Nâng cao hiệu quả hoạt động các doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Trong ®­êng lèi ®æi míi toµn diÖn vµ ®ång bé cña §¶ng ta th× ®æi míi vÒ kinh tÕ ®­îc xem lµ nhiÖm vô träng t©m vµ ®æi míi hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ kh©u ®ét ph¸t. Cho ®Õn nay, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· tr¶i qua nhiÒu ®ît ®æi míi, s¾p xÕp l¹i vµ phÇn lín ®ang dÇn dÇn thÝch øng víi c¬ chÕ míi, ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng, gãp phÇn vµo viÖc æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc doanh nghiÖp Nhµ n­íc còng bé lé kh«ng Ýt nh÷ng h¹n chÕ vµ yÕu kÐm ®ßi hái ph¶i tiÕp tôcc ®æi míi, s¾p xÕp l¹i ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong t×nh h×nh míi. H¬n n÷a, khi bµn ®Õn vÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña mét quèc gia, ®iÒu nµy hµm ý ChÝnh phñ ph¶i ®æi míi ba trô cét trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ. Thø nhÊt lµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i, ®ã lµ vÊn ®Ò kh«ng thÓ kh­íc tõ khi ¸p dông nh÷ng luËt ch¬i chung; Thø hai lµ c«ng viÖc ®iÒu hµnh c¸c vÊn ®Ò vÜ m« vµ ®Æc biÖt lµ ®æi míi hÖ thèng doanh nghiÖp, trùc tiÕp nhÊt lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc - bé phËn trùc tiÕp tham gia vµo héi nhËp, ViÖt Nam còng ®ang trong bèi c¶nh nh­ vËy. Lµ thµnh viªn cña AFTA, n¨m 2006, ph¶i thùc hiÖn thuÕ suÊt nhËp khÈu lµ 0-5% vµ sÏ ph¶i gì bá hoµn toµn vµo n¨m 2015. Vµ víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn cña APEC, ViÖt Nam còng ph¶i tù do ho¸ ngo¹i th­¬ng hoµn toµn. H¬n n÷a, HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt - Mü còng ®· cã hiÖu lùc tõ th¸ng 12/2001, hay xa h¬n lµ gia nhËp vµo WTO. Mäi viÖc ®· cËn kÒ, ViÖt Nam ®· lµm ®­îc nh÷ng g× vµ ph¶i lµm g× ®Ó s½n sµng cho cuéc ch¬i chung ®Çy th¸ch thøc nµy? Trong ph¹m vi kho¸ luËn cña m×nh, trªn c¬ së xem xÐt hiÖn tr¹ng vµ t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc cña n­íc ta, víi kiÕn thøc cã phÇn h¹n chÕ cña m×nh em muèn ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p víi hy väng sÏ ®ãng gãp phÇn nµo cho viÖc ®Èy m¹nh h¬n n÷a tiÕn tr×nh ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Kho¸ luËn cña em gåm ba ch­¬ng nh­ sau: Ch­¬ng I: Vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta nh÷ng n¨m qua vµ nh÷ng ®æi míi b­íc ®Çu. Ch­¬ng III: Nh÷ng gi¶i ph¸p tiÕp tôc ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n Th¹c sü Bïi ThÞ Lý vµ c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ Ngo¹i th­¬ng ®· gióp em hoµn thµnh kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2002 Ch­¬ng i Vai trß cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa I. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc (DNNN) 1. Kh¸i niÖm vÒ DNNN. Nãi ®Õn doanh nghiÖp chóng ta cã thÓ cã mét kh¸i niÖm chung nhÊt: doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh tÕ ®­îc thµnh lËp ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng s¶n xuÊt, chÕ biÕn chÕ t¹o s¶n phÈm hoÆc mua b¸n hµng ho¸ lµm dÞch vô cung øng nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña thÞ tr­êng, x· héi. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng h÷u Ých ®ã, doanh nghiÖp cã thÓ ®¹t ®­îc nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau trong ®ã cã môc ®Ých c¨n b¶n lµ kiÕm lêi (thu lîi nhuËn hoÆc l·i). Tuú thuéc vµo tiªu thøc ph©n lo¹i vµ môc ®Ých nghiªn cøu cô thÓ, chóng ta cã thÓ ph©n tæ doanh nghiÖp thµnh nhiÒu lo¹i, nhãm kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, ph©n tæ doanh nghiÖp theo c¸c tiªu thøc: h×nh thøc së h÷u vèn, quy m«, ®Þa vÞ ph¸p lý, ngµnh nghÒ kinh doanh, môc ®Ých ho¹t ®éng, ®¬n vÞ chñ qu¶n, ®Þa bµn ho¹t ®éng... 1.1. Kh¸i niÖm vÒ DNNN trªn thÕ giíi. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ mét "bé phËn" cña doanh nghiÖp nãi chung ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. Nh­ng tiªu thøc cô thÓ ®Ó ph©n lo¹i vµ nhËn biÕt vÒ DNNN ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi cßn rÊt kh¸c nhau. Mçi quèc gia trong kh¸i niÖm vÒ DNNN cã thÓ nhÊn m¹nh tiªu chÝ nµy hoÆc tiªu chÝ kh¸c. Tuy nhiªn, chóng ta cã thÓ t×m thÊy nh÷ng tiªu chÝ tiªu biÓu trong c¸c ®Þnh nghÜa vÒ DNNN do c¸c tæ chøc, c¬ quan thuéc Liªn hiÖp quèc, Ng©n hµng ThÕ giíi, Quü tiÒn tÖ Quèc tÕ ®­a ra. Cã thÓ nªu ra 3 quan niÖm tiªu biÓu vÒ DNNN, ®ã lµ: 1. ChÝnh phñ lµ cæ ®«ng chÝnh trong doanh nghiÖp hoÆc nÕu kh«ng th× ChÝnh phñ cã thÓ thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t nh÷ng chÝnh s¸ch chung mµ doanh nghiÖp theo ®uæi vµ bæ nhiÖm hoÆc c¸ch chøc ban qu¶n lý doanh nghiÖp. 2. Doanh nghiÖp cã nhiÖm vô s¶n xuÊt hµng ho¸ hoÆc dÞch vô b¸n cho c«ng chóng, hoÆc cho c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, DNNN kh¸c. 3. Doanh nghiÖp ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ thu chi trong ho¹t ®éng vÒ s¶n xuÊt kinh doanh. NÕu mét doanh nghiÖp thiÕu ®iÒu kiÖn thø nhÊt th× ®ã sÏ lµ doanh nghiÖp t­ nh©n. ThiÕu ®iÒu kiÖn thø hai hoÆc thø 3 th× còng kh«ng thÓ ®­îc xem lµ DNNN mµ chØ ®­îc xem nh­ mét tæ chøc c«ng céng, tæ chøc sù nghiÖp cña ChÝnh phñ. Theo Wayne Nafziger - t¸c gi¶ cuèn Kinh tÕ häc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, th× "mét xÝ nghiÖp Nhµ n­íc lµ mét xÝ nghiÖp mµ ChÝnh phñ ngoµi tiªu thøc lµ chñ së h÷u chÝnh vÒ vèn (nh­ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i chiÕm ®a sè vèn), cßn cã quyÒn cö hoÆc b·i chøc ng­êi l·nh ®¹o cao nhÊt cña xÝ nghiÖp (chñ tÞch hoÆc Tæng gi¸m ®èc ®iªï hµnh) th× xÝ nghiÖp cã nhiÖm vô s¶n xuÊt hoÆc b¸n c¸c hµng ho¸ dÞch vô c«ng céng cho c«ng chóng, hoÆc cho c¸c xÝ nghiÖp kh¸c vµ ë ®ã nguån thu cã liªn quan tíi chi phÝ". Theo V.V. Ramanadham, DNNN lµ mét tæ chøc trong ®ã kÕt hîp nh÷ng yÕu tè "c«ng Ých" vµ nh÷ng yÕu tè "doanh nghiÖp" Nh÷ng yÕu tè "c«ng Ých " lµ: 1. Nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ kinh doanh vµ ho¹t ®éng chÝnh do c¸c tæ chøc Nhµ n­íc ®¶m nhËn. Tiªu chÝ quan träng trong c¸c quyÕt ®Þnh kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ tµi chÝnh. 2. Lîi nhuËn lµ cña c«ng chø kh«ng phô thuéc mét nhãm t­ nh©n nµo. 3. Doanh nghiÖp chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc x· héi. §iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa ®¬n gi¶n chØ lµ c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc quyÕt ®Þnh cña hä mµ doanh nghiÖp nãi chung ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc x· héi. Nh÷ng yÕu tè "doanh nghiÖp" lµ: 4. Doanh nghiÖp cã thÓ tån t¹i vÒ mÆt tµi chÝnh mét c¸ch dµi h¹n vµ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c thÞ tr­êng. 5. Gi¸ c¶ ph¶i ®­îc thiÕt lËp trªn c¬ së chi phÝ. Yªu cÇu nµy xuÊt ph¸t tõ ®ßi hái gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®­îc toµn bé chi phÝ. Tãm l¹i: cã thÓ nhËn thÊy c¸c tiªu chÝ cô thÓ nhËn biÕt, ph©n biÖt DNNN trªn thÕ giíi cßn rÊt kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh­ theo tiªu thøc vÒ quyÒn së h÷u cña Nhµ n­íc trong c¸c DNNN th× ë c¸c n­íc ¤xtr©ylia, T©y Ban Nha, Nhµ n­íc ph¶i chiÕm trªn 50% gi¸ trÞ tµi s¶n cña doanh nghiÖp, trong khi ®ã ë Italia lµ 25%, ë Malaysia lµ 20%, ë Hµn Quèc lµ 10%. 1.2. Kh¸i niÖm vÒ DNNN ë ViÖt Nam Trong nh÷ng n¨m tr­íc ®©y, ë n­íc ta nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn dùa trªn quan niÖm vÒ m« h×nh kinh tÕ x· héi chñ yÕu bao gåm hai thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ. Chóng ta th­êng cã kh¸i niÖm vÒ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, n«ng tr­êng quèc doanh, C«ng ty quèc doanh, mËu dÞch quèc doanh... ®ã lµ nh÷ng tæ chøc do Nhµ n­íc: §Çu t­ vèn (100%), quyÕt ®Þnh thµnh lËp, quyÕt ®Þnh ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng, quyÕt ®Þnh bé m¸y qu¶n lý vµ tuyÓn dông ng­êi lao ®éng theo chÕ ®é biªn chÕ æn ®Þnh. Mçi doanh nghiÖp ®Òu trùc thuéc mét c¬ quan chñ qu¶n nhÊt ®Þnh. Doanh nghiÖp quèc doanh th­êng ®­îc hiÓu lµ ®ång nhÊt víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh, mét bé phËn kinh tÕ chñ yÕu gi÷ vai trß chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c DNNN vµ c¸c tæ chøc c¬ quan Nhµ n­íc kh¸c ®Òu nhËn thøc m×nh lµ nh÷ng c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc trong biªn chÕ, Ýt cã sù ph©n biÖt kh¸c nhau vÒ quyÒn lîi, chÕ ®é ph©n phèi ®·i ngé. Qu¸ tr×nh ®æi míi nh÷ng n¨m võa qua, chóng ta ®· hoµn thiÖn dÇn vÒ kh¸i niÖm DNNN. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong c¸c v¨n b¶n ph¸p quy: nhiÒu luËt, NghÞ ®Þnh ®Òu cã ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm vÒ DNNN. Tiªu biÓu nh­ LuËt DNNN ®­îc Quèc héi th«ng qua, ban hµnh ngµy 20 th¸ng 4 n¨m 1995. §iÒu 1 cña LuËt quy ®Þnh: "DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ, x· héi do Nhµ n­íc giao. DNNN cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý. DNNN cã tªn gäi, cã con dÊu riªng vµ cã trô së chÝnh trªn l·nh thæ ViÖt Nam. §iÒu 3: X¸c ®Þnh vèn Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp qu¶n lý lµ vèn ng©n s¸ch cÊp, vèn cã nguån gèc vèn ng©n s¸ch cÊp vµ vèn cña doanh nghiÖp tÝch luü". Nh­ vËy, xÐt vÒ giai ®o¹n së h÷u vèn ë giai ®o¹n hiÖn nay chóng ta míi chØ chÊp nhËn lo¹i DNNN mµ chñ së h÷u duy nhÊt n¾m gi÷ 100% vèn cña doanh nghiÖp lµ Nhµ n­íc. Tãm l¹i, DNNN lµ mét thùc thÓ kinh tÕ thuéc së h÷u Nhµ n­íc, ra ®êi vµ ho¹t ®éng kinh doanh ®éc lËp, chÞu sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc. DNNN lµ mét tæ chøc kinh tÕ kh¸c víi tæ chøc hµnh chÝnh vµ tæ chøc sù nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng chØ lÊy ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng c«ng Ých lµm chñ yÕu. §iÒu c¬ b¶n lµ DNNN ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, sö dông cã hiÖu qu¶, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn, c¸c nguån lùc do Nhµ n­íc lµ chñ së h÷u giao cho doanh nghiÖp. Mét ®iÓm ph©n biÖt c¬ b¶n thø hai lµ do hiÖn nay, nh÷ng ng­êi lao ®éng thuéc diÖn biªn chÕ tr­íc ®©y nay lµm viÖc trong c¸c DNNN ®­îc xÕp vµo nhãm c¸n bé c«ng nh©n viªn nhãm II. Nh÷ng ng­êi thuéc diÖn biªn chÕ lµm viÖc trong c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh, tæ chøc sù nghiÖp ®­îc xÕp vµo nhãm c«ng chøc Nhµ n­íc nhãm I. 2. Ph©n lo¹i DNNN 2.1. Theo Liªn hîp quèc DNNN cã ba lo¹i - Doanh nghiÖp hµnh chÝnh sù nghiÖp: ®­îc thµnh lËp trong c¸c ngµnh cung øng n­íc, ®iÖn, giao th«ng, th«ng tin liªn l¹c. - Doanh nghiÖp c«ng céng: lµ lo¹i doanh nghiÖp mµ Nhµ n­íc lµ chñ së h÷u duy nhÊt. Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nµy chñ yÕu nh»m môc ®Ých x· héi, kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn. - Doanh nghiÖp së h÷u Nhµ n­íc: Nhµ n­íc së h÷u toµn bé hoÆc mét phÇn tµi s¶n cña doanh nghiÖp. 