Nâng cao khả năng sử dụng phụ phẩm mía đường làm thức ăn cho trâu bò

Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ ch−a hÒ sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n nµy ®Òu ®· ®−îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n §−êng C«ng Hoµn 1 Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy t«i ®· nhËn ®−îc sù h−íng dÉn vµ gióp ®ì tËn t×nh cña tiÕn sü NguyÔn Xu©n Tr¹ch Khoa Ch¨n nu«i Thó y tr−êng §¹i häc n«ng nghiÖp I T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban Gi¸m hiÖu nhµ Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, Khoa Sau ®¹i häc, Khoa Ch¨n nu«i Thó y vµ c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o Bé m«n Ch¨n nu«i chuyªn khoa, Phßng Ph©n tÝch thøc ¨n ®· gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i hoµn thµnh luËn ¸n nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n ViÖn Ch¨n nu«i Quèc gia, c¸c anh, c¸c chÞ, ®ång nghiÖp Bé m«n Nghiªn cøu Bß, Phßng Ph©n tÝch thøc ¨n ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t¹i ViÖn. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n Uû ban nh©n d©n huyÖn H¹ Hoµ, Tr¹m KhuyÕn n«ng H¹ Hoµ ®· dµnh thêi gian vµ ®iÒu kiÖn cho t«i ®−îc häc tËp. Cuèi cïng t«i muèn dµnh lêi c¶m ¬n ch©n thµnh nhÊt tíi gia ®×nh, b¹n bÌ vµ nh÷ng ng−êi ®· ®éng viªn vµ t¹o ®iÒu kiªn thuËn lîi ®Ó t«i thùc hiÖn luËn ¸n nµy. Hµ Néi, th¸ng 9 n¨m 2004 T¸c gi¶ luËn v¨n §−êng C«ng Hoµn 2 Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t ADF : X¬ cßn l¹i sau khi xö lý b»ng dung m«i axit ADL : Lig nin B§T : Bét ®Ëu t−¬ng BS : Bét s¾n NDF : X¬ cßn l¹i sau khi xö lý b»ng dung m«i trung tÝnh NLM : Ngän l¸ mÝa NLS : N«ng l©m s¶n RM : RØ mËt VCK : VËt chÊt kh« VSV : Vi sinh vËt 3 1. Më ®Çu 1.1. ®Æt vÊn ®Ò Ch¨n nu«i lµ mét trong hai ngµnh chÝnh cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cung cÊp s¶n phÈm quÝ cho x· héi nh−: thÞt, trøng, s÷a... §ã lµ nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l−îng dinh d−ìng cao rÊt cÇn cho ®êi sèng con ng−êi. Tr©u bß lµ loµi ®éng vËt cã d¹ dµy bèn tói cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ tèt thøc ¨n th« xanh, tËn dông ®−îc c¸c nguån phô phÈm ngµnh trång trät vµ chÕ biÕn. S¶n phÈm chÝnh cña ch¨n nu«i tr©u bß lµ thÞt vµ s÷a ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña x· héi. §Ó ®µn bß t¨ng nhanh vÒ chÊt l−îng vµ sè l−îng Nhµ n−íc ®· tõng b−íc thùc hiÖn dù ¸n Sind ho¸, c¶i t¹o ®µn bß “vµng” ®Þa ph−¬ng cã tÇm vãc nhá, lai t¹o víi mét sè bß ngo¹i cã n¨ng suÊt cao phï hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, h×nh thøc ch¨n nu«i hé gia ®×nh, chuyÓn dÇn h−íng s¶n xuÊt tõ kiªm dông sang chuyªn thÞt vµ chuyªn s÷a. Dinh d−ìng lµ mét ch×a kho¸ ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ s¶n phÈm ch¨n nu«i. NÕu kh«ng ®¸p øng nhu cÇu dinh d−ìng th× bß s÷a, bß lai còng nh− bß vµng ë ®Þa ph−¬ng sÏ kh«ng ph¸t triÓn ®−îc. Thøc ¨n lý t−ëng cho gia sóc nhai l¹i lµ cá xanh. Tuy nhiªn, ®ång cá ngµy cµng thu hÑp bëi sù gia t¨ng d©n sè vµ më réng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c. §Êt n«ng nghiÖp ®−îc dµnh −u tiªn chñ yÕu ®Ó s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc vµ rau mµu cho nhu cÇu trùc tiÕp cña con ng−êi. Do vËy gia sóc nhai l¹i cµng ph¶i phô thuéc nhiÒu h¬n vµo c¸c phô phÈm trång trät. Ngµnh mÝa ®−êng ë n−íc ta gÇn ®©y ®· cã b−íc tiÕn ®¸ng kÓ. Vô s¶n xuÊt kinh doanh mÝa ®−êng n¨m 2003-2004, diÖn tÝch mÝa c¶ n−íc lµ 305.000 ha, n¨ng suÊt b×nh qu©n 47,5 tÊn mÝa c©y/ha, s¶n l−îng mÝa c©y ®¹t 14,5 triÖu tÊn. Trong ®ã s¶n l−îng mÝa Ðp c«ng nghiÖp ®¹t 10,6 triÖu tÊn, Ðp thñ c«ng 3,9 triÖu tÊn. S¶n xuÊt ®−êng nguyªn liÖu chÝnh tõ c©y mÝa, s¶n phÈm phô lµ ngän mÝa, rØ mËt chiÕm mét tØ lÖ rÊt lín. ¦íc tÝnh s¶n l−îng hµng n¨m ngän l¸ mÝa kho¶ng 2 4 triÖu tÊn/n¨m, rØ mËt 350 ngµn tÊn/n¨m. N©ng cao kh¶ n¨ng tËn dông phô phÈm ngµnh trång trät, chÕ biÕn c«ng nghiÖp lµm thøc ¨n gia sóc lµ mét h−íng nghiªn cøu quan träng. S¶n phÈm phô cña ngµnh mÝa ®−êng lµ ngän mÝa, rØ mËt, b· mÝa. Do thêi vô thu ho¹ch mÝa vµo mïa ®«ng lóc cá vµ thøc ¨n xanh kh¸c lµm thøc ¨n chÝnh cho tr©u bß bÞ khan hiÕm nªn c¸c phô phÈm nµy rÊt cã nghÜa. §Ó nghiªn cøu sö dông phô phÈm mÝa ®−êng nh»m ®¸p øng nhu cÇu dinh d−ìng cho tr©u bß, chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi: “ N©ng cao kh¶ n¨ng sö dông phô phÈm mÝa ®−êng lµm thøc ¨n cho tr©u bß” 1.2. Môc ®Ých cña ®Ò tµi - §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng sö dông phô phÈm mÝa ®−êng. - T×m ra gi¶i ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng sö dông phô phÈm mÝa ®−êng lµm thøc ¨n nu«i bß b»ng mét sè h×nh thøc chÕ biÕn, b¶o qu¶n vµ phèi hîp khÈu phÇn kh¸c nhau. 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn - X¸c ®Þnh ®−îc thµnh phÇn ho¸ häc, tû lÖ tiªu ho¸ in- sacco, thö nghiÖm ch¨n nu«i bß thÞt b»ng thøc ¨n ngän l¸ mÝa ñ chua. - Cung cÊp c¸c d÷ liÖu cho ng−êi ch¨n nu«i tËn dông nguån phô phÈm mÝa, øng dông tiÕn bé kü thuËt phï hîp víi ®iÒu kiÖn vïng trång mÝa. 5 2. Tæng quan tµi liÖu 2.1. Sö dông phô phÈm mÝa ®−êng lµm thøc ¨n gia sóc 2.1.1. N¨ng suÊt phô phÈm mÝa ®−êng VÒ mÆt sinh häc mÝa lµ c©y cã kh¶ n¨ng cho sinh khèi lín. Trong vßng 10-12 th¸ng 1ha mÝa cã thÓ cho hµng tr¨m tÊn mÝa c©y vµ mét khèi l−îng lín l¸ xanh, gèc rÔ. C©y mÝa cã kh¶ n¨ng t¸i sinh m¹nh, trång mét lÇn cã thÓ thu ho¹ch nhiÒu vô. Do kh¶ n¨ng thÝch øng réng nªn cã thÓ trång mÝa ë nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau (NguyÔn Huy −íc, 1999) [20]. ë miÒn B¾c, mÝa ®−îc trång thµnh 2 vô. Vô ®«ng xu©n mÝa ®−îc trång tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau. Vô thu trång trong th¸ng 9 vµ thu ho¹ch tõ 13-15 th¸ng tuæi, th−êng thu ho¹ch tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau. Khi thu ho¹ch mÝa phÇn ngän ®−îc chÆt bá l¹i ruéng, th©n mÝa ®−îc Ðp lÊy n−íc, phÇn cßn l¹i lµ b· mÝa. RØ mËt lµ mét s¶n phÈm phô cuèi cïng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−êng. Khèi l−îng vµ chÊt l−îng dinh d−ìng cña c©y mÝa t¨ng theo kho¶ng c¸ch thu ho¹ch, víi c¸c gi¸ trÞ tèi −u cã thÓ ®¹t ®−îc víi kho¶ng c¸ch thu ho¹ch gi÷a 12 – 18 th¸ng. §Æc ®iÓm nµy hoµn toµn tr¸i ng−îc víi hÇu hÕt c¸c lo¹i cá nhiÖt ®íi kh¸c lµ nh÷ng c©y th−êng cã n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng gi¶m xuèng khi kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa c¾t t¨ng lªn. Hµm l−îng vËt chÊt kh« (VCK) cña mÝa trung b×nh lµ 30%, cao h¬n hÇu hÕt c¸c lo¹i cá kh¸c. Do vËy, chi phÝ cho thu ho¹ch, vËn chuyÓn vµ chÕ biÕn tÝnh trªn ®¬n vÞ VCK sÏ thÊp h¬n phÇn lín c¸c lo¹i cá kh¸c. C©y mÝa dÔ t¸ch thµnh c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau (nh− n−íc vµ b·) nªn cã thÓ cho phÐp sö dông ë nhiÒu d¹ng thøc ¨n kh¸c nhau. ë ViÖt Nam, mÝa ®−îc chÕ biÕn d−íi hai h×nh thøc c«ng nghiÖp vµ thñ 6 c«ng (h×nh thøc c«ng nghiÖp chiÕm 75%). Tuú vµo h×nh thøc chÕ biÕn mµ sè l−îng phô phÈm còng thay ®æi kh¸c nhau. S¬ ®å 1: phô phÈm mÝa (nguån Preston 1991) [13] Thu ho¹ch Ðp Thu ho¹ch Th©n (100) Ngän + l¸ bæi Ngän (28) + L¸ bæi (16) MÝa c©y (144) MÝa c©y Ðp §un G¹n l¾ng/bèc h¬i G¹n läc Bèc h¬i Ly t©m RØ mËt (3) ChÊt ®èt §−êng non§−êng kÕt tinh (11) B¸nh cÆn (3, 4) N−íc mÝa V¸ng bät B· Th©n C¬ hay ®iÖn B· −ít (29) Phô, phÕ phÈm cña qu¸ tr×nh chÕ biÕn ®−êng theo ph−¬ng ph¸p thñ c«ng vµ c«ng nghiÖp. Sè trong ngoÆc lµ chØ tû lÖ t−¬ng ®èi so víi toµn c©y mÝa (100) 2.1.2. Sö dông ngän l¸ mÝa lµm thøc ¨n gia sóc Ngän mÝa lµ phÇn trªn cña c©y mÝa ®−îc chÆt bá l¹i trªn ruéng sau khi thu ho¹ch c©y mÝa. Ngän mÝa bao gåm 3 phÇn: l¸ xanh, bÑ l¸ vµ lâi. Th«ng th−êng 7 khi thu ho¹ch mÝa lµm ®−êng phÇn ngän chiÕm 10 - 12% tæng sinh khèi c©y mÝa phÝa trªn mÆt ®Êt. Theo lý thuyÕt th× l−îng ngän mÝa thu ®−îc tõ mçi ha mÝa (kho¶ng 21 tÊn) ®ñ ®Ó lµm nguån thøc ¨n xanh cho 2 bß (250 kg) (NguyÔn Xu©n Tr¹ch, 2003)[18]. Ngän l¸ mÝa (NLM) tõ l©u ®· ®−îc bµ con n«ng d©n sö dông lµm thøc ¨n xanh cho tr©u bß trong mïa thu ho¹ch. Bß vÉn duy tr× ®−îc thÓ tr¹ng vµ lµm viÖc khi ¨n khÈu phÇn hoµn toµn lµ ngän mÝa. NÕu ngän l¸ mÝa ®−îc xö lý ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ tû lÖ tiªu ho¸ chÊt x¬ th× sÏ n©ng cao ®−îc gi¸ trÞ thøc ¨n. Tuy nhiªn, khi sö dông NLM lµm thøc ¨n hç trî cho tr©u bß t¨ng träng th× cÇn ph¶i bæ sung thªm thøc ¨n tinh bét. Ngän mÝa cã tû lÖ tiªu ho¸ VCK thÊp (54%) vµ tû lÖ tiªu ho¸ protein cµng thÊp (39%). Ngän mÝa chøa mét l−îng ®¸ng kÓ dÉn xuÊt kh«ng ®¹m thÝch hîp cho viÖc lªn men trong d¹ cá còng nh− khi ñ chua. B¶ng 2.1: Thµnh phÇn ho¸ häc vµ tû lÖ tiªu ho¸ cña ngän mÝa (Naseeven, 1989), dÉn theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch [18] Tû lÖ tiªu ho¸ (%) Thµnh phÇn Tû lÖ % Cõu Bß VCK 29,0 54,3 53,9 CHC 91,5 56,2 55,1 Kho¸ng 8,5 - - Protein th« 5,9 33,7 41,1 X¬ th« 33,5 56,5 54,1 Mì th« 1,7 56,2 DSKN 50,3 56,6 57,8 8 B¶ng 2.2: Thµnh phÇn cÊu tróc trong chÊt h÷u c¬ cña ngän mÝa (Naseeven, 1989), dÉn theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch [18] Thµnh phÇn Tû lÖ trong VCK (%) ChÊt h÷u c¬ 90,4 93,7 92,1 NDF 63,3 67,0 65,2 NDS 36,7 33,0 34,9 ADF 43,1 37,7 40,4 ADL 5,0 4,6 4,8 Xenluloza 38,1 33,1 35,6 Hemixenlul«za 20,2 29,3 24,8 *H¹n chÕ khi sö dông ngän l¸ mÝa t−¬i: - Thµnh phÇn ho¸ häc kh«ng c©n ®èi, nghÌo protein. - TÝnh thêi vô: Mïa thu ho¹ch mÝa å ¹t, ngän l¸ mÝa dÔ bÞ mèc. - VËn chuyÓn thu ho¹ch: VËn chuyÓn ®i xa lµm t¨ng chi phÝ v× cång kÒnh, thãi quen cña c¸c n«ng hé Ýt sö dông, chØ sö dông mét phÇn lµm thøc ¨n xanh t¹i chç. - ViÖc xö lý vµ b¶o qu¶n ngän mÝa Ýt ®−îc thùc hiÖn do n«ng d©n kiÕn thøc h¹n chÕ. ViÖc ñ ®ßi hái ph¶i cã chi phÝ nh©n c«ng vµ hè ñ. * N©ng cao kh¶ n¨ng sö dông ngän mÝa lµm thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i MÆc dï ngän mÝa cã tÝnh ngon miÖng cao gia sóc ¨n ®−îc kh¸ nhiÒu (1,7 –2 kg VCK/100kg thÓ träng), NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003) [18]. Tuy nhiªn nÕu chØ cho gia sóc ¨n phÇn ngän mÝa th× chóng cã thÓ gi¶m träng l−îng hay chØ ®ñ duy tr× c¬ thÓ. Do ®ã viÖc nghiªn cøu n©ng cao kh¶ n¨ng sö dông phô phÈm mÝa cã ý nghÜa rÊt lín. §Æc biÖt tr©u bß trong mïa kh« khi c¸c mµ nguån thøc ¨n xanh trë nªn khan hiÕm. VÒ nguyªn t¾c cã 4 c¸ch lµm t¨ng kh¶ n¨ng sö dông ngän mÝa lµm thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i: - C¸ch 1: Chän lùa nh÷ng phÇn ngon cho gia sóc ¨n. Tuy nhiªn c¸ch nµy 9 kh«ng thùc tÕ ®èi víi ch¨n nu«i quy m« lín. - C¸ch 2: Bæ sung dinh d−ìng ®Ó c©n ®èi khÈu phÇn cho tõng lo¹i gia sóc ë møc kinh tÕ nhÊt. §©y lµ c¸ch phøc t¹p ®ßi hái ph¶i cã kiÕn thøc vÒ dinh d−ìng vµ kinh tÕ. - C¸ch 3: Xö lý ®Ó n©ng cao tû lÖ tiªu ho¸ cña ngän mÝa b»ng c¸c biÖn ph¸p vËt lý, ho¸ häc vµ vi sinh vËt häc. - C¸ch 4: ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o qu¶n ®Ó kh¾c phôc tÝnh mïa vô trong s¶n xuÊt ngän mÝa. * Bæ sung dinh d−ìng Bæ sung dinh d−ìng hîp lý lµ mÊu chèt nh»m n©ng cao n¨ng suÊt cña gia sóc nu«i b»ng phô phÈm mÝa. Theo Preston (1989), (dÉn theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003) [18]), cã hai nguyªn t¾c chÝnh khi bæ sung dinh d−ìng lµ: - §¸p øng nhu cÇu d¹ cá vÒ nit¬ lªn men (amoniac), c¸c vi chÊt dinh d−ìng (peptit, axit amin, kho¸ng vµ vitamin) gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho mét hÖ sinh th¸i d¹ cá cã hiÖu lùc cao (cung cÊp mét l−îng nhá chÊt x¬ dÔ tiªu). - Cung cÊp c¸c nguån protein, tiÒn th©n glucoza vµ axÝt bÐo m¹ch dµi cã kh¶ n¨ng tho¸t qua sù ph©n gi¶i d¹ cá ®Ó c©n b»ng víi c¸c s¶n phÈm lªn men cuèi cïng tuú theo nhu cÇu s¶n xuÊt cña gia sóc. Ngän mÝa cã hµm l−îng protein tiªu ho¸ thÊp do ®ã tr−íc tiªn ph¶i bæ sung thªm mét nguån nit¬ nµo ®ã. H¹t b«ng, c¸m g¹o, kh« dÇu, b· bia, bét c¸ vµ urª cã thÓ sö dông lµm nguån bæ sung N/protein khi cho gia sóc nhai l¹i ¨n ngän mÝa t−¬i hay ñ chua. C¸c vi chÊt dinh d−ìng vµ hÖ sinh th¸i d¹ cá tèt cã thÓ cã ®−îc b»ng c¸ch bæ sung c¸c lo¹i thøc ¨n xanh dÔ tiªu ho¸ nh− ngän khoai lang, l¸ c¸c c©y hä ®Ëu nh− l¸ c©y keo dËu. C¸m g¹o lµ mét nguån bæ sung dinh d−ìng tho¸t qua rÊt tèt v× nã giµu axit amin kh«ng thay thÕ, tinh bét vµ lipit. C¸c thøc ¨n bæ sung kh¸c hay kÕt hîp gi÷a c¸c lo¹i thøc ¨n bæ sung nh−: kh« dÇu h¹t b«ng, kÕt hîp ng« víi bét c¸ ®· cho 10 kÕt qu¶ tèt. Nguyªn t¾c bæ sung dinh d−ìng tho¸t qua lµm sao cho c¸c chÊt dinh d−ìng nh¹y c¶m (axit amin, tinh bét, axit bÐo) ph¶i tån t¹i ë d¹ng khã bÞ tÊn c«ng bëi VSV d¹ cá. Do vËy, bæ sung rØ mËt, bét s¾n lµ nh÷ng chÊt dÔ bÞ ph©n gi¶i ë d¹ cá sÏ kÐm hiÖu lùc h¬n bæ sung bét ng« nh− lµ nguån tiÒn th©n glucoza. Tuy nhiªn, rØ mËt cã thÓ dïng bæ sung thªm n¨ng l−îng cho gia sóc cã nhu cÇu s¶n xuÊt kh¸ cao. Bæ sung rØ mËt ë møc 1- 1,5% thÓ träng kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn tiªu ho¸ vµ thu nhËn ngän mÝa khi cã ®ñ nguån cung cÊp N/protein trong khÈu phÇn. ViÖc bæ sung thªm thøc ¨n tinh ®Ó tho¶ m·n toµn bé nhu cÇu dinh d−ìng lµ qu¸ ®¾t ®á cho nªn gÇn ®©y ng−êi ta sö dông b¸nh dinh d−ìng chøa rØ mËt víi hµm l−îng urª cao ®Ó bæ sung mét phÇn N ®Ó cã thÓ sö dông ngän mÝa nu«i bß s÷a. * Xö lý ngän mÝa Ngoµi viÖc sö dông hîp lý thøc ¨n bæ sung thÝch hîp, ng−êi ta còng ®· nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ph¸p xö lý nh»m n©ng cao gi¸ trÞ dinh d−ìng cña ngän mÝa, ®Æc biÖt lµ ph−¬ng ph¸p kiÒm ho¸, tuy nhiªn kÕt qu¶ thu ®−îc (Naseeven, (1989) trÝch NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003) [18]), tû lÖ tiªu ho¸ VCK cña ngän mÝa kh«ng bæ sung, ngän mÝa + urª, ngän mÝa + rØ mËt vµ ngän mÝa + urª+ rØ mËt lÇn l−ît lµ: 49,9; 48,4; 60,1 vµ 52,4%. KÕt qu¶ cho thÊy xö lý urª kh«ng lµm t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ VCK cña ngän mÝa nh− ®èi víi xö lý r¬m. −u ®iÓm cña xö lý urª lµm t¨ng hµm l−îng protein th« ®Ó tèi −u ho¸ cña VSV d¹ cá. H¬n n÷a xö lý urª lµ mét ph−¬ng ph¸p tèt ®Ó b¶o qu¶n ngän mÝa ®−îc l©u dµi v× amoniac sinh ra cã t¸c dông chèng mèc rÊt m¹nh. 2.1.3. Sö dông rØ mËt lµm thøc ¨n gia sóc RØ mËt lµ s¶n phÈm cuèi cïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−êng. Cø 100 tÊn mÝa c©y thu ®−îc trung b×nh 3 tÊn rØ mËt “C”. RØ mËt C lµ rØ mËt cuèi cïng thu 11 ®−îc sau 3 lÇn kÕt tinh ®−êng. Thµnh phÇn chÝnh cña rØ mËt lµ ®−êng sucroza, glucoza, fluctoza vµ mét sè kho¸ng... Thµnh phÇn chÝnh x¸c cña rØ mËt rÊt khã dù ®o¸n v× nã phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thæ nh−ìng vµ thêi tiÕt - khÝ hËu, gièng mÝa vµ giai ®o¹n thu ho¹ch còng nh− quy tr×nh s¶n xuÊt ®−êng trong tõng nhµ m¸y. Do vËy rØ mËt thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ thµnh phÇn dinh d−ìng, mïi vÞ, mµu s¾c vµ ®é nhít. B¶ng 2.3 cho thÊy biÕn ®éng cña c¸c thµnh phÇn rØ mËt. B¶ng 2.3: Thµnh phÇn hãa häc cña rØ mËt mÝa Thµnh phÇn Trung b×nh (%) BiÕn ®éng (%) N−íc 20 17-25 Sucroza 35 30-40 Glucoza 7 4-9 Fluctoza 9 5-12 C¸c chÊt khö kh¸c 3 1-5 C¸c gluxit kh¸c 4 2-5 Kho¸ng 12 7-15 C¸c chÊt chøa nit¬ (N) 4,5 2-6 C¸c axit kh«ng chøa (N) 5 2-8 S¸p, sterol vµ photpholipit 0,4 0,1-1 Nguån: Welfrom Vaf Binkley (1953), dÉn theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch 2003[18]. RØ mËt th−êng ®−îc chia lµm 3 thµnh phÇn: §−êng, chÊt h÷u c¬ kh«ng ®−êng vµ kho¸ng. §−êng trong rØ mËt chñ yÕu lµ sucroza chiÕm 44% rØ mËt mÝa, 66% rØ mËt cñ c¶i. C¸c chÊt h÷u c¬ kh«ng ph¶i lµ ®−êng cña rØ mËt bao gåm chñ yÕu lµ c¸c lo¹i gluxit nh− tinh bét, hîp chÊt chøa nit¬ vµ c¸c axit h÷u c¬. TØ lÖ protein trong rØ mËt thÊp (3-5%). Kho¸ng cña rØ mËt giµu Na, K, Mg, S, nªn nã ®−îc coi lµ thøc ¨n giµu kho¸ng so víi nguån thøc ¨n n¨ng l−îng th«ng th−êng. RØ mËt ®· ®−îc dïng lµm thøc ¨n gia sóc