Nghiên cứu đánh giá hiện trạng các hợp chất ô nhiễm hữu cơ bền (POPs) phát thải ở các ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật tại khu vực TPHCM - Đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp
Tài liệu Nghiên cứu đánh giá hiện trạng các hợp chất ô nhiễm hữu cơ bền (POPs) phát thải ở các ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật tại khu vực TPHCM - Đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp: ... Ebook Nghiên cứu đánh giá hiện trạng các hợp chất ô nhiễm hữu cơ bền (POPs) phát thải ở các ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật tại khu vực TPHCM - Đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp
Tóm tắt tài liệu Nghiên cứu đánh giá hiện trạng các hợp chất ô nhiễm hữu cơ bền (POPs) phát thải ở các ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật tại khu vực TPHCM - Đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Chöông 1
MÔÛ ÑAÀU
1.1. GIÔÙI THIEÄU VEÀ ÑEÀ TAØI
Vieät Nam laø moät quoác gia coù neàn saûn xuaát noâng nghieäp laâu ñôøi. Maëc duø trong nhöõng naêm gaàn ñaây theo chuû tröông Coâng nghieäp hoùa – Hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, vieäc phaùt trieån noâng nghieäp khoâng coøn ñoùng vai troø chuû ñaïo, tuy nhieân nhìn ôû möùc ñoä bao quaùt toaøn dieän thì ngaønh saûn xuaát noâng nghieäp vaãn giöõ moät vò trí quan troïng trong cô caáu caùc ngaønh kinh teá, vaø laø moät trong nhöõng nguoàn thu ngoaïi teä lôùn cuûa quoác daân.
Moät trong nhöõng ngaønh chuû löïc phuïc vuï cho phaùt trieån neàn noâng nghieäp nöôùc ta laø ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät. Phaùt trieån saûn xuaát nhaèm taêng löôïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät laø yeáu toá quyeát ñònh soáng coøn cuûa neàn noâng nghieäp nöôùc ta. Chuùng ta khoâng chæ gia taêng saûn löôïng moät caùch oà aït maø coøn caàn phaûi chuù troïng ñeán chaát löôïng cuûa töøng saûn phaåm. Tuy nhieân cho ñeán nay, nöôùc ta vaãn coøn ôû trong tình traïng phaûi nhaäp khaåu caùc nguyeân lieäu vaø hoaït chaát phuïc vuï cho saûn xuaát, chöù chöa theå töï saûn xuaát ra caùc loaïi nguyeân lieäu, hoaït chaát naøy.
Song haønh vôùi söï phaùt trieån veà kinh teá ñoù laø nhöõng tieâu cöïc khoâng traùnh khoûi, ví duï nhö caùc nguoàn oâ nhieãm phaùt sinh töø hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp. Nhöõng nguoàn gaây oâ nhieãm naøy khoâng ít thì nhieàu seõ coù aûnh höôûng ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Vaø moät trong nhöõng nguoàn quan troïng nhaát caàn ñöôïc caûnh baùo laø caùc chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (Persistant Organic Pollutants - POPs). POPs laø moät loaïi chaát thaûi nguy haïi, coù theå phaùt sinh töø raát nhieàu ngaønh coâng nghieäp. Trong ñoù, ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät chính laø moät nguoàn phaùt sinh POPs quan troïng, caàn phaûi coù ñöôïc nhieàu söï quan taâm cuûa caùc chuyeân gia veà moâi tröôøng.
Thaønh phoá Hoà Chí Minh laø moät trong hai trung taâm kinh teá - taøi chính quan troïng cuûa ñaát nöôùc, laïi ñöôïc xem laø vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam. Vì vaäy vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng ôû ñaây thöôøng ñöôïc quan taâm haøng ñaàu. Hieän nay moãi naêm löôïng chaát thaûi höõu cô nguy haïi cuûa Tp.HCM laø khoaûng 10.000 taán/naêm, chuû yeáu töø caùc ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät, caùc ngaønh giaøy da, daàu khí, kim loaïi... trong ñoù ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät chieám soá löôïng lôùn nhaát. Tuy vaäy, Tp.HCM vaãn chöa coù moät chöông trình ñieàu tra quy moâ vaø chi tieát naøo lieân quan ñeán thöïc traïng phaùt thaûi caùc loaïi CTNH cuûa ngaønh coâng nghieäp naøy. Vì vaäy, moät nhu caàu ñöôïc ñaët ra laø taát caû caùc coâng ty cuûa ngaønh naøy caàn coù caùc giaûi phaùp quaûn lyù toát caùc nguoàn phaùt sinh cuõng nhö laø quaûn lyù toát trong vaán ñeà thu gom vaø thaûi boû an toaøn CTNH, ñaëc bieät laø caùc chaát POPs. Vì tính thieát thöïc vaø coù theå öùng duïng trong thöïc teá neân toâi quyeát ñònh choïn ñeà taøi “Nghieân cöùu ñaùnh giaù hieän traïng caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (POPs) phaùt thaûi ôû ngaønh saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät taïi khu vöïc Tp.HCM. Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù phuø hôïp” ñeå nghieân cöùu vaø laøm ñoà aùn toát nghieäp.
1.2. MUÏC ÑÍCH CUÛA ÑEÀ TAØI
Ngaønh saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät laø moät trong nhöõng ngaønh gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán moâi tröôøng xung quanh. Trong quaù trình saûn xuaát, noù tröïc tieáp thaûi ra moâi tröôøng raát nhieàu loaïi chaát thaûi nguy haïi, trong ñoù ñaùng chuù yù nhaát laø caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm POPs.
Trong taát caû caùc loaïi chaát thaûi nguy haïi, caùc hôïp chaát POPs ñöôïc xem laø loaïi chaát thaûi nguy haïi nhaát, ñaëc bieät laø caùc hôïp chaát POPs thuoäc nhoùm hoùa chaát baûo veä thöïc vaät. Tính nguy haïi cuûa caùc hôïp chaát POPs chính laø do tính ñoäc vaø khaû naêng toàn löu cuûa noù trong moâi tröôøng. Taát caû nhöõng hôïp chaát höõu cô naøy voâ cuøng beàn vöõng, toàn taïi laâu daøi trong moâi tröôøng, coù khaû naêng tích luõy sinh hoïc trong noâng saûn, thöïc phaåm vaø trong caùc nguoàn nöôùc gaây ra haøng loaït beänh nguy hieåm ñoái vôùi con ngöôøi. Ñaõ coù raát nhieàu minh chöùng cho raèng POPs coù theå phaùt taùn ñi raát xa, toàn löu vaø tích tuï trong chuoãi thöïc phaåm cuõng nhö trong moâ cuûa teá baøo ñoäng vaät vaø cuõng chính vì theá chuùng ñöôïc xem laø loaïi hoaù chaát ñoäc haïi. Trong theá kyû 20, haøng loaït caùc tai naïn ñaõ ñöôïc ghi nhaän maø nguyeân nhaân cuûa chuùng coù lieân quan tröïc tieáp ñeán vieäc söû duïng, quaûn lyù khoâng hôïp lyù, khoâng ñuùng caùch POPs.
Ñeå giaûm thieåu vaø ngaên chaën nhöõng aûnh höôûng cuõng nhö haäu quaû cuûa POPs ñoái vôùi moâi tröôøng vaø con ngöôøi, caàn giaûm thieåu caùc nguoàn phaùt thaûi POPs vaø ñöa ra caùc bieän phaùp khaùc nhau nhaèm haïn cheá khaû naêng phaùt taùn cuûa noù vaøo moâi tröôøng. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù caàn tìm hieåu roõ veà caùc nguoàn phaùt thaûi POPs, con ñöôøng lan truyeàn cuûa POPs trong moâi tröôøng, aûnh höôûng cuûa noù ñeán moâi tröôøng vaø con ngöôøi laø gì, chuùng ta kieåm soaùt noù ra sao, keá hoaïch giaûm thieåu theá naøo …ñoù laø nhöõng noäi dung seõ trình baøy trong luaän vaên.
Vì vaäy muïc ñích chính cuûa ñoà aùn laø: “Khaùi quaùt veà hieän traïng phaùt sinh vaø toàn tröõ chaát thaûi nguy haïi, ñaëc bieät laø POPs phaùt thaûi töø ngaønh saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät; vaø ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù phuø hôïp cho khu vöïc Tp.HCM”.
1.3. NOÄI DUNG
Vôùi muïc ñích vöøa neâu, ñoà aùn taäp trung vaøo coâng vieäc ñieàu tra, khaùi quaùt hieän traïng caùc nguoàn phaùt sinh, thaûi boû POPs töø ngaønh saûn xuaát TBVTV, nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa POPs ñeán con ngöôøi, moâi tröôøng vaø ñeà xuaát chieán giaûi phaùp khaû thi nhaèm quaûn lyù toát söï phaùt thaûi POPs vaøo moâi tröôøng taïi khu vöïc Tp.HCM. Ñoà aùn bao goàm caùc noäi dung chính sau:
Toång quan veà CTNH vaø chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (POPs).
Hieän traïng ngaønh saûn xuaát TBVTV taïi khu vöïc Tp.HCM.
Nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù hieän traïng phaùt sinh, toàn tröõ POPs töø ngaønh SX TBVTV taïi khu vöïc Tp.HCM.
Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù nhaèm giaûm thieåu khaû naêng phaùt thaûi POPs töø ngaønh SX TBVTV.
1.4. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU
1.4.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñoà aùn laø caùc chaát thaûi nguy haïi phaùt sinh töø ngaønh saûn xuaát thuoác BVTV. Trong ñoù, taäp trung vaøo caùc loaïi POPs thuoäc nhoùm caùc hoùa chaát BVTV ñaõ ñeà caäp ñeán trong coâng öôùc Stockholm, vaø moät soá loaïi thuoác tröø saâu ñoäc haïi khaùc. Xem xeùt möùc ñoä vaø khaû naêng phaùt thaûi cuûa chuùng vaøo moâi tröôøng taïi khu vöïc Tp.HCM vaø ñeà xuaát giaûi phaùp quaûn lyù phuø hôïp nhaát.
1.4.2. Phaïm vi nghieân cöùu
Chæ nghieân cöùu caùc POPs phaùt sinh töø ngaønh coâng nghieäp SX TBVTV.
Ñòa baøn nghieân cöùu chính laø khu vöïc Tp.HCM, tuy nhieân ñoái vôùi moät soá caùc vaán ñeà khaùc lieân quan ñeán chuû ñeà nghieân cöùu thì coù ñeà caäp ñeán hieän traïng cuûa caû nöôùc ta.
1.5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
Vieäc thu thaäp caùc soá lieäu caàn thieát vaø moät soá taøi lieäu cuûa ngaønh SX TBVTV ñöôïc thöïc hieän baèng phöông thöùc sau: toång hôïp töø caùc baùo caùo khoa hoïc, saùch tham khaûo vaø maïng internet.
Tìm hieåu quy trình saûn xuaát cuûa ngaønh SX TBVTV vaø hieän traïng quaûn lyù CTNH cuûa caùc nhaø maùy baèng caùch khaûo saùt tröïc tieáp, phoûng vaán ñoái vôùi moät soá coâng ty tieâu bieåu treân ñòa baøn Tp.HCM.
Töø nhöõng keát quaû treân tieán haønh phaân tích, choïn loïc roài toång hôïp moät caùch coù loâgic, coù heä thoáng phuø hôïp vôùi muïc tieâu vaø noäi dung ñeà ra.
Beân caïnh ñoù, trong suoát quaù trình laøm toâi cuõng ñaõ coù tham khaûo caùc yù kieán cuûa caùc chuyeân gia trong lónh vöïc quaûn lyù CTNH.
Chöông 2
TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI VAØ CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN
2.1. TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI
2.1.1. Ñònh nghóa chaát thaûi nguy haïi
Theo Ñieàu 3 - Luaät baûo veä moâi tröôøng naêm 2005, chaát thaûi nguy haïi ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
“Chaát thaûi nguy haïi laø chaát thaûi chöùa yeáu toá ñoäc haïi, phoùng xaï, deã chaùy, deã noå, deã aên moøn, deã laây nhieãm, gaây ngoä ñoäc hoaëc ñaëc tính nguy haïi khaùc”.
2.1.2. Nguoàn goác phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi
CTNH phaùt sinh raát nhieàu töø caùc hoaït ñoäng soáng. Tuy nhieân, coù 4 nguoàn phaùt sinh CTNH chính nhö sau:
Töø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp (ví duï trong ngaønh coâng nghieäp xi maï söû duïng xyanit, saûn xuaát thuoác tröø saâu söû duïng dung moâi laø toluen hay xylen…).
Töø hoaït ñoäng noâng nghieäp (ví duï söû duïng caùc loaïi TBVTV ñoäc haïi…).
Thöông maïi (quaù trình nhaäp – xuaát caùc haøng ñoäc haïi khoâng ñaït yeâu caàu cho saûn xuaát hay haøng quaù haïn söû duïng…).
Töø vieäc tieâu duøng trong daân duïng (ví duï vieäc söû duïng pin, hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc ôû caùc phoøng thí nghieäm, söû duïng daàu nhôùt boâi trôn …).
Trong caùc nguoàn neâu treân thì hoaït ñoäng coâng nghieäp laø nguoàn phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi lôùn nhaát vaø phuï thuoäc raát nhieàu vaøo loaïi ngaønh coâng nghieäp. Ñaây cuõng chính laø nguoàn phaùt thaûi mang tính thöôøng xuyeân vaø oån ñònh nhaát. Caùc nguoàn phaùt thaûi töø daân duïng khoâng nhieàu, coøn caùc nguoàn phaùt thaûi töø noâng nghieäp thì mang tính chaát phaùt taùn roäng vaø raát khoù kieåm soaùt.
2.1.3. Phaân loaïi chaát thaûi nguy haïi
Theo quyeát ñònh soá 23/2006/QÑ-BTNMT, chaát thaûi nguy haïi ñöôïc phaân loaïi döïa treân ba nguyeân taéc sau:
Phaân loaïi döïa vaøo ñònh nghóa (döïa treân 4 ñaëc tính).
Phaân loaïi döïa vaøo tính chaát cuûa CTNH.
Phaân loaïi döïa vaøo caùc nhoùm nguoàn hoaëc doøng thaûi CTNH chính.
Phaân loaïi theo ñònh nghóa (ñaëc tính)
Döïa theo ñònh nghóa, CTNH ñöôïc chia thaønh 4 loaïi nhö sau:
Chaát thaûi coù tính chaùy noå (ignitability)
Moät chaát thaûi ñöôïc xem laø chaát thaûi nguy haïi theå hieän tính deã chaùy neáu maãu ñaïi dieän cuûa chaát thaûi ñoù coù nhöõng tính chaát nhö sau:
Laø chaát loûng hay dung dòch chöùa löôïng alcolhol < 24% (theo theå tích) hay coù ñieåm chôùp chaùy nhoû hôn 600C (140oF).
Laø chaát thaûi (loûng hoaëc khoâng phaûi chaág loûng) coù khaû naêng gaây chaùy ôû ñieàu kieän tieâu chuaån veà nhieät ñoä vaø aùp suaát (00C, 1 atm).
Laø khí neùn, laø chaát oxy hoaù.
Caùc chaát coù tính chaùy noå, theo EPA, ñöôïc phaân loaïi laø CTNH soá D001.
Hình 1. Bieån baùo CTNH
coù tính chaùy - noå
Hình 2. Bieån baùo CTNH
coù tính aên moøn
Chaát thaûi coù tính aên moøn (erode)
pH laø thoâng soá thoâng duïng duøng ñeå ñaùnh giaù tính aên moøn cuûa chaát thaûi, tuy nhieân thoâng soá veà tính aên moøn cuûa chaát thaûi coøn döïa vaøo toác ñoä aên moøn theùp ñeå xaùc ñònh chaát thaûi coù nguy haïi hay khoâng. Nhìn chung moät chaát thaûi ñöôïc coi laø CTNH coù tính aên moøn khi maãu ñaïi dieän theå hieän moät trong caùc tính chaát sau :
Laø chaát thaûi daïng loûng coù pH 12,5.
Laø chaát loûng coù khaû naêng aên moøn theùp vôùi toác ñoä aên moøn > 0,25 inch/naêm (6,35mm/naêm) ôû nhieät ñoä thí nghieäm laø 550C (140oF).
Nhöõng chaát aên moøn ñöôïc phaân loaïi laø CTNH soá D002.
Chaát thaûi coù tính phaûn öùng (reactivity)
Chaát thaûi ñöôïc coi laø nguy haïi vaø coù tính phaûn öùng khi maãu ñaïi dieän chaát thaûi naøy theå hieän moät tính chaát baát kyø trong caùc tính chaát sau:
Laø nhöõng chaát khoâng beàn, phaûn öùng maõnh lieät vôùi khoâng khí vaø nöôùc, hoaëc hình thaønh hoãn hôïp coù khaû naêng gaây noå vôùi nöôùc.
Laø nhöõng chaát thaûi phaùt taùn hôi ñoäc maø khi hoøa troän vaøo nöôùc vaø nhöõng vaät lieäu khaùc coù khaû naêng gaây noå.
Chaát thaûi coù tính phaûn öùng ñöôïc phaân loaïi laø CTNH soá D003.
Hình 4. Bieån baùo CTNH
coù tính ñoäc haïi
Hình 3. Bieån baùo CTNH
coù tính oxi hoùa
Chaát thaûi coù tính ñoäc haïi
Coù khaû naêng gaây ñoäc vôùi moät löôïng raát nhoû. Ñoä ñoäc ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp phaân tích trong phoøng thí nghieäm vaø thöôøng coù giaù trò baèng 100 laàn giaù trò cuûa noàng ñoä cho pheùp ñoái vôùi nöôùc uoáng.
Phaân loaïi döïa vaøo tính chaát cuûa CTNH
Döïa vaøo tính chaát CTNH ñöôïc phaân thaønh 7 nhoùm sau:
Baûng 1: Phaân loaïi CTNH döïa vaøo tính chaát
STT
Tính chaát nguy haïi
Kyù hieäu
Moâ taû
1
Deã noå
N
Caùc chaát thaûi ôû theå raén hoaëc theå loûng maø baûn thaân chuùng coù theå noå do keát quaû cuûa chuùng phaûn öùng hoaù hoïc taïo ra caùc loaïi khí ôû nhieät ñoä, aùp suaát vaø toác ñoä gaây thieät haïi cho moâi tröôøng xung quanh.
2
Deã chaùy
C
Chaát loûng deã chaùy: laø caùc chaát thaûi ôû daïng loûng, hoãn hôïp chaát loûng hoaëc chaát loûng chöùa chaát raén hoaø tan hoaëc lô löõng, coù nhieät ñoä baét chaùy thaáp theo caùc tieâu chuaån hieän haønh.
Chaát thaûi raén deã chaùy: laø caùc chaát thaûi raén coù khaû naêng töï boác chaùy hoaëc phaùt löûa do bò ma saùt trong caùc ñieàu kieän vaän chuyeån.
Chaát thaûi coù khaû naêng töï boác chaùy: laø chaát thaûi raén/loûng coù theå töï noùng leân trong ñieàu kieän vaän chuyeån bình thöôøng, hoaëc töï noùng leân do tieáp xuùc vôùi khoâng khí vaø coù khaû naêng töï boác chaùy.
Chaát thaûi taïo ra khí deã chaùy: laø caùc chaát thaûi khi tieáp xuùc vôùi nöôùc coù khaû naêng töï chaùy hoaëc taïo ra löôïng khí deã chaùy nguy hieåm.
3
Oxy hoaù
OH
Caùc chaát thaûi coù khaû naêng nhanh choùng thöïc hieän phaûn öùng oxy hoaù toaû nhieät maïnh khi tieáp xuùc vôùi caùc chaát khaùc coù theå gaây ra hoaëc goùp phaàn ñoát chaùy caùc chaát ñoù.
4
AÊn moøn
AM
Caùc chaát thaûi, thoâng qua phaûn öùng hoaù hoïc, seõ gaây toån thöông nghieâm troïng caùc moâ soáng khi tieáp xuùc, hoaëc trong tröôøng hôïp roø ræ seõ phaù huyû caùc loaïi vaät lieäu, haøng hoaù vaø phöông tieän vaän chuyeån. Thoâng thöôøng ñoù laø caùc chaát hoaëc hoãn hôïp caùc chaát coù tính axit maïnh (pH nhoû hôn hoaëc baèng 2) hoaëc kieàm maïnh (pH lôùn hôn hoaëc baèng 12.5).
5
Coù ñoäc tính
Ñ
Ñoäc tính caáp: caùc chaát thaûi coù theå gaây töû vong, toån thöông nghieâm troïng hoaëc coù haïi cho söùc khoeû qua ñöôøng aên uoáng, hoâ haáp hoaëc qua da.
Ñoäc tính töø töø hoaëc maõn tính: caùc chaát thaûi coù theå gaây ra caùc aûnh höôûng töø töø hoaëc maõn tính, keå caû gaây ung thö, do aên phaûi, hít thôû phaûi hoaëc ngaám qua da.
Sinh khí ñoäc: caùc chaát thaûi chöùa caùc thaønh phaàn maø khi tieáp xuùc vôùi khoâng khí hoaëc vôùi nöôùc seõ giaûi phoùng ra khí ñoäc, gaây nguy hieåm ñoái vôùi ngöôøi vaø sinh vaät.
6
Coù ñoäc tính sinh thaùi
ÑS
Caùc chaát thaûi coù theå gaây ra caùc taùc haïi nhanh choùng hoaëc töø töø ñoái vôùi moâi tröôøng thoâng qua tích luyõ sinh hoïc vaø/hoaëc gaây taùc haïi ñeán caùc heä sinh vaät.
7
Deã laây nhieãm
LN
Caùc chaát thaûi coù chöùa vi sinh vaät hoaëc ñoä ñoäc toá gaây beänh cho ngöôøi vaø ñoäng vaät.
(Nguoàn:
c) Phaân loaïi döïa vaøo caùc nhoùm nguoàn hoaëc doøng thaûi CTNH chính
Döïa vaøo caùc nhoùm nguoàn hoaëc doøng thaûi chính, CTNH ñöôïc chia thaønh 19 nhoùm sau:
Chaát thaûi töø ngaønh tham doø, khai thaùc, cheá bieán khoaùng saûn, daàu khí vaø than.
Chaát thaûi töø ngaønh saûn xuaát hoaù chaát voâ cô.
Chaát thaûi töø ngaønh saûn xuaát hoaù chaát höõu cô.
Chaát thaûi töø ngaønh nhieät ñieän vaø caùc quaù trình nhieät khaùc.
Chaát thaûi töø ngaønh luyeän kim.
Chaát thaûi töø ngaønh saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng vaø thuyû tinh.
Chaát thaûi töø quaù trình xöû lyù, che phuû beà maët, taïo hình kim loaïi vaø caùc vaät lieäu khaùc.
Chaát thaûi töø quaù trình saûn xuaát, ñieàu cheá, cung öùng, söû duïng caùc saûn phaåm che phuû (sôn, veùc ni, men thuyû tinh), chaát keát dính, chaát bòt kín vaø möïc in.
Chaát thaûi töø ngaønh cheá bieán goã, saûn xuaát caùc saûn phaåm goã, giaáy vaø boät giaáy.
Chaát thaûi töø ngaønh cheá bieán da, loâng vaø deät nhuoäm.
Chaát thaûi xaây döïng vaø phaù dôõ (keå caû ñaát ñaøo töø caùc khu vöïc bò oâ nhieãm).
Chaát thaûi töø caùc cô sôõ taùi cheá , xöû lyù, tieâu huyû chaát thaûi, xöû lyù nöôùc caáp sinh hoaït vaø coâng nghieäp.
Chaát thaûi töø ngaønh y teá vaø thuù y (tröø chaát thaûi sinh hoaït töø ngaønh naøy).
Chaát thaûi töø ngaønh noâng nghieäp, laâm nghieäp vaø thuyû saûn.
Thieát bò, phöông tieän giao thoâng vaän taûi ñaõ heát haïn söû duïng vaø chaát thaûi töø hoaït ñoäng phaù dôõ, baûo döôõng thieát bò, phöông tieän giao thoâng vaän taûi.
Chaát thaûi hoä gia ñình vaø chaát thaûi sinh hoaït töø caùc nguoàn khaùc.
Daàu thaûi, chaát thaûi töø nhieân lieäu loûng, chaát thaûi dung moâi höõu cô, chaát laïnh vaø chaát ñaåy (propellant).
Caùc loaïi chaát thaûi bao bì, chaát haáp thu, gieû lau, vaät lieäu loïc vaø vaûi baûo veä.
Caùc loaïi chaát thaûi khaùc.
2.1.4. AÛnh höôûng cuûa chaát thaûi nguy haïi ñoái vôùi sinh vaät
CTNH noùi chung khi tieáp xuùc vôùi cô theå soáng seõ gaây taùc ñoäng ñeán caùc cô quan nhaïy caûm cuûa con ngöôøi hoaëc sinh vaät ôû noàng ñoä ñuû cao vaø thôøi gian ñuû laâu. Söï toån thöông cuûa sinh vaät phuï thuoäc vaøo tính chaát lyù hoùa cuûa chaát thaûi vaø tình traïng söùc khoûe cuõng nhö söï phaùt trieån cuûa cô theå sinh vaät.
AÛnh höôûng cuûa CTNH ñoái vôùi cô theå soáng thöôøng thoâng qua moät soá quaù trình ñoäng hoïc nhö haáp phuï, phaân boá, trao ñoåi chaát, tích luõy vaø baøi tieát. Nhöõng taùc nhaân ñoäc haïi thöôøng khoâng theå hieän tính ñoäc haïi treân beà maët cuûa cô theå soáng. Thay vaøo ñoù chuùng seõ tieáp dieãn thoâng qua moät chuoãi caùc tieáp xuùc vaø con ñöôøng trao ñoåi chaát. Baèng nhöõng con ñöôøng naøy CTNH vaø caùc saûn phaåm chuyeån hoùa cuûa chuùng seõ ñi ñeán caùc phaân töû tieáp nhaän vaø tích tuï vôùi noàng ñoä ñuû cao.
Khi moät sinh vaät tieáp xuùc vôùi CTNH noù seõ haáp thuï vaøo cô theå sinh vaät ñoù baèng 3 con ñöôøng: mieäng, da vaø hoâ haáp. Ví duï: uoáng nöôùc bò nhieãm daàu, hít thôû khoâng khí coù chöùa CO hay maëc ñoà coù dính thuoác tröø saâu. Khi vaøo beân trong cô theå, chaát thaûi nguy haïi seõ ñöôïc haáp thuï vaøo maùu vaø phaân boá khaép cô theå.
Trong moät soá tröôøng hôïp chaát ñoäc seõ ñöôïc phaân giaûi baèng caùc cô cheá sinh hoùa nhö: oxy hoùa bôûi caùc enzym, khöû caùc ankyl vaø caùc phaûn öùng thuûy phaân. Keát quaû cuûa caùc phaûn öùng naøy laø hình thaønh nhieàu hôïp chaát hoøa tan trong nöôùc, caùc hôïp chaát naøy coù theå seõ ñöôïc baøi tieát nhanh hôn ra khoûi cô theå thoâng qua heä baøi tieát.
Tuy nhieân caùc phaûn öùng trao ñoåi chaát cuõng coù theå chuyeån hoùa caùc hôïp chaát cuûa chaát thaûi nguy haïi thaønh caùc saûn phaåm ñoäc haïi hôn. Phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm vaø tính chaát cuûa chaát thaûi maø noù hoaëc saûn phaåm cuûa noù seõ lieân keát vôùi caùc phaàn töû tieáp nhaän: protein, lipid treân beà maët maøng teá baøo, axit nucleic hoaëc caùc phaân töû sinh hoïc khaùc. Söï töông taùc giöõa caùc phaân töû tieáp nhaän seõ taïo ra caùc cô cheá ñoäc haïi cho cô theå.
2.2.TOÅNG QUAN VEÀ CAÙC HÔÏP CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN
2.2.1. Khaùi nieäm veà hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn
Chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (Persistant Organic Pollutions - POPs) laø nhöõng hôïp chaát hoùa hoïc coù nguoàn goác töø Cacbon, saûn sinh ra do caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp cuûa con ngöôøi. POPs beàn vöõng trong moâi tröôøng, coù khaû naêng tích tuï sinh hoïc qua chuoãi thöùc aên, löu tröõ trong thôøi gian daøi, coù khaû naêng phaùt taùn xa töø caùc nguoàn phaùt thaûi vaø taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø heä sinh thaùi.
Theo coâng öôùc Stockholm, POPs goàm 12 hoaù chaát coù tính ñoäc haïi, toàn taïi beàn vöõng trong moâi tröôøng, phaùt taùn roäng vaø tích luõy trong heä sinh thaùi, gaây haïi cho söùc khoeû con ngöôøi. Möôøi hai loaïi hoaù chaát xeáp vaøo nhoùm POPs cuï theå laø:
1. PCBs: laø moät loaïi hoaù chaát coâng nghieäp söû duïng trong nhöõng doøng chaát loûng trao ñoåi nhieät, chaát phuï gia cho ngaønh saûn xuaát sôn, giaáy khoâng chöùa cacbon, nhöïa vaø nhieàu öùng duïng coâng nghieäp khaùc. Noù ñöôïc xem laø moät saûn phaåm phuï sinh ra trong quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp. Noù ñaõ bò caám saûn xuaát vaø raát haïn cheá trong möùc ñoä söû duïng.
2. Caùc hôïp chaát cuûa Dioxin: laø saûn phaåm phuï trong caùc hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp, bò caám söû duïng.
3. Caùc hôïp chaát cuûa Furan: laø saûn phaåm phuï cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp, ñaõ caám söû duïng.
4. DDT: laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu duøng ñeå dieät coân truøng, baûo veä muøa maøng trong noâng nghieäp, ñaõ bò caám söû duïng nhöng ñeán nay noù vaãn toàn löu.
5. Toxaphene: laø moät loaïi thuoác tröø saâu, duøng ñeå dieät coân truøng treân caây boâng vaûi, caây luùa, caây aên traùi, caùc loaïi ñaäu vaø rau quaû, thaäm chí coù theå dieät boï cheùt, coân truøng ôû caùc chuoàng traïi. Noù ñaõ bò caám söû duïng roäng raõi.
6. Aldrin (Aldrex, Aldrite...): laø moät loaïi thuoác tröø saâu, ñöôïc duøng ñeå dieät coân truøng trong ñaát baûo veä muøa maøng, bò caám söû duïng roäng raõi.
7. Dieldrin (Dieldrex, Dieldrite, Octalox…): laø moät loaïi thuoác tröø saâu, duøng ñeå kieåm soaùt coân truøng vaø caùc taùc nhaân gaây beänh. Raát haïn haïn cheá söû duïng.
8. Eldrin (Hexadrin…): laø loaïi thuoác tröø saâu, söû duïng trong caùc vuï muøa vaø kieåm soaùt loaøi ñoäng vaät gaëm nhaám, bò caám söû duïng roäng raõi.
9. Heptachlor (Drimex, Heptamul, Heptox…): laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu duøng ñeå dieät coân truøng vaø ñieät moái, bò caám söû duïng roäng raõi.
10. Mirex: laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu caám söû duïng roäng raõi.
11. Hexachlorobenzen (HCB): thuoäc nhoùm thuoác tröø saâu vaø caùc saûn phaåm phuï phaùt thaûi trong coâng nghieäp khi saûn xuaát nhöïa, bò caám söû duïng roäng raõi.
12. Chlordane (Chlorotox, Octachlor, Pentichlor...): naèm trong danh saùch thuoác tröø saâu bò caám söû duïng roäng raõi. Noù ñöôïc söû duïng nhö moät loaïi hoaù chaát ñeå dieät coân truøng vaø moái.
2.2.2. Nguồn gốc phát sinh caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn
Caùc hôïp chaát POPs xuaát phaùt töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, coù theå keå ñeán nhö:
Caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp, kho löu tröõ thuoác tröø saâu (ñaëc bieät laø caùc loaïi thuoác tröø saâu trong nhoùm POPs heát haïn söû duïng) vaø moät soá loaïi thuoác tröø saâu ñang söû duïng.
Kho chöùa PCBs ôû caùc khu coâng nghieäp, daàu thaûi, hoaù chaát trong ngaønh coâng nghieäp giaáy, trong thöïc phaåm, caùc thieát bò cuûa ngaønh ñieän (ñeøn huyønh quang, tuï ñieän, daàu bieán theá), caùc chaát phuï gia trong ngaønh coâng nghieäp sôn, myõ phaåm, chaát deûo, chaát laøm taêng ñoä deûo cuûa caùc saûn phaåm coâng nghieäp.
Daàu môõ trong caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp vaø sinh hoaït, hoaït ñoäng khai thaùc daàu, chaát thaûi cuûa ngaønh coâng nghieäp loïc daàu.
Caùc quaù trình ñoát chaùy hôû, baõi raùc, nguoàn ñoát chaát thaûi töø khu daân cö, chaát ñoäc hoaù hoïc (Dioxin) thaûi vaøo MT trong chieán tranh ôû mieàn Nam Vieät Nam.
Khí thaûi töø caùc hoaït ñoäng giao thoâng vaän taûi vaø moät soá ngaønh coâng nghieäp.
Caùc nhaø maùy saûn xuaát hoaù chaát.
Chaát oâ nhieãm trong chuoãi thöùc aên.
Loø ñoát chaát thaûi.
Phoøng thí nghieäm nghieân cöùu.
Do hoaït ñoäng cuûa nuùi löûa, chaùy röøng.
Loø hôi CN vaø caùc hoaït ñoäng ñoát nhieân lieäu hoùa thaïch.
Hoaït ñoäng khai thaùc daàu, raùc thaûi cuûa ngaønh CN loïc daàu.