2.2. Theo LuËt DNNN cña ViÖt Nam: C¸c DNNN ®­îc chia ra theo c¸c tiªu chÝ sau: Theo môc tiªu ho¹t ®éng cã hai lo¹i: - DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých lµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cung øng hµng ho¸ dÞch vô c«ng céng theo c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc, hoÆc trùc tiÕp thùc hiÖn nhiÖm vô quèc phßng, an ninh. - DNNN ho¹t ®éng kinh doanh lµ DNNN ho¹t ®éng chñ yÕu nh»m môc tiªu lîi nhuËn. 2.3. Theo së h÷u: (Dù b¸o cã thÓ lµm 4 lo¹i) - Lo¹i DNNN chØ cã mét chñ së h÷u duy nhÊt lµ Nhµ n­íc. - Lo¹i DNNN cã nhiÒu chñ së h÷u vèn, trong ®ã Nhµ n­íc n¾m gi÷ kh«ng d­íi 50% vèn. - Lo¹i DNNN cã nhiÒu chñ së h÷u vèn, trong ®ã phÇn së h÷u cña Nhµ n­íc Ýt nhÊt gÊp hai lÇn cæ phÇn cña c¸c cæ ®«ng lín nhÊt kh¸c trong doanh nghiÖp. - Lo¹i DNNN cã nhiÒu chñ së h÷u vèn, trong ®ã Nhµ n­íc së h÷u cæ phÇn ®Æc biÖt ®Ó n¾m gi÷ quyÒn quyÕt ®Þnh mét sè vÊn ®Ò quan träng cña doanh nghiÖp theo tho¶ thuËn ®­îc ghi trong §iÒu lÖ doanh nghiÖp. 2.4. Theo m« h×nh tæ chøc ho¹t ®éng: Cã thÓ chia thµnh hai nhãm: - DNNN ho¹t ®éng ®éc lËp, c¸c Tæng C«ng ty 90, 91 - DNNN thµnh viªn cña Tæng C«ng ty. 2.5. Theo cÊp chñ qu¶n (®Çu mèi qu¶n lý) cã 3 nhãm: - DNNN do c¸c Bé qu¶n lý - DNNN do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý - DNNN do c¸c tæ chøc ®oµn thÓ qu¶n lý 2.6. Theo quy m« kinh doanh: Th× cã thÓ ph©n thµnh 3 nhãm: - DNNN quy m« lín: vèn Nhµ n­íc trªn 10 tû ®ång, doanh thu trªn 100 tû. - DNNN quy m« võa: vèn Nhµ n­íc tõ 5 - 10 tû, doanh thu tõ 50 - 100 tû. - DNNN quy m« nhá: vèn d­íi 5 tû, doanh thu d­íi 50 tû. 2.7. Theo c¸c ngµnh kinh tÕ kü thuËt: Cã thÓ ph©n lo¹i theo nhãm c¸c ngµnh kinh tÕ kü thuËt sau ®©y: HiÖn nay, s¶n xuÊt cña chóng ta ch­a ph¸t triÓn, do ®ã tuú thuéc ë tõng ®Þa ph­¬ng cã thÓ ph©n nhãm DNNN theo ngµnh chuyªn m«n ho¸ hÑp hoÆc ngµnh chuyªn m«n ho¸ tæng hîp, hoÆc chia theo 4 nhãm ngµnh tæng hîp sau ®©y: - DNNN thuéc c¸c nghµnh s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp vµ phôc vô s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp. - DNNN thuéc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ phôc vô s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. - DNNN thuéc c¸c ngµnh th­¬ng m¹i, dÞch vô, vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c. - DNNN thuéc c¸c ngµnh cßn l¹i. II. Vai trß cña DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc Trong tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña x· héi cã Nhµ n­íc, Nhµ n­íc lu«n lu«n tham gia vµo c«ng viÖc kinh doanh. ViÖc Nhµ n­íc tiÕn hµnh kinh doanh lµ cÇn thiÕt, nh»m n¾m c¸c m¹ch m¸u kinh tÕ, ®Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n theo c¸c môc tiªu ®· ®Þnh. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, nÒn kinh tÕ ®· cã mét sù chuyÓn biÕn s©u s¾c. §Æc tr­ng quyÕt ®Þnh cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i lµ h×nh thµnh mét c¬ cÊu hçn hîp. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i ®ßi hái tÊt yÕu cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. ChÝnh ®iÒu nµy ®· ®em l¹i cho Nhµ n­íc mét hiÖu n¨ng kinh tÕ hoµn toµn míi: hiÖu qu¶ æn ®Þnh vµ c«ng b»ng h¬n. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i: hÖ thèng tµi chÝnh, tiÒn tÖ lµ nh÷ng bé phËn cÊu thµnh cña quan hÖ kinh tÕ vÜ m« cã vai trß ®Æc biÖt quan träng. Nhµ n­íc sö dông rÊt h÷u hiÖu c¸c c«ng cô nµy ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ mét c¸ch gi¸n tiÕp. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hçn hîp, kinh tÕ Nhµ n­íc ngµy cµng ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, cã hai ®iÒu cÇn l­u ý: Thø nhÊt, kinh tÕ Nhµ n­íc kh«ng lo¹i trõ kinh tÕ t­ nh©n, tr¸i l¹i nã chØ cã thÓ ph¸t triÓn trªn c¬ së cã sù ®ãng gãp cña kinh tÕ t­ nh©n. Bëi v× nh÷ng nguån thu khæng lå cña nã lµ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. MÆt kh¸c, kinh tÕ Nhµ n­íc kÕt hîp víi kinh tÕ t­ nh©n thµnh kinh tÕ hçn hîp. Qua sù hçn hîp nµy, c¶ kinh tÕ Nhµ n­íc vµ kinh tÕ t­ nh©n cïng ph¸t triÓn. Thø hai, kinh tÕ Nhµ n­íc lµ mét bé phËn trong c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, do ®ã sù ho¹t ®éng cña nã ph¶i ®­îc ®Æt trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, Nhµ n­íc cã thÓ ®iÒu tiÕt vµ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ b»ng hai ph­¬ng ph¸p: trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. Ph­¬ng ph¸p gi¸n tiÕp lµ b»ng c¸c c«ng cô kinh tÕ vÜ m« vµ chÝnh s¸ch Nhµ n­íc sÏ ®iÒu tiÕt vµ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ. Ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp lµ Nhµ n­íc víi t­ c¸ch lµ mét nhµ c«ng nghiÖp trùc tiÕp ®Çu t­ thùc hiÖn qu¸ tr×nh kinh doanh ®Ó t¹o ra hµng ho¸, dÞch vô nh»m thóc ®Èy c¸c ngµnh, c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt hay tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cô thÓ cña x· héi. Ph­¬ng ph¸p gi¸n tiÕp mang tÝnh chÊt vÜ m«, chØ cã Nhµ n­íc míi ®¶m ®­¬ng ®­îc. Ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp lµ ph­¬ng ph¸p cã thÓ thay thÕ bëi t­ nh©n. Trong thùc tÕ, Nhµ n­íc lu«n lu«n kÕt hîp c¶ hai ph­¬ng ph¸p ®Ó thóc ®Èy vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Së dÜ trong mét sè tr­êng hîp, Nhµ n­íc ph¶i trùc tiÕp thóc ®Èy lµ v× cã mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh tÕ t­ nh©n kh«ng thÝch ®Çu t­ hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t­ mµ nÕu kh«ng kinh doanh th× x· héi sÏ kh«ng cã hoÆc cã Ýt hµng ho¸, dÞch vô. Ng­êi ta biÖn minh cho viÖc Nhµ n­íc tiÕn hµnh kinh doanh bëi ba lý do: Thø nhÊt, kh¾c phôc tr¹ng th¸i c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o hay ®éc quyÒn tù nhiªn. Thø hai, kh¾c phôc nh÷ng t¸c ®éng h­íng ngo¹i. Thø ba, gi¶i quyÕt nh÷ng c«ng b»ng x· héi. Tuy nhiªn, ba lý do nµy hoÆc cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng chÝnh s¸ch hay c«ng cô vÜ m« hoÆc b»ng viÖc kinh doanh cña Nhµ n­íc trong c¸c DNNN. Do vËy, DNNN víi tÝnh c¸ch lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i cã vai trß ngµy cµng lín. DNNN ph¶i trùc tiÕp ®¶m nhËn s¶n xuÊt vµ cung cÊp cho x· héi nh÷ng s¶n phÈm dÞch vô mµ c¸c thµnh phÇn kh¸c kh«ng tham gia kinh doanh. VÊn ®Ò Nhµ n­íc vµ kinh tÕ Nhµ n­íc t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ x· héi ®· râ, v× vËy Ýt cã sù tranh luËn gi÷a c¸c nhµ khoa häc. X©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn cã thÓ xem nh­ lµ m« h×nh Nhµ n­íc tiÕn bé nhÊt hiÖn nay. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò kinh tÕ Nhµ n­íc vÉn cßn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Do ®ã cÇn nhËn thøc thèng nhÊt vÒ ph¹m trï nµy ®ã lµ: Khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ nhÊt bao gåm nhiÒu bé phËn nh­: hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ cña Nhµ n­íc, c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« nh­ hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng Nhµ n­íc, hÖ thèng kÕt cÊu c¬ së h¹ tÇng, tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c DNNN. Tæng thÓ c¸c bé phËn ®ã Nhµ n­íc sö dông, t¸c ®éng, can thiÖp, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng toµn bé nÒn kinh tÕ. HiÖn nay, vÊn ®Ò ph¸t triÓn c¸c DNNN víi quy m« vµ ph¹m vi nh­ thÕ nµo cßn ®ang tån t¹i nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. §Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c n­íc ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi m« h×nh tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr­êng cã ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc. Vai trß cña DNNN ®­îc xem xÐt ®Æt nã lµ mét bé phËn träng yÕu cña kinh tÕ Nhµ n­íc vµ vai trß cña kinh tÕ ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. Xem xÐt vai trß cña c¸c DNNN trong ba mèi quan hÖ: 1. DNNN trong mèi quan hÖ víi c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ. DNNN trùc tiÕp tham gia thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. 2. T­¬ng quan cña DNNN trong hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p, c«ng cô kinh tÕ mµ Nhµ n­íc lùa chän ®Ó ®iÒu tiÕt, thóc ®Èy vµ thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ. 3. T­¬ng quan cña DNNN víi hÖ thèng doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. Trong ba mèi quan hÖ nµy, mèi quan hÖ thø nhÊt quy ®Þnh vai trß cña DNNN trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh. Cã thÓ vai trß cña DNNN sÏ thay ®æi t¨ng hoÆc gi¶m, tuú theo chÝnh s¸ch vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn. Trong hai mèi quan hÖ sau, vai trß cña DNNN ®­îc ®Æt trong t­¬ng quan cña viÖc lùa chän ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Ó ®iÒu tiÕt vµ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ; ­u thÕ cña c¸c DNNN trong viÖc cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng so víi hÖ thèng doanh nghiÖp t­ nh©n. §Ó ®¸nh gi¸ vai trß cña DNNN ë ViÖt Nam, cã thÓ nªu nh÷ng nÐt chñ yÕu sau: 1. Vai trß kinh tÕ Víi mét n­íc ®ang qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh lµ ®­a nÒn kinh tÕ tõ tr×nh ®é l¹c hËu nhanh chãng chuyÓn lªn tr×nh ®é tiªn tiÕn hiÖn ®¹i cã quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Trong m« h×nh cò cña chñ nghÜa x· héi, kinh tÕ x· héi chñ nghÜa ®­îc quy vÒ ph¸t triÓn hai thµnh phÇn: kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ. HÖ thèng kinh tÕ quèc doanh th­êng ®­îc hiÓu lµ ®ång nhÊt víi viÖc x©y dùng ph¸t triÓn nhiÒu doanh nghiÖp quèc doanh. §iÒu nµy dÉn ®Õn nh÷ng sai lÇm cña m« h×nh kinh tÕ cò, lµ c¬ cÊu kinh tÕ thiÕu n¨ng ®éng, h¹n chÕ huy ®éng c¸c nguån lùc x· héi. Chóng ta thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh tÕ Nhµ n­íc vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o, ®iÒu tiÕt, ®Þnh h­íng cho c¸c thµnh phÇn kh¸c. Nh­ vËy, trong hÖ thèng doanh nghiÖp cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, DNNN cã vai trß lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña kinh tÕ Nhµ n­íc. Kinh tÕ Nhµ n­íc vµ DNNN vÉn n¾m gi÷ vai trß chñ ®¹o ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §Æc ®iÓm cña c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn lµ c¬ cÊu kinh tÕ bÊt hîp lý, c«ng nghiÖp ch­a ph¸t triÓn, n«ng nghiÖp l¹c hËu, thÞ tr­êng giao l­u trao ®æi hµng ho¸ h¹n hÑp, tæ chøc s¶n xuÊt ph©n t¸n manh món. Møc thu nhËp b×nh qu©n cña ng­êi d©n thÊp. §Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc t¨ng tèc rót ng¾n vµ t¹o dùng c¬ së kinh tÕ cña Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa theo m« h×nh míi, Nhµ n­íc tÊt yÕu ph¶i lùa chän gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c DNNN t¨ng c­êng nÒn kinh tÕ. ë ®©y viÖc lùa chän nµy kh«ng mang tÝnh chñ quan mµ lµ mét tÊt yÕu lÞch sö trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia ®ang ë tr×nh ®é kinh tÕ chËm ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn c¸c DNNN cã hai ­u thÕ. Thø nhÊt, ®ã lµ ­u thÕ vÒ kh¶ n¨ng huy ®éng vèn vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®Ó tham gia vµo thÞ tr­êng thÕ giíi. Thø hai, víi ­u thÕ vÒ quy m« tËp trung s¶n xuÊt, c¸c DNNN cã lîi thÕ h¬n trong viÖc ¸p dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. DNNN trë thµnh c¸c ®èi t¸c chÝnh ®Ó thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi trong ho¹t ®éng liªn doanh liªn kÕt. ¦u thÕ cña DNNN lµ: Cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó tËp trung nguån vèn, tæ chøc s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, quy m« lín chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Víi nh÷ng ­u thÕ nµy, khiÕn cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn t¨ng tèc, rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. Nh­ vËy, xÐt ë hai khÝa c¹nh, khÝa c¹nh t¹o lËp nh÷ng c¬ së kinh tÕ trùc tiÕp cña lùc l­îng kinh tÕ Nhµ n­íc vµ khÝa c¹nh ph¸t triÓn th× DNNN lµ gi¶i ph¸p ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn DNNN kh«ng thÓ hiÖn râ vai trß cña mét c«ng cô ®Ó ChÝnh phñ can thiÖp trùc tiÕp vµo nÒn kinh tÕ. Nh­ng ë c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn, hÖ thèng doanh nghiÖp cßn kÐm ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp t­ nh©n cßn nhá bÐ, lùc l­îng kinh tÕ vÜ m« cña Nhµ n­íc cßn h¹n chÕ th× viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng DNNN víi nhiÒu doanh nghiÖp quy m« lín, tr×nh ®é c«ng nghÖ cao... lµ mét gi¶i ph¸p cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng nhiÒu thµnh phÇn vµ më cöa héi nhËp. DNNN cã thÓ trë thµnh nh÷ng c«ng cô trùc tiÕp ®Ó tham gia kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña kinh tÕ thÞ tr­êng khi nã ®ñ kh¶ n¨ng cung cÊp nh÷ng hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi sinh ho¹t chung cña x· héi mµ t­ nh©n vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng muèn hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t­. Ph¸t triÓn DNNN ®Ó t¹o kÕt cÊu h¹ tÇng dÞch vô cho nÒn kinh tÕ, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng l©u dµi nÒn kinh tÕ. Nh­îc ®iÓm cña DNNN lµ kÐm n¨ng ®éng trong kinh doanh, nÕu DNNN ph¸t triÓn më réng bao trïm toµn bé nÒn kinh tÕ, nã sÏ lµm cho nÒn kinh tÕ ë vµo tr¹ng th¸i thiÕu tÝnh ®a d¹ng, tr× trÖ vµ hiÖu qu¶ thÊp. Mét c¬ cÊu kinh tÕ ph¸t triÓn hîp lý trong m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng hçn hîp lµ sù c©n b»ng gi÷a kinh tÕ Nhµ n­íc víi kinh tÕ t­ nh©n vµ ®Æc biÖt lµ bao gåm khu vùc DNNN vµ khu vùc doanh nghiÖp t­ nh©n. Së dÜ trong thêi kú qu¸ ®é, sù ph¸t triÓn DNNN ®ãng vai trß chñ ®¹o, lµ v× sù ph¸t triÓn cña nã ®em l¹i ®ßn bÈy kinh tÕ m¹nh mÏ, trùc tiÕp cho b­íc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ chËm ph¸t triÓn sang ph¸t triÓn hiÖn ®¹i mét c¸ch nhanh chãng. Ph¸t triÓn DNNN lµ gi¶i ph¸p ph©n bè h÷u hiÖu c¸c nguån lùc trong nÒn kinh tÕ, khi mµ c¸c quan hÖ vÜ m« cña kinh tÕ thÞ tr­êng ch­a ph¸t triÓn. §iÒu kiÖn cã nghÜa lµ DNNN ®ãng vai trß t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn h¬n lµ trùc tiÕp t¹o ra thu nhËp. Víi vai trß t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn, DNNN trî gióp cho khu vùc doanh nghiÖp t­ nh©n ph¸t triÓn ®ång thêi h­íng dÉn khu vùc t­ nh©n ®i vµo lÜnh vùc kinh tÕ míi vµ chuyÓn giao cho khu vùc t­ nh©n c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn DNNN sÏ diÔn ra qu¸ tr×nh thay ®æi ph­¬ng ph¸p ®iÒu tiÕt trong c¬ chÕ qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ: chuyÓn tõ viÖc sö dông c«ng cô qu¶n lý trùc tiÕp sang c«ng cô qu¶n lý gi¸n tiÕp. Nhµ n­íc ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ lµ chñ yÕu, qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ chøc n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp. 2. Vai trß chÝnh trÞ §èi víi mét n­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, DNNN cã ý nghÜa chÝnh trÞ ®Æc biÖt. Nã lµ bé phËn ®Þnh h­íng vÒ mÆt kinh tÕ vµ lµ c«ng cô thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Thùc sù, hÖ thèng DNNN cung cÊp cho Nhµ n­íc mét c¬ së kinh tÕ, ®Ó Nhµ n­íc trë thµnh mét lùc l­îng chi phèi trùc tiÕp ®èi víi bé phËn kinh doanh t­ nh©n. Thªm vµo ®ã, ë giai ®o¹n ®Çu cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, DNNN lµ bé phËn t¹o thµnh nÒn t¶ng cña Nhµ n­íc. Nã cung cÊp nguån lùc chÝnh, chñ yÕu cho ho¹t ®éng cña Nhµ n­íc, ®ång thêi lµ c«ng cô trùc tiÕp h÷u hiÖu ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu kinh tÕ, x· héi do §¶ng céng s¶n vµ ChÝnh phñ ®Ò ra. C¸c DNNN cã vai trß ®Æc biÖt trong viÖc t¨ng c­êng, cñng cè quèc phßng vµ an ninh ®èi víi mçi quèc gia. 3. Vai trß x· héi Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c doanh nghiÖp ®Òu chiô sù chi phèi cña quy luËt thÞ tr­êng, muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp t¹o ra lîi nhuËn. Nh­ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã nh÷ng khuyÕt tËt nh­ t¹o ra sù ph©n ho¸ giµu nghÌo... v× vËy sù tån t¹i cña DNNN víi viÖc sö dông nhiÒu lao ®éng, t¨ng c«ng ¨n viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp sÏ lµm gi¶m sù bÊt b×nh ®¼ng, DNNN thùc hiÖn c¸c quyÒn, nghÜa vô b¶o hiÓm cho ng­êi lao ®éng tèt h¬n lµ c¸c thµnh phÇn kh¸c. Mçi quèc gia th­êng cã nh÷ng vïng xa x«i hÎo l¸nh, tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp, d©n c­ ë nh÷ng vïng nµy ph¶i chÞu thiÖt thßi v× sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp h¬n c¸c vïng kh¸c; Bëi vËy, viÖc ®Çu t­ ph¸t triÓn c¸c DNNN ë c¸c vïng nµy cßn cã vai trß quyÕt ®Þnh b¶o ®¶m c¸c nhu cÇu cung cÊp dÞch vô c«ng céng thiÕt yÕu cho ®êi sèng d©n c­ vïng s©u vïng xa. III. Mét sè kinh nghiÖm ph¸t triÓn vµ c¶i c¸ch DNNN cña c¸c n­íc 1. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn NÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Òu ®· tr¶i qua nhiÒu thêi kú ph¸t triÓn, hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ ®Ó ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn cao nh­ hiÖn nay. Bµi häc kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ kh¼ng ®Þnh kinh tÕ Nhµ n­íc cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ. M« h×nh kinh tÕ ®a thµnh phÇn vµ c¬ cÊu kinh tÕ më cöa cã thÓ xem nh­ lµ phæ biÕn ë nhiÒu n­íc. DNNN ®­îc ®Çu t­ ph¸t triÓn mét c¸ch c©n nh¾c chñ yÕu ë c¸c khu vùc h¹ tÇng kinh tÕ x· héi träng yÕu vµ dÞch vô c«ng céng. Sè l­îng vµ tû träng cña DNNN trong tõng ngµnh nghÒ, lÜnh vùc th­êng kh«ng cè ®Þnh qua tõng thêi kú ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc, nã tuú thuéc vµo chÝnh s¸ch vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ trong tõng thêi kú cña mçi quèc gia ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn DNNN mét c¸ch thÝch hîp. Ph¸t triÓn DNNN lµ c«ng cô, gi¶i ph¸p h÷u hiÖu thùc hiÖn thµnh c«ng chÝnh s¸ch vµ chiÕn l­îc cña mçi quèc gia. 2. Kinh nghiÖm cña mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn vÒ ph¸t triÓn vµ c¶i c¸ch s¾p xÕp l¹i DNNN. a. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ASEAN Kh¸c víi c¸c n­íc ph¸t triÓn ë Ch©u ¢u, c¸c n­íc ASEAN míi giµnh ®­îc ®éc lËp tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II ®Õn nay. Vµo nh÷ng n¨m gi÷a thÕ kû XX c¸c n­íc nµy ®· ph¸t triÓn å ¹t DNNN ë nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc mµ kh«ng nhËn thøc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ cña lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. B­íc sang nh÷ng n¨m cuèi cña thËp niªn 70 trë l¹i ®©y, c¸c n­íc ASEAN ®· ®iÒu chØnh b»ng nhiÒu biÖn ph¸p t­ nh©n ho¸, cæ phÇn ho¸, liªn doanh víi n­íc ngoµi ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh c¶i c¸ch, s¾p xÕp l¹i viÖc ph¸t triÓn cña c¸c DNNN cho phï hîp víi chiÕn l­îc ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c quèc gia. Nhê ®ã t¹o ra sù t¨ng tr­ëng "thÇn kú" cña nÒn kinh tÕ c¸c n­íc trªn trong nh÷ng thËp niªn 70 - 80. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ASEAN cã thÓ nªu ra lµ: - Ph¶i cã c¬ së khoa häc, ph­¬ng ph¸p luËn cho viÖc c¶i c¸ch DNNN nh»m c¬ cÊu l¹i khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc phï hîp víi xu thÕ thêi ®¹i. - Ph¶i cã sù quyÕt t©m cao cña chÝnh phñ vµ tÝnh kiªn quyÕt cña c¸c c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm trong bé m¸y Nhµ n­íc. - Ph¶i cã sù th«ng hiÓu, ñng hé cña d­ luËn x· héi vµ ng­êi lao ®éng trong c¸c DNNN. - C¶i c¸ch thÓ chÕ qu¶n lý t¹o c¬ së ph¸p lý æn ®Þnh vµ thuËn tiÖn cho viÖc chuyÓn ®æi m« h×nh DNNN sang c¸c lo¹i h×nh kh¸c nh­ cæ phÇn ho¸, b¸n kho¸n, cho thuª, liªn doanh n­íc ngoµi vµ t­ nh©n ho¸... b. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc Trung Quèc lµ n­íc ph¸t triÓn DNNN å ¹t vµo nh÷ng n¨m 60 - 70. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng c¶i c¸ch më cöa, thùc hiÖn bèn hiÖn ®¹i ho¸, tõ n¨m 1978 ®Õn nay, Trung Quèc ®· c¶i tæ khu vùc DNNN mét c¸ch thËn träng vµ kiªn quyÕt th«ng qua nhiÒu gi¶i ph¸p. Trung Quèc ®· tõng tr¶i qua nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc trong c¶i c¸ch DNNN mµ hiÖn nay ViÖt Nam còng ®ang ph¶i ®èi mÆt gi¶i quyÕt, chÝnh v× vËy c¸c nghiªn cøu vµ c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt Nam ®· rÊt quan t©m ®Õn nh÷ng kinh nghiÖm cña Trung Quèc. Víi môc tiªu thùc hiÖn mét c¬ chÕ qu¶n lý hiÖn ®¹i ®èi víi c¸c DNNN phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¶ ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p t­¬ng tù nh­ nhau ®Ó c¶i c¸ch hÖ thèng DNNN: ChuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u, ®a d¹ng ho¸ së h÷u, gi¶m lao ®éng d­ thõa, ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ qu¶n lý hiÖn ®¹i... Tuy nhiªn, c¸c nhµ thùc thi c«ng cuéc ®æi míi DNNN ViÖt Nam ®ang gÆp ph¶i kh¸ nhiÒu v­íng m¾c, nh­ thiÕu sù chñ ®éng cña c¸c l·nh ®¹o doanh nghiÖp, sù tæn thÊt tµi s¶n Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh ®æi míi doanh nghiÖp... vµ ®iÒu ®ã khiÕn cho qu¸ qu¸ tr×nh ®æi míi doanh nghiÖp ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng ®ang cã chiÒu h­íng ch÷ng l¹i. "PhÇn lín c¸c DNNN ®ang thiÕu ®éng lùc ®Ó c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, trong khi ChÝnh phñ víi t­ c¸ch lµ chñ së h÷u DNNN kh«ng thÓ thùc hiÖn hiÖu qu¶ vai trß gi¸m s¸t, qu¶n lý doanh nghiÖp nh­ c¸c chñ së h÷u doanh nghiÖp t­ nh©n". TiÕn sÜ Zhou Fangsheng - ViÖn phã viÖn nghiªn cøu tµi chÝnh (Bé Tµi chÝnh Trung Quèc) ®· kh¼ng ®Þnh nh­ vËy khi nãi vÒ nh÷ng kinh nghiÖm c¶i c¸ch DNNN Trung Quèc thêi gian qua t¹i cuéc héi th¶o gÇn ®©y ®­îc tæ chøc ë Hµ Néi. ¤ng còng cho r»ng: DNNN chØ nªn gi÷ vai trß chñ ®¹o trong mét sè nhãm ngµnh, ®ã lµ nh÷ng ngµnh ®Æc biÖt (quèc