Nghiên cứu áp dụng sản xuất sạch hơn tại trung tâm nghiên cứu và huấn luyện chăn nuôi Bình Thắng - Viện khoa học nông nghiệp miền Nam

Chöông 1 MÔÛ ÑAÀU Ñaët vaán ñeà: Vieät Nam ñang treân con ñöôøng coâng nghieäp hoaù hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc vôùi toác ñoä phaùt trieån nhanh choùng, do ñoù caùc cô sôû saûn xuaát ñoùng vai troø quan troïng trong neàn kinh teá. Caùc trung taâm kinh teá, nhaø maùy, xí nghieäp, khu coâng nghieäp, noâng nghieäp, chaên nuoâi,…ñöôïc xaây döïng vaø môû roäng nhaèm caûi thieän ñôøi soáng ñaùp öùng nhu caàu cuûa con ngöôøi. Nhöng chính quaù trình saûn xuaát ñaõ gaây ra caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng vaø söùc khoeû con ngöôøi, laøm cho moâi tröôøng suy thoaùi do chaát thaûi saûn xuaát khoâng ñöôïc quan taâm vaø xöû lí ñuùng möùc. Trong ñoù, ngaønh chaên nuoâi ñaõ vaø ñang phaùt trieån ôû möùc ñoä haøng hoaù vôùi qui moâ ngaøy caøng lôùn, nhaèm cung caáp moät löôïng lôùn thöïc phaåm ñoäng vaät cho nhu caàu söû duïng ngaøy caøng cao cuûa con ngöôøi. Beân caïnh söï phaùt trieån veà qui moâ, chuùng ta coøn phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng khoù khaên veà kyõ thuaät nhö: vieäc cung caáp thöùc aên vaø chaêm soùc söùc khoeû cho gia suùc, choïn, taïo gioáng chaáât löôïng cao, quaûn lí cô sôû chaên nuoâi lôùn,…Trung taâm nghieân cöùu vaø huaán luyeän chaên nuoâi Bình thaéng-vieän khoa hoïc Noâng Nghieäp Mieàn Nam laø moät trong nhöõng trung taâm ra ñôøi phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu caùc öùng duïng cuûa kyõ thuaät hieän ñaïi nhaèm giaûi quyeát nhöõng khoù khaên treân. Ngaøy nay ñôøi soáng con ngöôøi ngaøy caøng ñöôïc naâng cao, nhu caàu veà thöïc phaåm cuõng taêng leân neân ngaønh chaên nuoâi cuõng phaùt trieån ñeå ñaùp öùng cho con ngöôøi. Song, ngoaøi vieäc mang laïi lôïi ích veà kinh teá, thoaû maõn nhu caàu ñôøi soáng con ngöôøi, thì vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi gaây ra caàn ñöôïc quan taâm. Trong ñoù, ñaëc bieät laø söï oâ nhieãm ñaát, khoâng khí vaø nguoàn nöôùc ngaàm do caùc chaát thaûi chaên nuoâi ñaõ laøm aûnh höôûng ñaùng keå tôùi heä sinh thaùi vaø söùc khoeû con ngöôøi. Yeâu caàu ñaët ra laø phaùt trieån ngaønh chaên nuoâi nhöng phaûi baûo veä moâi tröôøng vaø söùc khoeû con ngöôøi .Vieäc nghieân cöùu aùp duïng saûn xuaát saïch hôn trong chaên nuoâi laø moät phöông phaùp môùi, vöøa naâng cao saûn xuaát ngaønh chaên nuoâi vöøa taêng cöôøng haïn cheá oâ nhieãm moâi tröôøng töø hoaït ñoäng saûn xuaát. Trung taâm nghieân cöùu vaø huaán luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng-Vieän Khoa Hoïc Noâng Nghieäp Mieàn Nam ñoùng taïi ngoaïi oâ thaønh phoá Hoà Chí Minh laø moät trang traïi chaên nuoâi heo, gaø, thoû, raát thuaän lôïi cho vieäc nghieân cöùu öùng duïng coâng ngheä saûn xuaát saïch hôn. ÔÛ Vieät Nam noùi chung vaø khu vöïc phía Nam noùi rieâng, khía caïnh moâi tröôøng cuûa ngaønh chaên nuoâi chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc. Trong quaù trình phaùt trieån saûn xuaát chaên nuoâi vôùi qui moâ ngaøy caøng lôùn nhö hieän nay, moät löôïng chaát thaûi sinh ra gaây taùc haïi xaáu ñeán moâi tröôøng. Vôùi maät ñoä gia suùc cao coù theå gaây oâ nhieãm khoâng khí beân trong chuoàng traïi, oâ nhieãm töø heä thoáng löu tröõ chaát thaûi vaø oâ nhieãm töø nguoàn nöôùc thaûi sinh ra trong vieäc doäi chuoàng vaø taém röûa gia suùc. Ngoaøi ra chaát thaûi chaên nuoâi coøn laø moät nguoàn laây lan caùc virus nhieãm beänh trong gia caàm vaø coù theå laây sang con ngöôøi. Moät soá ít nghieân cöùu duøng phaân gia suùc vaøo caùc muïc ñích kinh teá khaùc nhö phaân boùn, biogas… ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Tuy nhieân chöa coù nhöõng nghieân cöùu ñaùnh giaù toaøn dieän hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi gaây ra ñeå goùp phaàn phaùt trieån chaên nuoâi theo höôùng beàn vöõng. Xuaát phaùt töø nhu caàu thöïc tieãn, chuùng toâi tieán haønh ñeà taøi”Nghieân cöùu aùp duïng saûn xuaát saïch hôn taïi Trung taâm nghieân cöùu vaø huaán luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng-Vieän khoa hoïc Noâng Nghieäp Mieàn Nam” vôùi muïc tieâu nhaèm ñaùnh giaù hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi gaây ra, döïa treân caùc soá lieäu thu thaäp vaø khaûo saùt thöïc teá taïi Trung taâm. Treân cô sôû ñoù tieán haønh xaây döïng caùc giaûi phaùp quaûn lyù toát nguoàn chaát thaûi sinh ra, caùc kyõ thuaät xöû lyù vaø taùi söû duïng chaát thaûi nhaèm haïn cheá nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán moâi tröôøng soáng cuûa vaät nuoâi, moâi tröôøng xung quanh vaø quan troïng laø moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi hieän nay . Muïc tieâu nghieân cöùu: Khaûo saùt vaø ñaùnh giaù hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi gaây ra. Ñaùnh giaù nguoàn thaûi. Xaây döïng caùc giaûi phaùp quaûn lyù vaø kyõ thuaät nhaèm giaûm thieåu oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi gaây ra. Nghieân cöùu ñeà xuaát aùp duïng coâng ngheä saûn xuaát saïch hôn vaøo trong ngaønh chaên nuoâi. Goùp phaàn phaùt trieån ngaønh chaên nuoâi theo höôùng saûn xuaát saïch. Chöông 2 SAÛN XUAÁT CHAÊN NUOÂI VAØ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG CUÛA NGAØNH CHAÊN NUOÂI Toång quan veà ngaønh chaên nuoâi Söï phaân boá ñaøn vaät nuoâi Soá löôïng gia suùc, gia caàm cuûa caû nöôùc phaân boá tuyø theo qui moâ chaên nuoâi. Nhöng söï phaân boá naøy khoâng ñoàng ñeàu ôû caùc ñòa phöông, söï phaân boá löôïng vaät nuoâi phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö vò trí ñòa lyù, voán ñaàu tö, dieän tích ñaát, ñieàu kieän cung caáp thöùc aên,…Hieän nay ngaønh chaên nuoâi ñang chuyeån dòch cô caáu phaùt trieån theo höôùng taêng cöôøng chaát löôïng ñaøn gioáng vaø naâng cao naêng suaát, chuyeån daàn phöông thöùc chaên nuoâi nhoû thaønh chaên nuoâi taäp trung, thaâm canh coù trình ñoä chuyeân moân hoaù cao. Nhöng nhìn chung, ngaønh chaên nuoâi nöôùc ta phaân boá raõi khaép töø Baéc vaøo Nam, taïi caùc tænh Ñoâng Nam Boä (Ñoàng Nai, Bình Döông, Baø Ròa…). Ñieàu naøy taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngaønh chaên nuoâi phaùt trieån maïnh. Tuy nhieân, maët traùi cuûa noù laø dòch beänh deã daøng lan traøn, chaát thaûi chaên nuoâi lan truyeàn, phaùt taùn gaây oâ nhieãm treân dieän roäng, khoù kieåm soaùt. Qui moâ chaên nuoâi Hieän nay ngaønh chaên nuoâi nöôùc ta phaùt trieån theo 3 loaïi qui moâ ñoù laø qui moâ lôùn, vöøa vaø nhoû toàn taïi trong 3 loaïi hình chaên nuoâi laø quoác doanh, tö nhaân vaø hoä gia ñình. Chaên nuoâi quoác doanh vaø tö nhaân quy moâ lôùn laø nguoàn cung caáp con gioáng quan troïng cho caùc hoä chaên nuoâi vaø laø nôi aùp duïng nhöõng tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ñeå naâng cao chaát löôïng gioáng gia suùc, gia caàm. Trong khi ñoù, chaên nuoâi hoä gia ñình coù tyû leä taêng daàn, ñaây laø nguoàn cung caáp thöïc phaåm quan troïng cho caû nöôùc. Hai loaïi hình chaên nuoâi naøy ñang hoã trôï laãn nhau trong vieäc phaùt trieån ngaønh chaên nuoâi. Maëc duø soá löôïng heo ôû caùc cô sôû chaên nuoâi quoác doanh chæ chieám tyû leä thaáp vaø coù xu höôùng ngaøy caøng giaûm, nhöng hình thöùc naøy vaãn giöõ vai troø quan troïng trong vieäc duy trì vaø phaùt trieån con gioáng, cung caáp gioáng cho caùc hoä chaên nuoâi trong khu vöïc. Chaên nuoâi quoác doanh khoâng ñoùng vai troø quan troïng trong cung caáp thöïc phaåm cho ngöôøi tieâu duøng nhöng laïi coù öu ñieåm laø nôi coù ñieàu kieän aùp duïng khoa hoïc kyõ thuaät tieân tieán vaøo chaên nuoâi, ñoàng thôøi ñöôïc nhaø nöôùc hoã trôï neân coù theå coù ñieàu kieän ñaàu tö vaøo heä thoáng xöû lyù chaát thaûi neân ít oâ nhieãm moâi tröôøng hôn chaên nuoâi gia ñình. Tuy nhieân, quy moâ caøng lôùn möùc ñoä taäp trung chaát thaûi caøng cao, möùc ñoä taùc haïi ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng caøng lôùn. Chaên nuoâi hoä gia ñình ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc cung caáp thöïc phaåm cho thaønh phoá noùi chung vaø caùc khu vöïc khaùc noùi rieâng. Ngoaøi vieäc cung caáp thöïc phaåm cho ñôøi soáng con ngöôøi, chaên nuoâi hoä gia ñình cuõng goùp phaàn caûi thieän kinh teá ngöôøi daân. Trong ñoù, caùc hoä chaên nuoâi taäp trung vaøo chaên nuoâi heo laø chuû yeáu, vì ñaây laø loaïi gia suùc deã nuoâi, coù theå taän duïng ñöôïc löôïng thöùc aên thöøa töø nhaø beáp. Beân caïnh ñoù do taäp quaùn duøng thòt heo vaø giaù thöïc phaåm nhu caàu thòt heo trong cuoäc soáng cao hôn caùc loaïi thòt gia suùc, gia caàm khaùc, neân saûn phaåm töø chaên nuoâi heo deã daøng tieâu thuï vaø oån ñònh hôn. Ñoái vôùi chaên nuoâi gia caàm, voán ñaàu tö cho gia caàm töông ñoái thaáp hôn so vôùi chaên nuoâi boø, heo maø thôøi gian thu hoaïch nhanh, thò tröôøng tieâu thuï lôùn (trong giai ñoaïn 1995-2000) neân nhieàu hoä chaên nuoâi ñaàu tö vaøo chuûng loaïi naøy. Ñaëc bieät töø naêm 2002-2005 do dòch cuùm gia caàm neân soá löôïng ñaøn gia caàm bò giaûm. Naêng suaát saûn phaåm chaên nuoâi Cuøng vôùi toác ñoä taêng ñaøn gia suùc, gia caàm, naêng suaát saûn phaåm chaên nuoâi cuõng taêng qua caùc naêm ñaùp öùng ngaøy caøng cao nhu caàu cuûa con ngöôøi. Tuy nhieân trong quaù trình gieát moå vaät nuoâi, chaát thaûi sinh ra chöa ñöôïc xöû lyù hoaëc chöa ñöôïc xöû lyù trieät ñeå gaây lan truyeàn dòch beänh vaø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng . Theo thoáng keâ cuûa Leâ Hoàng Maän, naêm 2001 toång ñaøn lôïn caû nöôùc ñaït ñeán 21.1 trieäu con, lôïn naùi 2.8 trieäu con (13.20% toång ñaøn), saûn löôïng thòt lôïn 544.6 nghìn taán, chieám 70-80% toång saûn löôïng thòt caùc loaïi, coù soá löôïng lôùn phaân höõu cô cho ñoàng ruoäng. Song song ñoù, ngaønh chaên nuoâi gia caàm nöôùc ta ñaõ coù nhöõng thaønh töïu phaùt trieån khaù, vôùi toác ñoä taêng tröôûng ñaàu con haøng naêm 5.66%, saûn löôïng thòt 5.7%, ñaëc bieät saûn löôïng tröùng taêng nhanh hôn ñeán 3.8 tyû quaû, bình quaân xaáp xæ 50 quaû/ngöôøi, trong ñoù chuû yeáu laø tröùng gaø. Cô sôû vaät chaát Nöôùc ta coù neàn noâng nghieäp laâu ñôøi ñaõ taïo cho ngaønh chaên nuoâi cô sôû vaät chaát coù tieàm naêng lôùn, nhieàu gioáng loaøi coù öu theá rieâng, heä thoáng chuoàng traïi ña daïng, coâng vieäc thu gom xöû lyù thuû coâng theo kinh nghieäm cuûa caùc noâng hoä. Beân caïnh ñoù, cô sôû vaät chaát cuûa ngaønh chaên nuoâi luoân ñöôïc cuûng coá vaø phaùt trieån vôùi quy moâ ngaøy caøng lôùn, ñaùp öùng phaàn naøo xu theá phaùt trieån chaên nuoâi hieän nay. Chaên nuoâi phaùt trieån giaûi quyeát soá löôïng lôùn coâng lao ñoäng nhaø noâng, taêng nguoàn thu nhaäp quan troïng trong gia ñình.Vì vaäy nhieàu vuøng chaên nuoâi gia ñình ñaõ chuyeån daàn phöông thöùc chaên nuoâi truyeàn thoáng, töï cung, töï caáp sang chaên nuoâi saûn xuaát haøng hoaù nhaát laø caùc vuøng chaên nuoâi troïng ñieåm. O nhieãm moâi tröôøng do ngaønh chaên nuoâi Nguoàn phaùt thaûi oâ nhieãm Khoái löôïng chaát thaûi chaên nuoâi: Chaát thaûi sinh ra do hoaït ñoäng chaên nuoâi bao goàm chaát thaûi ôû daïng loûng nhö phaân, thöùc aên, oå loùt, xaùc gia suùc, gia caàm cheát, voû bao bì thuoác thuù y, nöôùc tieåu, nöôùc röûa chuoàng…vaø khí thaûi chaên nuoâi. Khoái löôïng chaát thaûi sinh ra töø vaät nuoâi phuï thuoäc vaøo chuûng loaïi, gioáng, giai ñoaïn sinh tröôûng, cheá ñoä dinh döôõng vaø phöông thöùc veä sinh chuoàng traïi. Soá löôïng gia suùc, gia caàm nhö hieän nay thì khoái löôïng chaát thaûi haøng ngaøy do ngaønh chaên nuoâi taïi Thaønh Phoá Hoà Chí Minh thaûi ra ñeán vaøi traêm ngaøn taán döôùi nhieàu daïng raén, loûng, khí. Thaønh phaàn chaát