Xuaát chuoàng Heo thòt Heo naùi quaù tuoåi Tieâm phoøng beänh Boå sung Sô ñoà 4.2: Sô ñoà toå chöùc chaên nuoâi heo cuûa trang traïi 4.1.5. Caùc hoaït ñoäng khaùc Ñeå tieát kieäm tieàn thu mua nguyeân lieäu vaø thöùc aên ñoàng thôøi theâm thu nhaäp trang traïi Vaên Lôïi coøn tham gia caùc hoaït ñoäng: Troän caùm cho nuoâi heo vaø troän caùm ñeå baùn cho caùc trang traïi khaùc Nhaäp caùm veà baùn Ngoaøi ra coøn chaên nuoâi moät soá loaïi gia suùc khaùc nhö: + Cöøu: 55 con + Deâ: 15 con + Choù: 13 con + Heo röøng: 70 con Trong ñoù cöøu vaø deâ thaû roâng trong khuoân vieân trang traïi vôùi muïc ñích ñaàu tieân laø taêng cöôøng nguoàn thu nhaäp, beân caïnh ñoù chuû trang traïi coøn muoán taän duøng coû trong trang traïi laøm thöùc aên cho chuùng ñeå haïn cheá vieäc phun thuoâc dieät coû vì vaäy maø deâ vaø cöøu ôû ñaây khoâng cho aên maø noù töï kieám aên ôû trong traïi. 4.1.6. Nguyeân lieäu ñaàu vaøo vaø ñaàu ra cuûa trang traïi - Nguyeân lieäu ñaàu vaøo: +Thöùc aên gia suùc Thöùc aên gia suùc thì muøa caùc phuï phaåm ( baép, baùnh, heøm bia töø caùc nhaø maùy röôïu bia vaø caùm töø luùa gaïo ) vaø caùc moät soá thaønh phaàn nguyeân lieäu khaùc ( daàu caù basa, caù tra, caùc cheá phaåm enzim tieâu hoùa, vi sinh vaø caùc axit höûu cô) vôùi muïc ñích laø taêng theâm dinh döôõng vaø giuùp khaû naêng tieâu hoa thöùc aên cho heo. Vieäc theâm caùc cheá phaåm enzim tieâu hoùa vaø caùc chuûng vi sinh ngoaøi vieäc giuùp khaû naêng tieâu hoùa thöùc aên noù coøn laøm giaûm mui hoâi thoái do phaân huûy thöùc aên hoaøn toaøn. Baûng 4.5: Thaønh phaàn thöùc aên gia cho heo Thaønh phaàn Nguoàn goác Phuï phaåm cuûa baép CN cheâ bieán thöïc phaåm baùnh keïo Kinh Ñoâ Phuï phaåm cuûa baùnh traùng CN cheá bieán baùnh traùng Cuû Chi Phuï phaåm cuûa heøm bia CN cheá bieán röôïu bia (nhaø maùy bia Vieät Nam) Caùm töø luùa gaïo Xay xaùt luùa Daàu caù basa, caù tra CN cheá bieán caù tra, caù basa FILLE Enzim tieâu hoaù Haøng nhaäp khaåu (phuø gia) Vi sinh CN cheá bieán thöïc phaåm Axít höûu cô Nguoàn nhaäp khaåu ( Ct Thieân Noâng) +Nöôùc Nöôùc laáy töø nguoàn nöôùc ngaàm taàng treân 10 meùt vôùi öu ñieåm laø haïn cheá ñöôïc söï lan truyeân dòch beänh qua nguoàn nöôùc töø nôi khaùc vaø töø caùc trang traïi khaùc mang ñeán. Nöôùc ñöôïc söû duïng cho chaên nuoâi vaø sinh hoaït haøng ngaøy. + Naêng löôïng ñieän Duøng daàu diezen vaø khí biogas ñeå phaùt ñieän, hieän coù hai maùy phaùt ñieän baèng biogas vaø moät maùy phaùt ñieän baèng daàu diezen. Nhöng trong ñoù chæ coù moät maùy phaùt ñieän baèng