2.2.3. Phân loại caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn
Hieän taïi coù nhieàu caùch phaân loaïi POPs. Döïa treân con ñöôøng POPs ñi vaøo moâi tröôøng laø moät trong nhöõng caùch phaân loaïi POPs, tuy nhieân caùch phaân loaïi naøy khoâng phaûi laø duy nhaát. Treân cô sôû caên cöù vaøo con ñöôøng POPs ñi vaøo moâi tröôøng, coù theå phaân chia POPs thaønh ba loaïi nhö sau:
Nhoùm 1- Caùc hoaù chaát baûo veä thöïc vaät
Hoaù chaát baûo veä thöïc vaät coù theå hieåu moät caùch ñôn giaûn laø nhöõng hoaù chaát duøng ñeå dieät tröø nhöõng loaøi coù haïi vaø cuõng vì theá chuùng ñi vaøo moâi tröôøng, coù aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng, ñeán nhöõng ñoái töôïng tieáp xuùc tröïc hoaëc giaùn tieáp. TBVTV laø loaïi hoaù chaát baûo veä caây troàng hoaëc nhöõng saûn phaåm baûo veä muøa maøng, laø nhöõng chaát ñöôïc taïo ra ñeå choáng laïi vaø tieâu dieät loaøi gaây haïi hoaëc caùc vaät mang maàm beänh virut hoaëc vi khuaån. Chuùng cuõng goàm caùc chaát ñeå ñaáu tranh vôùi caùc loaïi soáng caïnh tranh vôùi caây troàng cuõng nhö naám beänh caây. Thuaät ngöõ hoaù chaát baûo veä thöïc vaät thöôøng coù nghóa laø caùc chaát toång hôïp goàm nhieàu loaïi vaø ñöôïc aùp duïng cho nhöõng muïc ñích cuï theå trong noâng nghieäp.
Khi phaân loaïi theo chöùc naêng vaø tính chaát hoaù hoïc, TBVTV coù theå ñöôïc phaân thaønh raát nhieàu loaïi khaùc nhau. Tuy vaäy xeùt treân quan ñieåm khaùi nieäm veà caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn theo coâng öôùc Stockholm thì nhoùm naøy chæ bao goàm 9 hoùa chaát nhö danh saùch trình baøy taïi muïc 2.2.1 (ngoaïi tröø 3 chaát ñaàu laø PCB, Dioxin vaø Furan).
Nhoùm 2 – Caùc hoùa chaát söû duïng trong coâng nghieäp
POPs phaùt taùn vaøo moâi tröôøng phoå bieán vaø ñöôïc chuù yù nhieàu nhaát trong nhoùm 2 laø caùc hoaù chaát trong daàu nhôùt vaø caùc loaïi hoaù chaát söû duïng cho caùc quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp hoaëc nhöõng saûn phaåm cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp, ñieån hình laø PCBs. PCBs ñöôïc söû duïng trong caùc ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp treân 50 naêm nay do coù tính caùch nhieät cao vaø khoâng chaùy vaø öùng duïng chuû yeáu trong caùc ngaønh coâng nghieäp ñieän (maùy bieán theá, acquy, boùng ñeøn huyønh quang, daàu chòu nhieät, daàu bieán theá) chaát laøm maùt trong truyeàn nhieät, trong caùc dung moâi cheá taïo möïc in, ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát sôn… Ñaëc bieät hôn, PCBs ñöôïc hình thaønh trong quaù trình saûn xuaát cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp, ñoâi luùc noù laø saûn phaåm phuï khoâng mong muoán cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp vaø caùc quaù trình thieâu ñoát, nguoàn naøy cuõng laø moät trong nhöõng nguoàn saûn sinh ra Dioxin.
Khi phaân loaïi PCBs theo phaïm vi öùng duïng, noù ñöôïc phaân thaønh ba loaïi sau:
Caùc öùng duïng cuûa PCBs trong caùc duïng cuï kín.
Caùc öùng duïng cuûa PCBs trong caùc duïng cuï kín töøng phaàn.
Caùc öùng duïng cuûa PCBs trong caùc duïng cuï hôû.
Nhoùm 3 – Caùc saûn phaåm phuï khoâng mong muoán phaùt sinh ra töø quaù trình ñoát chaùy
Caùch phaân loaïi trong nhoùm 3 laø döïa vaøo nhöõng saûn phaåm phuï cuûa nhieàu quaù trình saûn xuaát khaùc nhau hoaëc quaù trình ñoát chaùy. Nguoàn phaùt sinh Dioxin chuû yeáu laø töø caùc nhaø maùy saûn xuaát hoaù chaát, caùc quaù trình ñoát caùc saûn phaåm chaùy coù chöùa Clo, caùc quaù trình taåy traéng boät giaáy, caùc chaát oâ nhieãm tích tuï trong chuoãi thöùc aên, trong caùc phoøng thí nghieäm nghieân cöùu veà chaát thaûi nguy haïi vaø trong caùc loø ñoát chaát thaûi, cuï theå nhö Hexachlorobenzene (HCB), Polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs), Dioxins vaø Furans. Trong moät phaïm vi giôùi haïn, nhöõng hoãn hôïp naøy coù theå ñöôïc hình thaønh do quaù trình töï nhieân nhöng theo thôøi gian chuùng seõ maát daàn ñi tính beàn vöõng trong moâi tröôøng. Söï nguy hieåm cuûa nhoùm POPs naøy laø sau khi ñaõ giaûi phoùng vaøo moâi tröôøng chuùng tích tuï laïi vaø sau ñoù khueách ñaïi trong chuoãi thöïc phaåm, trong moâ môõ. Maëc duø Dioxin khoâng laøm phaù vôõ AND nhöng chuùng seõ hoaït hoaù AND ñaõ bò suy thoaùi bôûi nhöõng chaát khaùc neân gaây nhieàu beänh hieåm ngheøo cho con ngöôøi, coù theå thaáy nhieàu nhaát laø beänh ung thö, laøm hoûng chöùc naêng heä thaàn kinh phoâi thai vaø gaây quaùi thai.
2.2.4.Tính chaát cuûa caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn
a) Tính chaát vaät lyù: Caùc chaát POPs coù boán tính chaát vaät lyù chung nhö sau:
Trong thaønh phaàn coù chöùa nhoùm Halogen.
Tan nhieàu trong môõ, ít tan trong nöôùc.
Beàn vôùi nhieät, aùnh saùng vaø caùc quaù trình phaân huyû hoaù hoïc, sinh hoïc.
Deã bay hôi, khaû naêng phaùt taùn xa.
b) Tính chaát hoaù hoïc
POPs laø nhöõng hôïp chaát höõu cô beàn, trong coâng thöùc phaân töû coù chöùa halogen, laø nhöõng hôïp chaát hydrocacbon thôm coù nhieàu ñoàng phaân, vaø laø nhoùm hôïp chaát höõu cô ñoäc nhaát trong hoaù chaát höõu cô ñoäc haïi maø con ngöôøi bieát ñeán. Chuùng raát beàn ôû ñieàu kieän nhieät ñoä thöôøng, beàn vôùi taùc ñoäng cuûa aùnh saùng vaø coù khaû naêng bò phaân huyû trong moâi tröôøng axit, kieàm.
2.3. CON ÑÖÔØNG VAÄN CHUYEÅN VAØ AÛÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙC HÔÏP CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG VAØ CON NGÖÔØI
2.3.1. Con ñöôøng vaän chuyeån cuûa caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn trong cô theå ngöôøi vaø moâi tröôøng
a) Con ñöôøng vaän chuyeån cuûa POPs trong cô theå ngöôøi
POPs ñi vaøo cô theå ngöôøi qua nhieàu con ñöôøng khaùc nhau, qua da, qua heä tieâu hoaù, qua ñöôøng hoâ haáp vaø xuyeân qua lôùp maøng teá baøo baûo veä cô theå. Toác ñoä khueách taùn phuï thuoäc vaøo tính chaát hoaù, lyù cuûa hoaù chaát oâ nhieãm ñieån hình nhö ñoä tan trong nöôùc, tính thaân môõ, pH, thaønh phaàn cuûa chuoãi thöïc phaåm, khaû naêng lieân keát protein, thôøi ñieåm chaát ñoäc tieáp xuùc vaø khaû naêng tieáp nhaän cuûa cô theå. Ñoä tan phuï thuoäc vaøo tính phaân cöïc cuûa hôïp chaát. Caùc chaát coù ñoä phaân cöïc cao thì deã tan trong nöôùc vaø caùc chaát coù ñoä phaân cöïc thaáp hoaëc khoâng phaân cöïc thì deã tan trong môõ (nhö caùc hôïp chaát Clo höõu cô).
b) Con ñöôøng vaän chuyeån POPs trong moâi tröôøng
Caùc chaát POPs xuaát phaùt töø nguoàn phaùt sinh ñi vaøo moâi tröôøng qua quaù trình daãn truyeàn, vaän chuyeån vaø bieán ñoåi raát phöùc taïp, minh hoaï qua hình veõ:
Nguoàn oâ nhieãm
Di chuyeån
Thaønh phaàn höõu sinh
Taùc nhaân
oâ nhieãm
Thaønh phaàn voâ sinh
Taùc ñoäng sinh hoïc cuûa chaát oâ nhieãm
Bieán ñoåi vaø taùc ñoäng cuûa chaát oâ nhieãm trong heä sinh thaùi
Taùc ñoäng vaät lyù cuûa chaát oâ nhieãm
Suy giaûm
Heä sinh thaùi
Taùc ñoäng moâi tröôøng
Hình 5. Söï bieán ñoåi vaø taùc ñoäng cuûa POPs trong moâi tröôøng.
2.3.2. Söï haáp thuï, toàn löu, bieán ñoåi vaø chuyeån hoùa caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn trong cô theå ngöôøi vaø moâi tröôøng
Noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm tích luõy trong cô theå phuï thuoäc vaøo löôïng hoaù chaát, thôøi gian tieáp xuùc, thôøi ñieåm tieáp xuùc, khaû naêng haáp thuï, phaân boá, tích luõy, khaû naêng baøi tieát vaø möùc ñoä chuyeån hoaù hoaù sinh trong cô theå, cuï theå nhö sau:
Qua ñöôøng hoâ haáp
Qua da
Qua ñöôøng tieâu hoaù
Phoåi
Pheá nang
Maùu vaø heä thoáng baïch huyeát
Daï daøy ruoät
Gan
Maät
Thaän
Baøng quang
Chaát loûng ngoaøi teá baøo
Löu tröõ trong xöông, môõ vaø caùc cô quan khaùc
Khí thôû ra
Nöôùc tieåu
Phaân
Hình 6. Quaù trình ._.haáp thuï, phaân boá, löu tröõ, vaän chuyeån vaø loaïi boû POPs
trong cô theå ngöôøi.
a) Khaû naêng haáp thuï
Con ngöôøi coù khaû naêng haáp thuï POPs. Khaû naêng haáp thuï laø quaù trình hoaù chaát thaám qua maøng teá baøo vaø xaâm nhaäp vaøo maùu, quaù trình haáp thuï chaát ñoäc thoâng thöôøng qua caùc con ñöôøng hoâ haáp, tieâu hoaù (qua chuoãi thöùc aên) vaø qua da.
b) Söï toàn löu
Söï toàn löu vaø phaân boá cuûa POPs trong cô theå sinh vaät laø quaù trình vaän chuyeån caùc loaïi POPs vaøo cô theå sinh vaät, xaâm nhaäp vaøo maùu roài ñi ñeán caùc cô quan trong cô theå. Trong cô theå sinh vaät, POPs seõ tích luõy laïi trong caùc ô quan cuûa cô theå. Khaû naêng toàn löu naøy phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm hoaù hoïc, caáu truùc phaân töû, tính chaát vaät lyù vaø caáu truùc cuûa cô quan tieáp nhaän maø hieäu öùng gaây ñoäc seõ khaùc nhau. Trong caùc loaïi POPs, caùc hoaù chaát coù tính thaân môõ cao, deã daøng taäp trung trong caùc moâ môõ nhö DDT, PCBs, Chlordane… seõ taäp trung trong caùc moâ môõ. Ñieån hình, sau khi POPs ñi vaøo moâi tröôøng qua vieäc phun thuoác baûo veä thöïc vaät, hoaù chaát bieán maát daàn theo ñoäng hoïc baäc moät qua thôøi gian baùn phaân huyû cuûa thuoác.
Moät chaát caøng toàn löu laâu trong heä sinh thaùi caøng coù nhieàu cô hoäi tích tuï vaøo cô theå sinh vaät vaø ngöôïc laïi, neáu chuùng phaân huyû nhanh seõ khoâng coù ñuû thôøi gian gaây ra hieän töôïng tích tuï sinh hoïc. Caùc chaát oâ nhieãm höõu cô beàn laø daïng chaát oâ nhieãm coù khaû naêng tích luõy sinh hoïc. Ví duï: thôøi gian toàn löu cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät Clo höõu cô ñeå giaûm 75% noàng ñoä ban ñaàu laø 2 – 5naêm, cuûa PCBs töø vaøi naêm ñeán vaøi chuïc naêm.
Baûng 2. Thôøi gian baùn phaân huyû cuûa nhoùm thuoác tröø saâu thuoäc POPs
STT
Loaïi thuoác tröø saâu
Thôøi gian baùn phaân huûy
01
Aldrin
5 – 10 naêm
02
Toxaphene
3thaùng – 12naêm
03
Chlordane
2 – 4naêm
04
DDT
10 – 15naêm
05
Dieldrin
5naêm
06
Endrin
Treân 12naêm
07
HCB
3 – 6naêm
08
Heptachlor
Treân 2 naêm
09
Mirex
Treân 10naêm
(Nguoàn:
c) Quaù trình bieán ñoåi vaø chuyeån hoaù POPs
Daây chuyeàn thöïc phaåm laø con ñöôøng daãn truyeàn chaát dinh löôõng, naêng löôïng ñeán cô theå sinh vaät, ñoàng thôøi cuõng laø con ñöôøng daãn truyeàn hoaù chaát ñeán cô theå, cöù nhö theá trong cô theå sinh vaät toàn taïi trong moâi tröôøng. Vaø neáu moät maét xích naøo ñoù coù nhieãm hoaù chaát, ñaëc bieät laø POPs, thì hoaù chaát naøy seõ ñöôïc chuyeàn sang cho ñoäng vaät khaùc trong daây chuyeàn thöïc phaåm.
Chaát oâ nhieãm
Khöû hoaït hoaù (taêng ñoä phaân cöïc, taêng tính thaân nöôùc)
Hoaït hoaù (giaûm ñoä phaân cöïc, taêng tính
thaân môõ)
Deã baøi tieát
Giaûm tính ñoäc
Buïi saét
Taêng tính ñoäc
Ví duï, trong heä sinh thaùi nöôùc, daây chuyeàn thöïc phaåm baét ñaàu baèng sinh vaät saûn xuaát baäc nhaát. Sinh vaät saûn xuaát baäc nhaát naøy bao goàm caùc loaïi thöïc vaät nhö taûo, beøo, chuùng söû duïng naêng löôïng aùnh saùng maët trôøi vaø caùc chaát dinh döôõng trong nöôùc ñeå toång hôïp caùc chaát voâ cô thaønh toå chöùc soáng. Vaø sinh vaät saûn xuaát naøy laø nguoàn cung caáp naêng löôïng vaø dinh döôõng cho caùc loaøi phieâu sinh ñoäng vaät (sinh vaät tieâu thuï baäc nhaát). Caùc loaøi sinh vaät tieâu thuï baäc nhaát naøy laø nguoàn thöùc aên cho sinh vaät tieâu thuï baäc hai (loaøi aên ñoäng vaät). Sau ñoù, sinh vaät tieâu thuï baäc hai laø nguoàn thöùc aên cho sinh vaät tieâu thuï baäc ba,… cöù lieân tuïc nhö vaäy hoaù chaát seõ toàn löu trong cô theå sinh vaät vaø cuoái cuøng ñoái töôïng chòu aûnh höôûng ñoù laø con ngöôøi, quaù trình naøy goïi laø quaù trình khueách ñaïi sinh hoïc.
Hình 7. Quaù trình chuyeån hoaù vaø ñaøo thaûi POPs cuûa cô theå sinh vaät.
Veà maët lyù thuyeát, moät hoaù chaát khoâng bao giôø ñöôïc hoaøn toaøn ñaøo thaûi ra khoûi cô theå. Treân thöïc teá, moät hoaù chaát ñöôïc coi laø ñaøo thaûi hoaøn toaøn khoûi cô theå khi noù traûi qua chu kyø baùn sinh tuyø thuoäc vaøo lieàu löôïng. Hoaù chaát ñaøo thaûi khoûi huyeát töông cuøng vaän toác vôùi söï ñaøo thaûi noù ra khoûi moâ teá baøo. Toác ñoä ñaøo thaûi moät hoaù chaát tyû leä tröïc tieáp vôùi noàng ñoä cuûa noù trong sinh vaät.