thaûi Chaát thaûi chaên nuoâi heo bao goàm chaát thaûi raén, loûng vaø khí thaûi. Baûng 2.1:Löôïng phaân gia suùc, gia caàm thaûi ra haèng ngaøy tính treân phaàn traêm troïng löôïng cô theå Loaïi Gia Suùc Khoái löôïng phaân (%/troïng löôïng) Heo 6-8 Boø thòt 5-8 Boø söõa 7-8 Gaø, vòt 5 (Nguoàn : Lochr,1984) Thaønh phaàn chaát thaûi raén Xaùc gia suùc Chuùng coù ñaëc tính phaân huyû sinh hoïc, boác muøi hoâi thoái lan nhanh trong khoâng khí vaø cuõng nhö taùc nhaân truyeàn cho ngöôøi vaø vaät nuoâi. Thoâng thöôøng heo cheát sau 2 ngaøy laø muøi sinh raát khoù chòu, neáu xöû lyù khoâng kòp ñeå laâu seõ gaây taùc haïi raát nghieâm troïng cho moâi tröôøng. Do ñoù, chuoàng traïi nôi coù vaät nuoâi cheát caàn phaûi veä sinh vaø khöû truøng. Moät soá hoä chaên nuoâi gia ñình xöû lyù ñoái vôùi nhöõng con heo bò cheát ñieàu khoâng ñuùng theo tieâu chuaån, hoï coù theå xöû lyù baèng caùch khi thaáy heo coù daáu hieäu bò beänh saép cheát hoaëc môùi cheát laø ñem baùn heo thòt vôùi giaù cöïc reû. Ñieàu naøy raát coù haïi cho söùc khoeû ngöôøi duøng phaûi thòt ñoù neân raát caàn coù boä phaän kieåm soaùt chaát löôïng thòt ra thò tröôøng. Thöùc aên thöøa, oå loùt chuoàng vaø caùc chaát thaûi khaùc Trong nhöõng tröôøng hôïp chaên nuoâi duøng oå loùt nhö rôm raï, vaûi,…sau moät thôøi gian söû duïng thì phaûi thaûi boû, nhöõng chaát thaûi naøy coù theå mang theo phaân, nöôùc tieåu vaø vi sinh vaät gaây beänh neân caàn phaûi xöû lyù khoâng ñöôïc ñeå ngoaøi moâi tröôøng. Thöùc aên thöøa, thöùc aên bò rôi vaõi töø chaên nuoâi cuõng goùp phaàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Thaønh phaàn cuûa chuùng haàu heát laø caùc chaát höõu cô deã phaân huyû nhö caùm, nguõ coác, boät caù, toâm, voû soø, khoaùng chaát,… Trong töï nhieân chaát thaûi naøy bò phaân huyû sinh ra muøi khoù chòu, aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng xung. Aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng phaùt trieån cuûa gia suùc vaø söùc khoeû con ngöôøi. Phaân Baûng 2.2:Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa phaân heo 70-100kg Chæ tieâu Ñôn vò Haøm löôïng pH 6.47-6.95 Vaät chaát khoâ g/kg 213-342 NH4+ g/kg 0.66-0.76 Ntoång g/kg 7.99-9.32 Tro g/kg 32.5-93.3 Chaát xô g/kg 151-261 Cacbonat g/kg 0.23-2.11 Caùc acid beùo maïch ngaén g/kg 3.83-4.47 (Nguoàn : Tröông Thanh Caûnh & Ctv, 1997, 1998) Phaân laø phaàn thöùc aên khoâng ñöôïc gia suùc haáp thu, bò baøi tieát ra ngoaøi bao goàm: caùc thöùc aên maø cô theå vaät nuoâi khoâng theå khoâng haáp thu ñöôïc hay caùc chaát khoâng ñöôïc caùc men tieâu hoaù hay caùc vi sinh tieâu hoaù (nhö chaát xô, protein, chaát beùo…), caùc thöùc aên boå sung (thuoác kích thích taêng tröôûng, dö löôïng khaùng sinh,…), caùc men tieâu hoaù sau khi söû duïng bò maát hoaït tính, caùc moâ troùc ra töø nieâm maïc oáng tieâu hoaù vaø chaát nhôøn,.…Ngoaøi ra thaønh phaàn cuûa phaân coøn phuï thuoäc vaøo cheá ñoä dinh döôõng vaø tuyø töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa gia suùc, gia caàm maø nhu caàu dinh döôõng coù söï khaùc nhau, vì vaäy thaønh phaàn vaø khoái löôïng cuûa phaân cuõng khaùc nhau. Do ñoù, phaân laø chaát thaûi raén thöôøng xuyeân sinh ra trong traïi chaên nuoâi heo. Trong phaân gia suùc, gia caàm chöùa caùc chaát dinh döôõng coù theå hoã trôï cho troàng troït vaø laøm taêng ñoä maøu môõ cuûa ñaát. Theo nghieân cöùu cuûa Tröông Thanh Caûnh (1997, 1998) thì Ntoång trong phaân heo 70-100kg chieám töø 7.99-9.32kg. Ñaây laø nguoàn dinh döôõng coù giaù trò, caây troàng deã haáp thu vaø goùp phaàn caûi taïo ñaát neáu söû duïng hôïp lyù. Vaät duïng chaên nuoâi, beänh phaåm thuù y Caùc vaät duïng chaên nuoâi hay thuù y bò boû laïi nhö bao bì, kim tieâm, chai loï ñöïng thöùc aên, thuoác thuù y,…cuõng laø moät nguoàn quan troïng deã gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Ñaëc bieät caùc beänh phaåm thuù y, thuoác khöû truøng, bao bì ñöïng thuoác coù theå xeáp vaøo loaïi caùc chaát thaûi nguy haïi, caàn phaûi coù bieän phaùp xöû lyù nhö chaát thaûi nguy haïi. Thaønh phaàn chaát thaûi loûng Nöôùc tieåu Thaønh phaàn nöôùc tieåu chuû yeáu laø nöôùc (chieám treân 90% toång khoái löôïng nöôùc tieåu). Ngoaøi ra, nöôùc tieåu coøn chöùa moät löôïng lôùn nitô (phaàn lôùn döôùi daïng ureâ) vaø phoátpho. Ureâ trong nöôùc tieåu deã phaân huyû trong ñieàu kieän coù oxy taïo thaønh khí ammoniac. Do ñoù, khi ñoäng vaät baøi tieát ra beân ngoaøi chuùng deã daøng phaân huyû taïo thaønh amoniac gaây muøi hoâi. Nhöng neáu söû duïng boùn cho caây troàng thì ñaây laø nguoàn phaân boùn giaøu nitô, phoát pho vaø kali. Thaønh phaàn nöôùc tieåu thay ñoåi tuyø thuoäc loaïi gia suùc, gia caàm, tuoåi, cheá ñoä dinh döôõng vaø ñieàu kieän khí haäu. Baûng 2.3: Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa nöôùc tieåu heo coù troïng löôïng töø 70-100kg Chæ tieâu Ñôn vò Noàng ñoä pH 6.77-8.19 Vaät chaát khoâ g/kg 30.35-35.9 NH4+ g/kg 0.13-0.40 Ntoång g/kg 4.90-6.63 Tro g/kg 8.5-16.3 Ureâ g/kg 123-196 Cacbonat g/kg 0.11-0.19 (Nguoàn: Tröông Thanh Caûnh & Ctv, 1997, 1998). Nöôùc thaûi Nöôùc thaûi chaên nuoâi laø hoãn hôïp bao goàm caû nöôùc tieåu, nöôùc taém gia suùc, röûa chuoàng vaø phaân (coù theå moät phaàn hay toaøn boä). Thaønh phaàn nöôùc thaûi coù chöùa caùc chaát raén lô löûng, chaát höõu cô, nitô, phoát pho vaø caùc thaønh phaàn khaùc, ñaëc bieät laø vi sinh vaät gaây beänh. Noàng ñoä chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi phuï thuoäc vaøo löôïng thöùc aên rôi vaõi, möùc ñoä thu gom, phöông thöùc thu gom chaát thaûi trong chuoàng traïi hoaëc löôïng nöôùc duøng taém röûa gia suùc vaø veä sinh chuoàng traïi. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa nöôùc thaûi thay ñoåi moät caùch nhanh choùng trong quaù trình döï tröõ. Trong quaù trình ñoù, moät löôïng lôùn caùc chaát khí ñöôïc taïo ra bôûi hoaït ñoäng cuûa caùc vi sinh vaät nhö laø SO2, NH3, CO2, H2S, CH4 … vaø caùc vi sinh vaät coù haïi nhö Enterobacteriacea, Ecoli, Salmonella, Shigella, Proteus, Klebsiella,…coù theå laøm nhieãm ñoäc khoâng khí vaø nguoàn nöôùc ngaàm. Baûng 2.4: Tính chaát nöôùc thaûi chaên nuoâi heo Chæ tieâu Ñôn vò Noàng ñoä Ñoä maøu Pt-Co 350-870 Ñoä ñuïc mg/l 420-550 BOD5 mg/l 3500-8900 COD mg/l 5000-12000 SS mg/l 680-1200 Ptoång mg/l 36-72 Ntoång mg/l 220-460 Daàu môõ mg/l 5-58 (Nguoàn: Tröông Thanh Caûnh, 1997-1998) Thaønh phaàn chaát thaûi khí Theo Tröông Thanh Caûnh (1999), quaù trình phaân giaûi chaát khí thaûi gia suùc, gia caàm do vi sinh vaät nhö sau: NH3 Indol, Schatol, Phenol Proteâin H2S Andehyde vaø Ketone Alcohol Axit höõu cô maïch ngaén H2O, CO2, hydrocacbon maïch ngaén Cacbohydrat Caùc Axit höõu cô H2O, CO2 vaø CH4 Axit beùo Andehyde vaø Ketone Alcohol Lipit Sô ñoà 2.1: Caùc saûn phaåm töø quaù trình phaân huyû kî khí caùc chaát thaûi chaên nuoâi Trong hoaït ñoäng chaên nuoâi, khí thaûi sinh ra bao goàm buïi lô löûng vaø caùc hôïp chaát höõu cô gaây muøi. Caùc hôïp chaát höõu cô naøy laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân giaûi chaát thaûi gia suùc nhö ñaïm, hydrocacbon vaø caùc khoaùng vi löôïng khaùc nhau coù taùc haïi kích thích maïnh leân cô theå vaät nuoâi vaø con ngöôøi. Baûng 2.5: Keát quaû phaân tích maãu khí ôû moät soá traïi chaên nuoâi gia ñình Loaïi chaát oâ nhieãm Buïi NH3 H2S Keát quaû phaân tích (mg/l) 0.45-0.58 1.3-1.55 0.045-0.06 TCVN5937-5938/1995 0.3 0.2 0.008 (Nguoàn :Vieän khoa hoïc Noâng Nghieäp Mieàn nam ) Caùc saûn phaåm khí nhö NH3, H2S, Indol, Phenol, Schatole,…sinh ra coù theå gaây kích thích maïnh heä hoâ haáp vaø oâ nhieãm moâi tröôøng. Theo taùc giaû Tröông Thanh Caûnh (1999), caùc khí sinh ra töø chaên nuoâi ñöôïc chia ra caùc nhoùm sau : Nhoùm 1: Caùc khí kích thích Nhöõng khí naøy coù taùc duïng gaây toån thöông ñöôøng hoâ haáp vaø phoåi, ñaëc bieät laø gaây toån thöông nieâm maïc cuûa ñöôøng hoâ haáp. Nhaát laø NH3 gaây neân hieän töôïng kích thích thò giaùc, laøm giaûm thò löïc. Nhoùm 2 : Caùc khí gaây ngaït Caùc chaát khí gaây ngaït ñôn giaûn (CO2 vaø CH4): nhöõng khí naøy trô veà maët sinh lyù. Ñoái vôùi thöïc vaät, CO2 coù aûnh höôûng toát, taêng cöôøng khaû naêng quang hôïp. Noàng ñoä CH4 trong khoâng khí töø 45% trôû leân gaây ngaït thôû do thieáu oxi. Khi hít phaûi khí naøy coù theå gaëp caùc trieäu chöùng nhieãm ñoäc nhö say, co giaät, ngaït vaø vieâm phoåi. Caùc chaát gaây ngaït hoùa hoïc (CO): laø nhöõng chaát khí gaây ngaït bôûi chuùng lieân keát vôùi Hemoglobin cuûa hoàng caàu maùu laøm ngaên caûn quaù trình thu nhaän hoaëc quaù trình söû duïng oxy cuûa caùc moâ baøo. Nhoùm 3: Caùc khí gaây meâ Nhöõng chaát khí (Hydrocacbon) coù aûnh höôûng nhoû hoaëc khoâng gaây aûnh höôûng tôùi phoåi nhöng khi ñöôïc haáp thu vaøo maùu thì coù taùc duïng nhö döôïc phaåm gaây meâ. Nhoùm 4 : Caùc chaát khaùc Nhöõng chaát khí naøy bao goàm caùc nguyeân toá vaø chaát ñoäc deã bay hôi. Chuùng coù nhieàu taùc duïng gaây ñoäc khaùc nhau khi haáp thuï vaøo cô theå chaúng haïn nhö khí phenol ôû noàng ñoä caáp tính. AÛnh höôûng moâi tröôøng cuûa chaát thaûi chaên nuoâi Ñaëc thuø cuûa ngaønh chaên nuoâi laø haøm löôïng chaát thaûi sinh ra nhieàu, tuyø höùng cuûa con vaät vôùi thaønh phaàn chaát höõu cô cao deã phaân huyû sinh hoïc, khaû naêng lan truyeàn oâ nhieãm cao. Vieäc kieåm soaùt chaát thaûi cuûa con vaät laø raát khoù khaên, aûnh huôûng lôùn ñeán caùc thaønh phaàn moâi tröôøng nhö ñaát, nöôùc, khoâng khí. Cho neân hoaït ñoäng chaên nuoâi luoân mang maàm beänh nguy hieåm cho caây troàng, vaät nuoâi vaø con ngöôøi trong khu vöïc chaên nuoâi neáu khoâng coù giaûi phaùp xöû lyù hoaøn chænh. Moâi tröôøng nöôùc Chaát thaûi chaên nuoâi khoâng ñöôïc xöû lyù hôïp lyù, laïi thaûi tröïc tieáp vaøo moâi tröôøng nöôùc seõ laøm suy giaûm löôïng oxy hoaø tan trong nöôùc. Theâm vaøo ñoù, chaát thaûi coù chöùa haøm löôïng nitô, phosphor cao neân deã daøng taïo ñieàu kieän cho taûo phaùt trieån, gaây hieän töôïng phuù döôõng hoaù nguoàn nöôùc maët. Hôn theá nöõa, nöôùc thaûi thaám vaøo maïch nöôùc ngaàm gaây oâ nhieãm traàm troïng . AÛnh höôûng cuûa moät soá chaát oâ nhieãm chính ñeán moâi tröôøng nöôùc Chaát höõu cô: Trong thöùc aên, moät soá chaát chöa ñöôïc ñoàng hoùa vaø haáp thuï baøi tieát ra ngoaøi theo phaân, nöôùc tieåu cuøng caùc saûn phaåm trao ñoåi chaát. Ngoaøi ra, caùc chaát höõu cô töø nguoàn khaùc nhö thöùc aên thöøa, oå loùt, xaùc cheát gia suùc khoâng ñöôïc xöû lyù. Söï phaân huyû naøy traûi qua nhieàu giai ñoaïn, taïo ra caùc hôïp chaát nhö axitamin, axit beùo, caùc khí gaây muøi hoâi khoù chòu vaø ñoäc haïi. Ngoaøi ra, söï phaân huyû caùc chaát beùo trong nöôùc coøn laøm thay ñoåi pH cuûa nöôùc, gaây ñieàu kieän baát lôïi cho hoaït ñoäng phaân huyû caùc chaát oâ nhieãm. Moät soá hôïp chaát cacbohydrat, chaát beùo trong nöôùc thaûi coù phaân töû lôùn neân khoâng theå thaám qua maøng vi sinh vaät. Ñeå chuyeån hoùa caùc phaân töû naøy, tröôùc tieân phaûi coù quaù trình thuyû phaân caùc chaát phöùc taïp thaønh caùc chaát ñôn giaûn (ñöôøng ñôn, axit amin, axit beùo maïch ngaén). Quaù trình naøy taïo caùc saûn phaåm trung gian gaây ñoäc cho thuyû sinh vaät. Nitô, Phosphor Khaû naêng haáp thuï nitô, phosphor cuûa gia suùc töông ñoái thaáp neân phaàn lôùn baøi tieát ra ngoaøi. Do ñoù, haøm löôïng nitô, phosphor trong chaát thaûi chaên nuoâi töông ñoái cao, neáu khoâng xöû lyù seõ gaây hieän töôïng phuù döôõng hoùa nguoàn nöôùc, aûnh höôûng ñeán heä sinh thaùi nöôùc, tuyø theo thôøi gian vaø söï coù maët cuûa oxy maø nitô trong nöôùc toàn taïi ôû caùc daïng khaùc nhau : NH4+, NO2-, NO3-.NH3 laø saûn phaåm cuûa söï chuyeån hoaù ureâ trong