Nghiên cứu bệnh xuất huyết trên vi, xoang miệng cá basa nuôi bè tại An Giang

LÔØI CAÛM TAÏ Taùc giaû xin chaân thaønh caûm ôn 1. Phoù Tieán só Nguyeãn vaên Haûo, Phoù Vieän tröôûng Vieän Nghieân Cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II, ñaõ höôùng daãn vaø giuùp ñôõ toâi nhieàu trong suoát quaù trình thöïc hieän Luaän vaên toát nghieäp Cao hoïc. 2. Thaïc só Leâ Minh Tuøng, Giaùm ñoác, Kyõ sö Phan vaên Ninh, Phoù Giaùm ñoác, Kyõ sö Phan thò Yeán Nhi vaø caùc anh chò Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä & Moâi tröôøng AG ñaõ giuùp ñôõ, uûng hoä kinh phí cho toâi thöïc hieän Luaän vaên toát nghieäp naày. 3. Cöû nhaân Nguyeãn Thaønh Taâm, Phoù Ban Toå chöùc Chính quyeàn tænh An giang, ñaõ taïo ñieàu kieän vaø hoå trôï toâi trong quaù trình hoïc taäp. 4. Cöû nhaân Vöông Bình Thaïnh, Giaùm ñoác, Kyõ sö Nguyeãn Vaên Phöông, Phoù GÑ, Kyõ sö Ñoaøn Höõu Löïc, Phoù GÑ sôû Noâng Nghieäp & Phaùt Trieån Noâng Thoân An Giang, KS Nguyeãn Vaên Phong, CN Nguyeãn Vaên Hinh vaø caùc anh chò ñoàng söï sôû Noâng nghieäp & PTNT ñaõ giuùp ñôõ vaø gaùnh vaùc thay phaàn coâng vieäc trong thôøi gian toâi hoïc taäp. 5. Kyõ sö Vöông Hoïc Vinh, Gíam Ñoác Trung taâm ÖÙng duïng & Chuyeån giao Khoa hoïc Coâng ngheä AG, KS Voõ Phöôùc Höng Gíam Ñoác Xí nghieäp Nuoâi troàng &ø Cheá bieán Nöôùc Maém- CTy Agifish, KS Leâ Phöôùc Hieàn, KS Trang Kim Lieân, anh chò em coâng nhaân traïi caù Myõ Chaâu, traïi caù Myõ Thôùi uûng hoä toâi caù gioáng ñeå thöïc hieän thí nghieäm. 6. Kyõ sö Nguyeãn Ñình Huaán, Phoù Gíam Ñoác Agifishco, KS Phan Coâng Baèng, KCS Leâ Phöôùc Ñònh vaø Phöôïng Xí nghieäp Ñoâng laïnh F7, giuùp toâi soá lieäu vaø thu maãu caù beänh. 7. Baùc só Thuù y Leâ Hoàng Phöôùc, Kyõ sö Ñinh thò Thuûy, Cöû nhaân Phaïm Coâng Thaønh, KS Trình Trung Phi, KS Nguyeãn Tuaàn, KS Ñoã Quang Tieàn Vöông, Thaïc só Nguyeãn Thanh Tuøng,, KS Nguyeãn Thu Vieãn, KS Nguyeãn Xuaân Trinh, KS Tröông Thanh Tuaán, CN Lyù Thò Thanh Loan, Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II, Msc Flavio Corsin ñaõ giuùp ñôõ toâi trong suoát thôøi gian thöïc taäp vaø hoøan thaønh Luaän vaên toát nghieäp. 8. KS Voõ Thu Vaân Traïm Thuù Y H.Taân Chaâu, KS Nguyeãn Thò Hoàng Hoa Traïm Thuù Y xaõ Long Sôn, KS Huøynh Thò Thu Loan Hoäi Noâng Daân Vieät Nam Tx Long Xuyeân, KS Huøynh Khaéc Haïnh Phoøng Noâng nghieäp H. Chaâu Phuù, ñaõ giuùp ñôõ toâi trong thôøi gian thöïc hieän Luaän vaên naày. 9. Thaày Coâ giaûng daïy Lôùp Cao hoïc Nuoâi troàng Thuûy saûn khoùa II vaø baïn beø cuøng lôùp, ñaõ chia seû vui, buoàn cuøng nhau trong thôøi gian hoïc taäp. 11. Gia ñình KS Mai Ngöõ -Traàn Kim Haèng, Vieän Nghieân Cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II, daã taän tình giuùp ñôõ trong thôøi gian toâi truù nguï taïi gia ñình ñeå thöïc hieän Luaän vaên toát mghieäp. 12. Gia ñình Ba meï vaø caùc em toâi ñaõ lo laéng, taïo moïi ñieàu kieän ñeå toâi hoïc taäp. Cuoái cuøng toâi xin chaân thaønh caûm ôn Tieán só Nguyeãn Höõu Duõng (tröôøng Ñaïi hoïc Thuûy saûn) ñaõ taän tình ñoäng vieân, höôùng daãn toâi thöïc hieän vaø hoaøn thaønh baûn Luaän vaên naày. HÖÙA THÒ PHÖÔÏNG LIEÂN Muïc Luïc Lôøi caûm taï Trang Muïc luïc i Danh saùch baûng, bieåu ñoà vaø hình iv Chöõ vieát taét ix Môû ñaàu 1 Chöông I: Toång quan taøi lieäu 5 I.1 Sô löôïc ñaëc ñieåm ñieàu kieän töï nhieân & kinh teá xaõ hoäi tænh AG 5 I.1.1Vò trí ñòa lyù vaø ñieàu kieän töï nhieân 5 I.1.2 Tình hình kinh teá xaõ hoäi tænh An giang 6 I.2 Nuoâi troàng Thuûy saûn taïi An giang 8 I.2.1 Tình hình Nuoâi troàng Thuûy saûn taïi An giang 8 I.2.2 Nhöõng nhaân toá haïïn cheá söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù taïiAn giang 12 I.3. Beänh caù nuoâi taïi An giang 14 I.4 Tình hình nghieân cöùu beänh xuaát huyeát cuûa caù ba sa noùi rieâng vaø caù nöôùc ngoït noùi chung 15 I.4.1 Trong nöôùc 15 I.4.2 Treân theá giôùi 17 I.4.3 Caùc nghieân cöùu veà nhöõng loïai beänh do vi khuaån Aeromonas vaø Pseudomonas gaây ra treân ñoái töôïng nuoâi thuûy saûn 20 i Chöông II: Vaät lieäu, phöông phaùp nghieân cöùu vaø boá trí thí nghieäm 26 II.1 Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu 26 II.2 Ñòa ñieåm vaø thôøi vuï thu maãu 26 II.3 Phöông phaùp kieåm tra toång theå maãu caù 27 II.4 Phöông phaùp thu, baûo quaûn, vaän chuyeån vaø xöû lyù sô boä maãu caù 27 II.5 Phöông phaùp phaân laäp, nuoâi caáy vaø ñònh danh vi khuaån 28 II.6 Phöông phaùp tieán haønh thöïc nghieäm gaây nhieãm trôû laïi 31 II.7 Phöông phaùp toång hôïp xöû lyù soá lieäu 33 Chöông III: Keát quaû nghieân cöùu vaø thaûo luaän 34 III.1 Tình hình xuaát hieän beänh xuaát huyeát treân caù ba sa ôû An giang trong thôøi gian nghieân cöùu 34 III.1.1Ñaùnh giaù aûnh höôûng caùc yeáu toá khí haäu, thuûy vaên chính vaø hoïat ñoäng cuûa laøng beø ñeán chaát löôïng nöôùc cuûa vuøng nuoâi 34 III.1.1.1Caùc yeáu toá khí haäu, thuûy vaên chính 34 III.1.1.2 caùc chæ soá ñaùnh giaù möùc ñoä nhieãm baån 35 III.1.2 Tình hình xuaát hieän beänh xuaát huyeát treân caù ba sa ôû A G An Giang trong thôøi gian nghieân cöùu 36 III.2 Keát quaû kieåm tra toång theå caùc maãu caù beänh thu thaäp ñöôïc 37 III.2.1Ñieåm thu maãu vaø soá löôïng maãu 37 III.2.2 Keát quaû kieåm tra baèng maét thöôøng veà daáu hieäu, trieäu chöùng beänh lyù cuûa caù ba sa 38 III.2.3 Phaân nhoùm caùc daáu hieäu beänh lyù xuaát hieän treân nhöõng maãu caù thu ñöôïc 40 ii III.3 Keát quaû phaân laäp nuoâi caáy vaø ñònh danh vi khuaån treân caùc maãu caù thu thaäp ñöôïc 46 III. 3.1 Soá löôïng maãu theo muøa vuï vaø khu vöïc 46 III.3.2 Keát quaû phaân laäp ñònh tính 46 III.3.3 Keát quaû phaân laäp vi khuaån ñònh löôïng 50 III.3.4 Tính nhaïy caûm cuûa caùc chuûng vi khuaån phaân laäp töø caù beänh ñoái vôùi moät soá thuoác khaùng sinh thoâng duïng 51 III.4 Keát quaû thöïc nghieäm gaây nhieãm trôû laïi 53 III.4.1Caùc chuûng vi khuaån söû duïng cho thí nghieäm 53 III.4.2 Tính chaát gaây beänh cuûa A. hydrophila SHB681984 54 III.4.3 Tính chaát gaây beänh cuûa A. sobria STB511983 58 Chöông IV: Keát luaän vaø ñeà xuaát yù kieán 60 IV.1 Keát luaän 60 IV.2 Ñeà xuaát yù kieán 62 Taøi lieäu tham khaûo 63-72 Phuï Luïc DANH SAÙCH BAÛNG, BIEÅU ÑOÀ VAØ HÌNH I.BAÛNG 1. Saûn löôïng caù nuoâi taïi An giang töø naêm 1990 –1997 9 2. Soá löôïng beø nuoâi caù taïi An giang töø naêm 1990 –1997 10 3. Phaân loïai beø nuoâi caù taïi An giang 10 iii 4. Cô caáu giaù thaønh saûn phaåm caù ba sa nuoâi beø taïi An giang 11 5. Boá trí thí nghieäm gaây nhieãm trôû laïi treân caù ba sa 32 6. Taàn soá xuaát hieän caùc daáu hieäu beänh lyù treân maãu caù gioáng 40 7. Taàn soá xuaát hieän caùc daáu hieäu beänh lyù treân maãu caù thöông phaåm 42 8. Maøu saéc caùc cô quan gan, thaän, laùch cuûa caù beänh khoâng coù daáu hieäu xuaát huyeát beân ngoøai 44 9. Ñaëc ñieåm cuûa caùc chuûnh vi khuaån phaân laäp töø caù ba sa 10. Keát quaû phaân laäp ñònh tính vi khuaån töø gan, thaän, laùch caù ba sa 48 50 11. Keát quaû phaân laäp ñònh löôïng vi khuaån toång soá töø gan caù beänh vaø caù chöa coù bieåu hieän beänh lyù beân ngoøai trong thôøi gian nghieân cöùu 51 12. Tính nhaïy caûm cuûa caùc vi khuaån phaân laäp töø caù ba sa beänh ñoái vôùi moät soá thuoác khaùng sinh thoâng duïng 52 II. BIEÅU ÑOÀ Baûng ñoà Haønh chaùnh tænh An giang vi 1. Sô ñoà Quy trình pha loaõng heä thoáng canh khuaån 30 2. Taàn soá xuaát hieän caùc daáu hieäu beänh lyù treân maãu caù ba sa gioáng 41 3. Taàn soá xuaát hieän caùc daáu hieäu beänh lyù treân maãu caù ba sa thöông phaåm 43 4. Maøu saéc caùc cô quan gan thaän laùch cuûa caù beänh khoâng bieåu hieän xuaát huyeát beân ngoøai 44 5. Tyû leä soáng cuûa caùc nhoùm caù trong thí nghieäm gaây nhieãm bôûi vi khuaån Aeromonas hydrophila SHB681984 57 iv III. HÌNH 1. Laøng beø nuoâi caù Chaâu Ñoác vii 2. Daáu hieäu beänh lyù beân ngoaøi cuûa caù ba sa gioáng 3. Daáu hieäu beänh lyù noäi quan cuûa caù ba sa gioáng 38 39 4. Khuaån laïc vi khuaån Aeromonas hydrophila treân moâi tröôøng TSA 46 5. Vi khuaån Aeromonas hydrophilai nhuoäm Gram 47 6. Khaùng sinh ñoà vi khuaån Aeromonas hydrophila 52 7. Caùc beå kính boá trí thí nghieäm gaây nhieãm trôû laïi treân caù ba sa 54 8. Daáu hieäu beänh lyù beân ngoaøi cuûa caù ba sa ñöôïc gaây nhieãm vi khuaån Aeromonas hydrophila SHB681984 trôû laïi vaø ñoái chöùng 9. Daáu hieäu beänh lyù noäi quan cuûa caù ba sa ñöôïc gaây nhieãm vi khuaån Aeromonas hydrophila SHB681984 trôû laïi vaø ñoái chöùng 55 56 v vi BAÛNG ÑOÀ HAØNH CHAÙNH TÆNH AN GIANG vii Hình1. LAØNG BEØ NUOÂI CAÙ CHAÂU ÑOÁC viii Ñaëc ñieåm cuûa caùc chuûng vi khuaån phaân laäp töø caù basa Ñaëc ñieåm Aeromonas sp A. caviae A.sobria A.hydrophila Pseudomonas sp. Motility + + + + + Gram stain - - - - - OF/O, OF/F +/+ +/+ +/+ +/+ +/- Sinh Indol nd + + + - ONPG nd + - + nd MR-VP nd +/- +/d +/+ nd Gelatine + + + + nd H2S nd - + + nd Simmon citrate nd d d d nd Lysine nd - + d nd Arginine nd + + + nd Ornithine - - - - nd KCN nd + - + nd Nitrate nd + + + nd Oxydase + + + + + Catalase + + + + + Urea - + + + - Phenylalanine - + + + - Gas from glucose + - - + - Arabinose nd + - + nd Manitol nd + + + nd Maltose nd + + + nd Sucrose nd + d + nd Ghi chuù: nd : khoâng thöïc hieän; + : döông tính; - :aâm tính 1 Keát quaû phaân laäp ñònh tính vi khuaån töø gan thaän, laùch caù basa Soá maãu phaân laäp ñöôïc vi khuaån Khu vöïc thu maãu Toång soá maãu Aeromonas sp A. hydrophila A. cavia A. sobria Pseudomonas sp Muøa Möa Soâng Tieàn 96 65 (67.7%) 0 22 (22,9%) 9 (9,4%) 30 (31,25%) Soâng Haäu 63 43 (68,2%) 36 (57,1%) 18 (28,6%) 4 (6,3%) 0 Muøa Khoâ Soâng Tieàn 30 6 (20%) 21 (70%) 0 15 (50%) 15 (30%) Soâng Haäu 36 12 (33,33%) 18 (50%) 0 9 (25%) 0 Keát quaû phaân laäp ñònh löôïng vi khuaån toång soá töø gan caù beänh vaø caù chöa coù bieåu hieän beänh lyù beân ngoaøi trong thôøi gian nghieân cöùu. Muøa möa Muøa khoâ Soá löôïng vi khuaån (104CFU/g) Soá löôïng vi khuaån (104CFU/g) Ñieåm thu maãu caù beänh Soá löôïng maãu Min Max Trung bình Soá löôïng maãu Min Max Trung bình Soâng Tieàn 6 2,0 109 35,83 10 0,2 16,7 5,31 Soâng Haäu 19 0,1 218 13,35 12 0,17 3,75 0,87 Caù “khoûe” - - - - 5 0,1 0,29 0,22 2 Tính nhaïy caûm cuûa caùc vi khuaån phaân laäp töø caù basa ñoái vôùi moät soá thuoác thoâng duïng Vi khuaån TT Teân thuoác Aeromonas sp A. hydrophila A. sobria A.caviae Pseudomonas sp 1 Furazolidone S S S S S 2 Neomycine S S N S S 3 Gentamycine S S S S S 4 Penicilline R R R R R 5 Ampicilline R R R R R 6 Tetramycine R R S R R 7 Streptomycine R R S R R 8 Chloramphenicol R R S R R 9 Sulfamethoxazole N R S R N * Ghi chuù: R: khaùng thuoác; S: nhaïy caûm ; N: ít nhaïy caûm Tyû leä soáng cuûa caùc nhoùm caù trong thí nghieäm gaây nhieãm bôûi vi khuaån A. hydrophila SHB681984 0 20 40 60 80 100 0 24 48 72 96 120 144 168 192 216 240 Thôøi gian thí nghieäm (giôø) Ty û le ä so áng (% ) 10 cfu/ml 10 cfu/ml 10 cfu/ml Control 3 CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT AG - An Giang Agifishco - Coâng ty Xuaát nhaäp khaåu Thuûy saûn An giang BVNL TS - Cuïc Baûo veä Nguoàn lôïi Thuûy saûn BOD5 - Nhu caàu oxy sinh hoùa 5 ngaøy COD - Nhu caàu oxy hoùa hoïc DO - Oxy hoøa tan KHCN & MT - Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng NCNT TS I - Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn I NCNT