biogas hoaït ñoäng vì khí biogas khoâng ñuû. Khí biogas chæ cung caáp ñöïôc 50% cho phaùt ñieän vaø naáu aên do heä thoáng hoá biogas bò xuoáng caáp, thôøi gian löu nöôùc ñeå phaân huûy taïo ra khí khoâng ñuû daøi. Ñeå ñaûm baûo söï phaân huûy caùc chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi thôøi gian löu nöôùc toái thieåu phaûi 20 ngaøy. - Nguyeân lieäu ñaàu ra ( saûn phaåm ) Heo ñeán giai ñoaïn xuaát chuoàng ñöôïc baùn cho caùc thöông lai ñeán töø loø moå Nam Phong TP HCM vaø thòt ñöôïc baùn chuû yeáu ôû chôï Phaïm Vaên Hai. Hoaëc baùn cho Vissan gieát moå ñeå cheá bieán chaû gioø, nem, xuùc xích…moät soá heo röøng, cöøu, choù thì baùn cho caùc nhaø haøng vaø quaùn ba. 4.2. Hieän traïng moâi tröôøng taïi traïi chaên nuoâi Vaên Lôïi 4.2.1. Nguoàn phaùt sinh oâ nhieãm moâi tröôøng - Chaát thaûi raén + Xaùc cheát gia suùc Xaùc cheát gia suùc cheát do beänh hay sau khi sanh haàu nhö laø khoâng ñöôïc xöû lyù, chæ moät ít laø naáu cho choù. + Raùc sinh hoaït, bao bì töø hö ñöôïc thaûi ra hoaït ñoäng troän caùm, thöùc aên dö thöøa, oå loùt chuoàng traïi vaø caùc chaát thaûi phaùt ra töø caùc hoaït ñoäng khaùc + Phaân gia suùc Phaân gia suùc laø thaønh phaân chaát thaûi raén chính vaø nhieàu nhaát trong trang traïi ñöôïc thu gom töø vieäc veä sinh chuoàng traïi. + Vaät duïng chaên nuoâi, beänh phaåm thuù y sau khi tieâm phoøng ñöôïc thaûi ra. - Nöôùc thaûi Nöôùc thaûi phaùt sinh töø vieäc veä sinh chuoàng traïi, nöôùc taêm heo, nöôùc tieåu cuûa heo vaø nöôùc thaûi töø sinh hoaït cuûa coâng nhaân. - Khí vaø muøi hoâi Khí thaûi khoâng ñaùng keå chæ moät phaàn nhoû töø hoaït ñoäng cuûa maùy phaùt ñieän vaø naáu aên. Ñaëc bieät nhaát laø muøi hoâi xuaát phaùt töø nöôùc tieåu cuûa cuûa heo vaø phaân heo do vieäc quan lyù khoâng chaët. 4.2.2. Taûi löôïng, thaønh phaàn, tính chaát cuûa caùc chaát chaát thaûi - Taûi löôïng + Chaát thaûi raén: Trung bình löôïng phaân thaûi ra töø moät con heo töø moät con heo khoaûng 2 – 3kg/ngaøy, vaø trong ñoù chæ 70% phaân ñöôïc thu gom ñeå baùn, phaàn coøn laïi khoaûng 30% laø theo nöôùc khi veä sinh chuoàng traïi ñi xuoáng hoá gas vaø löôïng phaân thaûi ra cuûa toaøn trang traïi laø 1,484 – 1,855 taãn/ ngaøy. Ngoaøi ra löôïng phaân heo röøng, cöøu, deâ, choù sinh ra khoâng ñaùng keå vaø löôïng phaân naøy khoâng ñöôïc thu gom do caùc loaïi gia suùc naøy thaû töï do trong khuoân vieân trang traïi, phaân ñöôïc phaân huyû töï nhieân. + Nöôùc thaûi Do löôïng phaân chæ thu laïi khoaûng 70% cho neân haøm löôïng chaát gaây oâ nhieãm trong