nöôùc tieåu gia suùc, gaây muøi hoâi khoù chòu. Haøm löôïng nitrat cao trong nöôùc seõ gaây ñoäc haïi cho con ngöôøi. Do trong heä tieâu hoaù, ôû ñieàu kieän thích hôïp, nitrat seõ chuyeån thaønh nitrit, coù theå haáp thuï vaøo maùu keát hôïp vôùi hoàng caàu, öùc cheá khaû naêng vaän chuyeån oxi cuûa hoàng caàu. Vi sinh vaät Trong phaân chöùa nhieàu loaïi vi truøng, virus, tröùng giun saùn gaây beänh. Chuùng lan truyeàn qua nguoàn nöôùc maët, nöôùc ngaàm, ñaát hay rau quaû neáu söû duïng nöôùc oâ nhieãm vi sinh vaät ñeå töôùi tieâu. Vi sinh vaät töø chaên nuoâi cuõng coù theå thaám vaøo ñaát aûnh höôûng ñeán maïch nöôùc ngaàm noâng. O nhieãm nöôùc ngaàm Khaûo saùt möùc ñoä oâ nhieãm nöôùc ngaàm taïi Tp Hoà Chí Minh cho keát quaû ñaùng lo ngaïi. Taát caû caùc maãu ñeàu coù pH thaáp, khoâng thích hôïp ñeå söû duïng aên uoáng, caàn ñöôïc xöû lyù naâng cao pH leân. Keát quaû phaân tích maãu nöôùc gieáng taïi caùc hoä chaên nuoâi vôùi caùc ñoä saâu vaø khoaûng caùch tôùi chuoàng traïi khaùc nhau ñeàu cho thaáy ñoä nhieãm vi sinh ôû caùc gieáng khaù cao, khoâng theå söû duïng tröïc tieáp ñeå aên uoáng. Nhö vaäy nguoàn nöôùc ngaàm duøng cho chaên nuoâi hieän nay khoâng ñaûm baûo veä sinh. Tuyø theo ñoä saâu khai thaùc, nöôùc ngaàm ñaõ bò oâ nhieãm ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau. Nguyeân nhaân quan troïng nhaát laø do hieän nay thieáu heä thoáng xöû lyù chaát thaûi hoaøn chænh, caùc chaát thaûi khoâng ñöôïc quaûn lyù, xöû lyù ñuùng möùc. Baûng 2.6: Keát quaû phaân tích vi sinh maãu nöôùc gieáng taïi caùc hoä gia ñình Gieáng laáy maãu E.Coli (Mpn/100ml) Feacal Coliform (Mpn/100ml) Saâu 13m, caùch chuoàng traïi 5m 1200 150 Saâu 3m, caùch chuoàng traïi 4m 43000 900 Saâu 20m, caùch chuoàng traïi 6m 1300 230 TCVN 5944-1995 <=3 Khoâng Moâi tröôøng khoâng khí Moâi tröôøng khoâng khí xung quanh khu vöïc chaên nuoâi heo coù ñaëc tröng laø muøi hoâi thoái cuûa phaân vaø nöôùc tieåu phaùt taùn nhanh, roäng theo gioù. Vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí gaây khoù khaên khoâng keùm gì oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc, bôûi khaû naêng taùc ñoäng ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø vaät nuoâi moät caùch nhanh choùng nhaát, deã daøng nhaát. Caùc chaát khí thöôøng gaëp trong chaên nuoâi laø CO2, CH4, H2S, NH3,…Nhöõng khí naøy coù tính chaát gaây muøi vaø aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng, khaùng beänh cuûa cô theå. Nhöõng khí naøy coù theå ñöôïc taïo ra vôùi soá löôïng töông ñoái lôùn vaø coù ñoäc haïi ñaëc bieät laø ôû nhöõng cô sôû chuoàng traïi kín hoaëc laø thieáu thoâng thoaùng. AÛnh höôûng cuûa caùc chaát oâ nhieãm khoâng khí AÛnh höôûng cuûa H2S Khí H2S laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû chaát höõu cô coù muøi raát khoù chòu, gaây ñoäc raát cao. Chuùng coù theå gaây cho cô theå öùc cheá toaøn thaân, taêng vaän ñoäng cuûa ñöôøng hoâ haáp. Do deã hoaø tan trong nöôùc neân H2S coù theå thaám vaøo nieâm maïc maét muõi, nieâm maïc ñöôøng hoâ haáp gaây kích thích vaø dò öùng. Baûng 2.8: AÛnh höôûng cuûa H2S ñeán söùc khoeû ngöôøi vaø gia suùc Ñoái töôïng Noàng ñoä tieáp xuùc Taùc haïi hay trieäu chöùng Vôùi ngöôøi 10 ppm Ngöùa maét. 20 ppm trôû leân trong hôn 20 phuùt Ngöùa maét, muõi, hoïng. 50-100 ppm Noân möûa, æa chaûy. 200 ppm/giôø Choùng vaùng thaàn kinh suy nhöôïc, deã gaây vieâm phoåi. 300 ppm/30phuùt Noân möûa trong traïng thaùi höng phaán baát tænh. Treân 600 ppm Mau choùng töû vong. Vôùi heo Lieân tuïc tieáp xuùc vôùi 20 ppm Sôï aùnh saùng, aên khoâng ngon mieäng, coù bieåu hieän thaàn kinh khoâng bình thöôøng. 200 ppm Coù theå sinh chöùng thuyû thuûng ôû phoåi neân khoù thôû vaø coù theå trôû neân baát tænh, cheát. (Nguoàn : Barker vaø coäng taùc vieân,1996) Theo ñöôøng hoâ haáp vaøo maùu, H2S ñöôïc giaûi phoùng leân naõo gaây phuø hoaëc phaù hoaïi caùc teá baøo thaàn kinh, laøm teâ lieät trung khu hoâ haáp, trung khu vaän maïch, taùc ñoäng ñeán vuøng caûm giaùc, vuøng sinh phaûn xaï cuûa caùc thaàn kinh, laøm suy suïp heä thaàn kinh trung öông. Ngoaøi ra noù coøn roái loaïn hoaït ñoäng moät soá men vaän chuyeån ñieän töû trong chuoãi hoâ haáp moâ baøo gaây roái loaïn hoâ haáp moâ baøo. H2S coøn chuyeån hoaù Hemoglobin laøm maát khaû naêng vaän chuyeån oxy cuûa noù. Tieáp xuùc vôùi H2S ôû noàng ñoä 500 ppm trong khoaûng 15-20 phuùt seõ sinh beänh tieâu chaûy vaø vieâm cuoáng phoåi. AÛnh höôûng cuûa CH4 Khí metan cuõng laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû chaát höõu cô trong quaù trình phaân huyû sinh hoïc. Coù aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø vaät nuoâi. Noàng ñoä khí CH4 trong khoâng khí töø 45% trôû leân gaây ngaït thôû do thieáu oxy. Khi hít phaûi khí naøy coù theå gaëp nhöõng trieäu chöùng nhieãm ñoäc nhö say, co giaät, ngaït, vieâm phoåi. Khi hít thôû khoâng khí coù noàng ñoä CH4 cao seõ daãn ñeán tai bieán caáp tính bieåu hieän bôûi caùc trieäu chöùng nhö töùc ngöïc, choùng maët, roái loaïn giaùc quan, taâm thaàn nhöùt ñaàu, buoàn noân, say saãm. Khi hít thôû noàng ñoä CH4 leân ñeán 60 000 mg/m3 seõ daãn ñeán hieän töôïng co giaät, roái loaïn tim vaø hoâ haáp, thaäm chí gaây töû vong. AÛnh höôûng cuûa khí NH3 Trong chaên nuoâi heo, löôïng nöôùc tieåu sinh ra haèng ngaøy raát nhieàu vôùi thaønh phaàn khí NH3 laø chuû yeáu. Chaát khí naøy coù noàng ñoä cao kích thích maïnh nieâm maïc, maét, muõi, ñöôøng hoâ haáp deã dò öùng taêng tieát dòch, hay gaây boûng do phaûn öùng kieåm hoaù keøm theo toaû nhieät, gaây co thaét khí quaûn vaø gaây ho. Neáu noàng ñoä khí NH3 cao gaây huyû hoaïi ñöôøng hoâ haáp, NH3 töø phoåi vaøo maùu, leân naõo gaây nhöùt ñaàu vaø coù theå daãn ñeán hoân meâ. Trong maùu NH3 bò oxy hoaù thaønh taïo thaønh NO2- laøm hoàng caàu trong maùu chuyeån ñoäng hoãn loaïn, öùc cheá chöùc naêng vaän chuyeån oxy ñeán caùc cô quan cuûa hoàng caàu vaø gaây beänh xanh xao ôû treû nhoû, tröôøng hôïp naëng coù theå gaây thieáu oxy ôû naõo daãn ñeán nhöùt ñaàu, meät moûi, hoân meâ thaäm chí coù theå gaây töû vong . Baûng 2.7: AÛnh höôûng cuûa NH3 leân ngöôøi vaø heo Ñoái Töôïng Noàng Ñoä Tieáp Xuùc Taùc Haïi Hay Trieäu Chöùng Vôùi ngöôøi 6ppm ñeán 20 ppm trôû leân Ngöùa maét, khoù chòu ôû ñöôøng hoâ haáp. 100 ppm trong 1 giôø Ngöùa ôû beà maët nieâm maïc. 400 ppm trong 1 giôø Ngöùa ôû maët, muõi vaø coå hoïng. 1720 ppm (döôùi 30 phuùt) Ho, co giaät daãn ñeán töû vong. 700 ppm (döôùi 60 phuùt) Laäp töùc ngöùa ôû maét, muõi vaø coå hoïng. 5000 ppm-10 000 ppm (vaøi phuùt) Gaây khoù thôû vaø mau choùng ngeït thôû. Co thaét do phaûn xaï hoïng, xuaát huyeát phoåi, ngaát do ngaït, coù theå töû vong. 10 000 ppm trôû leân Töû vong Vôùi heo 50 ppm Naêng suaát vaø söùc khoeû giaûm, neáu hít thôû laâu seõ sinh ra chöùng vieâm phoåi vaø caùc beänh khaùc veà ñöôøng hoâ haáp. 100 ppm Haét hôi, chaûy nöôùc boït, aên khoâng ngon. 300 ppm trôû leân Laäp töùc ngöùa muõi mieäng, tieáp xuùc laâu daøi sinh hieän töôïng thôû gaáp. (Nguoàn : Baker vaø Ctv ,1996) AÛnh höôûng cuûa CO2 Khí CO2 khoâng gaây ñoäc maïnh baèng hai khí treân nhöng aûnh höôûng cuõng lôùn ñeán söùc khoûe con ngöôøi vaø vaät nuoâi. Khi con ngöôøi tieáp xuùc laâu vôùi khí naøy cuõng coù nhöõng bieåu hieän nhö noân, choùng maët. Neáu tieáp xuùc vôùi noàng ñoä cao thì hoâ haáp vaø nhòp tim chaäm laïi do taùc duïng cuûa CO2 thaáp gaây ra traàm uaát, töùc giaän, uø tai, coù theå ngaát, da xanh tím. AÛnh höôûng muøi: Muøi hoâi thoái sinh ra trong hoaït ñoäng chaên nuoâi heo laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû caùc chaát thaûi. Muøi phuï thuoäc vaøo khaåu phaàn thöùc aên vaø quaù trình löu tröõ hay xöû lyù chaát thaûi. Tuy nhieân söï thoái röõa cuûa phaân khoâng phaûi laø nguoàn goác duy nhaát cuûa muøi, thöùc aên thöøa thoái röõa, phuï phaåm cuûa cheá bieán thöïc phaåm duøng cho gia suùc aên cuõng gaây muøi khoù chòu. Ngoaøi ra, muøi coøn phaùt sinh töø xaùc ñoäng vaät cheát khoâng choân ngay hoaëc muøi do phun thuoác khöû truøng chuoàng traïi hay nôi chöùa phaân. Caùc saûn phaåm taïo muøi laø do quaù trình leân men chieám soá löôïng lôùn, moät soá saûn phaåm ôû daïng veát. Coù nhieàu saûn phaåm taïo muøi, trong soá ñoù khí aûnh höôûng ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø ñoäng vaät caùc khí cacbonic, monocacbon oxit, metan, ammoniac, hydrosulfual, indol, Schatole vaø phenol. Ca._.ùc chaát khí naøy thöôøng laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû kî khí phaân, ñaõ qua phaân huyû bôûi vi sinh vaät khoâng söû duïng oxy. Cho neân chuùng aûnh höôûng raát maïnh ñeán khöùu giaùc cuûa con ngöôøi. Nhöõng ngöôøi daân ñaõ soáng xung quanh coù khaû naêng maéc caùc chöùng beänh veà ñöôøng hoâ haáp raát cao. AÛnh höôûng cuûa buïi Buïi töø thöùc aên, loâng thuù hay phaân laø nhöõng haït mang vi sinh vaät gaây beänh, haáp phuï caùc khí ñoäc, caùc chaát hoaù hoïc ñi vaøo ñöôøng hoâ haáp vaø gaây dò öùng, gaây xaùo troän hoâ haáp. Moâi tröôøng ñaát Trong chaát thaûi gia suùc, gia caàm coù raát nhieàu chaát dinh döôõng neáu boùn vaøo ñaát seõ laøm taêng ñoä phì nhieâu cho ñaát. Tuy nhieân do chöùa nhieàu chaát höõu cô, hôïp chaát nitô, phosphor. Neáu thaûi vaøo ñaát khoâng hôïp lyù hoaëc söû duïng phaân töôi ñeå boùn cho caây troàng, caây söû duïng khoâng heát seõ coù taùc duïng ngöôïc laïi. Löôïng lôùn nito, phospho seõ gaây hieän töôïng phuù döôõng hoaù thaønh nitrat laøm cho caây troàng. Löôïng vi sinh vaät chuyeån hoaù nito vaø phosphor seõ laøm haïn cheá soá chuûng loaïi vi sinh vaät khaùc trong ñaát, gaây maát caân baèng heä sinh thaùi ñaát hieän taïi trong trung taâm. Theâm vaøo ñoù, trong ñaát coù nitrat cao khi trôøi möa xuoáng seõ thaám theo maïch nöôùc ngaàm gaây oâ nhieãm nöôùc ngaàm. Caùc giaûi phaùp chung nhaèm quaûn lí oâ nhieãm moâi tröôøng trong chaên nuoâi Khaû naêng söû duïng kinh teá chaát thaûi chaên nuoâi Heä thoáng biogas Bio gas Phaân vaø nöôùc thaûi Phaân boùn vaø thöùc aên cho caù Sô ñoà 2.2 : Caùc saûn phaåm thu ñöôïc töø khí biogas Chaát thaûi chaên nuoâi luoân giaøu höõu cô laøm khaû naêng gaây oâ nhieãm caøng cao. Beân caïnh ñoù, nhöõng kyõ ngheä taän duïng cheá phaåm chöùa chaát höõu cô seõ laøm chaát thaûi chaên nuoâi coù hieäu quaû kinh teá cao. Thöïc teá töø heä thoáng xöû lyù phaân vaø nöôùc thaûi chaên nuoâi saûn xuaát Biogas, coù theå thu ñöôïc caùc saûn phaåm nhö: khí ñoát (saûn phaåm khí), phaân boùn, thöùc aên cho caù (saûn phaåm raén vaø loûng). Khí ñoát: Biogas vôùi thaønh phaàn goàm 60-75% CH4, 25-40% CO2 laø moät nguoàn nguyeân lieäu môùi. Biogas ñöôïc söû duïng vaøo vieäc ñun naáu haèng ngaøy, khoâng ñeå laïi muoäi than vaø tro neân vieäc laøm veä sinh beáp vaø caùc duïng cuï naáu nöôùng cuõng deã daøng hôn, naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng cho caùc vuøng noâng thoân. Phaân boùn: Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa caën nöôùc thaûi sau khi qua haàm Biogas coù caùc chaát dinh döôõng thích hôïp ñeå laøm phaân boùn. Ngoaøi ra, soá löôïng caùc aáu truøng vaø tröùng giaûm roõ reät so vôùi phaân töôi, do ñoù an toaøn hôn cho rau quaû khi söû duïng nöôùc thaûi ñaõ qua xöû lyù ôû haàm Biogas ñeå töôùi. Thöùc aên cho caù, giun: Sau khi ñaõ phaân huyû trong heä thoáng kî khí biogas, phaân vaø nöôùc thaûi chaên nuoâi vaãn coøn söû duïng cho caù aên, giun. Nhöõng öùng duïng ñaõ thöïc hieän naøy cho thaáy hieäu quaû chöa cao, nhieàu ngöôøi cho raèng chaát thaûi töø heo ôû daïng öôùt quaù khoù thu gom vaø vaän chuyeån, laïi chöùa nhieàu vi sinh vaät gaây beänh. Do ñoù, hoaït ñoäng khuyeán noâng coù theå taïo cho caùc nhaø noâng maïnh