Nghiên cứu hiện trạng hệ thống cây trồng để góp phần xác định hướng phát triển cây ăn quả ở huyện Nghĩa Đàn - Tỉnh Nghệ An

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ PTNT ViÖn khoa häc n«ng nghiÖp viÖt nam * NguyÔn hµ quÕ Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng hÖ thèng c©y trång ®Ó gãp phÇn x¸c ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë huyÖn nghÜa ®µn – tØnh nghÖ an Chuyªn ngµnh: Trång trät M· sè: 60.62.01 LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS Ph¹m ChÝ Thµnh Hµ néi - 2010 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..i Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan c¸c sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ hoµn toµn trung thùc vµ chÝnh x¸c. §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i vµ ch−a tõng ®−îc c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nghiªn cøu hoÆc sö dông ®Ó b¶o vÖ bÊt cø mét häc vÞ khoa häc nµo. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..ii Lêi c¶m ¬n §Ò tµi “Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng hÖ thèng c©y trång ®Ó gãp phÇn x¸c ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë huyÖn NghÜa §µn – tØnh NghÖ An” ®−îc tiÕn hµnh tõ n¨m 2008 ®Õn n¨m 2010 t¹i huyÖn NghÜa §µn – tØnh NghÖ An ®ång thêi ®−îc bæ sung b»ng c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra ë mét sè x· vµ c¸c N«ng tr−êng l©n cËn ë huyÖn T©n Kú vµ Quú Hîp trong vïng Phñ Quú. §Ò tµi ®−îc hoµn thµnh t¹i huyÖn NghÜa §µn, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi vµ Ban §µo t¹o Sau ®¹i häc – ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp ViÖt Nam. §Ó hoµn thµnh ®−îc LuËn v¨n Th¹c sü khoa häc n«ng nghiÖp nµy, ngoµi sù nç lùc cè g¾ng cña b¶n th©n, t«i cßn nhËn ®−îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña tËp thÓ c¸n bé Ban §µo t¹o Sau ®¹i häc –ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp ViÖt Nam, UBND huyÖn NghÜa §µn, Trung t©m Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ vµ C©y c«ng nghiÖp Phñ Quú, cña b¹n bÌ vµ ®ång nghiÖp. §Æc biÖt t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n s©u s¾c P.GS–T.S Ph¹m ChÝ Thµnh – nguyªn gi¸o viªn Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi – ng−êi trùc tiÕp h−íng dÉn, gióp ®ì t«i tõ khi chän ®Ò tµi vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n GS–T.S Vò M¹nh H¶i – P.Gi¸m ®èc ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· gióp ®ì, ®ãng gãp nhiÒu ý kiÕn vÒ ph−¬ng h−íng, ph−¬ng ph¸p vµ néi dung nghiªn cøu cña LuËn v¨n. C¶m ¬n b¹n bÌ, ®ång nghiÖp ®· cæ vò vµ gióp ®ì vÒ mäi mÆt ®Ó t«i yªn t©m häc tËp vµ hoµn thµnh LuËn v¨n Th¹c sü nµy. NguyÔn Hµ QuÕ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..iii Môc lôc Trang Lêi cam ®oan ......................................................................................................i Lêi c¶m ¬n.........................................................................................................ii Môc lôc ............................................................................................................ iii Môc lôc b¶ng ....................................................................................................vi Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t...............................................................................viii Më ®Çu...............................................................................................................1 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi .............................................................................1 2. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi ....................................................2 2.1. ý nghÜa khoa häc ..............................................................................2 2.2. ý nghÜa thùc tiÔn...............................................................................2 3. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi ..................................................................2 3.1. Môc ®Ých...........................................................................................2 3.2. Yªu cÇu.............................................................................................2 4. §èi t−îng vµ Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi.............................................3 4.1. §èi t−îng nghiªn cøu........................................................................3 4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu...........................................................................3 Ch−¬ng 1 Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi.................................4 1.1. Vai trß vµ ý nghÜa cña nghÒ trång c©y ¨n qu¶ vµ cña c©y ¨n qu¶ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ trong ®êi sèng xF héi ..............................................4 1.2. Nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ¶nh h−ëng tíi yÕu tè c©y trång .............................7 1.2.1. NhiÖt ®é vµ hÖ thèng c©y trång.......................................................7 1.2.2. L−îng m−a vµ hÖ thèng c©y trång ..................................................8 1.2.3. §Êt ®ai vµ hÖ thèng c©y trång.........................................................9 1.2.4. C©y trång vµ hÖ thèng c©y trång .....................................................9 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..iv 1.2.5. HÖ sinh th¸i vµ hÖ thèng c©y trång ...............................................10 1.2.6. HiÖu qu¶ kinh tÕ vµ hÖ thèng c©y trång ........................................11 1.2.7. ThÞ tr−êng vµ hÖ thèng c©y trång..................................................12 1.2.8. N«ng hé vµ hÖ thèng c©y trång.....................................................14 1.2.9. ChÝnh s¸ch vµ hÖ thèng c©y trång.................................................16 1.3. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc............................................17 1.3.1. Nghiªn cøu ë ngoµi n−íc..............................................................17 1.3.2. Nghiªn cøu ë trong n−íc ..............................................................25 1.3.3. Nghiªn cøu vÒ c©y ¨n qu¶ ë NghÜa §µn........................................33 Ch−¬ng 2 §èi t−îng, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ..........................38 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu...........................................................................38 2.2. Néi dung nghiªn cøu............................................................................38 2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ......................................................................38 2.3.1. Khai th¸c c¸c sè liÖu ®F cã ®Ó ph©n tÝch ......................................38 2.3.2. Nh÷ng sè liÖu ®iÒu tra .................................................................39 2.3.3. Thu thËp sè liÖu tõ nhãm nh÷ng ng−êi am hiÓu (KIP). ................40 2.3.4. Ph©n tÝch kÕt qu¶ ........................................................................40 Ch−¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn....................................................42 3.1. M«i tr−êng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë huyÖn NghÜa §µn.........................42 3.1.1. M«i tr−êng tù nhiªn.....................................................................42 3.1.2. M«i tr−êng kinh tÕ - xF héi..........................................................49 3.2. Lîi thÕ ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ huyÖn NghÜa §µn....................................55 3.2.1. Lîi thÕ vÒ tµi nguyªn c©y ¨n qu¶ ..................................................55 3.2.2. Lîi thÕ vÒ quü ®Êt.........................................................................57 3.2.3. Mét sè ý kiÕn th¶o luËn xung quanh vÒ hÖ thèng c©y trång trªn quü ®Êt cao dïng vµo môc ®Ých trång c©y n«ng nghiÖp. .........................62 3.3. §Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë huyÖn NghÜa §µn.........................71 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..v 3.3.1. Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ trªn ®Êt cao ®é dèc tõ 50-150 .......................71 3.3.2. Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ trªn ®Êt cao, ®é dèc d−íi 50 ë NghÜa §µn. ........72 3.3.3. VÊn ®Ò sö dông quü ®Êt ®Ó trång cá nu«i bß s÷a...........................72 3.3.4. Mét sè ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña nh÷ng ng−êi am hiÓu.........................72 3.3.5. Nh÷ng ®Ò xuÊt vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ .....................75 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ ..........................................................................................77 1. KÕt luËn ....................................................................................................77 2. §Ò nghÞ .....................................................................................................77 Tµi liÖu tham kh¶o ...........................................................................................79 Phô lôc .............................................................................................................84 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..vi Môc lôc b¶ng Trang B¶ng 1.1: Bè trÝ c¬ cÊu c©y trång trong mét n¨m 8 B¶ng 1.2: S¶n l−îng c¸c lo¹i qu¶ chñ yÕu trªn thÕ giíi (1000 tÊn). 19 B¶ng 1.3: Tèc ®é t¨ng tr−ëng hµng n¨m vÒ s¶n xuÊt vµ nhu cÇu ®èi víi mét sè n«ng s¶n chÝnh trªn thÕ giíi (% n¨m). 20 B¶ng 1.4: Sù thay ®æi tû lÖ gi¸ trÞ mét sè n«ng s¶n chÝnh ë NhËt B¶n. 20 B¶ng 1.5: DiÖn tÝch c©y ¨n qu¶ c¸c vïng trong n−íc 27 B¶ng 1.6: DiÖn tÝch mét sè c©y ¨n qu¶ chñ yÕu ë ViÖt Nam 28 B¶ng 1.7: S¶n l−îng mét sè c©y ¨n qu¶ chñ yÕu ë ViÖt Nam 29 B¶ng 3.1: Sè liÖu b×nh qu©n n¨m tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000. 45 B¶ng 3.2: Sè liÖu b×nh qu©n th¸ng tõ n¨m 2001 ®Õn th¸ng 6 n¨m 2010 46 B¶ng 3.3: C¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn. 47 B¶ng 3.4. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt ë NghÜa §µn 48 B¶ng 3.5: D©n sè, lao ®éng vµ % sè ng−êi ®F tõng s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ 50 B¶ng 3.6: DiÖn tÝch c¬ cÊu ®Êt n«ng nghiÖp 51 B¶ng 3.7: Yªu cÇu vÒ ®Êt thÝch nghi cña mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ chñ yÕu 56 B¶ng 3.8: Ph©n bè c¸c lo¹i ®Êt ë NghÜa §µn theo ®Þa h×nh 57 B¶ng 3.9: Ph©n lo¹i quü ®Êt cao ë huyÖn NghÜa §µn theo cÊp ®é dèc (1). 58 B¶ng 3.10: HiÖu qu¶ kinh tÕ 1 ha c©y ¨n qu¶ trong 1 n¨m cña mét sè c©y ¨n qu¶ chñ yÕu trªn ®Êt cao ®Þa h×nh 50-150. 59 B¶ng 3.11: T×nh h×nh s¶n xuÊt c©y trång n«ng nghiÖp ng¾n ngµy trªn quü ®Êt cao ®é dèc d−íi 50 (n¨m 2009) 60 B¶ng 3.12: HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c hÖ thèng c©y trång trªn quü ®Êt cao, ®é dèc d−íi 50 ë NghÜa §µn. 61 B¶ng 3.13: L−îng ph©n bãn cho c©y cam, quýt 63 B¶ng 3.14: Thêi gian bãn vµ tû lÖ bãn ph©n cho c©y cam quýt 63 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..vii B¶ng 3.15: N¨ng suÊt cam (t¹/ ha) ë c¸c chu kú trång kh¸c nhau trªn ®Êt ®á bazal 64 B¶ng 3.16: Mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt bazal ®F trång cam, quýt ë NghÜa §µn 68 B¶ng 3.17: Mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt phiÕn th¹ch ®F trång cam, quýt ë Nghĩa §µn 69 B¶ng 3.18: Mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt phï sa cæ ®F trång cam, quýt ë Nghĩa §µn 69 B¶ng 3.19: Mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt ®¸ v«i ®F trång cam ë Nghĩa §µn 70 B¶ng 3.20: HiÖu qu¶ trång cam trªn c¸c lo¹i ®Êt ë NghÜa §µn 70 B¶ng 3.21: HiÖn tr¹ng trång c©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶ trªn quü ®Êt cao ®é dèc tõ 50-150 (Sè liÖu ®iÒu tra n¨m 2009). 