2.3.3. Aûnh höôûng cuûa caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng
a) Aûnh höôûng cuûa caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm thuoác tröø saâu
Haàu heát caùùc hoaù chaát nhoùm thuoác tröø saâu thuoäc POPs ñaõ bò caám söû duïng töø naêm 1970 nhöng noù vaãn coøn ñöôïc söû duïng ôû moät soá nöôùc noâng nghieäp, coù neàn kinh teá chaäm phaùt trieån vaø ñoái töôïng ñöôïc löu yù nhaát phaûi keå ñeán DDT. DDT laø moät saûn phaåm cuûa hidrocacbon thôm maïch voøng, trong ñoù moät soá nguyeân töû hidro ñaõ ñöôïc thay theá baèng nguyeân töû Clo. Do caáu truùc maïch voøng neân chuùng raát beàn vöõng vaø tích luõy trong chuoãi thöùc aên. Döôùi daïng buïi boät hoaëc khí, DDT coù theå ñöôïc haáp thuï qua ñöôøng tieâu hoaù vaø ñöôøng hoâ haáp. ÔÛ daïng dung dòch, DDT haáp thuï qua da. DDT ñöôïc söû duïng baèng caùch phun döôùi daïng söông muø hay buïi vaø tröïc tieáp ñi vaøo ñaát, töø ñaát chuùng di chuyeån vaøo khí quyeån vaø nöôùc roài phaân huûy taïi ñoù. Söï toàn löu cuûa chuùng ño baèng thôøi gian chaát ñoù phaân huûy 95%, thöôøng khoaûng thôøi gian naøy raát laâu, ñoâi khi ñeán 70– 80naêm.
Moät ngöôøi bình thöôøng neáu tieáp xuùc laâu daøi vôùi DDT seõ gaây taùc haïi ñoái vôùi söùc khoûe, cuï theå aûnh höôûng ñeán cô quan sinh saûn cuûa caû nam laãn nöõ, gaây ung thö... Neáu nhieãm ñoäc caáp tính thöôøng do nuoát phaûi DDT caùc trieäu chöùng sau 30 phuùt ñeán 3 giôø laø dò caûm ôû löôõi, moâi vaø maët, roài lan truyeàn ñeán töù chi, nhöùc ñaàu, choùng maët, run, co giaät, lieàu löôïng lôùn hôn seõ gaây noân, oùi vaø cheát.
Con ngöôøi raát nhaïy caûm vôùi moâi tröôøng xung quanh cuõng nhö caùc chaát ñoäc haïi. Hôn nöõa theo caùc nhaø khoa hoïc, heä soá haáp thu naêng löôïng cuûa con ngöôøi thaáp hôn ñoäng vaät, nghóa laø ngöôõng chòu ñoäc cuûa con ngöôøi luoân thaáp hôn. Con ngöôøi chæ coù theå chaáp nhaän ñöôïc moät löôïng nhaát ñònh naøo ñoù goïi laø ngöôõng tôùi haïn, neáu vöôït qua quaù giôùi haïn seõ aûnh höôûng ñeán söùc khoûe.
Khi con ngöôøi nhieãm phaûi moät löôïng thuoác tröø saâu, do moãi loaïi thuoác tröø saâu coù ñoäc tính khaùc nhau, thuoác coù ñoäc tính caøng cao thì chæ caàn moät löôïng nhoû cuõng coù theå gaây ñoäc ñoái vôùi cô theå ngöôøi. Khi chaát ñoäc xaâm nhaäp vaøo cô theå noù phaù huûy nghieâm troïng caùc chöùc naêng cuûa cô theå, thaäm chí coù theå laøm cho cô theå cheát ñi. Nhöõng trieäu chöùng thöôøng gaëp ñöôïc toång quaùt trong baûng sau:
Baûng 3. Taùc ñoäng vaø trieäu chöùng cuûa caùc loaïi thuoác tröø saâu ñoái vôùi con ngöôøi
Chlor höõu cô
Laân höõu cô
Tính ñoäc
. Phaân giaûi chaäm
. Tích luõy trong cô theå
. Hít phaûi hoaëc dính vaøo da
. Phaân huûy nhanh trong moâi tröôøng
. Gaây ñoäc cao cho ngöôøi.
. Hít, nuoát, dính vaøo da hoaëc maét
Taùc ñoäng
. ÖÙùc cheá men ATP cuûa heä thaàn kinh trung öông
.ÖÙc cheá enzym keát hôïp vôùi phosphoryl oxy hoùa
. ÖÙc cheá men Cholin esteraze trong maùu, trong gan, thuï theå tieáp nhaän thaàn kinh
Bieåu hieän
. Kích thích heä thaàn kinh trung öông, hoân meâ
. Co giaät, ñoäng kinh, lieät cô
. Lieàu cao gaây buoàn noân vaø tieâu chaûy.
. Tieáp xuùc laâu daøi gaây toån thöông gan, thaän, xô gan.
. Toaøn thaân meät moûi, boûng da, boûng nieâm maïc, ñau moûi töù chi, ñau ñaàu.
.Ngoä ñoäc sieâu caáp tính: xaûy ra trong vaøi phuùt, cheát neáu hít khoaûng 30phuùt, vaøo cô theå qua ñöôøng tieâu hoùa khoaûng 1giôø, ñöôøng da khoaûng 2–3 giôø.
.Ngoä ñoäc maõn tính:bieåu hieän moà hoâi, nöôùc boït, oùi möûa, tieâu chaûy, co ñoàng töû, maét môø, tim ñaäp chaäm, choùng maët, run tay, run cô, moâi giaät, lieät cô baép, tim ñaäp nhanh, hoân meâ, löø ñöø, laãn loän, hoân meâ, giaûm trí nhôù, thay ñoåi tính tình, luù laãn.
(Nguoàn: Leâ Huy Baù – Laâm Minh Trieát, ‘Sinh thaùi moâi tröôøng öùng duïng’)
Taùc ñoäng cuûa thuoác tröø saâu ñeán cô theå con ngöôøi coøn phuï thuoäc vaøo theå traïng cuûa con ngöôøi tieáp xuùc, tính beàn vöõng cuûa thuoác trong cô theå con ngöôøi. Ñoäc tính trong cô theå con ngöôøi coù söï taùc ñoäng töông hoã vôùi nhau. Noù coù theå chuyeån hoùa laøm taêng hay giaûm ñoäc tính. Chaúng haïn, söï thieáu nöôùc hay thieáu söï dinh döôõng trong cô theå seõ deã daøng laøm taêng aûnh höôûng cuûa thuoác tröø saâu goác laân höõu cô.
Ñoái vôùi phuï nöõ, ngöôùi giaø vaø treû em thöôøng coù theå traïng yeáu hôn nam giôùi, do ñoù cuõng deã daøng bò ngoä ñoäc hôn. Phuï nöõ vaø ngöôøi giaø maãn caûm vôùi chaát ñoäc vaø ngöôõng chòu ñoäc thöôøng thaáp hôn. Ñaëc bieät laø nhieãm ñoäc ôû treû em, caùc chaát gaây ung thö seõ phaân huûy teá baøo moät caùch nhanh choùng. Hôn nöõa caùc enzym caàn thieát cho vieäc giaûi ñoäc chöa phaùt trieån toaøn dieän ôû treû.
b) Aûnh höôûng cuûa caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm hoaù chaát coâng nghieäp
Hoaù chaát söû duïng cho quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp hoaëc nhöõng saûn phaåm cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp phaùt taùn vaøo moâi tröôøng phoå bieán nhaát trong nhoùm 2 laø Polychlorinated Biphenyls (PCBs), daàu nhôùt. Hôïp chaát PCBs ñeán 210 ñoàng phaân khaùc nhau, thöông phaåm chöùa nhieàu taïp chaát, trong ñoù coù dibenzofuran. Khi cô theå ngöôøi tieáp xuùc vôùi PCBs nhieãm ñoäc ôû caáp ñoä caáp tính seõ gaây ra nhöõng roái loaïn trong cô theå, cô theå chaùn aên, buoàn noân, ñau vuøng buïng, phuø tay vaø maët. ÔÛ caáp ñoä maõn tính, PCBs gaây ra chöùng ban ñoû treân maët, tai, coå, vai caùnh tay, ngöïc, buïng, da trôû neân khoâ, raùt vaø ngöùa. Beänh toaøn thaân coù caùc bieåu hieän vieâm gan, roái loaïn tieâu hoaù, boûng maét, baát löïc vaø gaây bieán ñoåi gen. Neáu tieáp xuùc khoâng lieân tuïc vôùi PCBs seõ gaây toån thöông gan coù theå phuïc hoài nhöng chöùng ban coù theå dai daúng ñeán 15 naêm, nghieâm troïng hôn PCBs gaây ung thö ôû ngöôøi. PCBs giöõ vai troø hoaït ñoäng töông töï hormon nöõ tính (Estrogen), ñaëc bieät ôû caùc tuyeán thaän, tuyeán giaùp. Khi nhöõng nguyeân toá vi löôïng phaù huyû söï caân baèng veà hormon coù khaû naêng gaây caùc chöùng beänh sinh quaùi thai, dò daïng, ung thö vuù, ung thö maøng töû cung (nöõ), suy giaûm chaát löôïng löôïng tinh truøng (nam), ñoàng thôøi laøm teo laïi boä phaän sinh duïc moät caùch baát bình thöôøng (chöùng minh ñöôïc ôû loaøi eách, khæ vaø caù khi tieâm ñoäc toá vi löôïng vaøo cô theå chuùng).
Aûnh höôûng cuûa caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm Dioxin, Furan
ÔÛ nhoùm 3 cuûa POPs xuaát hieän chuû yeáu ôû nhöõng saûn phaåm phuï cuûa nhieàu quaù trình saûn xuaát hoaëc saûn phaåm phuï sinh ra trong quaù trình chaùy, cuï theå PCDDs vaø PCDFs. Caû hai laø nhöõng chaát ñoäc haïi, coù nguoàn goác phaùt sinh lieân quan ñeán caùc quaù trình saûn xuaát hoùa chaát, quaù trình nhieät vaø ñoát chaùy vaø quaù trình sinh hoïc. Trong caùc cô sôû coâng nghieäp, PCDD/PCDFs toàn taïi döôùi daïng nguyeân lieäu thoâ hoaëc saûn phaåm. PCDD/PCDFs coù theå phaùt thaûi vaøo khoâng khí, nöôùc, ñaát, coù laãn trong saûn phaåm vaø trong caùc loaïi chaát thaûi. Do tính chaát khoù phaân huûy, PCDD/PCDFs tieáp tuïc lan truyeàn vaø phaùt taùn raát laâu trong moâi tröôøng, gaây neân nhieàu taùc haïi cho söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng.
Theo nhieàu coâng trình xaùc minh haäu quaû do nhieãm Dioxin cuûa baùc só Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng ôû beänh vieän Töø Duõ thì haäu quaû cuûa Dioxin laø con ngöôøi bò nhöõng khoái u aùc tính maø khoâng hieåu nguyeân nhaân chính xaùc, nhöõng hình aûnh dò daïng, quaùi thai cuûa thai nhi, phuï nöõ bò saåy thai, sinh non, treû con sinh ra bò ñaàn ñoän, phaùt trieån khoâng bình thöôøng, sinh ra khoâng coù maét, khoâng coù tay chaân… ÔÛ khu vöïc laân caän thaønh phoá, chuùng ta nhìn thaáy nhöõng hình aûnh thöông taâm qua baùo, ñaøi, ñieån hình laø hình aûnh dò daïng cuûa moät em beù hai ñaàu vöøa sinh ra ñaõ bò cheát ôû tænh Tieàn Giang. Möùc ñoä ngieâm troïng cuûa Dioxin coù theå thaáy ñöôïc qua keát luaän “con ngöôøi chæ caàn nhieãm haøm löôïng 5ppb laø coù theå gaây chöùng vieâm maøng töû cung, ung thö töû cung ôû phuï nöõ vaø chæ caàn 2ppb trong maùu laø caùc teá baøo bò ñoät bieán”.
2.4. TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU CAÙC HÔÏP CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN ÔÛ NÖÔÙC TA HIEÄN NAY
ÔÛ Vieät Nam, theo thoáng keâ cuûa Boä Taøi Nguyeân – Moâi tröôøng ñeán nay caùc tænh thaønh trong caû nöôùc ñeàu toàn löu moät khoái löôïng lôùn caùc loaïi POPs, trong ñoù coù DDT, Dioxin, daàu bieán theá chöùa PCBs vaø caùc chaát töông töï nhö PCBs. Chæ rieâng 31 tænh thaønh ñaõ thoáng keâ ñôït 1, ñaõ coù ñeán khoaûng 8.000taán daàu caùc loaïi coù chöùa PCBs vaø caùc hôïp chaát töông töï nhö PCBs. Treân cô sôû ñoù coù theå noùi raèng tình hình ñang raát ñaùng baùo ñoäng veà vieäc thaûi boû, toàn löu vaø nguy cô gaây oâ nhieãm moâi tröôøng tieàm taøng do caùc hôïp chaát cuûa PCBs.
Do vaäy, ñaõ coù moät soá nghieân cöùu veà POPs, ñieån hình nhö “Nghieân cöùu kim loaïi naëng trong buøn laéng vaø ñoäng vaät 2 maûnh taïi Caàn Giôø, naêm 2000", "Phaân tích PAHs trong buøn laéng keânh raïch TP. HCM" do ThS Mai Tuaán Anh, ThS Ñoã Hoàng Lan Chi (IER) thöïc hieän naêm 1998, "Phaân tích PAHs trong moâi tröôøng khoâng khí cuûa Tp. HCM do ThS Thaïch Truùc (IER)" thöïc hieän naêm 2000. Tuy nhieân, ôû phía Nam Vieät Nam vaãn chöa coù moät nghieân cöùu ñaày ñuû vì tính heä thoáng POPs ñöôïc ñeà caäp trong coâng öôùc Stockholm cuõng nhö chöa xaùc ñònh ñaày ñuû caùc nguoàn phaùt thaûi, möùc ñoä phaùt thaûi cuûa POPs vaø aûnh höôûng cuûa noù leân con ngöôøi, caùc heä sinh thaùi. Ñoàng thôøi cuõng chöa coù heä thoáng quan traéc POPs trong moâi tröôøng nhaèm ñaùnh giaù khaû naêng tích luõy sinh hoïc cuûa POPs trong chuoãi thöùc aên maø ñoái töôïng chòu aûnh höôûng nhieàu nhaát laø con ngöôøi. Do ñoù caàn thieát phaûi coù moät nghieân cöùu ñaày ñuû, coù heä thoáng nguoàn POPs ñöôïc ghi nhaän trong caùc phuï luïc cuûa coâng öôùc Stockholm nhaèm goùp phaàn vaøo vieäc xaây döïng moät keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia trong quaù trình tham gia, thöïc hieän vaø hieäu löïc hoùa coâng öôùc Stockholm.
Hieän taïi, Vieät Nam ñang tieán tôùi loaïi tröø caùc chaát höõu cô khoù phaân huyû. Theo sôû Moâi tröôøng vaø taøi Nguyeân, taïi Tp. HCM hieän taïi vaãn chöa coù ñieàu kieän thoáng keâ caùc nguoàn thaûi cuõng nhö soá luôïng POPs treân ñòa baøn thaønh phoá ñeå töø ñoù coù bieän phaùp quaûn lyù löôïng POPs ñang toàn tröõ treân ñòa baøn Thaønh phoá. Töø ngaøy 17/05/2004, coâng öôùc Stockholm veà POPs chính thöùc coù hieäu löïc, vôùi tö caùch laø thaønh vieân coâng öôùc, Vieät Nam ñaõ khôûi ñoäng döï aùn xaây döïng keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia nhaèm giaûm thieåu vaø loaïi tröø caùc chaát naøy, trong ñoù coù nhoùm cöïc kyø ñoäc haïi laø PCBs, DDT, Dioxin vaø Furan. Cuïc Baûo veä Moâi tröôøng, cô quan ñieàu haønh döï aùn cho bieát töø nay ñeán thaùng 03/2005, beân caïnh vieäc xaây döïng Döï aùn keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia, seõ thoáng keâ treân toaøn quoác veà caùc hoaù chaát naèm trong nhoùm POPs, ñoàng thôøi ñeà xuaát caùc hoaït ñoäng tieáp theo nhaèm giaûm thieåu hoaøn toaøn POPs. Tröôùc maét, döï aùn seõ höôùng vaøo xöû lyù nhöõng hoaù chaát trong nhoùm POPs coù tính nguy hieåm cao, ñaëc bieät laø PCBs.
Chöông 3
HIEÄN TRAÏNG NGAØNH SAÛN XUAÁT THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT TAÏI TP.HCM
3.1. GIÔÙI THIEÄU VEÀ THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT
3.1.1. Khaùi nieäm
Thuoác BVTV laø nhöõng hoùa chaát duøng ñeå dieät tröø nhöõng loaøi coù haïi, vì theá, khi ñi vaøo moâi tröôøng chuùng aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng, ñeán nhöõng ñoái töôïng tieáp xuùc tröïc tieáp hay giaùn tieáp.