daïng thöïc hieän. Chöông 3 TOÅNG QUAN VEÀ SAÛN XUAÁT SAÏCH HÔN Toång quan veà saûn xuaát saïch hôn: Lyù thuyeát Saûn xuaát saïch hôn (SXSH): "Saûn xuaát saïch hôn (cleaner production) laø caûi tieán lieân tuïc quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp, saûn phaåm vaø dòch vuï ñeå giaûm söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân, ñeå phoøng ngöøa taïi nguoàn oâ nhieãm khoâng khí, nöôùc vaø ñaát, vaø giaûm phaùt sinh chaát thaûi taïi nguoàn, giaûm thieåu ruûi ro cho con ngöôøi vaø moâi tröôøng". Theo UNEP/UNIDO, Saûn xuaát saïch hôn laø: “ Saûn xuaát saïch hôn laø quaù trình aùp duïng lieân tuïc chieán löôïc phoøng ngöøa toång hôïp veà moâi tröôøng trong caùc quaù trình saûn xuaát , saûn phaåm vaø dòch vuï nhaèm naâng cao hieäu quaû sinh thaùi vaø giaûm thieåu ruûi ro ñeán con ngöôøi vaø moâi tröôøng.” Ñoái vôùi quaù trình saûn xuaát: saûn xuaát saïch hôn bao goàm baûo toaøn nguyeân lieäu vaø naêng löôïng, loaïi tröø caùc nguyeân lieäu ñoäc haïi vaø giaûm löôïng vaø tính ñoäc haïi cuûa taát caû caùc chaát thaûi ngay taïi nguoàn thaûi. Ñoái vôùi saûn phaåm: saûn xuaát saïch hôn bao goàm vieäc giaûm caùc aûnh höôûng tieâu cöïc trong suoát chu kyø soáng cuûa saûn phaåm, töø khaâu thieát keá ñeåán thaûi boû. Ñoái vôùi dòch vuï: saûn xuaát saïch hôn döa caùc yeáu toá veà moâi tröôøng vaøo trong thieát keá vaø phaùt trieån caùc dòch vuï. Muïc tieâu cuûa UNEP laø ñöa tieáp caän SXSH vaøo hoaït ñoäng haøng ngaøy ôû taát caû caùc loaïi doanh nghieäp khaùc, ñaùp öùng mong muoán cuûa chuùng ta “baûo toàn taøi nguyeân vaø giaûm thieåu chaát thaûi”. SXSH yeâu caàu chuû yeáu laø aùp duïng bí quyeát, thay ñoåi thaùi ñoä, caûi tieán coâng ngheä hieän coù vaø höôùng tôùi öùng duïng caùc coâng ngheä môùi, toát hôn vaø saïch hôn. Ñieàu quan troïng laø phaûi giôùi thieäu chieán löôïc SXSH theo höôùng öu tieân vaø traät töï naøy. Caùc kyõ thuaät SXSH Giaûm taïi nguoàn Tuaàn hoaøn Caûi tieán saûn phaåm Thu hoài vaø taùi söû duïng taïi choã Taïo ra saûn phaåm coù ích Thay ñoåi quy trình saûn xuaát Quaûn lyù toát noäi vi Kieåm soaùt toát hôn quy trình SX Caûi tieán thieát bò Thay nguyeân lieäu ñaàu vaøo Thay ñoåi coâng ngheä Sô ñoà 3.1: Phaân loaïi caùc kyõ thuaät SXSH (UNEP) Ngaøy nay, khaùi nieäm SXSH ngaøy caøng ñöôïc söû duïng roäng raõi treân theá giôùi vaø thay daàn caùc thuaät ngöõ giaûm thieåu chaát thaûi, phoøng ngöøa oâ nhieãm, ... Trong Chöông trình Nghò söï 21, Hoäi nghò Moâi tröôøng vaø Phaùt trieån cuûa Lieân hôïp quoác (UNCED) ñaõ daønh moät söï öu tieân lôùn cho vieäc giôùi thieäu caùc phöông phaùp SXSH, caùc coâng ngheä tuaàn hoaøn chaát thaûi vaø phoøng ngöøa oâ nhieãm ñeå ñaït söï phaùt trieån beàn vöõng (UNEP, 1996). AÙp duïng bí quyeát Caûi tieán hieäu suaát kinh teá vaø caùc lôïi ích moâi tröôøng, chaáp nhaän nhöõng kyõ thuaät quaûn lyù, ñieàu haønh toát hôn, thay ñoåi taùc phong veä sinh coâng nghieäp, quy trình saûn xuaát, chaáp haønh caùc chính saùch moâi tröôøng. Thay ñoå thaùi ñoä: Tìm moät caùch tieáp caän môùi cho caùc moái quan heä giöõa coâng ty vôùi moâi tröôøng beân trong vaø beân ngoaøi, ñôn giaûn laø nghó laïi ñaàu vaøo (nguyeân lieäu, nöôùc, naêng löôïng,…) vaø ñaàu ra (saûn phaåm vaø chaát thaûi). Keát quaû coù theå ñaït ñöôïc maø khoâng caàn phaûi caûi tieán hoaëc ñöa vaøo coâng ngheä môùi. Kinh teá Moâi tröôøng Saûn Xuaát Saïch Coâng ngheä Caûi tieán coâng ngheä thoâng qua moät soá caùch sau: Sô ñoà 3.2: Tam giaùc saûn xuaát saïch Thay ñoåi vaät lieäu ñoäc haïi; Thay ñoåi nguyeân lieäu; Thay ñoåi qui trình hay coâng ngheä saûn xuaát; Caûi tieán saûn phaåm; Thay ñoåi saûn phaåm cuoái cuøng; Hoaøn löu nöôùc vaø giaûm löôïng nöôùc tieâu thuï; Toái öu hoùa caùc thoâng soá coâng ngheä; Tieát kieäm naêng löôïng; Söû duïng laïi chaát thaûi trong nhaø maùy Hieäu chænh qui trình; Söû duïng coâng ngheä saûn xuaát môùi. Caùc lôïi ích cuûa saûn xuaát saïch hôn: Kinh nghieäm thöïc teá ñaõ chæ ra raèng saûn xuaát saïch hôn khoâng chæ mang laïi lôïi ích kinh teá maø coøn caû lôïi ích veà maët moâi tröôøng. Caùc lôïi ích naøy coù theå toùm taét nhö sau: Caùc lôïi ích veà moâi tröôøng cuûa SXSH Söû duïng nöôùc, nguyeân lieäu, naêng löôïng coù hieäu quaû hôn. Giaûm möùc söû duïng caùc nguoàn taøi nguyeân. Giaûm thieåu chaát thaûi thoâng qua caùc kyõ thuaät taùi sinh, taùi cheá, taùi söû duïng vaø phuïc hoài. Giaûm löôïng nguyeân vaät lieäu ñoäc haïi ñöôïc ñöa vaøo söû duïng. Giaûm thieåu caùc ruûi ro vaø nguy hieåm ñoái vôùi coâng nhaân, coäng ñoàng xung quanh, nhöõng ngöôøi tieâu thuï saûn phaåm vaø caùc theá heä mai sau. Caûi thieän moâi tröôøng lao ñoäng beân trong nhaø maùy . Caûi thieän ñöôïc caùc moái quan heä vôùi coäng ñoàng xung quanh cuõng nhö caùc cô quan quaûn lyù moâi tröôøng. Caùc lôïi ích veà kinh teá cuûa SXSH Taêng hieäu suaát saûn xuaát thoâng qua vieäc söû duïng nguyeân vaät lieäu vaø naêng löôïng coù hieäu quaû hôn. Giaûm bôùt caùc chi phí cho vieäc quaûn lyù chaát thaûi (coù theå loaïi boû moät soá giaáy pheùp veà moâi tröôøng, giaûm chi phí cho vieäc kieåm keâ, giaùm saùt vaø laäp baùo caùo moâi tröôøng haøng naêm…). Giaûm thieåu caùc chi phí cho vieäc xöû lyù chaát thaûi cuoái ñöôøng oáng (do löôïng chaát thaûi ñöôïc giaûm thieåu, caùc doøng chaát thaûi ñöôïc taùch rieâng…). Chaát löôïng saûn phaåm ñöôïc caûi thieän. Tích luõy lieân tuïc vaø daøi haïn caùc khoaûn tieàn tieát kieäm ñöôïc. Coù khaû naêng thu hoài voán ñaàu tö vôùi thôøi gian hoaøn voán ngaén, ngay caû khi voán ñaàu tö ban ñaàu cao. Coù khaû naêng vôùi tôùi caùc nguoàn taøi chaùnh ñeå môû roäng saûn xuaát kinh doanh. Taêng lôïi theá caïnh tranh treân thò tröôøng. Hình töôïng cuûa coâng ty ngaøy caøng toát hôn…. Giaûm nguyeân lieäu vaø naêng löôïng söû duïng : Do giaù thaønh ngaøy moät taêng cuûa caùc nguyeân lieäu söû duïng cuõng nhö hieän traïng ngaøy caøng khan hieám nöôùc, khoâng moät doanh nghieäp naøo coù theå chaáp nhaän vieäc thaûi boû caùc taøi nguyeân naøy döôùi daïng chaát thaûi. Nöôùc vaø naêng löôïng laø ñaëc bieät quan troïng, ñaëc bieät vôùi caùc doanh nghieäp söû duïng vôùi khoái löôïng lôùn. Tieáp caän taøi chính deã daøng hôn: Caùc cô quan taøi chính ngaøy moät nhaän thöùc roõ söï nghieâm troïng cuûa vieäc huyû hoaïi moâi tröôøng vaø hieän ñang nghieân cöùu caùc döï thaûo döï aùn môû roäng hoaëc hieän ñaïi hoaù maø trong ñoù caùc khoaûn vay ñeàu ñöôïc nhìn nhaän töø goùc ñoä moâi tröôøng. Caùc keá hoaïch haønh ñoäng veà saûn xuaát saïch hôn seõ ñem laïi hình aûnh moâi tröôøng coù lôïi veà doanh nghieäp cuûa baïn tôùi caùc nhaø cho vay, do ñoù seõ taïo ñieàu kieän tieáp caän ñeåã daøng hôn vôùi caùc nguoàn hoã trôï taøi chính. Caùc cô hoäi thò tröôøng môùi vaø ñöôïc caûi thieän: Vieäc naâng cao nhaän thöùc cuûa ngöôøi tieâu duøng veà caùc vaán ñeà moâi tröôøng ñaõ daãn ñeán söï buøng noå nhu caàu veà saûn phaåm xanh treân thò tröôøng quoác teá. Chính vì vaäy, khi baïn ñaõ coù nhöõng noã löïc nhaän thöùc veà saûn xuaát saïch hôn, baïn seõ coù theå môû ra ñöôïc nhieàu cô hoäi thò tröôøng môùi vaø saûn xuaát ra caùc saûn phaåm coù chaát löôïng cao hôn vaø coù theå baùn ra vôùi giaù cao hôn. Caùc doanh nghieäp thöïc hieän saûn xuaát saïch hôn seõ ñaùp öùng caùc tieâu chuaån moâi tröôøng, ví duï nhö  ISO14001, hoaëc caùc yeâu caàu cuûa thò tröôøng nhö nhaõn sinh thaùi. Thöïc hieän ñaùnh giaù saûn xuaát saïch hôn seõ giuùp cho vieäc thöïc hieän heä thoáng quaûn lyù moâi tröôøng nhö ISO 14001 deãdaøng hôn. Taïo neân hình aûnh coâng ty toát hôn: Saûn xuaát saïch hôn phaûn aùnh vaø caûi thieän hình aûnh chung veà doanh nghieäp cuûa baïn. Khoâng caàn phaûi nhaéc laïi, moät coâng ty vôùi hình aûnh "xanh" seõ ñöôïc caû xaõ hoäi vaø caùc cô quan höõu quan chaáp nhaän deã daøng hôn. Moâi tröôøng laøm vieäc toát hôn: Vieäc nhaän thöùc ra taàm quan troïng cuûa moät moâi tröôøng laøm vieäc saïch vaø an toaøn ñang ngaøy moät gia taêng trong soá caùc coâng nhaân. Baèng caùch ñaûm baûo caùc ñieàu kieän laøm vieäc thích hôïp thoâng qua thöïc haønh saûn xuaát saïch hôn, coù theå laøm taêng yù thöùc cuûa caùc caùn boä, ñoàng thôøi xaây döïng yù thöùc kieåm soaùt chaát thaûi. Caùc hoaït ñoäng nhö vaäy seõ giuùp cho doanh nghieäp ñaït ñöôïc khaû naêng caïnh tranh. Tuaân thuû luaät moâi tröôøng toát hôn: Caùc tieâu chuaån moâi tröôøng veà phaùt thaûi caùc chaát thaûi (loûng, raén, khí) ñang trôû neân ngaøy moät chaët cheõ hôn. Ñeå ñaùp öùng ñöôïc caùc tieâu chí naøy thöôøng yeâu caàu vieäc laép ñaët caùc heä thoáng kieåm soaùt oâ nhieãm phöùc taïp vaø ñaét tieàn. Saûn xuaát saïch hôn hoã trôï cho vieäc xöû lyù caùc doøng thaûi, vaø do ñoù doanh nghieäp seõ tuaân thuû caùc tieâu chuaån thaûi moät caùch ñeåã daøng, ñôn giaûn vaø reû tieàn hôn. Saûn xuaát saïch hôn daãn ñeán vieäc giaûm chaát thaûi, giaûm löôïng phaùt thaûi vaø thaäm chí giaûm caû ñoäc toá theo qui luaät voøng troøn. Caùc giaûi phaùp saûn xuaát saïch hôn: Sô ñoà 3.3: Saûn xuaát saïch hôn Trong thöïc teá, caùc thay ñoåi khoâng chæ ñôn thuaàn laø thieát bò maø coøn laø caùc thay ñoåi trong vaän haønh vaø quaûn lyù cuûa moät doanh nghieäp. Caùc thay ñoåi coøn ñöôïc goïi laø “giaûi phaùp saûn xuaát saïch hôn”, coù theå chia laøm caùc loaïi: Giaûm chaát thaûi taïi nguoàn; Tuaàn hoaøn; Caûi tieán saûn phaåm. Giaûm chaát thaûi taïi nguoàn: Giaûm chaát thaûi taïi nguoàn veà cô baûn laø yù töôûng tìm hieåu taän goác cuûa oâ nhieãm. Vôùi caùc giaûi phaùp: Quaûn lyù noäi vi (QLNV) : Quaûn lyù noäi vi laø moät loaïi giaûi phaùp ñôn giaûn nhaát cuûa SXSH. QLNV khoâng ñoøi hoûi chi phí ñaàu tö vaø coù theå ñöôïc thöïc hieän ngay sau khi xaùc ñònh ñöôïc caùc giaûi phaùp. Caùc ví duï QLNV coù theå laø khaéc phuïc caùc ñieåm roø ræ, ñoùng van nöôùc hay taét thieát bò khi khoâng söû duïng ñeå traùnh toån thaát. Maëc duø QLNV laø ñôn giaûn, nhöng vaãn caàn coù söï quan taâm cuûa ban laõnh ñaïo cuõng nhö vieäc ñaøo taïo nhaân vieân. Kieåm soaùt quaù trình (KSQT): Kieåm soaùt quaù trình toát hôn ñeå ñaûm baûo caùc ñieàu kieän saûn xuaát ñöôïc toái öu hoaù veà maët tieâu thuï nguyeân lieäu, saûn xuaát vaø phaùt sinh chaát thaûi. Caùc thoâng soá cuûa quaù trình saûn xuaát nhö nhieät ñoä, thôøi gian, aùp suaát, phaân, toác ñoä,…. Caàn ñöôïc giaùm saùt vaø duy trì caøng gaàn vôùi ñieàu kieän toái öu caøng toát. Cuõng nhö vôùi QLNV, vieäc KSQT toát hôn ñoøi hoûi caùc quan taâm cuûa ban laõnh ñaïo cuõng nhö vieäc giaùm saùt ngaøy moät hoaøn chænh hôn. Thay ñoåi nguyeân lieäu (TÑNL): Thay ñoåi nguyeân lieäu laø vieäc thay theá caùc nguyeân lieäu ñang söû duïng baèng caùc nguyeân lieäu khaùc thaân thieän vôùi moâi tröôøng hôn. TÑNL coøn coù theå laø vieäc mua nguyeân lieäu coù chaát löôïng toát hôn ñeå ñaït ñöôïc hieäu suaát söû duïng cao hôn. Thoâng thöôøng löôïng nguyeân lieäu söû duïng, chaát löôïng cuûa nguyeân lieäu vaø saûn phaåm coù moái quan heä tröïc tieáp vôùi nhau. Caûi tieán thieát bò (CTTB): Caûi tieán thieát bò laø vieäc thay ñoåi thieát bò ñeå nguyeân lieäu toån thaát ít hôn. Vieäc caûi tieán thieát bò coù theå laø ñieàu chænh toác ñoä maùy, laø toái öu kích thöôùc kho chöùa, laø vieäc baûo oân beà maët noùng/ laïnh, hoaëc thieát keá caûi thieän caùc boä phaän caàn thieát trong thieát bò. Coâng ngheä saûn xuaát môùi (CNSXM): Coâng ngheä saûn xuaát môùi laø vieäc laép ñaët caùc thieát bò hieän ñaïi vaø coù hieäu quaû hôn, ví duï laép ñaët noài hôi hieäu suaát cao hôn. Giaûi phaùp naøy yeâu caàu chi phí ñaàu tö cao hôn caùc giaûi phaùp saûn xuaát saïch khaùc, do ñoù caàn phaûi ñöôïc nghieân cöùu caån thaän. Maëc duø vaäy, tieàm naêng tieát kieäm vaø caûi thieän chaát löôïng coù theå cao hôn so