71 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..viii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t CCCT C¬ cÊu c©y trång EEC European Economic Community FAO Food and Agriculture Organization PQ Phñ Quú PTNT Ph¸t triÓn n«ng th«n T.¦ Trung −¬ng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi NghÜa §µn lµ huyÖn trung du miÒn nói ë vÒ phÝa B¾c - T©y B¾c tØnh NghÖ An vµ lµ mét trong bèn huyÖn Quú Hîp, Quú Ch©u, T©n Kú thuéc vïng ®Êt ®á Phñ Quú giµu cã víi nhiÒu s¶n phÈm ®Æc s¾c nh− cµ phª, cao su, cam, chanh, quýt, b−ëi, døa, trÈu… HuyÖn NghÜa §µn diÖn tÝch ®Êt ®åi nói réng vµ ®F tõng lµ vïng trång c©y ¨n qu¶ næi tiÕng cña ViÖt Nam.Tr¶i qua thêi gian, mét vïng chuyªn canh cam kh«ng cßn n÷a, thay vµo ®ã lµ c©y c«ng nghiÖp, c©y l−¬ng thùc, c©y thùc phÈm vµ c¶ c©y l©m nghiÖp. Mét c©u hái ®Æt ra lµ nguyªn nh©n g× ®F dÉn tíi hiÖn t−îng trªn, c¸ch kh¾c phôc nh− thÕ nµo lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó khai th¸c hîp lý quü ®Êt cßn ë d¹ng tiÒm tµng nµy, cÇn thiÕt ph¶i cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nghiªm tóc. C©y ¨n qu¶ lµ mét trong nh÷ng nhãm c©y trong hÖ thèng c©y trång cung cÊp cho sinh ho¹t hµng ngµy cña d©n sinh, cung cÊp nguyªn liÖu cho nÒn c«ng nghiÖp chÕ biÕn. C©y ¨n qu¶ kh«ng nh÷ng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao mµ cßn mang l¹i hiÖu qu¶ xF héi, b¶o vÖ ®Êt ®ai vµ c¶i t¹o m«i tr−êng sinh th¸i. Trªn thùc tÕ s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ nÕu xem xÐt nghiªm tóc vÒ c¶ ba mÆt: hiÖu qu¶ kinh tÕ, sè l−îng vµ chÊt l−îng s¶n phÈm, lµm ®Ñp c¶nh quan vµ c¶i t¹o m«i tr−êng sinh th¸i th× c©y ¨n qu¶ cã mét vai trß vµ vÞ trÝ v« cïng quan träng. NghÞ quyÕt T.¦ §¶ng kho¸ VII (6/1993) [22] ®F chØ râ “ ph¸t triÓn m¹nh c©y ¨n qu¶ trªn tÊt c¶ c¸c vïng… ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trong n−íc vµ xuÊt khÈu ” vµ NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø V Ban chÊp hµnh T.¦ §¶ng kho¸ IX ®F ®Ò ra môc tiªu tæng qu¸t vµ l©u dµi cña c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n lµ: “ x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ hiÖu qu¶, bÒn v÷ng, cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng vµ søc c¹nh tranh cao trªn c¬ së øng dông thµnh tùu khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..2 xuÊt phï hîp, kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ xF héi ph¸t triÓn ngµy cµng hiÖn ®¹i ”. Trªn thùc tÕ, viÖc khuyÕn khÝch nghÒ trång c©y ¨n qu¶ ë tÊt c¶ c¸c vïng trong n−íc, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång theo h−íng lùa chän c©y trång phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ tr−êng, më réng diÖn tÝch, nghiªn cøu vµ tuyÓn chän gièng c©y trång tèt cho n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt phï hîp víi tõng vïng sinh th¸i ®ang diÔn ra rÊt s«i ®éng vµ ®F thu ®−îc nhiÒu kÕt qu¶ nh− vïng v¶i thiÒu Lôc Ng¹n, vïng cam, quýt V¨n Giang… §Ò tµi “Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng hÖ thèng c©y trång ®Ó gãp phÇn x¸c ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë huyÖn NghÜa §µn - tØnh NghÖ An” nh»m: - X¸c ®Þnh h−íng ph¸t triển c©y ¨n qu¶ hîp lý ë huyÖn NghÜa §µn. - H×nh thµnh mét vïng trång c©y ¨n qu¶ ë huyÖn NghÜa §µn ®¶m b¶o c¶ ba mÆt: hiÖu qña kinh tÕ, b¶o vÖ ®Êt ®ai vµ c¶i t¹o m«i tr−êng sinh th¸i. 2. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 2.1. ý nghÜa khoa häc Ph©n tÝch nguyªn nh©n diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ gi¶m vµ ®−a ra ®Þnh h−íng ®óng ®Ó ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë huyÖn NghÜa §µn - tØnh NghÖ An. 2.2. ý nghÜa thùc tiÔn Gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ xF héi cña vïng. 3. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi 3.1. Môc ®Ých Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng hÖ thèng c©y trång ®Ó gãp phÇn x¸c ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ hîp lý ë huyÖn NghÜa §µn - tØnh NghÖ An. 3.2. Yªu cÇu - §¸nh gi¸ ®óng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ xF héi cña huyÖn NghÜa §µn-tØnh NghÖ An giai ®o¹n 2000 - 2010 lµm c¨n cø ®Ò xuÊt hÖ thèng c©y trång míi giai ®o¹n 2010 - 2030. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..3 - §¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt tõng lo¹i c©y ¨n qu¶ hiÖn cã so víi c¸c lo¹i c©y trång kh¸c (nhãm c©y l−¬ng thùc, c©y thùc phÈm vµ c©y c«ng nghiÖp). - §Ò xuÊt h−íng ph¸t triÓn cho tõng lo¹i c©y ¨n qu¶ (gièng, ®Êt trång, kü thuËt canh t¸c). 4. §èi t−îng vµ Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi 4.1. §èi t−îng nghiªn cøu §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ xF héi vµ hÖ thèng c©y trång hiÖn cã ë huyÖn NghÜa §µn - tØnh NghÖ An. 4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu Giíi h¹n trong viÖc x¸c ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ trong hÖ thèng c©y trång ë ®iÒu kiÖn cña huyÖn NghÜa §µn - tØnh NghÖ An. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..4 Ch−¬ng 1 Tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 1.1. Vai trß vµ ý nghÜa cña nghÒ trång c©y ¨n qu¶ vµ cña c©y ¨n qu¶ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ trong ®êi sèng x· héi Theo (TrÇn ThÕ Tôc, 1998, 2006) [42], [43] nghÒ trång c©y ¨n qu¶ lµ mét bé phËn cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ ®èi t−îng cña nã chñ yÕu lµ nh÷ng c©y l©u n¨m cã qu¶ ¨n ®−îc. Khoa häc c©y ¨n qu¶ nghiªn cøu c¸c ®Æc tÝnh sinh häc cña c©y ¨n qu¶, vÞ trÝ vµ vai trß cña chóng trong hÖ sinh th¸i, nh÷ng quy luËt vÒ mèi quan hÖ gi÷a c©y ¨n qu¶ víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Tõ ®ã ®Æt c¬ së lý luËn cho viÖc ph¸t triÓn nghÒ trång c©y ¨n qu¶ víi nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt thÝch hîp cho tõng lo¹i c©y trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Êt ®ai cô thÓ cña n¬i trång nh»m th©m canh t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt qu¶. Trªn thÕ giíi nãi chung vµ ë ViÖt Nam – mét ®Êt n−íc cã truyÒn thèng n«ng nghiÖp l©u ®êi – trång c©y ¨n qu¶ lµ mét bé phËn quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.Ph¸t triÓn nghÒ trång c©y ¨n qu¶ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých thiÕt thùc ®èi víi ®êi sèng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc. NghÒ trång c©y ¨n qu¶ cã ý nghÜa hÕt søc lín lao ®èi víi con ng−êi bëi nh÷ng gi¸ trÞ cô thÓ sau ®©y: - C¸c lo¹i qu¶ lµ nguån dinh d−ìng quý gi¸ cña con ng−êi ë mäi løa tuæi vµ nghÒ nghiÖp kh¸c nhau.Trong qu¶ cã nhiÒu lo¹i ®−êng dÔ tiªu, c¸c axÝt h÷u c¬, protein, lipit, chÊt kho¸ng, pectin, tananh, c¸c hîp chÊt th¬m vµ rÊt nhiÒu chÊt kh¸c vv… cã nhiÒu lo¹i Vitamin nh− Vitamin A, B1, B2, B6, C, PP. §Æc biÖt Vitamin C rÊt cÇn cho c¬ thÓ con ng−êi ë mäi løa tuæi, Vitamin A rÊt cÇn cho trÎ em. Trong khÈu phÇn ¨n cña con ng−êi kh«ng nh÷ng ph¶i cÇn ®Çy ®ñ calo mµ cßn cÇn cã Vitamin, muèi kho¸ng, c¸c axit h÷u c¬ vµ c¸c ho¹t chÊt kh¸c ®Ó cho ho¹t ®éng sinh lý ®−îc tiÕn hµnh b×nh th−êng. Nhu cÇu vÒ calo dùa vµo Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..5 viÖc cung cÊp ®¹m, mì, hy®rat cacbon tõ nguån ®éng vËt vµ thùc vËt, cßn Vitamin vµ c¸c ho¹t chÊt kh¸c th× chñ yÕu lµ dùa vµo qu¶ vµ rau. §Ó con ng−êi ho¹t ®éng ®−îc b×nh th−êng, theo c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu y häc, hµng n¨m ph¶i cung cấp kho¶ng 100 kg qu¶ c¸c lo¹i/ng−êi/n¨m ( gåm: nho, t¸o, chuèi, xoµi, cam, chanh, quýt, b−ëi, m¬, mËn, ®u ®ñ vv…). §ã còng lµ nh÷ng chØ tiªu c¬ b¶n ®Ó ®Þnh kÕ ho¹ch ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë mçi quèc gia. - C¸c lo¹i qu¶ vµ c¸c bé phËn kh¸c cña c©y nh− rÔ, l¸, hoa, vá, h¹t vv… ®Òu lµ nh÷ng vÞ thuèc ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn trong ®«ng y, cã kh¶ n¨ng ch÷a c¸c bÖnh cao huyÕt ¸p, tim m¹ch, suy nh−îc thÇn kinh, d¹ dµy, ®−êng tiªu ho¸, kiÕt lþ… Chøc n¨ng ch÷a bÖnh cña c©y ¨n qu¶ lµ ë chç lµm t¨ng tÝnh thich nghi cña con ng−êi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi, chèng nhiÔm x¹. Cã thÓ nãi hÇu hÕt c©y ¨n qu¶ ®Òu lµ c©y thuèc vµ c¸c lo¹i qu¶ ®Òu lµ vÞ thuèc. - Ph¸t triÓn nghÒ trång c©y ¨n qu¶ nh»m cung cÊp nguyªn liÖu cho c¸c nhµ m¸y. Mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ l¹i võa lµ c©y c«ng nghiÖp cung cÊp nguyªn liÖu ®Ó chÕ biÕn thùc phÈm, b¸nh kÑo, r−îu, xir«, ®å hép møt, qu¶ sÊy kh«. §Æc biÖt lµ n−íc qu¶ Ðp nguyªn chÊt cã ý nghÜa vÒ mÆt dinh d−ìng còng nh− ch÷a bÖnh. Mét sè kh¸c th× dïng ®Ó Ðp dÇu cho s¶n phÈm næi tiÕng nh− dầu « liu, dầu dõa, dầu vá h¹t ®iÒu, papain chiÕt xuÊt tõ qu¶ vµ c©y ®u ®ñ… C«ng nghiÖp chÕ biÕn qu¶ ®F gãp phÇn gi¶i quyÕt ®−îc nhu cÇu cña ®êi sèng lµ cung cÊp qu¶ quanh n¨m cho nh©n d©n. - C©y ¨n qu¶ cã t¸c dông lín trong viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i víi c¸c chøc n¨ng lµm s¹ch m«i tr−êng, gi¶m tiÕng ån, lµm rõng phßng hé, lµm ®Ñp c¶nh quan. NhiÒu gièng c©y ¨n qu¶ lµ c©y nguån lÊy mËt cã chÊt l−îng cao ®−îc ng−êi tiªu dïng rÊt −a thÝch. ë vïng nhiÖt ®íi, c©y ¨n qu¶ cßn cã t¸c dông che phñ, b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn, lµm hµng rµo chèng giã bFo, phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc. ë c¸c khu d©n c−, c¸c thµnh phè vµ ®« thÞ ng−êi ta trång c©y ¨n qu¶ víi môc ®Ých c©y c¶nh, c©y bãng m¸t, nhiÒu c©y ¨n qu¶ cã Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..6 d¸ng vÎ vµ t¸n l¸ ®Ñp, mµu s¾c hÊp dÉn ®−îc trång ë c¸c c«ng viªn hoÆc xung quanh c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc, c¸c nhµ b¶o tµng, ®Òn chïa, khu ®iÒu d−ìng, c¸c ®iÓm du lÞch sinh th¸i ®Ó t¹o nªn c¶nh quan hÊp dÉn, t¹o m«i tr−êng sèng tù nhiªn, trong lµnh cho c− d©n. ë n«ng th«n, ®« thÞ vµ ngay c¶ trong c¸c thµnh phè nhá ngµy nay ®ang cã xu h−íng h×nh thµnh vµ t¹o lËp c¸c phè- v−ên b»ng c¸ch trång c©y ¨n qu¶ trªn s©n th−îng, ë hµnh lang hay trªn ban c«ng cña c¸c hé gia ®×nh ®Ó võa c¶i thiÖn m«i tr−êng sèng, võa mang ý nghÜa c¶nh quan, sinh th¸i tõ nh÷ng v−ên c©y. - C©y ¨n qu¶ cßn chøa ®ùng mét gi¸ trÞ v¨n ho¸ - xF héi ®Æc tr−ng. §ã lµ vµo nh÷ng ngµy r»m, mång mét ©m lÞch hµng th¸ng hay c¸c dÞp lÔ héi, TÕt Nguyªn ñ¸n hµng n¨m, c¸c lo¹i qu¶ ®F trë thµnh ®å cóng lÔ s½n cã, tiÖn lîi, thanh ®¹m vµ rÊt truyÒn thèng, thiªng liªng ®Æt lªn bµn thê ®Ó cóng tæ tiªn. ë c¶ hai miÒn Nam, B¾c nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng−êi ViÖt ®ang dÇn trë l¹i thãi quen tæ chøc c¸c lÔ héi tr¸i c©y vµ kh«i phôc l¹i nh÷ng ®Þa danh, tªn lµng, tªn xãm mµ tõ xa x−a ®F mang ®Ëm dÊu Ên cña nh÷ng lo¹i c©y ¨n qu¶ nh− Dèc Xoµi (Gia Lai), Dèc Chuèi (L©m §ång), Lµng Cam (Hµ Néi), Lµng Chanh (NghÖ An), Qu¸n MÝt, Khe B−ëi, §éi Cam (NghÜa §µn - NghÖ An). Cã thÓ nãi c©y ¨n qu¶ ®F ®i vµo ®êi sèng v¨n ho¸ t©m linh cña d©n c− c¸c vïng miÒn vµ cña c¶ d©n téc ViÖt. - Cuèi cïng, kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ kinh tÕ do trång c©y ¨n qu¶ mang l¹i cho con ng−êi vµ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, nghÒ trång c©y ¨n qu¶ cho thu nhËp rÊt cao. ë ViÖt Nam, tuú tõng vïng trång, tuú tõng lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c nhau nh−ng nãi chung, 1 ha c©y ¨n qu¶ cho thu nhËp gÊp 3-5 lÇn thËm chÝ gÊp 10 lÇn trång c©y l−¬ng thùc. Vèn trång c©y ¨n qu¶ ®−îc thu håi l¹i nhanh trong mét sè n¨m sau khi c©y b−íc vµo thêi kú kinh doanh. ë c¸c N«ng tr−êng Quèc doanh, c¸c v−ên tËp thÓ vµ c¸c v−ên hé gia ®×nh gi¸ trÞ kinh tÕ do trång c©y ¨n qu¶ hÊp dÉn h¬n nhiÒu so Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..7 víi trång lóa, trång mµu. MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trong h¬n 10 n¨m qua cho thÊy viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ ®F t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm, thu hót ®−îc lùc l−îng lao ®éng d− thõa ë n«ng th«n, gãp phÇn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho n«ng d©n, lµm thay ®æi bé mÆt n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, an ninh quèc phßng ®¶m b¶o. §iÓn h×nh nh− vïng trång v¶i thiÒu ë huyÖn Lôc Ng¹n - tØnh B¾c Giang, vïng trång thanh long ë tØnh B×nh ThuËn, vïng trång cam ë Phñ Quú - tØnh NghÖ An. Víi nh÷ng ý nghÜa to lín nãi trªn, ngµy nay nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®ang say mª vµ ra søc ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ®Æc s¶n dùa vµo nh÷ng lîi thÕ vÒ khÝ hËu, ®Êt ®ai, nguån lao ®éng vµ kinh nghiÖm cæ truyÒn kÕt hîp víi viÖc vËn dông c¸c thµnh tùu hiÖn ®¹i cña khoa häc kü thuËt ®Ó cã nhiÒu s¶n phÈm cã chÊt l−îng phôc vô cho tiªu dïng, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu lµm giµu cho ®Êt n−íc. Trung Quèc næi tiÕng thÕ giíi víi qu¶ t¸o tµu; Ên §é xuÊt khÈu xoµi; Italia vµ T©y Ban Nha xuÊt khÈu chanh; Israen, Ai CËp, Ma Rèc xuÊt khÈu cam; Equado, Philippin cã chuèi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y Newdilan xuÊt khÈu kivi (Actinidia chinensis) ®F thu vÒ cho ®Êt n−íc mét nguån ngo¹i tÖ rÊt ®¸ng kÓ. 1.2. Nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ¶nh h−ëng tíi yÕu tè c©y trång 1.2.1. NhiÖt ®é vµ hÖ thèng c©y trång Tõng lo¹i c©y trång, c¸c bé phËn cña c©y nh− rÔ, th©n, hoa, l¸, qu¶… vµ c¸c qu¸ tr×nh sinh lý cña c©y nh− hót n−íc, quang hîp, hót kho¸ng… sÏ ph¸t triÓn tèt ë nhiÖt ®é thÝch hîp vµ chØ an toµn ë mét kho¶ng nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh.Theo (§µo ThÕ TuÊn, 1984) [37] th× cÇn ph¶i ph©n biÖt gi÷a c©y −a nãng vµ c©y −a l¹nh. Bªn c¹nh ®ã ph¶i n¾m ®−îc t×nh h×nh nhiÖt ®é c¸c th¸ng trong n¨m, thêi gian nãng bè trÝ c©y −a nãng, thêi gian l¹nh bè trÝ c©y −a l¹nh. CÇn ph¶i ph©n lo¹i c©y trång theo yªu cÇu nhiÖt ®é cã thÓ lÊy mèc 200C ®Ó ph©n biÖt c©y −a nãng vµ c©y −a l¹nh. C©y −a nãng lµ nh÷ng c©y sinh tr−ëng tèt vµ ra hoa, kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é trªn 200C nh− lóa, l¹c, mÝa… C©y −a l¹nh lµ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..8 nh÷ng c©y sinh tr−ëng tèt vµ ra hoa, kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é d−íi 200C nh− khoai t©y, su hµo, b¾p c¶i… Nh÷ng c©y trung gian lµ nh÷ng c©y cã thÓ sinh tr−ëng tèt, ra hoa, kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é xung quanh 200C. §Ó hoµn thµnh chu kú sinh tr−ëng, mçi c©y trång cÇn ®¹t ®−îc tæng tÝch «n nhÊt ®Þnh.Tæng tÝch «n nµy phô thuéc vµo thêi gian sinh tr−ëng, ®Æc ®iÓm sinh häc cña c©y trång vµ l−îng bøc x¹ mÆt trêi cung cÊp ®−îc. §ã lµ nh÷ng c¨n cø dÓ bè trÝ mïa vô, c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, nÐ tr¸nh thêi tiÕt bÊt thuËn. Theo (§µo ThÕ TuÊn, 1984) [37] c¬ cÊu c©y trång trong mét n¨m cã thÓ bè trÝ nh− sau: B¶ng 1.1: Bè trÝ c¬ cÊu c©y trång trong mét n¨m C¬ cÊu c©y trång, vô Vïng Tæng tÝch «n (0C) Sè ngµy cã nhiÖt ®é d−íi 200C C©y −a nãng C©y −a l¹nh C©y ngµy ng¾n I II III IV < 8300 >8300 >8300 >8300 >120 90 - 120 <90 0 1 2 2 3 1 1 - - - - 1 - 1.2.2. L−îng m−a vµ hÖ thèng c©y trång N−íc lµ yÕu tè ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c©y trång. C©y trång ®åi hái mét lùîng n−íc lín gÊp nhiÒu lÇn träng l−îng chÊt kh« cña chóng. L−îng n−íc mµ c©y tiªu thô ®Ó h×nh thµnh mét ®¬n vÞ chÊt kh« cña mét sè c©y trång (gäi lµ hÖ sè tiªu thô n−íc) nh− ng« 250 - 400, lóa 500 - 800, b«ng 300 - 600, rau 300 -500, c©y gç 400 - 600... (dÉn theo TrÇn §øc H¹nh, 1997) [12]. HÇu hÕt l−îng n−íc sö dông cho n«ng nghiÖp lµ n−íc mÆt vµ mét phÇn n−íc ngÇm, c¸c nguån nµy ®−îc cung cÊp chñ yÕu tõ l−îng m−a h»ng n¨m. N−íc m−a ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh canh t¸c nh− lµm ®Êt, thu ho¹ch. M−a Ýt hoÆc nhiÒu qu¸ so víi yªu cÇu ®Òu lµm ¶nh h−ëng tíi vô gieo trång vµ thu ho¹ch. Tuú theo l−îng m−a hµng n¨m, kh¶ n¨ng cung cÊp vµ khai th¸c n−íc ®èi víi mét vïng cô thÓ ®Ó xem xÐt lùa chän c¬ cÊu c©y trång thÝch hîp. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..9 1.2.3. §Êt ®ai vµ hÖ thèng c©y trång §Êt ®ai lµ nguån tµi nguyªn ®Æc biÖt, lµ c«ng cô vµ t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §Êt vµ khÝ hËu hîp thµnh phøc hÖ t¸c ®éng vµo c©y trång. Ph¶i n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm mèi quan hÖ gi÷a c©y trång víi ®Êt th× míi x¸c ®Þnh ®−îc c¬ cÊu c©y trång hîp lý.Tuú thuéc vµo ®Þa h×nh, chÕ ®é n−íc, thµnh phÇn lý, ho¸ tÝnh cña ®Êt ®Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång phï hîp (NguyÔn Tö Siªm, Th¸i Phiªn, 1995, 1997) [29]. Thµnh phÇn c¬ giíi cña ®Êt quy ®Þnh tÝnh chÊt cña ®Êt nh− chÕ ®é n−íc, chÕ ®é kh«ng khÝ, nhiÖt ®é vµ dinh d−ìng. §Êt cã thµnh phÇn c¬ giãi nhÑ thÝch hîp cho trång c©y lÊy cñ; ®Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi nÆng vµ cã n−íc trªn mÆt phï hîp cho c¸c c©y −a n−íc. C¸c c©y trång c¹n nh− ng«, l¹c, ®Ëu t−¬ng… th−êng sinh tr−ëng tèt vµ cho n¨ng suÊt cao trªn c¸c lo¹i ®Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ (Lý Nh¹c, 1987) [24]. Hµm l−îng c¸c chÊt dinh d−ìng trong ®Êt quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt c©y trång h¬n lµ tÝnh thÝch øng.Tuy vËy, trong c¸c lo¹i c©y trång còng cã nh÷ng c©y −a trång trªn nh÷ng lo¹i ®Êt cã hµm l−îng dinh d−ìng cao vµ còng cã c©y chÞu ®−îc ®Êt cã hµm l−îng dinh d−ìng thÊp, ®Êt chua, mÆn, cã ®é ®éc. Khi c©y ®F cã ®ñ ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng thÝch øng th× n¨ng suÊt ®−îc quyÕt ®Þnh bëi chÕ ®é n−íc vµ hµm l−îng chÊt dinh d−ìng trong ®Êt. Bãn ph©n vµ canh t¸c hîp lý lµ biÖn ph¸p ®iÒu khiÓn dinh d−ìng ®Êt (TrÇn An Phong, 1995) [26]. Sö dông “ hîp lý ®Êt vµ n−íc” chÝnh lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña kh¸i niÖm “n«ng nghiÖp sinh th¸i”, nã võa lµ môc tiªu, võa lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó phôc vô cho nÒn n«ng nghiÖp theo quan ®iÓm sinh th¸i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. N¾m ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm lý, ho¸ tÝnh cña ®Êt, con ng−êi cã thÓ t¸c ®éng, c¶i t¹o ®Êt phï hîp dÇn víi c©y trång h¬n nh− thau chua, röa mÆn, trång c©y xanh c¶i t¹o ®Êt, bãn ph©n... lµ nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc c¶i t¹o ®Êt ®em l¹i hiÓu qu¶ kinh tÕ. 1.2.4. C©y trång vµ hÖ thèng c©y trång C©y trång lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. Néi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..10 dung cña viÖc bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ chän lo¹i c©y trång nµo ®Ó lîi dông ®−îc tèt nhÊt c¸c ®iÒu kiÖn vÒ khÝ hËu vµ ®Êt ®ai. MÆt kh¸c, c©y trång lµ nh÷ng nguån lîi tù nhiªn, nhiÖm vô cña n«ng nghiÖp lµ ph¶i sö dông nguån lîi tù nhiªn Êy mét c¸ch tèt nhÊt, nghÜa lµ ph¶i dµnh cho chóng c¸c ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ khÝ hËu thÝch hîp nhÊt ®Ó chóng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vµ cho n¨ng suÊt cao (Lý Nh¹c, D−¬ng H÷u TuyÒn, Phïng §¨ng ChÝnh, 1987) [24]. Kh¸c víi khÝ hËu vµ ®Êt ®ai lµ c¸c yÕu tè mµ con ng−êi Ýt cã kh¶ n¨ng thay ®æi, cßn víi c©y trång th× con ng−êi cã thÓ thay ®æi, chän lùa, di thùc… Víi tr×nh ®é c«ng nghÖ sinh häc thêi nay, con ng−êi cã thÓ thay ®æi b¶n chÊt cña c©y trång theo ý muèn th«ng qua c¸c biÖn ph¸p nh− lai t¹o, chän läc, g©y ®ét biÕn, nu«i cÊy v« tÝnh ... §Ó bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý víi mét vïng nµo ®ã, cÇn n¾m v÷ng yªu cÇu cña loµi, cña tõng gièng c©y trång, ®èi chiÕu c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kh¶ n¨ng thÝch øng cña c©y trång ®Ó ®−a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n nhÊt (Ph¹m ChÝ Thµnh,TrÇn V¨n DiÔn, Ph¹m TiÕn Dòng, TrÇn §øc Viªn, 1993, 1996) [32]. 1.2.5. HÖ sinh th¸i vµ hÖ thèng c©y trång X©y dùng c¬ cÊu c©y trång lµ x©y dùng hÖ sinh th¸i nh©n t¹o, ®ã lµ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. Ngoµi thµnh phÇn sèng chñ yÕu lµ c©y trång cßn cã c¸c thµnh phÇn kh¸c nh− cá d¹i, s©u, bÖnh, c¸c vi sinh vËt, c¸c ®éng vËt…c¸c thµnh phÇn sèng nµy cïng víi c©y trång t¹o nªn mét quÇn thÓ sinh vËt, chóng chi phèi sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, t¹o nªn c¸c mèi quan hÖ rÊt phøc t¹p, duy tr× vµ c©n b»ng sinh häc theo h−íng h¹n chÕ ®−îc c¸c mÆt cã h¹i, ph¸t huy mÆt cã lîi cña c©y trång trong suèt c¶ chu kú sèng (TrÇn §øc H¹nh, §oµn V¨n §iÕm, NguyÔn V¨n ViÕt, 1997) [13]. Theo c¸c t¸c gi¶ (Lý Nh¹c, D−¬ng H÷u TuyÒn, Phïng §¨ng ChÝnh, 1987) [24] th× khi bè trÝ c¬ cÊu c©y trång cÇn chó ý ®Õn c¸c mèi quan hÖ dùa theo nguyªn t¾c: Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..11 + Lîi dông mèi quan hÖ tèt gi÷a c¸c sinh vËt víi c©y trång. + Kh¾c phôc, phßng tr¸nh hoÆc tiªu diÖt mÇm mèng t¸c h¹i ®èi víi c©y trång do c¸c vi sinh vËt g©y nªn. Trong quÇn thÓ c©y trång, quÇn thÓ chñ ®¹o cña c¬ cÊu c©y trång cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau ®©y: + MËt ®é cña quÇn thÓ do con ng−êi quy ®Þnh tõ lóc gieo trång. + Sù sinh s¶n, tö vong vµ ph¸t t¸n kh«ng x¶y ra mét c¸ch tù ph¸t mµ lu«n chÞu sù ®iÒu khiÓn cña con ng−êi. + Sù ph©n bè kh«ng gian t−¬ng ®èi ®ång ®Òu lµ do con ng−êi ®iÒu khiÓn. + §é tuæi cña quÇn thÓ còng ®ång ®Òu v× cã sù t¸c ®éng cña con ng−êi. Trong c¬ cÊu c©y trång còng x¶y ra sù c¹nh tranh cïng loµi hoÆc kh¸c loµi. Khi gieo trång mét lo¹i c©y trång th× vÊn ®Ò c¹nh tranh ._.cïng loµi rÊt quan träng. CÇn x¸c ®Þnh mËt ®é c©y trång vµ c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chØnh quÇn thÓ ®Ó gi¶m sù c¹nh tranh trong loµi. Sù c¹nh tranh kh¸c loµi còng x¶y ra khi ta trång xen hoÆc gi÷a c©y trång víi cá d¹i.V× vËy khi x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång cÇn chó ý c¸c vÊn ®Ò sau: + X¸c ®Þnh thµnh phÇn c©y trång vµ gièng c©y trång thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña c¬ së s¶n xuÊt. + Bè trÝ c©y trång theo thêi vô tèt còng tr¸nh ®−îc t¸c h¹i cña cá d¹i, s©u bÖnh v× dÞch s©u, bÖnh ph¸t triÓn theo løa vµ theo mïa, t¸c h¹i cña chóng x¶y ra rÊt nghiªm träng trong thêi kú sinh tr−ëng, ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña c©y trång. 1.2.6. HiÖu qu¶ kinh tÕ vµ hÖ thèng c©y trång §Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch cã thÓ t¨ng vô, thay ®æi gièng c©y trång hoÆc t¨ng ®Çu t− th©m canh... VÊn ®Ò t¨ng vô chØ cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh vµ chÞu sù chi phèi lín cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Sau khi x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång cÇn tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ sao cho c¬ cÊu c©y trång míi cao h¬n c¬ cÊu c©y trång cò. §Ó ®¹t ®−îc hiÓu qu¶ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..12 kinh tÕ cao th× c¸c lo¹i c©y trång trong c¬ cÊu c©y trång ®Òu ph¶i ®¹t n¨ng suÊt cao (Ph¹m ChÝ Thµnh, 1988) [31]. §Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ ph¶i s¶n xuÊt ®a d¹ng. Ngoµi c©y trång chñ yÕu, cÇn bè trÝ c©y trång bæ sung ®Ó tËn dông ®iÒu kiÖn tù nhiªn, xF héi cña vïng vµ cña c¬ së s¶n xuÊt.VÒ mÆt kinh tÕ c¬ cÊu c©y trång cÇn ph¶i ®¹t ®−îc c¸c yªu cÇu sau ®©y: + §¶m b¶o yªu cÇu chuyªn canh vµ tû lÖ s¶n phÈm hµng hãa cao. + §¶m b¶o viÖc hç trî cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt chÝnh vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i, tËn dông c¸c nguån lîi tù nhiªn. + §¶m b¶o viÖc ®Çu t− lao ®éng vµ vËt t− kü thuËt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. + §¶m b¶o gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ cao h¬n c¬ cÊu c©y trång cò. ViÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång cã thÓ dùa vµo mét sè chØ tiªu nh− n¨ng suÊt, gi¸ thµnh, thu nhËp (gi¸ trÞ b¸n s¶n phÈm sau khi ®F trõ ®i c¸c chi phÝ ®Çu t−) vµ møc lFi (% cña thu nhËp so víi ®Çu t−). Khi ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång cÇn dùa vµo n¨ng suÊt b×nh qu©n cña c©y trång vµ gi¸ c¶ thu mua cña thÞ tr−êng.Tuy nhiªn còng cÇn chó ý ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ thµnh s¶n phÈm nh− khÝ hËu, thêi tiÕt, vÞ trÝ ®Þa lý vµ c¸c ®iÒu kiÖn xF héi kh¸c. 1.2.7. ThÞ tr−êng vµ hÖ thèng c©y trång Trong Kinh tÕ häc vÜ m«,1999 [57] Robert S.Pindyck, Daniel L.Rubingeld ®F cho thÊy thÞ tr−êng lµ tËp hîp nh÷ng ng−êi mua vµ ng−êi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau dÉn ®Õn kh¶ n¨ng trao ®æi, thÞ tr−êng lµ trung t©m cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ThÞ tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o