tõ thÕ kØ XIX, lóc ®ã ng−êi ta dïng rØ mËt nh− lµ mét nguån n¨ng l−îng vµ cßn lµ mét chÊt hót bôi. Cø 1kg 12 VCK cña rØ mËt C cho 2350Kcal n¨ng l−îng trao ®æi trong khi ®ã 1kg VCK cña ®−êng sucroza cho 3680Kcal (Goh, 1981), dÉn theo Bïi V¨n ChÝnh vµ céng sù (1980- 1985), [2]. RØ mËt th−êng ®−îc dïng theo 3 c¸ch: - ChÊt cung cÊp cacbohydrat lªn men trong khÈu phÇn c¬ së ë ®éng vËt nhai l¹i. - ChÊt mang ngon miÖng cho c¸c chÊt d−ìng kh¸c nh− (urª, kho¸ng) ®Ó bæ xung vµo khÈu phÇn giµu x¬. - Nh− lµ mét nguån vi kho¸ng nh−: l−u huúnh, canxi, phèt pho. §èi víi gia sóc nhai l¹i, rØ mËt dÔ lªn men nªn khi bæ sung víi khÈu phÇn x¬ th« cho tr©u bß ¨n sÏ cã lîi cho viÖc sinh tæng hîp vi sinh vËt d¹ cá. Mét sè tµi liÖu cho thÊy khi sö dông rØ mËt ë møc thÊp ¶nh h−ëng cña rØ mËt mang tÝnh bæ sung h¬n lµ c¹nh tranh vµ kh«ng g©y c¶n trë ®èi víi qu¸ tr×nh lªn men khÈu phÇn cã x¬ trong d¹ cá. RØ mËt cã thÓ chiÕm tíi 20% VCK cña khÈu phÇn bß thÞt, 25-30% VCK cña khÈu phÇn bß s÷a vµ 40% VCK cña khÈu phÇn cõu mµ kh«ng cã ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña bß. Tuy nhiªn, khi rØ mËt chiÕm trªn 50% VCK cña khÈu phÇn th× tØ lÖ tiªu ho¸ cña tÊt c¶ c¸c lo¹i thøc ¨n cho ¨n cïng rØ mËt sÏ gi¶m xuèng th−êng chØ b»ng mét nöa tØ lÖ tiªu ho¸ cña chóng khi kh«ng cho ¨n rØ mËt. (En CarnaCion and Hughes-jones, 1981, dÉn theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch, 2003) [18] *¶nh h−ëng cña thµnh phÇn x¬ th« cña ngän mÝa tíi kh¶ n¨ng tiªu ho¸ §Æc tr−ng cña ngän mÝa lµ hµm l−îng x¬ cao trªn 30% vËt chÊt kh«. ChÊt x¬ chñ yÕu trong ngän mÝa lµ xenluloza, hemixenluloza vµ lignin. Gi÷a chóng cã mèi liªn kÕt ho¸ häc t¹o nªn sù bÒn v÷ng cña mµng tÕ bµo thùc vËt. - Xenluloza: lµ thµnh phÇn chÝnh cña tÕ bµo thùc vËt, ph©n tö xenluloza cã m¹ch th¼ng ®−îc t¹o bëi c¸c β- D- gluloza b»ng liªn kÕt β- 1,4 glucozit. Mét ph©n tö xenluloza cã thÓ tíi 15.000 ®¬n vÞ nµy. Xenluloza gåm nhiÒu chuçi th¼ng ghÐp víi nhau thµnh bã dµi nhê m¹ch nèi hydrogen t¹o thµnh c¸c mixen bÒn v÷ng vµ rÊt khã tiªu ho¸. Xenluloza chØ hoµ tan ®−îc trong dung dÞch amoniac cña hydroxit ®ång. Trong d¹ cá loµi nhai l¹i xenluloza ®−îc ph©n gi¶i nhê t¸c dông cña men xenlulaza do vi sinh vËt céng sinh. D−íi t¸c ®éng cña men 13 xenlulaza cña vi khuÈn 80% xenluloza sÏ ®−îc ph©n gi¶i thµnh 2 ph©n tö β - glucoza. - Hemixenlulaza: kh¸c víi xenluloza, hemixenluloza ®−îc h×nh thµnh tõ hetoropolyme. Hemixenluloza kh«ng hoµ tan trong n−íc nh−ng hoµ tan trong dung dÞch kiÒm vµ bÞ thuû ph©n dÔ dµng h¬n xenluloza. Khi bÞ thuû ph©n t¹o thµnh glucoza, futoza, mantoza, galactoza, arabinnoza vµ xiloza. (Lª Do·n Diªn 1975) [8] khi xö lý b»ng kiÒm hemixenluloza dÔ bÞ t¸ch khái xenluloza hoµ tan trong m«i tr−êng d¹ cá ®Ó råi lªn men h×nh thµnh axit bÐo bay h¬i. - Lignin: Lµ mét hetero- polymer cña phenol. Lignin th−êng liªn kÕt víi xenluloza vµ hemixenluloza trong vá tÕ bµo thùc vËt. Lignin ®−îc cÊu t¹o tõ 3 lo¹i alcohol lµ coumazyl, coniferyl, vµ sinapil. Lignin kh«ng hoµ tan trong n−íc, trong dung m«i h÷u c¬ vµ trong axit ®Ëm ®Æc. Lignin cßn bÒn v÷ng trong m«i tr−êng enzym cña hÖ vi sinh vËt d¹ cá. D−íi t¸c dông cña dung dÞch kiÒm bisulfitnatri, axÝt sulfur¬. Mét phÇn lignin sÏ bÞ ph©n gi¶i vµ chuyÓn vµo dung dÞch. Trong tÕ bµo lignin kh«ng tån t¹i ®éc lËp mµ nã th−êng liªn kÕt víi hemixenluloza t¹o thµnh phøc chÊt ligno- hemixenluloza ë ngoµi mµng tÕ bµo. Phøc chÊt nµy bÞ enzym cña vi sinh vËt ph©n gi¶i nh−ng rÊt chËm v× vËy mµ nã c¶n trë qu¸ tr×nh ph©n gi¶i xenluloza vµ c¸c chÊt phÝa trong mµng tÕ bµo. Trong thøc ¨n x¬ lignin cßn liªn kÕt víi protein b»ng c¸c m¹ch nèi ho¸ trÞ. C¸c mèi liªn kÕt ho¸ trÞ ®ã bÒn v÷ng trong m«i tr−êng axit d¹ cá do ®ã nã lµm gi¶m tû lÖ tiªu ho¸ d−ìng chÊt cã trong thøc ¨n x¬ th«. ë thùc vËt cµng giµ th× sù lignin ho¸ cµng t¨ng. Qu¸ tr×nh tÝch luü lignin lµm cho thµnh tÕ bµo trë nªn bÒn v÷ng vµ cøng. Sù lignin ho¸ cã ý nghÜa to lín trong viÖc lµm bÒn v÷ng c¸c c¬ quan chèng ®ì cña thùc vËt nh−ng l¹i g©y khã kh¨n trong viÖc tiªu ho¸ x¬ ë d¹ cá loµi nhai l¹i. Lignin bÞ vi sinh vËt ph¸ vì trong c¶ ®iÒu kiÖn yÕm khÝ vµ hiÕu khÝ. Lignin tÝch tô mét l−îng cao chØ trong ®iÒu kiÖn nµo ®ã, vÝ dô nh− trong ®iÒu kiÖn axÝt cña chÊt than bïn. Lignin bÞ vi sinh vËt ph¸ vì hoµn toµn ë trong tÊt c¶ c¸c lo¹i ®Êt. 14 Vi sinh vËt trong d¹ cá ph©n hñy lignin chËm vµ nãi chung thêi gian thøc ¨n l−u l¹i kh«ng ®ñ dµi cho qu¸ tr×nh ph©n gi¶i lignin ®Ó t¹o ra c¸c chÊt dinh d−ìng cho con vËt (Preston vµ Leng, 1991) [13]. §éng vËt nhai l¹i cã thÓ tiªu ho¸ mét l−îng nµo ®ã c©y cá ch−a bÞ lignin ho¸ th«ng qua sù lªn men cña vi sinh vËt d¹ cá, nhê ®ã mµ chóng ®−îc coi nh− lµ nguån thøc ¨n. Mét sè tµi liÖu cho r»ng nÊm ph¸ vì phøc chÊt hemixenluloza- lignin vµ lignin hoµ tan, nh−ng thùc tÕ kh«ng ph©n huû ®−îc lignin. Theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003) [17], ®Õn nay vÉn ch−a cã ý kiÕn vÒ thèng nhÊt vÒ tû lÖ tiªu ho¸ cña lignin trong ®−êng tiªu ho¸ cña ®éng vËt nhai l¹i. Theo mét sè t¸c gi¶ kh¸c th× kh«ng cã mét loµi nµo trong c¸c VSV ph©n lËp ®−îc ë d¹ cá cã thÓ lªn men lignin. 2.2. Xö lý thøc ¨n x¬ th« C¸c lo¹i thøc ¨n th« chÊt l−îng thÊp cã ®Æc tÝnh ho¸ häc chung lµ hµm l−îng x¬ cao vµ bÞ lignin ho¸. §Ó n©ng cao gi¸ trÞ dinh d−ìng ®· tõ l©u c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ¸p dông c¸c biÖn ph¸p xö lý kh¸c nhau: xö lý vËt lý, xö lý ho¸ häc, xö lý sinh häc... C¸c biÖn ph¸p nµy nh»m môc ®Ých: - C«ng ph¸ c¸c cÊu tróc x¬ th« trong thøc ¨n, gióp cho viÖc tiªu ho¸ ®−îc dÔ dµng. - KÝch thÝch vi sinh vËt d¹ cá ho¹t ®éng m¹nh h¬n nhê t¹o ra cho chóng mét m«i tr−êng thÝch hîp h¬n. - Lµm thøc ¨n hÊp dÉn h¬n ®èi víi loµi nhai l¹i, chóng sÏ tiªu ho¸ ®−îc l−îng lín h¬n, ®ång thêi cung cÊp cho chóng thªm nhiÒu d−ìng chÊt kh¸c. Thøc ¨n th« bÞ lignin ho¸ cã gi¸ trÞ dinh d−ìng thÊp nh−ng l¹i rÎ tiÒn, nguån nguyªn liÖu lín. Môc ®Ých cña xö lý ho¸ häc lµ ph¸ vì c¸c mèi liªn kÕt 15 gi÷a lignin vµ xenluloxa, hemixenluloza ®Ó lµm cho xenluloza còng nh− hemixenluloza vèn bÞ bao bäc bëi phøc hîp ligno – hemixenluloza, ligno – xenluloza dÔ dµng ®−îc ph©n gi¶i bëi vi sinh vËt d¹ cá. Xö lý ho¸ häc cã thÓ dïng c¸c t¸c nh©n oxi ho¸, axit hay kiÒm. Trong tÊt c¶ c¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ häc th× xö lý kiÒm ®−îc nghiªn cøu s©u nhÊt vµ cã nhiÒu triÓn väng trong thùc tiÔn. C¸c mèi liªn kÕt ho¸ häc gi÷a lignin vµ cacbohydrat bÒn trong m«i tr−êng cña d¹ cá nh−ng l¹i kÐm bÒn trong m«i tr−êng kiÒm (pH > 8). Lîi dông ®Æc tÝnh nµy c¸c nhµ khoa häc ®· sö dông c¸c chÊt kiÒm nh− NaOH, NH4+, Ca(OH)2 ®Ó xö lý c¸c phô phÈm n«ng nghiÖp nhiÒu x¬, víi môc ®Ých ph¸ vì mèi liªn kÕt gi÷a lignin víi hemixenluloza vµ xenluloza tr−íc khi chóng ®−îc sö dông lµm thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i. Thuû ph©n c¸c mèi liªn kÕt nµy sÏ gióp cho vi sinh vËt trong d¹ cá t¸c ®éng lªn xenluloza vµ hemixenluloza m¹nh h¬n dÉn ®Õn t¨ng qu¸ tr×nh lªn men tæng thÓ vµ t¨ng c−êng ®é lªn men. HiÖn nay mét sè biÖn ph¸p kiÒm ho¸ sau th−êng ®−îc ¸p dông: - Xö lý b»ng NaOH Ph−¬ng ph¸p xö lý phô phÈm b»ng NaOH cã hiÖu qu¶ cao t¨ng tû lÖ tiªu ho¸, t¨ng ®é ngon miÖng nh−ng h¹n chÕ lµm mÊt nhiÒu chÊt dinh d−ìng hoµ tan. Nång ®é cao Na+ trong thøc ¨n xö lý, g©y « nhiÔm m«i tr−êng. Ph−¬ng tiÖn vµ thao t¸c phøc t¹p, NaOH ®¾t tiÒn kh«ng s½n cã. - Xö lý b»ng urª hay amoniac Nguyªn lý cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ víi sù cã mÆt cña n−íc vµ nhiÖt urª sÏ bÞ thuû ph©n bëi ureaza thµnh amoniac vµ cacbonnic. Ureaza CO(NH2)2 + 2H2O VSV 2NH3 + CO2 Enzym ureaza do vi khuÈn ureolytic s¶n sinh ra, vi khuÈn nµy cã mÆt 16 trong ®Êt. Vi khuÈn ureolytic bÒn ë trong thøc ¨n, Èm ®é, h¹n chÕ nh÷ng vi sinh vËt cã h¹i nh− nÊm mèc, vi khuÈn g©y thèi gi÷a. NhiÖt ®é: NhiÖt ®é lý t−ëng cho viÖc ph©n gi¶i urª lµ 30-400C, ë nhiÖt ®é nµy hiÖu qu¶ xö lý ®¹t tèi ®a trong kho¶ng 1 tuÇn. NhiÖt ®é cµng thÊp th× thêi gian xö lý sÏ bÞ kÐo dµi h¬n. Khi thÊy nguyªn liÖu ñ ng¶ mµu, th−êng lµ mµu vµng nh¹t, còng cã khi mïi urª x«ng lªn nång nÆc nÕu kh«ng che phñ, còng cã thÓ biÕn thµnh mµu vµng sÉm hoÆc n©u nÕu ®Ó ®èng ñ nãng. Thøc ¨n xö lý b»ng urª cã thÓ cho ¨n ngay kh«ng nªn ph¬i n¾ng lµm sÏ lµm hao mÊt khÝ amoniac. Thøc ¨n x¬ th« sau khi xö lý b»ng urª/ NH3, ®·: - MÒm h¬n, t¨ng tÝnh ngon miÖng cho gia sóc. - T¨ng tû lÖ tiªu ho¸ vµ hµm l−îng protein - T¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ. Ph−¬ng ph¸p kiÒm ho¸ b»ng urª dÔ lµm vµ thùc hiÖn ë ph¹m vi réng lín. Urª lµ mét ph©n bãn th«ng dông, amoniac ®−îc sinh ra rÊt nhanh tõ nhiÖt ®é cao khi mµ nã ®−îc trén vµo thøc ¨n x¬ th«, Èm. ThÝch hîp cho viÖc bæ sung vµo c¸c phô phÈm giµu x¬ nh− mÝa. Preston vµ Leng (1991) [13] cho r»ng ®èi víi nh÷ng ng−êi n«ng d©n th× lÊy amoniac tõ urª b»ng qu¸ tr×nh ñ −ít lµ thuËn lîi h¬n c¶. C¸c nhµ khoa häc kh¸c nhau ®Æc biÖt ë c¸c n−íc nhiÖt ®íi ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy nh− Rai vµ céng sù (1986) [30], Horton (1979) [27], Jackson (1977) [28]… Cho r»ng sö dông NH3 hay urª lµ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, dÔ thùc hiÖn. Mét sè c¸c biÖn ph¸p kh¸c ®Ó xö lý thøc ¨n x¬ th« nh− xö lý víi v«i. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ rÎ tiÒn s½n cã vµ bæ sung lu«n mét l−îng canxi nhÊt ®Þnh. Nh−ng ng−îc l¹i nh−îc ®iÓm cña nã lµ dÔ mèc, canxi tån d−, vÞ ®¾ng do nång ®é magiª cao. Mét sè ho¸ chÊt kh¸c nh− c¸c lo¹i axit vµ sulfuadioxit hoÆc hçn hîp cña nh÷ng chÊt nµy. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p nµy Ýt sö dông v× 17 nguån ho¸ chÊt xö lý kh«ng phæ biÕn. 2.3. Ph−¬ng ph¸p ñ chua 2.3.1. Nguyªn lý ñ chua Thùc chÊt cña viÖc ñ chua thøc ¨n (cßn gäi lµ ñ xanh hay ñ −íp) lµ xÕp chÆt thøc ¨n th« xanh vµo hè kÝn kh«ng cã kh«ng khÝ. Trªn nguyªn lý nhê vµo qu¸ tr×nh lªn men yÕm khÝ t¹o ra trong khèi thøc ¨n mét l−îng xÝt h÷u c¬ cÊp thÊp (axit lactic) cÇn thiÕt ®Ó gi¶m ®é pH tíi møc cã t¸c dông øc chÕ mäi ho¹t ®éng cña vi sinh vËt thèi r÷a. Trong qu¸ tr×nh ñ cã 3 hiÖn t−îng x¶y ra. - H« hÊp hiÕu khÝ: DÊu hiÖu ®Çu tiªn cña ñ chua lµ nhiÖt ®é t¨ng lªn do t¸c dông h« hÊp cña tÕ bµo thùc vËt vµ mét phÇn nµo ®ã do t¸c dông h« hÊp cña c¸c vi sinh vËt hiÕu khÝ vµ qu¸ tr×nh lªn men. NhiÖt ®é sau 5 giê cã thÓ lªn tíi 60- 700C. S¶n phÈm cña qu¸ tr×nh h« hÊp nµy lµ nhiÖt ®é n−íc vµ CO2 ph©n gi¶i tõ c¸c chÊt h÷u c¬ ®Æc biÖt lµ hidrocacbon. H« hÊp tÕ bµo §−êng + O2 NÊm men, nÊm mèc CO2 + H2O + nhiÖt Do ®ã khi ñ ph¶i lo¹i trõ ®−îc ®Õn møc thÊp nhÊt qu¸ tr×nh h« hÊp hiÕu khÝ. NhiÖt ®é tèt nhÊt cho lªn men lactic trong kho¶ng 26,5-37,50C. - H« hÊp yÕm khÝ: TÕ bµo thùc vËt kh«ng chÕt ngay sau khi ®· sö dông hÕt «xy. Nhê cã qu¸ tr×nh h« hÊp ®Æc biÖt nªn tÕ bµo vÉn cã thÓ sèng thªm ®−îc mét thêi gian nhÊt ®Þnh, trong thêi gian nµy l−îng chÊt tÝch luü trong thøc ¨n vÉn tiÕp tôc bÞ ph©n gi¶i cho ra r−îu vµ c¸c axÝt h÷u c¬. Nh÷ng s¶n phÈm nµy tÝch lòy dÇn trong tÕ bµo cuèi cïng lµm cho tÕ bµo bÞ chÕt. L−îng ®−êng vµ l−îng n−íc trong thøc ¨n cµng nhiÒu th× qu¸ tr×nh h« hÊp yÕm khÝ trong tÕ bµo cµng l©u nh−ng sè 18 l−îng axit h÷u c¬ s¶n sinh ra trong qu¸ tr×nh h« hÊp nµy cßn Ýt vµ ch−a râ rµng trong viÖc b¶o tån gi¸ trÞ thøc ¨n. - Lªn men do vi sinh vËt: NÊm vµ vi khuÈn hiÕu khÝ lµ nh÷ng vi sinh vËt chñ yÕu cã trong c©y cá xanh, nh−ng trong ®iÒu kiÖn yÕm khÝ chóng bÞ thay thÕ bëi vi khuÈn cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng trong ®iÒu kiÖn thiÕu oxy. C¸c vi khuÈn nµy bao gåm vi khuÈn lactic, vi khuÈn clostridia vµ enterobacteria. Vi khuÈn lactic th−êng cã trong c©y cá ®ang sinh tr−ëng víi sè l−îng nhá, nh−ng chóng t¨ng nhanh sau khi thu ho¹ch, ®Æc biÖt lµ c©y cá bÞ chÆt nhá hay lµm n¸t. Khi ñ chua, vi khuÈn lactic tiÕp tôc t¨ng, chóng lªn men ph©n gi¶i hydratcacbon dÔ hoµ tan trong c©y cá ®Ó t¹o thµnh c¸c axit h÷u c¬ mµ chñ yÕu lµ axit lactic, dÉn ®Õn lµm gi¶m ®é pH m«i tr−êng. Trong qu¸ tr×nh ñ chua, qu¸ tr×nh thuû ph©n hemixelluloza còng x¶y ra, gi¶i phãng ®−êng pentoza vµ ®−êng nµy còng cã thÓ lªn men ®Ó t¹o thµnh axit lactic vµ axetic. C¸c loµi vi khuÈn thuéc lo¹i lªn men ®ång chÊt (homofermentative) nh− Lactobacillus plantarium, Pediococus pentosaceus, Enterococcuts faecalis biÕn ®æi: Glucoza → 2 axit lactic Fructoza → 2 axit lactic Pentoza → axit lactic + axit acetic C¸c loµi vi khuÈn thuéc lo¹i lªn men dÞ chÊt (heterofermentative) nh− Lactobacillus brevis, leuconostoc mesenteroides biÕn ®æi: Glucoza → axit lactic + etanon + CO 2 3 Fructoza → axit lactic +2 manitol + a. axetic + CO 2 Pentoza → axit lactic + a. axetic Vi khuÈn Clostridia: Clostridia cã mÆt trong c©y cá d−íi d¹ng bµo tö vµ chØ ph¸t triÓn d−íi ®iÒu kiÖn yÕm khÝ. Clostridia ph©n gi¶i axit lactic t¹o thµnh axit butilic, amin vµ amoniac. C¸c loµi ph©n gi¶i ®−êng (Saccharolytic) nh− Clostridium butyricum, C. 19 tyrobutyrycum biÕn ®æi: 2 Axit lactic → axit butylic + 2CO2 + 2H2 C¸c loµi ph©n gi¶i protein (Preteolytic) nh− C. bifermentans, C.sporogenes cã thÓ khö amin hoÆc khö cacboxil: Khö amin: A. glutamic → a.axetic + a. pyruvic + NH3 Lysin → a.axetic + a. butyric + NH3 Khö cacboxil A. glutamic → a. aminobutyric + CO Histidin → histamin + CO2 «xy ho¸/ khö: Alanin + 2 glyxin → 3 a. axetic + 3NH3 + CO2 Clostridia rÊt nhËy c¶m ®èi víi n−íc vµ ®ßi hái thøc ¨n ph¶i rÊt Èm míi ho¹t ®éng tèt. Khi thøc ¨n qu¸ Èm (VCK< 15%) th× thËm chÝ pH h¹ xuèng d−íi 4 vÉn cã thÓ kh«ng øc chÕ ®−îc chóng. Enterobacteria: Enterobacteria th−êng cã sè l−îng rÊt Ýt trong c©y cá. Chóng lµ nh÷ng vi khuÈn yÕm khÝ tuú tiÖn vµ cã kh¶ n¨ng ph©n gi¶i ®−êng dÔ tan ®Ó t¹o ra axit axetic, etanon vµ hydro: Glucoza → a. axetic + etanon + 2CO2 + 2H2 Ngoµi ra còng gièng nh− Clostridia, chóng cã kh¶ n¨ng khö cacboxil vµ khö amin, s¶n xuÊt ra mét l−îng lín amoniac. §é pH thÝch hîp cho sù sinh truëng cña enterobacteria lµ 7,0 vµ th−êng chØ ho¹t ®éng m¹nh ë c¸c giai ®o¹n ®Çu tiªn lªn men. §Ó cã khèi ñ tèt cÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn lactic ho¹t ®éng v× chØ cã vi khuÈn lactic th× ®é pH míi h¹ thÊp nhanh ®ì tèn n¨ng l−îng. Cßn c¸c lo¹i vi khuÈn kh¸c tuy cã gãp phÇn lµm gi¶m ®é pH nh−ng tèn n¨ng l−îng h¬n vµ b¶n th©n chóng cßn cã kh¶ n¨ng ph©n gi¶i c¶ axit lactic. §Ó biÕn ®æi 1 kg vËt liÖu 20 thµnh axit lactic, axit acetic vµ axit butyric cÇn thiÕt sö dông 160 kcal, 1520 kcal vµ 930 kcal. 2.3.2. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng thøc ¨n ñ chua - Thµnh phÇn nguyªn liÖu + Hµm l−îng vËt chÊt kh«: §Ó ñ chua tèt, c¸c nguyªn liÖu ®em ñ ph¶i cã ®é Èm 65– 75%. Gi¸ trÞ pH cña thøc ¨n ñ chua phô thuéc vµo vËt chÊt kh« ban ®Çu, vËt chÊt kh« cµng thÊp th× pH ph¶i xuèng cµng thÊp míi cã t¸c dông b¶o qu¶n. + Hµm l−îng ®−êng: NÕu hµm l−îng ®−êng trong nguyªn liÖu qu¸ thÊp th× qu¸ tr×nh lªn men lactic kh«ng ®ñ ®Ó h¹ pH xuèng møc cÇn thiÕt ®Ó b¶o qu¶n ®−îc thøc ¨n. Khi nguyªn liÖu ñ chua cã hµm l−îng n−íc cao, ®−êng dÔ tan thÊp dÉn ®Õn chÊt l−îng thøc ¨n ñ chua kÐm vµ kh«ng cßn ®−êng dÔ tan trong thøc ¨n ñ chua. + Kh¶ n¨ng ®Öm: NÕu nguyªn liÖu cã tÝnh ®Öm cao th× viÖc gi¶m pH sÏ khã kh¨n h¬n. Ng−îc l¹i khi kh¶ n¨ng ®Öm qu¸ thÊp, thøc ¨n dÔ bÞ chua qu¸, lµm gi¶m kh¶ n¨ng thu nhËn thøc ¨n cña gia sóc. Khi chÊt l−îng thøc ¨n nguyªn liÖu kh«ng ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu cho qu¸ tr×nh lªn men lactic ®−îc tèt, mét sè biÖn ph¸p hç trî sau ®©y cã thÓ ¸p dông: . Bæ sung ®−êng dÔ lªn men nh− rØ mËt. . Ph¬i hÐo s¬ bé ®−a ®é Èm vÒ kho¶ng 70%. . Bæ sung r¬m, b· mÝa kh« khi cã vËt chÊt kh« qu¸ thÊp. . Bæ sung thªm muèi hoÆc CaCO3 ®Ó ®Öm ®Ò phßng cá ñ chua qu¸ vµ t¨ng ¸p