nöôùc thaûi khaù cao nhö phaân, nöôùc tieåu cuûa gia suùc, loâng, vaåy gia, thöùc aên rôi vaïi ñöôïc hoaø vaøo nöôùc röõa chuoàng vaø taém gia suùc. Taûi löôïng nöôùc thaûi tuøy vaøo thôøi tieát neáu trôøi möa thì haïn cheá vieäc doäi nöôùc chuoàng traïi. Coøn trôøi naéng thì xòt chuoàng traïi ñeå haïn cheá muøi hoâi töø phaân vaø nöôùc tieåu. Trung bình moãi ngaøy khoaûng 10 m3 nöôùc thaûi ñöôïc ñöa xuoâng hoá gas vaø töông öùng vôùi 10 m3 nöôùc thaûi qua hoá gas ñöôïc thaûi tröïc tieáp ra suoái. Baûng 4.6: Löôïng phaân vaø nöôùc tieåu thaûi ra haøng ngaøy Loaïi gia suùc Löôïng phaân (kg/ngaøy) Löôïng nöôùc tieåu (kg/ngaøy) Heo döôùi 10kg 0,5 – 1 0,3 – 0.7 Heo töø 15 – 45kg 1 – 3 0,7 - 2 Heo töø 45 – 100k 3 - 5 2 – 4 Nguoàn: Nguyeãn Thò Hoa Lyù, 1994 - Thaønh phaàn vaø Tính chaát chaát thaûi * Thaønh phaân chaát thaûi raén + Xaùc gia suùc Chuùng coù ñaëc tính phaân huyû sinh hoïc, boác muøi hoâi thoái lan nhanh trong khoâng khí vaø cuõng nhö taùc nhaân truyeàn cho ngöôøi vaø vaät nuoâi. Thoâng thöôøng heo cheát sau 2 ngaøy laø muøi sinh raát khoù chòu, neáu xöû lyù khoâng kòp ñeå laâu seõ gaây taùc haïi raát nghieâm troïng cho moâi tröôøng. Do ñoù, chuoàng traïi nôi coù vaät nuoâi cheát caàn phaûi veä sinh vaø khöû truøng. Moät soá hoä chaên nuoâi gia ñình xöû lyù ñoái vôùi nhöõng con heo bò cheát ñieàu khoâng ñuùng theo tieâu chuaån, hoï coù theå xöû lyù baèng caùch khi thaáy heo coù daáu hieäu bò beänh saép cheát hoaëc môùi cheát laø ñem baùn heo thòt vôùi giaù cöïc reû. Ñieàu naøy raát coù haïi cho söùc khoeû ngöôøi duøng phaûi thòt ñoù neân raát caàn coù boä phaän kieåm soaùt chaát löôïng thòt ra thò tröôøng. + Thöùc aên thöøa, oå loùt chuoàng vaø caùc chaát thaûi khaùc Löôïng chaát thaûi naøy sau moät thôøi gian söû duïng thì phaûi thaûi boû, nhöõng chaát thaûi naøy coù theå mang theo phaân, nöôùc tieåu vaø vi sinh vaät gaây beänh neân caàn phaûi xöû lyù khoâng ñöôïc ñeå ngoaøi moâi tröôøng. Thöùc aên thöøa, thöùc aên bò rôi vaõi töø chaên nuoâi cuõng goùp phaàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Thaønh phaàn cuûa chuùng haàu heát laø caùc chaát höõu cô deã phaân huyû nhö caùm, nguõ coác, boät caù, toâm, voû soø, khoaùng chaát,… Trong töï nhieân chaát thaûi naøy bò phaân huyû sinh ra muøi khoù chòu, aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng xung. Aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng phaùt trieån cuûa gia suùc vaø söùc khoeû con ngöôøi. + Phaân Baûng 4.7:Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa phaân heo 70-100kg Chæ tieâu Ñôn vò Haøm löôïng pH 6.47-6.95 Vaät chaát khoâ g/kg 213-342 NH4+ g/kg 0.66-0.76 Ntoång g/kg 7.99-9.32 Tro g/kg 32.5-93.3 Chaát xô g/kg 151-261 Cacbonat g/kg 0.23-2.11 Caùc acid beùo maïch ngaén g/kg 3.83-4.47 (Nguoàn : Tröông Thanh Caûnh & Ctv, 1997, 1998) Phaân laø phaàn thöùc aên khoâng ñöôïc gia suùc haáp thu, bò baøi tieát ra ngoaøi bao goàm: caùc thöùc aên maø cô theå vaät nuoâi khoâng theå khoâng haáp thu ñöôïc hay caùc chaát khoâng ñöôïc caùc men tieâu hoaù hay caùc vi sinh tieâu hoaù (nhö chaát xô, protein, chaát beùo…), caùc thöùc aên boå sung (thuoác kích thích taêng tröôûng, dö löôïng khaùng sinh,…), caùc men tieâu hoaù sau khi söû duïng bò maát hoaït tính, caùc moâ troùc ra töø nieâm maïc oáng tieâu hoaù vaø chaát nhôøn,.…Ngoaøi ra thaønh phaàn cuûa phaân coøn phuï thuoäc vaøo cheá ñoä dinh döôõng vaø tuyø töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa gia suùc, gia caàm maø nhu caàu dinh döôõng coù söï khaùc nhau, vì vaäy thaønh phaàn vaø khoái löôïng cuûa phaân cuõng khaùc nhau. Do ñoù, phaân laø chaát thaûi raén thöôøng xuyeân sinh ra trong traïi chaên nuoâi heo. Trong phaân gia suùc, gia caàm chöùa caùc chaát dinh döôõng coù theå hoã trôï cho troàng troït vaø laøm taêng ñoä maøu môõ cuûa ñaát. Theo nghieân cöùu cuûa Tröông Thanh Caûnh (1997, 1998) thì Ntoång trong phaân heo 70-100kg chieám töø 7.99-9.32kg. Ñaây laø nguoàn dinh döôõng coù giaù trò, caây troàng deã haáp thu vaø goùp phaàn caûi taïo ñaát neáu söû duïng hôïp lyù. + Vaät duïng chaên nuoâi, beänh phaåm thuù y Caùc vaät duïng chaên nuoâi hay thuù y bò boû laïi nhö bao bì, kim tieâm, chai loï ñöïng thöùc aên, thuoác thuù y,…cuõng laø moät nguoàn quan troïng deã gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Ñaëc bieät caùc beänh phaåm thuù y, thuoác khöû truøng, bao bì ñöïng thuoác coù theå xeáp vaøo loaïi caùc chaát thaûi nguy haïi, caàn phaûi coù bieän phaùp xöû lyù nhö chaát thaûi nguy haïi. * Thaønh phaàn nöôùc thaûi + Nöôùc tieåu Thaønh phaàn nöôùc tieåu chuû yeáu laø nöôùc (chieám treân 90% toång khoái löôïng nöôùc tieåu). Ngoaøi ra, nöôùc tieåu coøn chöùa moät löôïng lôùn nitô (phaàn lôùn döôùi daïng ureâ) vaø phoátpho. Ureâ trong nöôùc tieåu deã phaân huyû trong ñieàu kieän coù oxy taïo thaønh khí ammoniac. Do ñoù, khi ñoäng vaät baøi tieát ra beân ngoaøi chuùng deã daøng phaân huyû taïo thaønh amoniac gaây muøi hoâi. Nhöng neáu söû duïng boùn cho caây troàng thì ñaây laø nguoàn phaân boùn giaøu nitô, phoát pho vaø kali. Thaønh phaàn nöôùc