phßng, an ninh), nh÷ng ngµnh c«ng Ých, h¹ tÇng c¬ së (cã hiÖu qu¶ x· héi cao nh­ng vèn ®Çu t­ lín, thu håi chËm) vµ nh÷ng ngµnh khoa häc mòi nhän cã nhiÒu rñi ro. ViÖc t¹o ra c¬ héi cho c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ph¸t triÓn m¹nh h¬n còng lµ ®Ó gi¶m g¸nh nÆng mµ DNNN ph¶i chÞu trong qóa tr×nh c¶i c¸ch nh­ lao ®éng d«i d­, nh÷ng ho¹t ®éng dÞch vô néi bé kh«ng cÇn thiÕt... §Ó c¶i c¸ch DNNN cã nhiÒu biÖn ph¸p, tuy nhiªn ®iÒu quan träng nhÊt lµ ph¶i thùc hiÖn c¶i c¸ch mét c¸ch triÖt ®Ó. Gi¶i quyÕt ph¸ s¶n doanh nghiÖp còng lµ mét c¸ch ®æi míi. Tr­íc kia c¸c DNNN ë Trung Quèc ®Òu sî bÞ ph¸ s¶n, ®iÒu ®ã kh«ng chØ lµ thÊt nghiÖp mµ cßn lµm danh dù vµ uy tÝn. Tuy nhiªn trong vµi n¨m trë l¹i ®©y, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ kh¸i niÖm ph¸ s¶n ®· dÇn dÇn trë nªn b×nh th­êng, v× nÕu kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c th× chÊp nhËn ph¸ s¶n, chø kh«ng thÓ "dë sèng dë chÕt". Mét sè kinh nghiÖm kh¸c nh­: x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý tµi s¶n Nhµ n­íc trong khi c¶i c¸ch doanh nghiÖp, x©y dùng thÓ chÕ ®Çu t­ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp chuyÓn ®æi h×nh thøc ®Çu t­, hoÆc ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc së h÷u, c¸c gi¶i ph¸p chèng ®éc quyÒn, t¹o m«i tr­êng ®Çu t­ thuËn lîi... TÊt nhiªn cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt vÓ c¶i c¸ch DNNN gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc. Nh­ ë Trung Quèc tû träng DNNN trong GDP gi¶m ®¸ng kÓ (tõ 76% n¨m 1990 xuèng cßn d­íi 30% n¨m 1999) cßn tû träng ®ã ë ViÖt Nam l¹i t¨ng lªn. Trong khi Trung Quèc coi sù gi¶m tû träng lµ mét thµnh tùu cña c¶i c¸ch DNNN th× ViÖt Nam l¹i coi viÖc gia t¨ng tû träng DNNN lµ mét thµnh tÝch ph¸t triÓn DNNN. Vµ theo c¸c nhµ kinh tÕ cña ViÖt Nam, nh÷ng kinh nghiÖm mµ Trung Quèc tr¶i qua cã nhiÒu ®iÓm ®¸ng quan t©m, nhÊt lµ Trung Quèc ®ang thùc hiÖn ®­îc môc tiªu gi¶m tû träng DNNN trong GDP nh­ng kinh tÕ Trung Quèc vÉn t¨ng tr­ëng liªn tôc trong thêi gian qua. Qua nh÷ng ph©n tÝch ë trªn, cã thÓ rót ra nh÷ng bµi häc tõ kinh nghiÖm c¶i c¸ch DNNN cña Trung Quèc lµ: - X©y dùng nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ c¬ cÊu l¹i cña DNNN, tõ ®ã x©y dùng quan ®iÓm thèng nhÊt t¹o ra sù nhÊt trÝ cao trong nh©n d©n. §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®Ò ra ch­¬ng tr×nh kÕ ho¹ch s¾p xÕp DNNN mét c¸ch thËn träng ®Õn n¨m 2020 míi kÕt thóc. - ChÝnh phñ khuyÕn khÝch c¸c nhµ nghiªn cøu lý luËn lý gi¶i sù cÇn thiÕt cÊp b¸ch ph¶i tæ chøc s¾p xÕp l¹i DNNN. Më réng tuyªn truyÒn trong d­ luËn ®Ó mäi ng­êi mäi cÊp hiÓu t­ t­ëng, tin vµo ®­êng lèi chñ tr­¬ng cña._. §¶ng. - ChÝnh phñ thiÕt lËp c¬ quan chuyªn tr¸ch chØ ®¹o, h­íng dÉn vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh c¬ cÊu l¹i DNNN, gi¶i quyÕt kÞp thêi nh÷ng v­íng m¾c ph¸t sinh cña thùc tiÔn víi c¸c ngµnh vµ c¸c ®Þa ph­¬ng. TiÕn hµnh s¾p xÕp c¸c DNNN quy m« nhá tr­íc, sau ®ã ®Õn c¸c DNNN quy m« võa vµ lín, ë n«ng th«n tr­íc sau ®ã ®Õn thµnh phè. - Coi träng gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nh­ quyÒn lîi, viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng trong c¸c DNNN do s¾p xÕp c¬ cÊu l¹i DNNN g©y ra. - §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh s¾p xÕp DNNN nh­ cæ phÇn ho¸, b¸n kho¸n, cho thuª DNNN. Tõ n¨m 1993, qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc chuyÓn sang giai ®o¹n míi x©y dùng, thÓ chÕ xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i. ThÓ chÕ nµy ®­îc kh¸i qu¸t trªn hai néi dung chÝnh lµ: 1. Doanh nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é ph¸p nh©n, cã quyÒn chiÕm dông, sö dông, qu¶n lý c¸c tµi s¶n mµ hä n¾m gi÷, nghÜa lµ hä cã c¶ quyÒn së h÷u vµ kinh doanh, kh¸c víi tr­íc kia Nhµ n­íc vÉn n¾m gi÷ quyÒn së h÷u, chØ giao quyÒn kinh doanh cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc chØ lµ chñ së h÷u cña phÇn vèn thuéc vÒ Nhµ n­íc vµ sÏ cã ®¹i diÖn t­¬ng øng víi sè vèn ®ã trong Héi ®ång qu¶n trÞ doanh nghiÖp. Nh­ vËy Nhµ n­íc lµm chñ së h÷u doanh nghiÖp nh­ c¸c cæ ®«ng: 2. C¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng nh­ c¸c C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hay c¸c C«ng ty cæ phÇn. C¸c doanh nghiÖp ph¶i c¶i tæ thµnh c¸c C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, tøc lµ C«ng ty cã bao nhiªu vèn th× chØ cã thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm trªn sè vèn ®ã, Nhµ n­íc kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ nh÷ng thiÖt h¹i bªn ngoµi sè vèn mµ Nhµ n­íc thùc sù së h÷u, gièng nh­ c¸c C«ng ty Nhµ n­íc ë c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn. Sù chuyÓn biÕn nµy quan träng lµ ë chç ®· rµng buéc c¸c DNNN ph¶i ho¹t ®éng vµ chÞu tr¸ch nhiÖm trong ph¹m vi sè vèn hä cã, hä kh«ng cã quyÒn ®ßi hái Nhµ n­íc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp cho hä vÒ nh÷ng tæn thÊt bªn ngoµi sè vèn cña Nhµ n­íc. Do vËy lµm gi¶m ®­îc t×nh tr¹ng nî nÇn vµ nh÷ng quyÕt ®Þnh v« tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp. N¨m 1999, Trung Quèc triÖu tËp riªng mét Héi nghÞ Trung ­¬ng ®Ó th¶o luËn t×m kiÕm biÖn ph¸p thóc ®Èy c¶i c¸ch DNNN. Héi nghÞ ®· ®Ò ra nghÞ quyÕt: "Mét sè vÊn ®Ò träng ®¹i vÒ c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn DNNN". Theo nghÞ quyÕt nµy, Nhµ n­íc chØ tËp trung ­u tiªn ®Çu t­ cho 512 xÝ nghiÖp lín vµ 110 tËp ®oµn C«ng ty, sè cßn l¹i thùc hiÖn th¶ næi theo ph­¬ng thøc cæ phÇn ho¸ d­íi nhiÒu h×nh thøc, ®Æc biÖt lµ chuyÓn nî thµnh cæ phÇn. Chñ tr­¬ng "N¾m lín th¶ nhá" trong c¶i c¸ch c¸c DNNN mét mÆt gióp n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp, mÆt kh¸c còng khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c khu vùc phi Nhµ n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc gia t¨ng. Thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, thóc ®Èy ngo¹it h­¬ng ph¸t triÓn. Cã thÓ thÊy r»ng Trung Quèc lµ mét m« h×nh rÊt gÇn ®Ó ViÖt Nam häc tËp trong tiÕn tr×nh ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Ch­¬ng II thùc tr¹ng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta nh÷ng n¨m qua vµ nh÷ng ®æi míi b­íc ®Çu I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam 1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ kinh tÕ Nhµ n­íc qua c¸c thêi kú Nhµ n­íc ®· xuÊt hiÖn tõ rÊt sím trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i. Nhµ n­íc lµ mét c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ nh»m duy tr× quyÒn lùc cña m×nh ®èi víi giai cÊp kh¸c. Tuy nhiªn, qua c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau th× Nhµ n­íc t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ x· héi b»ng nh÷ng ph­¬ng thøc, c«ng cô kh¸c nhau. Nhµ n­íc cña c¸c chÕ ®é x· héi tr­íc thêi kú ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa t­ b¶n chñ nghÜa: VÒ c¬ b¶n ®Òu dùa trªn nÒn t¶ng cña chÕ ®é kinh tÕ tiÓu n«ng chËm ph¸t triÓn, thÞ tr­êng ch­a më réng. Nhµ n­íc duy tr× quyÒn thèng trÞ x· héi chñ yÕu b»ng ho¹t ®éng cña bé m¸y cai trÞ trùc tiÕp. Tµi s¶n, nguån lùc kinh tÕ cña Nhµ n­íc kh«ng lín, c¸c c¬ së kinh tÕ cña Nhµ n­íc (DNNN s¬ khai) ®· xuÊt hiÖn nh­ng cßn rÊt nhá bÐ, ho¹t ®éng chñ yÕu lµ cung cÊp s¶n phÈm trùc tiÕp cho bé m¸y cai trÞ hoÆc mét sè dÞch vô c«ng céng h¹n chÕ. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do cña chñ nghÜa t­ b¶n. ë thêi kú nµy Nhµ n­íc ®· cã sù tiÕn bé nhÊt ®Þnh. Nhµ n­íc dÇn dÇn t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ b»ng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ cung cÊp c¸c dÞch vô c«ng céng cho x· héi, nÒn kinh tÕ ngµy cµng ®­îc chu ý ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, lùc l­îng kinh tÕ cña Nhµ n­íc vÉn ch­a ph¶i lµ bé phËn chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do. DNNN ho¹t ®éng dÞch vô c«ng céng vÉn ch­a thÓ hiÖn ®­îc vai trß quan träng cña m×nh.Trong thêi kú kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn ®¹t ®Õn ®Ønh cao, Nhµ n­íc ngµy cµng t¸c ®éng can thiÖp vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, Nhµ n­íc lµ ng­êi ®iÒu khiÓn thÞ tr­êng, mét chñ thÓ kinh tÕ ®Æc biÖt, lín nhÊt. Nhµ n­íc lµ nhµ c«ng nghiÖp lín nhÊt n¾m trong tay nh÷ng c¬ së kinh doanh cã kh¶ n¨ng chi phèi ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ. Trong giai ®o¹n thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, kinh tÕ thÞ tr­êng mang tÝnh hçn hîp. §ã lµ mét c¬ thÓ thèng nhÊt víi hai bé phËn, hai chñ thÓ hîp thµnh lµ kinh tÕ t­ nh©n víi kinh tÕ Nhµ n­íc. Suèt chiÒu dµi lÞch sö cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, Nhµ n­íc còng th­êng tham gia vµo viÖc kinh doanh b»ng viÖc lËp nªn nh÷ng doanh nghiÖp cña m×nh. Trªn thùc tÕ, tõ thËp kû 50 cña thÕ kû XX cho tíi nay, DNNN ®· ph¸t triÓn m¹nh ë nhiÒu n­íc vµ trë thµnh mét chñ ®Ò tranh luËn s«i næi. Cã nhiÒu lý do. Thø nhÊt, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, mét khi Nhµ n­íc trë thµnh mét chñ thÓ kinh tÕ lín th× dÔ bÞ thóc ®Èy bëi quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ vµ mét khi lµ ng­êi ®iÒu khiÓn nÒn kinh tÕ, Nhµ n­íc dÔ chuyÓn thµnh ng­êi cã søc m¹nh nhÊt ®Ó khèng chÕ c¸c lùc l­îng kh¸c. C¶ hai t­ c¸ch ®Òu thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc Nhµ n­íc tham gia kinh doanh ngµy mét nhiÒu vµ cã xu h­íng thµnh nhµ c«ng nghiÖp lín. Thø hai, ®Ó ®iÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ vÜ m« phøc t¹p ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, Nhµ n­íc cã thÓ sö dông nhiÒu c«ng cô vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý gi¸n tiÕp cïng víi viÖc h×nh thµnh c¸c DNNN, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ph¸t triÓn nhiÒu DNNN. Thø ba, trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt ë giai ®o¹n ®Çu th­êng ph¸t sinh nh÷ng vÊn ®Ò x· héi gay g¾t, ®Æc biÖt khi nÒn kinh tÕ suy tho¸i, møc sö dông lao ®éng thÊp. §Ó t¨ng phóc lîi c«ng céng, gi¶m ë mét chõng mùc nµo ®ã ®é chªnh lÖch cña sù ph©n phèi thu nhËp trong x· héi vµ t¨ng c«ng ¨n viÖc lµm, vùc nÒn kinh tÕ qua thêi kú suy tho¸i, Nhµ n­íc trong c¸c n­íc c«ng nghiÖp ®· quèc h÷u ho¸ nhiÒu doanh nghiÖp t­ nh©n vµ më thªm nh÷ng DNNN ®Ó gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Thø t­, ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, sau khi hÖ thèng thùc d©n sôp ®æ, c¸c Nhµ n­íc míi ®­îc thµnh lËp trùc tiÕp tæ chøc c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc nhanh tho¸t khái l¹c hËu, hä ®· tËp trung nç lùc vµo qu¸ tr×nh quèc h÷u ho¸ ®Êt n­íc. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p vÒ quèc h÷u ho¸ lµ ®Èy nhanh viÖc thµnh lËp DNNN. ChÝnh søc m¹nh cña Nhµ n­íc trong c«ng cuéc ph¸t triÓn ®· thóc ®Èy c¸c DNNN ra ®êi nh­ lµ gi¶i ph¸p quyÕt ®Þnh. XuÊt ph¸t ®iÓm cña c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn lµ rÊt thÊp. §ã lµ nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng, c«ng nghiÖp cßn ë d¹ng s¬ khai. ViÖc Nhµ n­íc tham gia vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ lµ ®iÒu cÇn thiÕt. ë thêi hiÖn ®¹i, søc m¹nh kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®­îc t¹o dùng ë ngay trong néi dung vµ kÕt cÊu kinh tÕ. Nhµ n­íc xuÊt hiÖn víi tÝnh c¸ch lµ mét chñ thÓ kinh tÕ. ViÖc quèc h÷u ho¸ chÝnh lµ sù cÇn thiÕt trong quan hÖ t¹o lËp c¬ së kinh tÕ cho Nhµ n­íc trë thµnh mét chñ thÓ kinh tÕ. §iÒu quyÕt ®Þnh h¬n lµ b»ng chÝnh sù ph¸t triÓn c¸c néi dung nµy ®· x¸c lËp nhanh chãng nÒn t¶ng cho mét tiÕn tr×nh ph¸t triÓn t¨ng tèc, rót ng¾n sù l¹c hËu cña nÒn kinh tÕ c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. ViÖc h×nh thµnh DNNN cßn g¾n liÒn víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, tiÕn hµnh x©y dùng ngµnh c«ng nghiÖp nÆng víi quy m« lín. Trong ®iÒu kiÖn cßn chËm ph¸t triÓn, chØ cã Nhµ n­íc míi cã thÓ lµm ®­îc. Do ®ã, viÖc Nhµ n­íc x©y dùng c¸c DNNN lµ ®iÒu tÊt yÕu. 2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn DNNN ë ViÖt Nam DNNN ë ViÖt Nam ®­îc h×nh thµnh ngay trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. T¹i chiÕn khu ViÖt B¾c, nhiÒu xÝ nghiÖp quy m« nhá ®­îc thµnh lËp. Ho¹t ®éng chñ yÕu cña c¸c xÝ nghiÖp nµy lµ cung cÊp vò khÝ, mét sè s¶n phÈm tiªu dïng, d­îc phÈm thiÕt yÕu cho bé ®éi vµ ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn. Nhµ n­íc x©y dùng ®­îc mét sè c¬ së khai th¸c than, c¬ khÝ, in, may mÆc... C¬ së ph¸p lý ®Çu tiªn quy ®Þnh vÒ tæ chøc DNNN lµ s¾c lÖnh sè 104/SL do chñ tÞch Hå ChÝ Minh ký, ban hµnh ngµy 1/1/1948 vµ n¨m sau bæ sung b»ng s¾c lÖnh sè 09/SL ngµy 25/2/1949 vÒ ph©n cÊp thµnh lËp doanh nghiÖp. Khi hoµ b×nh lËp l¹i ë MiÒn B¾c, chóng ta tiÕn hµnh c¶i t¹o c«ng th­¬ng nghiÖp, ph¸t triÓn l¹i thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ trong tÊt c¶ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ. N¨m 1957, kinh tÕ quèc doanh vµ c«ng t­ hîp doanh ph¸t triÓn chiÕm 18,1% gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng s¶n phÈm cña toµn MiÒn B¾c. §Õn cuèi n¨m 1960 kÕt thóc ba n¨m c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh lµm lùc l­îng l·nh ®¹o toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 1975, khu vùc DNNN tiÕp tôc ®­îc t¨ng c­êng x©y dùng vµ ph¸t triÓn: NhiÒu nhµ m¸y, khu c«ng nghiÖp nÆng, nhiÒu n«ng tr­êng quèc doanh do Trung ­¬ng ®Çu t­ x©y dùng, qu¶n lý ë thêi kú kÕ ho¹ch n¨m n¨m lÇn thø nhÊt (1961-1965). Thêi kú chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña ®Õ quèc Mü ®èi víi MiÒn B¾c lÇn thø nhÊt (1964-1968) vµ lÇn thø hai (1971-1972), nhiÒu nhµ m¸y quèc doanh lín bÞ tµn ph¸ nh­ng l¹i cã nhiÒu xÝ nghiÖp quèc doanh quy m« võa vµ nhá ®­îc ®Çu t­ ph¸t triÓn do c¸c ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. Kinh tÕ quèc doanh cã vai trß ®ãng gãp to lín cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ®i ®Õn th¾ng lîi. N¨m 1974 doanh nghiÖp quèc doanh t¹o ra 47,5% tæng s¶n phÈm x· héi (GDP) trong c«ng nghiÖp: C¸c xÝ nghiÖp quèc doanh t¹o ra 72,2% gi¸ trÞ s¶n l­îng c«ng nghiÖp. Trong giao th«ng vËn t¶i, b­u ®iÖn khu vùc quèc doanh t¹o ra 92,1% gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng. §Çu n¨m 1975, toµn MiÒn B¾c cã 1375 doanh nghiÖp quèc doanh, trong ®ã cã 337 xÝ nghiÖp quèc doanh do Trung ­¬ng qu¶n lý, 1020 xÝ nghiÖp quèc doanh do cÊp ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. Sau khi thèng nhÊt ®Êt n­íc, tõ n¨m 1976 ®Õn n¨m 1980, khu vùc doanh nghiÖp quèc doanh tiÕp tôc ®­îc t¨ng c­êng ph¸t triÓn trong c¶ n­íc. Cuèi n¨m 1980, th­¬ng nghiÖp c¶ n­íc cã tíi 10915 C«ng ty, cöa hµng, mËu dÞch quèc doanh, 2627 xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp quèc doanh, 232 n«ng tr­êng trang tr¹i quèc doanh n«ng nghiÖp. Lùc l­îng kinh tÕ quèc doanh t¹o ra 35,5% tæng s¶n phÈm x· héi vµ ®ãng gãp 23% thu nhËp quèc d©n cña c¶ n­íc. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña DNNN ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong giai ®o¹n nµy lµ: - Ho¹t ®éng kinh doanh kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn - Huy ®éng tèi ®a c¸c nguån lùc Nhµ n­íc, nh©n d©n ®Ó cung cÊp s¶n phÈm dÞch vô phôc vô hËu ph­¬ng vµ tiÒn tuyÕn chèng Mü cøu n­íc. - Thùc hiÖn s¶n xuÊt - kinh doanh theo sù chØ ®¹o kÕ ho¹ch cña cÊp trªn. - QuyÒn lîi, nghÜa vô cña mäi ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Ýt cã sù ph©n biÖt cã thÓ nãi: "Mçi doanh nghiÖp quèc doanh ®Òu lµ mét tæ chøc x· héi Nhµ n­íc thu nhá, ®Òu cã khu tËp thÓ d©n c­, nhµ trÎ, nhµ ¨n...". Nh÷ng ®Æc tr­ng trªn lµ mét tÊt yÕu lÞch sö phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc cã chiÕn tranh cÇn ph¶i huy ®éng tæng thÓ mäi nguån lùc cho cuéc kh¸ng chiÕn, tuy nhiªn sau khi ®Êt n­íc hoµ b×nh thèng nhÊt th× nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã l¹i lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh, kÐm n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh thÊp. NhiÒu doanh nghiÖp quèc doanh chØ cã thÓ tån t¹i nÕu ng©n s¸ch Nhµ n­íc tiÕp tôc bao cÊp, sè l­îng c¸c doanh nghiÖp quèc doanh thµnh lËp ngµy cµng nhiÒu, th× ng©n s¸ch Nhµ n­íc cµng mÊt c©n ®èi nghiÖm träng. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1989 c¶ n­íc cã tíi gÇn 12300 doanh nghiÖp quèc doanh. §©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng nh©n tè lµm cho nÒn kinh tÕ n­íc ta l©m vµo khñng ho¶ng bÕ t¾c tr­íc thêi kú ®æi míi. Sau mét thêi gian thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, chóng ta ®· kiªn tr× thùc hiÖn c«ng t¸c s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN ë ph¹m vi c¶ n­íc, nhê ®ã t¹o ra nh÷ng yÕu tè ®ãng gãp tÝch cùc lµm cho nÒn kinh tÕ n­íc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vµ cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ. Cã thÓ tãm t¾t t×nh h×nh s¾p xÕp DNNN trong h¬n m­êi n¨m qua ë hai giai ®o¹n (1989-1994) vµ (1995-1999) nh­ sau: Thùc hiÖn nghÞ ®Þnh sè 388/H§BT ngµy 20/11/1991 vÒ quy chÕ thµnh lËp vµ gi¶i thÓ DNNN tÝnh ®Õn cuèi n¨m 1994 so víi n¨m 1989 c¶ n­íc ®· gi¶m tõ 12296 DNNN xuèng cßn kho¶ng 6300 DNNN. Nh­ vËy, sè l­îng DNNN ®· gi¶m 51%, gi¶i thÓ hoÆc chuyÓn h×nh thøc së h÷u 2000 doanh nghiÖp, s¸p nhËp vµo c¸c DNNN kh¸c gÇn 4000 DNNN quy m« nhá vµ qu¸ nhá. Cuèi n¨m 1994 chóng ta cßn gÇn 2000 DNNN do Trung ­¬ng qu¶n lý vµ h¬n 4000 DNNN do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. C¸c DNNN sau s¾p xÕp ®Õn cuèi n¨m 1994 cã b×nh qu©n mçi DNNN kho¶ng 8 tû ®ång vèn (tr­íc s¾p xÕp vèn b×nh qu©n 3,3 tû ®ång). ViÖc s¾p xÕp DNNN theo nghÞ ®Þnh 388 ®Õn cuèi n¨m 1994 ®· lµm thay ®æi ®¸ng kÓ c¬ cÊu vèn, lao ®éng cña DNNN. Doanh nghiÖp cã d­íi 100 lao ®éng gi¶m ®¸ng kÓ, doanh nghiÖp cã 500-1000 lao ®éng t¨ng lªn. DNNN do Trung ­¬ng qu¶n lý cã vèn tõ 8,2 tû ®ång t¨ng lªn 20 tû ®ång, DNNN do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý cã vèn tõ 1,5 tû ®ång t¨ng lªn 3 tû ®ång. Tû träng gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng cña DNNN trong GDP t¨ng tõ 32,5% n¨m 1990 lªn chiÕm 40,2% n¨m 1994. Thu nép ng©n s¸ch cña DNNN vµ tû lÖ nép ng©n s¸ch so víi doanh thu kh«ng ngõng t¨ng tõ 13,36 n¨m 1990 lªn 15,84% n¨m 1994. HiÖu qu¶ sö dông ®ång vèn ®­îc c¶i thiÖn nhÊt ®Þnh, tû suÊt lîi nhuËn thùc hiÖn so víi doanh thu t¨ng tõ 3,61% n¨m 1990 lªn 4,98% n¨m 1994. Sè DNNN cã l·i t¨ng tõ 65,3% n¨m 1991 lªn 78% n¨m 1994. Sè doanh nghiÖp bÞ lç gi¶m tõ 24,26% n¨m 1991 xuèng cßn 16,5% n¨m 1994 (so víi tæng sè DNNN ®· ®­îc s¾p xÕp). Tõ cuèi n¨m 1995 ®Õn nay chóng ta vÉn kiªn tr× thùc hiÖn s¾p xÕp DNNN, ®Æc biÖt lµ ¸p dông c¸c h×nh thøc cæ phÇn ho¸, gi¶i thÓ c¸c DNNN thuéc diÖn thua lç, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, thÝ ®iÓm, vËn dông c¸c h×nh thøc b¸n kho¸n, cho thuª DNNN. ViÖc s¾p xÕp DNNN ®­îc c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng tiÕp tôc qu¸n triÖt c¸c chØ thÞ sè 500/TTg ngµy 25/5/1995, chØ thÞ sè 20/TTg ngµy 21/4/1998... TÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1/1/2000 c¶ n­íc chØ cßn l¹i 5500 DNNN, trong ®ã h¬n 30% sè DNNN do Trung ­¬ng qu¶n lý vµ gÇn 70% DNNN do c¸c ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. Cô thÓ cã 732 doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých, 1802 doanh nghiÖp thuéc c¸c Bé, ngµnh Trung ­¬ng thµnh lËp, 3698 doanh nghiÖp do Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng thµnh lËp. Tuy nhiªn, DNNN cña chóng ta ®­îc h×nh thµnh trong giai ®o¹n lÞch sö võa qua chñ yÕu lµ quy m« nhá, c«ng nghÖ l¹c hËu, c¬ cÊu bÊt hîp lý, thiÕu vèn, qu¶n lý chång chÐo, hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh héi nhËp vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ cßn nhiÒu h¹n chÕ, yÕu kÐm. Tr­íc nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc ®èi víi DNNN, mét yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i t×m c¸ch gi¶i quyÕt thÝch hîp ®Ó ®Èy nhanh, tiÕn tr×nh ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNNN ë n­íc ta. II. Nh÷ng ®æi míi cña DNNN ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua 1. Thùc chÊt cña viÖc ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng DNNN ë n­íc ta VÊn ®Ò ®æi míi qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi DNNN lµ mét néi dung kh¸ phøc t¹p bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò cã liªn quan ®ång bé víi nhau. §Ó thóc ®Èy DNNN ph¸t triÓn thÝch nghi víi c¸c c¬ chÕ míi, chóng ta ph¶i ®æi míi vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý, tæ chøc qu¶n lý ®èi víi DNNN. §ång thêi ph¶i t¹o lËp ®­îc m«i tr­êng ph¸p lý thuËn tiÖn th«ng qua viÖc ban hµnh vµ söa ®æi mét c¸ch hîp lý hÖ thèng luËt vµ v¨n b¶n d­íi luËt t¹o thµnh hµnh lang ph¸p lý cÇn thiÕt cho DNNN ho¹t ®éng. Ph©n ®Þnh râ vµ thùc hiÖn ®óng vai trß cña Nhµ n­íc ®¹i diÖn quyÒn së h÷u vµ giao quyÒn sö dông vèn, tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn cho doanh nghiÖp. VÊn ®Ò tæ chøc c¶i c¸ch, s¾p xÕp l¹i DNNN lµ mét trong sè nhiÒu néi dung cña qu¸ tr×nh ®æi míi, hoµn thiÖn chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý vµ tæ chøc qu¶n lý ®èi víi DNNN mµ chóng ta ®ang ph¶i tiÕp tôc thùc hiÖn. Thùc chÊt cña c«ng t¸c ®æi míi, s¾p xÕp l¹i hÖ thèng DNNN lµ hoµn thiÖn tæ chøc s¶n xuÊt vµ qu¶n lý hÖ thèng DNNN nh»m c¬ cÊu l¹i, b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn hîp lý cña DNNN trong khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc vµ toµn bé nÒn kinh tÕ víi nhiÒu thµnh phÇn cïng tån t¹i ph¸t triÓn . §Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt cña c¸c DNNN, b¶o ®¶m ph¸t huy ®­îc vai