lµ thÞ tr−êng cã nhiÒu ng−êi mua vµ ng−êi b¸n, kh«ng cã c¸ nh©n nµo cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn ng−êi mua vµ ng−êi b¸n.Trong thÞ tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o th−êng phæ biÕn mét gi¸ duy nhÊt lµ thÞ tr−êng. ThÞ tr−êng c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o lµ nh÷ng ng−êi b¸n kh¸c nhau cã thÓ ®Æt gi¸ kh¸c nhau cho cïng mét lo¹i s¶n phÈm, khi ®ã gi¸ thÞ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..13 tr−êng ®−îc hiÓu lµ gi¸ b×nh qu©n phæ biÕn. ThÞ tr−êng lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång hîp lý.Theo c¬ chÕ thÞ tr−êng th× c¬ cÊu c©y trång ph¶i lµm râ ®−îc c¸c vÊn ®Ò:Trång c©y g×? §èi t−îng phôc vô lµ ai? Th«ng qua sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr−êng cã t¸c ®éng ®Õn viÖc ®Þnh h−íng cho ng−êi s¶n xuÊt nªn trång c©y g×, sè l−îng bao nhiªu, chi phÝ nh− thÕ nµo ®Ó ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña xF héi vµ thu ®−îc kÕt qu¶ cao. Th«ng qua thÞ tr−êng, ng−êi s¶n xuÊt ®iÒu chØnh quy m« s¶n xuÊt, c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, thay ®æi gièng c©y trång, c¬ cÊu mïa vô cho phï hîp víi thÞ tr−êng. ThÞ tr−êng cßn cã t¸c dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu c©y trång, chuyÓn dÞch theo h−íng ngµy cµng ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. C¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång chÝnh lµ ®iÒu kiÖn, lµ yªu cÇu ®Ó më réng thÞ tr−êng. Khu vùc n«ng th«n lµ thÞ tr−êng cung cÊp n«ng s¶n hµng ho¸ cho toµn xF héi vµ lµ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm cña ngµnh c«ng nghiÖp, cung cÊp n«ng s¶n cho ngµnh dÞch vô vµ còng lµ n¬i cung cÊp lao ®éng cho c¸c ngµnh nghÒ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Do vËy thÞ tr−êng vµ viÖc c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau.ThÞ tr−êng lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, song nã còng cã mÆt h¹n chÕ lµ nÕu ®Ó cho c¬ cÊu c©y trång ph¸t triÓn mét c¸ch tù ph¸t sÏ dÉn ®Õn sù mÊt c©n ®èi ë mét giai ®o¹n, mét thêi ®iÓm nµo ®ã. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ ph¶i cÇn nh÷ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña thÞ tr−êng. Kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó mua b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr−êng, gi¸ trÞ cña s¶n phÈm hµng ho¸ ph¶i th«ng qua thÞ tr−êng vµ ®−îc thÞ tr−êng chÊp nhËn – dÉn theo (Hå Gi¸m, 2003) [11]. GÝa thµnh s¶n phÈm bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè nh− vèn, tr×nh ®é lao ®éng, gi¸ c¶ dÞch vô, ph¹m vi ®Þa lý…V× vËy khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¬ cÊu c©y trång cÇn ph¶i xem xÐt mét c¸ch tæng qu¸t. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..14 Cã thÓ sö dông tû suÊt lîi nhuËn MBCR (Marginal Benefit Cost Ratio) ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña hÖ thèng c©y trång: Tæng thu nhËp CCCT míi – Tæng thu nhËp CCCT cò MBCR = Tæng chi phÝ CCCT míi - Tæng chi phÝ CCCT cò Khi MBCR > 2 th× cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. HiÖn nay, thÞ tr−êng n«ng th«n ®ang ph¸t triÓn víi sù tham gia ®¾c lùc cña t− th−¬ng, kÓ c¶ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu. C¸c hé n«ng d©n ngµy cµng phô thuéc vµo thÞ tr−êng tù do, thiÕu ho¹t ®éng cña c¸c hîp t¸c xF chÕ biÕn vµ tiªu thu n«ng s¶n. NÕu c¸c Hîp t¸c xF n¾m ®−îc kho¶ng 30% khèi l−îng hµng ho¸ th× t− th−¬ng sÏ mÊt ®éc quyÒn trong bu«n b¸n. ( §µo ThÕ TuÊn, 1997 ) [40]. 1.2.8. N«ng hé vµ hÖ thèng c©y trång Theo (§µo ThÕ TuÊn, 1997) [40] n«ng hé lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ vµ ®F gãp phÇn to lín vµo sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n−íc ta trong nh÷ng n¨m qua.TÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n chñ yÕu d−îc thùc hiÖn th«ng qua n«ng hé.Do vËy qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång thùc chÊt lµ sù c¶i tiÕn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c hé n«ng d©n. Do ®ã n«ng d©n lµ ®èi t−îng nghiªn cøu chñ yÕu cña khoa häc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Kinh tÕ n«ng hé lµ kinh tÕ cña hé n«ng nghiÖp sèng ë n«ng th«n, bao gåm c¶ thu nhËp tõ ho¹t ®éng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp. Hé n«ng d©n lµ c¸c hé gia ®×nh cã t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu lµ ruéng ®Êt, sö dông chñ yÕu lao ®éng gia ®×nh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n»m trong mét hÖ thèng kinh tÕ réng h¬n.Víi mét tr×nh ®é Ýt hoµn chØnh, hé n«ng d©n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: + Hé n«ng d©n lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së võa lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt vïa lµ ®¬n vÞ tiªu dïng. + Quan hÖ gi÷a tiªu dïng vµ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña hé tõ tù cÊp hoµn toµn ®Õn s¶n xuÊt hµng hãa hoµn toµn.Tr×nh ®é nµy quyÕt Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..15 ®Þnh dÕn quan hÖ gi÷a n«ng hé víi thÞ tr−êng. + C¸c hé n«ng d©n ngoµi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp cßn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp víi møc ®é kh¸c nhau nªn khã giíi h¹n ®−îc thÕ nµo lµ mét hé n«ng d©n thuÇn tóy.V× vËy, hé n«ng d©n t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n nhê vµo ruéng ®Êt th«ng qua c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång, nhê ®ã mµ t¸i s¶n xuÊt më réng trong n«ng nghiÖp phôc vô lîi Ých chung cña xF héi nªn cÇn thiÕt ph¶i cã chÝnh s¸ch xF héi ®Çu t− thÝch hîp. Hé n«ng d©n kh«ng ph¶i lµ mét h×nh th¸i s¶n xuÊt ®ång nhÊt mµ lµ tËp hîp c¸c kiÓu n«ng hé kh¸c nhau, cã môc ®Ých vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng kh¸c nhau. + KiÓu n«ng hé hoµn toµn tù cÊp lµ kiÓu hé n«ng d©n Ýt cã ph¶n øng víi thÞ tr−êng, nhÊt lµ thÞ tr−êng lao ®éng vµ vËt tư. + KiÓu n«ng hé chñ yÕu tù cÊp, cã trao ®æi mét phÇn n«ng s¶n lÊy hµng tiªu dïng, cã ph¶n øng Ýt hay nhiÒu víi gi¸ c¶ (chñ yÕu gi¸ vËt t−). + KiÓu n«ng hé b¸n phÇn lín s¶n phÈm n«ng s¶n, cã ph¶n øng nhiÒu víi thÞ tr−êng. + KiÓu n«ng hé hoµn toµn s¶n xuÊt hµng hãa, cã môc ®Ých thu lîi nhuËn. Môc tiªu s¶n xuÊt cña c¸c n«ng hé quyÕt ®Þnh sù lùa chän s¶n phÈm kinh doanh, c¬ cÊu c©y trång, quyÕt ®Þnh møc ®Çu t−, ph¶n øng víi gi¸ c¶ vËt t−, lao ®éng vµ s¶n phÈm cña thÞ tr−êng. Theo (§µo ThÕ TuÊn, 1997) [40] qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c hé n«ng d©n tr¶i qua c¸c giai ®o¹n tõ thu nhËp thÊp dÕn thu nhËp cao: + Giai ®o¹n n«ng nghiÖp tù cÊp: n«ng d©n trång mét lo¹i c©y hay vµi lo¹i c©y l−¬ng thùc chñ yÕu, Ýt ®Çu t− th©m canh, n¨ng suÊt thÊp, gÆp nhiÒu rñi ro. + Giai ®o¹n kinh doanh tæng hîp vµ ®a d¹ng khi míi chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng hãa, n«ng d©n b¾t ®Çu s¶n xuÊt nh÷ng lo¹i c©y trång phôc vô cho nhu cÇu thÞ tr−êng, thÞ tr−êng cÇn lo¹i n«ng s¶n g× th× s¶n xuÊt c©y trång ®ã, s¶n xuÊt ®a canh nªn gi¶m bít rñi ro. Tãm l¹i, hé n«ng d©n chuyÓn tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tù cÊp, tù tóc Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..16 sang s¶n xuÊt hµng hãa g¾n víi thÞ tr−êng tiªu thô ë c¸c møc ®é kh¸c nhau tïy thuéc vµo tr×nh ®é, ®iÒu kiÖn kinh tÕ xF héi vµ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc hç trî, thóc ñẩy n«ng nghiÖp ph¸t triÓn.Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hiÖn nay, ®Ó ¸p dông thµnh c«ng mét tiÕn bé kü thuËt míi hay mét ph−¬ng thøc canh t¸c míi vµo s¶n xuÊt nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng n«ng s¶n vµ gi¸ trÞ thu nhËp/®¬n vÞ diÖn tÝch canh t¸c th× cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch ®Çu t−, hç trî gi¸ cña Nhµ n−íc. 1.2.9. ChÝnh s¸ch vµ hÖ thèng c©y trång §Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång mét c¸ch cã c¨n cø khoa häc, phï hîp víi nhu cÇu cña thùc tiÔn vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña xF héi cÇn cã chÝnh s¸ch vÒ khoa häc- c«ng nghÖ ®Ó th«ng qua nghiªn cøu, nh»m thiÕt lËp ngay trªn ®ång ruéng cña ng−êi n«ng d©n nh÷ng m« h×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cã hiÖu qu¶. §ång thêi chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt cho n«ng d©n nh»m nh©n réng m« h×nh. Bªn c¹nh ®ã, còng cÇn cã nh÷ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh ®Ó hç trî cho ng−êi n«ng d©n khi míi b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång còng nh− chÝnh s¸ch khen th−ëng ®Ó khuyÕn khÝch nh÷ng hé, ®Þa ph−¬ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång thµnh c«ng vµ cã hiÖu qu¶. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ sÏ dÉn ®Õn møc ®é ph©n hãa giµu, nghÌo ngµy cµng m¹nh, cã sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ. §Ó h¹n chÕ t×nh tr¹ng nµy cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë n«ng th«n, th©m canh, t¨ng vô ®Ó s¶n xuÊt hµng hãa. §a d¹ng hãa c©y trång ®Ó ®a d¹ng hãa c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp lµ qu¸ tr×nh chñ yÕu ®Ó c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr−êng n«ng s¶n ngµy cµng t¨ng. Qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ c©y trång lµ do sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé quyÕt ®Þnh vµ tuú thuéc vµo tõng vïng, nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n vÒ vèn ®Çu t− cho s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh c¬ b¶n. C¸c hé nghÌo th−êng kinh doanh rÊt ®a d¹ng, chØ khi hä giµu lªn míi tËp trung vµo c¸c ngµnh, nghÒ nhÊt ®Þnh. Nh− Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..17 vËy, chuyªn m«n ho¸ chØ cã thÓ x¶y ra khi tr×nh ®é s¶n xuÊt hµng ho¸ ®F ph¸t triÓn ®Õn møc cao (§µo ThÕ TuÊn, 1997) [40]. Mét khã kh¨n kh¸c lµm cho n«ng d©n ngÇn ng¹i kh«ng d¸m ®Çu t− vµo s¶n xuÊt vµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ thiÕu thÞ tr−êng tiªu thô n«ng s¶n. Do ®ã, ®Ó t×m kiÕm vµ më réng thÞ tr−êng, Nhµ n−íc cÇn cã chÝnh s¸ch ®Ó t¹o m«i tr−êng lµnh m¹nh, sßng ph¼ng trong ph¸t triÓn thÞ tr−êng vµ ®Çu t− x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh− ®−êng giao th«ng, m¹ng l−íi ®iÖn vµ th«ng tin vv… Sù ph©n ho¸ cña n«ng hé vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt chªnh lÖch cña c¸c kiÓu n«ng hé ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång. C¸c kiÓu n«ng hé kh¸c nhau cã tr×nh ®é tiÕp thu vµ ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt ë møc ®é kh¸c nhau.Tr×nh ®é lµ yÕu tè quan träng trong viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cña c¸c n«ng hé trong giai ®o¹n ®Çu cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸, khi kü thuËt ¸p dông ch−a ph¶i cÇn nhiÒu vèn th× viÖc ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt lµ mét xu thÕ cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn. 1.3. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc 1.3.1. Nghiªn cøu ë ngoµi n−íc Tõ khi con ng−êi xuÊt hiÖn trªn tr¸i ®Êt th× thøc ¨n ®Çu tiªn trong cuéc sèng lµ c¸c lo¹i qu¶ thiªn nhiªn víi ph−¬ng thøc “ s¨n b¾n, h¸i l−îm ”.Tõ ®ã tíi ngµy nay vµ c¶ sau nµy rau qu¶ vÉn lu«n lu«n cã vÞ trÝ vµ vai trß kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng con ng−êi. Nghiªn cøu nguån gèc c¸c loµi c©y trång trªn thÕ giíi ViÖn sü Vavilop cho r»ng quª h−¬ng cña nhiÒu loµi c©y ¨n qu¶ lµ vïng §«ng Nam ¸, TiÓu ¸, Trung ¸, ngo¹i Capcaz vµ ven bê §Þa Trung H¶i. NghÒ trång c©y ¨n qu¶ ë Trung Quèc ®F cã c¸ch ®©y 2500 - 3000 n¨m, cßn ë Ên §é ®F cã tõ 1280 n¨m tr−íc c«ng nguyªn. C¸c tµi liÖu vµ Th− tÞch cò cßn cho thÊy c¸c c©y ¨n qu¶ nh− t¸o, ®µo, lª, m¬, mËn, t¸o tµu, h¹t dÎ vv… ®ã ®−îc ®−a trång c¸ch ®©y h¬n 4000 n¨m; cßn cam, chanh, anh ®µo vµ mét sè Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..18 c©y ¨n qu¶ kh¸c th× chØ cã trªn d−íi 2000 n¨m. Ngµy nay, hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®Òu ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶. Nh÷ng n−íc cã diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ lín lµ Mü,Trung Quèc, Ên §é vv… N¨m 1995 Trung Quèc cã 6,4 triÖu ha c©y ¨n qu¶ víi s¶n l−îng kho¶ng 35 triÖu tÊn, Ên §é cã 2,94 triÖu ha víi s¶n l−îng 25,5 triÖu tÊn. Nh÷ng nghiªn cøu chung vÒ sù ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ trªn thÕ giíi cho thÊy s¶n xuÊt hoa qu¶ nãi chung lu«n cã xu h−íng gia t¨ng vµ ngµy cµng ®−îc chó träng trong c¬ cÊu n«ng s¶n cña nhiÒu n−íc. Theo (Singh R.N, 1993) [59] l−îng qu¶ tiªu thô b×nh qu©n ®Çu ng−êi toµn thÕ giíi thêi kú 1985-1987 lµ 65,5 kg/n¨m.Trong ®ã, n−íc cã møc b×nh qu©n ®Çu ng−êi cao nhÊt lµ Papua New guinea (307,8 kg), Newdilan (170,7 kg), óc (151,3 kg), Philippin (113,6 kg).Trong khi ®ã, khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng møc tiªu thô míi chØ xÊp xØ 46% cña thÕ giíi. Tæng s¶n l−îng qu¶ c¸c lo¹i trªn toµn thÕ giíi thêi kú 1976-1981 lµ 301,1 triÖu tÊn. §Õn n¨m 1993 ®F lªn tíi 371 triÖu tÊn.Trong ®ã, s¶n l−îng cña 20 lo¹i qu¶ chñ yÕu ®¹t 359,4 triÖu tÊn, t¨ng 14,6% so víi s¶n l−îng b×nh qu©n thêi kú 1976 - 1981, trong ®ã 55% lµ c¸c lo¹i qu¶ nhiÖt ®íi vµ á nhiÖt ®íi, cßn 45% lµ qu¶ «n ®íi. C¸c lo¹i qu¶ cã s¶n l−îng lín lµ nho (57,2 triÖu tÊn), cam (56,8 triÖu tÊn), chuèi (50,6 triÖu tÊn) vµ t¸o t©y, xoµi, døa, lª, ®µo. N¨m 1993 nh÷ng s¶n phÈm cã s¶n l−îng lín ®Ó xuÊt khÈu lµ chuèi (11,6 triÖu tÊn), cam quýt (6,35 triÖu tÊn), t¸o t©y (4,28 triÖu tÊn) (FAO, 1993) [9] Theo (Brown, 1972) [48] ®F rót ra trong c¬ cÊu n¨ng l−îng tiªu thô tæng sè cña thÕ giíi lµ hoa qu¶ vµ rau ®F cung cÊp 9,6%, trong khi ®ã diÖn tÝch c¸c lo¹i c©y nµy chØ chiÕm 3,7% c¬ cÊu diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. HiÖu Ých cung cÊp n¨ng l−îng cña rau vµ qu¶ rÊt cao so víi c¸c s¶n phÈm l−¬ng thùc. C©y l−¬ng thùc chiÕm tíi 76,2% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp nh−ng chØ cung cÊp 62,7% tæng n¨ng l−îng. Còng t−¬ng tù nh− vËy, theo (FAO, 1998) [50] th× hiÖn nay trªn thÕ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..19 giíi cã 76% quü ®Êt s¶n xuÊt c©y lÊy h¹t, c©y lÊy cñ ®F cung cÊp 62,7% n¨ng l−îng cho tiªu thô trong khi chØ cã 3,7% quü ®Êt ®Ó trång rau qu¶ ®F cung cÊp 4,6% n¨ng l−îng cho tiªu thô. Nh− vËy ®F h×nh thµnh mét xu thÕ míi lµ gi¶m diÖn tÝch c©y lÊy h¹t, c©y lÊy cñ vµ më réng diÖn tÝch trång rau qu¶. Loµi ng−êi cµng v¨n minh, cuéc sèng cña con ng−êi ngµy cµng ®−îc n¨ng cao th× rau qu¶ t−¬i ®−îc tiªu thô ngµy cµng nhiÒu víi tèc ®é t¨ng nhanh h¬n l−¬ng thùc vµ c¸c thøc ¨n kh¸c. B¶ng 1.2: S¶n l−îng c¸c lo¹i qu¶ chñ yÕu trªn thÕ giíi (1000 tÊn). Sè thø tù Tªn qu¶ B×nh qu©n 1979-1981 1991 1992 1993 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Nho Nho r−îu Cam Quýt Chanh B−ëi Citrus kh¸c Chuèi Chuèi bét T¸o t©y Lª §µo MËn M¬ D©u t©y Xoµi Døa ®u ®ñ Chµ lµ B¬ 66.099 34.844 38.751 7.870 5.310 4.670 2.783 38.162 22.868 34.862 8.591 7.380 5.515 1.690 1.768 13.995 9.584 3.016 2.578 1.440 56.754 25.882 55.899 9.170 7.448 4.723 3.548 49.148 27.055 36.468 8.952 8.811 5.744 2.074 2.362 16.284 10.849 5.024 3.724 2.047 61.470 28.900 57.376 9.742 7.749 4.663 3.616 5.108 27.112 44.436 10.851 10.326 6.380 2.433 2.289 17.152 11..445 5421 3.657 2.120 57.165 26.349 56.818 9.570 7.632 5.319 7.322 50.596 27.902 42.388 10.333 9.785 6.197 2.248 2.305 17.744 11.740 5.563 3.823 2.104 Céng 311.191 341.966 368.259 359.403 Nguån: FAO Yearbook - production. Vol. 47. 1993. Rome 1994 [49]. Theo §Ò án n«ng s¶n n¨m 2000 cña FAO (1994) [10], trong khi tèc ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ nhu cÇu tiªu thô hµng n¨m cña hÇu hÕt c¸c n«ng s¶n chÝnh gi¶m ®i, th× riªng c¸c lo¹i qu¶ l¹i t¨ng lªn mét c¸ch râ rÖt (B¶ng 1.3). Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..20 B¶ng 1.3: Tèc ®é t¨ng tr−ëng hµng n¨m vÒ s¶n xuÊt vµ nhu cÇu ®èi víi mét sè n«ng s¶n chÝnh trªn thÕ giíi (% n¨m). S¶n xuÊt Nhu cÇu Nhãm n«ng s¶n B×nh qu©n 1978- 1988 B×nh qu©n 1988- 2000 B×nh qu©n 1978- 1988 B×nh qu©n 1988- 2000 Tæng c¸c lo¹i n«ng s¶n 1.9 1.7 2.1 1 L−¬ng thùc thùc phÈm 1.9 1.7 2.1 1 Ngò cèc 1.8 1.8 1.6 1 S¶n phÈm ch¨n nu«i 2.2 1.6 2.2 1 §å uèng nhiÖt ®íi (chÌ, cµ phª) 2.9 1.8 2.7 2 Qu¶ c¸c lo¹i 2.1 2.6 2.0 2 Nguån: FAO, 1994 [10] §èi víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, vÞ trÝ cña c©y ¨n qu¶ trong c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngµy cµng n©ng lªn.ë NhËt B¶n (Iwagaki.I, 1994) [53] sù thay ®æi nµy ®−îc thÓ hiÖn ë B¶ng 1.4. B¶ng 1.4: Sù thay ®æi tû lÖ gi¸ trÞ mét sè n«ng s¶n chÝnh ë NhËt B¶n. Lo¹i n«ng s¶n 1960 1970 1980 1990 Tæng gi¸ trÞ n«ng s¶n (tØ yªn) 1.910 4.660 10.260 11.420 Lóa g¹o 47% 38% 31% 28% Mú, m¹ch, ®Ëu ®ç 9% 2% 3% 2% Rau vµ qu¶ 15% 25% 26% 34% S¶n phÈm ch¨n nu«i 14% 22% 30% 26% N«ng s¶n kh¸c 15% 13% 11% 12% Nguån: Iwagaki. I, 1994 [53]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..21 ë Ên ®é, c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n nhiÒu so víi c¸c c©y trång kh¸c.HiÖu qu¶ kinh tÕ (lFi) cña mét sè c©y ¨n qu¶ chÝnh so víi c¸c c©y l−¬ng thùc kh¸c (tiÒn lFi tÝnh b»ng Rupia) như: lóa 1844; ng« 341; lóa mú 340; ®Ëu 256; khoai t©y158; xoµi 11326; cam 9529; æi 6132; t¸o bom 11326 (Vò C«ng HËu, 1987) [14]. Sù so s¸nh cã thÓ chØ lµ t−¬ng ®èi nh−ng còng ®ñ thÊy hiÖu qu¶ cña trång c©y ¨n qu¶ gÊp nhiÒu lÇn trång c©y l−¬ng thùc. ë mét sè n−íc kh¸c, c©y ¨n qu¶ còng ®ãng mét vai trß quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp nh− Trung Quèc vïng Qixi - tØnh Qu¶ng §«ng thu nhËp t¸o t©y chiÕm 16% tæng thu nhËp n«ng nghiÖp ë vïng nµy, c¸c huyÖn s¶n xuÊt nhFn chñ yÕu cña tØnh Phóc KiÕn (Putian, Jijiang) thu nhËp tõ nhFn chiÕm 40 - 45% tæng thu nhËp n«ng nghiÖp (Sing R.B, 1993) [59]. VÒ thÞ tr−êng cña c¸c s¶n phÈm hoa qu¶ th× mét sè nghiªn cøu cña (FAO, 1994) [49] cho thÊy: viÖc bu«n b¸n qu¶ t−¬i nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang liªn tôc ph¸t triÓn. Nh÷ng yÕu tè chÝnh gãp phÇn ph¸t triÓn m¹nh mÏ thÞ tr−êng qu¶ lµ sù quan t©m cña ng−êi tiªu dïng vÒ mïi vÞ, mµu s¾c, mÉu mF, c¸c yÕu tè kü thuËt trong kh©u ®ãng gãi, bao b×, vËn chuyÓn céng víi sù giao l−u, th«ng tin, qu¶ng c¸o vµ th¸i ®é, tr¸ch nhiÖm, sù ph¸t triÓn cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh. Nhu cÇu thÞ tr−êng ®F thóc ®Èy sù h×nh thµnh nÒn s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ ®−îc tæ chøc ngµy cµng chuyªn m«n ho¸, hîp lý ®ång bé tõ s¶n xuÊt, thu ho¹ch vµ tiªu thô ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Trªn thùc tÕ, c¸c s¶n phÈm c©y ¨n qu¶ bu«n b¸n lín hiÖn nay ®ang ®−îc quan t©m lµ døa t−¬i, xoµi, thanh long, cam, chuèi, bªn c¹nh c¸c s¶n phÈm thø yÕu lµ v¶i, nhFn, chanh, æi nh−ng ®Òu cã gi¸ trÞ vµ lFi suÊt cao vµ thÞ tr−êng cña chóng ®ang cã xu h−íng ph¸t triÓn m¹nh. H¬n 20 n¨m qua, ë Ch©u ¸, c¸c n−íc Trung Quèc, §µi Loan, Philippin, Th¸i Lan … ®F trë thµnh c¸c n−íc xuÊt khÈu rau qu¶ lín bªn c¹nh EEC, Mü lµ nh÷ng n−íc xuÊt khÈu rau qu¶ lín nhÊt (Hans G.P. Jansen, 1991) [51]. Tiªu thô qu¶ trªn thÕ giíi b×nh qu©n ®Çu ng−êi ë c¸c vïng cßn thÊp vµ cã sự kh¸c nhau cho dï viÖc s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ cã t¨ng: ë óc vµ Newdilan Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..22 tiªu thô b×nh qu©n ®Çu ng−êi vÒ qu¶ vµ s¶n phÈm chÕ biÕn tõ qu¶ trong n¨m lµ 90 kg, Ch©u Mü 70 kg, Ch©u ¢u 40-50 kg, Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi kho¶ng trªn d−íi 20 kg. Møc tiªu thô thÊp ë c¸c n−íc Ch©u Phi lµ do ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l−¬ng thùc vµ d©n sè qu¸ ®«ng, cßn ë c¸c n−íc ph¸t triÓn th× do quy m« v−ên qu¸ bÐ nªn kh«ng ph¸t huy ®−îc hÕt c¸c thµnh tùu vµ tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt. Nh− vËy, viÖc thóc ®Èy ®a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp vµ xuÊt khÈu, chñ ®éng sö dông tèi −u tiÒm n¨ng cña mçi n−íc, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu c¸c n«ng s¶n kh«ng truyÒn thèng nh− hoa qu¶ t−¬i vµ chÕ biÕn lµ vÊn ®Ò cùc kú quan träng. Kü thuËt trång c©y ¨n qu¶ ®F ®−îc g¾n víi nhiÒu yÕu tè nh− ®Æc ®iÓm gièng, khÝ hËu, ®Êt ®ai, ph©n bãn, t−íi n−íc, phßng trõ s©u bÖnh, n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh doanh c¶ chu kú.VÝ dô nh− ®èi víi cam, quýt ë c¸c n−íc c¬ giíi ho¸ nh− Cu Ba th× trång th−a (4 x 8m), trong khi ®ã mét sè n−íc kh¸c l¹i cã xu h−íng trång dµy nh− ë Qu¶ng T©y (Trung Quèc) quýt trång víi mËt ®é 1600 - 1700 c©y/ ha (kho¶ng c¸ch 2 x 3m ).ë vïng Shantou - tØnh Qu¶ng §«ng, quýt ®−îc trång tõ 1500 - 2000 c©y/ ha, kÕt hîp víi th©m canh cao ®Ó bï ®¾p cho v−ên c©y bÞ rót ng¾n tuæi thä do s©u bÖnh. C¸c v−ên quýt ®−îc duy tr× trong hÖ thèng canh t¸c: lóa + quýt, trong ®ã thêi gian trång quýt tõ 10 - 12 n¨m (Aubert. B, 1990) [47]. Xu h−íng trªn thÕ giíi kÓ c¶ ë vïng «n ®íi vµ nhiÖt ®íi lµ trång c©y ¨n qu¶ víi mËt ®é dµy vµ t×m nhiÒu biÖn ph¸p lµm c©y lïn xuèng.Trång dµy cã nh÷ng lîi Ých rÊt c¬ b¶n ngoµi viÖc t¨ng s¶n l−îng, chãng thu ho¹ch cßn dÔ thu ho¹ch, dÔ ch¨m sãc, nhÊt lµ dÔ phßng trõ s©u bÖnh cho c©y.VÊn ®Ò chÝnh lµ trång dµy nh−ng ph¶i cã mét hÖ thèng kü thuËt kÌm theo nh− gièng, tØa c©y, tØa cµnh, bãn ph©n, chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng, phßng ngõa s©u bÖnh… ë nhiÒu n−íc nh− Italia, Cu Ba, NhËt B¶n … trªn cam, quýt cã nh÷ng biÖn ph¸p lµm cho rông bít qu¶ trong tr−êng hîp qu¸ sai qu¶, chØ gi÷ l¹i mét så l−îng qu¶ kinh tÕ. ë Australia, viÖc c¾t khoanh vá th©n c©y v¶i (s©u, réng 3 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..23 mm) víi kü thuËt thÝch hîp ®F lµm t¨ng n¨ng suÊt 15 - 40 kg/ c©y ë ®é tuæi 8.- 10 n¨m. ë Qu¶ng T©y (Trung Quèc) ®F t¹o ®−îc gièng xoµi ra hoa muén vµo th¸ng 4 ®Ó tr¸nh gÆp l¹nh (Menzel C.M, 1996) [55]. ViÖc bãn ph©n, t−íi n−íc, gi÷ Èm, chèng xãi mßn cho c©y ¨n qu¶ ®F d−îc nhiÒu n−íc chó ý nh− x¸c ®Þnh liÒu l−îng ph©n bãn, bãn ph©n qua l¸, ph©n vi l−îng, sö dông c¸c chÊt ®iÒu hoµ, chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng, x©y dùng hÖ thèng t−íi tiªu hîp lý (t−íi nhá giät, t−íi phun m−a, t−íi rFnh, t−íi trµn, t−íi ngËp…), kÕt hîp trång c©y che phñ ®Êt… C¸c Ch−¬ng tr×nh Qu¶n lý dÞch h¹i tång hîp (Integrated Pest Management – IPM ) cho c©y ¨n qu¶ ®F d−îc øng dông vµ ph¸t triÓn trong nhiÒu thËp kû gÇn ®©y vµ ngµy cµng ph¸t huy t¸c dông.Trong IPM, viÖc lo¹i trõ t¸c h¹i cña s©u bÖnh ®−îc ®Æt trong mèi quan hÖ tæng hîp gi÷a sinh vËt vµ m«i tr−êng sinh th¸i, trong ®ã chó träng b¶o vÖ c¸c sinh vËt, vi sinh vËt cã Ých lµ thiªn ®Þch cña s©u bÖnh ph¸ ho¹i.Khi mËt ®é s©u bÖnh h¹i t¨ng ®Õn mét ng−ìng nhÊt ®Þnh th× míi trõ b»ng thuèc ho¸ häc. §©y chØ lµ mét biÖn ph¸p vµ ph¶i sö dông mét c¸ch hîp lý nhÊt ®Ó gi¶m « nhiÔm m«i tr−êng. Cã thÓ nãi IPM lµ cÈm nang trång c©y ¨n qu¶ ®ang ®−îc nhiÒu n−íc quan t©m nhÊt lµ c¸c n−íc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn nh− Mü, Ph¸p, NhËt B¶n, Cu Ba… C«ng t¸c chän, t¹o gièng c©y ¨n qu¶ trong nhh÷ng n¨m gÇn ®©y cña c¸c n−íc ®F thu ®−îc nhiÒu kÕt qu¶ nhê øng dông c¸c thµnh tùu cña khoa häc kü thuËt c©y ¨n qu¶. Tõ ®ã, tËp ®oµn gièng c©y ¨n qu¶ ë mçi n−íc, mçi vïng ngµy cµng phong phó vÒ c¶ sè l−îng vµ chÊt l−îng. ë Trung Quèc ®¸nh gi¸ cã kho¶ng 10.000 gièng thuéc 300 loµi c©y ¨n qu¶ trong ®ã cã h¬n 7.000 mÉu c©y ®F d−îc tËp hîp. ë Ên §é cã h¬n 6.000 mÉu c©y ¨n qu¶ ®ang ®−îc duy tr× (Singh R.B, 1993) [59]. C©y ¨n qu¶ cã rÊt nhiÒu loµi, gièng kh¸c nhau vµ rÊt mÉn c¶m víi c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. ViÖc duy tr× gièng tèt, t¹o gièng míi rÊt c«ng phu. Cã nh÷ng gièng quý bÞ mai mét. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trªn, xu h−íng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..24 nghiªn cøu gièng tËp trung vµo b¶o tån, sö dông tµi nguyªn di truyÒn ®Ó c¶i thiÖn gièng c©y ¨n qu¶ vµ ph¸t triÓn kü thuËt nh©n gièng. Trong nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80, c¸c n−íc Indonexia, Philippin, Th¸i Lan ®F tËp hîp thªm cho quü gen c©y ¨n qu¶ (Fruit Germ Plasm ) gåm: chuèi 708 mÉu, citrus (c©y cã mói) 735 mÉu, nhFn 43 mÉu, sÇu riªng 6.122 mÉu, xoµi 1.163 mÉu, m¨ng côt 153 mÉu, ch«m ch«m 587 mÉu. Trong viÖc c¶i thiÖn gièng, øng dông c«ng nghÖ sinh häc trªn chuèi ®F cho phÐp nh©n nhanh hµng lo¹t c©y gièng cã ®é ®ång ®Òu cao vµ tÝnh s¹ch bÖnh virus, vi khuÈn, tuyÕn trïng…(Sara J.L vµ Jonce.D, 1993) [58]. Trªn xoµi, ë Ên §é ®F cã nhiÒu gièng xoµi ®−îc chän lµ c©y thùc sinh lai tù nhiªn, mét sè gièng nµy ®F ®−îc trång ë nh÷ng vïng kh¸c nhau trªn thÕ giíi (Singh R.B, 1993) [59]. Australia míi trång v¶i kho¶ng 150 n¨m l¹i nay nh−ng ®F cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu rÊt kÕt qu¶. Nghiªn cøu gièng c©y ¨n qu¶ ë Australia g¾n víi nghiªn cøu sinh lý, sinh th¸i qu¸ tr×nh ra hoa, ®Ëu qu¶ cña c©y v¶i. Ng−êi ta còng ®F nghiªn cøu c¬ cÊu v¶i sím, trung b×nh, muén cho tõng vïng khÝ hËu kh¸c nhau (Menzel C.M, 1985, 1996) [54], [55]. ë Malayxia trong nghiªn cøu tµi nguyªn di truyÒn c©y ¨n qu¶, ®F chó ý ®Õn c¸c c©y cã qu¶ hoang d¹i ch−a ®−îc con ng−êi sö dông. Nh÷ng c©y cã qu¶ nµy ®−îc nghiªn cøu ®Ó chän läc thµnh c©y ¨n qu¶ míi hoÆc lµm gèc ghÐp, hoÆc lai t¹o ®Ó c¶i thiÖn gièng c©y trång (Wong Kai Choo, 1993) [60]. §Ó ®¶m b¶o n«ng s¶n trong ®ã cã s¶n phÈm c©y ¨n qu¶ cho trªn 6 tû ng−êi trªn hµnh tinh th× ngoµi h−íng th©m canh, t¨ng vô…trªn c¸c vïng ®Êt b»ng, chiÒu h−íng hiÖn nay trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ tËp trung nghiªn cøu khai th¸c ®Êt n«ng nghiÖp ë vïng ®åi nói theo h−íng ®a d¹ng ho¸ c©y trång vµ b¶o vÖ ®Êt canh t¸c trªn ®Êt dèc. ( Hoey.M, 1990) [52] khi x©y dùng m« h×nh sö dông ®Êt dèc, ®F nhÊn m¹nh viÖc lµm c¸c ®−êng ®ång møc, trång cá thµnh b¨ng ®Ó h¹n chÕ lµm ®Êt ®Õn møc tèi thiÓu… ë B¾c Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..25 Th¸i Lan nghiªn cøu nµy ®F gãp phÇn ph¸t triÓn n«ng nghiÖp æn ®Þnh. Nh÷ng kÕt qu¶ trªn ®Êt Kandihult trång c©y ¨n qu¶ theo b¨ng kÕt hîp bãn ph©n ®F cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, cã t¸c dông c¶i t¹o, n©ng cao ®é ph× cho ®Êt. Vïng Cr−m (Liªn X« cò) vµ ë Indonexia, ng−êi ta còng ®F thµnh c«ng víi viÖc trång c©y ¨n qu¶ trªn ®Êt dèc theo b¨ng kÕt hîp víi c¸c biÖn ph¸p chèng xãi mßn nh− ®¾p bê, trång c©y theo ®−êng ®ång møc, lµm n−¬ng bËc thang víi c¸c c«ng tr×nh ng¨n n−íc (Phïng §¨ng ChÝnh, Lý Nh¹c, 1987) [5]. HiÖn nay tiªu thô qu¶ trªn thÕ giíi t¨ng gÊp 1,5 lÇn so víi thËp kû tr−íc. Møc tiªu thô qu¶ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn ®¹t 160-190 kg/ng−êi/n¨m.Theo dù b¸o cña (FAO, 1994) [10] xu h−íng tiªu thô qu¶ cña thÞ tr−êng thÕ giíi trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21 sÏ t¨ng 6 - 8%/n¨m, gi¸ qu¶ t¨ng 2%/n¨m trong giai ®o¹n 2000 - 2010. Nh×n chung, triÓn väng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ trªn toµn cÇu rÊt lín. §©y còng chÝnh lµ c¬ së x©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë ViÖt Nam. 1.3.2. Nghiªn cøu ë trong n−íc NghÒ trång c©y ¨n qu¶ ®F cã ë ViÖt Nam c¸ch ®©y h¬n 2000 n¨m.Theo c¸c Th− tÞch cæ cña ng−êi Trung Quèc th× ®Õn ®Çu c«ng nguyªn, sau nghÒ trång lóa lµ nghÒ lµm v−ên trång mét sè c©y ¨n qu¶, c©y cã cñ, rau, ®Ëu, d−a ( LÞch sö ViÖt Nam.TËp 1- 1971).S¸ch DÞ VËt ChÝ, Nam Ph−¬ng Th¶o Méc Tr¹ng, TÒ D©n YÕu ThuËt cã kÓ l¹i r»ng: bÊy giê ë ViÖt Nam (tõ thÕ kû I-VI) nhµ nµo còng cã v−ên trång rau vµ c©y ¨n qu¶. N«ng th«n Giao Ch©u, Giao ChØ, Cöu Ch©u cã ®ñ c¸c lo¹i chuèi, v¶i, nhFn, cam quýt, døa, khÕ, sÊu, tr¸m, v¶, t¸o, lùu, m¬ vv… S¸ch còng nãi ®Õn nh©n d©n ta thêi ®ã ®F cã nh÷ng kü thuËt ®éc ®¸o trõ s©u bÖnh cho c©y ¨n qu¶ b»ng biÖn ph¸p sinh häc.Ng−êi Giao ChØ lÊy chiÕu bã tæ kiÕn vµng vµo cµnh cam gièng ®em ra chî b¸n.ë miÒn Nam, c©y cam ®−îc lo¹i kiÕn ®ã ®èt chÕt s©u, ch©m vµo qu¶ cam b¶o vÖ c©y (Bïi Huy §¸p, 1998) [7]. C¸c chuyÖn cæ tÝch ViÖt Nam th× cã sù tÝch Qu¶ D−a hÊu, Qu¶ ThÞ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..26 trong chuyÖn TÊm C¸m, Qu¶ KhÕ trong chuyÖn C©y KhÕ, Qu¶ SÇu riªng trong sù tÝch Tr¸i SÇu riªng vv… vµ tôc bµy m©m ngò qu¶ ngµy lÔ, tÕt ®Ó cóng tæ tiªn. §iÒu ®ã chøng tá r»ng c©y ¨n qu¶ ®F sím quen thuéc trong ®êi sèng cña ng−êi d©n ViÖt vµ nghÒ trång c©y ¨n qu¶ ë n−íc ta ®F cã tõ l©u ®êi, cha «ng ta ®F biÕt lùa chän trång c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ quý vµ biÕt sö dông nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt trong s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶.Tr¶i qua th¨ng trÇm cña lÞch sö ®Êt n−íc, nghÒ trång c©y ¨n qu¶ ë n−íc ta ngµy cµng ®−îc cñng cè, bæ sung vµ ph¸t triÓn. ë ViÖt Nam, theo sè liÖu cña Nhµ XuÊt b¶n Thèng kª, Hµ Néi 2002 th× trong vßng 20 n¨m (1980 - 2000) diÖn tÝch c©y ¨n qu¶ kh«ng ngõng t¨ng lªn: n¨m 1980 c¶ n−íc cã 210.800 ha, ®Õn n¨m 1990 cã 281.200 ha, ®Õn n¨m 1993 ®F ®¹t ®Õn diÖn tÝch 325.000 ha víi s¶n l−îng 3,4 triÖu tÊn, chiÕm 6,2% gi¸ trÞ s¶n l−îng n«ng nghiÖp vµ 8,4% gi¸ trÞ s¶n l−îng ngµnh trång trät. N¨m 1995 diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ trong c¶ n−íc lµ 346.400 ha, trong ®ã §ång b»ng S«ng Cöu Long 175.700 ha (50,7%), Trung du vµ miÒn nói B¾c Bé 47.600 ha (13,7%), §ång b»ng S«ng Hång 33.800 ha (9,8%), miÒn §«ng Nam Bé 32.700 ha (9,5%), Khu IV cò 27.400 ha (7,9%), Duyªn h¶i miÒn Trung 20.600 ha (6,9%), T._.g cã thÓ lµ c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m vµ ngay c¶ c©y n«ng nghiÖp hµng n¨m cho dï lîi Ých kinh tÕ cã thÊp h¬n so víi trång cam. C¨n cø vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc tr×nh bµy ë B¶ng 3.9 vµ B¶ng 3.12 cho phÐp lùa chän c©y trång trªn ®Êt ®Þa h×nh cao, ®é dèc cña ®Þa hinh tõ 50- 150: - Cam, quýt lµ c©y trång chñ lùc. - Xoµi, døa lµ c©y trång hç trî, chuÈn bÞ quü ®Êt ®Ó trång cam ë nhiÖm kú 2 khi cam, quýt kÕt thóc chu kú 1. Trªn quü ®Êt cao, ®é dèc cña ®Þa h×nh d−íi 50: - Cam, quýt lµ c©y trång chñ lùc. - L¹c, cµ phª lµ c©y trång hç trî, chuÈn bÞ quü ®Êt ®Ó trång cam, quýt ë nhiÖm kú 2. ë ®©y cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu c¶i tiÕn gièng l¹c gãp phÇn t¨ng thu nhËp cho d©n. D−íi ®©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ ®iÒu tra kü thuËt trång mét sè loµi c©y ¨n qu¶ ë NghÜa §µn n»m trong dù kiÕn ph¸t triÓn cã chän läc, ®−îc rót ra tõ thùc tr¹ng s¶n xuÊt c©y døa vµ c©y xoµi ë NghÜa §µn. - Víi c©y Døa: + Døa cã nhiÒu gièng kh¸c nhau nh−ng chñ yÕu ®−îc ph©n lµm 2 nhãm chÝnh lµ døa Queen vµ døa Cayen. Døa ®−îc trång trªn nhiÒu lo¹i ®Êt nh−ng chñ yÕu lµ ®Êt ®åi. + Døa ®−îc nh©n gièng b»ng 3 lo¹i chåi: th©n, cuèng vµ ngän døa.Th©n (n¸ch) träng l−îng 350 g - 500 g, chiÒu dµi 50 cm. Cuèng träng l−îng 300- 350 g, chiÒu dµi 35 cm. Ngän träng l−îng 150 g - 200 g, chiÒu dµi 25 cm. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..66 + Kü thuËt trång: ®Êt sau khai hoang hoÆc c¶i t¹o cÇn lµm b»ng m¸y cµy s©u kho¶ng 25 cm, bõa nhá, r¶i 500 kg v«i bét/ ha. R¹ch hµng th¼ng, s©u 20 cm, ®Æt chåi xuèng, lÊp ®Êt dµy 5 -7 cm, lÌn chÆt. Tr−íc trång cÇn xö lý chåi b»ng c¸ch nhóng 2/3 gèc vµo dung dÞch thuèc Aliette 0,25 % trong thêi gian 3-5 phót. Sau trång cÇn tñ gèc ®Ó gi÷ Èm. + Kho¶ng c¸ch vµ mËt ®é: Døa Queen cã thÓ trång hµng kÐp x hµng kÐp = 1,2 m; hµng ®¬n x hµng ®¬n (trong hµng kÐp ) = tõ 30cm - 35cm; c©y x c©y trong hµng ®¬n tõ 25cm - 30 cm. MËt ®é c©y non khi trång kho¶ng 50.000 c©y/ ha. Døa Cayen ph¶i trång hµng kÐp, kho¶ng c¸ch 30 x (30 + 120) cm. MËt ®é trång kho¶ng 44.000 c©y/ ha. + Thêi vô trång døa: vô xu©n tõ 15/2 ®Õn 30/4; vô thu vµo th¸ng 8 vµ th¸ng 9. + Ph©n bãn vµ ph−¬ng ph¸p bãn ph©n: 1 ha døa cã thÓ bãn tõ 5-10 tÊn ph©n h÷u c¬, 1 tÊn ph©n tecmophotphat, 200 kg ph©n cloruakaly, 200 kg ph©n Urª (hoÆc 400 kg ph©n Sunphat ®¹m). NÕu trång muén vµo vô ®«ng th× kh«ng cÇn bãn ®¹m. Sau trång 40 - 50 ngµy cÇn bãn ph©n thóc lÇn 1 víi l−îng ph©n: ®¹m 1/5 + l©n 1/5 trong tæng l−îng ph©n cÇn bãn cho døa vô 1. Sau trång 70 - 85 ngµy cÇn bãn ph©n thóc lÇn 2 víi l−îng bãn lµ nöa sè ph©n cßn l¹i cña quy tr×nh bãn ph©n døa vô 1. Sau trång 120 - 140 ngµy tiÕp tôc bãn ph©n thóc lÇn 3 víi toµn bé sè ph©n cßn l¹i. Ph−¬ng ph¸p bãn ph©n: lîi dông nh÷ng ngµy m−a, ®é Èm cao, bãn ph©n gÇn gèc døa råi lÊp ®Êt l¹i hoÆc cµy r¹ch hµng c¸ch gèc døa 15 cm, bãn ph©n råi lÊp ®Êt l¹i (TrÇn ThÕ Tôc, Vò M¹nh H¶i, 1996) [44]. - Víi c©y Xoµi: + Xoµi lµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi ®iÓn h×nh. Cã 2 ph−¬ng ph¸p nh©n gièng chñ yÕu lµ gieo h¹t vµ ghÐp cµnh. Gèc ghÐp xoµi lµ c¸c c©y cïng hä, dïng h¹t Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..67 cña c¸c gièng xoµi, muçm, quÐo råi ghÐp lªn gèc ghÐp c¸c cµnh xoµi gièng Th¸i Lan, Trung Quèc, Ên ®é… Kho¶ng 5 - 6 th¸ng sau khi ghÐp, c©y con cao ®é 60 - 100 cm lµ cã thÓ ®em trång. Xoµi gièng ®em trång ph¶i ®¶m b¶o ®ñ tiªu chuÈn ®−êng kÝnh, chiÒu cao c©y, s¹ch bÖnh … + Thêi vô trång: ë miÒn B¾c, xoµi ®−îc trång vµo vô xu©n th¸ng 2-3 lµ tèt nhÊt. Hè ®µo trång xoµi 80 x 80 cm, chiÒu s©u hè 90 cm, bá ph©n lãt h÷u c¬, ®Êt mµu vµ ph©n l©n xuèng hè. + Kho¶ng c¸ch trång xoµi: Tïy gièng, ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, ®é dèc mµ cã thÓ bè trÝ c¸c kho¶ng c¸ch 10 x 10 m, 12 x 12m hoÆc 14 x 14 m. Sau trång ph¶i t−íi ®ñ n−íc, tñ gèc gi÷ Èm, lµm s¹ch cá vµ tØa c¸c cµnh kh«, cµnh v−ît ®Ó gi÷ cho t¸n c©y th«ng tho¸ng. + Ph©n bãn vµ ph−¬ng ph¸p bãn ph©n: tèt nhÊt lµ dïng ph©n chuång hoai môc, bïn ao, bïn s«ng ph¬i kh«, ®Ëp nhá vµ bãn bæ sung ph©n kho¸ng víi l−îng ph©n hçn hîp N.P.K 200 g – 250 g/ c©y con theo tû lÖ N: P: K = 14: 14:14 hoÆc 12: 24: 12. §èi víi c©y xoµi ®F lín, thêi gian bãn ph©n nªn chia lµm 2 lÇn: lÇn 1 khi b¾t ®Çu vµo mïa m−a, lÇn 2 vµo lóc võa thu ho¹ch qu¶ xong. Ph−¬ng ph¸p bãn ph©n: ®µo nh÷ng hè nhá, s©u theo vßng trßn ë mÐp ngoµi t¸n c©y, bá ph©n vµo hè vµ lÊp hè (KÕt qu¶ Nghiªn cøu khoa häc vÒ rau qu¶ - ViÖn Nghiªn cøu Rau Qu¶) [18]. Nh− vËy, Døa vµ Xoµi ®−îc trång ë NghÜa §µn ®F ®i theo h−íng ¸p dông ®Çy ®ñ quy tr×nh s¶n xuÊt cña ngµnh N«ng nghiÖp quy ®Þnh. 3.2.3.2. Chän ®Êt ®Ó trång cam quýt ë NghÜa §µn. ë huyÖn NghÜa §µn c©y cam, c©y quýt hiÖn ®F ®−îc tr«ng ë 4 lo¹i ®Êt: §Êt ®á bazal, ®Êt phiÕn th¹ch, ®Êt phï sa cæ vµ ®Êt do ®¸ v«i phong hãa. C¸c lo¹i ®Êt trªn cã ®Æc ®iÓm (xem B¶ng 3.16, B¶ng 3.17, B¶ng 3.18, B¶ng 3.19 vµ kÕt qu¶ ®iÒu tra n¨ng suÊt cam trång ë chu kú 1 trªn c¸c lo¹i ®Êt ®−îc giíi thiÖu ë B¶ng 3.20). Tr ư ờ n g ð ạ i h ọ c N ôn g n gh iệ p H à N ộ i - Lu ậ n vă n th ạ c sỹ kh o a họ c n ôn g n gh iệ p… … … . . 68 B ¶n g 3. 16 : M ét s è tÝ n h c h Êt h o¸ h äc c ñ a ® Êt b az al ® · tr ån g ca m , q u ýt ë N gh Üa § µn H µm l− în g tæ ng s è (% ) H µm l− în g dÔ ti ªu (m g/ 10 0g ) C at io n tr ao ® æi (m g/ 10 0g ) § iÓ m lÊ y m Éu § é s© u (c m ) M ïn N P 2 O 5 K 2O N tp P 2 O 5 K 2O C aM g+ + ++ A l+ ++ H + 0- 10 2, 55 0 0, 19 0 0, 34 9 0, 02 2 7, 81 0 0, 75 0 5 13 ,6 0 0, 17 3 0, 17 0 10 -3 0 2, 30 5 0, 07 7 0, 26 7 0, 03 4 7, 81 0 1, 50 0 5 4, 80 0, 34 6 0, 34 0 N «n g tr −ê ng C ê § á 30 -6 0 0, 07 9 0, 21 9 0, 06 0 2, 16 0 0, 31 2 6 4, 40 0, 40 4 0, 17 3 0- 10 2, 11 0 0, 09 0 0, 08 7 0, 32 0 11 ,2 00 0, 42 0 5 10 ,6 0 1, 21 5 0, 18 4 10 -3 0 1, 79 0 0, 10 0 0, 08 9 0, 01 6 10 ,8 00 0, 33 0 6 12 ,8 0 1, 21 0 0, 18 0 N «n g tr −ê ng T ©y H iÕ u I 30 -6 0 1, 47 0 0, 01 0 0, 06 7 0, 01 2 8, 00 0 0, 33 0 5 9, 60 1, 11 0 0, 18 0 N gu å n: K Õt q u¶ n gh iª n c øu k ho a hä c T r¹ m T h Ý ng hi Öm c ©y N hi Öt ® íi T © y H iÕ u, 1 9 90 [ 16 ] Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..69 69 B¶ng 3.17: Mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt phiÕn th¹ch ®· trång cam, quýt ë Nghĩa §µn Hµm l−îng tæng sè (%) Hµm l−îng dÔ tiªu (mg/100g) §iÓm lÊy mÉu §é s©u (cm) Mïn N P2O5 K2O Ntp P2O5 K2O 0-10 2,505 0,175 0,70 0,03 20,16 4,87 5 10-30 1,245 0,175 0,63 0,02 17,36 6,75 5 N«ng tr−êng Cê §á 30-60 1,455 0,084 0,75 0,03 16,24 4,17 6 0-10 2,04 0,08 0,40 0,05 2,80 2,12 6 10-30 1,39 0,11 0,59 0,04 11,2 2,12 5 N«ng tr−êng Cê §á 30-60 0,42 0,03 0,95 0,04 11,2 1,21 5 Nguån: KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc Tr¹m ThÝ nghiÖm c©y NhiÖt ®íi T©y HiÕu, 1990 [16] B¶ng 3.18: Mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt phï sa cæ ®· trång cam, quýt ë Nghĩa §µn Hµm l−îng tæng sè (%) Hµm l−îng dÔ tiªu (mg/100g) §iÓm lÊy mÉu §é s©u (cm) Mïn N P2O5 K2O Ntp P2O5 0-10 2,535 0,092 0,49 0,73 14,50 0,312 10-30 1,547 0,074 0,37 0,73 8,03 0,050 N«ng Tr−êng Cê §á 30- 60 1,718 0,070 0,49 1,08 - - Nguån: KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc Tr¹m ThÝ nghiÖm c©y NhiÖt ®íi T©y HiÕu, 1990 [16] Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..70 70 B¶ng 3.19: Mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt ®¸ v«i ®· trång cam ë Nghĩa §µn Hµm l−îng tæng sè (%) Hµm l−îng dÔ tiªu (mg/100g) §iÓm lÊy mÉu §é s©u (cm) pHKCl Mïn N P2O5 K2O Ntp P2O5 0 - 10 5,4 2,50 0,12 0,68 0,49 11,76 7,75 10 - 30 4,5 1,99 0,07 0,70 0,50 13,88 4,87 N«ng tr−êng Xu©n Thµnh 30 - 60 4,3 1,08 0,05 0,58 0,50 14,00 4,37 0 - 10 4,7 0,81 0,06 0,28 0,16 14,56 1,93 10 - 30 4,0 0,56 0,04 0,24 0,15 8,96 2,18 N«ng tr−êng T©y HiÕu II 30 - 60 4,7 0,40 0,04 0,26 0,16 19,04 2,18 Nguån: KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc Tr¹m ThÝ nghiÖm c©y NhiÖt ®íi T©y HiÕu, 1990 [16] B¶ng 3.20: HiÖu qu¶ trång cam trªn c¸c lo¹i ®Êt ë NghÜa §µn TT Lo¹i ®Êt Ph©n bè N¨ng su©t (t¹/ ha) Lîi nhuËn (triÖu ®/ ha) 1 §Êt bazal N«ng tr−êng Cê §á 450± 48 225,0 2 §Êt phiÕn th¹ch N«ng tr−êng Cê §á 140± 21 70,0 3 §Êt phï sa cæ N«ng tr−êng Cê §á 300± 40 150,0 4 §Êt ®¸ v«i N«ng tr−êng Xu©n Thµnh 160± 19 80,0 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra 2009. KÕt qu¶ nghiªn cøu ë B¶ng 3.20 cho thÊy víi cïng mét biÖn ph¸p canh t¸c, n¨ng suÊt cam ë ®Êt ®á Bazal cao nhÊt 450 t¹/ ha, lîi nhuËn cña n«ng d©n ®¹t 225 triÖu ®ång/ ha. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..71 71 Trång cam trªn ®Êt phï sa cæ n¨ng suÊt còng ®¹t cao 300 t¹/ ha vµ lîi nhuËn ®¹t 150 triÖu ®ång/ ha. Trång cam trªn ®Êt phiÕn th¹ch vµ ®Êt ®¸ v«i n¨ng suÊt thÊp tõ 140 t¹ - 160 t¹/ ha vµ lîi nhuËn cña n«ng d©n ®¹t tõ 70 triÖu ®ång – 80 triÖu ®ång/ ha. Nh− vËy, ë NghÜa §µn ®Êt trång cam thÝch hîp nhÊt lµ ®Êt Bazal, tiÕp theo lµ ®Êt phï sa cæ.Trªn ®Êt phiÕn th¹ch vµ ®Êt ®¸ v«i tuy ®¹t n¨ng suÊt thÊp nh−ng vÉn ®em l¹i lîi nhuËn cao h¬n c¸c lo¹i c©y trång ng¾n ngµy nh− ng«, l¹c. 3.3. §Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë huyÖn NghÜa §µn 3.3.1. Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ trªn ®Êt cao ®é dèc tõ 50-150 B¶ng 3.21: HiÖn tr¹ng trång c©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶ trªn quü ®Êt cao ®é dèc tõ 50-150 (Sè liÖu ®iÒu tra n¨m 2009). TT Lo¹i c©y trång DiÖn tÝch N¨ng suÊt (t¹/ ha) x ± Sx 1 C©y c«ng nghiÖp l©u n¨m - Cµ phª - Cao su 4.846 1.675 3.171 21,9 ± 2,5 10,4± 1,8 2 C©y ¨n qu¶ - Cam - Døa - C©y ¨n qu¶ kh¸c (*) 1.155 972 150 78 249,8± 50,6 220,1 ± 21,7 3 C©y c«ng nghiÖp hµng n¨m - MÝa 11.310 11.310 536,0± 180,0 (*) C©y ¨n qu¶ kh¸c: Xoµi, nhFn, v¶i. KÕt qu¶ nghiªn cøu ë B¶ng 3.21 cho thÊy ë quü ®Êt cao, ®Êt cã ®é dèc tõ 50- 150, c©y ¨n qu¶ cã diÖn tÝch 1.155 ha chiÕm 6,66%, trong ®ã cam cã diÖn tÝch 972 ha n¨ng suÊt ®¹t 249 t¹/ ha ®em l¹i lîi nhuËn cao nhÊt. Cam ®−îc trång chñ yÕu trªn quü ®Êt bazal. §©y lµ quü ®Êt lý t−ëng ®Ó trång cam. NÕu −u tiªn quü ®Êt ®á bazal ®Ó trång 2 lo¹i c©y cam vµ cµ phª th× míi sö Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..72 72 dông 2.647 ha trong khi quü ®Êt ®á bazal ë ®©y cã 8.410 ha. Nh− vËy, ë NghÜa §µn cßn 7.213 ha hiÖn trång c¸c c©y ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp nh− mÝa, cã thÓ xem ®©y lµ viÖc lµm lFng phÝ tµi nguyªn. Nh− vËy, kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch trång cam trªn quü ®Êt ®á bazal cßn rÊt lín vµ khi cam ®F hÕt nhiÖm kú khai th¸c th× kh«ng trång l¹i cam trªn ®Êt ®F trång cam. C©y ¨n qu¶ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ kh¸ ë ®©y cßn cã c©y døa hiÖn cã diÖn tÝch 150 ha, n¨ng suÊt ®¹t 220 t¹/ ha còng cÇn ®−îc më réng diÖn tÝch trªn quü ®Êt cã lîi nhuËn thÊp nh− c©y mÝa. 3.3.2. Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ trªn ®Êt cao, ®é dèc d−íi 50 ë NghÜa §µn. DiÖn tÝch hiÖn trång cam ë quü ®Êt cao ®é dèc d−íi 50 ë NghÜa §µn hiÖn chØ ®¹t 450 ha ®em l¹i lîi nhuËn cao 125 triÖu ®ång/ ha, trong khi quü ®Êt bazal ë ®©y cã 4.810 ha. Lo¹i ®Êt bazal hiÖn trång nhiÒu lo¹i c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp, ®©y còng lµ mét lFng phÝ cÇn ®−îc nghiªn cøu thay thÕ dÇn c¸c lo¹i c©y ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp b»ng viÖc trång c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶. 3.3.3. VÊn ®Ò sö dông quü ®Êt ®Ó trång cá nu«i bß s÷a. HiÖn nay ë NghÜa §µn diÖn tÝch trång cá ®F cã 249 ha tËp trung ë C«ng ty Rau Qu¶ 19-5 (N«ng tr−êng 19-5 cò) vµ TØnh ®ang cã chñ tr−¬ng më réng diÖn tÝch ®Ó t¹o thøc ¨n nu«i bß s÷a.VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cã nªn më réng diÖn tÝch hay kh«ng? vµ më réng ë quü ®Êt nµo? §Êt trång cá cã thÓ thay thÕ d−îc quü ®Êt trång cam quýt hay kh«ng? §Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn cÇn ®−îc nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ ®Ó so víi c¸c lo¹i c©y trång kh¸c. Khi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n hiÖu qu¶ m«i tr−êng vµ xF héi ph¸t triÓn cao th× trång cá sÏ ®−îc lùa chän. Trong ph¹m vi nghiªn cøu nµy chóng t«i ch−a cã ®Çy ®ñ sè liÖu vÒ ch¨n nu«i bß s÷a, v× vËy ch−a thÓ cã kÕt luËn. 3.3.4. Mét sè ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña nh÷ng ng−êi am hiÓu KÕt qu¶ ®iÒu tra tõ nhãm KIP cho thÊy: 1. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ chñ yÕu HuyÖn Nghĩa §µn cã mét thÕ m¹nh vÒ n«ng nghiÖp lµ trång c©y ¨n qu¶. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..73 73 C¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ ë vïng nµy ®F h×nh thµnh nªn mét tËp ®oµn c©y ¨n qu¶ rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Nh−ng vÒ ph−¬ng diÖn hiÖu qu¶ kinh tÕ th× cam vµ døa lµ 2 lo¹i c©y ¨n qu¶ chñ lùc, lµm nªn diÖn m¹o kinh tÕ n«ng nghiÖp cña Nghĩa §µn. HiÖn t¹i, cam vµ døa ®ang cã diÖn tÝch trång lín nhÊt, n¨ng suÊt, s¶n l−îng cao nhÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lín nhÊt. Sau cam vµ døa th× xoµi, v¶i, nhFn còng lµ nh÷ng lo¹i c©y ¨n qu¶ cho n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng cao nh−ng nh−îc ®iÓm lín nhÊt cña nh÷ng lo¹i c©y nµy lµ cho qu¶ c¸ch n¨m. Cã nhiÒu v−ên xoµi, v¶i, nhFn, trång thuÇn hoÆc trång xen, cã c©y tõ 8-12 n¨m tuæi nh−ng cø 2, 3 n¨m míi cho 1 mïa hoa qu¶; cã v−ên, cã c©y 5 n¨m kh«ng cho qu¶ hoÆc cho Ýt qu¶. MÆt kh¸c, cã nh÷ng n¨m c©y xoµi, v¶i, nhFn cho rÊt nhiÒu hoa nh−ng gÆp thêi tiÕt bÊt thuËn th× gÇn nh− mÊt tr¾ng. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Nghĩa §µn ®ang cã xu h−íng ph¸t triÓn thªm mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ míi nh−: thanh long ruét ®á, d−a hÊu, l¹c tiªn, b¬… nh−ng diÖn tÝch ch−a nhiÒu, chÊt l−îng qu¶ kh«ng cao l¹i gÆp thªm mét sè khã kh¨n nh− s©u bÖnh h¹i do thêi tiÕt, thÞ tr−êng tiªu thô h¹n hÑp dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp. 2. HiÖu qu¶ m«i tr−êng cña trång c©y ¨n qu¶ Song song víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc trång c©y ¨n qu¶ lµ hiÖu qu¶ m«i tr−êng. C©y ¨n qu¶ cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i víi chøc n¨ng lµm s¹ch m«i tr−êng, gi¶m tiÕng ån, ch¾n che bôi bÆm, t¹o kh«ng khÝ trong lµnh, lµm ®Ñp c¶nh quan. NÕu c©y ¨n qu¶ lµ nh÷ng c©y l©u n¨m, cã th©n gç lín, t¸n c©y cao, réng th× cã thÓ lËp thµnh nh÷ng khu rõng phßng hé, ch¾n giã bFo, ng¨n lò lôt, b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, d©n c−. Trång nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶ sÏ t¹o nªn ®a d¹ng sinh häc. C¸c lo¹i c©y trång kh¸c vµ c¸c sinh vËt trªn mÆt ®Êt sÏ céng sinh vµ ph¸t triÓn trong quÇn thÓ bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cña c©y ¨n qu¶ nh− che bãng m¸t, ph©n phèi vµ ®iÒu hoµ ¸nh s¸ng, n−íc m−a, lµm gi¸ ®ì cho c¸c lo¹i c©y th¶o méc, th©n leo nhá, yÕu. Trång c©y ¨n qu¶ gãp phÇn sö dông cã hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn ®Êt.ë nh÷ng vïng nhiÖt ®íi, n¾ng, giã kh¾c nghiÖt nh− miÒn Trung, t¸c dông râ rÖt Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..74 74 nhÊt cña c©y ¨n qu¶ lµ che phñ, b¶o vÖ ®Êt, gi¶m xãi mßn cho ®Êt, gi÷ n−íc, gi÷ Èm cho ®Êt, t¨ng ®é ph× nhiªu ®Êt, phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc, c¶i thiÖn khÝ hËu trong vïng. ë Nghĩa §µn, mét sè N«ng tr−êng quèc doanh vµ L©m tr−êng, trang tr¹i trång c©y ¨n qu¶ thµnh m« h×nh ®F t¹o nªn c¸c hÖ thèng N«ng – L©m kÕt hîp bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc. C©y cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n ®−îc trång phÝa trªn cao cña s−ên dèc, c©y kÐm chÞu h¹n ®−îc bè trÝ trång ë ch©n ®åi.Trªn ®Ønh ®åi vµ c¸c ®ai ®−îc trång c©y ¨n qu¶ l©u n¨m vµ c©y l©m nghiÖp ®Ó ch¾n giã bFo, ng¨n lò lôt, ®¶m b¶o sö dông ®Êt ®åi dèc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®ång thêi gi÷ Èm cho ®Êt, chèng xãi mßn, röa tr«i ®Êt. §Æc tr−ng cña ®Êt bazal kh¸c víi tÊt c¶ c¸c lo¹i ®Êt kh¸c ë chç: thµnh phÇn limon (®Êt bét) lín, n¾ng th× kh« nhanh, giã th× bôi nhiÒu, tÇng ®Êt canh t¸c cã ®é dµy tõ 1-10 m, lßng ®Êt rÊt xèp, v× vËy n¾ng to, kÐo dµi th× h¹n lín. Ng−îc l¹i, khi m−a to th× bÒ mÆt thÊm n−íc kÕt kÝn l¹i, n−íc trµn trªn mÆt ®Êt t¹o thµnh dßng ch¶y kÐo theo mét líp ®Êt mµu tr«i vÒ khe, vÒ s«ng, suèi nh−ng d−íi líp ®Êt mÆt Êy vÉn lµ kh« h¹n. Rõng cµng tr¬ trôi, ®Êt trèng, ®åi träc nhiÒu th× khi m−a to dßng ch¶y cµng lín. Cho nªn, nÕu canh t¸c hîp lý b»ng c¸ch trång nhiÒu c©y l©u n¨m th©n to, cã t¸n l¸ réng, phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc th× trung b×nh mçi ha ®Êt mçi n¨m kh«ng mÊt ®i Ýt nhÊt tõ 70-100 tÊn ®Êt mµu trªn bÒ mÆt canh t¸c (DoFn TrÝ TuÖ, 2004) [45]. 3. Sö dông lao ®éng trong viÖc trång c©y ¨n qu¶ Trång c©y ¨n qu¶ lµ mét bé phËn quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ph¸t triÓn nghÒ trång c©y ¨n qu¶ g¾n liÒn víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n trong ®ã ng−êi n«ng d©n lµ chñ. Trång c©y ¨n qu¶ tr−íc hÕt lµ thu hót ®−îc mét nguån lao ®éng dåi dµo ë n«ng th«n, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp cho ng−êi lao ®éng. Ph¸t triÓn nghÒ trång c©y ¨n qu¶ sÏ tËn dông ®−îc mét phÇn vµ tõng thêi ®iÓm c«ng viÖc cña ng−êi lao ®éng nhµn rçi, d− thõa, t¹o thªm nghÒ nghiÖp cho xF héi. NghÒ trång c©y ¨n qu¶ thùc chÊt lµ nghÒ lµm ruéng truyÒn thèng bËc Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..75 75 cao. Nh−ng tõ x−a ®Õn nay, ng−êi lµm nghÒ trång c©y ¨n qu¶ chØ bã hÑp trong c«ng viÖc ®ßi hái søc lùc vµ kinh nghiÖm. N«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®ßi hái ng−êi n«ng d©n ph¶i cã kiÕn thøc, tr×nh ®é ®Ó hiÓu biÕt vµ ¸p dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt tõ c«ng t¸c gièng, kü thuËt canh t¸c, phßng trõ s©u bÖnh h¹i, s¶n xuÊt lóa g¹o, rau, qu¶ h÷u c¬ (rau, qu¶ s¹ch). Khã kh¨n lín nhÊt ®ang ®−îc ®Æt ra hiÖn nay ®èi víi viÖc ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ lµ kh©u b¶o qu¶n, chÕ biÕn vµ thÞ tr−êng tiªu thô nhÊt lµ khi s¶n phÈm c©y ¨n qu¶ trë thµnh hµng ho¸. Bëi vËy, ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp nãi chung vµ ng−êi lao ®éng c©y ¨n qu¶ nãi riªng, ngoµi søc lùc, kinh nghiÖm, thãi quen, sù hiÓu biÕt vµ tr×nh ®é khoa häc kü thuËt th«ng th−êng cßn cÇn cã hiÓu biÕt vµ tr×nh ®é vÒ b¶o qu¶n, chÕ biÕn s¶n ph¶m sau thu ho¹ch ®ång thêi hä cßn ph¶i lµ nh÷ng nhµ tæ chøc, qu¶n lý, dù ®o¸n thÞ tr−êng vµ th−¬ng m¹i s¶n phÈm c©y ¨n qu¶. Môc ®Ých cuèi cïng cña s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ lµ s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶ cã chÊt l−îng tèt nhÊt cho s¶n phÈm cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Tõ gÇn nöa thÕ kû nay, Nghĩa §µn cã mét thÕ m¹nh vÒ nghÒ trång c©y ¨n qu¶, nhÊt lµ c©y ¨n qu¶ cã mói lµ cã mét nguån lao ®éng kh¸ dåi dµo, cã bÒ dµy kinh nghiÖm, cã tËp qu¸n canh t¸c phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i ë ®Þa ph−¬ng, cã hiÓu biÕt vµ tr×nh ®é khoa häc kü thuËt th«ng th−êng. §ã lµ ®éi ngò c«ng nh©n n«ng nghiÖp cña c¸c N«ng tr−êng Quèc doanh, c¸c L©m tr−êng, Tr¹m, Tr¹i n«ng l©m ®ãng trªn ®Þa bµn huyÖn. Giê ®©y, N«ng tr−êng, n«ng th«n, n«ng d©n ®ang ®an xen sinh sèng vµ lao ®éng. Cuéc