tieåu thay ñoåi tuyø thuoäc loaïi gia suùc, gia caàm, tuoåi, cheá ñoä dinh döôõng vaø ñieàu kieän khí haäu. Baûng 4.8: Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa nöôùc tieåu heo coù troïng löôïng töø 70-100kg Chæ tieâu Ñôn vò Noàng ñoä pH 6.77-8.19 Vaät chaát khoâ g/kg 30.35-35.9 NH4+ g/kg 0.13-0.40 Ntoång g/kg 4.90-6.63 Tro g/kg 8.5-16.3 Ureâ g/kg 123-196 Cacbonat g/kg 0.11-0.19 (Nguoàn: Tröông Thanh Caûnh & Ctv, 1997, 1998). + Nöôùc thaûi Nöôùc thaûi chaên nuoâi laø hoãn hôïp bao goàm caû nöôùc tieåu, nöôùc taém gia suùc, röûa chuoàng vaø phaân (coù theå moät phaàn hay toaøn boä). Thaønh phaàn nöôùc thaûi coù chöùa caùc chaát raén lô löûng, chaát höõu cô, nitô, phoát pho vaø caùc thaønh phaàn khaùc, ñaëc bieät laø vi sinh vaät gaây beänh. Noàng ñoä chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi phuï thuoäc vaøo löôïng thöùc aên rôi vaõi, möùc ñoä thu gom, phöông thöùc thu gom chaát thaûi trong chuoàng traïi hoaëc löôïng nöôùc duøng taém röûa gia suùc vaø veä sinh chuoàng traïi. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa nöôùc thaûi thay ñoåi moät caùch nhanh choùng trong quaù trình döï tröõ. Trong quaù trình ñoù, moät löôïng lôùn caùc chaát khí ñöôïc taïo ra bôûi hoaït ñoäng cuûa caùc vi sinh vaät nhö laø SO2, NH3, CO2, H2S, CH4 … vaø caùc vi sinh vaät coù haïi nhö Enterobacteriacea, Ecoli, Salmonella, Shigella, Proteus, Klebsiella,…coù theå laøm nhieãm ñoäc khoâng khí vaø nguoàn nöôùc ngaàm. Baûng 4.9: Tính chaát nöôùc thaûi chaên nuoâi heo Chæ tieâu Ñôn vò Noàng ñoä Ñoä maøu Pt-Co 350-870 Ñoä ñuïc mg/l 420-550 BOD5 mg/l 3500-8900 COD mg/l 5000-12000 SS mg/l 680-1200 Ptoång mg/l 36-72 Ntoång mg/l 220-460 Daàu môõ mg/l 5-58 (Nguoàn: Tröông Thanh Caûnh, 1997-1998) 4.2.3. Ñaùnh giaù hieän traïng quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng Quaûn lyù chaát thaûi chaên nuoâi laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng nhaèm haïn cheá oâ nhieãm moâi tröôøng vaø taän duïng chaát thaûi vaøo caùc muïc ñích coù ích lôïi khaùc. Hieän naøy, haàu heát caùc traïng traïi chaên nuoâi ñeàu chöa quan taâm ñuùng möùc vieäc quaûn lyù chaát thaûi vaø ñöa chaát thaûi vaøo söû duïng cho caùc muïc ñích coù lôïi khaùc maø chuû yeáu xöû lyù vaø thaûi boû vaøo soâng, raïch, ao hoà hay laø coáng thoaùt nöôùc chung. Vì vaäy caàn phaûi coù caùc giaûi phaùp kòp thôøi ñeå ngaên chaën vaø tìm ra caùc phöông thöùc xöû lyù ñeå baûo veä moâi tröôøng ngaøy caøng bò xuoáng caáp. - Phöông thöùc veä sinh chuoàng traïi phöông thöùc veä sinh chuoàng