trß chñ ®¹o cña DNNN vµ kinh tÕ Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo c¬ chÕ míi. 2. Nh÷ng ®æi míi b­íc ®Çu cña DNNN ë ViÖt Nam 2.1. §æi míi vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tµi chÝnh doanh nghiÖp §Çu n¨m 1990, Nhµ n­íc tiÕn hµnh tæng kiÓm kª vµ ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n cña c¸c DNNN. ViÖc nµy kh«ng chØ nh»m môc tiªu lµm c¨n cø ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch 5 n¨m 1991-1995 mµ quan träng h¬n lµ nã t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp h¹ch to¸n ®Çy ®ñ chi phÝ ho¹t ®éng kinh doanh, phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ b¶o toµn vèn nh÷ng n¨m sau ®ã gióp cho doanh nghiÖp ph¶n ¸nh gi¸ tµi s¶n phï hîp víi gi¸ thÞ tr­êng vµ doanh nghiÖp b¶o toµn ®­îc sè vèn Nhµ n­íc ®· giao trong ®iÒu kiÖn l¹m ph¸t ë møc cao. Tõ n¨m 1991, Nhµ n­íc thùc hiÖn c¬ chÕ giao quyÒn qu¶n lý sö dông vµ tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn cho doanh nghiÖp. Theo c¬ chÕ nµy Nhµ n­íc (c¬ quan tµi chÝnh vµ c¬ quan chñ qu¶n) giao sè vèn Nhµ n­íc gåm vèn ng©n s¸ch, vèn coi nh­ cña ng©n s¸ch vµ vèn tù bæ sung cho Gi¸m ®èc, kÕ to¸n tr­ëng doanh nghiÖp qu¶n lý, sö dông. Doanh nghiÖp ®­îc quyÒn sö dông toµn bé sè vèn Nhµ n­íc giao phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh vµ qu¶n lý theo c¬ chÕ Nhµ n­íc quy ®Þnh. Doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm b¶o toµn sè vèn Nhµ n­íc ®· giao. Nhµ n­íc thùc hiÖn kiÓm tra møc ®é b¶o toµn vèn cña doanh nghiÖp hµng n¨m vµ cã chÕ ®é khuyÕn khÝch ®èi víi doanh nghiÖp b¶o toµn ®­îc sè vèn Nhµ n­íc nh­ cho h¹ch to¸n vµo vèn tù bæ sung vµ kh«ng ph¶i nép tiÒn thu sö dông vèn ®èi víi sè vèn b¶o toµn cao h¬n møc Nhµ n­íc quy ®Þnh. Nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng b¶o toµn ®­îc vèn ph¶i lÊy vèn tù bæ sung ®Ó bï ®¾p cho sè b¶o toµn thiÕu cña vèn ng©n s¸ch cÊp. C¬ chÕ giao vèn ®· t¹o cho doanh nghiÖp quyÒn chñ ®éng trong ho¹t ®éng kinh doanh vµ qu¶n lý tµi chÝnh. Nhµ n­íc bít can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. §ång thêi ®· b­íc ®Çu x¸c ®Þnh ®­îc tr¸ch nhiÖm cña DNNN trong viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ sè vèn Nhµ n­íc giao vµ b¶o toµn sè vèn ®ã. C¬ chÕ ph©n phèi lîi nhuËn tõ n¨m 1990 trë ®i ®· ®­îc ®æi míi. Ngoµi viÖc nép thuÕ lîi tøc cho Nhµ n­íc nh­ mäi doanh nghiÖp kh¸c, phÇn lîi nhuËn sau thuÕ cña DNNN ®­îc ­u tiªn trÝch quü ®Çu t­ ph¸t triÓn nh»m më réng ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp víi møc thiÓu 35%. QuyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp ®­îc quan t©m ®Çy ®ñ víi viÖc cho trÝch lËp hai quü khen th­ëng vµ phóc lîi tèi ®a b»ng quü l­¬ng mét n¨m cña doanh nghiÖp. C¬ chÕ nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp tÝch luü ®­îc mét sè vèn ®Ó më réng kinh doanh, ®ång thêi khuyÕn khÝch ®­îc ng­êi lao ®éng g¾n bã víi doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, nã ch­a kh¼ng ®Þnh ®­îc quyÒn cña Nhµ n­íc víi t­ c¸ch chñ së h÷u ®èi víi kho¶n lîi nhuËn sau thuÕ. §ång thêi, t¹o ra sù chªnh lÖch qu¸ lín vÒ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp kh¸c nhau. N¨m 1995, luËt DNNN ®­îc ban hµnh. §©y kh«ng chØ lµ v¨n b¶n ph¸p lý cao nhÊt trong c«ng t¸c qu¶n lý DNNN mµ cßn thÓ hiÖn néi dung ®æi míi toµn diÖn, ®ång bé c«ng t¸c qu¶n lý DNNN nãi chung, qu¶n lý tµi chÝnh DNNN nãi riªng, thÓ hiÖn cô thÓ lµ: - C«ng t¸c qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n: TiÕp tôc chñ tr­¬ng giao quyÒn qu¶n lý vµ sö dông vèn cho doanh nghiÖp nh­ng c¬ chÕ tµi chÝnh theo luËt DNNN ®· cô thÓ ho¸ nh÷ng quyÒn cña doanh nghiÖp trong c«ng t¸c nµy. §ã lµ: Doanh nghiÖp ®­îc quyÒn sö dông linh ho¹t c¸c nguån vèn, ®­îc quyÒn thay ®æi c¬ cÊu vèn vµ tµi s¶n phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh. §­îc quyÒn cÇm cè, thÕ chÊp, cho thuª, nh­îng b¸n, thanh lý c¸c tµi s¶n cña doanh nghiÖp (trõ toµn bé d©y chuyÒn s¶n xuÊt chñ yÕu ph¶i b¸o c¸o c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp) Doanh nghiÖp ®­îc quyÒn huy ®éng vèn cña mäi ®èi t­îng ®Ó phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ sö dông vèn huy ®éng, hoµn tr¶ vèn cho ng­êi cho vay, doanh nghiÖp ®­îc dïng vèn do m×nh qu¶n lý ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ ®Çu t­ nµy. Doanh nghiÖp ®­îc quyÒn xö lý c¸c kho¶n tæn thÊt tµi s¶n theo c¬ chÕ b¶o toµn vèn. §­îc trÝch c¸c kho¶n dù phßng c«ng nî, khã ®ßi, dù phßng gi¶m gi¸ hµng tån kho, quü dù phßng tµi chÝnh nh»m b¶o toµn sè vèn Nhµ n­íc ®· ®Çu t­ cho doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp ®­îc trÝch khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh trong khung quy ®Þnh cña Nhµ n­íc, thay cho viÖc trÝch khÊu hao theo tû lÖ cè ®Þnh tr­íc ®©y. C¬ chÕ nµy gióp cho doanh nghiÖp cã thÓ thu håi vèn ®Çu t­ nhanh h¬n, sím ®æi míi ®­îc c«ng nghÖ, thiÕt bÞ. - ViÖc qu¶n lý doanh thu, chi phÝ: Doanh nghiÖp ®­îc sö dông toµn bé doanh thu ®Ó bï ®¾p chi phÝ ho¹t ®éng. §Ó phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ th«ng lÖ quèc tÕ, tiÕp thÞ, hoa hång m«i giíi... vµ c¸c kho¶n dù phßng c«ng nî khã ®ßi, gi¶m gi¸ ®Çu t­ chøng kho¸n, doanh nghiÖp cßn ®­îc trÝch quü dù phßng tµi chÝnh tõ chøng kho¸n, doanh nghiÖp cßn ®­îc trÝch quü dù phßng tµi chÝnh tõ lîi nhuËn sau thuÕ ®Ó bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt tµi s¶n vµ c¸c kho¶n lµm mÊt vèn kh¸c. Ng­êi qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp lµ ng­êi cã quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c kho¶n chi vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Nhµ n­íc vÒ quyÕt ®Þnh cña m×nh. Nhµ n­íc qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c¸c kho¶n chi phÝ cña doanh nghiÖp qua viÖc quy ®Þnh c¸c nguyªn t¾c h¹ch to¸n chi phÝ vµ th«ng qua c¸c ®Þnh møc do doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh. - ViÖc ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ ®· quan t©m h¬n ®Õn viÖc t¨ng tÝch luü ®Ó më réng kinh doanh cña doanh nghiÖp b»ng viÖc n©ng møc trÝch tèi thiÓu quü ®Çu t­ ph¸t triÓn lªn 50% sè lîi nhuËn cßn l¹i sau thuÕ cña doanh nghiÖp. QuyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng vÉn ®­îc quan t©m, song ®· ®iÒu chØnh ®Ó b¶o ®¶m bít sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp khi mµ vÊn ®Ò c¹nh tranh ch­a ®­îc phæ biÕn vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn ch­a cã c¬ chÕ. 2.2. §æi míi vÒ chÝnh s¸ch ®Çu t­ cho DNNN MÆc dï ®· thùc hiÖn giao vèn cho doanh nghiÖp tõ n¨m 1990, song tr­íc n¨m 1995 Nhµ n­íc vÉn tiÕn hµnh thu håi dÇn sè vèn Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp th«ng qua chÕ ®é thu khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh. Hµng n¨m c¨n cø møc trÝch khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh h×nh thµnh b»ng vèn ng©n s¸ch, doanh nghiÖp cã nghÜa vô nép l¹i cho ng©n s¸ch toµn bé sè trÝch nµy. Cïng víi chÝnh s¸ch h¹n chÕ ®Çu t­ ng©n s¸ch cho doanh nghiÖp, chÕ ®é thu khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh ®· lµm cho vèn Nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng Ýt ®i. §iÒu ®ã m©u thuÉn víi yªu cÇu më réng ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. HËu qu¶ lµ vèn vay cña doanh nghiÖp ngµy cµng lín, cã doanh nghiÖp vèn vay gÊp nhiÒu lÇn vèn chñ së h÷u. Tõ n¨m 1995 ®Õn nay Nhµ n­íc ®· bá chÕ ®é thu khÊu hao c¬ b¶n gãp phÇn lµm vèn Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp kh«ng bÞ gi¶m sót mµ tr¸i l¹i cßn ®­îc t¨ng h¬n do hµng n¨m ®­îc bæ sung tõ lîi nhuËn sau thuÕ. Nhµ n­íc cßn thùc hiÖn chÕ ®é thu sö dông vèn ng©n s¸ch ®èi víi DNNN. Theo chÕ ®é nµy, hµng n¨m DNNN ph¶i nép cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc mét sè tiÒn c¨n cø vµo sè vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp cho doanh nghiÖp vµ ngµnh nghÒ doanh nghiÖp kinh doanh. Sè tiÒn ph¶i nép nµy tr­íc luËt DNNN ®­îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ kinh doanh cña doanh nghiÖp, tõ khi cã luËt DNNN ®Õn nay ®­îc lÊy tõ lîi nhuËn sau thuÕ. Trong phÇn nµy sÏ tËp trung xem xÐt c¸c biÖn ph¸p t×nh thÕ mµ ChÝnh phñ vµ Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· thùc hiÖn nh»m gi¶m bít c¸c khã kh¨n tµi chÝnh do DNNN th«ng qua c¸c gi¶i ph¸p liªn quan ®Õn hç trî tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. · §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vèn cho DNNN, c«ng v¨n sè 309/KHTH ngµy 8/9/1997 quy ®Þnh cÊp vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n vµ bæ sung vèn l­u ®éng cho c¸c DNNN. Trªn thùc tÕ, vèn tù cã cña DNNN ®­îc Nhµ n­íc giao qu¶n lý vµ sö dông cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh rÊt h¹n hÑp nªn phÇn lín vèn phôc vô cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ph¶i vay tõ Ng©n hµng, ­íc tÝnh kho¶ng 80% tæng sè vèn ho¹t ®éng cña DNNN. QuyÕt ®Þnh trªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c DNNN cã thªm nguån vèn æn ®Þnh thóc ®Èy ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. · QuyÕt ®Þnh 178/Q§-TTg ngµy 19/9/1998 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ hç trî l·i suÊt Ng©n hµng ®èi víi mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu ®· cho phÐp c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i hç trî l·i suÊt cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu b»ng c¸ch cho vay vèn l·i suÊt thÊp h¬n 0,2%/th¸ng so víi møc l·i suÊt cho vay xuÊt khÈu mµ c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ang ¸p dông. ViÖc hç trî l·i suÊt nµy ®­îc thùc hiÖn tõ ngµy quyÕt ®Þnh nµy cã hiÖu lùc vµ kÕt thóc khi quü tÝn dông hç trî xuÊt khÈu ®­îc thµnh lËp vµ ®i vµo ho¹t ®éng. Gi¶i ph¸p nµy cïng víi c¸c chÝnh s¸ch kh¸c vÒ tµi chÝnh, thÞ tr­êng, thuÕ... ®èi víi xuÊt khÈu n«ng s¶n ®· gãp phÇn cho kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1998 vµ 1999 vÒ g¹o ®Òu ®¹t trªn 1 tû USD, cµ phª ®¹t xÊp xØ 0,6 tû USD mçi n¨m... · QuyÕt ®Þnh 195/1999/Q§-TTg ngµy 27/9/1999 cua Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh thµnh lËp quü hç trî xuÊt khÈu ®Ó hç trî, khuyÕn khÝch, ®Èy m¹nh viÖc xuÊt khÈu hµng hãa, më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu, t¨ng søc c¹nh tranh hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam. · C«ng v¨n sè 433/CV-NH1 ngµy 4/8/1996 cho phÐp c¸c Ng©n hµng ®­îc c¬ cÊu l¹i c¸c kho¶n nî cña DNNN trong tr­êng hîp DNNN nµy gÆp khã vÒ tµi chÝnh nh­ng cã vai trß quan träng ®èi víi kinh tÕ x· héi. Theo ®ã, c¸c Ng©n hµng ®­îc phÐp xo¸ c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n mµ kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi do c¸c nguyªn nh©n kh¸ch quan nh­ thiªn tai hoÆc DNNN bÞ ph¸ s¶n vµ ®­îc phÐp khoanh c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n