TS II - Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II NN & PTNT - Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân PE - Polyethylen TTKH-KTKTTS -Trung taâmThoângTin khoa hoïc-Kyõ thuaät Kinh teá Thuûy saûn XNK TS AG - Coâng ty Xuaát nhaäp khaåu Thuûy saûn An giang IX MÔÛ ÑAÀU An Giang laø tænh troïng ñieåm veà saûn xuaát noâng nghieäp cuûa ñoàng baèng soâng Cöûu long. Caây luùa ñöôïc xaùc ñònh laø caây löông thöïc chính yeáu, chieám vò trí chuû ñaïo trong hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp. Trong nhöõng naêm trôû laïi ñaây, An Giang laø moät trong nhöõng ñòa phöông daãn ñaàu veà giaù trò xuaát khaåu luùa gaïo. Naêm 1997, kim ngaïch xuaát khaåu noâng saûn cuûa An giang ñaït 132 trieäu ñoâ la Myõ. Beân caïnh hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp, An Giang laø ñòa phöông coù theá maïnh veà thuûy saûn. Vôùi ñaëc ñieåm laø moät tænh naèm saâu trong noäi ñòa, khoâng tieáp giaùp bieån, nguoàn lôïi thuûy saûn An Giang chuû yeáu laø nguoàn caù nöôùc ngoït khai thaùc treân heä thoáng soâng Tieàn, soâng Haäu vaø saûn löôïng caù nuoâi. Do nhieàu nguyeân nhaân, ñaëc bieät laø hoaït ñoäng khai thaùc quaù möùc cuøng vôùi vieäc söû duïng noâng döôïc vaø phöông thöùc canh taùc, nguoàn lôïi thuûy saûn An Giang ñang treân ñaø giaûm suùt ñaùng keå. Saûn löôïng caù nuoâi chieám tyû troïng ngaøy caøng lôùn trong toång saûn löôïng thuûy saûn cuûa ñòa phöông. Töø laâu, ngöôøi daân An Giang ñaõ bieát taän duïng caùc loaïi hình maët nöôùc ñeå nuoâi caù vôùi nhieàu hình thöùc phong phuù: nuoâi beø, nuoâi caù ao taêng saûn, … Ñaëc bieät, hoaït ñoäng nuoâi caù ôû An Giang mang tính chaát saûn xuaát haøng hoùa, haøng naêm cung caáp moät löôïng lôùn nguyeân lieäu phuïc vuï cho ngaønh cheá bieán thuûy saûn xuaát khaåu. Ñoái töôïng nuoâi chuû yeáu laø caù Basa (Pangasius bocourti) - chieám 75-80% saûn löôïng ngheà nuoâi caù beø - caù tra (Pangasius hypopthalmus) vaø moät soá loaøi caù khaùc nhö caù huù (Pangasius conchophilus), caù he (Puntius altus), caù loùc boâng (Ophiocephalus micropeltes),… Do ñieàu kieän töï nhieân thuaän lôïi, ngöôøi nuoâi caù coù kinh nghieäm vaø thò tröôøng tieâu thuï ngaøy caøng ñöôïc môû roäng, ngheà nuoâi caù An Giang phaùt trieån nhanh choùng. Saûn löôïng caù nuoâi taêng töø 7.714 taán (naêm 1990) leân 47.933 taán naêm 1996. Vieäc phaùt trieån ngheà nuoâi caù trong nhöõng naêm qua taïi An Giang ñaõ thieát thöïc goùp phaàn giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng, taïo nguoàn haøng xuaát khaåu coù giaù trò, naâng cao thu nhaäp vaø caûi thieän ñôøi soáng nhaân daân, caûi thieän ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi noâng thoân. Tuy nhieân, trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ngheà nuoâi caù An Giang ñaõ vaø ñang gaëp phaûi nhieàu khoù khaên lôùn. Tröôùc heát laø nguoàn caù gioáng thu vôùt töø thieân nhieân ngaøy caøng giaûm suùt, khoâng ñaûm baûo chaát löôïng vaø soá löôïng, ñoàng thôøi giaù caù gioáng ngaøy caøng cao. Maët khaùc, thò tröôøng xuaát khaåu trong nhöõng naêm gaàn ñaây bieán ñoäng lôùn theo chieàu höôùng khoâng thuaän lôïi daãn ñeán giaù thu mua nguyeân lieäu cuûa caùc cô sôû cheá bieán xuaát khaåu khoâng oån ñònh, aûnh höôûng ñeán taâm lyù vaø phöông höôùng ñaàu tö saûn xuaát cuûa ngöôøi nuoâi caù. Ñoàng thôøi, dòch beänh thöôøng xuyeân xaûy ra, caù bò beänh sinh tröôûng chaäm, tyû leä soáng thaáp vaø thöôøng bò haï phaåm loaïi taïi caùc cô sôû thu mua thuûy saûn cheá bieán xuaát khaåu gaây toån thaát lôùn cho ngöôøi nuoâi caù. Trong caùc trôû ngaïi noùi treân, yeáu toá dòch beänh laø moät trong nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng nhaát aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù taïi An Giang. Tyû leä caù hao huït do dòch beänh trong quaù trình öông nuoâi caù gioáng caù basa ñaït 30%, trong quaù trình nuoâi caù thöông phaåm töø 5-10% (Phan Vaên Ninh vaø coäng taùc vieân, 1991). Theo baùo caùo soá: 06/CV/TS ngaøy 01/4/1997 cuûa Coâng ty Thuûy saûn An Giang (AGIFISH), gaàn 100% beø caù thu hoaïch trong caùc thaùng II vaø III naêm 1997 ñeàu coù caù nhieãm beänh ñoám ñoû vôùi caùc cöôøng ñoä caûm nhieãm khaùc nhau. Caù nuoâi beø nhieãm caùc loaïi beänh ñoám ñoû, ñoám traéng, naám thuûy mi, truøng baùnh xe ngaøy caøng nhieàu…”. Taïi caùc cô sôû thu mua, caù bò beänh thöôøng bò haï phaåm caáp (caù daït). Tyû leä caù daït trong quaù trình cheá bieán trung bình laø 20%, coù thôøi ñieåm leân ñeán 30% löôïng caù thu 2 mua. Tröôøng hôïp caù basa cung öùng cho caùc cô sôû cheá bieán thuûy saûn ñoâng laïnh xuaát khaåu, khi xeû caù ñeå laøm phileâ neáu phaùt hieän nhöõng ñoám ñoû tuï huyeát trong thòt caù, tuøy theo möùc ñoä nghieâm troïng coù theå bò haï loaïi hoaëc traû laïi toaøn boä nguyeân lieäu cho ngöôøi nuoâi. Nhaèm khaéc phuïc taùc haïi cuûa beänh ñoái vôùi ngheà nuoâi caù An Giang, ngaønh thuûy saûn ñaõ phoái hôïp vôùi nhieàu cô quan nghieân cöùu trung öông vaø ñòa phöông tieán haønh nghieân cöùu xaùc ñònh taùc nhaân gaây beänh vaø ñeà xuaát caùc bieän phaùp khaéc phuïc. Keát quaû caùc coâng trình nghieân cöùu naøy ñaõ töøng böôùc ñöôïc öùng duïng vaøo saûn xuaát mang laïi hieäu quaû nhaát ñònh. Tuy nhieân, aûnh höôûng cuûa beänh caù, ñaëc bieät laø beänh xuaát huyeát treân vi vaø xoang mieäng cuûa caù basa vaø caù tra, vaãn chöa ñöôïc khaéc phuïc trieät ñeå, vaø tieáp tuïc gaây thieät haïi lôùn cho ngheà nuoâi caù taïi An giang. Vì vaäy, vieäc nghieân cöùu veà beänh caù nuoâi, tìm hieåu taùc nhaân vaø xaùc ñònh phöông thöùc phoøng trò höõu hieäu laø vieäc laøm caàn thieát vaø caáp baùch nhaèm goùp phaàn oån ñònh vaø phaùt trieån ngheà nuoâi caù An giang. Ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Thuûy saûn, Hoäi ñoàng xeùt duyeät ñeà cöông luaän vaên toát nghieäp cao hoïc ngaønh nuoâi troàng thuûy saûn vaø caùc caùn boä höôùng daãn khoa hoïc, chuùng toâi ñaõ thöïc hieän ñeà taøi: “Nghieân cöùu beänh xuaát huyeát treân vi, xoang mieäng caù Basa (Pangasius bocourti) caù tra (P. hypopthalmus) nuoâi taïi An Giang” Ñeà taøi ñöôïc tieán haønh vôùi caùc noäi dung chính: 1. Xaùc ñònh taùc nhaân gaây beänh 2. Tìm hieåu moät soá ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa taùc nhaân gaây beänh 3. Xaùc ñònh tính chaát gaây beänh cuûa taùc nhaân 4. Ñeà xuaát phöông höôùng phoøng trò beänh Keát quaû thöïc hieän ñeà taøi goùp phaàn hieåu bieát veà taùc nhaân gaây ra beänh xuaát huyeát treân vi, xoang mieäng cuûa caù Basa vaø caù Tra taïi An Giang, ñaëc ñieåm sinh hoïc 3 vaø tính chaát gaây beänh cuûa taùc nhaân, töø ñoù öùng duïng vaøo vieäc xaây döïng phöông thöùc phoøng trò coù hieäu quaû, nhaèm oån ñònh vaø naâng cao naêng suaát caù nuoâi taïi ñòa phöông. Ñoàng thôøi goùp phaàn vaøo hieåu bieát veà beänh thuûy saûn vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu long. Tuy nhieân, trong quaù trình thöïc hieän, do haïn cheá veà thôøi gian, kinh phí, cô sôû vaät chaát, ñaëc bieät laø vieäc phaân tích maãu caù beänh vaø caùc thí nghieäm vi sinh vaät hoïc ñöôïc tieán haønh taïi Boä moân Vi khuaån - Phoøng Sinh hoïc Thöïc nghieäm thuoäc Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II – Boä Thuûy saûn (Tp. Hoà chí Minh), vôùi söï ñoàng yù cuûa caùn boä höôùng daãn khoa hoïc, ñeà taøi taäp trung chuû yeáu vaøo vieäc nghieân cöùu beänh treân caù basa. Caùc döõ lieäu thu thaäp ñöôïc lieân quan ñeán beänh xuaát huyeát treân vi vaø xoang mieäng cuûa caù tra raát haïn cheá, caàn phaûi ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu boå sung theâm. 4 CHÖÔNG IV KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ XUAÁT YÙ KIEÁN IV.1 Keát luaän 1- Thôøi tieát naêm 1997 baát thöôøng, muøa möa ñeán chaäm hôn so vôùi caùc naêm tröôùc, möïc nöôùc ñaàu muøa luõ laïi thaáp hôn ñaàu muøa nöôùc kieät. Nöôùc soâng Haäu taïi Chaâu ñoác - nôi coù löôïng beø nuoâi caù cao nhaát tænh (hôn 400 beø vaø taäp trung nhieàu beø coù saûn löôïng nuoâi töø 120 taán/beø trôû leân) - coù hieän töôïng nhieãm höõu cô, khoâng toát cho söû duïng sinh hoïat, nhöng vaãn duy trì ñöôïc hoïat ñoäng saûn xuaát nuoâi troàng thuûy saûn. Muøa möa, chaát löôïng nöôùc toát hôn muøa khoâ, bôûi löôïng höõu cô trong nöôùc khoâng lôùn vaø bieán ñoäng khoâng nhieàu, nhöng vaøo thaùng naày coù söï nhieãm vi sinh xaûy ra trong nöôùc, do maät ñoä vi khuaån cao. 2 - Beänh xuaát huyeát treân caù ba sa xaûy ra gaàn nhö quanh naêm, khoâng mang tính muøa vuï, nhöng ñoâi khi coù nhöõng thôøi ñieåm beänh boäc phaùt cao ñoä vaøo thaùng 2 - 3, ñaàu muøa nöôùc kieät, thaùng 7- 8 - muøa nöôùc luõ vaø thaùng 11- muøa nöôùc ruùt. Bieåu hieän beänh lyù beân ngoøai cuûa caù ba sa goàm: + Caù gioáng: xuaát huyeát treân caùc vi nhö vi ñuoâi, vi ngöïc,vi löng, vi haäu moân, xoang mieäng, vaønh moâi coù tæ leä khaù cao. + Caù thöông phaåm: * Caù coù daáu hieäu beänh lyù beân ngoøai bieåu hieän beänh raát roõ, thòt coù ñoám xuaát huyeát ñoû, xuaát huyeát vi löng, vi ngöïc, vi haäu moân, xoang mieäng, vi ñuoâi vaø caùc tia cöùng bò gaûy. 60 * Caù khoâng coù daáu hieäu beänh lyù beân ngoøai, nhöng beân trong noäi quan coù maøu saéc khaùc thöôøng bieåu hieän roõ treân gan, thaän, laùch. 3 - Keát quaû phaân laäp vi khuaån ñònh tính töø caù basa ñaõ tìm thaáy naêm chuûng thuoäc Aeromonas vaø Pseudomonas laø Aeromonas sp, Aeromonas hydrophila, Aeromonas sobria, Aeromonas caviae vaø Pseudomonas sp. Vi khuaån Aeromonas hydrophila, Aeromonas sobria, Aeromonas caviae, Aeromonas sp laø nhöõng chuûng vi khuaån baét maøu Gram aâm, di ñoäng öa nhieät oân hoøa gaén lieàn vôùi beänh nhieãm truøng maùu xuaát huyeát caù nöôùc ngoït. Pseudomonas sp cuõng baét maøu Gram aâm, di ñoäng phaân boá roäng caû moâi tröôøng nöôùc ngoït vaø maën. Khaûo saùt söï xuaát hieän cuûa caùc chuûng vi khuaån naày qua soá laàn baét gaëp giöõa muøa möa vaø muøa khoâ, giöõa khu vöïc soâng Tieàn vaø soâng Haäu. Töø ñoù, coù theå thaáy raèng A. hydrophila vaø Aeromonas sp coù quan heä chaët cheõ vôùi söï xuaát hieän beänh xuaát huyeát cuûa caù basa nuoâi beø taïi An Giang trong thôøi gian nghieân cöùu. 4 – Keát quaû phaân laäp ñònh löôïng vi khuaån töø gan caù beänh: 0.87x104 - 35,83x104 CFU/g. Qua vi khuaån phaân laäp ñònh löôïng töø gan caù ba sa cho thaáy raèng: maät ñoä vi khuaån toång soá caûm nhieãm treân gan caù khoâng coù söï sai khaùc coù yù nghóa thoáng keâ giöõa muøa khoâ vaø muøa möa, giöõa soâng Tieàn vaø soâng Haäu, muøa möa treân soâng Tieàn vaø soâng Haäu, giöõa muøa möa vaø muøa khoâ treân soâng Haäu. Nhöng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa muøa möa vaø muøa khoâ treân soâng Tieàn; muøa khoâ treân soâng Tieàn vaø soâng Haäu. 5 - Caùc chuûng vi khuaån phaân laäp ñöôïc töø caù basa nhaïy caûm vôùi Furazolidone, Neomycine vaø Gentamycine. Ngoaøi A.sobria , caùc chuûng vi khuaån Aeromonas sp, Aeromonas hydrophila, Aeromonas caviae vaø Pseudomonas sp naøy theå hieän tính ñeà 61 khaùng thuoác (drug resistance) ñoái vôùi Penicilline, Ampicilline, Tetramycine, Streptomycine, Chloramphenicol vaø Sulfamethoxazole. 