vôùi caùc giaûi phaùp khaùc. Tuaàn hoaøn: Coù theå tuaàn hoaøn caùc loaïi doøng thaûi khoâng theå traùnh ñöôïc trong khu vöïc saûn xuaát hoaëc baùn ra nhö moät loaïi saûn phaåm phuï. Taän thu vaø taùi söû duïng taïi choã: Taän thu vaø taùi söû duïng taïi choã laø vieäc thu thaäp “chaát thaûi” vaø söû duïng laïi cho quaù trình saûn xuaát. Moät ví duï ñôn giaûn cuûa giaûi phaùp naøy laø söû duïng laïi nöôùc giaët töø moät quaù trình cho quaù trình giaët khaùc. Sô ñoà 3.4: Bieåu töôïng chuaån cho vieäc taùi cheá. Taïo ra caùc saûn phaåm phuï: Taïo ra caùc saûn phaåm phuï laø vieäc thu thaäp (vaø xöû lyù) “caùc doøng thaûi” ñeå coù theå taïo thaønh moät saûn phaåm môùi hoaëc baùn ra cho caùc cô sôû saûn xuaát khaùc. Ví duï, löôïng men bia dö thöøa coù theå ñöôïc söû duïng laøm thöùc aên cho lôïn, cho caù hay caùc chaát ñoän thöïc phaåm. Thay ñoåi saûn phaåm: Caûi thieän chaát löôïng saûn phaåm ñeå laøm giaûm oâ nhieãm cuõng laø moät yù töôûng cô baûn cuûa saûn xuaát saïch hôn.Thay ñoåi saûn phaåm laø vieäc xem xeùt laïi saûn phaåm vaø caùc yeáu caàu ñoái vôùi saûn phaåm ñoù. Neáu coù theå thay caùi naép ñaäy kim loaïi ñaõ ñöôïc sôn baèng moät caùi naép daäy baèng nhöïa cho moät soá saûn phaåm nhaát ñònh thì traùnh ñöôïc caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng cuõng nhö caùc chi phí ñeå sôn hoaøn thieän naép ñaäy ñoù. Caûi thieän thieát keá saûn phaåm coù theå ñem laïi tieát kieäm veà tieâu thuï nguyeân lieäu vaø löôïng hoaù chaát ñoäc haïi söû duïng. Caùc thay ñoåi veà bao bì: QUI TRÌNH SAÛN XUAÁT VEÄ SINH COÂNG NGHIEÄP THAY ÑOÅI SAÛN PHAÅM THAY ÑOÅI KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG LAÏI TAÏI CHOà CAÙC CHAÁT O NHIEÃM THAY ÑOÅI NGUYEÂN LIEÄU HOAËC NGUOÀN NAÊNG LÖÔÏNG Sô ñoà 3.5: Caùc nhaân toá thuoäc qui trình saûn xuaát cho caùc giaûi phaùp saûn xuaát saïch Thay ñoåi veà bao bì cuõng coù theå laø yeáu toá quan troïng. Vaàn ñeà cô baûn laø giaûm thieåu bao bì söû duïng hoaëc thay theá baèng vaät lieäu deã phaân huûy ngoaøi moâi tröôøng ñoàng thôøi vaãn baûo veä ñöôïc saûn phaåm. Moät ví duï trong giaûi phaùp naøy laø söû duïng bìa carton cuõ thay cho caùc nhöïa xoáp ñeå baûo veä caùc vaät deã vôõ. Qui trình thöïc hieän saûn xuaát saïch hôn Böôùc 1: Baét ñaàu Thaønh laäp ñoäi saûn xuaát saïch hôn Lieät keâ caùc böôùc coâng ngheä Xaùc ñònh caùc quaù trình laõng phí Böôùc 2: Phaân tích caùc böôùc coâng ngheä Sô ñoà coâng ngheä saûn xuaát Caân baèng vaät chaát vaø naêng löôïng Tính toaùn chi phí theo doøng thaûi Xaùc ñònh nguyeân nhaân gaây thaûi Böôùc 3: Ñeà xuaát caùc cô hoäi saûn xuaát saïch hôn Xaây döïng caùc cô hoäi SXSH Löïa choïn caùc cô hoäi coù khaû naêng nhaát Böôùc 4: Löïa choïn caùc giaûi phaùp saûn xuaát saïch hôn Luaän chöùng khaû thi veà kó thuaät Luaän chöùng khaû thi veà kinh teá Caùc khía caïnh veà moâi tröôøng Löïa choïn caùc giaûi phaùp Böôùc 5 : Thöïc hieän Chuaån bò thöïc hieän Giaùm saùt vaø ñaùnh giaù keát quaû Böôùc 6: Duy trì saûn xuaát saïch hôn Duy trì SXSH Quay trôû laïi böôùc 1.3 Noäi dung cuï theå caàn nghieân cöùu Chöông 4 NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Noäi dung nghieân cöùu Khaûo saùt hieän trang chaên nuoâi cuûa Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Huaán Luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng Chöùc naêng vaø nhieäm vuï hoaït ñoäng cuûa trung taâm. Cô caáu chaên nuoâi: chuoàng traïi, soá löôïng heo. Qui trình chaên nuoâi vaø cheá ñoä phoøng ngöøa dòch beänh. Hieän traïng moâi tröôøng veä sinh cuûa heä thoáng chuoàng traïi. Hieän traïng thu gom chaát thaûi töø chuoàng. Ñaùnh giaù möùc ñoä oâ nhieãm moâi tröôøng do chaát thaûi chaên nuoâi heo taïi Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Huaán Luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng Möùc ñoä aûnh höôûng do chaát thaûi chaên nuoâi ñeán moâi tröôøng. Möùc ñoä aûnh höôûng do chaát thaûi chaên nuoâi ñeán moâi tröôøng khoâng khí. Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa chaên nuoâi ñeán moâi tröôøng ñaát. Xaây döïng caùc giaûi phaùp kieåm soaùt oâ nhieãm moâi tröôøng theo höôùng aùp duïng saûn xuaát saïch hôn cho Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Huaán Luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng. Phöông phaùp nghieân cöùu Phaïm vi nghieân cöùu Traïi heo trung taâm nghieân cöùu vaø huaán luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng toïa laïc taïi tænh Bình Döông (gaàn khu du lòch Suoái Tieân), thuoäc khu vöïc khoâng daân cö sinh soáng neân coù nhöõng aûnh höôûng ñaùng keå ñeán söùc khoeû ngöôøi daân xung quanh. Do ñoù, cô sôû haï taàng cuûa trung taâm ñaõ coù söï tính toaùn nhaèm caùch ly oâ nhieãm. Qua nhieàu naêm ñi vaøo hoaït ñoäng, hieän traïng moâi tröôøng caàn ñöôïc ñaùnh giaù laïi cho hôïp vôùi tình hình thöïc teá baây giôø. Ñoái vôùi vaán ñeà chaên nuoâi, ñeà taøi thöïc hieän trong phaïm vi trung taâm. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu cuûa cô quan quaûn lyù, khaûo saùt thöïc teá. Phöông phaùp phaân tích nguoàn thaûi. Phöông phaùp caân baèng naêng löôïng-vaät chaát. · Caân baèng vaät lieäu vaø naêng löôïng caàn ñöôïc thöïc hieän nhaèm ñònh löôïng caùc chaát thaûi phaùt sinh, chi phí vaø caùc nguyeân nhaân phaùt sinh doøng thaûi. Caùc caân baèng seõ coøn laø cô sôû cho bieát löôïng taøi nguyeân tieâu thuï, caùc chaát thaûi phaùt sinh tröôùc khi thöïc hieän saûn xuaát saïch hôn. · Vôùi phaïm vi ñöôïc löïa choïn ñeå thöïc hieän ñaùnh giaù saûn xuaát saïch hôn, sô ñoà coâng ngheä caàn phaûi ñöôïc cuï theå hoaù hôn ñeå ñaûm baûo moâ taû ñuû taát caû caùc coâng ñoaïn vaø coù ñaày ñuû caùc ñaàu vaøo, ñaàu ra trong sô ñoà. · Tieáp theo phaûi thu thaäp thoâng tin ñeå laøm caân baèng, coù theå coù nhieàu vieäc phaûi laøm vaø ño ñaïc.Caùc ñoàng hoà ñeå xaùc ñònh löôïng nöôùc vaø ñieän tieâu thuï coù theå seõ raát höõu ích vaø caàn thieát . · Ñònh löôïng ñaàu vaøo vaø ñaàu ra laø caùch duy nhaát ñeå xaùc ñònh caùc toån thaát maø bình thöôøng khoâng ñöôïc nhaän daïng. Phöông phaùp xöû lyù soá lieäu baèng Excel. Chöông 5 KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU VAØ THAÛO LUAÄN Hieän traïng saûn xuaát chaên nuoâi taïi Trung Taâm Nghieân Cöùu Vaø Huaán Luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng. Toång quan veà Trung taâm Nghieân Cöùu Vaø Huaán Luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng. Trung taâm Nghieân Cöùu Vaø Huaán Luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng ñöôïc thaønh laäp theo quyeát ñònh soá 297/NN-QÑ ngaøy 23/03/1985 cuûa Boä Noâng Nghieäp vaø soá 481/NN/TCCB-QÑ ngaøy 27/10/1989 cuûa Boä Noâng Nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân. Trung taâm ñöôïc ñaët taïi xaõ Bình An - huyeän Dó An - tænh Bình Döông coù teân giao dòch laø Bình Thaéng. Nôi naøy laø vò trí trung taâm cuûa vuøng tam giaùc phaùt trieån kinh teá phía Nam (Tp Hoà Chí Minh - Ñoàng Nai - Baø Ròa Vuõng Taøu), thuaän lôïi cho giao thoâng, tieáp nhaän haøng hoaù thöông maïi vaø tieán boä khoa hoïc coâng nghieäp. Chöùc naêng: Trung taâm laø ñôn vò toå chöùc khoa hoïc vaø coâng ngheä trong lónh vöïc nghieân cöùu öùng duïng, chuyeån giao kó thuaät vaø huaán luyeän thöïc haønh veà chaên nuoâi heo vaø tröïc thuoäc Vieän Khoa Hoïc kyõ thuaät Noâng Nghieäp mieàn Nam, boä noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân. Chöùc naêng cuûa trung taâm ñöôïc giao ñoàng thôøi hai nhieäm vuï: Nghieân cöùu chuyeån giao con gioáng, kyõ thuaät chaên nuoâi heo vaø gia caàm cho caùc noâng hoä coù quy moâ nhoû, vöøa vaø lôùn. Huaán luyeän kyõ thuaät chaên nuoâi heo vaø gaø theo phöông phaùp hoïc lyù thuyeát keát hôïp thöïc haønh ôû chuoàng traïi chaên nuoâi theo caùc qui moâ chaên nuoâi khaùc nhau vôùi söï hoã trôï kyõ thuaät vaø phöông phaùp cuûa Haø Lan trong khuoân khoã cuûa cuûa döï aùn hôïp taùc giöõa Vieät Nam vaø Haø Lan. Heä thoáng quaûn lyù cuûa trung taâm Ñoäi nguõ caùn boä khoa hoïc kyõ thuaät cuûa trung taâm coù trình ñoä chuyeân moân cao, ñaõ ñöôïc tu nghieäp taïi Haø Lan. Toång soá caùn boä coâng nhaân vieân laøm vieäc taïi trung taâm laø 62 ngöôøi. Trong ñoù ñaïi hoïc vaø treân ñaïi hoïc coù 25 ngöôøi, coù moät kyõ sö phuï traùch moäi tröôøng (chò Phan Thò Phaåm). GIAÙM ÑOÁC P. nghieâncöùu Phoù giaùm ñoác phuï traùch kinh doanh Toå heo Toå gaø Phoù giaùm ñoác phuï traùch chaên nuoâi Toå thoû Toå chöùc P. Thöùc aên P. Keá toaùn P. Thuù y P. Kinh doanh Chuù thích: Moái quan heä tröïc tuyeán Moái quan heä chöùc naêng Hieän traïng söû duïng ñaát ôû trung taâm Trung taâm Bình Thaéng thöïc hieän qui trình nuoâi chuyeân khu vôùi töøng löùa heo, coù töøng chuoàng rieâng ñeå nuoâi caùc heo khaùc nhau, töøng löùa tuoåi khaùc nhau theo cô caáu ñaøn, thöïc hieän theo kieåu “cuøng vaøo cuøng ra” trong moãi chuoàng. Döïa treân qui trình naøy, vôùi dieän tích khoaûng 6,2 ha ñaát phuïc vuï cho hoaït ñoäng saûn xuaát chaên nuoâi, trong ñoù dieän tích ñaát söû duïng xaây döïng chuoàng traïi chieám khoaûng 25,34%, chuoàng heo ñöôïc chia ra caùc loaïi theo baûng 5.1: Baûng 5.1:Hieän traïng söû duïng ñaát taïi Trung Taâm Bình Thaéng STT Muïc ñích söû duïng Dieän tích (m2) Cô caáu (%) 1 Vaên phoøng laøm vieäc, nhaø nghieân cöùu 8.652 14.02 2 Nhaø nghæ 520 0.84 3 Khu taäp theå 1.450 2.37 4 Nhaø aên 300 0.49 5 Chuoàng traïi 15.654 25.34 6 Nhaø kho 400 0.65 7 Phaân xöôûng thöùc aên 628 1.02 8 Nhaø maùy phaùt ñieän vaø xöôûng aáp tröùng gaø 453 0.73 9 Ñöôøng ñi 2.000 3.2 10 Vöôøn hoa 1.000 1.6 11 Saân theå thao 1.200 1.94 12 Ñaát boû troáng 29.473 47.8 13 Toång coäng 61.730 100 Qua soá lieäu treân cho thaáy trung taâm ñaõ coù söï phaân boå dieän tích ñaát hôïp lyù, coù tính toaùn tröôùc vaø coi troïng vaán ñeà lan truyeàn oâ nhieãm khoâng khí. Khu vöïc daønh cho hoaït ñoäng chaên nuoâi chieám tæ leä lôùn (25.34%). Beân caïnh ñoù, khu vöïc daønh cho vuøng ñeäm moâi tröôøng chieám tæ leä cao nhaát (47.8%), ñaây laø nguoàn goác döï tröõ vaø cuõng laø vuøng ñeäm quan troïng ñeå giaûm möùc ñoä aûnh höôûng do chaát thaûi chaên nuoâi ñeán caùc hoä daân cö xung quanh. Heä thoáng chuoàng traïi chaên nuoâi Kieåu chuoàng Theo ñieàu tra thöïc teá kieåu chuoàng taïi Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Huaán Luyeän chaên nuoâi Bình Thaéng ñöôïc xaây döïng theo moâ hình chuoàng traïi chaên nuoâi heo chung vôùi qui moâ lôùn. Choïn kieåu chuoàng hôû, ñaûm baûo thoâng thoaùng töï nhieân,coù ñuû khoâng khí caàn thieát ñeå pha loaõng caùc khí oâ nhieãm trong chuoàng nuoâi do quaù trình phaân huyû phaân, nöôùc tieåu khi chöa kòp don deïp. Treân maùi coù heä thoáng phun möa laøm maùt maùy khi caàn thieát. Rieâng chuoàng heo ñöïc coù heä thoáng baït töï ñoäng che, môû chaïy doïc nhaø vaø heä thoáng laøm maùt ñaët ôû ñaàu vaø cuoái chuoàng. Trong moãi khu nhaø boá trí caùc oâ chuoàng thaønh 2 daõy hoaëc 4 daõy tuyø loaïi chuoàng: Chuoàng naùi ñeû nuoâi con, heo con sau cai söõa vaø caùch ly boá trí 2 daõy nuoâi. Caùc chuoàng gioáng ñöïc laøm vieäc, naùi khoâ chôø phoái, naùi chöûa, kieåm tra naêng suaát haäu bò thay ñaøn vaø haäu bò boá meï, heo thòt boá trí thaønh 4 daõy nuoâi. Giöõa caùc oâ chuoàng boá trí haønh lang roäng raõi thuaän lôïi cho vieäc ñi laïi. Vôùi beà roäng 1-1,5 m, vieäc cho caùc con heo aên uoáng, taém röûa, veä sinh phaân nhanh choùng. Kieåu neàn, quy caùch vaø maùi chuoàng. Caáu taïo cuûa neàn chuoàng vaø qui caùch chuoàng aûnh höôûng ñeán ñieàu kieän veä sinh chuoàng traïi, khaû naêng lan truyeàn, phaùt taùn chaát thaûi vaø taïo moâi tröôøng thích hôïp cho gia suùc, gia caàm phaùt trieån toát. Tuyø theo muïc ñích chaên nuoâi maø caáu truùc chuoàng