nÕu c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n nµy ph¸t sinh do nh÷ng nguyªn nh©n vÒ thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi víi DNNN. · Th«ng t­ sè 417/CV-NH14 ngµy 31/5/1997 vÒ viÖc h­íng dÉn thùc hiÖn nh÷ng gi¶i ph¸p cÊp b¸ch cña ChÝnh phñ liªn quan ®Õn c«ng t¸c tÝn dông Ng©n hµng còng gi¶m thiÓu c¸c quy ®Þnh b¾t buéc vÒ b¶o ®¶m tiÒn vay cho DNNN khi vay vèn Ng©n hµng. §èi víi kh¸ch hµng lµ c¸c DNNN, th«ng t­ quy ®Þnh râ lµ c¸c DNNN khi vay vèn t¹i c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh kh«ng cÇn ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n, kh«ng bÞ giíi h¹n theo tû lÖ vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp mµ chØ cÇn c¨n cø vµo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, hiÖu qu¶ vµ tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n ®Çu t­, ph­¬ng ¸n vÒ kh¶ n¨ng thu håi vèn ®Ó tr¶ nî vay. · ChØ thÞ sè 08/1998/CT-NHNN 14 ngµy 3/10/1998 vÒ viÖc n©ng cao chÊt l­îng tÝn dông, gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ b¶o ®¶m an toµn vµ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng Ng©n hµng. ChØ thÞ nµy ®­a ra nhiÒu biÖn ph¸p nh»m gi¶m nhÑ g¸nh nÆng tr¶ nî cña c¸c DNNN. C¸c DNNN cã khã kh¨n vÒ tµi chÝnh ®­îc phÐp chØ tr¶ nî gèc tr­íc vµ tr¶ l·i sau. C¸c DNNN còng ®­îc miÔn tr¶ l·i ph¸t ®èi víi c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n nÕu hä tr¶ ®­îc kho¶n nî gèc vµ l·i th­êng. H¬n n÷a, nÕu c¸c DNNN ®ang bÞ thua lç vµ kh«ng thÓ tr¶ nî ®óng h¹n th× Ng©n hµng cã thÓ gi¶m bít nghÜa vô nî cña c¸c DNNN b»ng c¸ch gia h¹n cho c¸c kho¶n nî ®ã. - Cã thÓ nãi, phÇn lín c¸c gi¶i ph¸p t×nh thÕ trªn ®· t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn, theo ®ã c¸c Ng©n hµng ®­îc phÐp t¸i c¬ cÊu c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n cña DNNN vµ t¸i ph©n lo¹i chóng thµnh c¸c kho¶n nî b×nh th­êng. XÐt vÒ mÆt ng¾n h¹n, c¸c gi¶i ph¸p nµy ®· lµm cho t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c Ng©n hµng vµ DNNN ®­îc s¸ng sña h¬n. Nh×n chung, c¸c gi¶i ph¸p nµy ®· gãp phÇn th¸o gì kÞp thêi nh÷ng khã kh¨n vµ v­íng m¾c cho DNNN. §©y lµ c¸c biÖn ph¸p gióp khai th«ng tøc thêi dßng lu©n chuyÓn vèn tÝn dông, ng¨n chÆn nguy c¬ gi¶m d­ nî vay cña cña DNNN, nguy c¬ thÊt nghiÖp cao vµ ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc nh­ trªn ®· ph©n tÝch th× xÐt vÒ mÆt dµi h¹n c¸c gi¶i ph¸p c¶i thiÖn chÝnh s¸ch ®Çu t­ cho DNNN nªu trªn sÏ g©y ra nh÷ng vÉn ®Ò kh¸ nghiªm träng trong t­¬ng lai nÕu nh­ qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN kh«ng ®­îc thóc ®Èy m¹nh mÏ vµ cã ®­îc nh÷ng tiÕn triÓn cÇn thiÕt. Sù kh«ng râ rµng, minh b¹ch trong chÝnh s¸ch hç trî ng©n s¸ch cho c¸c DNNN nh­ viÖc chuyÓn vèn vay thµnh vèn cÊp, cÊp vèn bæ dung, gi¶m nî, xo¸ nî... dÉn ®Õn t×nh tr¹ng û l¹i vµo Nhµ n­íc, gi¶m tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña c¸c doanh nghiÖp. C¬ chÕ tµi chÝnh trong ®ã Nhµ n­íc ®­îc vÝ nh­ mét "con bß s÷a" chØ cã thÓ lµm cho qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ thªm tr× trÖ, ®Æc biÖt khiÕn c¸c DNNN chËm trÔ trong viÖc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cho phï hîp víi m«i tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ ®ang ngµy cµng thay ®æi. MÆc dï c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi, t¨ng c­êng ®Çu t­ b»ng tÝn dông trªn ®©y ®· gióp cho c¸c DNNN kh¾c phôc ®­îc mét sè khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, më réng vµ tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, song mét mÆt chóng chØ mang tÝnh chÊt t¹m thêi, mÆt kh¸c chi phÝ c¬ héi rÊt cao. Nguån tÝn dông cã thÓ dµnh cho c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh trë nªn rÊt h¹n chÕ. H¬n n÷a, trong kinh tÕ thÞ tr­êng viÖc t¹o ra mét m«i tr­êng kinh doanh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ lµ ®éng lùc thóc ®Èy mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh tÕ. Tuy nhiªn, c¸c gi¶i ph¸p nµy d­êng nh­ ®· gãp phÇn t¹o ra mét s©n ch¬i kh«ng b×nh ®¼ng vµ cã ph©n biÖt ®èi xö gi÷a DNNN vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vèn dÜ ®ang cÇn thu hÑp l¹i. V× vËy, ®©y lµ vÊn ®Ò mµ ChÝnh phñ vµ c¸c Bé ngµnh cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó tõng b­íc ®æi míi cho phï hîp víi t×nh h×nh míi hiÖn nay. 2.3. §æi míi vÒ chÝnh thuÕ Sau khi Nhµ n­íc ban hµnh c¸c luËt thuÕ doanh thu, thuÕ lîi tøc thuÕ tiªu thu ®Æc biÖt, c¸c DNNN ®· thùc hiÖn nghÜa vô nép ng©n s¸ch nh­ c¸c doanh nghiÖp thuèc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Tr­íc ®ã, DNNN thùc hiÖn chÕ ®é thu quèc doanh. ChÕ ®é nµy kh«ng nh÷ng mÊt b×nh ®¼ng víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c mµ ngay gi÷a c¸c DNNN víi nhau còng kh«ng c«ng b»ng. Doanh nghiÖp cã chi phÝ cµng cao cµng ph¶i nép nhiÒu, do chÕ ®é thu quèc doanh dïng nguyªn t¾c céng tíi (x¸c ®Þnh møc thu trªn c¬ së tû lÖ cè ®Þnh cña chi phÝ kinh doanh). ChÕ ®é thu quèc doanh hoµn toµn kh«ng phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¸c luËt thuÕ liªn tôc ®­îc söa ®æi, bæ sung cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tõ n¨m 1999 ®Õn nay chÕ ®é thuÕ doanh thu vµ thuÕ lîi tøc ®· ®­îc thay thÕ b»ng thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT) vµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. §©y lµ b­íc ph¸t triÓn míi cña chÝnh s¸ch thuÕ phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ xu thÕ héi nhËp cña nªnhiÒu kinh tÕ ViÖt Nam. ChÝnh s¸ch thuÕ míi lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi DNNN. Tuy nhiªn, do gi¶m tõ 11 møc thuÕ suÊt thuÕ doanh thu xuèng cßn 3 møc thuÕ VAT víi møc chªnh lÖch tõ 5-10-20% cho nªn khi ¸p dông thuÕ míi, bªn c¹nh mét sè ngµnh, DNNN cã thuËn lîi do møc thuÕ míi t­¬ng ®­¬n._. thÓ. §¹i diÖn c¬ quan Së Tµi chÝnh - vËt gi¸, Côc thuÕ còng kh«ng n»m trong héi ®ång gi¶i thÓ. Do ®ã khi thùc hiÖn ph­¬ng ¸n gi¶i thÓ th­êng gÆp khã kh¨n khi c¸c ngµnh cã liªn quan thiÕu sù phèi hîp thèng nhÊt. Ba lµ, thêi gian më tµi kho¶n vµ tæ chøc b¸n ®Êu gi¸ thu håi tµi s¶n cña doanh nghiÖp gi¶i thÓ theo quy ®Þnh cña Th«ng t­ 25 lµ qu¸ ng¾n, kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc c¸c c«ng viÖc trªn theo ®óng h¹n vÒ thêi gian. Bèn lµ, vÒ tr×nh tù thùc hiÖn c«ng bè quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ trªn b¸o chÝ ba sè liªn tôc còng kh«ng hîp lý vÒ thêi gian c«ng bè trªn b¸o trÝ. V× theo quy ®Þnh lµ sau khi cã quyÕt ®Þnh cña c¬ quan quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ ph¶i ®¨ng b¸o ngay, trong khi ®ã th× ph­¬ng ¸n gi¶i thÓ l¹i ch­a ®­îc thÈm ®Þnh vµ phª duyÖt chÝnh thøc. 5.2. Nh÷ng ®Ò xuÊt vËn dông quy tr×nh vÒ gi¶i thÓ DNNN Gi¶i thÓ lµ mét néi dung trong qu¸ tr×nh ®æi míi s¾p xÕp l¹i DNNN. Trªn ph­¬ng diÖn tæ chøc, qu¶n lý, doanh nghiÖp ®­îc coi nh­ lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Æc biÖt nµy. Do ®ã, còng gièng nh­ mäi s¶n phÈm kh¸c, doanh nghiÖp còng cã chu kú sèng vµ tu©n theo quy luËt “vßng ®êi” cña s¶n phÈm. V× thÕ gi¶i thÓ doanh nghiÖp lµ néi dung tÊt yÕu cña viªc s¾p xÕp l¹i DNNN. Trong thùc tiÔn viÖc gi¶i thÓ rÊt phøc t¹p, khã lµm vµ th­êng kÐo dµi, cã nh÷ng doanh nghiÖp r¬i vµo t×nh tr¹ng ph¶i gi¶i thÓ nh­ng kh«ng gi¶i thÓ ®­îc. V­íng m¾c chñ yÕu khi gi¶i thÓ tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò: ChÝnh s¸ch Nhµ n­íc vÒ gi¶i thÓ doanh nghiÖp Thñ tôc gi¶i thÓ (tr×nh tù, néi dung, quy ®Þnh...) C¸n bé tham gia thùc hiÖn gi¶i thÓ C«ng nî cña doanh nghiÖp QuyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp Do vËy cÇn thiÕt ph¶i vËn dông Th«ng t­ sè 25 víi nh÷ng néi dung sau: Mét lµ, vÒ quy tr×nh thùc hiÖn gi¶i thÓ DNNN do cÊp ®Þa ph­¬ng thµnh lËp vµ quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ doanh nghiÖp trong néi dung c¸c quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ do Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n thµnh phè ký ch­a cÇn cã ph­¬ng ¸n gi¶i thÓ mµ cÇn thµnh lËp ngay héi ®ång gi¶i thÓ; bëi lÏ ph­¬ng ¸n gi¶i thÓ chÝnh lµ viÖc vËn dông chÕ ®é chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tµi s¶n, c«ng nî, quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp. C¸c néi dung nµy cÇn ®­îc xem xÐt kü cµng vµ ®­îc héi ®ång thÈm ®Þnh kiÓm tra ®Ó tr×nh Uû ban nh©n d©n thµnh phè (tØnh) quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn. MÆt kh¸c, khi thèng nhÊt ph¶i gi¶i thÓ doanh nghiÖp l¹i cÇn cã ngay quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ nh»m x¸c ®Þnh thêi ®iÓm gi¶i thÓ ®Ó xö lý ph¹m vi c«ng nî vµ quyÒn h¹n chÕ ®é qu¶n lý vµ lao ®éng. Hai lµ, c¬ cÊu héi ®ång gi¶i thÓ do cÊp ®Þa ph­¬ng thµnh lËp cÇn cã c¸c thµnh viªn ®¹i diÖn cho c¸c ngµnh sau: §¹i diÖn Uû ban nh©n d©n thµnh phè (tØnh) lµm Chñ tÞch Héi ®ång (hoÆc uû quyÒn cho së chñ qu¶n) Së KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ - Uû viªn Së Tµi chÝnh - vËt gi¸ - Uû viªn Ban Tæ chøc - chÝnh quyÒn - Uû viªn Ng©n hµng - Uû viªn ThuÕ - Uû viªn C«ng ®oµn doanh nghiÖp - Uû viªn §¹i diÖn l·nh ®¹o doanh nghiÖp - Uû viªn C¸c tæ chuyªn viªn gióp viÖc Ba lµ, viÖc ®¨ng b¸o c«ng bè gi¶i thÓ cã thÓ thùc hiÖn sau khi héi ®ång gi¶i thÓ thÈm ®Þnh ph­¬ng ¸n gi¶i thÓ, tr×nh Uû ban nh©n d©n chÊp nhËn chÝnh thøc. Bèn lµ, quy ®Þnh thêi gian tiÕn hµnh më tµi kho¶n vµ tæ chøc ®Êu gi¸ thu håi tµi s¶n doanh nghiÖp cã thÓ tiÕn hµnh dµi h¬n. Tuú theo quy m« vµ ®Æc ®iÓm tµi s¶n cña doanh nghiÖp (trong kho¶ng 30 - 45 ngµy). 