6 - Töø keát quaû gaây nhieãm thöïc nghieäm treân caù ba sa, xaùc ñònh chuûng A. hydrophila SHB681984 laø moät taùc nhaân gaây beänh xuaát huyeát treân vi vaø xoang mieäng caù basa nuoâi beø taïi An Giang. A. hydrophila SHB681984 cuõng laø taùc nhaân gaây beänh khoâng baét buoäc (opportunistic pathogen) ñoái vôùi caù ba sa trong ñieàu kieän tieán haønh thí nghieäm. Ngöôïc laïi, söï xuaát hieän cuûa vi khuaån A. sobria STB5118983 ñoùng vai troø taùc nhaân thöù caáp (secondary pathogens) vaø khoâng quan troïng trong quaù trình phaùt sinh beänh xuaát huyeát cuûa caù ba sa. Caùc chuûng vi khuaån A. caviae, Pseudomonas sp qua khaûo saùt cuõng ñoùng vai troø taùc nhaân thöù caáp trong quaù trình gaây beänh xuaát huyeát cho caù ba sa. V. 2 Ñeà xuaát yù kieán 1- Caùc chuûng Aeromonas sp. ñöôïc phaân laäp töø caù beänh thu treân beø nuoâi taïi khu vöïc soâng Tieàn vaø soâng Haäu, caû trong muøa möa vaø muøa khoâ vôùi taàn soá xuaát hieän cao, ñeà nghò tieán haønh nghieân cöùu theâm veà vò trí phaân loaïi vaø tính chaát gaây beänh cuûa caùc chuûng vi khuaån naøy. 2 - Aeromonas hydrophila laø taùc nhaân cô hoäi gaây beänh ñoái vôùi caù ba sa trong ñieàu kieän tieán haønh thí nghieäm, ñeà nghò nghieân cöùu veà moâi tröôøng nuoâi caù ba sa, nôi beänh boäc phaùt coù söï hieän dieän cuûa vi khuaån Aeromonas hydrophila. 62 CHÖÔNG II VAÄT LIEÄU, PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU VAØ BOÁ TRÍ THÍ NGHIEÄM II.1 Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu * Soá lieäu veà vò trí ñòa lyù, kinh teá xaõ hoäi, tình hình saûn xuaát, phaùt trieån noâng nghieäp vaø Thuûy saûn tænh An giang, thu thaäp töø caùc vaên baûn baùo caùo ñònh kyø, taøi lieäu löu tröõ cuûa sôû Noâng Nghieäp & Phaùt Trieån Noâng Thoân, cuïc Thoáng keâ, sôû Khoa Hoïc Coâng Ngheä & Moâi Tröôøng, coâng ty Xuaát nhaäp khaåu Thuûy saûn An giang (Agifishco). * Phoûng vaán tröïc tieáp caùc caùn boä kyõ thuaät Thuûy saûn vaø caùn boä quaûn lyù taïi ñòa phöông coù nuoâi caù ba sa veà tình hình nuoâi caù beø vaø hieän töôïng beänh boäc phaùt. * Phoûng vaán ngö daân nuoâi caù ba sa beø veà kyõ thuaät nuoâi caù, söï xuaát hieän beänh, trieäu chöùng vaø muøa vuï. * Caùc soá lieäu thu thaäp töø keát quaû xöû lyù, phaân tích maãu caù ba sa beänh veà vi khuaån hoïc, thöïc nghieäm caûm nhieãm vi khuaån trôû laïi caù khoûe, thöïc hieän taïi phoøng thí nghieäm Sinh hoïc - Thöïc nghieäm vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II - Thaønh phoá Hoà Chí Minh. II.2 Ñòa ñieåm vaø thôøi vuï thu maãu + Ñòa ñieåm thu maãu Soâng Tieàn: Maãu caù ba sa beänh, thu taïi caùc beø nuoâi caù aáp Long chaâu, xaõ Long an, huyeän Taân chaâu, aáp Long thaïnh, Long hoøa, xaõ Long sôn, huyeän Phuù taân, xí nghieäp Ñoâng laïnh Thuûy saûn soá 7 thuoäc Agifish. 22 Soâng Haäu: Maãu caù beänh thu taïi xí nghieäp Ñoâng laïnh Thuûy saûn soá 7 thuoäc Agifish, nguoàn caù töø caù beø nuoâi taïi Chaâu ñoác. + Thôøi vuï thu maãu Toång soá löôïng maãu thu: 80 maãu. Muøa möa: thu maãu vaøo caùc thaùng 6, 7 naêm 1997, toång soá maãu thu 53 maãu (soâng Tieàn 32 maãu, soâng Haäu 21 maãu). Muøa khoâ: thu maãu vaøo thaùng gieâng naêm 1998, toång soá maãu thu 27 maãu (soâng Tieàn 10 maãu, soâng Haäu 17 maãu), trong ño ù coù 5 maãu ñoái chöùng ( caù khoâng thaáy bieåu hieän beänh lyù beân ngoøai) coù nguoàn goác beø nuoâi taïi soâng Haäu. II.3 Phöông phaùp kieåm tra toång theå maãu ca ù Maãu vaät coøn töôi soáng - caù vöøa môùi cheát - ñöôïc ño chieàu daøi, caân troïng löôïng, quan saùt baèng maét thöôøng daáu hieäu beänh lyù bieåu hieän beân ngoøai veà hình daïng, traïng thaùi, muøi, maøu saéc caù, caùc boä phaän nhö maét, xoang mieäng, mang, caùc vi vaø haäu moân. Giaûi phaåu quan saùt bieåu hieän beänh lyù noäi quan ôû gan, laùch, thaän, daï daøy, ruoät, boùng hôi, moâ môû, xoang buïng. II.4 Phöông phaùp thu, baûo quaûn, vaän chuyeån vaø xöû lyù sô boä maãu caù + Phöông phaùp thu maãu - Thu maãu caù beänh ôû beø Caù ba sa coù bieåu hieän baát thöôøng nhö boû aên, bôi lôø ñôø treân maët nöôùc, hoaëc troâi ngöõa buïng, taáp vaøo maët khaïi beø döôùi doøng nöôùc chaûy, caù coøn thôû thoi thoùp, ñöôïc vôùt leân khoûi nöôùc baèng vôït löôùi. - Thu maãu caù ba sa beänh taïi xí nghieäp Ñoâng laïnh soá 7 23 Caù ba sa nguyeân lieäu coøn soáng, ñöôïc vaän chuyeån baèng ghe ñuït,tröôùc khi ñöa vaøo xeû thòt, quan saùt beân ngoaøi thaáy coù bieåu hieän caùc daáu hieäu beänh lyù, nhöõng caù naày khoâng söû duïng ñeå cheá bieán, ñöôïc thu laøm maãu nghieân cöùu. + Vaän chuyeån, xöû lyù sô boä maãu caù vaø baûo quaûn maãu vaät Caù ba sa beänh thu maãu taïi beø hay taïi xí nghieäp Ñoâng laïnh soá 7, tröôùc tieân maãu vaät ñöôïc ñaùnh soá, ghi teân loaøi caù beänh, thôøi gian, ñòa ñieåm thu maãu, teân ngöôøi thu maãu. Maãu vaät thu, nghieân cöùu veà vi khuaån ñònh tính ñöôïc caáy trong moâi tröôøng BHI chöùa trong oáng nghieäm 5ml. Caùc oáng nghieäm ñöôïc coät boù chaët, goùi giaáy kín ñöïng trong hoäp nhöïa, ñeå traùnh nghieâng ñoå. Maãu vaät nghieân cöùu veà vi khuaån ñònh löôïng: ñöïng gan caù trong tuùi PE, daùn kín, giöõ laïnh trong thuøng xoáp. Sau khi xöû lyù sô boä, maãu vaät ñöôïc vaän chuyeån baèng xe bus toác haønh, töø nôi thu maãu ñeán phoøng thí nghieäm cuûa vieän Nghieân Cöùu Nuoâi Troàng Thuûy Saûn II. Thôøi gian töø luùc thu maãu ñeán khi xöû lyù maãu taïi phoøng thí nghieäm khoâng quaù 24 giôø. II.5 Phöông phaùp phaân laäp, nuoâi caáy vaø ñònh danh vi khuaån - Xöû lyù maãu phaân laäp ñònh tính Vi khuaån phaân laäp töø caùc cô quan gan, thaän, laùch cuûa caù, caáy tröïc tieáp vaøo moâi tröôøng BHI (Brain Heart Infusion Broth), chöùa trong oáng nghieäm 5 ml ñaõ ñöôïc thanh truøng baèng Autoclave, ñeå vaøo tuû aám, nhieät ñoä 30oC, trong 24 giôø. Khi vi khuaån ñaõ taêng sinh khoái, ñöôïc caáy chuyeàn sang moâi tröôøng khoâng choïn loïc (nonselective media) TSA (Tryptone Soya Agar) vaø moâi tröôøng choïn loïc (selective media) Aeromonas Isolation Medium Base. Taát caû ñeå trong tuû aám, nhieät ñoä 30oC. Khi khuaån laïc moïc ñaày ñuû, choïn nhöõng khuaån laïc rôøi, 24 chieám öu theá, tieáp tuïc caáy laïi treân moâi tröôøng TSA, choïn gioáng thuaàn, roài caáy chuyeàn sang moâi tröôøng BHIA (Brain Heart Infusion Agar) ñeå löu gioáng. + Nhuoäm Gram ñeå quan saùt hình thaùi vi khuaån theo phöông phaùp Hucker’s Modification. + Thöïc hieän caùc phaûn öùng sinh hoùa, ñònh danh vi khuaån theo heä thoáng phaân loïai vi khuaån cuûa Bergey (1981). + Söû duïng caùc phaûn öùng sinh hoùa thöïc hieän ñònh danh vi khuaån. 1. Oxydase 2. Catalase 3. OF/O ; OF/ F 4. KIA 5. MR - VP 6. Simons citrate 7. Phenylalanine (agar) 8. Urea 9. Indol 10. Nitrat 11. Arginine 12. Ornithine 13. Lysine 14. H2S Production 15.Motility 16. KCN 17.ONPG 18. Gelatine 19. Glucose (gas) 20. Latose 21. Arabinose 22. Maltose 23. Sucrose (Saccarose) 24. Rhaminose 25. Malnitole 26. Sorbitole 27. Galactose 28.Inositole + Söû duïng API 20E ñònh danh vi khuaån phaân laäp laàn 2. - Phöông phaùp laäp khaùng sinh ñoà :Laäp khaùng sinh ñoà theo phöông phaùp ñóa giaáy cuûa Kirby - Bauer (Boä moân vi sinh - khoa Y 1989). - Xöû lyù maãu ñònh löôïng vi khuaån: baèng phöông phaùp pha loõang lieân tieáp. Caét moät maãu gan, caân troïng löôïng 1gr, cho vaøo coái thuûy tinh giaõ nhuyeãn. Sau khi maãu vaät nhuyeãn mòn, cho vaøo oáng nghieäm coù chöùa 9ml nöôùc muoái sinh lyù 0,85% NaCl ñaõ thanh truøng , khuaáy ñeàu baèng maùy laéc. Laáy 1ml dung dòch cho vaøo oáng nghieäm thöù I chöùa 9ml nöôùc muoái sinh lyù, duøng pipet huùt troän 25 ñeàu, roài laáy 1ml canh khuaån cho vaøo oáng nghieäm chöùa 9ml nöôùc muoái sinh lyù thöù 2. Töø oáng thöù 2 , laáy 1ml canh khuaån cho vaøo oáng nghieäm thöù 3, cöù theá ñeán oáng nghieäm thöù 4, 5, 6. Moãi oáng nghieäm laáy 0,1ml canh khuaån, daøn ñeàu (spread plate method) treân ñóa moâi tröôøng PCA (Plate Count Agar) baèng ñuûa (que gaïc) thuûy tinh (moãi oáng nghieäm ñeám 2 ñóa). Giöõ caùc ñóa trong tuû aám 30oC. Sau 24 giôø, ñeám khuaån laïc treân 2 ñóa, tính trung bình toång soá khuaån laïc (CFU/gr). Sô ñoà 1: Quy trình pha loaõng lieân ti._.eáp canh khuaån ñeå ñeám khuaån laïc. 26 II.6 Phöông phaùp tieán haønh thöïc nghieäm gaây nhieãm trôû laïi - Xaùc ñònh maät ñoä vi khuaån: Chuûng vi khuaån thí nghieäm ñöôïc nuoâi caáy taêng sinh trong moâi tröôøng BHI, caáy chuyeàn sang ñóa moâi tröôøng TSA, gaïn khuaån laïc hoøa vaøo 3 oáng nghieäm, moãi oáng chöùa 9ml nöôùc muoái sinh lyù 0,85% NaCl, vôùi 3 maät ñoä khaùc nhau theå hieän qua 3 ñoä ñuïc: cao, trung bình, thaáp. Maãu canh khuaån pha loõang theo quy trình pha loõang lieân tieáp ñeám khuaån laïc. Choïn 3 oáng canh khuaån coù maät ñoä thaáp nhaát trong cuøng moät daõy, moãi oáng canh khuaån cuûa moãi maät ñoä vi khuaån laáy 0,1ml daøn ñeàu treân 2 ñóa moâi tröôøng PCA, uû trong tuû aám 30o C, 24 giôø, ñeám khuaån laïc, laáy trung bình toång soá, tính maät ñoä vi khuaån/ ml. + Chuaån bò caù thí nghieäm: Tieán haønh thöïc nghieäm gaây nhieãm vi khuaån trôû laïi treân caù ba sa khoûe maïnh, nhaèm xaùc ñònh vi khuaån taùc nhaân gaây beänh. Vì vaäy caù ba sa thí nghieäm gaây nhieãm ñöôïc nuoâi trong phoøng thí nghieäm, ñeå taïo söï oån ñònh hôn veà ñieàu kieän soáng cuõng nhö söùc khoûe , so vôùi caù ba sa soáng beân ngoøai. Caù ba sa sinh saûn nhaân taïo, môùi nôû 3 ngaøy, hoaëc 10 ngaøy tuoåi, töø Chaâu ñoác, Long xuyeân (An giang) chuyeån ñeán vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II, trong bao PE coù bôm oxy baèng xe bus toác haønh. Taïi vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy saûn II, caù öông trong beå kính, kích thöôùc 0,4 x 0,8 x 0, 45 m vaø 1 beå 0,45 x 1,5 x 0,5 m. Trong suoát quaù trình nuoâi, suïc khí lieân tuïc caû ngaøy laãn ñeâm. Maät ñoä caù trong beå kính 15 con caù /120 lit nöôùc. Thöùc aên cho caù laø tröùng nöôùc (Moina) trong tuaàn leã ñaàu, töø tuaàn thöù hai trôû ñi, caù aên truøng chæ (Tubifex), thöùc aên vieân. (Moina, truøng chæ ñöôïc ngaâm trong nöôùc maùy ít nhaát 1 giôø döôùi voøi nöôùc chaûy nheï, tröôùc khi cho caù aên). Nguoàn nöôùc nuoâi caù laø nöôùc maùy, tröõ trong beå gaïch men. Nöôùc chöùa trong beå ít nhaát 24 giôø ñeå loïai heát Chlor, tröôùc khi cho vaøo beå kính. Beå nuoâi caù huùt caën, 27 thay nöôùc 1laàn/ ngaøy, moãi laàn thay 30 - 80% löôïng nöôùc trong beå. Thôøi gian öông töø caù boät leân caù gioáng ñaït quy côõ tieán haønh thí nghieäm laø 75 ngaøy. + Boá trí thí nghieäm - Choïn caù töông ñoái ñoàng ñeàu veà kích côõ, boá trí 10 con / beå kính. Ño chieàu daøi, caân troïng löôïng caù, ñeå caù oån ñònh 1 ngaøy. Tieán haønh boá trí thí nghieäm ôû loaïi caù ñaït chieàu daøi trung bình 9,2 cm, troïng löôïng trung bình 8,5 gr (ñôït I) vaø chieàu daøi trung bình 10,9 cm, troïng löôïng trung bình 9,3gr (ñôït II). - Phöông phaùp gaây nhieãm: caù thí nghieäm goàm 100 con, ñöôïc chia thaønh 4 nhoùm. Nhoùm caù ñoái chöùng goàm 10 con, moãi caù theå ñöôïc tieâm vaøo xoang buïng 0,1 ml dung dòch muoáâi sinh lyù (0,85% NaCl) ñaõ thanh truøng. Caùc caù theå thuoäc 3 nhoùm caù coøn laïi (30 con/nhoùm) ñöôïc tieâm vaøo xoang buïng 0,1 ml canh khuaån coù löôïng vi khuaån laàn löôït theo töøng nhoùm laø 103 , 105 , vaø 107 cfu/ml, (baûng 5). - Chaêm soùc theo doõi caù thí nghieäm: Sau khi tieâm, caù ñöôïc nuoâi trong beå, moãi beå 10 con theo töøng nhoùm thí nghieäm, haøng ngaøy chaêm soùc theo doõi theo phöông thöùc neâu treân. Thôøi gian theo doõi 15 ngaøy hoaëc ñeán khi toaøn boä caù thí nghieäm bò cheát. Trong quaù trình theo doõi, ghi nhaän thôøi ñieåm 50% soá caù gaây nhieãm bò cheát, ghi nhaän caùc daáu hieäu beänh lyù cuûa caù cheát. Baûng 5. Boá trí thí nghieäm gaây nhieãm vi khuaån trôû laïi treân caù ba sa Noàng ñoä gaây nhieãm Ñoái chöùng 107 cfu/ml 105 cfu/ml 103 cfu/ml Lieàu löôïng tieâm 0,1ml 0,1ml 0,1ml 0,1ml Beå thí nghieäm soá 1 2 5 8 // 3 6 9 // 4 7 10 Thí nghieäm ñöôïc thöïc hieän 2 ñôït cuûa 2 chuûng vi khuaån khaùc nhau. 28 - Thu maãu taïi phoøng thí nghieäm caù môùi vöøa cheát do gaây nhieãm, phaân laäp vi khuaån xaùc ñònh taùc nhaân gaây beänh. II. 7 Phöông phaùp toång hôïp xöû lyù soá lieäu Caùc soá lieäu thu ñöôïc trong quaù trình nghieân cöùu ñöôïc xöû lyù phaân tích theo phöông phaùp thoáng keâ toaùn hoïc thoâng duïng. 