Thuoác BVTV laø nhöõng loaïi hoùa chaát baûo veä caây troàng hoaëc nhöõng saûn phaåm baûo veä muøa maøng, laø nhöõng chaát ñöôïc taïo ra ñeå choáng laïi vaø tieâu dieät loaøi gaây haïi hoaëc caùc vaät mang maàm beänh. Chuùng cuõng goàm caùc chaát ñeå ñaáu tranh vôùi caùc loaøi soáng caïnh tranh vôùi caây troàng cuõng nhö naám beänh caây.
3.1.2. Caùc daïng thuoác baûo veä thöïc vaät
Thuoác söõa: vieát taét laø EC hay ND: Goàm caùc hoaït chaát, dung moâi, chaát hoùa söõa vaø moät soá chaát phuø trò khaùc. Thuoác ôû theå loûng, trong suoát, tan trong nöôùc thaønh dung dòch nhuõ töông ñoái ñoàng ñeàu, khoâng laéng caën hay phaân lôùp.
Thuoác boät thaám nöôùc: coøn goïi laø boät hoøa nöôùc, vieát taét laø WP, BTN: Goàm hoaït chaát, chaát ñoän, chaát thaám öôùt vaø moät soá chaát phuø trôï khaùc. Thuoác ôû daïng boät mòn, phaân taùn trong nöôùc thaønh dung dòch huyeàn phuø, pha vôùi nöôùc ñeå söû duïng.
Thuoác phun boät: vieát taét laø DP, chöùa thaønh phaàn hoaït chaát thaáp (döôùi 10%), nhöng chöùa tyû leä chaát ñoän cao, thöôøng laø ñaát seùt hoaëc boät cao lanh. Ngoaøi ra, thuoác coøn chöùa caùc chaát choáng aåm, chaát dính. ÔÛ daïng boät mòn, khoâng tan trong nöôùc.
Thuoác daïng haït: vieát taét laø G hoaëc H, goàm hoaït chaát, chaát ñoän, chaát bao vieân vaø moät soá chaát phuø trôï khaùc.
Caùc daïng khaùc:
Thuoác dung dòch.
Thuoác boät tan trong nöôùc.
Thuoác phun muø noùng.
Thuoác phun muø laïnh.
3.1.3. Tính ñoäc
Haàu heát ñeàu ñoäc vôùi ngöôøi vaø ñoäng vaät maùu noùng, tuy nhieân möùc ñoä gaây ñoäc cuûa moãi loaøi coù khaùc nhau.
Beàn vöõng ôû nhieät ñoä thöôøng nhöng deã bò kieàm thuûy phaân.
Chuùng khoâng bò phaân huûy sinh hoïc, tích tuï trong caùc moâ môõ vaø khueách ñaïi sinh hoïc trong chuoãi thöùc aên sinh hoïc töø phieâu sinh vaät ñeán caùc loaøi chim noàng ñoä taêng leân 10 trieäu laàn.
Bieåu thò baèng LD50 laø lieàu löôïng caàn thieát gaây cheát 50% caù theå thí nghieäm (chuoät baïch) tính baèng ñôn vò mg/kg theå troïng. LD50 caøng nhoû thì ñoä ñoäc caøng cao.
Hieän nay, thuoác baûo veä thöïc vaät ñöôïc phaân loaïi theo tính ñoäc nhö sau:
Vaïch maøu ñoû treân nhaõn laø thuoác ñoäc nhoùm I, raát nguy hieåm.
Vaïch maøu vaøng laø thuoác ñoäc nhoùm II, caûnh baùo coù haïi.
Vaïch maøu xanh da trôøi laø thuoác ñoäc nhoùm III, löu yù caån thaän.
Vaïch maøu xanh laù caây laø thuoác ñoäc nhoùm IV, ít ñoäc.
3.1.4. Danh muïc caùc loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät caám söû duïng trong noâng nghieäp
Danh muïc naøy ñöôïc Ban haønh keøm theo quyeát ñònh soá 15/2004/QÑ-BNN ngaøy 14/04/2004 cuûa Boä tröôûng Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân.
a) Thuoác tröø saâu vaø thuoác baûo quaûn laâm saûn:
01.Aldrin (aldrex, aldrite…);
02.BHC, Lindane (Gamma – BHC Gamma – HCN. Gamatox 15EC 20EC Lindafor, Carbadan 4/4G, Sevidol 4/4G…);
03.Cadmium Compound (Cd);
04.Chlordane (Chlorotox, Octachlor, Pentichlor…);
05.DDT (Neocid, penchlorin, Chloophenothane…);
06.Dieldrin (Dieldrex, dielrite, Octalox…);
07.Eldrin (Hexadrin…);
08.Heptachlor (Drimex, Heptamul, Heptox…);
09.Isobenzen;
10.Isodrin;
11.Lead Compound (Pb);
12.Methamidophos, Isometha 50DD, 60DD, Isosuper 70DD, Filitox 70SC, Monitor 50EC, 60SC, Master 50EC, 70EC, Tamaron 50EC;
13.Methyl Parathion (Danacap M25, M40; Folidol – M50EC; Isomethyl 50ND; Metaphos 40EC, 50EC; (Methyl Parathion) 20EC, 40EC, 50EC; Milion 50EC, Romethyl 50ND, Wofatox 50EC);
14.Monocrotophos, Apadrin 50SL, Magic 50SL, Nuvacron 40SCW/DD, Thunder 515DD;
15.Parathion Ethyl (Alkexon,Orthophos, Thiopphos…);
16. Sodium Pentachlorophenate monohydrate (Copas NAP 90 G, PMD4 90 boät, P – NaF 90 boät, PBB 100 boät)
17. Pentachlorophenol (CMM 7 daàu loûng, Daàu tröø moáI M- 4 1.2 loûng)
18.Phosphamidon, Dimecron 50SCW/DD;
19.Polychlorocamphene (Toxaphene, Camphechlor…);
20.Strobane (Polychlorinateof camphene).
b) Thuoác tröø dòch haïi caây troàng:
01.Arsenic compound (As) except Neo Asozin – Dinasin;
02.Captan (Captane 75Wp, Merpan 75WP…);
03.Captafol (Difolatal 80WP, Foleid 80WP…);
04.Hexachlorobezene (Anticaric, HCB…);
05.Mercury compound (Hg);
06.Selenium compound (Se).
c) Thuoác dieät chuoät.
01.Talium compound (Tl).
d) Thuoác dieät coû.
01.2,4,5T (Brochtox, Decamine, Veon…).
3.1.5. AÛnh höôûng cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät ñeán moâi tröôøng
Caây coû haáp thu
Phaân huûy bôûi tia cöïc tím
Boác hôi vaøo trong khí quyeån
Thaám vaøo nguoàn nöôùc
Theo nöôùc maët chaûy vaøo soâng hoà
Dính baùm vaøo ñaát
Phaân huûy bôûi vi sinh vaät vaø thuûy phaân
Chu trình cuûa TBVTV
Laéng ñoïng theo möa
Thaám vaøo reã caây bôûi möa vaø töôùi nöôùc
TBVTV
Hình 8. Chu trình cuûa hoaù chaát baûo veä thöïc vaät trong thieân nhieân.
Caùc nguyeân nhaân maø thuoác baûo veä thöïc vaät phaùt taùn ra moâi tröôøng:
Quaù trình saûn xuaát, caùc loaïi chaát thaûi bò thaûi ra ngoaøi moâi tröôøng.
Caùc söï coá trong quaù trình ñoùng goùi, löu tröõ, vaän chuyeån gaây roø ræ.
Söï coá chaùy noå cuûa caùc nhaø maùy, cô sôû saûn xuaát.
Thuoác quaù haïn hoaëc khoâng ñaït tieâu chuaån (tieâu huyû khoâng trieät ñeå).
Dö löôïng thuoác coøn laïi treân caùc loaïi rau quaû.
Dö löôïng thuoác thaám xuoáng ñaát hoaëc chaûy theo doøng nöôùc.
Sau khi TBVTV phaùt taùn ra moâi tröôøng thì noù seõ ñi vaøo caùc moâi tröôøng thaønh phaàn vaø gaây oâ nhieãm nghieâm troïng.
a) Gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát
Ñöôøng ñi cuûa hoaù chaát baûo veä thöïc vaät trong ñaát:
Cho duø hoùa chaát BVTV ñöôïc aùp duïng treân laù cuûa caùc loaïi thöïc vaät, treân beà maët ñaát hay ñöôïc ñöa vaøo trong ñaát, moät tyû leä khaù cao cuûa nhöõng hoaù chaát cuoái cuøng cuõng di chuyeån vaøo trong ñaát. Nhöõng hoaù chaát naøy di chuyeån vaøo trong ñaát theo moät trong caùc caùch sau:
Chuùng seõ boác hôi vaøo trong khí quyeån maø khoâng coù söï thay ñoåi veà hoaù hoïc;
Chuùng coù theå ñöôïc haáp thuï bôûi phaàn töû muøn vaø seùt;
Chuùng coù theå di chuyeån xuoáng beân döôùi xuyeân qua ñaát ôû daïng chaát loûng hoaëc daïng dung dòch;
Chuùng coù theå traûi qua phaûn öùng hoaù hoïc beân trong hoaëc beân treân maët ñaát;
Chuùng coù theå bò phaù huyû bôûi nhöõng vi sinh vaät;
Chuùng coù theå bò haáp thuï bôûi thöïc vaät vaø ñöôïc giaûi ñoäc beân trong thöïc vaät.
Khaû naêng löu toàn cuûa hoaù chaát baûo veä thöïc vaät trong ñaát:
Söï löu toàn cuûa hoùa chaát BVTV trong ñaát laø moät söï toång hôïp taát caû caùc phaûn öùng, söï di chuyeån vaø söï phaân huyû aûnh höôûng ñeán nhöõng hoaù chaát naøy. Ví duï, thuoác dieät coân truøng organophosphate coù theå keùo daøi chæ vaøi ngaøy trong ñaát. Thuoác dieät coû ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát laø 2,4-D, löu toàn töø 3-15 naêm hoaëc daøi hôn. Thôøi gian löu toàn cuûa nhöõng thuoác dieät coû khaùc, thuoác dieät naám vaø thuoác dieät coân truøng thì thöôøng naèm trong khoaûng trung gian. Phaàn lôùn caùc chaát saùt truøng phaân huyû nhanh choùng ñuû ñeå choáng laïi söï tích luyõ trong ñaát. Nhöõng thuoác saùt truøng naøo khaùng cöï laïi söï phaân huyû thì coù khaû naêng laøm thieät haïi ñeán moâi tröôøng.
Baûng 4. Thôøi gian toàn löu cuûa thuoác BVTV trong ñaát
Thuoác baûo veä thöïc vaät
Thôøi gian löu toàn
Arsenic
Khoâng xaùc ñònh
Thuoác dieät coân truøng Chlorinalted hydrocarborn (Td. DDT, chlordane, dieldrin)
2-5 naêm
Thuoác dieät coû Triazine (Td. Amiben, simazine)
1-2 naêm
Thuoác dieät coû Benzoic (Td. Amiben, dicamba)
2-12 thaùng
Thuoác dieät coû Urea (Td. Monuron, diuron)
2-10 thaùng
Thuoác dieät coû phenoxy (2,4-D; 2,4,5-T)
1-5 thaùng
Thuoác dieät coân truøng Organophosphate (Td. Malathion, diazinon)
1-12 tuaàn
Thuoác dieät coân truøng Carbamate
1-8 tuaàn
Thuoác dieät coû Carbamate (Td. Barban, CIPC)
2-8 tuaàn
(Nguoàn:
Baûng 5. Thôøi gian baùn phaân huyû cuûa caùc loaïi thuoác tröø saâu thuoäc POPs
STT
Loaïi thuoác tröø saâu
Thôøi gian baùn phaân huûy
1
Aldrin
5 – 10 naêm
2
Toxaphene
3 thaùng – 12 naêm
3
Chlordane
2 – 4 naêm
4
DDT
10 -15 naêm
5
Dieldrin
5 naêm
6
Endrin
> 12 naêm
7
HCB
3 – 6 naêm
8
Heptachlor
> 2 naêm
9
Mirex
> 10 naêm
(Nguoàn:
b) Gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc
Nöôùc laø nguoàn vaät chaát caàn thieát cho söï soáng treân traùi ñaát. Do ñoù, ngoaøi caùc chæ tieâu hoùa lyù thì ñaëc bieät chæ tieâu veà dö löôïng thuoác BVTV ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc quan taâm. Thuoác BVTV vaøo trong nöôùc baèng nhieàu caùch. Cuoán troâi töø nhöõng caùnh ñoàng coù phun thuoác xuoáng ao, hoà, soâng, hoaëc do ñoå thuoác BVTV thöøa sau khi ñaõ söû duïng, phun thuoác tröïc tieáp xuoáng nhöõng ruoäng luùa nöôùc ñeå tröø coû, tröø saâu, tröø beänh, thuoác BVTV laãn trong nöôùc möa ôû caùc vuøng coù khoâng khí bò nhieãm thuoác BVTV. Ngoaøi ra, do duøng thuoác BVTV ôû caùc hoà ñeå gieát caù vaø baùn caù cho ngöôøi tieâu duøng cuõng ñaõ gaây ngoä ñoäc haøng loaït. Haøng naêm coù haøng chuïc ngaøn taán DDT ñöôïc cho vaøo nöôùc ñeå dieät muoãi.
OÂ nhieãm moâi tröôøng ñaát daãn ñeán oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Thuoác tröø saâu trong ñaát, döôùi taùc ñoäng cuûa möa vaø röûa troâi seõ tích luõy vaø laéng ñoïng trong lôùp buøn ñaùy ôû soâng, hoà, ao… seõ laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Thuoác tröø saâu coù theå phaùt hieän trong caùc gieáng, ao, hoà, soâng, suoái caùch nôi söû duïng thuoác tröø saâu vaøi km.
Thuoác tröø saâu phun leân caây troàng thì trong ñoù coù ñeán khoaûng 50% rôi xuoáng ñaát, seõ taïo thaønh lôùp moûng treân beà maët, moät lôùp chaát laéng goïi laø dö löôïng gaây haïi ñaùng keå cho caây troàng. Söï löu tröõ cuûa thuoác tröø saâu trong ñaát laø yeáu toá quan troïng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø caây troàng.
c) Gaây haïi ñeán con ngöôøi vaø ñoäng vaät
Gaây haïi ñeán con ngöôøi:
Ngoaøi taùc duïng dieät dòch beänh, caùc loaïi coû vaø saâu boï phaù hoaïi muøa maøng, hoùa chaát baûo veä thöïc vaät cuõng ñaõ gaây neân caùc vuï ngoä ñoäc caáp tính vaø maõn tính cho ngöôøi tieáp xuùc vaø ngöôøi söû duïng chuùng. Treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, chuùng ta thöôøng nghe hoaëc ñoïc ñöôïc caùc thoâng tin veà nhöõng vuï ngoä ñoäc.
Caùc ñoäc toá trong thuoác BVTV xaâm nhaäp vaøo rau quaû, caây löông thöïc, thöùc aên gia suùc vaø ñoäng vaät soáng trong nöôùc roài xaâm nhaäp vaøo caùc loaïi thöïc phaåm, thöùc uoáng nhö: thòt, caù, söõa, tröùng… Moät soá loaïi thuoác tröø saâu vaø hôïp chaát cuûa chuùng qua xeùt nghieäm cho thaáy coù taùc duïng gaây ra quaùi thai vaø beänh ung thö cho con ngöôøi vaø gia suùc. Con ñöôøng gaây nhieãm ñoäc chuû yeáu laø qua aên uoáng (tieâu hoùa) chieám 97,3%. Qua da vaø hoâ haáp chæ chieán 1,9% vaø 0,8% . Thuoác gaây ñoäc chuû yeáu laø Wolfatox (77,3%). Sau ñoù laø 666 (14,7%) vaø DDT (8%). Ñoái töôïng bò nhieãm ñoäc chuû yeáu laø noâng daân tuoåi lao ñoäng.
Bieåu hieän taùc ñoäng gaây beänh cuûa caùc TBVTV treân ngöôøi
Nhieãm ñoäc
Di truyeàn
Dò öùng
Sinh baøo non
Maïng
Thuoác
BVTV
baùn
caáp
tính
maõn tính
caáp
tính
ñoäc ñoät bieánn
ñoäc sinh hoïc
ñoäc baøo thai
u laønh
u
aùc
Hình 9. Taùc haïi cuûa thuoác BVTV ñoái vôùi con ngöôøi.
Thoâng thöôøng caùc loaïi TBVTV xaâm nhaäp vaøo cô theå con ngöôøi vaø ñoäng vaät chuû yeáu töø 3 con ñöôøng chính sau ñaây:
Haáp thuï xuyeân qua caùc loã chaân loâng ôû ngoaøi da;
Ñi vaøo thöïc quaûn theo thöùc aên hoaëc nöôùc uoáng;
Hoaëc ñi vaøo khí quaûn qua ñöôøng hoâ haáp.
