Nêu bật tính khác biệt của kinh tế thị trường ở Việt Nam với kinh tế thị trường nói chung

n kinh tế, kìm hãm sản xuất làm giảm năng suất, chất lượng, hiệu quả, gây rối loạn trong phân phối lưu thông và phát sinh ra nhiều hiện tượng tiêu cực trong XH, cơ chế cũ gắn liền vối tư duy kinh tế dựa trên những quan điểm giản đơn về CNXH, mang nặng tính chất chủ quan duy ý chí. Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là một trong những nội dung cơ bản của quá trình đổi mới quản lý kinh tế ở nước ta và đã được nghị quyết Đại hội VI; Đại hội VII, chiến lược phát triển kinh tế-XH 1991-2000 và nhiều nghị quyết TW Đảng đã khẳng định. Đảng và nhà nước quyết tâm thực hiện quá trình đổi mới thông qua một chương trình đổi mới về thể chế một cách sâu rộng, triệt để và toàn diện nhằm thực hiện xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam. Do vậy, việc nghiên cứu : “ Nêu bật tính khác biệt của kinh tế thị trường ở Việt Nam với kinh tế thị trường nói chung ”, sẽ giúp chúng ta có được những hiểu biết căn bản về nền kinh tế thị trường trong nước, đồng thời thấy rõ sự khác biệt nổi bật của nền kinh tế thị trường trong nước nói riêng và nền kinh tế thị trường nói chung. Qua đây ta thấy được đường lối mới, sự lãnh đạo đúng đắn và sáng tạo của Đảng cũng như nỗ lực phấn đấu của toàn dân, chúng ta đã đạt được những thành tựu hết sức to lớn và rất quan trọng đó là : đã thoát khỏi khủng hoảng, đạt tốc độ phát triển nhanh , đời sống nhân dân được cải thiện đáng kể, chính trị xã hội ổn định, quốc phòng an ninh quốc gia được giữ vững. Từ một nền kinh tế hiện vật, kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp, chúng ta đã từng bước chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, dựa trên quy luật giá trị và tín hiệu cung cầu của thị trường, có sự quản lý của nhà nước thông qua sử dụng các công cụ điều tiết vĩ mô và vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế. Từ một nền kinh tế đơn thành phần, chúng ta chuyển sang nền kinh tế đa thành phần với sự phát triển mạnh mẽ của các thành phần kinh tế. Từ chỗ bị bao vây cấm vận, chỉ quan hệ với một số nước, chúng ta đã tranh thủ thời cơ từng bước hội nhập với kinh tế thế giới, bình thường hoá quan hệ với các tổ chức tài chính quốc tế, đa dạng hoá, đa phương hoá, phát triển kinh tế với hầu hết các nước. Phần I: Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam I. Khái niệm nền kinh tế thị trường : - Kinh tế thị trường thể hiện trình độ cao của kinh tế hàng hoá, quan hệ hàng hoá, tiền tệ trở nên phổ biến. Trong lịch sử nhân loại đa diễn ra các hình thức kinh tế khác nhau như : kinh tế tự nhiên, kinh tế tự cung tự cấp, kinh tế thị trường, ... - Kinh tế thị trường là hình thức kinh tế văn minh, đó là nền kinh tế vận động, phát triển gắn liền với hệ thống đồng bộ các thị trường hàng hoá, dịch vụ, thị trường tiền tệ và thị trường vốn, thị trường lao động, thị trường tài nguyên. - Kinh tế đầy đủ gắn liền với một hệ thống luật lệ thể chế, hệ thống các đạo luật, các quy phạm là xương sống của nền kinh tế. Về thực chất là những khuôn khổ pháp lý đảm bảo cho nền kinh tế năng động, có trật tự. - Kinh tế thị trường là trình độ phát triển cao của kinh tế hàng hoá, trong đó toàn bộ các yếu tố “ đầu vào ” và “ đầu ra ” của sản xuất đều thông qua thị trường. II. Thực trạng và vai trò của nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay : 1. Thực trạng nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay : Nói chung về kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay còn có trình độ thấp kém, thể hiện như sau : * Nền kinh tế thị trường ở nước ta còn có trình độ sơ khai. Thực trạng này biểu hiện trên các mặt : + Trình độ cơ sở vật chất – kỹ thuật trong các doanh nghiệp còn thấp kém, lạc hậu, sản phẩm làm ra thiếu khả năng cạnh tranh. Nhiều thiết bị máy móc không đồng bộ nên dẫn đến sự hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình rất