29 CHÖÔNG I TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU I.1 Sô löôïc ñaëc ñieåm ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá xaõ hoäi tænh An Giang I.1.1 Vò trí ñòa lyù vaø ñieàu kieän töï nhieân An giang naèm veà phía taây Nam boä, thuoâïc vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu long, giôùi haïn bôûi caùc vó ñoä 10o12’ –10o 57’ ñoä vó Baéc, 104o 46’-105o 35’ñoä kinh Ñoâng. Phía baéc vaø taây baéc giaùp Campuchia; phía ñoâng vaø ñoâng baéc giaùp tænh Ñoàng Thaùp; phía nam vaø ñoâng nam giaùp tænh Caàn Thô; phía taây vaø taây nam giaùp tænh Kieân Giang. Khí haäu An giang mang tính ñoàng nhaát vaø oån ñònh, nhieät ñoä trung bình giöõa thaùng noùng nhaát vaø thaùng laïnh nhaát cheânh leäch khoâng quaù 4oC. Thaùng Gieâng laø thaùng laïnh nhaát, nhieät ñoä trung bình khoûang 25 - 26oC. Thaùng noùng nhaát laø thaùng Tö, nhieät ñoä trung bình 33 - 35oC. Nhieät ñoä toái thaáp tuyeät ñoái 15oC nhöng raát ít khi xaûy ra, thöôøng chæ töø 19 -21oC. Nhieät ñoä toái cao tuyeät ñoái khoâng vöôït quaù 39o C. Tuy nhieân, bieân ñoä dao ñoäng nhieät ñoä ngaøy ñeâm khaù roõ (7-8oC). Söï dao ñoäng naày xaûy ra maïnh nhaát vaøo nhöõng thaùng muøa khoâ (13 - 14oC) . Toång löôïng möa haèng naêm 1.300 -1.500 mm, thaáp hôn caùc tænh ven bieån laân caän vaø coù söï phaân hoùa thaønh hai muøa roõ reät. Muøa möa baét ñaàu vaøo cuoái thaùng Tö, truøng vôùi muøa ngaäp luõ, keát thuùc vaøo thaùng Möôøi Moät. Muøa khoâ töø thaùng Möôøi hai ñeán thaùng Ba naêm sau. Söï phaân hoùa veà khí haäu, ñaëc bieät laø ñoä aåm khoâng khí, giöõa hai muøa raát saâu saéc, gaây ra nhöõng khoù khaên khoâng nhoû cho saûn xuaát noâng nghieäp, buoäc An giang phaûi chuù troïng ñeán coâng taùc thuûy lôïi ( Buøi Ñaït Traâm 1991). 5 Dieän tích ñaát töï nhieân toaøn tænh An giang laø 3.492 Km2 bao goàm 2.124 Km2 ñaát noâng nghieäp vôùi heä thoáng soâng ngoøi, keânh raïch phaân boá daøy ñaëc. Do ôû xa bieån, An Giang khoâng bò nhieãm maën song vaãn chòu aûnh höôûng thuûy trieàu bieån Ñoâng vôùi bieân ñoä thuûy trieàu lôùn. Trong muøa möa, nöôùc luõ töø thöôïng nguoàn soâng Meâkoâng traøn veà vöôït quaù khaû naêng taûi nöôùc cuûa heä thoáng soâng raïch, keát hôïp luùc trieàu cöôøng gaây ngaäp luït phaàn lôùn dieän tích tænh. Taïi moät soá khu vöïc, thôøi gian ngaäp luõ haøng naêm keùo daøi töø 4 ñeán 6 thaùng. Trong nhöõng naêm coù luõ lôùn, quaù trình dieãn bieán vaø cöôøng ñoä chaûy traøn, ngaäp luït treân ñaát An giang dieãn ra ôû möùc raát aùc lieät, nhieàu heä thoáng caùc coâng trình giao thoâng Thuûy lôïi, y teá, giaùo duïc, kho taøng, nhaø cöûa ... bò taøn phaù heát söùc naëng neà, so ra chaúng keùm gì nhöõng thieät haïi do baõo lôùn gaây ra cho caùc tænh ven bieån mieàn Trung vaø mieàn Baéc nöôùc ta (Buøi Ñaït Traâm, 1991). Öôùc tính thieät haïi do luõ gaây ra treân toaøn tænh An giang naêm 1997 laø 65 tyû ñoàng, trong ñoù 3.222 ha luùa bò maát traéng, 18,65 ha ao caù bò ngaäp ( Sôû Khoa hoïc – Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng An Giang,1998). Tuy nhieân, treân moät goùc ñoä khaùc, do luõ luït keùo daøi ñaõ boài ñaép theâm phuø sa naâng cao ñoä phì nhieâu lôùn cho ñaát saûn xuaát noâng nghieäp, goùp phaàn naâng cao saûn löôïng noâng saûn thu hoaïch haèng naêm. Ñoàng thôøi, theo doøng nöôùc luõ, toâm caù treân soâng Meâkoâng di truù vaøo ñoàng ruoäng. Sau luõ, nhieàu loaøi caù, toâm coøn ôû laïi, trong caùc keânh, raïch ,ao, hoà, ñaàm, ñìa.. laøm cho nguoàn lôïi thuûy saûn noäi ñoàng An giang khaù doài daøo (Buøi Ñaït Traâm, 1991). I.1.2 Tình hình kinh teá - xaõ hoäi tænh An giang Veà haønh chaùnh, tænh An giang coù hai thò xaõ vaø chín huyeän, trong ñoù coù hai huyeän mieàn nuùi naèm doïc theo bieân giôùi Campuchia coù öu theá veà laâm nghieäp vaø boán huyeän 6 cuø lao naèm giöõa soâng Tieàn vaø soâng Haäu vôùi nhieàu thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån noâng nghieäp vaø nuoâi troàng Thuûy saûn. Theo soá lieäu ñieàu tra, daân soá An giang khoaûng 2.075.000 ngöôøi vôùi 366.212 hoä cö daân. Soá hoä soáng döïa vaøo noâng nghieäp chieám 78,36%, trong ñoù chuyeân nuoâi thuûy saûn 1% (Cuïc Thoáng keâ AG 1996). Noâng nghieäp laø hoaït ñoäng kinh teá chuû yeáu cuûa tænh An giang. Vôùi ñieàu kieän töï nhieân thuaän lôïi, ñaát ñai phì nhieâu vaø heä thoáng thuûy lôïi töông ñoái phaùt trieån, An Giang laø tænh daãn ñaàu khu vöïc ñoàng baèng soâng Cöûu long veà saûn löôïng luùa gaïo haøng naêm. Nhôø chính saùch öu tieân phaùt trieån noâng nghieäp trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá cuûa ñòa phöông, saûn löôïng löông thöïc An Giang khoâng ngöøng gia taêng trong nhöõng naêm 1990 – 1997, goùp phaàn vaøo vieäc gia taêng kim ngaïch xuaát khaåu noâng saûn cuûa ñòa phöông. Beân caïnh vieäc phaùt trieån noâng nghieäp, An giang ñaõ vaø ñang töøng böôùc phaùt huy tieàm naêng thuûy saûn cuûa ñòa phöông. Töø laâu, ngöôøi daân An Giang ñaõ bieát lôïi duïng thieân nhieân, hình thaønh ngheà nuoâi caù beø, nuoâi caù ao, hoà truyeàn thoáng; lôïi duïng cheá ñoä thuûy trieàu vaø thôøi gian ngaäp luõ ñeå nuoâi caù quanh naêm (Buøi Ñaït Traâm, 1991). Nhôø vaøo chính saùch hoå trôï voán, giuùp ñôõ höôùng daãn kyõ thuaät vaø thò tröôøng xuaát khaåu ngaøy caøng ñöôïc môû roäng, ngheà nuoâi caù haøng hoùa An Giang phaùt trieån nhanh choùng. Trong nhöõng naêm qua, toác ñoä taêng tröôûng bình quaân haøng naêm cuûa ngaønh Thuûy saûn (chuû yeáu nuoâi caù) laø 12% (Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân An Giang,1997) taïo nguoàn nguyeân lieäu xuaát khaåu thuûy saûn oån ñònh, goùp phaàn oån ñònh vaø naâng cao möùc soáng cuûa nhaân daân. Ñôøi soáng noâng daân daàn daàn ñöôïc caûi thieän, cô sôû haï taàng ñöôïc naâng caáp, giao thoâng noâng thoân phaùt trieån, caùc cuïm tuyeán daân cö ñöôïc 7 thaønh laäp, caùc coâng trình phuùc lôïi nhö beänh xaù, tröôøng hoïc ñöôïc xaây döïng ngaøy caøng khang trang. I.2 Nuoâi troàng thuûy saûn taïi An giang I.2.1 Tình hình nuoâi troàng thuûy saûn tænh An Giang An giang ñöôïc thöøa höôûng nhieàu öu ñaõi cuûa thieân nhieân, vôùi heä thoáng soâng ngoøi, keânh raïch chaèng chòt, nöôùc ngoït quanh naêm, thích hôïp cho söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caùc loøai thuûy sinh vaät nöôùc ngoït. Hôn nöõa, trong muaø möa caùc yeáu toá moâi tröôøng coù nhieàu thuaän lôïi hôn muøa khoâ, vì muøa möa nöôùc ngaäp saâu, haøm löôïng döôõng khí doài daøo, caùc yeáu toá giôùi haïn voâ sinh vaø höõu sinh taùc ñoäng khoâng ñaùng keå, löôïng thöùc aên boå sung doài daøo (Traàn Ñöùc Can vaø ctv, 1991). Nhaân daân An Giang nuoâi caù theo nhieàu moâ hình vôùi nhieàu ñoái töôïng nuoâi khaùc nhau, trong ñoù, nuoâi caù tra trong ao vaø caù ba sa trong loàng beø mang tính chaát saûn xuaát haøng hoùa vaø saûn löôïng cao nhaát. Vaøo muøa möa, ngö daân vôùt caù boät caù tra (Pangasius hypophthalmus), ba sa (Pangasius bocourti), huù (Pangasius conchophilus), he (Puntius altus), loùc boâng (Ophiocephalus micropeltes) ... töø soâng Tieàn, soâng Haäu taïi An Giang hoaëc treân ñòa phaän Campuchia öông nuoâi thaønh caù gioáng ñeå cung caáp cho ngöôøi nuoâi caù. Nhöõng naêm gaàn ñaây, thaønh coâng trong vieäc saûn xuaát gioáng baèng con ñöôøng sinh saûn nhaân taïo caùc loaøi caù tra (Pangasius hypophthalmus), ba sa (Pangasius bocourti), loùc boâng (Ophiocephalus micropeltes), meø vinh (Puntius gonionotus) , he (Puntius altus) ... ñaõ boå sung nguoàn gioáng cho ngheà nuoâi caù, giuùp ngö daân bôùt ñi phaàn naøo söï leä thuoäc vaøo nguoàn gioáng thieân nhieân. 8 Laø vuøng saûn xuaát noâng nghieäp chuyeân canh, nguoàn phuï phaåm noâng nghieäp nhö taám, caùm gaïo, baép, rau xanh… taïi An Giang raát doài daøo. Beân caïnh ñoù, ngheà nuoâi caù An Giang coøn ñöôïc cung caáp nguoàn caù linh vaø caù taïp töø hoaït ñoäng khai thaùc treân soâng raïch, ruoäng ñoàng trong muøa luõ vaø töø vònh Thaùi lan vaø bieån Hoà Campuchia trong muøa khoâ. Do lôïi ñieåm naøy, nguoàn thöùc aên duøng cho ngheà nuoâi caù taïi An Giang phong phuù, ñaûm baûo chaát löôïng vaø töông ñoái reû tieàn. Ngö daân An giang giaøu kinh nghieäm trong ngheà nuoâi caù, töø öông nuoâi caù gioáùng ñeán chaêm soùc nuoâi caù thöông phaåm vôùi trình ñoä thaâm canh cao. Naêng suaát trung bình cuûa ngheà nuoâi caù tra trong ao laø 23-25 taán/ ha/naêm. Saûn löôïng caù nuoâi taïi An Giang trong caùc naêm 1990 -1997 ñöôïc trình baøy ôû baûng 1. Baûng 1 : Saûn löôïng caù nuoâi taïi An Giang töø 1990 – 1997 (Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân An Giang, 1998) Naêm Chæ tieâu 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Toång saûn löôïng (T) 7.714 8.165 17.222 21.670 31.475 35.060 47.933 41.579 Saûn löôïng caù nuoâi beø (T) 5.677 12.550 17.000 27.419 20.454 25.903 19.302 Soá lieäu ôû baûng 1 cho thaáy, ngheà nuoâi nuoâi thuûy saûn ôû An giang lieân tuïc taêng tröôûng raát nhanh trong nhöõng naêm qua. Ñoàng thôøi, ngheà nuoâi caù beø chieám vai troø chuû ñaïo, vôùi saûn löôïng caù nuoâi beø chieám hôn 50% toång saûn löôïng caù nuoâi toaøn tænh. Hieäu quaû kinh teá cuûa ngheà nuoâi caù basa trong beø cao, ñoàng thôøi, thò tröôøng xuaát khaåu caù basa khaù oån ñònh vaø ngaøy caøng ñöôïc môû roäng trong nhöõng naêm gaàn ñaây, vì theá ngheà nuoâi caù basa phaùt trieån nhanh choùng. Soá löôïng beø nuoâi caù taïi An Giang taêng 9 nhanh (Baûng 2) - khaúng ñònh vò trí quan troïng cuûa ngheà nuoâi caù beø trong cô caáu ngaønh nuoâi troàng thuûy saûn cuûa ñòa phöông. Baûng 2: Soá löôïng beø nuoâi caù taïi An Giang töø 1990 – 1997 (Ñôn vò: caùi) Naêm 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Toång soá beø 540 602 1.038 1.469 2.053 2.337 2.503 2.118 Soá beø nuoâi caù 425 502 844 1.226 1.908 2.126 2.503 2.102 Theo keát quaû ñieàu tra cuûa Sôû Noâng nghieäp & PTNT naêm 1997, caùc beø nuoâi caù taïi An Giang laøm baèng goã, maët beø ñöôïc thieát keá laøm nhaø ôû cuûa hoä nuoâi caù. Theo kích côû, beø nuoâi caù ñöôïc phaân loaïi nhö sau: Baûng 3: Phaân loaïi beø nuoâi caù taïi An Giang (Chi cuïc BaûoVeä Nguoàn Lôïi Thuûy Saûn - An Giang, 1997) Loaïi Theå tích (m3) Kích thöôùc (m) (Daøi x Roäng x Cao) Muïc ñích söû duïng chính Saûn löôïng (Taán/beø) I 810 –1.485 20 x 9 x 4,5 – 27x11x 5 Nuoâi caù thòt 120 – 200 II 288- 810 12 x6 x 4 – 20 x 9 x 4,5 Nuoâi caù thòt 40 – 120 III 96 – 288 8 x 4 x 3 – 12 x 6 x 4 Nuoâi caù thòt 12 – 40 IV < 96 Nhoû hôn 8 x 4 x 3 Öông gioáng < 12 Trong soá caùc loaïi beø nuoâi