nuoâi seõ khaùc nhau nhaèm taïo ñieàu kieän toát nhaát cho gia suùc, gia caàm phaùt trieån. Chaên nuoâi ôû trung taâm ña soá laø loaïi chuoàng vôùi kieåu neàn beâtoâng, chieám tyû leä khoaûng 70%, 30% coøn laïi laø chuoàng neån saøn caùch maët ñaát khoaûng 1m vôùi heä thoáng haàm thu chaát thaûi ñöôïc beâ toâng hoaù, khoâng coù kieåu chuoàng neàn ñaát. Do ñoù, ít coù khaû naêng lan truyeàn gaây oâ nhieãm ñaát vaø nguoàn nöôùc ngaàm do keát caáu cuûa chuoàng. Tuy nhieân, dieän tích chuoàng nuoâi nhö hieän nay laø töông ñoái chaät cho vaät nuoâi. Beân caïnh caùc yeáu toá veà gioáng, nuoâi döôõng, chaêm soùc, moâi tröôøng khí haäu cuõng laø vaán ñeà caàn quan taâm hôn ôû trung taâm, nhaát laø ñoái vôùi heo naùi nuoâi con, vaø heo con theo meï. Theo keát quaû khaûo saùt, ño ñaït cho thaáy, tuyø thuoäc vaøo moãi loaïi heo Trung Taâm söû duïng kieåu neån vaø qui caùch chuoàng nuoâi khaùc nhau nhö sau: Baûng 5.2: Kieåu neàn vaø qui caùch chuoàng nuoâi. STT Loaïi Kieåu neàn Kieåu chuoàng Dieän tích (m x m) 1 Heo naùi khoâ chöõa, chôø phoái, haäu bò Neàn beâ toâng Loàng saét 0.8x1.6 2 Heo cai söõa Saøn kim loaïi OÂâ 1.4x1.8 3 20 naùi Neàn beâ toâng Loàng 8.8x1.6 4 50 naùi Neàn beâ toâng Loàng 8.8x1.6 5 Heo naùi sinh saûn Saøn kim loaïi OÂâ saét 2x3.5 6 5 maùi saøn, 5 maùi neàn Neàn kim loaïi, neàn beâ toâng OÂâ saét 3.5x3 7 Heo ñöïc gioáng Neàn beâ toâng O 3x3.5 8 Heo kieåm tra caù theå Neàn beâ toâng Loàng 0.8x1.6 9 Heo thòt huaán luyeän Neàn beâ toâng OÂâ 3.5x3 10 Heo thòt nghieân cöùu Neàn beâ toâng OÂâ 3.5x3 Toùm laïi, söùc khoeû vaø naêng suaát cuûa ñaøn heo chòu taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá khí töôïng nhö nhieät ñoä, ñoä aåm, toác ñoä gioù, haøm löôïng caùc khí ñoäc trong chuoàng nuoâi. Vaán ñeà naøy caøng trôû neân nghieâm troïng trong chaên nuoâi vuøng nhieät ñôùi. Hieän traïng taïi 10 khu nhaø chaên nuoâi heo trong trung taâm duøng toaøn maùi toân. Thöïc traïng naøy cho thaáy söï ñaàu tö cô sôû haï taàng ñaõ döôïc ñaàu tö vaø quan taâm. Bôûi khí haäu cuûa trung taâm ñieån hình cho khí haäu mieàn nam, noùng aåm nhieàu, nhieät ñoä muøa khoâ töông ñoái cao.Vì vaäy yeáu toá khí haäu aûnh höôûng raát nhieàu ñeán söï phaùt trieån sinh tröôûng cuûa vaät nuoâi. Vò trí chuoàng nuoâi ñeán caùc khu vöïc xung quanh Hoaït ñoäng chaên nuoâi gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, aûnh höôûng ñeán söùc khoeû ñeán con ngöôøi vaø ñoäng vaät.Vieäc phaùt taùn oâ nhieãm laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi. Vì vaäy khi xaây döïng chuoàng traïi caàn caùch li vôùi khu vöïc nhaø ôû, caùch xa giao thoâng, tröôøng hoïc, beänh vieän, nhaø maùy,…Tröôùc ñaây khu trung taâm naèm caùch xa khu daân cö nhöng khi nhu caàu ñoâ thò hoaù cao, vaán ñeà nhaø ôû thieát yeáu haønh ñaàu neân nhaø cöûa xaây gaàn khu chaên nuoâi. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc caáp laõnh ñaïo quan taâm tröôùc khi baét ñaàu xaây döïng Trung Taâm Bình Thaéng. Nhöng vôùi söï gia taêng daân soá ngaøy caøng nhanh, voán ñaát thoå cö ngaøy caøng caïn, vieäc ngöôøi xaây döïng nhaø ôû xung quanh Trung Taâm laø ngoaøi söï kieåm soaùt. Theo keát quaû ño ñaït, khoaûng caùch töø chuoàng nuoâi ñeán caùc khu vöïc xung quanh nhö sau: Nhaø ôû cuûa khu daân cö gaàn nhaát theo höôùng gioù laø 20m. Gieáng nöôùc cuûa nhaø daân gaàn nhaát chòu taùc ñoäng laø khoaûng 195m. Gieáng nöôùc phuïc vuï cho heo uoáng laø 5m. Gieáng nöôùc phuïc vuï cho vieäc veä sinh chuoàng traïi laø 2m. Khu vöïc vaên phoøng laø 25m. Nguoàn nöôùc maët (suoái) laø khoaûng 200m. Vôùi khoaûng caùch 20m caùch nhaø daân nhö hieän nay, muøi hoâi sinh ra do quaù trình phaân huyû chaát thaûi phaùt taùn theo gioù coù theå gaây aûnh höôûng ñeán söùc khoeû cuûa ngöôøi daân. Nhöõng chaát oâ nhieãm trong phaân coù theå thaám vaøo ñaát gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc ngaàm, ñaëc bieät vôùi khoaûng caùch 2m-5m nhö hieän nay. Hoaït ñoäng chaên nuoâi Coâng suaát chaên nuoâi (löôïng saûn phaåm /naêm, thaùng, quyù) Baûng 5.3: Coâng suaát chaên nuoâi Coâng suaát thöïc teá Coâng suaát thöïc teá (soá coù maët thöôøng xuyeân trong quyù) Quyù 1 Quyù 2 Quyù 3 Quyù 4 Caû naêm Heo naùi: 300 con 272 291 ._.ngaøy : Tcheá phaåm = X.a.Z (ñoàng/ngaøy) Tcheá phaåm=1344 * 4 * 2.0892=11231540(ñoàng/ngaøy) Tieàn phaûi chi mua cheá phaåm trong moät ngaøy tính treân moät con heo: Tchế phẩm/con =(X*a*Z)/N (ñoàng/con. ngaøy) Tchế phẩm/con =(1344 * 4 * 2.0892)/1096=10248 (ñoàng/con.ngaøy) Tieàn traïi thu ñöôïc töø gia taêng chæ soá taêng troïng bình quaân ôû heo khi coù boå sung cheá phaåm sinh hoïc trong thöùc aên : Lôïi nhuaän cuûa traïi thu ñöôïc tính treân moät con heo khi duøng cheá phaåm sinh hoïc Ttaêng theâm =(b*Y)/1000 (ñoàng/con.ngaøy) Ttaêng theâm =(15 * 15050 * 50)/1000 =11287,5(ñoàng/con ngaøy) caûi thieän moâi tröôøng chaên nuoâi laø : Tlôïi nhuaän = Ttaêng theâm - Tchế phẩm/con (ñoàng/con.ngaøy) Tlôïi nhuaän = 11287,5 – 10248 » 1040 (ñoàng). • Komix USM : döïa vaøo coâng thöùc treân tính lôïi nhuaän maø cheá phaåm Komix USM mang laïi cho traïi heo Bình Thaéng. Cheá phaåm baùn treân thò tröôøng vôùi giaù laø 84,00 USD/taán do coâng ty sinh hoaù Noâng nghieäp thöông maïi Thieân Sinh saûn xuaát. Khi söû duïng cheá phaåm Komix USM ñeå giaûm muøi hoâi do chaát thaûi gia suùc, öôùc tính trung bình söû duïng 2 kg cheá phaåm troän trong 1 taán thöùc aên gia suùc. Tính töø möùc taêng troïng cuûa gia suùc treân ngay so vôùi chi phí mua cheá phaåm thì cho thaáy doanh thu taêng theâm cuûa traïi tôùi 1,142 trieäu ñoàng/ngaøy. Ÿ De_Odorase : Töông töï cheá phaåm caùch tính treân, tính lôïi nhuaän do De_Odorase mang laïi khi söû duïng cheá phaåm naøy boå sung vaøo thöùc aên gia suùc : De_Odorase laø saûn phaåm cuûa coâng ty lieân doang thuoác thuù y Bayer Agritech Saøi Goøn – Myõ. Vì laø saûn phaåm chieát xuaát töø thöïc vaät, vaø coù nhieàu tính naêng toát, hoaøn toaøn khoâng coù taùc haïi phuï. Ñoàng thôøi, cheá phaåm naøy hoaït ñoäng raát hieäu quaû trong vieäc giaûm muøi hoâi chuoàng nuoâi baèng caùch öùc cheá hoaït ñoäng phaân giaûi cuûa vi sinh vaät kî khí, laïi laø nguyeân lieäu nhaäp neân giaù saûn phaåm khaù ñaét (400.000 ñoàng/kg). Neân doanh thu taêng theâm cuûa traïi khi duøng cheá phaåm De_Odorase laø : 508.300 ñoàng/ngaøy. Tuy hieäu quaû kinh teá cuûa De_Odorase mang laïi thaáp hôn nhöng xeùt veà khía caïnh moâi tröôøng thì De_Odorase coù taùc duïng khöû muøi toát hôn Komix USM. Cheá phaåm vi sinh vaät höõu hieäu (EM – Effective Microorganism) : Giôùi thieäu : Theo Vieän Khoa hoïc Kyõ Thuaät Noâng Nghieäp mieàn Nam, EM (Effective Microorganisms) laø vi sinh vaät höõu hieäu do giaùo sö tieán só Teruo Higa tröôøng ñaïi hoïc toång hôïp Ryukus Okinawa Nhaät Baûn phaân laäp, choïn loïc vaø phaùt trieån naêm 1980. Cheá phaåm höõu hieäu cuûa vi sinh vaät naøy ñaõ ñöôïc söû duïng ôû 85 nöôùc treân theá giôùi, thöû nghieäm ôû Vieät Nam töø 1997 do Trung taâm phaùt trieån coâng ngheä Vieät Nhaät cung caáp. Cheá phaåm ñöôïc Trung taâm Kieåm ñònh Quoác gia Vaccin vaø Sinh phaåm (Boä Y teá) vaø Vieän Thuù y (Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân) kieåm ñònh veà maët an toaøn vaø khoâng coù vi khuaån gaây beänh, phuïc vuï toát cho saûn xuaát Noâng Nghieäp vaø xöû lyù moâi tröôøng. Thaønh phaàn vaø cô cheá taùc ñoäng : EM laø moät coäng ñoàng bao goàm 80 loaïi vi sinh vaät coù ích thaønh phaàn chuû yeáu nhö vi khuaån quang hôïp, vi khuaån taïo acid lactic, naám men, xaï khuaån, naám saûn sinh men…, chuùng taïo neân heä thoáng sinh thaùi vaø coäng sinh vôùi nhau, nhaèm phaùt huy nhieàu loaïi taùc duïng töông hoå taêng tính ña daïng cuûa vi sinh vaät ñaát, chuùng xuùc tieán quaù trình phaân giaûi vaø thuùc ñaåy caùc vi sinh vaät coù lôïi trong ñaát, trong phaân höõu cô, trong thöùc aên, nöôùc vaø öùc cheá caùc vi sinh vaät coù haïi trong töï nhieân. Caùc quaù trình naøy coù taùc ñoäng tích cöïc tôùi vaät nuoâi vaø moâi tröôøng soáng, caây troàng khi boùn phaân gia suùc ñaõ xöû lyù baèng EM. Vai troø cuûa caùc vi sinh vaät trong cheá phaåm EM trong vieäc giaûm muøi hoâi: Vi khuaån Lactic: saûn xuaát acid lactic töø ñöôøng vaø caùc Carbohydrate khaùc do vi khuaån quang hôïp vaø naám men taïo ra. Acid lactic laø chaát khöû truøng maïnh, noù tieâu dieät caùc vi sinh vaät coù haïi vaø laøm taêng nhanh choùng söï phaân huyû caùc chaát höõu cô. Vi khuaån lactic coù khaû naêng ngaên chaën beänh do lan truyeàn cuûa vi sinh vaät nhö Fusarium trong quaù trình canh taùc lieân tuïc. Trong ñieàu kieän thoâng thöôøng, Fusarium laøm cho caây troàng yeáu ñi, deã nhieãm beänh vaø taêng quaàn theå saâu haïi. Vi khuaån lactic laøm quaàn theå doøi boï giaûm, ngaên chaën söï phaùt trieån vaø lan truyeàn cuûa Fusarium. Hôn nöõa, vi khuaån lactic thöùc ñaåy söï leân men vaø phaân huyû caùc vaät lieâu nhö cellulose, lignin vì vaäy coù theå phaân huûy ñöôïc caùc chaát höõu cô khoù phaân huyû. Xaï khuaån: Actinomycetes taïo ra nhöõng chaát B12, B6, B2, Biotin, acid folic, acid pantopennovic, nicotinnovic. Naám moác: saûn sinh ra caùc loaïi enzym ñeå phaân giaûi caùc hôïp chaát cao phaân töû nhö tinh boät, cellulose, lignin, protide. Caùc chaát naøy raát laâu phaân giaûi. Naám moác ñaõ tieát ra heä enzyme: amylaza, proteaza, cellulaza… coù hoaït tính cao ñeå phaân giaûi caùc hôïp chaát cao phaân töû. EM leân men, phaân huyû caùc chaát höõu cô raát nhanh, laøm cho noù khoâng thoái, cho neân baát cöù loaïi chaát höõu cô naøo coù theå laøm compost vôùi EM ñöôïc (coù taùc duïng khöû muøi hoâi ôû baõi raùc, hoá phaân gia suùc, gia caàm, coáng raõnh). EM coù taùc duïng bieán ñoåi chaát thaûi thaønh loaïi vaät chaát coù ích, khoâng ñoäc haïi. Caùch söû duïng vaø hieäu quaû taùc ñoäng cuûa cheá phaåm vi sinh höõu hieäu EM caûi thieän moâi tröôøng chaên nuoâi : Boå sung vaøo thöùc aên hay nöôùc uoáng gia suùc : Duøng EM pha loaõng 3‰ (3ml/1 lít nöôùc saïch hoaëc 1 naép chai EM cho 3 lít nöôùc) ñeå cho gia suùc uoáng töï do. Coù theå pha EM vaøo thöùc aên gia suùc aên trong ngaøy theo tæ leä 3ml/kg. Phun khöû muøi trong chuoàng nuoâi gia suùc: pha 30 – 100 ml/10 lít nöôùc (tuyø möùc ñoä hoâi thoái cuûa chuoàng nuoâi gia suùc), tuaàn ñaàu 2 ngaøy phun 1 laàn, tuaàn thöù hai trôû ñi thì 1 laàn/tuaàn. Neáu khöû muøi hoá phaân caàn pha noàng ñoä cao hôn 4 – 10 ml/ 1 lít nöôùc. Cheá phaåm vi sinh vaät höõu hieäu EM coù taùc duïng: Giuùp gia suùc lôùn nhanh, taêng naêng suaát vaø chaát löôïng caùc saûn phaåm töø gia suùc, naâng cao lôïi nhuaän cho traïi. Caûi thieän moâi tröôøng chaên nuoâi, ngaên chaën muøi hoâi trong chuoàng traïi, giaûm löôïng ruoài vaø coân truøng trong chuoàng laøm taêng söùc khoeû ñoäng vaät, taêng tính mieãn dòch choáng laïi beänh taät. Taêng khaû naêng haáp thu döôõng chaát, giaûm ñaøo thaûi ñaùng keå moät löôïng chaát höõu cô ra ngoaøi moâi tröôøng töø ñoù giaûm khaû naêng gaây oâ nhieãm muøi hoâi trong chuoàng traïi. Tính kinh teá khi öùng duïng cheá phaåm EM ñeå caûi thieän moâi tröôøng chaên nuoâi cho traïi heo Bình Thaéng Tình traïng söùc khoeû cuûa ñaøn gia suùc luoân gaén chaët vôùi moâi tröôøng chaên nuoâi. Moâi tröôøng chaên nuoâi bò oâ nhieãm thì tình traïng beänh lyù seõ xaûy ra raát phöùc taïp vaø khoù can thieäp. Khi coù beänh thì buoäc ngöôøi chaên nuoâi phaûi duøng thuoác. Duøng thuoác thì ít nhieàu cuõng coù dö löôïng thuoác. Theâm vaøo ñoù, khaùng sinh toàn dö trong thöïc phaåm chaên nuoâi seõ gaây haïi cho söùc khoeû con ngöôøi. Cho neân coù moái lieân heä qua laïi giöõa hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng vaø dö löôïng thuoác trong saûn phaåm chaên