cao, nhất là hao mòn vô hình. + Kết cấu hạ tầng vật chất và XH ( cả về hỹ thuật lẫn mạng lưới giao thông vận tải, điiện nước, y tế, giáo dục...) thấp kém, không đảm bảo cho việc phát triển kinh tế hàng hoá trong nước, cản trở việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài. + Chưa có đội ngũ những nhà doanh nghiệp giỏi, thích nghi được với cơ chế thị trường và quen kinh doanh theo pháp luật. Luật pháp kinh tế mới bắt đầu hình thành nhưng chưa đồng bộ. Một số cơ quan thuộc nghành tư pháp – làm chức năng “ cầm cân nảy mực” thiếu năng lực và chưa nghiêm minh. + Thu nhập quốc dân tính theo đầu người bình quân mới chỉ trên 500 đô la Mỹ, vẫn ở mức các nước có thu nhập thấp. Hơn nữa, trong một thời gian dài, chúng ta thực hiện cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp, về thực chất nó đã tiêu diệt những điều kiện, tiên đề của kinh tế hàng hoá. Do đó nền kinh tế nước ta bị trì trệ, chậm phát triển. + Tóm lại thực trạng nền kinh tế nước ta hiện nay là nền kinh tế kém hiệu quả và sức cạnh tranh còn yếu. Tích luỹ nội bộ và sức mua trong nước còn thấp ... Quan hệ sản xuất chưa phù hợp, hạn chế việc giải phóng và phát triển lực lượng sản xuất ... Kinh tế vĩ mô còn những yếu tố thiếu vững chắc ... Giáo dục, đào tạo còn yếu về chất lượng ... Đời sống của một số bộ phận nhân dân còn khó khăn... * Hệ thống thị trường trong nước đang hình thành chưa đồng bộ Nói chung hệ thống thị trường ở nước ta còn kém phát triển cả thi trường “ đầu vào ” và “ đầu ra ”. Đặc biệt là những thị trường có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế thị trường, nhưng ở nước ta mới ở trình độ sơ khai như : thị trường lao động, thị trường khoa học và công nghệ, thị trường tài chính, thị trường bất động sản... * Trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, chúng ta còn hay bị thua thiệt : Điều này thể hiện khả năng cạnh tranh của nền kinh tế nước ta yếu trên thị trường thế giới. Toàn cầu hoá, khu vực hoá đang xu thế tất yếu của thời đại, nó đặt ra những cơ hội và thách thức to lớn đòi hỏi chúng ta phải biết nắm bắt thời cơ, vượt qua thử thách, nâng cao khả năng cạnh tranh, thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá nền kinh tế và phát triển nhanh nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta. * Quản lý về kinh tế còn yếu, biểu hiện : Hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách kinh tế còn thiếu đồng bộ và nhất quán, thực hiện chưa nghiêm minh, quản lý đất đai còn nhiều rắc rối, thủ tục rườm rà... 2. Sự cần thiết khách quan và những mặt tích cực và hạn chế của nền kinh tế thị trường trong đời sống XH ở nước ta. * Sự cần thiết khách quan : - Trong thời kỳ quá độ ở nước ta, những điều kiện chung để thị trường xuất hiện vẫn còn tồn tại. Do đó, sự tồn tại kinh tế thị trường ở nước ta là một tất yếu khách quan. Những điều kiện ; cơ sở khách quan củ sự tồn tại và phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam : + Phân công lao động XH là cơ sở tất yếu của nền sản xuất hàng hoá vẫn tồn tại và ngày càng phát triển cả về chiều sâu lẫn chiều rộng. + Thành phần kinh tế nông nghiệp và kinh tế tập thể cùng dựa trên chế độ công hữu về TLSX nhưng các địa vị kinh tế vẫn có sự khác biệt nhất định, có quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh, có lợi ích riêng. + Quan hệ hàng hoá, tiền tệ còn cần thiết trong quan hệ kinh tế đối ngoại, đặc biệt trong điều kiện phân công lao động quốc tế đang phát triển ngày càng sâu sắc. * Mặt tích cực và hạn chế của nền kinh tế thị trường trong đời sống XH ở nước ta : Nền kinh tế thị trường khác hẳn với nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp trước kia bởi sự cạnh tranh. Nghiên cứu dưới góc độ quan điêm toàn diện chúng ta thấy rằng một mặt kinh tế thi trường làm cho cạnh tranh thúc đẩy khoa học phát triển, tiếp thu các công nghệ và bí quyết mới, nhưng mặt khác nó cũng làm cho hàng loạt các xí nghiệp, doanh nghiệp bị