Tuøy theo vuøng sinh soáng, caùch thöùc laøm aên vaø taäp quaùn sinh hoaït, con ngöôøi coù theå bò nhieãm ñoäc tröïc tieáp hay giaùn tieáp:
Daân soáng trong vuøng noâng nghieäp chuyeân canh veà luùa thöôøng bò nhieãm ñoäc qua ñöôøng nöôùc;
Vuøng chuyeân canh veà thöïc phaåm xanh nhö caùc loaïi hoa maøu, bò nhieãm qua ñöôøng hoâ haáp nhieàu nhaát;
Daân vuøng thò töù bò nhieãm khi tieâu thuï caùc thöïc phaåm ñaõ bò nhieãm ñoäc. Phaûi lieät keâ theâm moät soá gia suùc vaø thuù röøng ... ñaõ bò nhieãm ñoäc, laøm ngöôøi tieâu thuï khi aên phaûi seõ bò nhieãm theo
Caùc trieäu chöùng khi bò nhieãm TBVTV:
Hoäi chöùng veà thaàn kinh: Roái loaïn thaàn kinh trung öông, nhöùc ñaàu, maát nguû, giaûm trí nhôù. Roái loaïn thaàn kinh thöïc vaät nhö ra moài hoâi. ÔÛ möùc ñoä naëng hôn coù theå gaây toån thöông thaàn kinh ngoaïi bieân daãn ñeán lieät. Naëng hôn nöõa coù theå toån thöông ñeán naõo boä, hoäi chöùng nhieãm ñoäc naõo thöôøng gaëp nhaát laø do thuûy ngaân höõu cô sau ñoù laø ñeán laân höõu cô vaø Clo höõu cô.
Hoäi chöùng veà tim maïch: Co thaét maïch ngoaïi vi, nhieãm ñoäc cô tim, roái loaïn nhòp tim, naëng laø suy tim. Thöôøng laø do nhieãm ñoäc laân höõu cô, Clo höõu cô vaø Nicotin.
Hoäi chöùng hoâ haáp: Vieâm ñöôøng hoâ haáp, thôû khoø kheø, vieâm phoåi. Naëng hôn coù theå suy hoâ haáp caáp, ngöøng thôû. Thöôøng laø do nhieãm ñoäc laân höõu cô vaø Clo höõu cô.
Hoäi chöùng tieâu hoùa - gan maät: Vieâm daï daøy, vieâm gan maät, co thaét ñöôøng maät. Thöôøng laø do nhieãm ñoäc Clo höõu cô, carbamat, thuoác voâ cô chöùa Cu, S.
Hoäi chöùng veà maùu: Thieáu maùu giaûm baïch caàu, xuaát huyeát, thöôøng do nhieãm ñoäc cho, laân höõu cô carbamat . Ngoaøi ra trong maùu coù söï thay ñoåi hoaït tính cuûa moät soá men nhö men Axetyl cholinesteza do nhieãm ñoäc laân höõu cô. Hôn nöõa, coù theå thay ñoåi ñöôøng maùu, taêng noàng ñoä axit pyruvic trong maùu.
Ngoaøi 5 hoäi chöùng keå treân, nhieãm ñoäc do thuoác baûo veä thöïc vaät coøn coù theå gaây toån thöông ñeán heä tieát nieäu, noäi tieát vaø tuyeán giaùp.
Gaây haïi ñeán ñoäng vaät:
Loaøi eách nhaùi ñang daàn daàn bieán maát khoûi beà maët traùi ñaát. Töø ñaàu nhöõng naêm 1960, soá löôïng cuûa chuùng giaûm theo nhòp ñoä ñaùng sôï: gaàn 4% moãi naêm vaø hieän nay 32% trong toång soá eách nhaùi treân toaøn caàu ñaõ bieán maát. Nguyeân nhaân cuûa cuoäc taøn saùt naøy vaãn chöa ñöôïc bieát roõ. Caùc nhaø khoa hoïc nghi ngôø nhöõng nhaân toá keát hôïp daãn ñeán söï taøn saùt cuûa loaøi ñoäng vaät yeáu ôùt naøy. Tieán só Rick Relyae thuoäc Tröôøng ñaïi hoïc Pittsburgh ôû Pennsylvania (Myõ) ñaõ phaùt hieän raèng, thuoác dieät coû Roundup ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát treân theá giôùi ñaõ gieát haïi loaøi eách nhaùi vôùi noàng ñoä thaáp hôn so vôùi noàng ñoä thöôøng ñöôïc chaáp nhaän. Loaïi hoùa chaát naøy coù tính ñoäc haïi ñoái vôùi noøng noïc cuõng nhö ñoái vôùi loaøi eách nhaùi tröôûng thaønh.
Trong hai baøi baùo ñöôïc ñaêng treân taïp chí Ecological Applications, Tieán só Relyea chöùng minh raèng, nhöõng löôïng töông ñöông vôùi 1/3 noàng ñoä Roundup ñöôïc chaáp nhaän trong thieân nhieân ñaõ gieát haïi 71% noøng noïc ñöôïc nuoâi trong beå. Roundup bình thöôøng khoâng ñöôïc söû duïng trong nöôùc nhöng vieäc ra._.ån thaønh DDD vaø DDE.
DDT coù theå gaây toån thöông ñeán heä thaàn kinh, laøm yeáu cô vaø co giaät, caùc tai bieán beân ngoaøi thöôøng gaëp laø ban ñoû, phuø neà, da ñoû. Ngöôøi tieáp xuùc DDT laâu daøi vôùi noàng ñoä thaáp cuõng gaây nhieãm ñoäc nhö run, bieán ñoåi caùc toå chöùc gan vaø bieán ñoåi nheï ôû thaân. Lieàu gaây ñoäc ñoái vôùi ngöôøi laø 30g. DDT ñöôïc tích luõy qua chuoãi thöùc aên, khoaûng caùch an toaøn giöõa noàng ñoä dieät coân truøng vaø lieàu löôïng gaây ñoäc cho ngöôøi laø 0.4g/kg.
DDT chæ gaây ngoä ñoäc cho ngöôøi vaø gia suùc khi qua ñöôøng tieâu hoùa. Ñoä nhaïy caûm cuûa suùc vaät ñoáivôùi DDT raát khaùc nhau.
Baûng 28. Ñoä nhaïy caûm cuûa suùc vaät vôùi DDT.
Teân suùc vaät
Meøo
Chuoät baïch
Chuoät thöôøng
Thoû
Choù
Lieàu gaây cheát (mg/kg)
300
300
500
600-700
1000
(Nguoàn:
Lieàu gaây cheát ñoái vôùi ngöôøi chöa xaùc ñònh ñöôïc roõ raøng, coù theå noù ôû möùc ñoä trung bình khoaûng 500mg/kg. Nhö vaäy lieàu gaây ñoäc ñeán cheát coù theå naèm vaøo khoaûng töø 5 - 25g DDT cho ngöôøi tröôûng thaønh. Do ñaëc tính tích luõy laâu trong cô theå, neáu duøng DDT vôùi lieàu thaáp daøi ngaøy cuõng coù theå gaây ngoä ñoäc vaø töû vong. Chaúng haïn vôùi meøo neáu cho aên daøi ngaøy vôùi lieàu DDT laø 0 5mg/kg coù theå gaây ngoä, vaø vôùi lieàu 1mg/kg coù theå gaây töû vong.
Tröôùc naêm 1985, Vieät Nam söû duïng löôïng TTS qua vieäc nhaäp khaåu töø Lieân Xoâ. Haøng naêm soá löôïng nhaäp khaåu TTS theo öôùc tính naêm 1961 laø 315taán/naêm, naêm 1974 laø 22taán/naêm, ñeán 1981 laø 1000taán/naêm vaø ñeán naêm 1992 bò caám söû duïng nhöng treân thöïc teá noù vaãn coøn söû duïng ñeán naêm 1995. Vaø ñeán thôøi ñieåm hieän nay (theo baùo caùo cuûa Ts. Nguyeãn thò Hoàng Tuù laøm vieäc ôû Phoøng thuoác phoøng beänh - Boä Y Teá) moät löôïng DDT vaãn coøn ñang ñöôïc löu haønh vaø söû duïng ôû Vieät Nam. Töø naêm 1991– 1998, Nhaø nöôùc coù leänh caám söû duïng vaø nhaäp khaåu moät soá loaïi thuoác tröø saâu, DDT vaø caùc hoaù chaát khaùc trong nhoùm 1 cuûa POPs laø moät trong soá ñoù. DDT caám ñöôïc nhaäp khaåu töø naêm 1993 nhöng nhöõng kho haøng chöùa DDT cho pheùp gia haïn caám nhaäp ñeán tröôùc naêm 1995. Treân thöïc teá, theo keát quaû ñieàu tra cuûa Boä Y Teá vaãn coøn 1taán DDT ñöôïc löu tröõ ôû Vieät Nam vaø nguoàn naøy laø do nhaäp baát hôïp phaùp DDT vaøo naêm 1998 töø Trung Quoác, Rumani vaø Aán Ñoä.
Maëc duø hieän nay DDT ñaõ bò caám söû duïng nhöng haøm löôïng DDT tích luõy trong moâi tröôøng vaãn raát nhieàu. Thoâng qua caùc hoaït ñoäng saûn xuaát vaø söû duïng trong noâng nghieäp, löôïng DDT tích luõy vaøo caùc moâi tröôøng thaønh phaàn ôû khu vöïc Tp.HCM laø raát cao, trong ñoù chuû yeáu ôû moâi tröôøng buøn laéng.
Baûng 29. Haøm löôïng DDT trong buøn laéng taïi moät soá vò trí ôû Tp.HCM
(ng/g chaát khoâ).
Vò trí
pp’- DDE
pp’- DDD
pp’- DDT
Toång DDT
1
0.98
0.36
0.42
1.76
2
1.09
2.14
0.88
4.1
3
10.17
8.01
0.61
18.79
4
27
48.4
53.9
129.4
5
52.39
49.28
4.72
106.38
6
22.87
23.28
13.67
59.82
7
11.77
12.51
18.51
42.79
8
17.1
19.6
12.64
49.33
9
73.69
81.44
98.5
253.62
10
94.06
53.56
46.72
194.33
11
8.82
7.18
2.18
18.18
(Nguoàn: Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân - IER)
Caùc vò trí laáy maãu ñöôïc theå hieän trong hình 30:
Hình 29. Vò trí laáy maãu ñeå phaân tích haøm löôïng DDT trong buøn laéng taïi Tp.HCM.
b) 2,4 D vaø 2,4,5 T
2,4 D (2,4 Dichlorophenoxy axetic acid ) vaø 2,4,5 T (2,4,5 Trichlorophenoxy axetic acid ) laø hai loaïi thuoác dieät coû coù taùc duïng laøm cho caây goã ruïng laù, trong khi khoâng gieát cheát caùc loaïi caây thaûo. Chuùng cuõng coù theå ñöôïc söû duïng cho vieäc kieåm soaùt caùc loaïi caây soáng döôùi nöôùc trong caùc ao hoà, hoà chöùa.
Coâng thöùc hoùa hoïc cuûa 2,4 D laø:
(2,4 Dichlorophenoxy axetic acid - 2,4 D)
Coâng thöùc hoùa hoïc cuûa 2,4 D laø:
(2,4,5 Trichlorophenoxy axetic acid)
Tieán só Nguyeãn Baù Trinh, Vieän Hoùa hoïc thuoäc Vieän Khoa hoïc vaø Coâng ngheä Vieät Nam khaúng ñònh raèng, caùc chaát dieät coû nhö: 2,4 D; 2,4,5 T coù gaây haïi leân ngöôøi nhöng khoâng maïnh laém. Ñieàu ñaùng noùi laø quaù trình saûn xuaát chuùng ñaõ taïo ra moät löôïng raát nhoû saûn phaåm phuï Dioxin coù hoaït ñoäc cöïc maïnh, khoâng theå tinh cheá saïch ñöôïc. Theo ñöôøng maùu hay ñöôøng moà hoâi, chaát naøy ñi vaøo cô theå vaø kích thích cô theå saûn sinh ra chaát tieáp nhaän , giuùp ñöa Dioxin vaøo trong teá baøo. Khi ñaõ vaøo ñeán teá baøo, Dioxin seõ bò caùc men ñaëc bieät chuyeån hoùa thaønh moät daïng chaát thöù caáp coù hoaït tính. Chuùng taùc ñoäng leân ADN vaø laøm sai leäch noù, gaây ra nhöõng dò thöôøng veà tính traïng nhö meùo mieäng, muø maét, taät nguyeàn... Vôùi nhöõng saûn phaåm naøy, khoâng chæ coù ngöôøi ngaâm taåm vaø ngöôøi tröïc tieáp aên laø nhieãm ñoäc, maø nhöõng ngöôøi baùn haøng trung gian cuõng bò aûnh höôûng tröïc tieáp, do khi ñoùng môû goùi boïc, hôi ñoäc xoâng leân.
2,4 D vaø 2,4,5 T laø hai thaønh phaàn cô baûn cuûa chaát ñoäc maøu da cam (dioxin). Dioxin laø moät taïp chaát chöùa trong 2,4,5T, moät hôïp chaát maïch voøng chöùa Clo, coù taùc duïng dieät coû vaø gaây ruïng laù. Chaát ñoäc maøu da cam laø moät hoãn hôïp 50/50 cuûa 2,4 D vaø 2,4,5T vaø vì vaäy coù chöùa dioxin. Dioxin laø moät chaát höõu cô cöïc ñoäc ñoái vôùi con ngöôøi vaø MT, do ñoù hieän nay noù ñaõ bò caám söû duïng. Trong chieán tranh, noù ñaõ ñöôïc phun xuoáng Vieät Nam raát nhieàu, vì vaäy hieän nay löôïng toàn dö trong moâi tröôøng laø raát cao. Maët khaùc, thoâng qua vieäc SX vaø söû duïng caùc loaïi thuoác dieät coû 2,4 D vaø 2,4,5 T, Dioxin vaãn seõ tieáp tuïc ñi vaøo MT.
Theo tieán só Leâ Quang Höng, Tröôûng boä moân Caây coâng nghieäp, Ñaïi hoïc Noâng Laâm TP HCM, chaát 2,4D neáu söû duïng lieàu löôïng cao seõ coù coâng duïng dieät coû, söû duïng noàng ñoä thaáp seõ trôû thaønh chaát kích thích cöïc maïnh laøm cho cuû quaû taêng kích thöôùc nhanh baát thöôøng. Ngoaøi ra, noù coøn coù coâng duïng laøm chaäm quaù trình laõo hoùa, giuùp hoa quaû töôi laâu, giöõ ñöôïc maøu saéc. Noù coøn dieät caû coân truøng, vi khuaån... neân thöôøng bò giôùi kinh doanh traùi caây lôïi duïng. Thoâng tin töø Cuïc An toaøn veä sinh thöïc phaåm cho thaáy, ngöôøi ta coøn söû duïng caû chaát 2,4D taåm öôùp cuû quaû ñeå baûo quaûn ñöôïc laâu. Taïi chôï Kim Bieân TP HCM, haàu heát caùc saïp kinh doanh hoùa chaát ñeàu coù baùn chaát baûo quaûn traùi caây, rau cuû.
Thoâng qua caùc con ñöôøng treân, haøm löôïng cuûa 2,4 D vaø 2,4,5 T tích luõy trong moâi tröôøng ngaøy moät taêng leân. Tuy nhieân, cho ñeán nay vaãn chua coù moät söï thoáng keâ chính xaùc naøo veà löôïng tích luõy cuûa caùc chaát naøy trong caùc moâi tröôøng thaønh phaàn. Do ñoù caàn phaûi sôùm coù caùc keá hoaïch quan traéc veà löôïng tích luõy cuûa 2,4 D vaø 2,4,5 T noùi rieâng, haøm löôïng caùc loaïi thuoác BVTV noùi chung ñeå töø ñoù coù theå ñeà ra caùc bieän phaùp quaûn lyù thích hôïp.