suÊt thÈm thÊu ®Ó gi¶m ®−îc sù mÊt m¸t vËt chÊt kh«. . Bæ sung vi sinh vËt lªn men lactic. . Bæ sung axit h÷u c¬ ®Ó h¹ nhanh pH. - C¸c yÕu tè kü thuËt 21 + Thêi gian ñ: NÕu thao t¸c ñ qu¸ l©u ®Ó thøc ¨n tiÕp xóc nhiÒu víi kh«ng khÝ th× hiÖn t−îng h« hÊp vÉn tiÕp tôc, kh«ng nh÷ng lµm mÊt chÊt dinh d−ìng (n¨ng l−îng dÔ tiªu) mµ cßn sinh nhiÖt, nhiÖt cao trong hè ñ sÏ lµm háng ._.thøc ¨n. + §é kÝn khÝ: §iÒu kiÖn kh«ng cã kh«ng khÝ ë trong hè ñ lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó thøc ¨n lóc ®Çu khái sinh nhiÖt l−îng cao vµ vÒ sau vÉn gi÷ ®−îc phÈm chÊt tèt. Muèn vËy, cÇn ph¶i cho thøc ¨n vµo hè theo tõng líp mét, nÐn thËt chÆt, nhÊt lµ c¸c gãc, ®Ó gi¶m thiÓu nh÷ng kÏ hë, kh«ng cho kh«ng khÝ tån t¹i trong hè ñ. + NhiÖt ®é: NhiÖt ®é thÝch hîp trong hè ñ lµ 20 – 600C. NÕu ñ ®−îc vµi ngµy mµ nhiÖt ®é trong hè ñ lªn cao lµ do thøc ¨n ñ kh«ng ®−îc nÐn chÆt, hoÆc do n¾p hè kh«ng kÝn ®Ó kh«ng khÝ lät vµo nhiÒu, hoÆc do ¸nh s¸ng mÆt trêi trùc tiÕp chiÕu vµo v¸ch hè qu¸ m¹nh. NhiÖt ®é trong khèi thøc ¨n ñ cao sÏ lµm háng thøc ¨n. - Sö dông thøc ¨n ñ chua Cã thÓ lÊy cho bß ¨n sau khi ñ 3 tuÇn. Gia sóc ¨n bao nhiªu th× lÊy bÊy nhiªu, kh«ng nªn ®Ó d− l¹i b÷a sau. Khi ®· më hè ñ nªn cho ¨n liªn tôc. Lóc ®Çu gia sóc ¨n ch−a quen ph¶i luyÖn cho gia sóc quen dÇn, ¨n tõ Ýt ®Õn nhiÒu trong vßng 5- 7 ngµy. NÕu thøc ¨n ñ xanh cã chÊt l−îng tèt bß cã thÓ ¨n tíi 5- 7 kg/100kg thÓ träng/ngµy. Kh«ng nªn cho gia sóc ¨n thøc ¨n ñ chua riªng mµ cÇn trén lÉn c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c. Khi ¨n xong ph¶i vÖ sinh m¸ng ¨n s¹ch sÏ. CÇn tÝnh hµm l−îng c¸c axit h÷u c¬ trong thøc ¨n ñ chua vµ kh¶ n¨ng dung n¹p axit ®ã cña c¬ thÓ bß. Th−êng tÝnh a. axetic 0,25g, a. butyric 0,42g, a. lactic 0,7- 1,6g/kg thÓ träng. Møc thøc ¨n chØ nªn b»ng 1/3 l−îng cã thÓ dung n¹p cña axit cã Ýt nhÊt trong thøc ¨n. Tr−êng hîp tÝnh chung th× l−îng thøc ¨n ñ xanh cung cÊp ë møc kh«ng thÓ v−ît qu¸ 1 gam axit h÷u c¬/kg thÓ träng. §Ó t¨ng c−êng thøc ¨n ñ chua trong khÈu phÇn cÇn trung hoµ bít l−îng axit h÷u c¬ trong ®ã tr−íc khi cho ¨n. C¸c chÊt th−êng dïng ®Ó trung hoµ lµ: v«i 22 bét 4- 6 g/kg thøc ¨n ñ xanh hay 14 lÝt dung dÞch amoniac 25%/tÊn (võa cã t¸c dông trung hoµ axit võa cã t¸c dông cung cÊp nit¬). 2.3.3. MÊt m¸t chÊt dinh d−ìng trong qu¸ tr×nh ñ chua Sù mÊt m¸t chÊt dinh d−ìng cã thÓ do 3 nguyªn nh©n g©y ra ®ã lµ sù r¬i v·i c©y cá trong qu¸ tr×nh thu ho¹ch, vËn chuyÓn, sù mÊt m¸t n¨ng l−îng trong qu¸ tr×nh h« hÊp cña thùc vËt (oxy ho¸) vµ qu¸ tr×nh lªn men, ngoµi ra cßn do sù mÊt m¸t chÊt dinh d−ìng khi ®Çm nÐn ®èng ñ, mét l−îng dÞch thùc vËt nhÊt ®Þnh còng bÞ mÊt m¸t. NÕu qu¸ tr×nh thu ho¹ch, th¸i nhá vµ ñ chua ®−îc tiÕn hµnh trong cïng mét ngµy th× sù mÊt m¸t n¨ng l−îng do thùc vËt h« hÊp lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Khi c©y cá sau khi thu ho¹ch bÞ ph¬i hÐo ngoµi ®ång, sù hao hôt vÒ vËt chÊt kh« ®· x¶y ra. NÕu c©y cá bÞ ph¬i hÐo trong 5 ngµy sù hao hôt vËt chÊt kh« lªn tíi 6% vµ ph¬i hÐo 8 ngµy sÏ lªn tíi 10%. ChÊt dinh d−ìng bÞ mÊt lµ hydratcacbon dÔ hoµ tan vµ protein. Ngoµi ra ho¹t ®éng cña c¸c enzim trong c©y cá vµ vi sinh vËt, khi cã mÆt oxy chóng sÏ ph©n hñy ®−êng vµ h×nh thµnh CO2 vµ n−íc. NÕu ®èng ñ ®−îc che phñ chËm, nguyªn liÖu ñ vÉn tiÕp xóc víi kh«ng khÝ th× qu¸ tr×nh oxy ho¸ vµ sù ph©n huû cña vi sinh vËt cã thÓ lµm cho nguyªn liÖu bÞ thèi vµ mÊt m¸t ®¸ng kÓ chÊt dinh d−ìng. Sù mÊt m¸t n¨ng l−îng do qu¸ tr×nh lªn men cña vi khuÈn lactic lµ t−¬ng ®èi thÊp (thÊp h¬n 5%), trong khi ®ã qu¸ tr×nh lªn men cña vi khuÈn Clostridia t¹o thµnh CO2, hydro vµ amoniac th−êng lµm mÊt m¸t vËt chÊt kh« cña thøc ¨n ñ cao h¬n qu¸ tr×nh lªn men cña vi khuÈn lactic. Sù mÊt m¸t dÞch c©y cá khi bÞ ®Çm nÐn phô thuéc vµo tû lÖ n−íc trong c©y cá. NÕu c©y cá cã tû lÖ n−íc cµng cao, khi ®Çm nÐn dÞch thùc vËt cµng bÞ mÊt m¸t nhiÒu. NÕu ®èng ñ ch−a kÞp che phñ mµ gÆp m−a, sù mÊt m¸t dÞch thùc vËt do bÞ röa tr«i cµng lín h¬n nhiÒu. MÆt kh¸c cµng lµm t¨ng tû lÖ n−íc trong ®èng 23 ñ t¹o ®iÒu kiÖn cho Clostridia ph¸t triÓn rÊt dÔ lµm cho ®èng ñ bÞ thèi, hoÆc kÐm chÊt l−îng. Sù biÕn ®æi cña s¾c tè thùc vËt trong ñ chua: mµu n©u nh¹t trong ñ chua lµ ph¶n øng gi÷a s¾c tè thùc vËt víi axit h÷u c¬ trong chlorophyll. Sù ph©n huû s¾c tè tiÒn vitamin A (β caroten) cã liªn quan ®Õn nhiÖt ®é ®èng ñ vµ møc ®é oxy ho¸. Khi c¶ nhiÖt ®é thøc ¨n ñ vµ møc ®é oxy ho¸ qu¸ cao sÏ lµm t¨ng sù hao hôt β caroten trong thøc ¨n ñ chua. ñ chua cã chÊt l−îng tèt sù mÊt m¸t caroten th−êng d−íi 30%. Hµm l−îng caroten mµ thøc ¨n ñ chua tÝnh trong 1 kg chÊt kh« biÕn ®éng tõ 123 – 697 mg. Nh− vËy hµm l−îng caroten trung b×nh trong thøc ¨n ñ chua lµ 417 mg tÝnh trong 1 kg vËt chÊt kh«. Tuy nhiªn, nÕu qu¸ tr×nh ñ chua ®−îc tiÕn hµnh nhanh chãng trong 1 – 2 ngµy vµ theo ®óng quy tr×nh kü thuËt th× qu¸ tr×nh mÊt m¸t chÊt dinh d−ìng lµ kh«ng ®¸ng kÓ (Bïi §øc Lòng vµ céng sù, 1995)[12]. 2.4. ¶nh h−ëng cña xö lý vµ ñ chua ®Õn n©ng cao kh¶ n¨ng sö dông ngän l¸ mÝa 2.4.1. ¶nh h−ëng cña xö lý ®Õn thµnh phÇn hãa häc 2.4.1.1. ¶nh h−ëng ®Õn protein th« * ¶nh h−ëng cña sù kiÒm ho¸ b»ng urª Ngän l¸ mÝa vµ thøc ¨n th« xanh kh¸c víi ®Æc tÝnh chung lµ hµm l−îng protein thÊp. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn c¸c ý ®Þnh c¶i thiÖn ®é tiªu ho¸ thøc ¨n nhiÒu x¬ ®Æc biÖt lµ b»ng c¸c chÊt chøa ni t¬. TËn dông amoniac trong xö lý thøc ¨n phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh−: - Tæng sè nit¬ trong thøc ¨n x¬ th«. 24 - Tèc ®é nit¬ ®−îc gi¶i phãng. - Tæng n¨ng l−îng sö dông ®−îc trong d¹ cá. - TÝnh hoµ tan protein trong khÈu phÇn. NhiÒu t¸c gi¶ cho thÊy viÖc kiÒm ho¸ b»ng urª thøc ¨n nhiÒu x¬ ®· lµm t¨ng tû lÖ protein tiªu ho¸. Bïi V¨n ChÝnh vµ céng sù (1998- 1999) [3], thÝ nghiÖm x¸c ®Þnh tû lÖ tiªu ho¸ cña l¸ mÝa trªn bß lai Sind th«ng b¸o: l¸ mÝa chÕ biÕn b»ng urª ®· lµm t¨ng tû lÖ protein ë c¸c h×nh thøc chÕ biÕn nh− sau: l¸ mÝa kh«, l¸ mÝa ñ chua, l¸ mÝa chÕ biÕn urª lÇn l−ît lµ: 8,17; 7,58; 11,0% (VCK). Trong tÊt c¶ c¸c kÕt qu¶ ®· c«ng bè khi xö lý thøc ¨n th« xanh víi urª th× hµm l−îng protein ®Òu t¨ng. *¶nh h−ëng cña viÖc ñ chua: Trong qu¸ tr×nh ñ chua x¶y ra h« hÊp hiÕu khÝ lµm mÊt chÊt dinh d−ìng hydratcacbon dÔ hoµ tan vµ protein. Do ®ã khi ñ chua ng−êi ta th−êng bæ sung hîp lý dinh d−ìng cho viÖc n©ng cao n¨ng suÊt cña gia sóc nu«i b»ng ngän mÝa còng nh− c¸c s¶n phÈm kh¸c cña c©y mÝa. 2.4.1.2. ¶nh h−ëng ®Õn v¸ch tÕ bµo Qu¸ tr×nh ph©n gi¶i v¸ch tÕ bµo ®ßi hái VSV d¹ cá ph¶i b¸m vµo c¸c tiÓu phÇn thøc ¨n ®Ó cho c¸c enzym tiÕt ra cã thÓ x©m nhËp vµo bªn trong cÊu tróc x¬ cña v¸ch tÕ bµo. Tuy nhiªn, ngän l¸ mÝa lµ thøc ¨n x¬ th« cã v¸ch tÕ bµo bÞ lignin ho¸ cao víi nh÷ng cÊu tróc phøc t¹p. Xenluloza vµ hemixenluloza nÕu ë d¹ng tinh khiÕt ®Òu dÔ tiªu ho¸ nh−ng khi chóng liªn kÕt víi lignin t¹o thµnh c¸c phøc chÊt bÒn v÷ng th× rÊt khã tiªu ho¸. H¬n n÷a lignin cßn lµm hµng rµo ng¨n chÆn vÒ mÆt vËt lý phÝa ngoµi c¶n trë VSV d¹ cá vµ c¸c enzym cña chóng. Khi ®−îc xö lý b»ng urª c¸c lo¹i thøc ¨n x¬ th« sÏ t¨ng l−îng nit¬ ®¸ng kÓ ngoµi ra nã cßn lµm thay ®æi thµnh phÇn v¸ch tÕ bµo. Theo Bïi §øc Lòng vµ céng sù (1995) [12], khi r¬m ®−îc chÕ biÕn b»ng c¸c ho¸ chÊt cã tÝnh kiÒm mèi liªn kÕt este gi÷a lignin víi polysaccarit cña thµnh tÕ bµo hay víi xenluloza vµ 25 hemixenluloza bÞ thuû ph©n do ®ã lµm cho hydratcacbon trë nªn dÔ bÞ tiªu ho¸ bëi vi sinh vËt d¹ cá. Cï Xu©n DÇn – NguyÔn Xu©n Tr¹ch (1996-1998)[7]. Khi xö lý b»ng urª 2% vµ 4% hµm l−îng x¬ gi¶m tõ 46,71% xuèng 45,35 – 44,78%. §inh V¨n C¶i (2001) [1] khi ñ phô phÈm nhiÒu x¬ víi urª hoÆc bæ sung urª, mét nguån nit¬ rÎ tiÒn vµo khÈu phÇn, sÏ ®¶m b¶o sù gia t¨ng tiªu ho¸ vµ kh¶ n¨ng ¨n vµo cña gia sóc. Tiªu ho¸ x¬ còng ®−îc c¶i thiÖn râ nÐt khi bæ sung thªm mét l−îng nhá cacbohydrat