nuoâi. Vaäy giaûi quyeát toát vaán ñeà moâi tröôøng trong chaên nuoâi laø giaùn tieáp laøm giaûm dö löôïng thuoác. Ngoaøi ra noù coøn mang laïi hieäu quaû kinh teá cho ngöôøi chaên nuoâi. Cheá phaåm EM coù taùc duïng laøm cho heä vi sinh vaät trong ñöôøng ruoät caân baèng vaø caùc vi sinh vaät coù lôïi coù ñieàu kieän phaùt trieån seõ laán aùt söï phaùt trieån cuûa caùc vi sinh vaät coù haïi, laøm nieâm maïc ruoät ñöôïc baûo veä, laøm taêng khaû naêng haáp thu nöôùc ôû ruoät giaø daãn ñeán haøm löôïng vaät chaát khoâ trong phaân cao. Heä vi sinh vaät phaùt trieån trong ruoät giaø, coù khaû naêng toång hôïp ñöôïc moät soá vitamin nhoùm B cung caáp cho cô theå laøm taêng söùc ñeà khaùng vôùi beänh, quaù trình trao ñoåi chaát dieãn ra maïnh. Cho neân EM coù theå ñöôïc söû duïng trò moät soá beänh ñöôøng ruoät thay khaùng sinh nhö ñieàu trò beänh tieâu chaûy cuûa lôïn do E.coli vaø Salmonella gaây ra. Xeùt veà hieäu quaû kinh teá, giaù thaønh cheá phaåm EM treân thò tröôøng laø 6000 ñoàng/chai (moät chai 500ml). Theo keát quaû thí nghieäm cuûa Trung taâm chuyeån giao coâng ngheä thaønh phoá Hoà Chí Minh söû duïng cheá phaåm EM boå sung vaøo thöùc aên cho gia suùc vôùi tæ leä 3 ml/kg thöùc aên thì taêng troïng bình quaân taêng ñeán 33,25 g/con.ngaøy. Neân öôùc tính doanh thu taêng theâm cuûa traïi khi duøng cheá phaåm EM boå sung vaøo thöùc aên gia suùc laø : 2.466 trieäu ñoàng/ngaøy. Taùi söû duïng chaát thaûi : Ñaây laø giaûi phaùp kinh teá nhaát, vöøa ñaûm baûo an toaøn cho moâi tröôøng laïi thu ñöôïc lôïi ích töø heä thoáng xöû lyù chaát thaûi, taêng doanh thu cho traïi. Treân thöïc teá, traïi heo Bình Thaéng ñaõ taän duïng ñöôïc moät soá caùc pheá phaåm nhö moät phaàn phaân töôi, phaân gaïn ôû beå loïc laéng trong heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi, bao bì ñöïng caùm vaø nöôùc thaûi sau xöû lyù ñöôïc duøng ñeå töôùi cho caây troàng trong traïi maëc duø chöa an toaøn laém. Nhöng traïi vaãn chöa taän duïng heát löôïng chaát thaûi naøy. Phaàn lôùn phaân gia suùc theo möông daãn ñi vaøo heä thoáng xöû lyù chaát thaûi, laéng ñoïng tích tuï treân heä thoáng möông daãn thaûi. Cho neân ñeå caûi thieän moâi tröôøng chuoàng traïi vaø taän duïng löôïng phaân naøy, traïi neân ñònh kyø vôùt caùc phaàn raén laéng ñoïng treân möông daãn. Beân caïnh ñoù, thaønh phaàn raén trong haøm uû khí sinh hoïc biogas laø nguoàn phaân boùn giaøu giaù trò dinh döôõng, laïi raát an toaøn do tieâu dieät haàu heát caùc vi sinh vaät gaây beänh vaø neáu löôïng caën naøy cöù tích tuï trong haàm uû seõ haïn cheá hieäu quaû xöû lyù cuûa haàm biogas. Vì vaäy, caàn thieát phaûi bôm phaàn muøn caën naøy ñeå taùi söû duïng. Rieâng khí sinh hoïc hình thaønh töø beå biogas neân ñöôïc thu gom laïi vaø taän duïng laøm nguoàn nguyeân lieäu saïch chaïy loø ñoát xaùc gia suùc, goùp phaàn tieát kieäm moät phaàn ñieän söû duïng cho traïi laïi coù theå giaûm dòch beänh laây lan vaø haïn cheá taùc ñoäng do khí töø quaù trình phaân huûy chaát oâ nhieãm trong haàm uû khí sinh hoïc biogas. Taïi traïi heo Bình Thaéng, thì nhöõng vieäc naøy do nhaân vieân baûo veä ñaûm nhieäm döôùi söï giaùm saùt cuûa quaûn lyù traïi. Thu gom vaø löu tröõ an toaøn chaát thaûi: Ñaây laø bieän phaùp toát nhaát ñeå kieåm soaùt caùc nguoàn phaùt sinh oâ nhieãm, haïn cheá lan truyeàn oâ nhieãm. Baûng 5.27: Giaûi phaùp thu gom vaø löu tröõ an toaøn chaát thaûi Chaát thaûi Hoaït ñoäng Muïc ñích Ngöôøi thöïc hieän Vò trí thöïc hieän Chaát thaûi raén Phaân töôi - Thu gom trieät ñeå vaø caøng sôùm caøng toát. - Taùch rieâng khoûi nöôùc thaûi, giaûm noàng ñoä oâ nhieãm trong nöôùc thaûi. Coâng nhaân chaên nuoâi Taát caû caùc chuoàng Xaùc gia suùc cheát do beänh - Phaùt hieän, thu gom kòp thôøi. - Raéc voâi khu ñaát choân xaùc gia suùc cheát beänh, oâ chuoàng gia suùc beänh. - Ngaên caûn maàm beänh laây lan. Coâng nhaân chaên nuoâi vaø kyõ sö chaên nuoâi Khí sinh hoïc - Thu tröõ an toaøn khi sinh ra töø haàm biogas. -An toaøn cho moâi tröôøng, taän duïng nguoàn khí ñoát söû duïng cho traïi. Ñoäi moâi tröôøng Heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi Nöôùc thaûi - Thöôøng xuyeân kieåm tra, duy tu heä thoáng möông daãn vaøo khu xöû lyù nöôùc thaûi. - Ñaûm baûo nöôùc thaûi khoâng bò lan traøn ra xung quanh, aûnh höôûng veä sinh cuûa traïi. Toaøn boä heä thoáng nöông daãn rieâng cho caùc chuoàng vaø heä thoáng möông daãn chung ñeán khu xöû lyù. Xöû lyù chaát thaûi ñaït tieâu chuaån moâi tröôøng Ñaây laø traùch nhieäm cuûa baát kyø cô sôû saûn xuaát naøo coù sinh ra chaát thaûi, caùc giaûi phaùp ñeå giaûi quyeát noäi dung naøy ôû traïi heo Bình Thaéng vôùi muïc tieâu laø ñaûm baûo saûn xuaát phaùt trieån laâu daøi vaø beàn vöõng. Hieän taïi, vaán ñeà ñaùng noùi ôû traïi laø nöôùc thaûi maëc duø ñaõ qua heä thoáng xöû lyù nhöng chaát löôïng nöôùc thaûi chöa ñaûm baûo an toaøn, khoâng theå ñöa ra nguoàn tieáp nhaän khi sau naøy traïi xaây döïng ñöôøng daãn nöôùc thaûi ra suoái. Vì vaäy, vieäc naâng cao chaát löôïng nöôùc sau xöû lyù laø ñieàu caàn thieát phaûi laøm. Qua tìm hieåu thöïc teá, xin ñeà xuaát moät soá giaûm phaùp goùp phaàn naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi cuûa traïi vaø ñoàng thôøi ñem laïi hieäu quaû kinh teá cao khi taän duïng ñöôïc caùc saûn phaåm phuï töø quaù trình xöû lyù : Taêng cöôøng hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa haàm uû khí sinh hoïc biogas: Heä thoáng biogas söû duïng ôû traïi heo Bình Thaéng hoaït ñoäng theo moâ hình khuaáy troän toaøn dieän vaø lieân tuïc. Quaù trình sinh khí sinh hoïc ñöôïc thöïc hieän trong haàm vôùi theå tích khoâng ñoåi, cô chaát lieân tuïc vôùi chaát thaûi ôû ñaây ôû daïng seät vôùi haøm löôïng chaát raén < 10% (neáu chaát thaûi coù chaát raén ôû noàng ñoä cao thì chính cô chaát cuøng caùc ñoäc chaát trong ñoù seõ öùc cheá quaù trình sinh meâtan). Ñeå naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa haàm uû khí biogas, ta caàn phaûi duy trì hoaït ñoäng cuûa heä thoáng khuaáy cô hoïc ñeå naâng cao naêng suaát sinh khí, ñoàng thôøi xöû lyù chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi toát hôn. Vì thöïc teá cho thaáy vieäc khuaáy ñaûo cô hoïc seõ laøm taêng khaû naêng saûn xuaát khí cuûa beå ñaõ ñöôïc chöùng minh trong phoøng thí nghieäm laãn ngoaøi hieän tröôøng. Nguyeân nhaân taêng khaû naêng saûn xuaát khí coù theå do taêng cöôøng söï tieáp xuùc giöõa vi khuaån vaø cô chaát, do ñoù toác ñoä phaân huyû vaät lieäu höõu cô cuõng taêng leân. Do khuaáy ñaûo laøm lôùp vaùng ñoïng treân maët nöôùc bò tan vaø seõ khoâng aûnh höôûng ñeán sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa vi khuaån sinh meâtan. Theo keát quaû nghieân cöùu chöùng toû raèng vieäc khuaáy ñaûo chaúng nhöõng laøm cho lôùp buøn ñaõ hoaïi ñöôïc phaân boá ñeàu ñaën maø coøn giuùp loaïi boû ñöôïc khí hydro sunfua tích luyõ döôùi ñaùy beå. Keát quaû laø saûn löôïng khí taêng leân 2 laàn. Theo moät taøi lieäu khaùc thì vöøa boå sung nguyeân lieäu vöøa khuaáy ñaûo toát seõ laøm cho saûn löôïng löôïng khí taêng leân 4 laàn. Beân caïnh ñoù, traïi caàn phaûi baûo döôõng thieát bò nhö maùy caáp khí, maùy bôm buøn caën, caùnh khuaáy ôû beå biogas, ñònh kyø naïo veùt möông raõnh, hoà sinh hoïc ñeå cuûng coá hieäu quaû xöû lyù cuûa heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. Baûng 5.28: Öôùc tính löôïng khí sinh hoïc taïo thaønh tuyø theo ñoä tuoåi tröôûng thaønh cuûa heo (Brian Sextion,2000) Gioáng heo Löôïng biogas sinh ra (m3/con/naêm) Heo môùi sinh ñeán heo thòt 720 Môùi sinh ñeán cai söõa 222 Naùi ñeû 174 Theo meï 24 Taäp aên 78 Neáu tröôøng hôïp heä thoáng biogas hoaït ñoäng hieäu quaû thì öôùc tính löôïng khí gas sinh ra ôû traïi vaøo khoaûng 1.224.000 m3/naêm (töông öùng löôïng ñieän naêng laø 2.448.000 KWh/naêm), vôùi löôïng gas naøy coù theå taän duïng chaïy maùy bôm, maùy khuaáy trong khu xöû lyù nöôùc thaûi, tieát kieäm chi phí cho traïi. Ngoaøi ra coù theå aùp duïng heä thoáng biogas ñeå boå sung vaøo moâ hình VAC naâng cao hieäu quaû saûn xuaát trong noâng nghieäp ñaùp öùng muïc tieâu phaùt trieån beàn vöõng. Moâ hình VAC laø moät moâ hình coù khaû naêng taïo ra nhieàu saûn phaåm noâng nghieäp thieát thöïc trong ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa con ngöôøi vì ngoaøi vieäc taïo ra noâng saûn coù hieäu quaû kinh teá cao, noù coøn xaây döïng neân moät moâi tröôøng sinh thaùi trong laønh, töôi maùt vôùi caùc loaïi thöïc vaät phong phuù maø nguoàn phaân boùn cho chuùng laø chaát thaûi cuûa gia suùc, ñoàng thôøi nöôùc thaûi töø chuoàng nuoâi laø nguoàn thöùc aên thích hôïp coù giaù trò dinh döôõng cho nhieàu loaïi caù nuoâi ôû ao hoà, ngöôïc laïi thöùc aên trong chaên nuoâi gia suùc cuõng laáy töø nguoàn goác thöïc vaät vaø saûn phaåm ñoäng vaät ôû ao hoà. Noùi chung, caû 3 thaønh phaàn Vöôøn, Ao, Chuoàng coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau hoã trôï nhau cuøng phaùt trieån. Tuy nhieân, neáu xeùt kyõ veà maët khoa hoïc vaø moâi tröôøng thì coøn toàn taïi moät soá maët caàn ñöôïc caûi thieän hôn trong moâ hình VAC nhö vieäc duøng phaân töôi cuûa gia suùc ñeå töôùi caây ôû vöôøn rau vaø nuoâi caù ôû ao hoà coù nguy cô lan truyeàn maàm beänh töø trong chaát thaûi chaên nuoâi seõ aûnh höôûng maïnh meõ ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø gia suùc. Heä thoáng biogas seõ goùp phaàn caûi thieän nhöõng khieám khuyeát cuûa moâ hình VAC, taïo moät moâ hình kheùp kín VACB. Moâ hình naøy hoaøn haûo hôn so vôùi VAC trong nhieàu khía caïnh, ngoaøi vieäc taïo nguoàn naêng löôïng doài daøo noù coøn caûi thieän ñöôïc söï oâ nhieãm moâi tröôøng haïn cheá söï lan truyeàn cuûa maàm beänh do saûn phaåm ñaøo thaûi cuûa ngaønh chaên nuoâi taïo ra. Chaát thaûi sau khi ñi qua haàm uû biogas tieâu huyû ñöôïc phaàn lôùn vi sinh vaät gaây beänh, coù theå ñöôïc duøng ñeå: Boùn cho rau vaø caây aên quaû trong vuøng. Nuoâi taûo Chlorella, Spirulina, … mang laïi hieäu quaû kinh teá cao. Hai gioáng taûo naøy qua nghieân cöùu coù tieàm naêng laøm döôïc phaåm chöõa moät soá beänh nhö beùo phì, tim maïch, ung thö… Ñoàng thôøi coøn laø nguoàn thöùc aên giaøu döôõng chaát cho ngaønh nuoâi heo, toâm, caù … Vì leõ ñoù maø moâ hình VACB laø moâ hình kheùp kín vaø hoaøn chænh nhaát trong cô caáu noâng nghieäp hieän nay. Trong ñoù, Biogas laøm cho moâ hình VAC thaân thieän vôùi moâi tröôøng hôn. Chaát thaûi Chaên nuoâi Khí ñoát Vöôøn caây + Ñoàng ruoäng Biogas CON NGÖÔØI Phaân boùn Thöùc aên Thöïc phaåm Khí ñoát Ao caù Nöôùc töôùi Nöôùc töôùi Thöùc aên Thöùc aên Thöùc aên Thöïc phaåm Thöïc phaåm Sô ñoà 5.3: Moâ hình VACB keáât hôïp Thieát keá hoà sinh vaät naâng cao chaát löôïng nöôùc thaûi sau xöû lyù tröôùc khi ñöa ra nguoàn tieáp nhaän: Vôùi öu ñieåm laø voán ñaàu tö ban ñaàu ít, chi phí hoaït ñoäng reû, thích hôïp vôùi vuøng khí haäu noùng. Ngoaøi ra hieäu quaû xöû lyù cuõng töông ñoái khaù. Xeùt veà toác ñoä giaûm COD, BOD, E.Coli vaø tröùng giun saùn, thöïc vaät nöôùc coù vai troø quan troïng laøm taêng haøm löôïng DO, thuùc ñaåy söï oxy hoaù caùc chaát höõu cô trong chaát thaûi, ruùt ngaén thôøi gian soáng soùt cuûa vi truøng E.Coli vaø Salmonella. Hoaït ñoäng cuûa hoà sinh vaät : Quaù trình hoaït ñoäng trong caùc hoà sinh hoïc döïa treân quan heä coäng sinh cuûa toaøn boä quaàn theå sinh vaät coù trong hoà taïo ra. Trong soá caùc chaát höõu cô ñöa vaøo hoà, caùc chaát khoâng tan seõ bò laéng xuoáng ñaùy hoà coøn caùc chaát tan seõ ñöôïc hoaø loaõng trong nöôùc. Döôùi ñaùy hoà dieãn ra quaù trình phaân giaûi yeám khí caùc hôïp chaát höõu cô nhôø toå hôïp caùc nhoùm vi sinh vaät yeám