Chöông 5
ÑEÀ XUAÁT CAÙC GIAÛI PHAÙP QUAÛN LYÙ KHAÛ THI NHAÈM GIAÛM THIEÅU SÖÏ PHAÙT THAÛI CAÙC HÔÏP CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN TÖØ NGAØNH SAÛN XUAÁT THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT
5.1. Nhöõng khoù khaên trong vieäc kieåm soaùt caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn phaùt thaûi töø ngaønh saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät
Giaûi quyeát hieän traïng toàn tröõ vaø coù keá hoaïch quaûn lyù vieäc thaûi boû POPs vaøo MT laø vaán ñeà mang tính caáp baùch toaøn caàu. Chöông trình moâi tröôøng cuûa Lieân hieäp quoác (UNEP) ñaõ coù haøng loaït caùc bieän phaùp töøng böôùc trao ñoåi thoâng tin veà POPs, giuùp ñôõ caùc quoác gia thoáng keâ xaùc ñònh caùc nguoàn POPs nhö Dioxin, DDT… Tuy nhieân, cho ñeán nay vieäc thoáng keâ chính xaùc nhöõng nguoàn thaûi boû POPs chæ ñang thöïc hieän ôû böôùc sô khai. Theo soá lieäu cuûa Boä Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng, hieän nay moãi naêm caùc ngaønh kinh teá nöôùc ta thaûi ra khoaûng 113.000taán CTNH, trong ñoù coù caùc chaát höõu cô beàn nhöng chöa coù ñôn vò naøo xöû lyù taäp trung. Nhöõng cô sôû saûn xuaát ñôn leû thöôøng khoâng ñuû kinh phí ñeå ñaàu tö cho heä thoáng xöû lyù neân cöù toàn kho soá löôïng haøng ñoù hoaëc ñoâi luùc mang ñi choân laáp. Caùc phöông phaùp xöû lyù cuûa caùc ñôn vò ñeàu khoâng an toaøn vaø gaây oâ nhieãm naëng neà cho con ngöôøi vaø MT, caàn thieát ñöôïc xöû lyù theo phöông phaùp khaùc. Roõ raøng vieäc nghieân cöùu vaø phaùt trieån coâng ngheä thích hôïp ñeå xöû lyù caùc loaïi vaät lieäu coù nguoàn goác töø POPs laø raát caàn thieát vaø caáp baùch trong tình hình cuûa nöôùc ta hieän nay, ñaëc bieät hôn nöõa laø ôû khu vöïc Tp.HCM.
Trong quaù trình thöïc hieän ñoà aùn vaø töø nhöõng phaân tích hieän traïng phaùt thaûi cuõng nhö dö löôïng toàn taïi cuûa caùc loaïi POPs töø ngaønh SX TBVTV ñaõ phaân tích ôû chöông 4 cho thaáy nhöõng khoù khaên trong vieäc xaùc ñònh chính xaùc löôïng toàn taïi cuûa POPs töø ngaønh SX TBVTV treân phaïm vi khu vöïc cuûa Tp.HCM laø khaù nhieàu. Coù theå toång keát caùc nguyeân nhaân chính sau:
Chöa coù qui cheá vaø khung ñeå quaûn lyù caùc hôïp chaát POPs. Chuùng ta cuõng bieát raèng ngay caû ñoái vôùi vaán ñeà chung laø qui cheá cho vieäc quaûn lyù CTNH cuõng cho ñöôïc phaùt trieån moät caùch chi tieát, vaø vieäc öùng duïng qui cheá naøy cuõng ñang gaëp phaûi nhieàu khoù khaên.
Chuùng ta cuõng môùi chính thöùc tham gia coâng öôùc Stockholm ñöôïc khoaûng hai naêm, vaø töø ñoù ñeán nay thaäm chí coøn chöa phaùt trieån ñöôïc chöông trình haønh ñoäng Quoác Gia (National Implementation Plan – NIP) theo höôùng daãn cuûa Quyõ Moâi tröôøng toaøn caàu (Global Environment Facility - GEF ) ñoái vôùi caùc chaát POPs nhö moät soá Quoác Gia ñaõ thöïc hieän.
Khaùi nieäm veà söï phaân bieät giöõa POPs hay CTNH (hazardous waste) vaø chaát thaûi ñoäc haïi (toxic, poisonous waste) vaãn chöa roõ raøng. Haàu heát ñoái vôùi coäng ñoàng thì khaùi nieäm POPs vaãn coøn khaù môùi meû.
Khoâng coù thoâng tin chi tieát veà nguoàn phaùt sinh vaø baûng thoáng keâ soá löôïng caùc nguoàn phaùt sinh POPs töø ngaønh saûn xuaát TBVTV. Caùc nguoàn phaùt thaûi cuûa POPs töø ngaønh saûn xuaát TBVTV luoân phaân taùn, khoâng taäp trung, khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc, vaø cuõng chöa coù phaân tích naøo ñaõ thöïc hieän ñoái vôùi caùc nguoàn naøy. Coøn ñoái vôùi moät soá nguoàn khaùc ít nhieàu cuõng ñaõ xaùc ñònh ñöôïc vò trí thì cuõng gaëp phaûi raát nhieàu khoù khaên khi ñieàu tra nhö dö löôïng toàn taïi trong töøng MT hay trong caùc saûn phaåm noâng nghieäp.
Taát caû caùc cô sôû saûn xuaát TBVTV ñeàu khoâng quan taâm nhieàu ñeán caùc vaán ñeà POPs neân hoï khoâng bieát chính xaùc hoï ñang toàn dö bao nhieâu, caùc thieát bò kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí thöôøng deã daøng coù ‘’keát luaän’’ hoaëc “khaúng ñònh” laø xöû lyù ñöôïc trieät ñeå caùc khí oâ nhieãm neân hay bò boû qua caùc khía caïnh laø haøm löôïng POPs laø bao nhieâu….
Thieáu kyõ thuaät vaø boä phaän nhaân söï quaûn lyù chuyeân nghieäp. Haàu nhö coù baát cöù khoùa ñaøo taïo naøo cho cho caùc caùn boä quaûn lyù, nhöõng ngöôøi tröïc tieáp laøm vieäc trong moâi tröôøng lao ñoäng… lieân quan ñeán caùc chuû ñeà veà POPs. Vieäc naøy chaén chaén phaûi trieån khai trong nhöõng naêm tôùi khi chuùng ta coù ñöôïc chöông trình haønh ñoäng Quoác Gia - NIP veà POPs.
POPs phaùt thaûi töø ngaønh saûn xuaát TBVTV chuû yeáu laø töø vieäc saûn xuaát ra caùc loaïi nguyeân lieäu vaø hoaït chaát. Do nöôùc ta chöa tröïc tieáp saûn xuaát ra caùc loaïi nguyeân lieäu, hoaït chaát naøy neân haøm löôïng POPs phaùt thaûi ra raát ít. Vì vaäy raát khoù khaên trong vieäc öôùc ñoaùn löôïng POPs phaùt sinh töø ngaønh naøy.
Chöa coù caùc nghieân cöùu cuï theå ñeå xaây döïng caùc heä soá phaùt thaûi cho caùc loaïi POPs phaùt thaûi töø ngaønh saûn xuaát TBVTV.
5.2. Caùc giaûi phaùp quaûn lyù nhaèm giaûm thieåu söï phaùt taùn caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn vaøo moâi tröôøng trong quaù trình saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät
5.2.1. Caùc giaûi phaùp coâng ngheä
Löôïng POPs phaùt thaûi vaøo moâi tröôøng chuû yeáu laø töø vieäc söû duïng caùc nguoàn nguyeân lieäu, hoaït chaát coù caáu truùc hoùa hoïc oån ñònh vaø beàn vöõng. Caùc loaïi hoùa chaát naøy laø caùc hydrocacbon maïch voøng coù chöùa Clo. Do ñoù, ñeå giaûm thieåu ñöôïc löôïng POPs thì caàn thay theá caùc loaïi nguyeân lieäu, hoaït chaát naøy baèng caùc loaïi nguyeân lieäu hoaït chaát khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng (caùc hoùa chaát thay theá naøy tham khaûo ôû phaàn phuï luïc).
Maët khaùc, caùc loaïi CTNH töø ngaønh SX TBVTV thöôøng ñöôïc xöû lyù baèng phöông phaùp ñoát. Ñoát laø moät phöông phaùp xöû lyù trieät ñeå caùc CTNH nhöng trong quaù trình ñoát seõ coù phaùt sinh ra moät soá saûn phaåm phuï khoâng mong muoán nhö Dioxin, Furan… Quaù trình naøy ñöôïc xuùc tieán bôûi caùc ion kim loaïi naëng, tieâu bieåu laø Cu2+. Do ñoù, neân traùnh söû duïng caùc loaïi nguyeân lieäu, hoaït chaát coù chöùa caùc kim loaïi naëng naøy. Ñaây cuõng laø moät bieän phaùp quan troïng trong vieäc giaûm löôïng POPs phaùt thaûi ra moâi tröôøng.
Trang bò caùc thieát bò gia coâng sang chai ñoùng goùi kheùp kín nhaèm laøm giaûm löôïng buïi vaø muøi hoùa chaát phaùt thaûi ra moâi tröôøng saûn xuaát.
Aùp duïng caùc bieän phaùp saûn xuaát saïch hôn vaøo trong quy trình saûn xuaát nhaèm giaûm thieåu söï phaùt thaûi caùc chaát.
5.2.2. Caùc giaûi phaùp quaûn lyù chaát thaûi
Caùc giaûi phaùp quaûn lyù khí thaûi
Trong quaù trình saûn xuaát TBVTV, POPs phaùt thaûi vaøo moâi tröôøng khoâng khí chuû yeáu töø caùc thieát bò phoái lieäu (khaâu naïp nguyeân lieäu, khuaáy troän) vaø daây chuyeàn chieát chai, ñoùng goùi (naïp saûn phaåm vaøo chai, bao bì). Taùc nhaân gaây ra oâ nhieãm khoâng khí chính laø buïi nguyeân lieäu, caùc chaát dung moâi vaø nguyeân lieäu loûng deã bay hôi. Trong ñoù ñaùng chuù yù laø caùc nguyeân lieäu, hoaït chaát coù chöùa Clo. Trong caùc giai ñoaïn saûn xuaát, caùc nguyeân lieäu, hoaït chaát chöùa Clo naøy phaùt taùn ra moâi tröôøng, ñaây chính laø moät nguoàn phaùt thaûi POPs quan troïng. Chính vì vaäy caùc bieän phaùp quaûn lyù khí thaûi trong nhaø maùy ñöôïc ñöa ra laø:
Caùc boàn, phuy chöùa dung moâi hay nguyeân lieäu daïng boät, daïng loûng caàn coù naép ñaäy laïi.
Trong khaâu khuaáy troän hay chieát chai caàn phaûi ñöôïc thöïc hieän trong moät heä thoáng kín.
Caùc thieát bò bôm nguyeân lieäu caàn ñöôïc kieåm tra thöôøng xuyeân ñeå traùnh söï roø ræ, thaát thoaùt khí ra ngoaøi.
Moãi nhaø maùy caàn ñaët caùc chuïp huùt ñeå thu gom buïi trong phaân xöôûng saûn xuaát ra heä thoáng xöû lyù khí thaûi.
b) Caùc giaûi phaùp quaûn lyù chaát thaûi raén
Chaát thaûi raén ñöôïc phaùt sinh töø caùc nguoàn sau:
Chaát thaûi sinh hoaït cuûa coâng nhaân trong nhaø maùy.
CTNH töø quaù trình saûn xuaát:
Buøn caën sau xöû lyù nöôùc thaûi.
Than hoaït tính duøng trong xöû lyù khí.
Can, thuøng phuy, bao bì duøng ñöïng nguyeân lieäu.
Bao bì, voû chai vôõ, soït tre nöùa, thuøng carton hö hoûng, chai loï vôõ.
Saûn phaåm thuoác baûo veä thöïc vaät toàn ñoïng bò hö hoûng.
Taát caû caùc loaïi CTNH keå treân caàn phaûi ñöôïc quaûn lyù chaët cheõ. Neáu khoâng ñöôïc thu gom vaø xöû lyù ñuùng quy ñònh thì noù seõ aûnh höôûng raát nghieâm troïng ñeán moâi tröôøng. Khi ñoù caùc hôïp chaát POPs cuõng theo ñoù maø phaùt taùn vaøo caùc moâi tröôøng thaønh phaàn. Do ñoù caùc giaûi phaùp quaûn lyù ñöôïc ñöa ra laø:
Taïi caùc nhaø maùy caàn coù heä thoáng phaân loaïi chaát thaûi raén. Chaát thaûi phaûi ñöôïc phaân ra thaønh hai loaïi roõ raøng: CTNH vaø chaát thaûi khoâng nguy haïi.
Ñoái vôùi chaát thaûi sinh hoaït thì giao cho coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò thu gom.
Ñoái vôùi caùc CTNH khoâng taùi söû duïng ñöôïc nhö caùc bao bì hay chai loï coù dính hoùa chaát, caùc hoùa chaát thaûi, caùc saûn phaåm thuoác baûo veä thöïc vaät toàn ñoïng bò hö hoûng… thì phaûi coù ñòa ñieåm löu giöõ an toaøn vaø ñuùng quy ñònh tröôùc khi giao cho nhöõng coâng ty moâi tröôøng coù chöùc naêng xöû lyù. Ñòa ñieåm naøy phaûi caùch bieät khoûi caùc nguyeân lieäu ñoùng goùi vaø caây troàng, ñaùnh daáu coá ñònh vaø haïn cheá söï ra vaøo cuûa ngöôøi vaø ñoäng vaät. Khi tieâu huûy caùc bao bì TBVTV caàn löu yù:
Heä thoáng tieâu huûy bao bì TBVTV phaûi coù ñòa ñieåm baûo quaûn an toaøn, heä thoáng vaän chuyeån tröôùc tieâu huûy vaø phöông phaùp tieâu huûy phaûi ñaûm baûo khoâng gaây nguy hieåm cho con ngöôøi.
Heä thoáng tieâu huûy bao bì TBVTV ñaûm baûo giaûm thieåu nguy cô nhieãm ñoäc MT, nguoàn nöôùc, heä ñoäng thöïc vaät thoâng qua ñòa ñieåm taäp trung bao bì vaø heä thoáng vaän chuyeån tröôùc tieâu huûy baèng phöông phaùp an toaøn vaø coù traùch nhieäm vôùi MT.
Coù höôùng daãn roõ raøng baèng vaên baûn veà vieäc röûa bao bì TBVTV ba laàn tröôùc khi tieâu huûy. Coù trang thieát bò röûa bình, bao bì baèng aùp suaát.
Tuaân thuû caùc quy ñònh, luaät phaùp cuûa nhaø nöôùc vaø ñòa phöông sôû taïi trong vieäc tieâu huûy bao bì TBVTV ñaõ qua söû duïng.
Caùc loaïi CTNH phaûi ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn. Chuù yù ñaëc bieät ñeán caùc loaïi bao bì ñöïng caùc loaïi nguyeân lieäu, hoaït chaát coù chöùa Clo, vì ñaây laø nguoàn phaùt thaûi POPs ra moâi tröôøng. Ñoái vôùi nhöõng bao bì naøy caàn phaûi ñöôïc löu tröõ rieâng bieät vaø coù nhöõng bieän phaùp xöû lyù phuø hôïp.
c) Caùc giaûi phaùp quaûn lyù nöôùc thaûi
Nöôùc thaûi traùng caën: nöôùc töø quaù trình suùc röûa caùc loaïi thuøng, can chöùa dung moâi, nguyeân lieäu duøng trong saûn xuaát. Nöôùc thaûi traùng caën coù pH vaø noàng ñoä COD töông ñoái cao.
Nöôùc thaûi saûn xuaát: nöôùc do coâng nhaän röûa tay (coù dính hoùa chaát BVTV), nöôùc töø vieäc röûa caùc boàn khuaáy troän, nöôùc lau röûa saøn (hoùa chaát bò rôi vaõi), nöôùc röûa than hoaït tính töø quaù trình xöû lyù khí. Hieän nay löôïng nöôùc thaûi taïi caùc coâng ty, nhaø maùy vaø cô sôû saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät thaûi ra trung bình laø khoaûng 3 – 4 m3/ngaøy. Tuy chæ phaùt thaûi ra vôùi löôïng nhoû nhöng trong thaønh phaàn cuûa loaïi nöôùc thaûi naøy chöùa caùc thaønh phaàn khoù phaân huyû, coù ñoäc tính cao vôùi con ngöôøi vaø sinh vaät.
Nöôùc thaûi sinh hoaït: nhu caàu taém röûa, veä sinh cuûa coâng nhaân vieân.
Caùc giaûi phaùp quaûn lyù:
Ñoái vôùi nöôùc thaûi traùng caën thì hieän taïi khoâng ñöôïc xöû lyù maø ñöôïc coâ ñaëc laïi roài ñoát boû. Trong quaù trình ñoát seõ phaùt sinh ra moâi tröôøng nhieàu chaát ñoäc haïi thuoäc nhoùm POPs. Vì theá, ñaây khoâng phaûi laø moät phöông phaùp xöû lyù höõu hieäu, do ñoù caàn coù caùc nghieân cöùu ñeå ñöa ra caùc giaûi phaùp xöû lyù ít nguy haïi ñoái vôùi moâi tröôøng hôn.
Ñoái vôùi nöôùc thaûi sinh hoaït thì coù heä thoáng thu gom rieâng vaø ñöa veà xöû lyù taäp trung vôùi nöôùc thaûi ñoâ thò.
Ñoái vôùi nöôùc thaûi saûn xuaát: ñöôïc xem laø coù noàng ñoä caùc hôïp chaát POPs cao, neân caàn phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau khi saûn xuaát TBVTV ñeå haïn cheá toái ña löôïng POPs trong nöôùc thaûi saûn xuaát:
Maùy moùc söû duïng phaûi ñöôïc baûo quaûn toát, coù chöùng töø baûo quaûn khi söûa chöõa, thay daàu…
Maùy moùc söû duïng trong saûn xuaát TBVTV (keå caû maùy bôm tay) phaûi ñöôïc kieåm tra haøng naêm coù chöùng töø do ngöôøi coù traùch nhieäm vaø ñuû trình ñoä kyù.