phá sản. - Về mặt tích cực : + Nền kinh tế nước ta khi bước vào thời kỳ quá độ lên CNXH còn mang nặng tính tự cung tự cấp, vì vậy sản xuất hàng hoá phát triển sẽ phá vỡ dần kinh tế tự nhiên và chuyển thành kinh tế hàng hoá, thúc đẩy sự xã hội hoá sản xuất. + Thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất, nâng cao năng suất lao động xã hội + Kích thích tính năng động sáng tạo của các chủ thể sản xuất + Đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất + Đẩy mạnh phân công lao động xã hội, chuyên môn hoá sản xuất, Phát triển nhiều nghành nghề, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động. + Kích thích nâng cao chất lượng, năng suất và hiệu quả kinh tế, hàng hoá, dịch vụ dồi dào và luôn được cải tiến. + Tạo ra nhiều hàng hoá có sức cạnh tranh ngày càng cao đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng. + Góp phần khắc phục sự mất cân đối trong nền kinh tế như cân đối hàng-tiền, cung-cầu, thu-chi, xuất nhập khẩu... + Góp phần tăng tích luỹ từ nội bộ nền kinh tế, ổn định và tăng trưởng kinh tế, từng bước cải thiện đời sống nhân dân. - Về mặt tiêu cực : + Phân hoá giàu nghèo quá xa dẫn đến không công bằng và mâu thuẫn xã hội. +Sự phát triển mù quáng của các doanh nghiệp riêng lẻ tất yếu dẫn đến khủng hoảng chu ký, triệt tiêu lẫn nhau và thất nghiệp. + Động cơ săn đuổi lợi nhuận tối đa luôn gắn liền với những thủ đoạn không lành mạnh như : đầu cơ, buôn lậu, tham nhũng, mại dâm, ma tuý... + Độc quyền của những doanh nghiệp lớn và nước lớn trong việc khống chế mức lưu thông và giá cả, đầu cơ nâng cao giá trị với bán phá giá. + Giá cả hình thành tự do trên thị trường tự nó không bao giờ phản ánh đúng giá trị của nó. Kết Luận : Như vậy trong thời kỳ quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ TBCN ở nước ta thì việc chuyển dịch nền kinh tế với thực trạng nêu trên sang kinh tế thị trường trở nên cấp thiết. Hơn nữa ở nước ta ngày nay có đủ điều kiện tồn tại và phát triển kinh tế thị trường đó là sự phân công lao động XH và tồn tại nhiều hình thức sỏ hữu về TLSX.Vậy xét cả về logic và lịch sử, cả hiện tại và tương lai trong nước và xu hướng quốc tế, thì sự chuyển dịch nền kinh tế sang kinh tế thị trường là quá trình mang tính quy luật ở nước ta. Chấp nhận kinh tế thi trường, tức là phát huy những mặt tích cực của kinh tế thị trường ( đây là mạt chủ yếu ) nhưng cũng phải chấp nhận và hạn chế những mặt tiêu cực của nó. Trong giai đoạn đầu, việc chủ động khắc phục những mặt tiêu cực của kinh tế thị trường một cách có ý thức thông qua việc kết hợp hài hoà giữa chính sách kinh tế và chính sách xã hội trong từng thời gian không gian là điều mấu chốt và có ý nghĩa hết sức quan trọng hiện nay ở nước ta. 3. Đặc trưng, bản chất chung của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam : Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam có những tính chất chung của nền kinh tế thị trường là : + Các chủ thể kinh tế có tính độc lập, có quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh. + Giá cả do thị trường quyết định, hệ thống thị trượng được phát triển đầy đủ và có tác dụng làm cơ sở cho việc phân phối các ngườn lực kinh tế. + Nền kinh tế vận động theo những quy luật vốn có của kinh tế thị trường như quy luật gía trị, quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh, lưu thông tiền tệ,... + Nền kinh tế thị trường hiện đại có sự điều tiết vĩ mô của nhà nước thông qua pháp luật kinh tế, kế hoạch hoá, chính sách kinh tế. Phần II. Tính khác biệt nổi bật của kinh tế thị trường ở Việt Nam với kinh tế thị trường nói chung. Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta thựuc chất là “ phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN”. Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN được dẫn dắt, chi phối bởi nguyên tắc và bản chất của CNXH. Do đó, kinh tế thị trường định hướng XHCN có những đặc trưng bản chất khác biệt với thi trường nói chung như sau : * Mục tiêu phát triển kinh tế thị trường : - Trong nhiều đặc tính có thể làm tiêu thức để phân biệt nền kinh tế thị trường ở nước ta so với nền kinh tế thị trường nói chung, phải nói đến mục đích chính trị, mục tiêu kinh tế xã hội mà nhà nước và nhân dân ta đã lựa chọn . - Mục tiêu hàng đầu là giải phóng sức sản xuất, động viên mọi nguồn lực trong nước và ngoài nước để thực hiện CNH-HDH nền kinh tế quốc dân, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của CNXH - Nâng cao hiệu quả kinh tế XH, cải thiện từng bước đời sống nhân dân, cụ thể là lấy sản xuất gắn liền với cải thiện đời sống nhân dân, tăng trưởng kinh tế đi đôi với tiến bộ công bằng XH, khuyến khích làm giàu hợp pháp, gắn liền với xoá đói giảm nghèo. * Nền kinh tế thị trường gồm nhiều thành phần, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo : - Không thể xây dựng và phát triển kinh tế thị trường nếu thiếu sự tồn tại các hình thức sở hữu khác nhau về TLSX với tư cách là cơ sở kinh tế hay điều kiện của nó. - Tại nước ta, mô hình cơ cấu đa dạng hoá các hình thức sở hưu TLSX đã và đang được hình thành, do đó cơ cấu thành phần kinh tế mang tính đa dạng và đan kết với nhau. Nhưng trong đó kih tế nhà nước phải giư vai trò chủ đạo, đây chính là yếu tố kinh tế đảm bảo tính đinh hướng của nền kinh tế thị trường ở nước ta trong thời kì quá độ. Cơ cấu này “ có ý nghĩa chiến lược lâu dài ” là quá trình “ có tính quy luật ”, là biểu hiện về mặt “ dân chủ trong lĩnh vực kinh tế ”. - Việc xác định thành phần kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo là điểm khác biệt có tính bản chất giữa kinh tế thị trường có tính XHCN với kinh tế thị trường TBCN. * Nền kinh tế thị trường nước ta thực hiện nhiều hình thức phân phối thu nhập, trong đó phân phối theo lao dộng là chủ yếu : - Nền kinh tế nước ta hiện nay dựa trên cơ sở đa dạng hoá về quan hệ sở hữu, do đó phải đa dạng hoá về quan hệ phân phối, thực hiện nhiều hình thức phân phối thu nhập, bao gòm ; phân phối theo lao đọng, phân phối theovốn hay tái sản đóng góp ; phân phối theo giá trị sức lao động, phân phối ngoài thù lao. - Trong các hình thức phân phối theo thu nhập trên, thì phân phối theo lao động được thực hiện đối với thành phần kinh tế dựa trên chế độ công hữu về TLSX, đặc biệt đối với thành phần kinh tế nhà nước. - Hình thức phân phối theo lao động thể hiện sự công bằng bình đẳng trong phân phối ; thể hiện tính ưu việt vè bản chất của CNXH, của kinh tế thị trường định hướng XHCN. * Cơ chế vận hành nền kinh tế là cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước XHCN : - Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN cũng vận động theo yêu cầu của những quy luật vốn có của kinh tes thị trường : như quy luật giá trị, quy luật cung cầu, cạnh tranh,... - Điều khác biệt trong cơ chế vận hành nền kinh tế nước ta là ở chỗ nhà nước quản lý nền kinh tế không phải là nhà nước tư sản, mà là nhà nước XHCN, nhà nước của dân, do dân, vì dân và đặt dưới sự lãnh đạo của ĐCSVN. - Sự quản lý của nhà nước XHCN nhằm sửa chữa “ những thất bại của thị trường ”, thực hiện các mục tiêu XH nhân đạo đảm bảo cho nền kinh tế thị trường phát triển theo định hướng XHCN. - Nhà nước quản lý nền kinh tế thị trường định hướng XHCN theo nguyên tắc kết hợp kế hoạch với thực tiễn - Sự kết hợp kế hoạch với thực tiễn được thực hiện ở cả tầm vi mô lẫn vĩ mô. Nhờ đó, thông qua sự biến đọng của quan hệ cung - cầu và giá cả thị trường để phát triển theo định hướng kế hoạch đề ra. * Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN cũng là nền kinh tế mở, hội nhập. - Nền kinh tế thị trường phát triển theo cơ cấu kinh tế “ mở cửa ” xuất hiện và phát triển bắt nguồn từ quy luật phân bố và phát triển không đồng đèu giữa các nước về các điều kiện sản xuất kinh doanh ( tài nguyên sức lao động,...) Nó cũng bắt nguồn từ yêu cầu của quy luật về sự phân công và hợp tác quốc tế, sự quốc tế hoá đời sống nhiều