nuoâi cuõng laø moät caùch thöùc quaûn lyù oâ nhieãm chaát thaûi töø chaên nuoâi quyeát ñònh ñeán moâi tröôøng soáng cuûa gia suùc vaø moâi tröôøng xung quanh. Hieän thì trang traïi trung bình xòt nöôùc veä sinh chuoàng traïi moät laàn, tröø nhöõng ngaøy möa gioù ñeå traùnh gaây caûm cuùm cho heo. ÔÛ ñaây trang traïi haïn cheá vieäc taém röõa nhieàu cho heo vì taém röõa nhieàu cho heo laøm cho heo deã bò beänh hôn laø ít taém röõa. Coøn veä vieäc thu gom phaân ôû trong chuoàng thì coâng nhaân thu gom moãi ngaøy moät laàn vaøo buoåi saùng, löôïng phaân naøy ñöôïc thu gom vaøo bao moâi bao khoaûng 20kg ñeå baùn. - Heä thoáng möông daãn chaát thaûi Heä thoáng möông daãn nöôùc thaûi laø coâng cuï thu gom nöôùc thaûi cho vieäc xöû lyù qua heä thoáng bigas tröôùc khi thaûi ra moâi tröôøng vì trong nöôùc thaûi chaên nuoâi coøn nhieàu chaát thaûi raén lô löõng nhö phaân heo, thöùc aên dö thöøa laøm cho quaù trình thu gom baèng bieän phaùp töï chaûy raát khoù. Vì vaäy heä thoáng möông caàn phaûi ñöôïc thieát keá coù ñoä doác phuø hôïp ñeå traùnh tình traïng phaân vaø nöôùc thaûi öù ñoïng treân möông vaø caûn trôû vieäc thu gom laøm oâ nhieãm moâi tröôøng. Hieän thì trang traïi Vaên Lôïi heä thoáng möông thu gom phaàn lôùn laø hôû, möôøng ñöôïc thieát keá chöa ñöôïc phuø hôïp neân chaát thaûi coøn öù ñoïng treân möôøng raát nhieàu. - Heä thoáng löu tröû chaát thaûi Heä thoáng löu tröû chaát thaûi phaûi ñöôïc thieát keá vaø xaây döïng ñuùng kyû thuaät vaø coù khoaûng caùch phuø hôïp vôùi khu vöïc daân cö vaø nôi sinh hoaït cuûa coâng nhaân. Vì quaù trình phaân huyû cuûa phaân taïo ra caùc loaïi khí nhö CH4, NH3, H2S, CO2, mecaptan, caùc axit… gaây muøi khoù chòu. Hieän thì heä thoáng löu tröû chaát thaûi (phaân) cuûa trang traïi ñöôïc xaây caïnh ñöôøng ra vaøo trang traïi, gaân nôi sinh hoaït cuûa coâng nhaân. - Heä thoáng xöû lyù chaát thaûi + Hieän traïng quaûn lyù chaát thaûi raén: Chaùt thaûi raên chuû yeáu laø phaân heo töôi trong chuoàng vaø xaùc gia suùc cheát caùc bao bì, oå loùt vaø voû chai thuoác thuù y. + Phaân ñöôïc coâng nhaân thu hoài haøng ngaøy vaø ñoùng bao, moãi bao khoaûng 20kg ñeå baùn cho caùc hoä troàng troït chuû yeáu laø caø pheâ. Phaân naøy chuû yeáu ngöôøi töø Baûo Loäc – Laâm Ñoàng xuoáng mua veà boùn cho caø pheâ, moãi bao khoaûng töø 5 – 7 nghaøn ñoàng/moät bao tuøy thuoäc vaøo muøa, muøa naéng thì ñaét hôn. Phaân ñöôïc thu hoài khoaûng 70% coøn 30% thì theo nöôùc thaûi xuoáng hoá gas. Tuy phaân ñöôïc thu gom haøng ngaøy nhöng vieäc thu gom khoâng