caù trình baøy taïi baûng 3, beø loaïi IV chieám 52,7% ; soá löôïng beø loaïi I raát ít (3%), chuû yeáu do caùc coâng ty coå phaàn hoaëc caùc coâng ty Traùch nhieäm Höõu haïn nuoâi caù ñöa vaøo söû duïng trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Söï phaân boá caùc beø nuoâi caù taïi An Giang coù möùc ñoä taäp trung cao thaønh töøng vuøng chuyeân hoùa theo coâng ñoaïn saûn xuaát (öông nuoâi caù gioáng, nuoâi caù thòt taêng saûn) hoaëc 10 theo ñoái töôïng nuoâi. Beø nuoâi caù ba sa vaø caù tra taäp trung vuøng Chaâu phuù, Chaâu ñoác, Taân chaâu, An phuù, Phuù taân, caù he nuoâi ñôn ôû Chôï môùi, Chaâu thaønh, Long xuyeân. Taïi huyeän Chaâu phuù, beø caù öông nuoâi caù gioáng taäp trung ôû Khaùnh hoøa, beø nuoâi caù thöông phaåm taäp trung ôû Myõ phuù. Naêng suaát trung bình caùc beø nuoâi caù thòt taïi An Giang ñaït töø 150 - 170 kg/m3/ vuï. Caùc loaøi caù ñöôïc nuoâi phoå bieán trong beø taïi An Giang laø caù ba sa, caù tra, caù huù, caù he, caù loùc boâng. Trong ñoù, caù basa vaø caù tra laø ñoái töôïng nuoâi chính do toác ñoä sinh tröôûng nhanh vaø coù theå nuoâi vôùi maät ñoä cao. Ñaëc bieät, nhôø coù thò tröôøng xuaát khaåu oån ñònh, caù basa laø ñoái töôïng ñöôïc taäp trung chuù yù nhieàu nhaát, chieám 75 - 80 % saûn löôïng caù nuoâi cuûa tænh. Caù basa ñöôïc nuoâi trong beø vôùi maät ñoä töø 120 - 150 con/ m3, caù thaû gioáng coù kích côõ 0,1 - 0,15 kg/con, sau 12 - 18 thaùng nuoâi caù ñaït troïng löôïng trung bình 1,0 - 1,5 kg/con. Heä soá thöùc aên tieâu toán trung bình laø 3,3 -3,5 thaáp nhaát laø 2,7. Theo Phan vaên Ninh (1991), chi phí thöùc aên chieám tyû leä cao nhaát trong cô caáu giaù thaønh saûn phaåm caù ba sa nuoâi trong beø (Baûng 4) Baûng 4: Cô caáu giaù thaønh saûn phaåm caù basa nuoâi beø taïi An Giang (%) (Phan Vaên Ninh, 1991) Giai ñoaïn Con gioáng Thöùc aên Chi phí khaùc Öông nuoâi caù gioáng 17,36 56,10 26,54 Nuoâi caù thòt 19,27 61,84 18,89 Thò tröôøng tieäu thuï saûn phaåm caù basa chuû yeáu laø cung caáp nguyeân lieäu phuïc vuï hoaït ñoäng xuaát khaåu döôùi daïng caù phileâ ñoâng laïnh. Tæ leä nguyeân lieäu/fillet thaønh phaåm cuûa caù basa phoå bieán taïi caùc cô sôû cheá bieán thuûy saûn xuaát khaåu An Giang laø 3,7 – 4,0 (Agifish, 1998). Caù tra cuõng ñöôïc chaøo haøng ra thò tröôøng quoác teá döôùi daïng 11 phileâ ñoâng laïnh (tæ leä nguyeân lieäu/fillet thaønh phaåm = 3,5), nhöng khoái löôïng xuaát khaåu ñöôïc raát thaáp, chuû yeáu tieâu thuï taïi thò tröôøng tænh laân caän vaø ñöôïc cheá bieán laøm khoâ phoàng. Do tieâu thuï taïi thò tröôøng trong nöôùc, giaù thu mua nguyeân lieäu caù tra taïi caùc cô sôû cheá bieán thuûy saûn khoâng cao. I.2.2 Nhöõng nhaân toá haïn cheá söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù taïi An giang Ngheà nuoâi caù An giang chuû yeáu ôû daïng hoä caù theå, vieäc cho aên, chaêm soùc, quaûn lyù döïa vaøo lao ñoäng thuû coâng cuûa gia ñình. Tay ngheà cuûa chuû hoä saûn xuaát, ít nhaát cuõng treân ba naêm. Tuy nhieân, theo ñieàu kieän saûn xuaát hieän nay, nuoâi thaâm canh ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu coâng söùc maø lao ñoäng thuû coâng khoâng laøm xueå, phaûi nhôø vaøo maùy moùc, thieát bò hieän ñaïi. Ñoái vôùi nhöõng beø coù saûn löôïng nuoâi lôùn töø 50 taán trôû leân, ñaõ ñöa maùy taïo thöùc aên vieân, maùy caét rau, maùy troän thöùc aên thay cho lao ñoäng chaân tay. Ngheà nuoâi caù beø taïi An Giang chuû yeáu döïa vaøo nguoàn caù gioáng töï nhieân. Vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng veà soá löôïng beø nuoâi caù vaø vieäc naâng cao maät ñoä nuoâi caù thaâm canh, löôïng caù gioáng ba sa thu vôùt töï nhieân khoâng ñuû cung öùng cho ngö daân nuoâi beø. Theo öôùc tính cuûa sôû Noâng nghieäp & PTNT An giang, vôùi saûn löôïng trung bình 20.000 taán ba sa thöông phaåm haøng naêm thì löôïng caù gioáng caàn ñöôïc cung caáp treân 20 trieäu con. Tuy nhieân, löôïng caù gioáng thu vôùt ñöôïc haøng naêm coù chieàu höôùng giaûm suùt daàn (Sôû Noâng Nghieäp vaø Phaùt Trieån Noâng thoân An Giang, 1985), trong khi soá caù gioáng sinh saûn nhaân taïo chöa vöôït quaù 500.000 con/ naêm (Sôû Khoa hoïc Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng An Giang, 1998). Do söï cheânh leäch giöõa cung vaø caàu, giaù caù gioáng basa côõ 100gr/con taêng töø 2.000 ñoàng/con (naêm 1992) leân 7.500 ñoàng/con trong caùc naêm 1996 - 1998 (Sôû NN&PTNT 1996,1997,1998). Do tính chaát muøa vuï cuûa saûn xuaát noâng nghieäp, phuï phaåm noâng nghieäp laøm thöùc aên cho caù bieán ñoäng theo muøa. Vaøo muøa luõ, phuï phaåm noâng nghieäp trôû neân ñaét ñoû . 12 Vì vaäy, ngö daân phaûi döï tröõ taám, caùm gaïo laâu ngaøy laøm chaát löôïng thöùc aên giaûm suùt. Muøa khoâ, caù töôi vaø rau xanh khan hieám, nguoàn ñaïm ñoäng vaät trong khaåu phaàn thöùc aên chuû yeáu laø caù bieån, caù khoâ neân chaát löôïng khoâng oån ñònh. Hieän nay vaãn chöa hình thaønh heä thoáng dòch vuï cheá bieán vaø cung öùng thöùc aên coâng nghieäp duøng cho ngheà nuoâi caù beø, ngöôøi daân mua nguyeân lieäu treân thò tröôøng veà cheá bieán vaø cho caù aên taïi choã. Töø nguyeân nhaân naøy, chaát löôïng vaø giaù caû thöùc aên khoâng oån ñònh aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán hieäu quaû vaø söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù beø. Nuoâi thuûy saûn khoâng ngöøng phaùt trieån, saûn löôïng ngheà nuoâi caù beø haèng naêm taêng nhanh. Tuy nhieân, do nhöõng bieán ñoäng lôùn tình hình kinh teá theá giôùi, thò tröôøng xuaát khaåu khoâng oån ñònh, coù thôøi ñieåm caùc xí nghieäp cheá bieán xuaát khaåu giaûm thu mua nguyeân lieäu khieán giaù caû giaûm suùt. Ngöôøi nuoâi caù An Giang tuy coù tay ngheà, giaøu kinh nghieäm, nhöng ña soá chöa qua ñaøo taïo. Hieåu bieát veà khoa hoïc kyõ thuaät coøn haïn cheá, do vaäy khoù tieáp caän naém baét vaø öùng duïng coâng ngheä tieân tieán. Ñaëc bieät, nhaän thöùc veà taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa ngheà nuoâi caù ñoái vôùi moâi tröôøng chöa ñöôïc nhaän thöùc ñaày ñuû, vì theá trong quaù trình nuoâi, thöùc aên thöøa thaõi taùc ñoäng khoâng nhoû vaøo moâi tröôøng nöôùc taïi caùc ñieåm nuoâi taäp trung thaâm canh cao. Beân caïnh caùc nguyeân nhaân treân, vaán ñeà dòch beänh cuõng laø moät ngaên trôû lôùn cho söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù taïi An Giang. Thôøi ñieåm giao muøa möa naéng, dòch beänh xaûy ra raát phoå bieán ôû caù nuoâi beø vaø ao, ñaëc bieät treân hai ñoái töôïng nuoâi thaâm canh nhö caù basa vaø caù tra. Theo ñieàu tra qua ngö daân, thôøi gian beänh caù gaây taùc haïi nghieâm troïng nhaát keùo daøi töø thaùng 11 ñeán thaùng 6 naêm sau. Tyû leä hao huït do beänh caù trong quaù trình öông nuoâi caù gioáng caù basa khoaûng 30%, giai ñoaïn nuoâi caù thòt 5 - 10% (Phan Vaên Ninh vaø ctv, 1991). 13 14 I.3 Beänh caù nuoâi taïi An Giang. Cuøng vôùi söï phaùt trieån veà saûn löôïng vaø trình ñoä thaâm canh, tình hình beänh cuûa caù nuoâi taïi An Giang trong nhöõng naêm gaàn ñaây coù nhöõng dieãn bieán phöùc taïp, gaây toån thaát lôùn cho ngheà nuoâi caù cuûa ñòa phöông. Theo baùo caùo cuûa Agifish (1997), gaàn 100% beø thu hoïach trong thaùng 2, 3 naêm 1997 ñeàu coù caù nhieãm beäânh ñoám ñoû vôùi cuôøng ñoä nhieãm khaùc nhau....Caù nuoâi beø nhieãm caùc loïai beänh ñoám ñoû, ñoám traéng, beänh naám thuûy mi, beänh truøng baùnh xe ngaøy caøng nhieàu. Do caù bò beänh, tæ leä caù daït (haï phaåm caáp hoaëc loaïi boû) trong quaù trình cheá bieán vuï ñaàu naêm 1997 leân ñeán 30%, trung bình 20%, thaáp nhaát 8 -10%. Tình traïng caù bò daït keùo daøi gaàn suoát moät naêm. Caù fillet coù nhöõng ñoám ñoû trong thòt, tuøy theo möùc ñoä nhieàu hay ít maø bò haï loïai hay traû laïi chuû beø. Tröôøng hôïp caù fillet xuaát hieän nhöõng ñoám traéng, thì chuû beø nhaän laïi toaøn boä löôïng caù bò nhieãm beänh (Agifish, 1998). Theo caùc coâng trình nghieân cöùu veà beänh caù nuoâi taïi An giang vaø caùc caùn boä kyõ thuaät ngaønh thuûy saûn coâng taùc taïi ñòa phöông, caùc loaïi beänh caù phoå bieán laø: beänh kyù sinh truøng ôû mang, da, ruoät, beänh naám thuyû mi, beänh coøi, beänh ñoám traéng, beänh xuaát huyeát, tröôùng buïng, beänh lôû loeùt cuït ñuoâi...(Phan Vaên Ninh vaø ctv, 1993; ……..). Trong ñoù, caùc loaïi beänh gaây toån thaát lôùn laø: + Beänh caù coøi: Caù bò beänh gaày yeáu, sinh tröôûng raát chaäm, daøi ñoøn, thaân maát nhôùt traéng nhôït, mang taùi nhôït, caùc vi löng, ngöïc, ñuoâi xuaát huyeát vaø raùch xô xaùc, boû aên, bôi lôø ñôø, noåi ñaàu ñôùp khoâng khí lieân tuïc. Ñaøn caù maéc beänh naøy thöôøng coù hieän töôïng caù cheát lai rai, keùo daøi ñoâi ba thaùng. Nhìn chung, tyû leä töû vong do beänh gaây ra khoâng cao, nhöng caùc caù theå ñaõ maéc beänh khoâng theå hoài phuïc. Hieän nay chöa coù phöông thöùc phoøng vaø trò beänh (Ñoaøn vaên Tieán, 1993). 15 + Beänh lôû loeùt: Thaân caù lôû loùet, maét loài ñuïc, vieâm loùet goác vi löng, vi ngöïc, caùc tia cöùng vi löng, vi ñuoâi bò ñöùt, tia vi meàm bò töa raùch, hay cuït maát gaàn heát phaàn ñuoâi, vi buïng, vi ngöïc xuaát huyeát. Caù bôi lôø ñôø treân taàng maët ôû cuoái beø döôùi doøng nöôùc chaûy. Caù theå nhieãm beänh naëng buïng tröôùng to, noåi ngöõa buïng troâi xuoâi theo doøng nöôùc taáp vaøo maët khaïi. Trong thôøi kyø beänh xuaát hieän, tuøy theo möùc ñoä caûm nhieãm maø soá löôïng caù cheát haøng ngaøy töø vaøi kilogram ñeán 50 - 60 kg (beø oâng Nguyeãn Vaên Chanh, xaõ Long An huyeän Taân chaâu, thaùng 6/1997). + Beänh xuaát huyeát: Caù maéc beänh keùm aên, hay boû aên, bôi loäi nhaøo loän baát thöôøng, maét loài ñuïc, haäu moân ñoû loài, buïng tröôùng to, vaønh moâi, xoang mieäïng vaø caùc vi coù caùc ñoám xuaát huyeát, bieåu hieän roõ nhaát thöôøng ôû vi haäu moân vaø vi ñuoâi. Tröôøng hôïp caáp tính, beänh gaây tyû leä töû vong cao ñeán 80 – 90%. Tröôøng hôïp maõn tính, thòt caù coù ñieåm xuaát huyeát maøu ñoû vaø bò loaïi boû hoaëc haï phaåm caáp trong quaù trình cheá bieán xuaát khaåu. Hieän nay chöa coù bieän phaùp phoøng trò höõu hieäu, vaø beänh xuaát huyeát (ñoâi khi coøn ñöôïc goïi laø beänh ñoám ñoû) tieáp tuïc gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán ngheà nuoâi caù taïi An Giang. I. 4 Tình hình nghieân cöùu beänh xuaát huyeát cuûa caù ba sa noùi rieâng vaø caù nöôùc ngoït noùi chung I.4.1 Trong nöôùc Caùc nghieân cöùu veà beänh xuaát huyeát treân ñoái töôïng caù nöôùc ngoït trong nöôùc coøn haïn cheá veà soá löôïng, taäp trung chuû yeáu caùc loaøi caù nuoâi. Caùc coâng trình ñaõ coâng boá bao goàm: Beänh xuaát huyeát do vi khuaån Aeromonas spp gaây ra treân caù traém coû (Ctenopharyngodon idellus) nuoâi loàng ôû mieàn Baéc (Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy Saûn I,1997; Cuïc Baûo veä nguoàn lôïi – Boä Thuûy saûn, 1997). Beänh xuaát huyeát treân caù ba sa (Pangasius bocourti) vaø caù he (Puntius altus) nuoâi beø taïi Chaâu ñoác (Phan 16 Vaên Ninh vaø coäng taùc vieân,1993); caù treâ (Clarias sp) gioáng ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh (Vuõ Thò Taùm vaø ctv 1994), caù boáng töôïng (Oxyeleotris marmoeatus) ôû hoà Trò an vaø Tieàn giang (Nguyeãn Vaên Haûo vaø ctv, 1995). Theo Phan Vaên Ninh vaø coäng taùc vieân (1993), daáu hieäu beänh lyù cuûa caù ba sa