mặt giữa các nước. - Do sự tác động của cuộc cách mạng KH-CN, đang diễn ra quá trình quốc tế hoá đời sống kinh tế, sự phát triển của mỗi quốc gia trong sự phụ thuộc lẫn nhau. Vì vậy mở cửa kinh tế, hội nhập vào kinh tế khu vực và thế giới là tất yếu đối với nước ta nhằm thu hút vốn đầu tư, kinh nghiệm quản lý tiên tiến, KH-KT hiện đại... - Thực hiện mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại theo hướng đa phương hoá và đa dạng hoá các hình thức đối ngoại, gắn thị trường trong nước và thị trường khu vực và thế giới, thực hiện những thông lệ trong quan hệ kinh tế, quốc tế. * Theo những đặc trưng này, ngoài sự khác nhau giữa mô hình kinh tế thị trường của nước ta với các nước khác ở trình độ cao về dung lượng và chất lượng của thị trường cũng như trình độ điều tiết vĩ mô của nhà nước, còn phải kể đến sự khác nhau cơ bản ở ba khía cạnh sau đây. - Tính chất, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước với tư cách là hình thức sở hưu chín muồi nhất của chế độ công hữu về TLSX, nắm vững những nghành và lĩnh vực kinh tế then chốt, những khu vực kinh tế trọng yếu, những mặt hàng mũi nhọn, từ đó thực hiện vai trò chủ đạo, điều tiết, chi phối sụ hoạt động cả các thành phần kinh tế khác. - Đặc tính của dân tộc Việt Nam có những nét khác với các dân tộc ở các nước khác, chẳng hạn : truyền thống cần cù lao động, có các nghề thủ công mỹ nghẹ cổ truyền, hiếu học nên có trình độ văn hoá phổ cập cao so với các nước kinh tế phát triển,... Những đặc tính đó in dấu đậm nét trong các yếu tố “ đầu vào ” của sản xuất hàng hoá, nó cũng in dấu rõ nét ở dung lượng thị trường, ở cơ cấu, chất lượng và giá cả hàng hoá có liên quan đến “ đầu ra ” của sản phẩm. - Tính chất nhà nước ta cũng có sự khác biệt nhất định với tính chất của nhà nước khác. Nhà nước Việt Nam là “ Nhà nước XHCN, nhà nước của dân, do dân, vì dân, lấy liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng, do ĐCS lãnh đạo ”. Có thể nói, tính chất của nhà nước ta nói trên cho thấy nhà nước ta là sự bảo đảm đưa nền kinh tế thị trường nước ta phát triển gắn liền với thực hiện mục tiêu dân giàu nước mạnh, XH công bằng dân chủ văn minh theo con đường XHCN. Tóm lại, trên đây là những nét khác biệt nổi bật giữa nền kinh tế thị trường của nước ta với nền kinh tế thị trường nói chung. Những đặc trưng này không ở trạng thái tĩnh và hoàn toàn sẵn có, mà ở trạng thái động và phát triển từ chỗ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện, từ chưa định hình đến định hình để trở thành những điểm cơ bản, khác biệt của nền kinh tế thị trường ở nước ta với nền kinh tế thi trường nói chung. Kết luận Mô hình kinh tế của Việt Nam được xác định là nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước, định hướng XHCN hay nói ngắn gọn là kinh tế thị trường định hướng XHCN. Như vậy, phát triển kinh tế thị trường đối với nước ta là một tất yếu lịch sử, là nhiệm vụ cấp bách cua quá trình hội nhạp và phân công lao động quốc tế trong giai đoạn hiện nay. Thực tế trong thời gian vừa qua, việc chuyển sang mô hình kinh tế thị trường là hoàn toàn đúng đắn và hợp quy luật. Nhờ đó, kinh tế nước ta phát triển và tăng trưởng khá cao, gặt hái được nhiều thành công, mà thế giới đánh giá rất cao. Bước đầu khai thác hiệu quả tiềm năng trong nước, thu hút vốn đầu tư nước ngoài để xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật và xã hội, đời sống nhân dân được cải thiện. Thực hiện chuyên đề này cho chúng ta thấy rõ được tầm quan trọng của kinh tế thị trường đối với sự phát triển của đất nước đồng thời thấy được đường lối lãnh đạo đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta. Nhận thức được sự khác biệt rõ rệt của nền kinh tế thị trường ở Việt Nam với nền kinh tế thị trường nói chung để từ đó nhìn nhận, đánh giá và đưa ra được phương hướng hoạt động của thị trường trong thời gian tới nhằm đạt được những thành quả to lớn trong nền kinh tế quốc dân. ._.