dÔ lªn men nh− rØ mËt, x¸c m×, khoai lang, c¸m... Christiansen (1981) [25] th«ng b¸o NDF, ADF sÏ gi¶m khi xö lý bëi c¸c thµnh phÇn nµy bao gåm c¶ Hemixenluloza, mµ d−íi t¸c dông cña kiÒm ho¸ phÇn nµo bÞ ph©n gi¶i vµ hoµ tan. Thøc ¨n sau khi bÞ kiÒm ho¸ sÏ lµm thay ®æi cÊu tróc v¸ch tÕ bµo lµm t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn cã lîi cho vi sinh vËt d¹ cá ho¹t ®éng. 2.4.2. ¶nh h−ëng ®Õn tû lÖ tiªu ho¸ chÊt dinh d−ìng vµ kh¶ n¨ng ph©n gi¶i vËt chÊt kh« ë d¹ cá C¸c thøc ¨n x¬ th« lµ phô phÈm n«ng nghiÖp cã tû lÖ tiªu hãa thÊp lµm h¹n chÕ sù ph¸t triÓn vi sinh vËt d¹ cá. L−îng NH3 lu«n biÕn ®éng theo khÈu phÇn, 40%- 60% VCK cña tÕ bµo vi sinh vËt lµ protein. Do vËy sù tæng hîp axit amin vµ protein lµ nh÷ng ph¶n øng chÝnh cÇn ATP. ë nång ®é NH3 thÊp trong d¹ cá th× nh÷ng ph¶n øng nèi NH3 thµnh axit amin cÇn ATP. Khi nång ®é NH3 trong d¹ cá cao h¬n mét nång ®é thÝch hîp nµo ®ã th× NH3 g¾n vµo axit amin kh«ng cÇn ATP. §èi víi c¸c lo¹i thøc ¨n nhiÒu x¬ Ýt nit¬ nh− mÝa th× nång ®é NH3 tíi h¹n ph¶i cao h¬n so víi thøc ¨n giµu protein. Trong nghiªn cøu in- vitro vµ in- vivo nhiÒu t¸c gi¶ ®· kÕt luËn viÖc kiÒm ho¸ thøc ¨n x¬ th« cã xu h−íng gi¶m tû lÖ x¬ th« do ®ã lµm t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ chÊt h÷u c¬. 26 ñ chua lµm mÊt d−ìng chÊt, lµm gi¶m kh¶ n¨ng ph©n gi¶i VCK ë d¹ cá do ®ã khi ñ chua bæ sung thªm c¬ chÊt môc ®Ých nh»m, t¨ng c−êng ho¹t ®éng cña vi khuÈn lactic vµ tån tr÷ thøc ¨n. 2.4.3. ¶nh h−ëng cña khÈu phÇn ngän l¸ mÝa xö lý b»ng urª, ñ chua ®Õn sù sinh tr−ëng cña bß Bß sinh tr−ëng, ph¸t triÓn tèt phô thuéc vµo l−îng thøc ¨n thu nhËn vµ chÊt l−îng cña thøc ¨n. Ngän l¸ mÝa víi ®Æc tr−ng nghÌo protein giµu x¬, nh−ng khi ®−îc xö lý, thµnh phÇn vµ tÝnh chÊt cña thøc ¨n ®· ®−îc thay ®æi mÒm h¬n, th¬m h¬n. MÆt kh¸c khi ®−îc kiÒm ho¸ ®· ph¸ vì mèi liªn kÕt ho¸ häc gi÷a lignin víi xenluloza, hemixenlulaza lµm t¨ng protein gi¶m x¬. KÕt qu¶ lµm t¨ng l−îng thøc ¨n thu nhËn, t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ cã lîi cho qu¸ tr×nh lªn men d¹ cá. KiÒm ho¸, ñ chua ngän l¸ mÝa cßn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc b¶o qu¶n thøc ¨n khi mµ thêi vô thu ho¹ch mÝa å ¹t, cá xanh khan hiÕm. NhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu ®· kh¼ng ®Þnh lîi thÕ cña ngän l¸ mÝa khi kiÒm ho¸ hay ñ chua. Bïi V¨n ChÝnh vµ céng sù (1998- 1999) [3], ®· c«ng bè l−îng thøc ¨n thu nhËn hµng ngµy gi÷a bß ¨n l¸ mÝa kh«, l¸ mÝa 4% urª, l¸ mÝa ñ chua (0,9% rØ mËt). L−îng thøc ¨n thu nhËn thùc tÕ t¨ng t−¬ng øng lµ: 1,59; 1,76; 1,98kg chÊt kh«/100kg träng l−îng. So s¸nh gi÷a bß ¨n l¸ mÝa t−¬i vµ l¸ mÝa ñ chua, khÈu phÇn ¨n l¸ mÝa ñ chua l−îng thøc ¨n vµo thùc tÕ hµng ngµy lµ 1,8- 2,2kg chÊt kh«/100kg träng l−îng. Bß ¨n l¸ mÝa t−¬i l−îng thøc ¨n ¨n vµo cã chiÒu h−íng gi¶m dÇn xuèng 1,8- 1,2kg chÊt kh«/100kg träng l−îng. T¨ng träng cña bß ¨n l¸ mÝa ñ chua ®¹t 590g/con/ngµy, so víi cá kh« lµ 560g/con/ngµy. NhiÒu t¸c gi¶ cho thÊy viÖc bæ sung thªm urª, rØ mËt, bét s¾n... vµo thøc ¨n x¬ th« nhÊt lµ ngän mÝa tuy hµm l−îng x¬ cao nh−ng l¹i chøa mét l−îng lín hydrocacbon dÔ hoµ tan sÏ tèt h¬n r¬m khi ph¶i bæ sung mét l−îng c¬ chÊt lín h¬n. 27 3. §èi t−îng, ®Þa ®iÓm, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. §èi t−îng nghiªn cøu - Phô phÈm ngµnh mÝa ®−êng gåm: Ngän l¸ mÝa, rØ mËt. - Thøc ¨n bæ sung: Bét s¾n, bét ®Ëu t−¬ng. - ThÝ nghiÖm in- sacco trªn bß mæ lç dß. - ThÝ nghiÖm nu«i d−ìng trªn bß thÞt. 3.2. §Þa ®iÓm - Phßng ph©n tÝch thøc ¨n Khoa Ch¨n nu«i Thó y - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi - Bé m«n nghiªn cøu bß ViÖn Ch¨n nu«i Quèc gia. - Vïng nguyªn liÖu mÝa ®−êng NghÖ An, Thanh Ho¸. 3.3. Néi dung nghiªn cøu - Kh¶o s¸t nguån phô phÈm mÝa ë ViÖt Nam. - T×nh h×nh sö dông phô phÈm mÝa ®−êng t¹i NghÖ An, Thanh Ho¸. - Sù biÕn ®æi thµnh phÇn ho¸ häc cña ngän l¸ mÝa ®−îc xö lý kiÒm ho¸ b»ng urª vµ ñ chua b»ng (rØ mËt, bét s¾n). - Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña xö lý ñ chua vµ kiÒm ho¸ tíi kh¶ n¨ng ph©n gi¶i VCK ë d¹ cá bß b»ng ph−¬ng ph¸p in- sacco. - ThÝ nghiÖm nu«i d−ìng bß b»ng khÈu phÇn ngän l¸ mÝa ñ chua. 28 3.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.4.1. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra thu thËp sè liÖu Sè liÖu ®· ®−îc c«ng bè trong c¸c niªn gi¸m thèng kª xuÊt b¶n hµng n¨m cña tæng côc thèng kª nhµ n−íc. - PhiÕu ®iÒu tra n«ng hé. - C¸c b¸o c¸o cña Côc ChÕ biÕn n«ng l©m s¶n (NLS) vµ nghÒ muèi. - KÕt qu¶ ®iÒu tra tiÒm n¨ng nguån phô phÈm mÝa t¹i mét sè x· thuéc vïng nguyªn liÖu mÝa ®−êng Thanh Ho¸ – NghÖ An. 3.4.2. Nghiªn cøu phßng thÝ nghiÖm - Ph−¬ng ph¸p xö lý ngän l¸ mÝa: Ngän l¸ mÝa ®−îc b¨m nhá cã kÝch th−íc tõ 1-3 cm ®−îc trén theo c«ng thøc sau: 1, Ngän l¸ mÝa t−¬i + kh«ng bæ sung 2, Ngän l¸ mÝa t−¬i + 1% urª 3, Ngän l¸ mÝa t−¬i + 1%urª vµ 0,5% bét ®Ëu t−¬ng 4, Ngän l¸ mÝa t−¬i + 2%urª 5, Ngän l¸ mÝa t−¬i + 2% rØ mËt 6, Ngän l¸ mÝa t−¬i + 2% bét s¾n Hoµ tan urª, rØ mËt, bét ®Ëu t−¬ng, bét s¾n theo ®óng tû lÖ vµo n−íc ®em trén víi ngän l¸ mÝa, cho ®Òu sau ®ã cho vµo bocan lÌn chÆt mçi bocan 2kg mÉu. Sau ®ã dïng tói n−íc polyme cho¸n hÕt phÇn kh«ng khÝ cßn l¹i trong bocan, ®Ëy n¾p bocan kÝn môc ®Ých kh«ng cho NH3 tho¸t ra ngoµi vµ kh«ng khÝ bªn ngoµi lät vµo. B¶o qu¶n mÉu ñ ë phßng thÝ nghiÖm nhiÖt ®é phßng 22-270C. Sau thêi gian xö lý c¸c mÉu ®¹i diÖn ®−îc lÊy ra ph©n tÝch thµnh phÇn ho¸ häc vµ thö møc 29 tiªu ho¸ d¹ cá. C¸c chØ tiªu theo dâi: - Mµu s¾c, mïi, l−îng mèc xuÊt hiÖn. - C¸c chØ tiªu ph©n tÝch ho¸ häc gåm: VCK, pH, protein, NDF, ADF, ADL. + VCK: §−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p cña AOAC (1997). + Protein: §−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p Kjeldahl. C«ng ph¸ mÉu ph©n tÝch trong axÝt sulfuric ®Ëm ®Æc, c¸c chÊt h÷u c¬ bÞ ph¸ huû cßn nit¬ h÷u c¬ chuyÓn thµnh amoniac. Trung hoµ hçn hîp víi NaOH ch−ng cÊt thu håi amoniac chuÈn ®é amoniac. TÝnh hµm l−îng protein th« b»ng c¸ch nh©n phÇn tr¨m nit¬ víi thõa sè 6,25. + NDF, ADF vµ ADL ®−îc x¸c ®Þnh theo ph−¬ng ph¸p cña AOAC (1970). Hemixenluloza ®−îc tÝnh theo c¸ch lÊy gi¸ trÞ NDF trõ ®i gi¸ trÞ cña ADF, xenluloza b»ng ADF trõ ®i ADL. 3.4.3. Ph−¬ng ph¸p thö møc tiªu ho¸ ë d¹ cá - Ph−¬ng ph¸p nµy chóng t«i thùc hiÖn trªn 3 bß mæ lç dß t¹i ViÖn Ch¨n nu«i. Chi tiÕt cña ph−¬ng ph¸p ®−îc tr×nh bµy trong phô lôc 2. - Xö lý kÕt qu¶ in –sacco. Toµn bé sè liÖu th« thu thËp ®−îc ®−îc xö lý phÇn mÒm m¸y tÝnh chuyªn dông NEWAY. Tû lÖ ph©n gi¶i VCK ë d¹ cá víi møc thêi gian kh¸c nhau dùa trªn ph−¬ng tr×nh mò cña Orkov vµ Mc Donal (1979) . P = a + b (1-e-ct) . Trong ®ã: P lµ tû lÖ VCK mÊt ®i t¹i thêi ®iÓm t. A: lµ hÖ sè t¹i thêi ®iÓm O . 30 b: lµ tû lÖ VCK mÊt ®i t¹i thêi ®iÓm t (thµnh phÇn kh«ng hoµ tan nh−ng dÔ bÞ ph©n gi¶i) . c: lµ tèc ®é ph©n gi¶i cña VCK . t: lµ thêi gian ñ mÉu trong d¹ cá. §Æc ®iÓm ph©n gi¶i ë d¹ cá cña mÉu ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c chØ tiªu sau: A : Tû lÖ hoµ tan vµ röa tr«i ban ®Çu (0%). B : Thµnh phÇn kh«ng hoµ tan nh−ng sÏ bÞ ph©n gi¶i B = (a + b) – A. A+B : Kh¶ n¨ng ph©n gi¶i tèi ®a cña d¹ cá. 100 – (A + B): thµnh phÇn kh«ng bÞ hoµ tan vµ kh«ng bÞ ph©n gi¶i ë trong d¹ cá. 3.4.4. ThÝ nghiÖm NLM ñ chua ch¨n nu«i bß thÞt Chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña khÈu phÇn ¨n NLM bæ sung 3,5% BS (d¹ng t−¬i) + 0,5% NaCL (d¹ng t−¬i) ®Ó thÝ nghiÖm nu«i bß thÞt. ThÝ nghiÖm ®−îc ph©n l« so s¸nh. S¬ ®å bè trÝ thÝ nghiÖm ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 3.1. B¶ng 3.1: S¬ ®å bè trÝ thÝ nghiÖm ChØ tiªu L« thÝ nghiÖm (n = 9) L« ®èi chøng (n = 9) Khèi l−îng bß lóc b¾t ®Çu thÝ nghiÖm 114,52 ± 4,59 115,69 ± 4,82 KhÈu phÇn ¨n - C¸m g¹o (kg/ con/ ngµy) - Cá tù nhiªn (kg/ con/ ngµy) - NLM ñ chua 3,5%BS (kg/ con/ ngµy) - NLM t−¬i (kg/ con/ ngµy) 0,5 3,0 ¡n tù do 0 0,5 3,0 0 ¡n tù do 31 Hai nhãm bß thÝ nghiÖm ®−îc bè trÝ ®ång ®Òu vÒ løa tuæi, tû lÖ ®ùc c¸i vµ khèi l−îng ®Çu kú. Khèi l−îng ®Çu kú cña hai nhãm nhãm ®èi chøng lµ 115,69 ± 4,82kg; l« thÝ nghiÖm lµ 114,52 ± 4,95. Khèi l−îng trung b×nh ®Çu kú ë 2 l« lµ 115,1 ± 4,71kg kh«ng cã sù sai kh¸c (p>0,05). 