maéc beänh xuaát huyeát: Vaønh moâi treân , döôùi bò xuaát huyeát, haàu heát caùc goác vi ñeàu bò xuaát huyeát. Khi beänh naëng, vaønh maét caù bò xuaát huyeát, maét loài ñuïc, buïng tröôùng to. Giaûi phaåu noäi quan: Gan xuaát huyeát, thuøy gan söng to, maøu taùi. Laùch söng to, maøu ñen saåm. Daï daøy, ñoïan ruoät ñaàu vaø giöõa xuaát huyeát, thaønh ruoät moûng. Xoang buïng chöùa dòch maùu. Beänh xuaát huyeát treân caù he (Puntius altus) nuoâi beø do vi khuaån Aeromonas sp coù bieåu hieän beänh lyù nhö sau: Caùc goác vi xuaát huyeát, caù beänh naëng goác vi vieâm loeùt, thaân caù vieâm töøng vuøng, choã vieâm xuaát huyeát ñoû, vaûy döïng vaø tuoät ra, caùc vuøng tuoät vaûy veát loeùt ngaøy caøng roäng. Quan saùt beân trong: ruoät bôû, gan nhieãm dòch maät ( Phan Vaên Ninh vaø ctv, 1993). Töø caù beänh ñaõ phaân laäp ñöôïc caùc chuûng vi khuaån Streptococcus sp., Staphylococcus epidermidis, Aeromonas sp. ( Phan Vaên Ninh vaø ctv 1993), Aeromonas hydrophila (Nguyeãn vaên Haûo vaø ctv,1996) , Aeromonas salmonicida (Nguyeãn vaên Haûo vaø ctv, 1995). Caùc chuûng vi khuaån Streptococcus sp, Aeromonas hydrophila phaân laäp töø caù ba sa (Pangasius bocourti) ñöôïc gaây nhieãm trôû laïi treân caù tra vaø cuõng thaáy xuaát hieän daáu hieäu beänh lyù nhö caù ba sa beänh (Nguyeãn Vaên Haûo vaø ctv, 1996). Beänh xuaát huyeát treân caù treâ (Clarias sp) gioáng do vi khuaån A. hydrophila thöôøng xaûy ra ôû caù treân 2 tuaàn tuoåi, bieåu hieän beänh lyù: Caù maát nhôùt, caùc goác vi ñeàu xuaát huyeát, caùc raâu cong vaø bò cuït, buïng tröôùng to chöùa ñaày dòch maùu, caù treo treân 17 maët nöôùc hay naèm saùt ñaùy beå. Coù nhöõng tröôøng hôïp caù bò u loùet nôi ñaàu gaàn xöông chaåm, noåi haïch traéng hai beân goác vi ngöïc. Caù nhieãm beänh taùch baày vaø hoïat ñoäng yeáu ôùt. Beänh tieán trieån xaûy ra nhanh choùng trong toøan boä beå öông caù, töø khi phaùt hieän beänh xaûy ra trong baày nuoâi ñeán 2, 3 ngaøy laø gaây cheát haøng loïat (Vuõ Thò Taùm vaø ctv 1994). Caù treâ gioáng beänh ñöôïc ñieàu trò, döïa vaøo khaùng sinh ñoà cuûa vi khuaån ñaõ ñöôïc phaân laäp. Beänh xuaát huyeát treân caù boáng töôïng do vi khuaån A.salmonicida, A. hydrophila ñöôïc moâ taû bieåu hieän beänh lyù laâm saøng nhö sau: Caù bò maát nhôùt, baét ñaàu ôû phaàn ñuoâi, sau lan daàn leân phaàn thaân, vaây ñuoâi töa cuït, goác vaây haäu moân, vaây löng xuaát huyeát, phaàn ñuoâi cöùng vaø öûng ñoû , moät soá tröôøng hôïp treân thaân xuaát hieän caùc ñoám ñoû, ôû tröôøng hôïp naëng hôn, caùc ñoám ñoû naày lan roäng vaø laøm hoïai töû cô, buïng tröôùng phoàng haäu moân loài ra ngoøai vaø söng ñoû. Khi moå caù thaáy ña soá caùc maãu gan bò xuaát huyeát hay saäm maøu, laùch chuyeån maøu saäm, bong boùng xuaát huyeát, cô quan tieâu hoùa khoâng coù thöùc aên vaø chöùa ñaày caùc dòch nhaày. Vi khuaån A. salmonicida, ñöôïc thöïc nghieäm gaây nhieãm trôû laïi, xaùc ñònh vi khuaån naày laø taùc nhaân gaây beänh (Nguyeãn Vaên Haûo vaø ctv 1995).. Ngoaøi ra coøn coù moät soá coâng boá veà beänh xuaát huyeát do Pseudomonas spp ôû caù traém coûû, traém ñen, caù treâ (Vieän Nghieân cöùu Nuoâi troàng Thuûy Saûn I,1997; Cuïc Baûo veä nguoàn lôïi – Boä Thuûy saûn, 1997). 1.4.2 Treân theá giôùi Beänh xuaát huyeát do vi khuaån gaây ra treân nhieàu ñoái töôïng caù nuoâi, caù soáng hoang daïi trong soâng , hoà , ao, ñaàm nöôùc ngoït. Beänh ñöôïc khaûo saùt töø hieän töôïng hoäi chöùng dòch beänh lôû loùet ôû caù EUS (Epizootic Ulcerative Syndrome) thuoäc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. 18 Bieåu hieän beänh lyù beân ngoøai cuûa caù cheùp (Cyprinus carpio) bò nhieãm beänh laø maát vaûy, nhöõng ñoám ñoû do xuaát huyeát khoâng ñeàu treân da, nhöõng cô quan beân trong tröôùng leân vaø coù maøu taùi. Caùc vi khuaån phaân laäp ñöôïc töø caù beänh laø A. salmonicida, A. hydrophila, Pseudomonas fluorescens. Khi tieâm nhöõng vi khuaån naày vaøo caù khoûe, thì coù nhöõng daáu hieäu beänh lyù gioáng nhö caù beänh ñöôïc khaûo saùt ban ñaàu. (Angka S.L 1983). Daáu hieäu xuaát huyeát vaø hoïai töû cuõng ñöôïc ghi nhaän ôû thaän , gan, tuïy, ruoät caù treâ gioáng (Clarias batrachus) nhieãm A. hydrophila; vaø nhöõng bieán ñoåi toå chöùc beänh hoïc, LD50 cuõng ñöôïc moâ taû ( Angka,1990). Söï boäc phaùt cuûa beänh nhieãm truøng maùu, xaûy ._.n cho pheùp nöôùc söû duïng nuoâi nuoâi troàng thuûy saûn “lôùn hôn “ 35mg/l theo TCVN.5942 -1995 (Leâ Trình 1997). Veà chæ tieâu vi sinh: Coliform, hieän dieän vôùi maät ñoä cao, trung bình 123.102 MPN/100ml vöôït 2 laàn giôùi haïn tieâu chuaån cho pheùp TCVN 5942 -1995 (Leâ Trình 1997). Vaøo muøa möa BOD5 trung bình 1,20 mgO2 /l, trò soá BOD5 thaáp nhaát taïi laøng beø 1,05 mgO2/l, vaø cao nhaát 1,36 mgO2/l taïi ñaàu nguoàn. COD trung bình 6,32 mgO2/l, trò soá thaáp nhaát 3,75 mgO2/l, taïi laøng beø, cao nhaát 8,25 mgO2/l ôû phía sau laøng beø. Cuõng nhö muøa khoâ, caùc chæ tieâu BOD5 , COD ñeàu thaáp so vôùi giôùi haïn cuûa tieâu chuaån nuoâi troàng thuûy saûn. Cuõng nhö muøa khoâ caùc chæ 35 tieâu treân coù ñoä bieán ñoäng khoâng lôùn taïi caùc ñieåm khaûo saùt. Veà chæ tieâu vi sinh nhö Coliform, hieän dieän vôùi maät ñoä cao, trung bình 472,94.104 MPN/100ml vöôït xa giôùi haïn tieâu chuaån cho pheùp (TCVN 5942 -1995). Qua caùc chæ tieâu khaûo saùt treân cho thaáy nöôùc coù hieän töôïng nhieãm höõu cô, cuï theå laø chæ tieâu COD tröôùc vaø sau khi chaûy qua laøng beø.. Muøa möa, chaát löôïng nöôùc toát hôn muøa khoâ, bôûi löôïng höõu cô trong nöôùc khoâng lôùn vaø bieán ñoäng khoâng nhieàu. Ñieàu caàn chuù yù laø chæ soá Coliform trong nöôùc khaù cao ôû caû hai muøa vaø hieän dieän cao nhaát vaøo muøa möa. III.1.2 Tình hình xuaát hieän beänh xuaát huyeát treân caù ba sa ôû An giang trong thôøi gian nghieân cöùu Vaøo thaùng 2 -3 naêm 1997, beänh xuaát huyeát boäc phaùt cao ñieåm treân caù ba sa nuoâi beø. Gaàn 100% beø caù thu hoïach bò nhieãm, vôùi möùc ñoä khaùc nhau. Ñieàu chöa töøng xaûy ra laø tæ leä caù daït trong quaù trình cheá bieán leân ñeán 30%, gaây toån thaát naëng neà cho ngö daân. Tình traïng caù beänh vaãn keùo daøi, raõi raùc nhieàu nôi, tuy möùc ñoä xaûy ra coù ñoâi phaàn laéng dòu sau vaøi thaùng. Ñeà taøi baét ñaàu thöïc hieän vaøo ngaøy 13 thaùng 6 naêm 1997. Thôøi tieát ñaàu muøa möa. Tieán haønh thu maãu caù ba sa beänh nuoâi beø, naèm taïi soâng Tieàn - Taân Chaâu. Beø coù saûn löôïng 140 taán. Trong thôøi ñieåm naày caù bò nhieãm beänh xuaát huyeát cheát khoaûng 50 - 60 kg/ ngaøy. Ñaàu thaùng 7/1997, taïi xaõ Long Sôn - Phuù Taân, hai beø caù ba sa naèm treân soâng Tieàn caùch nhau 5 km, caù bò nhieãm beänh xuaát huyeát, ngö daân ñieàu trò tích cöïc baèng thuoác khaùng sinh, tình traïng caù luùc thu maãu vöøa giaûm töû vong. Ñaàu thaùng 8/1997, thu maãu caù beänh taïi xí nghieäp Ñoâng laïnh soá 7. Caù thu maãu coù nguoàn goác töø beø ñoùng treân soâng Haäu - Chaâu ñoác. Theo caùc nhaân vieân Kieåm 36 soùat chaát löôïng saûn phaåm (KCS), töø ñaàu thaùng 6/1997, caù nguyeân lieäu khi fillet, ngaøy naøo cuõng thaáy xuaát hieän caù beänh xuaát huyeát - coù nhöõng ñoám ñoû trong thòt – vôùi tyû leä khoûang 3-5%/ ngaøy. Töø thaùng 9 - 12/1997, theo baùo caùo cuûa caùn boä cô sôû veà tình hình caù beänh xuaát huyeát vaãn xaûy ra raõi raùc ôû caû hai khu vöïc soâng Tieàn vaø soâng Haäu. Ngaøy 13 vaø 21/ 1 naêm 1998, thôøi tieát giöõa muøa naéng - tieán haønh thu maãu caù beänh taïi xí nghieäp Ñoâng laïnh soá 7. Caù thu maãu coù nguoàn goác beø ôû soâng Tieàn (xaõ Long sôn - Phuù taân) vaø soâng Haäu - Chaâu ñoác. Töø thaùng 1- 4 ôû hai xí nghieäp Ñoâng laïnh soá 7 vaø soá 8, vôùi möùc nguyeân lieäu nhieãm beänh, bò haï loaïi 3,95%/ ngaøy. Töø nhöõng ghi nhaän treân, cho thaáy caù ba sa bò nhieãm beänh xuaát huyeát xaûy ra taïi nhieàu ñieåm nuoâi trong suoát thôøi gian nghieân cöùu. Ñoái phoù vôùi beänh naày, ngö daân theo kinh nghieäm ñaõ söû duïng caùc loïai thuoác khaùng sinh nhö Sulfamethoxazole, Sulfaguianidine, Tetramycine, Oxytetracyline, Chloramphenicol, Furazon, Neùomycine ... troän vaøo thöùc aên cho caù ñeå ngöøa beänh vaø ñieàu trò, hoaëc caùc hoùa chaát ñeå ñieàu trò beänh nhö muoái aên (NaCl), sulphat ñoàng (CuSO4), Malachite green, Dipterex .... treo tuùi thuoác hay pha loaõng phun xuoáng be.ø Caùc loïai döôïc thaûo nhö laù traàu khoâng, laù giaùc, laù xoan... hieän nay cuõng coøn ñöôïc söû duïng, nhöng raát ít. III.2 Keát quaû kieåm tra toång theå caùc maãu caù beänh thu thaäp ñöôïc III. 2.1 Ñieåm thu maãu vaø soá löôïng maãu Ñieåm thu maãu ñöôïc thöïc hieän taïi 6 ñieåm. Soâng Tieàn coù 4 ñieåm: goàm xaõ Long an -Taân chaâu (1 ñieåm), xaõ Long sôn - Phuù Taân (3 ñieåm). Soâng Haäu goàm coù 2 ñieåm taïi thò xaõ Chaâu ñoác. 37 Toång soá löôïng maãu thu laø 80, trong ñoù 5 maãu thu taïi soâng Haäu vaøo muøa khoâ (caù khoâng thaáy bieåu hieän beänh lyù beân ngoaøi) laøm maãu ñoái chöùng. * Caù ñoái chöùng chieàu daøi trung bình: 47, 4cm (43 - 50cm). Troïng löôïng trung bình: 1,41 kg (0,9 - 1,65 kg). Caù beänh thu maãu ñöôïc phaân thaønh hai loïai kích côõ: * 20 maãu caù gioáng coù chieàu daøi trung bình: 22, 8 cm, (19 - 25 cm). Troïng löôïng trung bình 0,13kg ( 0,1 -0,2 kg). * 55 maãu caù thöông phaåm chieàu daøi trung bình: 48,73 cm ( 39 - 59 cm). Troïng löôïng trung bình: 1,62 kg (0,75 - 2,95 kg). III.2..2 Keát quaû kieåm tra baèng maét thöôøng veà daáu hieäu, trieäu chöùng beänh lyù cuûa caù ba sa - Caù gioáng: Quan saùt toång theå caù bò xuaát huyeát vaønh moâi, xoang mieäng, mang tím baàm. Xuaát huyeát vi löng, vi ngöïc, vi buïng, vi haäu moân, vi ñuoâi. Vi ngöïc töa raùch. Haäu moân loài ñoû. Giaûi phaåu beân trong thaáy gan vaøng nhaït hay ñoû baàm, hoaëc ñoû baàm ôû rìa meùp, gan söng coù ñoám traéng, hay ñoû. Laùch ñen, thaän söng, boùng khí ñaày hôi, maïch maùu tröông to, ruoät chöùa ít thöùc aên. Hình 2 - Daáu hieäu beänh lyù cuûa caù ba sa gioáng (beân ngoaøi) 38 Hình 3 - Daáu hieäu beänh lyù cuûa caù ba sa gioáng (noäi quan) - Caù thöông phaåm: Caù aên ít hoaëc boû aên, hay nhaøo loän baát thöôøng, buïng tröôùng to, ngöõa buïng troâi theo doøng nöôùc taáp theo maët khaïi beø, hay uoán cong thaân, bôi loäi khoâng ñònh höôùng. Bieåu hieän beänh lyù beân ngoøai cuõng nhö beân trong cuûa caù raát roõ raøng. Xoang mieäng caù xuaát huyeát, mang ñen baàm, vi löng, vi ngöïc, vi buïng, vi haäu moân ñeàu xuaát huyeát, vi ngöïc, vi löng thöôøng töa raùch, hay tia cöùng bò gaûy, vi ñuoâi bò cuït, haäu moân loài ñoû. Thaân caù maát nhôùt, maøu da khoâng töôi saùng, da buïng xuaát huyeát, buïng tröôùng to, coù muøi hoâi ñaëc tröng, maëc duø caù vaãn coøn soáng. Giaûi phaåu beân trong thaáy gan ñen baàm, maøu vaøng nhaït, hay ñoû saäm coù ñoám traéng hoaëc söng, hay öûng ñoû töøng vuøng, daï daøy vaø ruoät xuaát huyeát khoâng chöùa thöùc aên, boùng khí ñaày hôi vaø xuaát huyeát, maät öûng vaøng coù ñoám xanh, laùch vaø thaän ñen baàm,hoaëc thaän nhuûn, maïch maùu tröông to, moâ môû xuaát huyeát, thòt coù ñoám ñoû, xoang buïng chöùa dòch vaøng. 