trieät ñeå, hôn nöõa löôïng phaân coøn laïi ñöôïc cho ra heä thoáng thu gom cho xuoáng hoá gas nhöng vì heä thoâng möông thu gom hôû laø chuû yeáu phaân coøn ñoïng laïi treân möông raát nhieàu do vaäy maø moâi tröôøng ôû ñaây raát oâ nhieãm nhaát laø muøi hoâi thoái vaø muøi haéc NH3 cuûa nöôùc tieåu heo. Beân caïnh ñoù phaân thu gom laïi cuõng khoâng ñöôïc baùn ñi lieàn maø löu tröû moät tuaàn hoaëc hôn moät tuaàn môùi ñöïôc baùn ñi, nôi löu phaân laïi gaàn ñöôøng ñi vaø nhaø ôû cuûa coâng nhaân neân raát oâ nhieãm vaø aûnh höôûng raát lôùn ñeán söùc khoûe ngöôøi lao ñoäng. + xaùc cheát gia suùc thì haàu nhö chöa ñöôïc xöû lyù, chæ moät phaân nhoû trong ñoù ñöôïc duøng naáu thöùc aên cho choù, coøn laïi ñöôïc ñem vöùt xuoáng suoái. + Caùc chaát thaûi nhö oå loùt, bao bì hö, caùc oáng tieâm baèng nhöïa thì ñöôïc ñöôïc xöû lyù baèng caùch ñoát. + Hieän traïng quaûn lyù nöôùc thaûi Noàng ñoä chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi chaên nuoâi chöa xöû lyù phuï thuoäc vaøo cheá ñoä dinh döôõng, phöông thöùc thu gom vaø baûo quaûn chaát thaûi, veä sinh chuoàng traïi vaø möùc ñoä hoaøn thieän cuûa heä thoáng chaên nuoâi. Chaát löôïng nöôùc thaûi laø moät trong nhöõng yeáu toá quan trong trong vieäc ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm do ngaønh chaên nuoâi ñeå töø ñoá xaây döïng caùc giaûi phaùp quaûn lyù, xöû lyù chaát thaûi hôïp lyù nhaèm baûo veä moâi tröôøng. Hieän taïi trang traïi nöôùc thaûi töø vieäc veä sinh chuoàng traïi vaø nöôùc tieåu heo ñöôïc thu gom baèng heä thoáng möông kín vaø möông hôû roài cho xuoâng hoá gas, nöôùc sau hoá gas ñöôïc thaûi tröïc tieáp ra suoái. Nhöng vì heä thoáng möông thu gom coøn duøng heä thoáng möông hôû nhieàu vaø laøm chöa ñuùng kyû thuaät, möông kín thì nhieàu nôi ñaõ bò xuoáng caáp do vaät lieäu ñaäy treân laø lôùp gaïch moûng laøm töø ñaát seùt khoâng ñuû ñoä beàn, neân nhieâu choã ñaõ bò saäp. Nöôùc thaûi vaø phaân coøn ñoïng treân möông thu gom raát nhieàu. Nöôùc thaûi sau khi qua hoá gas ñöôïc thaûi tröïc tieáp ra suoái, moät hoá gas ñaõ bò saäp, nöôùc thaûi tröïc tieáp daãn ra suoái coøn hai hoá gas thì do thieát keá naèm saâu döôùi ñaát theå tích nhoû thôøi gian löu nöôùc quaù ít, theå tích chöùa khí ít neân nöôùc thaûi sau khi qua hai hoá gas naøy ra cuõng raát laø oâ nhieãm. Hoá gas ñöôïc xaây baèng gaïch vaø naép ñaäy treân laø lôùp baït döôïc laøm töø nhöïa toång hôïp, khí sinh ra chöa trong tuùi baït vaø ñöôïc daãn ñeán maùy phaùt ñieän vaø beáp naáu aên vì lôùp coù khaû naêng n._.