3.5. Ph−¬ng ph¸p xö lý thèng kª C¸c sè liÖu thu ®−îc xö lý b»ng phÇn mÒm MINITAB. ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè thÝ nghiÖm ®Õn thµnh phÇn ho¸ häc, thu nhËn thøc ¨n vµ t¨ng tr−ëng ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua ph©n tÝch ph−¬ng sai (ANOVA). So s¸nh cÆp ®«i theo ph−¬ng ph¸p Turkey. 32 4. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn 4.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt mÝa ®−êng vµ sö dông phô phÈm mÝa ®−êng ë ViÖt Nam 4.1.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt mÝa ®−êng ë n−íc ta C©y mÝa lµ nguyªn liÖu cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®−êng ¨n trªn thÕ giíi vµ lµ nguån nguyªn liÖu duy nhÊt cña n−íc ta. C©y mÝa ®−îc trång ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi trong vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi tõ 350 vÜ b¾c ®Õn 350 vÜ nam chiÕm kho¶ng 60% s¶n l−îng ®−êng chÕ biÕn hµng n¨m cña thÕ giíi. ViÖt Nam n»m trong vïng ®Þa lý tõ 80 ®Õn 230 vÜ b¾c, tæng tÝch «n tõ 8.500-10.0000C, nhiÖt ®é trung b×nh tõ 21-270C, l−îng m−a trung b×nh 1.700 ®Õn 2.000 mm/n¨m. §©y lµ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y mÝa ë n−íc ta. ë n−íc ta cã 3 vïng mÝa lín lµ: MiÒn B¾c vµ Khu Bèn cò, Duyªn H¶i miÒn Trung vµ T©y Nguyªn, §«ng Nam bé vµ §ång b»ng S«ng Cöu Long. B¶ng 4.1 cho thÊy nhiÖt ®é, l−îng m−a trung b×nh, sè giê n¾ng... ë hÇu hÕt c¸c vïng miÒn n−íc ta ®¶m b¶o tèt cho sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y mÝa. C©y mÝa cã thÓ trång trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau nh− ®Êt thÊp chua phÌn, ®Êt cao, ®Êt ®åi gß... Tuy nhiªn, ®Êt thÝch hîp cho trång mÝa lµ ®Êt t¬i xèp, s©u, ®é ph× nhiªu cao, gi÷ Èm tèt vµ dÔ tho¸t n−íc, ®é pH thÝch hîp tõ 5,5 – 7,5. Kh¶ n¨ng trång mÝa c¶ n−íc cã tíi 7.000 ha. Cïng víi viÖc æn ®Þnh diÖn tÝch ®Êt trång mÝa mét sè gièng míi cho n¨ng suÊt, chÊt l−îng cao vµ kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt ®−a vµo thay thÕ nh÷ng gièng mÝa ®· tho¸i ho¸. Cïng víi nh÷ng gièng mÝa nhËp tõ Ên §é, Trung Quèc, Th¸i Lan. C¸c gièng mÝa Ro18, R570, R579, K84- 2000 còng ®−îc s¶n xuÊt ®¹i trµ c¸c gièng mÝa nµy trªn diÖn tÝch th©m canh cho n¨ng suÊt 60- 70 tÊn/ ha. §Æc biÖt gièng K84- 2000 th©m canh tèt ®¹t n¨ng suÊt tõ 120- 140 tÊn/ ha. 33 B¶ng 4.1: §Æc ®iÓm khÝ hËu vµ vÞ trÝ ®Þa lý cña mét sè vïng mÝa Vïng NhiÖt ®é trung b×nh (0C) L−îng m−a trung b×nh (mm) Sè giê n¾ng trong n¨m VÜ ®é (b¾c) Kinh ®é (®«ng) Hµ Néi (§ång b»ng b¾c bé) 23,4 1680 1640 21001’ 1105048 Thanh Ho¸ (MÝa ®åi) 23,6 1746 1658 19048’ 105046 Quy Nh¬n (MiÒn trung) 26,6 1647 1952 13046’ 109013 Phan ThiÕt (Nam trung bé) 26,6 1203 2338 10056’ 108006’ TP Hå ChÝ Minh (§«ng nam bé) 27,0 1979 2006 10049’ 106040’ CÇn Th¬ (T©y nam bé) 27,0 1560 - 10002’ 105047 *Nguån: Phan Ngäc Toµn, Phan TÊt §¾c 1978. DÉn theo NguyÔn Huy ¦íc 1999 [20]. Qua viÖc ®iÒu tra s¶n l−îng, t×nh h×nh trång mÝa ë ViÖt Nam n¨m 2003- 2004, kÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 4.2. B¶ng 4.2: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng mÝa c©y cña c¶ n−íc N¨m ChØ tiªu 1995 1999 2000 2001 2002 2003 DiÖn tÝch (100ha) 224,8 344,2 362,3 290,7 317,4 305,0 N¨ng suÊt (t¹/ha) 476,5 516,0 497,7 504,3 530,0 475,0 S¶n l−îng (1000 tÊn) 10711,1 17760,3 15044,3 14656,1 16823,5 14500,0 (Niªn gi¸m thèng kª 2003)[19]. 34 B¶ng 4.2 cho thÊy diÖn tÝch mÝa c¶ n−íc lµ 305.000 ha, n¨ng suÊt trung b×nh 47,5 tÊn mÝa c©y/ha, s¶n l−îng mÝa c©y ®¹t 14,5 triÖu tÊn. N¨m 2003 diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng mÝa Ðp gi¶m tuy nhiªn s¶n l−îng ®−êng vÉn ®¹t kÕ ho¹ch do c¸c nhµ m¸y ®· lµm tèt c«ng t¸c thu mua, t¨ng hiÖu suÊt thu håi. KÕt qu¶ ®iÒu tra s¶n l−îng mÝa cña c¸c nhµ m¸y trong c¶ n−íc ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 4.3. KÕt qu¶ cho thÊy hiÖn nay c¶ n−íc cã 42 nhµ m¸y ®−êng ®ang ho¹t ®éng, tæng c«ng suÊt theo thiÕt kÕ Ðp c¶ vô lµ 12,35 triÖu tÊn. Vô mÝa n¨m 2003- 2004 c¶ n−íc Ðp ®−îc 10,6 triÖu tÊn mÝa b×nh qu©n ®¹t 85,7% c«ng suÊt thiÕt kÕ gi¶m 3,7% so víi vô mÝa 2002- 2003. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do gi¸ mÝa, gi¸ ®−êng, vô 2003 xuèng thÊp cïng víi thêi tiÕt kh« h¹n kÐo dµi khiÕn cho diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng mÝa ®Òu gi¶m. Tuy nhiªn qua kÕt qu¶ ®iÒu tra còng cho thÊy mét sè nhµ m¸y vÉn ho¹t ®éng hiÖu qu¶ v−ît c«ng suÊt thiÕt kÕ nh−: Nhµ m¸y mÝa ®−êng Phan Rang, Nagarjuna, Bourn Gia Lai, 333 §¾c L¾c vÉn ®¹t tõ 133 ®Õn 152% c«ng suÊt thiÕt kÕ. B¶ng 4.3: S¶n l−îng mÝa cña c¸c nhµ m¸y ®−êng vô 2003- 2004 TT Công ty/ Nhà máy Công suất thiết kế (TMN) C.suất ép cả vụ theo thiết kế (1000 tấn) Sản lượng mía vụ 2003-2004 (1000 tấn) CẢ NƯỚC 82.350 12.352,5 10.610.519 Miền Bắc 26.850 4.027,5 3.746.577 1 Tuyên Quang 700 105,0 90.000 2 Sơn Dương 1.000 150,0 168.170 3 Cao Bằng 700 105,0 95.000 4 Sơn La 1.000 150,0 137.500 5 Hòa Bình 700 105,0 123.000 6 Lam Sơn 6.000 900,0 920.000 7 Đài Loan - T. Hóa 6.000 900,0 573.000 8 Nông Cống 1.500 225,0 230.000 9 Nghệ An Tate & Lyle 6.000 900,0 1.050.000 10 Sông Lam 500 75,0 63.271 11 Sông Con 1.250 187,5 200.000 12 Quảng Bình 1.500 225,0 96.636 35 Miền Trung - TN 24.350 3.652,5 2.712.781 13 Quảng Nam 1.000 150,0 20.000 14 Quảng Ngãi 2.500 375,0 300.000 15 Nam Quảng Ngãi 1.500 225,0 160.000 16 Bình Định 1.500 225,0 230.000 17 Tuy Hòa 1.250 187,5 152.000 18 KCP Phú Yên 2.500 375,0 300.000 19 Ninh Hòa 1.250 187,5 140.000 20 Cam Ranh 6.000 900,0 445.000 21 An Khê 2.000 300,0 234.000 22 Bourbon Gia Lai 1.000 150,0 200.000 23 Kontum 1.000 150,0 153.000 24 Đắc Nông 1.000 150,0 125.027 25 333 Đắc lắc 500 75,0 100.000 26 Phan Rang 350 52,5 80.000 27 Bình Thuận 1.000 150,0 73.754 Miền Nam 31.150 4.672,5 4.151.161 28 Trị An 1.000 150,0 53.544 29 La Ngà 2.000 300,0 298.872 30 Bình Dương 2.000 300,0 203.000 31 Nước Trong 900 135,0 129.000 32 Thô Tây Ninh 2.500 375,0 321.694 33 Bourbon Tây Ninh 8.000 1.200,0 735.160 34 Hiệp Hòa 2.000 300,0 297.210 35 Nagarjuna 3.500 525,0 800.000 36 Bến Tre 1.500 225,0 200.000 37 Trà Vinh 1.500 225,0 235.000 38 Phụng Hiệp 1.250 187,5 240.000 39 Vị Thanh 1.500 225,0 243.000 40 Sóc Trăng 1.500 225,0 195.000 41 Kiên Giang 1.000 150,0 115.681 42 Thới Bình 1.000 150,0 84.000 (Nguån: Côc ChÕ biÕn NLS vµ nghÒ muèi, 28/5/2000) [5] KÕ ho¹ch s¶n xuÊt niªn vô 2004- 2005. DiÖn tÝch mÝa c¶ n−íc lµ 300.000 ha, s¶n l−îng mÝa Ðp c«ng nghiÖp 11,5 triÖu tÊn mÝa c©y/n¨m. §iÒu nµy nãi lªn 36 diÖn tÝch, s¶n l−îng mÝa Ðp sÏ æn ®Þnh trong nh÷ng niªn vô tíi. Môc tiªu chÝnh lµ ®−a nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao tËn dông ®a d¹ng ho¸ c¸c nguån phô phÈm. 4.1.2. T×nh h×nh sö dông phô phÈm mÝa ®−êng 4.1.2.1. KÕt qu¶ ®iÒu tra −íc tÝnh s¶n l−îng phô phÈm mÝa ®−êng Dùa trªn mét sè tµi liÖu c©y mÝa khi thu ho¹ch c«ng bè vÒ tû lÖ phÇn ngän, l¸ mÝa, b· mÝa, rØ mËt. Chóng t«i −íc tÝnh lùîng ngän l¸, b· mÝa vµ rØ mËt cña vô mÝa 2003- 2004. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 4.4. B¶ng 4.4: S¶n l−îng phô phÈm −íc tÝnh theo c¸c nhµ m¸y vô mÝa 2003 – 2004 C«ng ty/ nhµ m¸y S¶n l−îng mÝa vô 2003-2004 (1000 tÊn) L−îng ngän l¸ * (1000 tÊn) L−îng b· mÝa ** (1000 tÊn) L−îng rØ mËt *** (1000 tÊn) CẢ NƯỚC 14510519 1741262 3300155 384918 Miền Bắc 3746577 449589 1123973 131130 Tuyên Quang 90000 10800 27000 3150 Sơn Dương 168170 20180 50451 5885 Cao Bằng 95000 11400 28500 3325 Sơn La 137500 16500 41250 4812.5 Hòa Bình 123000 14760 36900 4305 Lam Sơn 920000 110400 276000 32200 Đài Loan - T. Hóa 573000 68760 171900 20055 Nông Cống 230000 27600 69000 8050 Nghệ An Tate & Lyle 1050000 126000 315000 36750 Sông Lam 63271 7592 18981 2214 Sông Con 200000 24000 60000 7000 Quảng Bình 96636 11596 28990 3382 37 Miền Trung - TN 2712781 325533 813834 94947 Quảng Nam 20000 2400 6000 700 Quảng Ngãi 300000 36000 90000 10500 Nam Quảng Ngãi 160000 19200 48000 5600 Bình Định 230000 27600 69000 8050 Tuy Hòa 152000 18240 45600 5320 KCP Phú Yên 300000 36000 90000 10500 Ninh Hòa 140000 16800 42000 4900 Cam Ranh 445000 53400 133500 15575 An Khê 234000 28080 70200 8190 Bourbon Gia Lai 200000 24000 60000 7000 Kontum 153000 18360 45900 5355 Đắc Nông 125027 15003 37508 4375 333 Đắc lắc 100000 12000 30000 3500 Phan Rang 80000 9600 24000 2800 Bình Thuận 72754 8730 21826 2546 Miền Nam 4151161 498139 1245348 145290 Trị An 53544 6425 16063 1874 La Ngà 298872 35864 89661 10460 Bình Dương 203000 24360 60900 7105 Nước Trong 129000 15480 38700 4515 Thô Tây Ninh 321694 38603 96508 11259 Bourbon Tây Ninh 735160 88219 220548 25730 Hiệp Hòa 297210 35665 89163 10402 Nagarjuna 800000 96000 240000 28000 Bến Tre 200000 24000 60000 7000 Trà Vinh 235000 28200 70500 8225 Phụng Hiệp 240000 28800 72000 8400 Vị Thanh 243000 29160 72900 8505 Sóc Trăng 195000 23400 58500 6825 Kiên Giang 115681 13881 34704 4048 Thới Bình 84000 10080 25200 2940 Ðp thñ c«ng 3900000 468000 117000 136500 Ghi chó: C«ng thøc −íc tÝnh theo (NguyÔn Xu©n Tr¹ch, 2003 [18]) *Tæng ngän vµ l¸ −íc tÝnh b»ng 12% tæng sinh khèi c©y mÝa ** L−îng b· mÝa −íc tÝnh b»ng 30% s¶n l−îng mÝa Ðp *** L−îng rØ mËt −íc tÝnh b»ng 3,5% s¶n l−îng mÝa Ðp 38 Tæng s¶n l−îng mÝa Ðp c¶ vô n¨m (2003- 2004) lµ: 14,5 triÖu tÊn mÝa c©y Trong ®ã: Ðp c«ng nghiÖp: 10,6 triÖu tÊn Ðp thñ c«ng: 3,9 triÖu tÊn NÕu tÝnh hµm l−îng trung b×nh vËt chÊt kh« cña ngän l¸ mÝa kho¶ng 29%, hµm l−îng protein kho¶ng 5% th× hµng n¨m chóng ta ®Ó thÊt tho¸t mét l−îng chÊt dinh d−ìng rÊt lín. Nh−ng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ viÖc dù tr÷ thøc ¨n gÆp nhiÒu khã kh¨n, hµm l−îng x¬ th« cao, tû lÖ tiªu ho¸ thÊp. ViÖc xö lý b»ng biÖn ph¸p thÝch hîp n©ng cao tû lÖ tiªu ho¸ vµ gi¸ trÞ dinh d−ìng kÐo dµi thêi gian b¶o qu¶n ®¸p øng nhu cÇu thøc ¨n x¬ th« vµo mïa ®«ng lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®ã còng lµ môc tiªu ®Ò tµi thùc hiÖn. §Ó nh×n râ h¬n vÊn ®Ò sö dông phô phÈm mÝa ®−êng t¹i c¸c n«ng hé chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra thùc tÕ t¹i mét sè x· thuéc huyÖn Quú Hîp, NghÖ An vµ x· Qu¶ng Phó – Thä Xu©n – Thanh Ho¸. - KÕt qu¶ ®iÒu tra n¨ng suÊt −íc tÝnh phô phÈm mÝa ®−êng t¹i mét sè x· Quú Hîp ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 4.5. B¶ng 4.5: KÕt qu¶ ®iÒu tra n¨ng suÊt −íc tÝnh phô phÈm mÝa ®−êng t¹i mét sè x· huyÖn Quú Hîp X· DiÖn tÝch (sµo) N¨ng suÊt (tÊn/sµo) S¶n l−îng (tÊn) Ngän l¸* (tÊn) RØ mËt** (tÊn) Minh Hîp 1117 4 4468 536 156 NghÜa Xu©n 488 4 1955 234 68 §ång Hîp 403 4 1612 193 56 Tam Hîp 409 4 1636 196 57 Tæng céng 2.417 - 9671 1160 338 Ghi chó: C«ng thøc −íc tÝnh theo (NguyÔn Xu©n Tr¹ch, 2003 [18]) *NLM −íc tÝnh b»ng 12% s¶n l−îng mÝa c©y ** RØ mËt: 3,5% s¶n l−îng mÝa c©y 39 Toµn huyÖn hiÖn cã 7532ha trång mÝa. H»ng n¨m sau khi thu ho¹ch l−îng NLM trªn 300.000 tÊn. Tæng ®µn bß n¨m 2003 lµ 8624 con. B×nh qu©n trong sè n«ng hé ®iÒu tra mçi hé cã 15,7 sµo. - KÕt qu¶ ®iÒu tra −íc tÝnh nguån phô phÈm mÝa t¹i x· Qu¶ng Phó. KÕt qu¶ cho thÊy khèi l−îng phô phÈm NLM qua c¸c n¨m nh− sau: N¨m 1999; n¨m 2001 vµ t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra th¸ng 5/2004 lÇn l−ît lµ 4338 tÊn; 5168 tÊn vµ 4800 tÊn (b×nh qu©n/hé thêi ®iÓm ®iÒu tra th¸ng 5/2004 lµ 4,33 tÊn/hé). NÕu sö dông tèt nguån thøc ¨n s½n cã nµy sÏ ®¸p øng ®−îc mét phÇn nhu cÇu thøc ¨n, nhÊt lµ khi thu ho¹ch mÝa nguån thøc ¨n xanh kh¸c khan hiÕm. 4.1.2.2. T×nh h×nh sö dông phô phÈm mÝa ®−êng Nguån phô phÈm tõ c©y mÝa lµ ngän l¸ mÝa, rØ mËt lµ rÊt lín tuy nhiªn do trong ngän l¸ mÝa hµm l−îng x¬ cao, protein thÊp, gia sóc kh«ng thÝch ¨n. Nguån thøc ¨n lóc thu ho¹ch th× å ¹t, c¸c h×nh thøc chÕ biÕn dù tr÷ hÇu nh− ch−a ®−îc ¸p dông dÉn ®Õn tû lÖ sö dông cho gia sóc lµ thÊp. - KÕt qu¶ ®iÒu tra 160 hé gia ®×nh t¹i khu vùc Quú Hîp – NghÖ An, cho thÊy trong s¶n phÈm phô ngµnh mÝa ®−êng c¸c n«ng hé chØ sö dông ngän l¸ t−¬i lµm thøc ¨n xanh t¹i chç vµ ch−a hÒ cã mét h×nh thøc chÕ biÕn nµo. Do ®ã møc ®é sö dông t−¬i chØ kho¶ng 20% so víi sè l−îng ngän l¸ bá kh« ngoµi ruéng ®èt lÊy tro. - KÕt qu¶ ®iÒu tra t¹i x· Qu¶ng Phó: tr−íc n¨m 2002 ch−a cã hé nµo biÕt vÒ kü thuËt ñ chua NLM còng nh− c¸c h×nh thøc chÕ biÕn kh¸c. §Õn n¨m 2002 x· ®−îc Tr¹m khuyÕn n«ng HuyÖn Thä Xu©n chän lµm thÝ ®iÓm ¸p dông ph−¬ng ph¸p xö lý tËn dông NLM ñ chua ch¨n nu«i bß thÞt. Mét sè hé n«ng d©n ®−îc tham gia tËp huÊn vµ lµm thö. §iÒu ®¸ng quan t©m lµ sè hé ¸p dông ñ chua thµnh c«ng lµ thÊp. N¨m 2002 chØ cã 3/25 hé thµnh c«ng; t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra (th¸ng 5/2004) tuy sè hé ¸p dông ph−¬ng ph¸p ñ chua t¨ng lªn nh−ng tû lÖ thµnh c«ng vÉn thÊp (8/34 hé). Theo chóng t«i viÖc ¸p dông kü thuËt ñ chua thµnh c«ng víi tû lÖ thÊp lµ do n«ng hé míi tËp lµm, thiÕu kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc khoa häc kü thuËt. 40 Tuy nhiªn, do mÝa th−êng thu ho¹ch theo lèi quÊn chiÕu ®Ó thuËn lîi cho viÖc vËn chuyÓn vµ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña c¸c nhµ m¸y ®−êng, nªn chØ mét phÇn nhá NLM ®−îc sö dông cho gia sóc trong mét thêi gian ng¾n, cßn phÇn lín ®−îc bá l¹i ruéng sau ®ã ®èt lµm ph©n g©y « nhiÔm m«i tr−êng NÕu chóng ta biÕt tËn dông nguån thøc ¨n nµy th× sÏ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò thiÕu thøc ¨n kh« cho tr©u bß nhÊt lµ khi thu ho¹ch mÝa vµo vô ®«ng nguån thøc ¨n th« xanh kh¸c thiÕu. Nh−ng vÊn ®Ò chÝnh ë ®©y lµ vµo mïa thu ho¹ch mÝa nguån nh©n c«ng nhµn rçi Ýt, t− t−ëng n«ng d©n ®i chÆt mÝa thuª kiÕm tiÒn ngay. L¸ mÝa, b· mÝa hµm l−îng x¬ cao tr©u bß ¨n ®−îc Ýt, l¸ mÝa th« r¸p tr©u bß chØ sö dông phÇn l¸ non, ngän vµ mÝa m¨ng chåi. ViÖc b¶o qu¶n dù tr÷ ngän l¸ vµ b· mÝa t−¬ng ®èi khã do kh¶ n¨ng hót Èm cao vµ s©u bÖnh trªn c©y mÝa nh− bä h¶, rÖp lµm cho qu¸ tr×nh b¶o qu¶n dù tr÷ dÔ bÞ mèc. Do ®ã cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp n©ng cao tû lÖ tiªu ho¸ gi¸ trÞ dinh d−ìng kÐo dµi thêi gian sö dông míi cã thÓ tËn dông ®−îc nguån phô phÈm nµy lµm thøc ¨n cho gia sóc nhai l¹i. 4.1.2.3. T×nh h×nh ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß thÞt ë x∙ Qu¶ng Phó Thanh Ho¸ lµ mét trong nh÷ng ®Þa ph−¬ng n»m trong ch−¬ng tr×nh Sind ho¸ ®µn bß cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n. Do ®ã trªn ®Þa bµn x· Qu¶ng Phó mét sè n¨m gÇn ®©y c¬ cÊu gièng bß cã nhiÒu thay ®æi. Gièng nu«i phæ biÕn chiÕm tû lÖ cao lµ bß ®Þa ph−¬ng (Bß Vµng Thanh Ho¸). Tuy nhiªn, tõ n¨m 1999 ®Õn nay, do viÖc sö dông kü thuËt truyÒn tinh nh©n t¹o cho bß ®Þa ph−¬ng lµm cho tû lÖ c¸c gièng bß lai, ®Æc biÖt lµ bß lai Sind ngµy cµng t¨ng lªn. N¨m 1999, bß Vµng chiÕm tû lÖ 90,8% tæng ®µn, bß lai Sind chØ chiÕm 8,4% tæng ®µn, ®Õn n¨m 2001 tû lÖ bß Vµng gi¶m xuèng cßn 82,6% tæng ®µn, bß lai Sind t¨ng lªn 16,92% tæng ®µn. §Õn n¨m 2003, gièng ®Þa ph−¬ng chiÕm 80,36% tæng ®µn, bß lai Sind tiÕp tôc ®−îc t¨ng lªn 19,56% tæng ®µn. T¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra n¨m th¸ng 5/2004, tû lÖ bß lai Sind ®· t¨ng lªn 19,94% tæng ®µn. 41 Sè l−îng ®µn bß lai t¨ng lªn vµ chiÕm tû lÖ ngµy cµng lín, nh− vËy ®ßi hái ng−êi ch¨n nu«i ph¶i cã kÕ ho¹ch cung cÊp nguån thøc ¨n chÊt l−îng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu sinh tr−ëng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ch¨n nu«i. KÕt qu¶._.