39 Nhöõng daáu hieäu beänh lyù beân ngoaøi vaø beân trong cuûa caù beänh neâu treân, phaàn nhieàu truøng hôïp vôùi moâ taû caù beänh xuaát huyeát cuûa Phan vaên Ninh (1993) vaø Nguyeãn vaên Haûo (1996). III.2..3 Phaân nhoùm caùc daáu hieäu beänh lyù xuaát hieän treân nhöõng maãu caù thu ñöôïc + Caù gioáng: Trong 20 maãu khaûo saùt, caùc bieåu hieän beänh lyù beân ngoøai cuûa caù ñöôïc ghi nhaän nhö sau: Caù coù bieåu hieän xuaát huyeát ôû vi ñuoâi 19,50%, xoang mieäng 15,58%, vi ngöïc 12,98%, vi löng 11,68%, vi haäu moân 11,68% vaø vaønh moâi 10,38% chieám tæ leä cao trong soá laàn baét gaëp. Bieåu hieän cuûa caùc daáu hieäu beänh lyù naày (ñöôïc lieät keâ trong baûng 6) xuaát hieän qua moät vaøi daáu hieäu keát hôïp vôùi nhau vaø chöa thaáy tröôøng hôïp naøo xuaát hieän rieâng leû. Baûng 6. Taàn soá xuùaât hieän caùc daáu hieäu beänh lyù treân maãu caù gioáng Daáu hieäu beänh lyù Soá laàn xuaát hieän Tyû leä % Xuaát huyeát vi ñuoâi 15 19,50 Xuaát huyeát xoang mieäng 12 15,58 Xuaát huyeát vi ngöïc 10 12,98 Xuaát huyeát vi löng 9 11,68 Xuaát huyeát vi haäu moân 9 11,68 Xuaát huyeát vaønh moâi 8 10,38 Xuaát huyeát vi buïng 6 7,80 Xuaát huyeát da buïng 3 3,60 Xuaát huyeát haøm döôùi 2 2,60 Haäu moân loài ñoû 2 2,60 Vi ngöïc töa raùch, gai cöù ng gaûy 1 1,30 Coäng 77 100% 40 Bieåu ñoà 2 . Taàn soá xuùaât hieän caùc daáu hieäu beänh lyù treân maãu caù gioáng + Caù thöông phaåm * Nhoùm caù beänh coù bieåu hieän beänh lyù beân ngoøai 41 Goàm 47 maãu caù, ghi nhaän caùc bieåu hieän beänh lyù beân ngoøai nhö sau:Thòt coù ñoám ñoû 16,43%, xuaát huyeát treân caùc vi nhö vi löng 13,61%, vi ngöïc 13,61%, vi buïng 13,15%, vi haäu moân 7,51%, vi ñuoâi 7,51%. Vi ngöïc, vi löng töa raùch, gai cöùng bò gaûy, xuaát huyeát da buïng chieám tæ leä khaù cao trong soá laàn baét gaëp. Caùc daáu hieäu beänh lyù neâu treân, vôùi vaøi daáu hieäu xuaát hieän keát hôïp vôùi nhau vaø chöa thaáy coù daáu hieäu naøo xuaát hieän rieâng leû. Baûng 7. Taàn soá xuùaât hieän caùc daáu hieäu beänh lyù treân maãu caù thöông phaåm Daáu hieäu beänh lyù Soá laàn xuaát hieän Tyû leä % Thòt coù ñoám ñoû 35 16,43 Xuaát huyeát vi löng 29 13,61 Xuaát huyeát vi ngöïc 29 13,61 Xuaát huyeát vi buïng 28 13,15 Xuaát huyeát vi ñuoâi 16 7,51 Xuaát huyeát vi haäu moân 16 7,51 Vi ngöïc töa raùch,gai cöùng gaûy 14 6,57 Vi löng töa raùch, gai cöùng gaûy 11 5,16 Xuaát huyeát da buïng 8 3,76 Xuaát huyeát xoang mieäng 7 3,30 Haäu moân loài ñoû 6 2,82 Vi ñuoâi töa raùch 4 1,87 Buïng tröôùng 3 1,41 Thaân maát nhôùt 3 1,41 Vi buïng töa raùch 1 0,47 Da saàn suøi 1 0,47 Xuaát huyeát haøm döôùi 1 0,47 42 Xuaát huyeát vaønh moâi 1 0,47 Coäng 213 100% Bieåu ñoà 3. Taàn soá xuùaât hieän caùc daáu hieäu beänh lyù treân maãu caù thöông phaåm * Nhoùm caù beänh khoâng coù bieåu hieän xuaát huyeát beân ngoøai 43 Goàm 8 maãu caù thöông phaåm beänh trong muøa möa. Khi quan saùt baèng maét thöôøng khoâng thaáy daáu hieäu beänh lyù beân ngoaøi, nhöng noäi quan ñöôïc ghi nhaän coù nhöõng daáu hieäu khaùc thöôøng veà maàu saéc treân caùc cô quan gan, thaän, laùch. Baûng 8 - Maøu saéc caùc cô quan gan, thaän,laùch cuûa caù beänh khoâng bieåu hieän xuaát huyeát beân ngoøai Maøu saéc cô quan Soá laàn xuaát hieän Tyû leä% Gan: maøu ñen xaùm 7 29,17 Gan : maøu vaøng xanh 1 4,17 Thaän : maøu hoàng nhaït 4 16,66 Thaän: maøu taùi xaùm 3 12,5 Thaän: maøu xaùm nhaït 1 4,17 Laùch : maøu hoàng nhaït 4 16,66 Laùch: maøu taùi xaùm 3 12,5 Laùch: maøu xaùm nhaït 1 4,17 Coäng 24 100,00 Bieåu ñoà 4. Maøu saéc caùc cô quan gan, thaän,laùch cuûa caù beänh khoâng bieåu hieän xuaát huyeát beân ngoaøi 44 Caùc daáu hieäu beänh lyù bieåu hieän beân ngoøai roõ nhaát cuûa caù ba sa ñöôïc toùm taét nhö sau: - Caù gioáng xuaát huyeát treân caùc vi: vi ñuoâi, vi ngöïc,vi löng, vi haäu moân, xoang mieäng, vaønh moâi coù tyû leä khaù cao. - Caù thöông phaåm: thòt coù ñoám ñoû, xuaát huyeát vi löng, vi ngöïc, vi haäu moân, xoang mieäng, vi ñuoâi vaø caùc tia cöùng bò gaûy cuõng coù tyû leä khaù cao. - Caù khoâng coù daáu hieäu beänh lyù beân ngoøai, nhöng beân trong noäi quan coù maøu saéc khaùc thöôøng bieåu hieän roõ treân gan, thaän, laùch. Trong giôùi haïn ñeà taøi khoâng nghieân cöùu veà beänh kyù sinh truøng. Nhöng nhöõng nghieân cöùu tröôùc ñaây treân caù basa ñaõ coâng boá moät soá kyù sinh truøng gaây beänh nhö : truøng baùnh xe Trichodina kyù sinh treân da caù, saùn laù ñôn chuû Silurodiscoides vaø Silurodiscoides sp7 kyù sinh treân mang caù, Balantidum, Nyctotherus kyù sinh trong ruoät caù ba sa (Buøi Quang Teà 1993). Beänh xuaát huyeát treân caù ba sa xaûy ra gaàn nhö quanh naêm. Theo ngö daân nuoâi beø thì trong chu kyø moät naêm, coù nhöõng thaùng beänh boäc phaùt cao ñieåm nhö caùc thaùng muøa khoâ 2 - 4, muøa nöôùc ñoã thaùng 7 - 8, muøa nöôùc ruùt thaùng 11. Coù leõ do nhöõng thaùng muøa naéng, nhieät ñoä khoâng khí leân cao, trung bình töø 33 - 35oC, nhieät ñoä nöôùc cuõng taêng cao, doøng chaûy chaäm, möïc nöôùc thaáp, caù deã phaùt sinh beänh. Thaùng nöôùc ñoå, nöôùc töø thöôïng nguoàn soâng Meùkoâng traøn veà, mang ñeán khu vöïc nuoâi beø nhieàu phuø sa hoøa tan trong nöôùc, toác ñoä doøng chaûy raát maïnh, ngö daân di chuyeån beø nhieàu laàn coù theå laøm caù boû aên, aûnh höôûng ñeán söùc khoûe cuûa caù. Thaùng nöôùc ruùt, nöôùc töø ñoàng ruoäng, keânh, raïch, tuoân ra soâng, mang nhieàu chaát höõu cô do 45 caây coû phaân huûy, dö löôïng noâng döôïc vaø hoùa chaát duøng trong noâng nghieäp. Vì vaäy, vaøo caùc thôøi ñieåm naày thöôøng gaëp caù beänh. III.3 Keát quaû phaân laäp nuoâi caáy vaø ñònh danh vi khuaån treân caùc maãu caù thu thaäp ñöôïc III.3.1 Soá löôïng maãu theo muøa vuï, khu vöïc Soá löôïng maãu caù beänh thu ñöôïc laø 75 maãu, vaø 5 maãu ñoái chöùng (thu vaøo muøa khoâ, treân beø soâng Haäu) ñeàu laø caù nuoâi beø, ñöôïc chia theo muøa vaø khu vöïc. - Muøa möa coù 53 maãu, goàm 32 maãu, thu treân khu vöïc beø soâng Tieàn, 21 maãu thu treân khu vöïc beø soâng Haäu. - Muøa khoâ coù 22 maãu, goàm 10 maãu, thu treân khu vöïc beø soâng Tieàn, 12 maãu thu treân khu vöïc beø soâng Haäu. III.3 .2 Keát quaû phaân laäp vi khuaån ñònh tính Vi khuaån phaân laäp töø caùc cô quan gan, thaän, laùch caù beänh, nuoâi caáy trong moâi tröôøng BHI, TSA vaø moâi tröôøng phaân laäp Aeromonas. Treân moâi tröôøng TSA caùc khuaån laïc ñöôïc ghi nhaän nhö sau: khuaån laïc hình troøn, rìa ñeàu, boùng, trong suoát hoaëc baùn trong suoát, loài thaáp hoaëc deïp, ñöôøng kính khuaån laïc 2 - 3 mm. Tieán haønh nhuoäm Gram, quan saùt hình thaùi vi khuaån. Nhaän thaáy caùc vi khuaån hình que, hoaëc hình que hôi cong thanh maûnh, baét maøu Gram aâm. Hình 4. Khuaån laïc vi khuaån Aeromonas hydrophila treân moâi tröôøng TSA 46 Hình 5. Vi khuaån Aeromonas hydrophila nhuoäm Gram Ñaëc ñieåm cuûa caùc chuûng vi khuaån phaân laäp töø caù basa ñöôïc trình baøy ôû Baûng 9 . Döïa vaøo keát quaû naøy, ñaõ xaùc ñònh ñöôïc 5 loaïi vi khuaån thuoäc hai gioáng: Gioáng Aeromonas goàm caùc loøai: A. hydrophila, A. caviae, A. sobria vaø Aeromonas sp.; 47 Gioáng Pseudomonas : Pseudomonas sp. Baûng 9. Ñaëc ñieåm cuûa caùc chuûng vi khuaån phaân laäp töø caù basa Ñaëc ñieåm Aeromonas sp A. caviae A.sobria A.hydrophila Pseudomonas sp. Motility + + + + + Gram stain - - - - - OF/O, OF/F +/+ +/+ +/+ +/+ +/- Sinh Indol nd + + + - ONPG nd + - + nd MR-VP nd +/- +/d +/+ nd Gelatine + + + + nd H2S nd - + + nd Simmon citrate nd d d d nd Lysine nd - + d nd Arginine nd + + + nd Ornithine - - - - nd KCN nd + - + nd Nitrate nd + + + nd Oxydase + + + + + Catalase + + + + + Urea - + + + - Phenylalanine - + + + - Gas from glucose + - - + - Arabinose nd + - + nd Manitol nd + + + nd Maltose nd + + + nd Sucrose nd + d + nd Ghi chuù: nd : khoâng thöïc hieän; + : döông tính; - :aâm tính Theo Poppoff (1984), caùc loaøi vi khuaån thuoäc gioáng Aeromonas chia thaønh 2 nhoùm, nhoùm khoâng di ñoäng vaø di ñoäng. Nhoùm Aeromonas di ñoäng goàm A. hydrophila, A. caviae, A. sobria laø nhöõng loaøi öa nhieät oân hoøa, di ñoäng. A. 48 hydrophila, A. caviae, A. sobria laø nhöõng vi khuaån gaén lieàn vôùi beänh nhieãm truøng maùu xuaát huyeát cuûa caù nöôùc ngoït (Roberts, 1993). Aeromonas di ñoäng thöôøng phaân boá roäng raõi trong heä sinh thaùi thuûy saûn, chuùng coù theå gaây beänh cho ñoäng vaät bieán nhieät, ñoäng vaät maùu noùng vaø ngay caû ngöôøi (Faire, 1978; Salton & Schnick 1973). Aeromonas di ñoäng xuaát hieän ôû moïi thuûy vöïc, tröø nöôùc maën, xuaát hieän trong nöôùc saïch vaø phong phuù trong nöôùc coù haøm löôïng höõu cô cao (Hazen et al. 1978; Heuschmann- Brunner 1978; Kaper et al, 19981). Vi khuaån thuoäc gioáng Pseudomonas phaân boá roäng raõi nhieàu nôi trong töï nhieân, bao goàm ñaát, nöôùc , da, ruoät, mieäng cuûa ngöôøi, ñoäng vaät vaø trong nhieàu loïai thöïc phaåm (Bergan, 1981), Pseudomonas sp ñöôïc xem laø taùc nhaân gaây beänh thöù caáp, Pseudomonas sp. ñi keøm vôùi Aeromonas sp gaây xuaát huyeát naëng treân da (Kabata. Z,1985). Taàn soá xuaát hieän cuûa vi khuaån phaân laäp töø gan, thaän, laùch cuûa caù beänh coù söï bieán ñoäng theo muøa vaø khu vöïc thu maãu (Baûng 10). Vaøo muøa möa, Aeromonas sp chieám öu theá trong caùc maãu caù beänh vôùi tyû leä 67,7% treân khu vöïc soâng Tieàn vaø 68,2% treân khu vöïc soâng Haäu. Rieâng vi khuaån Pseudomonas sp xuaát hieän vôùi tyû leä 31,25% treân soâng Tieàn nhöng khoâng thaáy Pseudomonas sp xuaát hieän treân khu vöïc soâng Haäu..reân soâng Haäu, soá laàn xuaát hieän cuûa vi khuaån Aeromonas hydrophila laø 57,1%. Vaøo muøa khoâ, A. hydrophila vi khuaån xuaát hieän chieám öu theá treân caû hai khu vöïc soâng Tieàn vaø soâng Haäu laø 70% vaø 50% . Ngoaøi ra, coøn phaân laäp ñöôïc Aeromonas sp. laø 33,33% treân soâng Haäu, 20 % treân khu vöïc soâng Tieàn vaø cuõng khoâng thaáy Pseudomonas sp xuaát hieän treân khu vöïc soâng Haäu vaøo muøa khoâ. 49 Baûng 10. Keát quaû phaân laäp ñònh tính vi khuaån töø gan, thaän, laùch caù basa Soá maãu phaân laäp ñöôïc vi khuaån Khu vöïc thu maãu Toång soá maãu Aeromonas sp A. hydrophila A. cavia A. sobria Pseudomonas sp Muøa Möa Soâng Tieàn 96 65 (67.7%) 0 22 (22,9%) 9 (9,4%) 30 (31,25%) Soâng Haäu 63 43 (68,2%) 36 (57,1%) 18 (28,6%) 4 (6,3%) 0 Muøa Khoâ Soâng Tieàn 30 6 (20%) 21 (70%) 0 15 (50%) 15 (30%) Soâng Haäu 36 12 (33,33%) 18 (50%) 0 9 (25%) 0 Ñaëc bieät, ñaõ phaân laäp ñöôïc vi khuaån töø gan, thaän, laùch cuûa 5 maãu caù khoâng thaáy bieåu hieän beänh lyù beân ngoaøi. Caùc chuûng vi khuaån phaân laäp ñöôïc laø Aeromonas sp. (9/15 maãu = 60%), Pseudomonas sp. (6/15 maãu= 40%) vaø A. sorbia (5/15 maãu = 33,33%). Tuy nhieân, khoâng phaân laäp ñöôïc A. hydrophilla töø caùc maãu caù naøy Töø nhöõng keát quaû treân, coù theå thaáy raèng A. hydrophila vaø Aeromonas sp coù quan heä chaët cheõ vôùi söï xuaát hieän beänh xuaát huyeát cuûa caù basa nuoâi beø taïi An Giang trong thôøi gian nghieân cöùu. III.3.3 Keát quaû phaân laäp vi khuaån ñònh löôïng Keát quaû phaân laäp ñònh löôïng vi khuaån töø caùc maãu caù beänh trong muøa möa vaø 50 muøa khoâ trình baøy taïi Baûng 11. Soá löôïng vi khuaån trung bình trong gan caù ba sa thu maãu treân soâng Tieàn (35,83.104 CFU/g) cao hôn soâng Haäu (13,35.104 CFU/g) vaøo muøa möa. Muøa khoâ soá löôïngh vi khuaån trong gan caù beänh ôû soâng Tieàn (5,31.104 CFU/g) cuõng cao hôn soâng Haäu (0,87. 104 CFU/g). Muøa möa, soá löôïng vi khuaån phaân laäp ñöôïc töø gan caù cuõng cao hôn muøa khoâ treân caû hai khu vöïc soâng Tieàn vaø soâng Haäu. Soá löôïng vi khuaån phaân laäp ñöôïc töø gan caù chöa coù bieåu hieän beänh lyù beân ngoaøi (caù “khoûe”) raát thaáp ( 0,22. 