Caùc loaïi thieát bò, bao goàm caû thieát bò ño löôøng, phaûi ñaûm baûo ñoä chính xaùc khi pha troän caùc loaïi TBVTV ñeå ñaûm baûo ñuùng lieàu löôïng vaø quy trình höôùng daãn treân bao bì saûn phaåm.
Moãi coâng ty saûn xuaát TBVTV caàn coù moät heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi sô boä tröôùc khi thaûi chung ra heä thoáng thu gom chung. Heä thoáng xöû lyù naøy caàn coù caùc giai ñoaïn sau:
Xöû lyù baèng hoùa chaát: nhaèm loaïi boû bôùt moät phaàn cuûa caùc chaát thaûi.
Keo tuï: söû duïng caùc cheá phaåm laø caùc polyme höõu cô hoaëc voâ cô ñeå loaïi boû caùc hôïp chaát höõu cô. Quaù trình naøy raát quan troïng. Phaûi löïa choïn caùc chaát keo tuï ñeå quaù trình keo tuï xaûy ra nhanh, deã laéng.
Laéng gaïn: sau khi keo tuï caùc hôïp chaát höõu cô, nöôùc thaûi phaûi qua beå laéng gaïn tröôùc khi ñi vaøo beå loïc.
Loïc haáp phuï: ñaây laø böôùc quan troïng nhaát trong toaøn boä quaù trình xöû lyù nöôùc thaûi. Caùc chaát höõu cô coøn laïi sau caùc quaù trình treân ñöôïc haáp phuï treân caùc heä chaát haáp phuï sao cho nöôùc thaûi sau khi qua quaù trình naøy coù theå cho chaûy vaøo heä thoáng nöôùc thaûi chung cuûa thaønh phoá.
5.2.3. Caùc giaûi phaùp naâng cao nhaän thöùc
Giaùo duïc naâng cao nhaän thöùc veà yù thöùc phaân loaïi chaát thaûi taïi nguoàn cho caùc coâng nhaân laøm vieäc trong nhaø maùy.
Ñaøo taïo caùc caùn boä quaûn lyù, nhöõng ngöôøi tröïc tieáp laøm vieäc trong moâi tröôøng lao ñoäng lieân quan ñeán caùc chuû ñeà veà POPs.
Toå chöùc caùc lôùp giaûng daïy veà caùc chuû ñeà lieân quan ñeán CTNH, POPs cho caùc caùn boä vaø coâng nhaân trong nhaø maùy.
5.3. Caùc giaûi phaùp quaûn lyù nhaèm giaûm thieåu söï phaùt taùn caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn vaøo moâi tröôøng trong quaù trình söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät
TBVTV sau khi ñöôïc söû duïng seõ ñi vaøo nhöõng MT xung quanh nhö MT ñaát, MT nöôùc, MT khoâng khí. Khi ñoù, TBVTV seõ bò phaân huûy vaø taïo ra caùc saûn phaåm phuï khoâng mong muoán nhö POPs gaây nguy haïi cho con ngöôøi cuõng nhö caùc loaøi ñoäng vaät. Do vaäy, trong luùc söû duïng TBVTV chuùng ta caàn phaûi chuù yù ñeán moät soá vaán ñeà sau ñeå coù theå giaûm thieåu ñöôïc söï phaùt taùn POPs vaøo MT.
5.3.1. Ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù
Nhìn chung ña soá ñoái töôïng söû duïng thuoác laø ngöôøi noâng daân, do ñoù hoï cuõng khoâng coù hieåu saâu veà söï nguy hieåm cuûa TBVTV ñoái vôùi söùc khoûe vaø caây troàng nhö theá naøo. Do vaäy, ñöùng treân phöông dieän ngöôøi quaûn lyù caàn phaûi laøm nhöõng coâng vieäc sau:
Giaùo duïc, tuyeân truyeàn saâu roäng hôn nöõa cho noâng daân veà caùc loaïi TTS, öu nhöôïc ñieåm cuûa chuùng. Taùc haïi cuûa vieäc khoâng duøng thuoác, phöông phaùp an toaøn khi söû duïng thuoác vaø phun thuoác.
Khuyeán khích vieäc söû duïng caùc phöông phaùp phoøng tröø dòch haïi IPM ñeå haïn cheá vieäc söû duïng TTS.
Vieäc buoân baùn thuoác phaûi thoâng qua kieåm dòch vaø do nhöõng ñôn vò hay caù nhaân coù hieåu bieát veà thuoác ñeå traùnh vieäc söû duïng sai thuoác vaø nhieãm ñoäc sang caùc saûn phaåm khaùc.
Caùc TTS dö thöøa phaûi ñöôïc löu tröõ trong nhöõng thuøng kín vaø baûo quaûn ôû nhöõng nôi thoaùng maùt, xa löûa… sau ñoù mang ñeán nôi xöû lyù.
Thöôøng xuyeân kieåm tra, giaùm saùt vieäc söû duïng thuoác cuûa noâng daân. Coù keá hoaïch vaø bieän phaùp xöû lyù ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp vi phaïm.
Phaûi coù chính saùch thu mua caùc chai loï hoaëc bao bì ñöïng hoùa chaát cuûa TBVTV vôùi giaù cao.
Caàn phaûi coù caùc coâng ngheä taùi cheá laïi caùc nguyeân lieäu ñoù.
Caàn coù nhöõng coâng trình nghieân cöùu ñeå tìm chaát lieäu laøm ra caùc loaïi bao bì ñöïng TBVTV deã phaân huûy.
5.3.2. Ñoái vôùi ngöôøi söû duïng
Bieän phaùp phoøng ngöøa:
Maëc quaàn aùo, khaên che kín da trong quaù trình phun thuoác, khi phun thuoác neân ñöùng treân chieàu gioù, sau khi lao ñoäng caàn thay quaàn aùo vaø taém röõa kyõ baèng xaø boâng.
Tuyeät ñoái khoâng aên uoáng, huùt thuoác trong thôøi gian phun thuoác, röûa tay saïch tröôùc khi uoáng nöôùc…
Khoâng laøm vieäc vôùi hoùa chaát khi cô theå ñang suy yeáu nhö bò caûm cuùm, phuï nöõ khi coù kinh, mang thai vaø cho con buù.
Tuyeät ñoái khoâng duøng thuoác ñeå boâi gheû, dieät tröø chaáy raän… khoâng aên gia suùc khi bò nhieãm ñoäc TTS.
Bieän phaùp söû duïng an toaøn, coù hieäu quaû TBVTV: Söû duïng thuoác phaûi bieát phoái hôïp vôùi caùc bieän phaùp khaùc nhö ñieàu chænh thôøi vuï, baûo veä caùc loaïi thieân ñòch coù ích… thì môùi naâng cao hieäu quaû kinh teá. Bieát duøng ñuùng thuoác theo quy taéc 4 ñuùng: duøng ñuùng thuoác, ñuùng luùc, ñuùng lieàu löôïng vaø ñuùng caùch.
Duøng ñuùng thuoác: caàn bieát roõ söû duïng thuoác ñeå dieät loaïi saâu naøo, treân caây troàng naøo. Neáu khoâng bieát caùch caàn nhôø caùc caùn boä kyõ thuaät ñieàu tra treân ñoàng, ruoäng, vöôøn ñeå coù caùch söû duïng moät caùch chính xaùc. Neáu coù nhieàu loaïi thuoác ñeàu coù coâng duïng nhö nhau thì caàn löïa choïn loaïi coù ñaëc tính sau:
Ít ñoäc haïi ñoái vôùi ngöôøi phun thuoác.
Ít nguy haïi ñoái vôùi ngöôøi tieâu thuï saûn phaåm.
An toaøn ñoái vôùi caây troàng.
Ít ñoäc haïi ñoái vôùi caùc loaøi gia suùc coù ích.
Khoâng toàn dö laâu trong nguoàn thöùc aên, trong ñaát.
Duøng ñuùng luùc: Duøng ñuùng luùc coù nghóa laø neáu phun thuoác khoâng kòp thôøi vaøo luùc ñoù thì khi thu hoaïch naêng suaát vaø phaåm chaát noâng saûn seõ giaûm suùt ñaùng keå.
Trong tröôøng hôïp, tuy coù saâu beänh treân ñoàng ruoäng nhöng maät ñoä cuûa chuùng coøn thaáp hoaëc ñoàng ruoäng coù maät ñoä thieân ñòch cao, coù khaû naêng khoáng cheá, kìm haõm söï phaùt trieån cuûa saâu beänh. Khi ñoù chöa caàn phun thuoác vì caây troàng coù khaû naêng choáng chòu vaø phuïc hoài naêng suaát ñöôïc. Neáu caàn phun thuoác, thì phaûi phun khi saâu ôû tuoåi nhoû, beänh môùi phaùt sinh.
Khoâng phun thuoác vaøo nhöõng luùc trôøi naéng gaét, cô theå deã bò meät moûi, deã bò gaây ñoäc.
Khoâng phun thuoác vaøo nhöõng luùc trôøi saép möa, hoaëc gioù to laøm cho thuoác bò röõa troâi hoaëc baùm khoâng ñeàu laøm giaûm hieäu quaû cuûa thuoác vaø gaây oâ nhieãm MT.
Vôùi nhöõng loaïi noâng saûn duøng laøm löông thöïc, thöïc phaåm cho ngöôøi vaø gia suùc thì khoâng ñöôïc phun thuoác khi gaàn thu hoaïch. Phaûi ñaûm baûo ñuùng thôøi gian caùch ly töøng loaïi thuoác treân töøng loaïi noâng saûn.
Duøng ñuùng lieàu löôïng:
Ñoïc kyõ baûn höôùng daãn thuoác, tính toaùn thaät ñuùng löôïng thuoác caàn pha cho moãi bình phun vaø soá bình caàn cho moät dieän tích xaùc ñònh.
Phaûi coù duïng cuï ñong thuoác, khoâng öôùc löôïng baèng maét, khoâng boác thuoác boät baèng tay.
Caàn phun heát thuoác ñaõ tính toaùn treân thöûa ruoäng cuûa mình. Khoâng duøng thuoác vôùi lieàu löôïng cao hôn quy ñònh vì noù khoâng laøm gia taêng hieäu quaû cuûa thuoác maø gaây ra laõng phí tieàn baïc vaø taêng nguy cô nhieãm ñoäc cho ngöôøi phun thuoác, ngöôøi tieâu thuï saûn phaåm, caùc vi sinh vaät coù ích vaø MT.
Duøng ñuùng caùch pha thuoác:
Ñoái vôùi thuoác caàn hoøa tan trong nöôùc (nhuõ daàu, thuoác söõa) phaûi pha sao cho thuoác hoøa thaät ñeàu trong nöôùc
Ñoái vôùi nhuõng thuoác boät hoøa tan trong nöôùc, tröôùc heát phaûi cho löôïng thuoác ñaõ caân vaøo moät bình ñong nhoû, cho moät ít nöôùc vaøo khuaáy ñeàu ñeå taïo thaønh moät dung dòch thuoác nöôùc ñaäm ñaëc roài môùi ñoå vaøo bình bôm ñeå hoøa loaõng vôùi nöôùc, sau ñoù khuaáy kyõ roài ñem ñi phun ngay.
Phaûi phun sao cho thuoác baùm ñeàu vaøo caùc boä phaän cuûa caây bò saâu haïi, do ñoù phaûi duøng moät löôïng nöôùc ñuû ñeå pha thuoác. Trung bình 1000 m2 caàn duøng 60-80 lít nöôùc.
Ñeå khaéc phuïc tình traïng duøng sai thuoác caàn boå sung theâm caùn boä khoa hoïc cho ñòa phöông ñeå höôùng daãn noâng daân trong söû duïng thuoác. Taêng cöôøng kieán thöùc baûo veä MT vaø söùc khoûe cho noâng daân, tuyeät ñoái khoâng ñöôïc löu haønh caùc loaïi TTS ñaõ caám söû duïng.
Sau khi duøng thuoác, ngöôøi noâng daân caàn phaûi:
Coù choã löu tröõ voû chai, bao bì hôïp lyù nhö nôi ñoù phaûi traùnh xa treû em, caùc ñoäng vaät nuoâi trong nhaø, khoâng bò aåm öôùt…
Sau khi söû duïng xong phaûi taäp trung laïi thaønh moät choã nhaát ñònh.
Thöôøng xuyeân tham gia vaøo coâng taùc khuyeán noâng do xaõ hay huyeän toå chöùc nhaèm naâng cao söï hieåu bieát veà TBVTV.
KEÁT LUAÄN
Qua nhöõng gì ñaõ nghieân cöùu vaø trình baøy trong ñoà aùn naøy, toâi coù moät soá nhaän xeùt vaø keát luaän nhö sau:
Ngaønh saûn xuaát thuoác BVTV laø Moät trong nhöõng ngaønh coâng nghieäp phaùt thaûi ra nhieàu POPs. Tuy nhieân, cho ñeán thôøi ñieåm naøy vaãn chöa coù moät chöông trình ñieàu tra cuï theå naøo veà löôïng phaùt thaûi POPS töø caùc coâng ty saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät treân ñòa baøn Tp.HCM noùi rieâng vaø caû nöôùc noùi chung.
Hieän nay, nöôùc ta vaãn chöa tröïc tieáp saûn xuaát ra ñöôïc caùc loaïi nguyeân lieäu, hoaït chaát duøng ñeå saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät. Caùc nguyeân lieäu hoaït chaát naøy ñeàu ñöôïc nhaäp veà töø caùc nöôùc nhö Trung Quoác, Nhaät Baûn, Ñaøi Loan… sau ñoù pha cheá, sang chai, ñoùng goùi ñeå cho ra thaønh phaåm.
Trong ngaønh saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät, POPs phaùt thaûi chuû yeáu töø caùc coâng ñoaïn saûn xuaát ra caùc loaïi hoaït chaát, nguyeân lieäu. Do caùc doanh nghieäp ôû Tp.HCM chæ thöïc hieän gia coâng sang chai, ñoùng goùi caùc loaïi thuoác neân löôïng POPs phaùt thaûi ra laø khoâng nhieàu. Haàu heát POPs sinh ra töø vieäc pha cheá sang chai ñoùng goùi caùc loaïi nguyeân lieäu, hoaït chaát coù caáu truùc beàn vöõng (coù voøng benzen lieân keát vôùi moät vaøi nguyeân töû Clo). Ñieàu ñaùng chuù yù laø löôïng POPs tích luõy trong MT do vieäc söû duïng caùc hoaù chaát BVTV.
Trong 12 loaïi POPs ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong coâng öôùc Stockholm thì caùc hôïp chaát cuûa Dioxin vaø Furan laø caùc POPs phaùt thaûi nhieàu nhaát töø ngaønh saûn xuaát thuoác BVTV.
KIEÁN NGHÒ
Thieát laäp chöông trình haønh ñoäng quoác gia veà POPs cho Vieät Nam vaø khu vöïc Tp. HCM. Tham khaûo caùc chöông trình ñaõ ñöôïc xaây döïng taïi caùc quoác gia ñang phaùt trieån.
Caàn coù caùc nghieân cöùu cuï theå ñeå xaây döïng caùc heä soá phaùt thaûi cho caùc loaïi POPs phaùt thaûi töø ngaønh SX thuoác BVTV.
Phaùt trieån chöông trình vaø naâng cao nhaän thöùc veà POPs cho caùn boä coâng nhaân vieân chöùc trong caùc coâng ty, doanh nghieäp saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät taïi Tp. HCM noùi rieâng vaø caû nöôùc noùi chung thoâng qua caùc hình thöùc khaùc nhau.
Caàn trang bò caùc phoøng thí nghieäm ñaït tieâu chuaån vaø tieán haønh quan traéc thöôøng xuyeân nhaèm caäp nhaät caùc soá lieäu veà dö löôïng thuoác baûo veä tích luõy trong caùc moâi tröôøng thaønh phaàn.
Ñieàu tra thoâng tin chi tieát veà caùc nguoàn thaûi POPs töø ngaønh saûn xuaát thuoác BVTV, töø ñoù laäp baûng thoáng keâ soá löôïng nguoàn thaûi.
Sieát chaët hôn trong coâng taùc quaûn lyù caùc loaïi chaát thaûi (ñaëc bieät laø chaát thaûi nguy haïi) phaùt sinh trong saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät. Baét buoäc caùc doanh nghieäp phaûi xaây döïng caùc heä thoáng xöû lyù khí thaûi vaø nöôùc thaûi tröôùc khi thaûi ra moâi tröôøng.
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
bai hoan thien.doc- bia moi chuoung.doc
- BIA.doc
- danh muc cac chu viet tat.doc
- danh sach cac bang.doc
- danh sach cac hinh.doc
- loicamon.doc
- mucluc.doc
- phuluc hoanthien.doc
- tai lieu tham khao.doc