khí coù trong lôùp buøn. Caùc saûn phaåm phaân huyû yeám khí tröôùc tieân ra caùc acid höõu cô, sau ñoù thaønh NH3, H2S, CH4. Treân vuøng yeám khí laø vuøng yeám khí tuøy tieän vaø hieáu khí voùi khu heä vi sinh raát phong phuù goàm caùc gioáng Pseudomonas, Bacillus, Flavobacterium, Achromobacter, … chuùng phaân giaûi chaát höõu cô thaønh nhieàu chaát trung gian khaùc nhau vaø cuoái cuøng laø CO2, ñoàng thôøi taïo ra caùc teá baøo môùi, chuùng söû duïng O2 do taûo vaø caùc thöïc vaät taïo ra. Caùc vi sinh vaät nitrat hoaù seõ oxi hoaù Nitô - ammoniac thaønh nitrit roài nitrat. Moät nhoùm vi sinh vaät khaùc nhö P. denitrificans; B. licheniformis, Thiobacillus denitri ficans laïi phaûn nitrat ñeå taïo thaønh nitrogen phaân töû. Heä vi khuaån vaø naám, xaï khuaån phaân huyû caùc chaát höõu cô thaønh caùc chaát voâ cô cung caáp cho taûo vaø caùc thöïc vaät thuyû sinh. Taûo vaø caùc thöïc vaät thuyû sinh laïi cung caáp O2 cho vi khuaån, ngoaøi ra thaân reã laù cuûa thöïc vaät thuyû sinh laø nôi coäng sinh sinh lyù raát toát ñoái vôùi heä vi sinh vaät, vi sinh vaät coù theå baùm vaøo ñoù maø khoâng bò chìm xuoáng ñaùy ao nôi coù DO thaáp khoâng ñuû ñeå phaùt trieån, thöïc vaät coøn cung caáp caùc chaát baøi tieát cho vi khuaån, ngöôïc laïi vi khuaån cung caáp ngay taïi choã cho thöïc vaät caùc saûn phaåm trao ñoåi cuûa mình, ñoàng thôøi cuõng che aùnh saùng ñeå vi khuaån khoâng bò caùc tia maët trôøi gieát cheát. Taûo, thöïc vaät khi cheát coøn laø chaát dinh döôõng cho vi sinh vaät. Kî khí Maët trôøi CO2 O2 Taûo Vi khuaån hieáu khí O2 Teá baøo chaát CO2 + NH3 +PO43- Nöôùc ra ñaõ xöû lyù + teá baøo taûo vaø vi khuaån Teá baøo cheát Teá baøo môùi Vi khuaån kî khí Chaát höõu cô (CH2O)n Acid höõu cô (CH3COOH) CH4 + CO2 + NH3 Teá baøo môùi Nöôùc thaûi Chaát raén laéng Buøn laéng Hieáu khí Sô ñoà 5.4: Hoaït ñoäng cuûa hoà sinh hoïc trong xöû lyù nöôùc thaûi Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Nguyeãn Thò Hoa Lyù (1994) cuøng keát quaû phaân tích noàng ñoä COD nöôùc sau xöû lyù ôû traïi heo Bình Thaéng (baûng 5.24) cho thaáy coù theå öùng duïng luïc bình nuoâi trong hoà sinh hoïc ñeå taêng cöôøng chaát löôïng nöôùc sau xöû lyù, vaø ñaûm baûo luïc bình vaãn sinh soâi vaø phaùt trieån toát (thích öùng vôùi COD döôùi 5000mg/l), maø hieäu quaû xöû lyù laïi cao. Cho neân, coù theå keát luaän veà tính khaû thi khi söû duïng luïc bình naâng cao hieäu quaû nöôùc thaûi sau xöû lyù cuûa traïi do luïc bình coù nhöõng öu ñieåm sau: Khaû naêng chòu ñöïng oâ nhieãm höõu cô toát, tæ leä soáng soùt cao. Hieäu quaû xöû lyù cao do söû duïng phaàn lôùn caùc chaát höõu cô trong nöôùc thaûi vaø löôïng lôùn N, P cho quang hôïp, ñoàng thôøi laøm giaûm ñaùng keå caùc vi sinh vaät gaây beänh. Deã nuoâi troàng, taïo sinh khoái lôùn, sinh tröôûng phaùt trieån nhanh, neân traïi coù theå thu hoaïch sinh khoái luïc bình taän duïng baùn cho caùc noâng hoä troàng naám rôm, hay laøm caùc maët haøng thuû coâng myõ ngheä cho xuaát khaåu. Baûng 5.29: Söï bieán ñoåi caùc chæ tieâu trong moâ hình nghieân cöùu öùng duïng luïc bình xöû lyù nöôùc thaûi chaên nuoâi (Nguyeãn Thò Hoa Lyù, 1994) Chæ tieâu Ñôn vò Tröôùc xöû lyù Luïc bình Sau xöû lyù Hieäu quaû xöû lyù (%) pH 7,5 7,1 COD mg/l 290,7 72,6 75 BOD mg/l 205,3 22,2 89,2 Ntoång mg/l 45,9 22,4 51,3 Ptoång mg/l 12,7 8,5 32,5 Coliforms 106MPN/100ml 13,1 3,2 75,2 E.coli 104MPN/100ml 230,0 25,3 89 Bacteriophage 102CFU/ml 350 26,2 92,5 Öôùc tính töø 1kg luïc bình khoâ coù theå uû ñöôïc meo ñeå cho ra 20.000 ñoàng tieàn naám rôm. Sau khi thu hoaïch naám rôm, xaùc luïc bình seõ tieáp tuïc ñöôïc uû ñeå taïo phaân boùn höõu cô cho caây troàng, giuùp caây phaùt trieån toát. Naám rôm troàng treân luïc bình khoâ ít toán keùm hôn baèng rôm raï, thôøi gian giöõ aåm ñoä keùo daøi, ít phaûi töôùi nöôùc, ñôõ toán meo. Theâm vaøo ñoù, giaù luïc bình khoâ hieän laø 5.000 – 7.000 ñoàng/kg, caùc sôïi luïc bình meàm maïi, deûo dai, thích öùng vôùi moïi nhieät ñoä trong khoâng gian phoøng, noùng khoâng gioøn, laïnh khoâng bò xô cöùng, coù theå laøm chaát lieäu taïo caùc maët haøng thuû coâng myõ ngheä nhö ñeäm loùt gheá ngoài, chieáu, thaûm, gioû xaùch, deùp…baùn cho khaùch du lòch hay xuaát khaåu sang Nhaät, Ñaøi Loan, Haøn Quoác, Ñöùc, Nga, vôùi giaù saûn phaåm cao töø 6 – 18 USD/caùi. Thöïc hieän toát noäi qui cuûa traïi : Beân caïnh caùc giaûi phaùp giaûm thieåu taùc ñoäng do chaát thaûi töø traïi heo Bình thaéng ñöôïc neâu ôû treân thì vieäc töøng thaønh vieân cuûa traïi tuaân thuû toát nhöõng qui ñònh cuûa traïi cuõng laø phöông thöùc höõu hieäu trong vieäc caûi thieän moâi tröôøng chaên nuoâi cuûa traïi. Qui ñònh khi ra vaøo cô quan vaø khu vöïc chaên nuoâi: Qui ñònh ñoái vôùi coâng nhaân vieân cuûa traïi cuõng nhö khaùch haøng vaøo mua heo laø khi vaøo traïi phaûi maëc aùo baûo hoä, ñi uûng, loäi vaøo chaäu saùt truøng, hoá saùt truøng. Xe oâtoâ vaøo traïi cuõng phaûi ñi qua hoá saùt truøng. Nhöõng ai khoâng phaän söï, khoâng ñöôïc pheùp ñi vaøo khu vöïc chaên nuoâi. Qui ñònh veà veä sinh chuoàng traïi: Coâng nhaân chaên nuoâi thay quaàn aùo baûo hoä taïi phoøng thay ñoà, chòu traùch nhieäm laøm veä sinh phoøng thay ñoà. Tröôùc moãi chuoàng nuoâi luùc naøo cuõng phaûi ñaët thau nöôùc saùt truøng. Ñònh kyø daãy coû, phaùt quang buïi raäm xung quanh chuoâng nuoâi traùnh ruoài, muoãi laøm oå. Thöïc hieän coâng taùc veä sinh chuoàng traïi nhö sau : Haèng ngaøy : Ñaàu giôø laøm vieäc, tieán haønh kieåm tra phaùt hieän beänh nhaèm ñieàu trò kòp thôøi theo söï chæ daãn cuûa caùn boä thuù y vaø coâng nhaân chaên nuoâi caàn thöïc hieän toát vieäc saùt truøng duïng cuï tröôùc vaø sau khi tieâm. Coï röûa maùng aên tröôùc khi cho heo aên vaøo moãi buoåi saùng luùc 8 giôø vaø thu gom phaân khoâ roài röûa chuoàng (muøa naéng 2 laàn/ngaøy, muøa möa 1 laàn /ngaøy). Caùn boä thuù y ñaûm baûo veä sinh trieät ñeå khi thu tinh, pha cheá tinh, gieo tinh. Vaät nuoâi cheát thuoäc chuoàng naøo thì thì coâng nhaân tröïc tieáp nuoâi phaûi chòu traùch nhieäm xöû lyù, toát nhaát laø sau khi ñònh beänh thì neân nhanh choùng ñöa vaøo loø thieâu xaùc gia suùc gaàn khu xöû lyù nöôùc thaûi. Haøng tuaàn : Coâng nhaân chaên nuoâi chòu traùch nhieäm thay nöôùc saùt truøng ôû cöûa chuoàng, coøn hoá saùt truøng ôû coâng traïi do baûo veä phuï traùch thay nöôùc 3 laàn/tuaàn. Nhaân vieân baûo veä doïn coû xung quanh chuoàng, ñöôøng ñi, khai thoâng coáng raõnh. Nhaân vieân chaên nuoâi caàn phaûi phun thuoác saùt truøng tröôùc vaø sau khi chuyeån ñaøn, heo thòt sau khi baùn 1 ngaøy phaûi laøm veä sinh maùng chuoàng. Haøng thaùng : Coâng nhaân chaên nuoâi toång veä sinh chuoàng traïi, phun thuoác saùt truøng, queùt voâi haønh lang chuoàng nuoâi, queùt maïng nheän, lau chuøi theû theo doõi. Cheá ñoä khen thöôûng, kyû luaät : Khen thöôûng caùc taäp theå, caù nhaân coù thaønh tích xuaát saéc trong coâng taùc baûo veä moâi tröôøng baèng caùch taêng löông, khen thöôûng göông tieâu bieåu. Ngöôïc laïi coù bieän phaùp kyû luaät ñoái vôùi nhöõng taäp theå caù nhaân khoâng tuaân thuû theo caùc qui ñònh treân. Giaùm ñònh moâi tröôøng: Song song, caàn thieát phaûi ñònh kyø giaùm ñònh caùc chæ tieâu oâ nhieãm trong nöôùc thaûi (töø caùc chuoàng nuoâi, taïi möông daãn, heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi) ñoàng thôøi thu vaø phaân tích maãu khí trong chuoàng cuõng nhö laø xung quanh caùc chuoàng traïi (trung bình 4 laàn/naêm) ñeå coù caùc bieän phaùp giaûi quyeát kòp thôøi. Chöông 6 KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ Keát luaän Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Huaán Luyeän Chaên Nuoâi Bình Thaéng _ Vieän Khoa Hoïc Noâng Nghieäp Mieàn Nam laø moät doanh nghieäp nhaø nöôùc coù tính chaát saûn xuaát, vò trí thuoäc vuøng tam giaùc phaùt trieån kinh teá phía Nam (Tp Hoà Chí Minh – Ñoàng Nai – Baø Ròa Vuõng Taøu), thuaän lôïi cho söï phaùt trieån giao thoâng, tieáp nhaän haøng hoùa thöông maïi vaø tieán boä khoa hoïc coâng nghieäp. Vôùi chöùc naêng vaø vai troø cuûa moät ñôn vò saûn xuaát chaên nuoâi qui moâ lôùn, Trung Taâm luoân chuù troïng baûo veä moâi tröôøng noùi chung, saûn xuaát saïch hôn trong chaên nuoâi noùi rieâng; nhöng caùc vaán ñeà naøy luoân coù nhieàu suy nghó traên trôû cuûa Ban laõnh ñaïo Trung Taâm. Hieän traïng moâi tröôøng ôû Trung Taâm gaây aûnh höôûng cuûa chaát thaûi ñeán söùc khoûe cuûa coâng nhaân cuõng nhö khu vöïc nôi tieáp nhaän nöôùc thaûi qua heä thoáng xöû lyù vaø ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp ñeå quaûn lyù, kyõ thuaät nhaèm giaûm thieåu oâ nhieãm moâi tröôøng, öùng duïng caùc coâng ngheä saûn xuaát saïch hôn taïi ñaây. Qua nghieân cöùu vaø khaûo saùt thöïc teá, höôùng tieáp caän ngaên ngöøa oâ nhieãm vaø aùp duïng saûn xuaát saïch hôn coù theå giuùp Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Huaán Luyeän Chaên Nuoâi Bình Thaéng _ Vieän Khoa Hoïc Noâng Nghieäp Mieàn Nam caûi thieän tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng phaùt sinh trong quaù trình chaên nuoâi. Saûn xuaát saïch hôn laø höôùng tieáp caän mang tính chuû ñoäng vaø phoøng ngöøa cao, ñem laïi lôïi ích caû veà kinh teá laãn moâi tröôøng cho Trung Taâm. Ñeå ñaùnh giaù tính khaû thi cuûa vieäc aùp duïng saûn xuaát saïch hôn taïi Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Huaán Luyeän Chaên Nuoâi Bình Thaéng thì vieäc phaân tích moái quan heä veà kinh teá, chính saùch, xaõ hoäi laø heát söùc caàn thieát vaø quan troïng. Vieäc phaân tích naøy seõ phaûn aùnh ñaày ñuû nhöõng nhaân toá gaây caûn trôû hoaëc taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp caûi thieän moâi tröôøng trong Trung Taâm. Tuy nhieân, vieäc aùp duïng caùc giaûi phaùp ngaên ngöøa oâ nhieãm – saûn xuaát saïch hôn taïi Trung Taâm Nghieân Cöùu vaø Huaán Luyeän Chaên Nuoâi Bình Thaéng chaéc chaén seõ coøn gaëp raát nhieàu khoù khaên do nhaän thöùc cuûa laõnh ñaïo Trung Taâm chöa cao, thaùi ñoä e deø khi thöïc hieän caùc giaûi phaùp môùi…cuõng nhö caùc chính saùch moâi tröôøng cuï theå cuûa Thaønh Phoá nhaèm giuùp cho Trung Taâm coù theå tieáp caän deã daøng vôùi caùc giaûi phaùp saûn xuaát saïch hôn. Kieán nghò - Traïi caàn qui hoaïch khu ñaát choân xaùc gia suùc cheát ñeå traùnh xaâm phaïm vaøo ñöôøng oáng daãn nöôùc caáp, ñöôøng möông ngaàm daãn nöôùc thaûi vaø nguoàn nöôùc ngaàm trong tröôøng hôïp choân xaùc gia suùc laø caàn thieát (khi loø ñoát xaùc gia suùc bò hoûng). - Nghieân cöùu caûi taïo heä thoáng chuoàng traïi ñeå deã daøng thu gom phaân khoâ, naâng cao tæ leä phaân gia suùc ñöôïc thu gom ñeå giaûm noàng ñoä chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi töôi giuùp quaù trình xöû lyù deã daøng hôn. - Caàn nghieân cöùu, ñaàu tö xaây döïng heä thoáng tuyeån noåi cho khu chuoàng moät hay bôm chaát thaûi sau loïc gaïn cuûa khu chuoàng moät vaøo heä thoáng tuyeån noåi ñaõ thieát keá rieâng cho khu chuoàng hai ñeå taêng hieäu quaû xöû lyù nöôùc thaûi cuûa haàm Biogas. - Traïi neân aùp duïng caùc giaûi phaùp giaûm muøi hoâi chuoàng nuoâi nhö duøng caùc cheá phaåm (EM, Komix USM, De – Odorase) giaûm muøi phaùt sinh ngay taïi nguoàn giuùp baûo veä söùc khoeû coâng nhaân vaø gia suùc nuoâi trong traïi. - Duy trì hoaït ñoäng heä thoáng khuaáy troän trong beå biogas, ñònh kyø bôm caën muøn trong beå vaø vôùt phaân laéng ñoïng treân caùc möông daãn nöôùc thaûi. - Ñaøo taïo ñoäi nguõ caùn boä kyõ thuaät cho traïi, chuyeân traùch söûa chöûa caùc maùy moùc, duy tu thieát bò vaø thöôøng xuyeân kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa khu xöû lyù nöôùc thaûi ñeå coù bieän phaùp giaûi quyeát kòp thôøi. ._.