104CFU/g). Baûng 11. Keát quaû phaân laäp ñònh löôïng vi khuaån toång soá töø gan caù beänh vaø caù chöa coù bieåu hieän beänh lyù beân ngoaøi trong thôøi gian nghieân cöùu. Muøa möa Muøa khoâ Soá löôïng vi khuaån (104CFU/g) Soá löôïng vi khuaån (104CFU/g) Ñieåm thu maãu caù beänh Soá löôïng maãu Min Max Trung bình Soá löôïng maãu Min Max Trung bình Soâng Tieàn 6 2,0 109 35,83 10 0,2 16,7 5,31 Soâng Haäu 19 0,1 218 13,35 12 0,17 3,75 0,87 Caù “khoûe” - - - - 5 0,1 0,29 0,22 Theo keát quaû phaân tích thoáng keâ, toång soá vi khuaån caûm nhieãm treân gan caù ba sa giöõa soâng Tieàn vaø soâng Haäu khoâng sai khaùc coù yù nghóa thoáng keâ (P > 0,05). Soá löôïng vi khuaån caûm nhieãm treân gan caù giöõa muøa möa vaø muøa khoâ, cuõng khoâng sai khaùc coù yù nghóa thoáng keâ. ( P > 0,05). Maät ñoä caûm nhieãm cuûa vi khuaån treân gan caù giöõa muøa möa treân soâng Tieàn vaø soâng Haäu, giöõa muøa möa vaø muøa khoâ treân soâng Haäu ñeàu khoâng sai khaùc coù yù nghóa thoáng keâ. Nhöng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa muøa möa vaø muøa khoâ treân soâng Tieàn; muøa khoâ treân soâng Tieàn vaø Haäu. III. 4 Tính nhaïy caûm cuûa caùc chuûng vi khuaån phaân laäp töø caù beänh ñoái vôùi moät soá thuoác khaùng khuaån thoâng duïng. Tính nhaïy caûm cuûa caùc vi khuaån phaân laäp ñöôïc töø caù basa ñoái vôùi caùc loaïi 51 thuoác khaùng khuaån löu haønh phoå bieán treân thò tröôøng ñöôïc trình baøy taïi Baûng 12. Nhìn chung, caùc chuûng vi khuaån phaân laäp töø caù beänh nhaïy caûm vôùi Furazolidone, Neomycine vaø Gentamycine. Ngoaøi A. sobria, caùc chuûng vi khuaån naøy theå hieän tính ñeà khaùng thuoác (drug resistance) ñoái vôùi Penicilline, Ampicilline, Tetramycine, Streptomycine, Chloramphenicol vaø Sulfamethoxazole. Baûng 12. Tính nhaïy caûm cuûa caùc vi khuaån phaân laäp töø caù basa bò beänh ñoái vôùi moät soá thuoác khaùng khuaån thoâng duïng Vi khuaån TT Teân thuoác Aeromonas sp A. hydrophila A. sobria A.cavia e Pseudomonas sp 1 Furazolidone S S S S S 2 Neomycine S S N S S 3 Gentamycine S S S S S 4 Penicilline R R R R R 5 Ampicilline R R R R R 6 Tetramycine R R S R R 7 Streptomycine R R S R R 8 Chloramphenicol R R S R R 9 Sulfamethoxazole N R S R N * Ghi chuù: R: khaùng thuoác; S: nhaïy caûm ; N: ít nhaïy caûm Hình 6. Khaùng sinh ñoà vi khuaån Aeromonas hydrophila 52 Phan Vaên Ninh vaø coäng söï (1993) ñaõ nghieân cöùu tính nhaïy caûm thuoác cuûa vi khuaån Aeromonas sp. phaân laäp töø caù he nuoâi trong beø taïi An giang bò beänh tuoät vaûy vaø xuaát huyeát. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy vi khuaån gaây beänh nhaïy caûm vôùi Chloramphenicol, Furazolidon; ít nhaïy caûm vôùi Streptomycine, Chlotetracyline; ñeà khaùng Ampicilline vaø Penicilline. Töø keát quaû nghieân cöùu naøy, caùc taùc giaû ñeà xuaát vieäc söû duïng khaùng sinh trong vieäc trò beänh cho caù nuoâi. Keát quaû nghieân cöùu naøy cuõng ñöôïc ngöôøi nuoâi caù beø taïi An giang vaän duïng phoøng vaø trò beänh xuaát huyeát cho caù basa, tuy nhieân hieän thôøi hieäu quaû chöõa trò thaáp. Keát quaû thöû nghieäm tính nhaïy caûm thuoác cuûa caùc chuûng vi khuaån phaân laäp ñaõ trình baøy treân ñaây goùp phaàn giaûi thích tính hieäu quaû thaáp cuûa coâng taùc chöõa trò beänh cho caù basa taïi An Giang trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Ñeà taøi nghieân cöùu naøy chöa tieán haønh so saùnh caùc chuûng Aeromonas sp. ñaõ phaân laäp ñöôïc vôùi caùc chuûng do Phan Vaên Ninh vaø coäng söï ñaõ coâng boá do caùc chuûng vi khuaån naøy khoâng ñöôïc löu giöõ. Tuy nhieân, coù nhieàu khaû naêng raèng, do vieäc söû duïng phoå bieán caùc loaïi thuoác khaùng khuaån trong ngheà nuoâi caù, ñaõ hình thaønh nhieàu chuûng vi khuaån khaùng thuoác trong moâi tröôøng nöôùc taïi caùc ñieåm nuoâi caù ôû An Giang. Tình hình naøy ñoøi hoûi caàn coù caùc nghieân cöùu saâu hôn veà khu heä vi sinh vaät nöôùc taïi An Giang, vaø nghieân cöùu caùc bieän phaùp phoøng trò beänh höõu hieäu, haïn cheá vieäc söû duïng thuoác thieáu choïn loïc nhaèm ñaûm baûo söï phaùt trieån ngheà nuoâi troàng thuûy saûn beàn vöõng taïi ñòa phöông. III.5 Keát quaû thöïc nghieäm gaây nhieãm trôû laïi III.5.1 Caùc chuûng vi khuaån söû duïng cho thí nghieäm 53 Qua quaù trình phaân laäp, nuoâi caáy, ñònh danh vi khuaån, ñaõ löu gioáng 5 loaïi vi khuaån: Pseudomonas sp (chuûng STB116971), A. caviae (SHB4108972), A. sobria (STB511983), A. hydrophila (SHB681984), vaø Aeromonas sp (SHB6111985). Töø keát quaû phaân laäp vi khuaån ñònh tính, ñaõ choïn hai chuûng vi khuaån A. hydrophila SHB681984 vaø A. sobria STB511983 gaây nhieãm thöïc nghieäm cho caù basa ñeå xaùc ñònh tính chaát gaây beänh (pathogenicity) cuûa caùc loaïi vi khuaån naøy. III.5.2 Tính chaát gaây beänh cuûa A. hydrophila SHB681984 + Caù thí nghieäm: Caù thí nghieäm coù chieàu daøi trung bình 9,5cm ( 8,0-10,3 cm), khoái löôïng trung bình: 8,5 gr/con (5,3 -11,9 gr). Sau khi tieâm dung dòch muoái sinh lyù (nhoùm caù ñoái chöùng) hoaëc canh khuaån, caù ñöôïc nuoâi trong beå kính theo töøng nhoùm, moãi beå 10 con (Hình7) . Nhieät ñoâï khoâng khí trung bình trong thôøi gian thí nghieäm 35 -37o C. 54 Hình 7. Caùc beå kính boá trí thí nghieäm gaây nhieãm trôû laïi + Keát quaû theo doõi caù thí nghieäm: Thí nghieäm tieán haønh töø ngaøy 8 thaùng 5 naêm 1998. Sau khi tieâm xong, caù vaãn bôi loäi vaø baét moài bình thöôøng. Sau 28 giôø, moät soá caù coù trieäu chöùng khaùc thöôøng: tröông buïng, bôi loäi quay troøn khoâng ñònh höôùng, moät soá ngöõa buïng, hoâ haáp maïnh, treo mình thaúng ñöùng trong nöôùc. Bieåu hieän beân ngoøai: xuaát huyeát vi buïng, vi haäu moân, vi ñuoâi. haäu moân loài ñoû. Khoaûng 2 - 3 giôø sau khi quan saùt thaáy caùc bieåu hieän treân, moät soá caù cheát. Giaûi phaåu caùc caù theå naøy ñeå quan saùt noäi taïng, nhaän thaáy maïch maùu tröông to, gan söng vaø coù maøu ñen, maät söng, ruoät tröông phoàng chöùa ñaày hôi, thaønh buïng xuaát huyeát. Hình 8. Daáu hieäu beänh lyù beân ngoaøi caù thí nghieäm gaây nhieãm trôû laïi vaø ñoái chöùng 55 56 Hình 9. Daáu hieäu beänh lyù ôû noäi quan caù thí nghieäm gaây nhieãm trôû laïi vaø ñoái chöùng Caù cheát nhieàu trong voøng 31- 46 giôø sau khi tieâm canh khuaån, sau ñoù cheát raõi raùc trong 7 ngaøy ñaàu. Töø ngaøy thöù 8 khoâng thaáy caù bò cheát. Tyû leä soáng cuûa caùc nhoùm caù thí nghieäm ñöôïc trình baøy taïi bieåu ñoà 5. 57 Bieåu ñoà 5: Tyû leä soáng cuûa caùc nhoùm caù trong thí nghieäm gaây nhieãm bôûi vi khuaån A. hydrophila SHB681984 0 20 40 60 80 100 0 24 48 72 96 120 144 168 192 216 240 Thôøi gian thí nghieäm (giôø) Ty û le ä so áng (% ) 10 cfu/ml 10 cfu/ml 10 cfu/ml Control Sau 10 ngaøy theo doõi, nhoùm caù ñöôïc tieâm 0,1 ml canh khuaån chöùa 107cfu/ml coù tyû leä soáng thaáp nhaát (26,67%). Tyû leä soáng töông öùng cuûa caùc nhoùm caù ñöôïc tieâm canh khuaån 105, 103 laàn löôït laø 83,3%, vaø 93,3%. Caù thuoäc nhoùm ñoái chöùng khoâng cheát vaø hoaøn toaøn khoûe maïnh trong suoát quaù trình thí nghieäm. + Keát quaû phaân laäp vi khuaån töø caù thí nghieäm: Ngay khi caù cheát, ñaõ tieán haønh giaûi phaåu quan saùt vaø phaân laäp ñöôïc A. hydrophila töø gan, thaän vaø laùch cuûa caùc caù theå naøy. Treân moâi tröôøng phaân laäp vi khuaån chæ thaáy xuaát hieän moät daïng khuaån laïc ñaëc tröng duy nhaát. Keát quaû thí nghieäm cho thaáy, chuûng A. hydrophila SHB681984 phaân laäp töø caù 58 beänh taïi An Giang coù theå gaây tyû leä töû vong cao cho caù thí nghieäm. Tyû leä soáng cuûa caùc nhoùm caùù thí nghieäm coù töông quan thuaän vôùi löôïng vi khuaån söû duïng. Caù thí nghieäm bò beänh theå hieän daáu hieäu beänh lyù töông töï nhö trieäu chöùng beänh lyù quan saùt ñöôïc taïi caùc beø nuoâi caù. Tyû leä soáng 100% cuûa nhoùm caù ñoái chöùng cho thaáy raèng hieän töôïng caù cheát trong caùc loâ thí nghieäm khoâng lieân quan ñeán yeáu toá chaêm soùc quaûn lyù trong quaù trình thöïc hieän. Ñoàng thôøi, vieäc phaân laäp ñöôïc duy nhaát A. hydrophila töø caù thí nghieäm bò beänh cho thaáy chuûng A. hydrophila SHB681984 laø moät taùc nhaân gaây beänh xuaát huyeát treân vi vaø xoang mieäng caù basa nuoâi beø taïi An Giang. Maët khaùc, tyû leä töû vong thaáp cuûa caùc nhoùm caù tieâm vôùi noàng ñoä vi khuaån 103 vaø 105 cho thaáy A. hydrophila SHB681984 laø taùc nhaân gaây beänh khoâng baét buoäc (opportunistic pathogen) ñoái vôùi caù ba sa trong ñieàu kieän tieán haønh thí nghieäm. III.5.3 Tính chaát gaây beänh cuûa A. sobria STB511983 + Caù thí nghieäm: Caù thí nghieäm coù chieàu daøi trung bình 10,9cm (10,0 - 12,7cm), khoái löôïng trung bình: 9,3 g (8 -11 g). Sau khi tieâm dung dòch muoái sinh lyù (nhoùm caù ñoái chöùng) hoaëc canh khuaån, caù ñöôïc nuoâi trong beå kính theo töøng nhoùm, moãi beå 10 con töông töï nhö trình baøy phaàn treân. Nhieät ñoâï khoâng khí trung bình trong thôøi gian thí nghieäm 33 - 36o C. + Keát quaû theo doõi caù thí nghieäm: Thí nghieäm tieán haønh töø ngaøy 23 thaùng 7 naêm 1998. Sau khi tieâm xong, caù vaãn bôi loäi vaø baét moài bình thöôøng. Trong suoát 15 ngaøy sau khi gaây nhieãm, khoâng phaùt hieän ñöôïc daáu hieäu beänh lyù khaùc laï xaûy ra. Tyû leä soáng 15 ngaøy cuûa caùc nhoùm caù ñöôïc gaây nhieãm thöïc nghieäm vôùi A. sobria STB511983 lieàu löôïng 0,1 ml dung dòch chöùa 107, 105 , 103 cfu/ml vaø nhoùm ñoái chöùng laø 100%. 59 + Keát quaû phaân laäp vi khuaån töø caù thí nghieäm: Sau ngaøy thöù 15, choïn 3 con caù ñaõ ñöôïc gaây nhieãm vôùi noàng ñoä 107 cfu/ml, giaûi phaåu quan saùt vaø phaân laäp vi khuaån töø gan, thaän, laùch. Keát quûa quan saùt noäi taïng khoâng phaùt hieän daáu hieäu beänh lyù cuûa beänh xuaát huyeát treân taát caû caùc caù theå nghieân cöùu. Ñoàng thôøi, ñaõ phaân laäp ñöôïc A. sobria töø caùc caù theå naøy. Keát quaû gaây nhieãm thöïc nghieäm cho thaáy, A. sobria STB5118983 vôùi lieàu löôïng ñaõ söû duïng khoâng gaây beänh xuaát huyeát cho caù basa trong caùc ñieàu kieän thí nghieäm. Söï xuaát hieän cuûa vi khuaån naøy trong caùc maãu caù beänh thu ñöôïc töø caùc beø nuoâi caù taïi An giang coù theå giaûi thích raèng ñaây laø taùc nhaân thöù caáp vaø khoâng ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình phaùt sinh beänh xuaát huyeát cuûa caù ba sa. Do khoâng coù ñuû soá löôïng caù gioáng duøng cho thí nghieäm gaây nhieãm trôû laïi vaø haïn cheá veà maët thôøi gian, neân tính chaát gaây beänh cuûa caùc chuûng Aeromonas sp., A. caviae, vaø Pseudomonas sp phaân laäp töø caù beänh chöa ñöôïc nghieân cöùu. Tuy nhieân, do caùc chuûng vi khuaån A. caviae chæ phaân laäp ñöôïc töø caù beänh trong muøa möa vaø Pseudomonas sp chæ phaân laäp ñöôïc töø caù beänh thu taïi caùc beø nuoâi treân soâng Tieàn (Baûng 10), coù theå nhaän ñònh raèng caùc loaïi vi khuaån naøy laø taùc nhaân gaây beänh thöù caáp (secondary pathogens). Ngöôïc laïi, caùc chuûng Aeromonas sp. ñöôïc phaân laäp töø caù beänh thu treân soâng Tieàn vaø soâng Haäu, caû trong muøa möa vaø muøa khoâ vôùi taàn soá xuaát hieän cao, vì vaäy, vaàn tieán haønh nghieân cöùu theâm veà vò trí phaân loaïi vaø tính chaát gaây beänh cuûa caùc chuûng vi khuaån naøy. 60 ._.