sèng cña ng−êi c«ng nh©n c¸c N«ng tr−êng vµ cña ng−êi d©n trong vïng lµm n«ng nghiÖp giµu lªn mét phÇn lín lµ nhê s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶. §©y h¼n lµ mét lîi thÕ kh«ng dÔ g× cã ®−îc ®Ó ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë huyÖn Nghĩa §µn. 3.3.5. Nh÷ng ®Ò xuÊt vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ Nghĩa §µn cã lîi thÕ lín lµ huyÖn cã diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn réng, d©n sè ®«ng, giao th«ng thuËn tiÖn, lµ trung t©m cña c¶ vïng ®Êt Phñ Quú réng lín.ViÖc s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ lµ mét h−íng ®i ®óng ®¾n. §Ó thùc hiÖn ®−îc ®iÒu nµy, ng−êi nghiªn cøu cã mét sè ®Ò xuÊt sau ®©y: Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..76 76 1. Lo¹i c©y, diÖn tÝch, ®Þa ®iÓm - X©y dùng, quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ trªn ®Þa bµn huyÖn. X©y dùng, cñng cè vµ ph¸t triÓn mét tËp ®oµn c©y ¨n qu¶ thµnh hÖ thèng c©y ¨n qu¶. Trong ®ã chó träng ph¸t triÓn mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ ®Æc s¶n nh− c©y cã mói, xoµi, v¶i, nhFn… ®Æc biÖt lµ cam, quýt. - T¨ng diÖn tÝch trång cam trªn c¬ së c©n ®èi vµ hîp lý víi c¸c lo¹i c©y trång kh¸c ®Ó cã ®ñ s¶n phÈm c©y ¨n qu¶ tiªu dïng vµ trao ®æi quanh n¨m. - TËp trung ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ chñ yÕu ë 3 trªn 4 vïng sinh th¸i ®¹i diÖn của huyÖn lµ vïng T©y HiÕu, vïng 19-5 vµ vïng 1-5. Riªng vïng §«ng HiÕu mang tÝnh chÊt sinh th¸i ®ång b»ng nhiÒu h¬n nªn −u tiªn s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y l−¬ng thùc, c©y thùc phÈm vµ mét sè lo¹i c©y trång hµng n¨m kh¸c. 2. VÒ thÞ tr−êng c©y ¨n qu¶ - Tæ chøc tèt c«ng t¸c dÞch vô c©y ¨n qu¶ tõ dÞch vô c©y gièng, b¶o vÖ thùc vËt vµ c¸c lo¹i dÞch vô kh¸c nh− th«ng tin, qu¶ng c¸o khuyÕn n«ng, thÞ tr−êng gi¸ c¶, n¬i tiªu thô s¶n phÈm, c¸c yªu cÇu vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm, thêi vô… - S¶n phÈm c©y ¨n qu¶ sau thu ho¹ch −u tiªn tr−íc hÕt cho tiªu thô t−¬i sèng trong vïng nh−ng ph¶i ph¸t triÓn c¸c lo¹i s¶n phÈm ®ã thµnh hµng ho¸ ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cña nh©n d©n ngoµi vïng ®ång thêi phôc vô cho c«ng t¸c chÕ biÕn c«ng nghiÖp vµ xuÊt khÈu. 3. Yªu cÇu ®Çu t− §Ó s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ®¸p øng nhu cÇu cña ®êi sèng xF héi trong thêi kú míi vµ chuÈn bÞ cho nh÷ng n¨m tiÕp theo, cÇn ph¶i ®Çu t− tr−íc hÕt vÒ vèn, lao ®éng, c¬ së h¹ tÇng, trang thiÕt bÞ, giao th«ng vËn t¶i, nhµ m¸y chÕ biÕn… n©ng cao d©n trÝ ®Ó øng dông khoa häc kü thuËt vµ chuyÓn giao kü thuËt vµo s¶n xuÊt, chÕ biÕn s¶n phÈm v.v… Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..77 77 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 1. KÕt luËn 1.1. NghÜa §µn cã diÖn tÝch tù nhiªn 75.268 ha trong ®ã cã 63.714 ha ®F ®−a vµo khai th¸c: 19.924 ha ®Êt cao, cã ®é dèc tõ 50-150 rÊt thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m vµ 7.295 ha ®Êt cao cã ®é dèc d−íi 50 rÊt thuËn lîi cho ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m vµ c©y trång ng¾n ngµy. 1.2. NghÜa §µn cã 2 quü ®Êt rÊt thuËn lîi cho ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ lµ 13.223 ha ®Êt ®á bazal vµ 6.001 ha ®Êt phï sa cæ. Cam, quýt trång trªn 2 quü ®Êt nµy n¨ng suÊt ®¹t tõ 300 - 450 t¹/ ha, lFi thuÇn ®¹t tõ 150 - 225 triÖu ®ång/ ha, cao h¬n rÊt nhiÒu lÇn so víi c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m nh− cµ phª, cao su vµ mÝa, l¹c, ng«. 1.3. Trång cam ë NghÜa §µn lîi nhuËn cao nh−ng diÖn tÝch gi¶m dÇn. ViÖc trång l¹i cam trªn ®Êt tr−íc ®F trång cam kh«ng tèt, s©u bÖnh nhiÒu lµm gi¶m n¨ng suÊt vµ diÖn tÝch trång còng gi¶m theo.Trªn nh÷ng quü ®Êt tèt ®ang trång nhiÒu lo¹i c©y ®em l¹i lîi nhuËn thÊp, ph¶i xem ®©y lµ viÖc lµm lFng phÝ cÇn ®−îc kh¾c phôc ®Ó tõng b−íc më réng diÖn tÝch trång cam, quýt. 1.4. ViÖc më réng diÖn tÝch trång cam, quýt ë NghÜa §µn trong nh÷ng n¨m tr−íc m¾t nªn tËp trung vµo 2 lo¹i ®Êt bazal vµ phï sa cæ.ViÖc h×nh thµnh vïng trång cam kh«ng nªn ¸p dông ph−¬ng thøc ®¬n canh mµ nªn ¸p dông ®a canh.Trång cam kÕt hîp víi trång døa, xoµi trªn quü ®Êt cao ®é dèc tõ 50-150. Trång cam, kÕt hîp víi trång cµ phª, døa, l¹c, mÝa trªn ®Êt cao cã ®é dèc d−íi 50. 2. §Ò nghÞ 2.1. ë NghÜa §µn trªn quü ®Êt cao ®é dèc d−íi 50 bªn c¹nh viÖc trång c©y ¨n qu¶, c©y cµ phª cÇn ph¸t triÓn c©y ng¾n ngµy nh− ng«, ®Ëu, l¹c ®Ó t¨ng thu nhËp. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..78 78 2.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu chØ lµ b−íc ®Çu. CÇn ph¶i kiÓm chøng thªm viÖc lu©n canh cam, quýt víi c¸c lo¹i c©y trång kh¸c, chu kú lu©n canh… ®Ó cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao vµ bÒn v÷ng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..79 79 Tµi liÖu tham kh¶o I- TiÕng ViÖt 1. B¶n ®å §Êt tØnh NghÖ An, Tû lÖ 1:200.000 2. B¶n ®å §Êt vµ §Þa h×nh HuyÖn NghÜa §µn, Tû lÖ 1:10.000 3. B¶n §å Hµnh chÝnh HuyÖn NghÜa §µn. 4. B¸o c¸o tãm t¾t §iÒu chØnh, Bæ sung Quy ho¹ch vµ KÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®Õn n¨m 2010 HuyÖn NghÜa §µn - tØnh NghÖ An. 5. Phïng §¨ng ChØnh, Lý Nh¹c (1987), Canh t¸c häc – NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 6. Bïi Huy §¸p (1983), VÒ c¬ cÊu N«ng nghiÖp ViÖt Nam - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 7. Bïi Huy §¸p, NguyÔn §iÒn (1998), N«ng nghiÖp ViÖt Nam b−íc vµo thÕ kû XXI - NXB ChÝnh trÞ Quèc Gia. 8. §Ò ¸n Ph¸t triÓn C©y ¨n qu¶ cã mói ë ViÖt Nam thêi kú 1996 – 2000 vµ sau n¨m 2000, Bé N«ng nghiÖp, 1994. 9. FAO, ThÞ tr−êng c¸c s¶n phÈm nghÒ v−ên nhiÖt ®íi trªn thÕ giíi. Rome, 1988 NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi, 1993. 10. FAO, §Ò án N«ng s¶n n¨m 2000 - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi, 1994. 11. Hå Gi¸m (2003), Nghiªn cøu gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång theo h−íng s¶n xuÊt hµng hãa t¹i huyÖn Dak, tØnh Dak Lak - LuËn v¨n Th¹c sü N«ng nghiÖp. §H N«ng nghiÖp I Hµ Néi. 12. TrÇn §øc H¹nh (1997), Nguån Tµi nguyªn khÝ hËu n«ng nghiÖp - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi, 13. TrÇn §øc H¹nh, §oµn V¨n §iÕm, NguyÔn V¨n ViÕt (1997), Lý thuyÕt vÒ khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn khÝ hËu n«ng nghiÖp - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..80 80 14. Vò C«ng HËu (1987), C©y ¨n qu¶ miÒn Nam - NXB N«ng nghiÖp TP Hå ChÝ Minh. 15. Vò C«ng HËu (1987), Trång c©y ¨n qu¶ ë ViÖt Nam - NXB N«ng nghiÖp TP Hå ChÝ Minh. 16. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc - Tr¹m ThÝ nghiÖm C©y NhiÖt ®íi T©y HiÕu (1990), NXB N«ng nghiÖp. 17. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc - Trung t©m Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ Phñ Quú (1995), NXB N«ng nghiÖp. 18. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vÒ rau qu¶ (1995 – 1997) - ViÖn Nghiªn cøu rau qu¶, NXB N«ng nghiÖp. 19. LÞch sö §¶ng bé HuyÖn NghÜa §µn. 20. TrÇn §×nh Long (1997), Chän gièng C©y trång - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 21. §oµn ThÕ L−, (1998), C©y ¨n qu¶ - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 22. NghÞ quyÕt T.¦ §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam. Khãa VII (Th¸ng 6 – 1993) 23. NghÞ quyÕt Héi nghÞ T.¦ §¶ng lÇn thø V (Khãa VII – 2000) 24. Lý Nh¹c, Phïng §¨ng ChÝnh, D−¬ng H÷u TuyÒn (1987), Canh t¸c häc - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 25. Niªn gi¸m Thèng kª thêi kú 2000 – 2007 HuyÖn NghÜa §µn - TØnh NghÖ An. 26. TrÇn An Phong, §Êt trèng ®åi nói träc ë n−íc ta. Khoa häc §Êt.Th¸ng 5 1995. 27. Quy ho¹ch c¸c vïng c©y ¨n qu¶, 1969 - ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp. 28. Quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt Døa miÒn B¾c - ViÖt Nam, 1970 – ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..81 81 29. NguyÔn Tö Siªm, Th¸i Phiªn, T¸c dông N«ng - L©m kÕt hîp tíi xãi mßn ®Êt. khoa häc ®Êt, Th¸ng 5/1995 - C¬ cÊu c©y trång vµ biÖn ph¸p canh t¸c chèng xãi mßn b¶o vÖ ®Êt dèc. Khoa häc §Êt, Th¸ng 9/1997. 30. Sè liÖu khÝ t−îng - Tr¹m KhÝ t−îng T©y HiÕu. 31. Ph¹m ChÝ Thµnh (1988), Ph−¬ng ph¸p ThÝ nghiÖm ®ång ruéng vµ Thèng kª Sinh häc- NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 32. Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn V¨n DiÔn, Ph¹m TiÕn Dòng, TrÇn §øc Viªn (1993), (1996), HÖ thèng N«ng nghiÖp - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 33. Ph¹m ChÝ Thµnh (2007), HÖ thèng N«ng nghiÖp - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 34. Hoµng Ngäc ThuËn (1995), Kü thuËt nh©n vµ trång c¸c gièng Cam, Chanh, Quýt, B−ëi - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 35. Lª Duy Th−íc (1995), N«ng-L©m kÕt hîp - Gi¸o tr×nh Cao häc N«ng nghiÖp NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 36. NguyÔn V¨n Tr−¬ng (1985), KiÕn t¹o mét m« h×nh N«ng - L©m kÕt hîp NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 37. §µo ThÕ TuÊn (1984), C¬ së khoa häc ®Ó x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý NXB N«ng nghiÖp. 38. §µo ThÕ TuÊn (1984), HÖ Sinh th¸i N«ng nghiÖp - NXB Khoa häc Kü thuËt Hµ Néi. 39. §µo ThÕ TuÊn (1989), HÖ thèng N«ng nghiÖp - NXB N«ng nghiÖp. 40. §µo ThÕ TuÊn (1997), Kinh tÕ hé n«ng d©n - NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ Néi. 41. TrÇn ThÕ Tôc (1996), Sæ tay ng−êi lµm v−ên - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 42. TrÇn ThÕ Tôc (1998), Gi¸o tr×nh C©y ăn qu¶ - NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..82 82 43. TrÇn ThÕ Tôc (2006), C©y ăn qu¶- Gi¸o tr×nh Cao häc N«ng nghiÖp. 44.TrÇn ThÕ Tôc, Vò M¹nh H¶i (1996), Kü thuËt trång Døa - NXB N«ng nghiÖp. 45. Do·n TrÝ TuÖ (2004), Tr¨n trë vïng ®Êt ®á bazal Phñ Quú - Th«ng tin Khoa häc C«ng nghÖ - NghÖ An, Sè 4/2004. 46. TrÇn Nh− ý (1996), Gi¸o tr×nh C©y ăn qu¶ - NXB N«ng nghiÖp. II. TiÕng Anh 47. Aubert B. Higt, Density planting of Jiao gan Mandarine the lowland area of shatou (Quang Dong China) and implications for greening conference on citriculture. Chiang Mai, Thailand, 1990. 48. Brown (1972), Plant production and protection paper. Rome, 1972. 49. FAO, Yearbook- Production. Vol. 47, 1993. Rome, 1994. 50. FAO, Land evaluation For agricultural development. Soil Bulletin 64. FAO-ROME, 1998. 51.Hans. G. P Jansen (1991), Prospect for Horticultural Expot of Developing Courtriesin Asia quality, competiveness and the Environent, AVRDC, Taipei, 1991. 52. Hoey. M (1990), Land use related problem and development strategies for strabl, Agricultural Systems for the highland Agricultural and social development project, p 51. IBSRAM. Vol,2.N0,1, 1991. 53. Iwagaki. I (1994), Land and Natural conditions Horticulture in Japan, Askura Puplishing Co. Lid. Tpkio. 1994. 54. Menzel C. M (1985), Propagation of Lychee:A review, Scientina horticulturae, 25/1985 (31- 48). Amsterdam, the Nertherlands. 55. Menzel C. M (1996), Choose the best ß Lychee production, Queensland Fruit and vegetabe news, 30/10/1996. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp………..83 83 56. Menzel C. M and simpson D. R, Technical Feature Cincturing Lychee, Queensland Fruit and vegetable news, 19/8/1997. 57. Robert S. Pindyck, Daniel L. Rubingeld (1999), The Agricultural systems of the world. 58. Sara J. L, Jonce (1993), Gentic improvement of bananas for Resistance to Diseases and Pests: Pathogen - Related Constraints, Fruits Vol 48, N0 1/1993. 59. Singh R. B (1993), Reserch and Development of Fruits in the Asia- Pacific gerio, RAPA- FAO, Bangkok, 1993. 60. Wong Kai Choo (1993), Collection and evaluation of unsused Tropical and sud-Tropical Fruits tree Genetic Fruits tree Genetic in Malaysia. International symposium 12…Abstracts XXIV th Inter, Hort, Congress, Kyoto Japan 21- 27 Aug 1994. Phô lôc Mét sè h×nh ¶nh c©y ¨n qu¶ ë NghÜa §µn Cam s«ng Con trång ë N«ng tr−êng 19-5 Cam S«ng Con – kinh doanh n¨m thø n¨m Cam X· §oµi – Kinh doanh n¨m thø t− Cam Valencia Vườn quýt PQ1 của Trung tâm nghiên cứu cây ăn quả và cây công nghiệp Phủ Quỳ (Năm 2008) ._.