6. KiÕn nghÞ vÒ s¾p xÕp doanh nghiÖp c«ng Ých: Tr­íc tiªn, cÇn ph©n biÖt gi÷a s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých, c«ng tr×nh c«ng Ých víi doanh nghiÖp c«ng Ých. Trªn c¬ së ®ã, quy ®Þnh râ nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô nµo Nhµ n­íc cÇn duy tr× víi doanh nghiÖp 100% vèn nhµ n­íc. Nh÷ng doanh nghiÖp nµy thùc sù lµ nh÷ng DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých vµ nªn h¹n chÕ tèi ®a vÒ sè l­îng. ChØ duy tr× hoÆc thµnh lËp míi nh÷ng lÜnh vùc mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng ®­îc lµm nh­ an ninh quèc phßng, xuÊt b¶n, ®¶m b¶o hÖ thèng th«ng tin liªn tØnh vµ quèc tÕ... vµ nh÷ng lÜnh vùc t­ nh©n kh«ng muèn lµm ®­îc ch­a lµm ®­îc nh­ qu¶n lý khai th¸c c«ng tr×nh thuû n«ng, s¶n xuÊt thãc gièng, tho¸t n­íc ®« thÞ... Víi c¸c s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých kh¸c nªn cho phÐp doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c tham gia. C¸c doanh nghiÖp nµy khi tham gia cung cÊp s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých theo kÕ ho¹ch, ®¬n ®Æt hµng, gi¸, phÝ cña Nhµ n­íc quy ®Þnh mµ kh«ng bï ®¾p ®­îc chi phÝ s¶n xuÊt ho¹t ®éng c«ng Ých th× ®­îc h­ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp, trî gi¸ vµ c¸c ­u ®·i kh¸c cña Nhµ n­íc nh­ ®èi víi DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých. MÆt kh¸c, còng cÇn cã c¬ chÕ ®Ó x¸c ®Þnh gi¸, phÝ, m¾c trî gi¸, bï lç cho c¸c s¶n phÈm, dÞch vô nµy mét c¸ch hîp lý. Nhµ n­íc cÇn ban hµnh c¬ cÊu ®Êu thÇu c¸c s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých, kÓ c¶ viÖc ®Êu thÇu hoÆc kho¸n ®Þnh møc bï lç cho c¸c s¶n phÈm nµy hoÆc cho c¸c DNNN c«ng Ých. Víi c¬ chÕ ®Êu thÇu, c¸c ho¹t ®éng c«ng Ých sÏ ®­îc thùc hiÖn víi chi phÝ thÊp, chÊt l­îng cao, ®ång thêi gi¶m dÇn sù bao cÊp cña Nhµ n­íc cho ho¹t ®éng c«ng Ých. C¸c quy ®Þnh vÒ vèn, lao ®éng, tiÒn l­¬ng, c¸n bé qu¶n lý, kiÓm tra, kiÓm so¸t ®èi víi DNNN c«ng Ých còng cÇn ph¶i ®­îc nghiªn cøu söa ®æi, bæ sung cho phï hîp víi t×nh h×nh míi ®Ó doanh nghiÖp ho¹t ®éng æn ®Þnh, hiÖu qu¶, hoµn thµnh nhiÖm vô ®­îc giao, thùc hiÖn ®óng môc tiªu thµnh lËp, ®èi t­îng phôc vô vµ ph¹m vi ho¹t ®éng. III. VÒ thÞ tr­êng, vèn, c«ng nghÖ, lao ®éng hç trî c¸c DNNN thùc hiÖn ®æi míi, s¾p xÕp l¹i 1. Gi¶i ph¸p më réng thÞ tr­êng cho DNNN HiÖn nay, c¸c DNNN vÉn ®ang gÆp khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm khai th¸c thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm c¶ ë trong vµ ngoµi n­íc. ThÞ tr­êng trong n­íc bÞ søc Ðp cña hµng ngo¹i rÊt m¹nh vµ sù lòng ®o¹n cña doanh nghiÖp t­ nh©n. Trong lÜnh vùc th­¬ng nghiÖp, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n bu«n lËu vµ trèn thuÕ ®èi víi hµng nhËp ngo¹i lµm cho c¸c DNNN nhËp khÈu chÝnh ng¹ch nép thuÕ ®Çy ®ñ cã gi¸ b¸n cao, søc c¹nh tranh kÐm. C¸c DNNN s¶n xuÊt hµng néi ®Þa còng ë t×nh tr¹ng t­¬ng tù, bÞ hµng nhËp lËu chÌn Ðp gay g¾t. §ång thêi cßn bÞ tÖ n¹n lµm hµng gi¶, hµng “nh¸i mÉu m·” lµm mÊt tÝn hiÖu cña ng­êi tiªu dïng trong n­íc. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu tuy vÉn ®­îc c¸c DNNN chó ý t×m h­íng më réng vµ t¨ng doanh thu vµ c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu nh­ng vÉn cßn rÊt khiªm tèn. T×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p vÒ thÞ tr­êng ®Çu ra cho c¸c DNNN ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m tíi cÇn quan t©m ®Õn nh÷ng h­íng sau: §èi víi thÞ tr­êng trong n­íc: cÇn t¨ng c­êng vai trß qu¶n lý nhµ n­íc, xö lý nghiªm kh¾c nh÷ng ho¹t ®éng bu«n lËu, lµm hµng gi¶, kinh doanh trèn lËu thuÕ, ®¶m b¶o sù c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng tham gia kinh doanh, æn ®Þnh thÞ tr­êng tiªu thô néi ®Þa, hç trî c¸c DNNN lµm ¨n nghiªm chØnh. Chó ý t×m h­íng tíi thÞ tr­êng gi÷a c¸c tØnh, t¹o lËp thÞ tr­êng gi÷a c¸c vïng kinh tÕ th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh vµ hoµn thiÖn h¬n c¬ cÊu kinh tÕ cho tõng vïng. KiÕn nghÞ ChÝnh phñ tiÕp tôc h¹n chÕ, kiÓm so¸t nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ mµ c¸c DNNN trong n­íc s¶n xuÊt ®­îc ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc v­¬n lªn ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr­êng. Thu hót khuyÕn khÝch ®Çu t­ n­íc ngoµi liªn kÕt c¸c DNNN ®Çu t­ c«ng nghÖ míi ®Ó n©ng cao chÊt l­îng, t¨ng søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Duy tr×, ph¸t triÓn thÞ tr­êng xuÊt khÈu th«ng qua c¸c ho¹t ®éng gia c«ng, chÕ biÕn xuÊt khÈu. §ång thêi m¹nh d¹n khuyÕn khÝch c¸c DNNN tham gia xuÊt khÈu trùc tiÕp vµ më v¨n phßng ®¹i diÖn, ®¹i lý tiªu thô hµng ho¸ do c¸c DNNN s¶n xuÊt t¹i c¸c n­íc cã thÞ tr­êng tiªu thô lín. Th«ng qua c¸c quan hÖ, nghiªn cøu thÝ ®iÓm x©y dùng c¸c trung t©m th­¬ng m¹i t¹i c¸c n­íc cã thÞ tr­êng æn ®Þnh ®Ô hç trî c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn xuÊt khÈu. 2. Gi¶i ph¸p vÒ huy ®éng vèn ®Çu t­ khuyÕn khÝch DNNN thùc hiÖn ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt vµ ®æi míi c«ng nghÖ VÒ kh¸ch quan, khi tham gia mét s©n ch¬i b×nh ®¼ng, DNNN còng ph¶i tù huy ®éng vèn, t×m nguån vèn, vay vèn nh­ mäi doanh nghiÖp kh¸c. Tuy nhiªn, do ®Æc thï cña DNNN, vèn ban ®Çu trong thêi kú bao cÊp qu¸ nhá, c¬ chÕ ph©n phèi lîi nhuËn cßn sö dông khÊu hao kh«ng t¹o thuËn lîi cho viÖc tÝch tô vèn, c¬ chÕ cÊp bæ sung vèn rÊt h¹n chÕ nªn doanh nghiÖp th­êng thiÕu vèn vµ khã kh¨n trong n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn. V× thÕ cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ­u ®·i vÒ vèn ®Ó gióp doanh nghiÖp nhanh chãng n©ng cao hiÖu qu¶ c¹nh tranh. MÆc kh¸c, DNNN lµ doanh nghiÖp thuéc së h÷u nhµ n­íc, Nhµ n­íc vÉn thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m«, nh­ng võa lµ ng­êi chñ cña DNNN v× thÕ viÖc ­u ®·i cho doanh nghiÖp th«ng qua vÊn ®Ò vèn lµ cÇn thiÕt. §Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp trong giai ®o¹n tõ 2000 ®Õn 2005, Nhµ n­íc cÇn t¨ng tû träng vèn ®Çu t­ tõ nguån ng©n s¸ch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cho c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ chiÒu s©u ®æi míi c«ng nghÖ vµ më réng s¶n xuÊt theo h­íng t¨ng tû träng vèn cho vay ­u ®·i dµi h¹n víi l·i suÊt hîp lý. §èi víi nguån vèn vay th­¬ng m¹i cña c¸c DNNN hiÖn nay, Nhµ n­íc tiÕp tôc duy tr× viÖc hç trî l·i suÊt vay nh­ nh÷ng n¨m võa qua ®Õn hÕt n¨m ®èi víi c¸c lÜnh vùc träng ®iÓm. Sau ®ã tuú kh¶ n¨ng ng©n s¸ch ®Ó cã biÖn ph¸p cô thÓ. §èi víi c¸c nguån tµi chÝnh thu ®­îc tõ b¸n kho¸n, cæ phÇn ho¸ Nhµ n­íc nªn ban hµnh quy chÕ cô thÓ ®Ó sö dông ngay vµ cã hiÖu qu¶ nguån vèn nµy kh«ng nªn ®Ó ø ®äng. TÝch cùc c¶i c¸ch c¬ chÕ, thñ tôc xÐt duyÖt vµ cÊp phÐp ®Çu t­ theo h­íng tËp trung mét ®Çu mèi ®Ó thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi liªn kÕt, liªn doanh víi c¸c DNNN, ®ång thêi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®Çu t­ tËp trung mét ®Çu mèi còng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó khuyÕn khÝch doanh nghiÖp ®Çu t­; gi¶m thñ tôc thêi gian cho doanh nghiÖp. Thu hót vèn tõ nguån tµi trî cña c¸c tæ chøc quèc tÕ cho DNNN võa vµ nhá. Muèn kÐo ®µu t­, hç trî tõ phÝa n­íc ngoµi, Bé Tµi chÝnh cÇn xÐt l¹i bé luËt vÒ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®Ó gi¶n tiÖn vµ h÷u hiÖu ho¸ h¬n. ViÖt Nam cã thÓ gi¶m tû lÖ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n hay häc hái kinh nghiÖm cña Singapore ®¸nh thuÕ thu nhËp c¸c doanh nghiÖp trªn mét tû lÖ cè ®Þnh lµ 15%. Víi nguån vèn ®a d¹ng vµ cã ­u ®·i, Nhµ n­íc nªn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ ®Ó thay thÕ thiÕt bÞ cò, më réng s¶n xuÊt ¸p dông c«ng nghÖ míi. §Þnh h­íng ®Çu t­ vµ ¸p dông c«ng nghÖ míi theo h­íng sau: KÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c lo¹i quy m«: quy m« nhá - quy m« võa - quy m« lín. Trong ®ã tr­íc m¾t lÊy quy m« nhá, quy m« võa lµm chñ ®¹o. KÕt hîp chÆt chÏ gi÷a viÖc thay thÕ thiÕt bÞ víi ®Çu t­ d©y chuyÒn ®ång bé më réng s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ ®Çu t­ s¶n xuÊt s¶n phÈm míi; cÇn cã b­íc ®i v÷ng ch¾c, thÝch hîp víi tõng doanh nghiÖp, kh«ng ®Çu t­ theo h×nh thøc hoÆc phong trµo. KÕt hîp c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i víi c«ng nghÖ trung b×nh vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt truyÒn thèng theo ®Æc thï cñ doanh nghiÖp. KhuyÕn khÝch doanh nghiÖp ®· lµm ¨n cã hiÖu qu¶, cã n¨ng lùc ®i th¼ng vµo c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, sö dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tiªn tiÕn cña thÕ giíi ®Ó t¹o søc c¹nh tranh khi më cöa vµ héi nhËp. §èi víi c¸c doanh nghiÖp nguån vèn cßn h¹n chÕ khuyÕn khÝch viÖc ®æi míi thiÕt bÞ víi viÖc tËn dông thiÕt bÞ cò cña c¸c n­íc tiªn tiÕn nh­ng phï hîp víi tr×nh ®é c«ng nghÖ kü thuËt cña ViÖt Nam ®Ó c¬ b¶n t¹o b­íc ®i tÝch cùc vµ v÷ng ch¾c. KÕt hîp ®æi míi c«ng nghÖ, mÆt hµng s¶n xuÊt víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng m«i tr­êng sinh th¸i vµ c¶nh quan. KhuyÕn khÝch c¸c DNNN huy ®éng c¸c nguån ®Çu t­ kh¸c ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ nh­ c¸c nguån vèn tõ néi bé c¸n bé c«ng nh©n viªn, tõ nguån liªn kÕt, hîp t¸c víi n­íc ngoµi ®Ó ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Thùc hiÖn tèt chiÕn l­îc c«ng nghÖ sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®ång vèn. ChiÕn l­îc c«ng nghÖ cña doanh nghiÖp chØ cã thÓ thùc hiÖn nhanh chãng vµ hiÖu qu¶ khi doanh nghiÖp xem ®©y lµ kh©u ®ét ph¸ cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng vµ s½n sµng tr¶ thï lao xøng ®¸ng cho c¸c ph¸t minh s¸ng chÕ cã gi¸ trÞ thùc tiÔn trong viÖc ®æi míi quy tr×nh c«ng nghÖ phôc vô s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng dÞch vô, cã chÕ ®é ®·i ngé thÝch ®¸ng ®èi víi chuyªn gia kü thuËt giái. §Ó chiÕn l­îc c«ng nghÖ thùc thi cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i ®Èy m¹nh h¬n n÷a sù liªn kÕt hîp t¸c gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c tr­êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu. Qua sù hîp t¸c nµy t¹o nªn sù giao thoa gi÷a tri thøc khoa häc vµ thùc tiÔn ho¹t ®éng s¶n xuÊt, mét vÊn ®Ò ®­îc quan t©m ®Æc biÖt khi mµ chóng ta ®ang tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ tri thøc. 3. Gi¶i ph¸p vÒ ®µo t¹o, lao ®éng viÖc lµm: §Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò lao ®éng viÖc lµm cho sè lao ®éng so s¾p xÕp DNNN d«i ra cÇn chó ý c¸c vÊn ®Ò sau: Nhµ n­íc cÇn ban hµnh vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch hç trî víi møc kinh phÝ tho¶ ®¸ng vµ c«ng b»ng do nh÷ng ng­êi lao ®éng cã qu¸ tr×nh cèng hiÕn nhiÒu n¨m lµm viÖc trong DNNN. §Ó hä tù nguyÖn t×m kiÕm c«ng viÖc lµm thÝch hîp khi doanh nghiÖp bÞ ph¸n s¶n, gi¶i thÓ hoÆc chÊp nhËn sù s¾p xÕp chuyÓn ®æi vÞ trÝ sang c¬ quan kh¸c. §ã lµ ch­a kÓ kinh phÝ gi¶i quyÕt cho ng­êi lao ®éng d«i d­ trong c¸c DNNN kh«ng thuéc diÖn s¾p xÕp trong giai ®o¹n 2000 - 2005, nÕu gi¶i quyÕt sè lao ®éng nµy th× cÇn ph¶i cã thªm sè kinh phÝ kho¶ng 1200 - 1500 tû ®ång. Sö dông kinh phÝ thu ®­îc tõ b¸n cæ phÇn ë c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ®Ó tæ chøc ®µo t¹o, båi d­ìng vµ ®µo t¹o l¹i cho sè lao ®éng cßn ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ søc khoÎ vµ tr×nh ®é v¨n ho¸. B»ng nhiÒu h×nh thøc ®µo t¹o båi d­ìng thÝch hîp ®Ó ng­êi lao ®éng cã thÓ tham gia ®µo t¹o, båi d­ìng cã ®­îc tr×nh ®é chuyªn m«n ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña n¬i lµm viÖc míi. KhuyÕn khÝch, ­u ®·i cho c¸c nhµ ®Çu t­ mua l¹i doanh nghiÖp nÕu hä cam kÕt sö dông hÕt lao ®éng hiÖn cã cña doanh nghiÖp nhµ n­íc tr­íc khi thùc hiÖn s¾p xÕp. T×m kiÕm, më réng h­íng xuÊt khÈu lao ®éng, ­u tiªn tuyÓn chän lao ®éng xuÊt khÈu tõ lùc l­îng lao ®éng d«i ra ë c¸c DNNN thùc hiÖn s¾p xÕp. IV. C¸c gi¶i ph¸p kh¸c 1. Quy chÕ gi¸m s¸t tµi chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp C«ng khai ho¸ vµ minh b¹ch ho¹t ®éng tµi chÝnh cÇn ®­îc xem lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cña chiÕn l­îc tµi chÝnh, qua ®ã doanh nghiÖp biÕt ®­îc thùc tr¹ng vµ hiÖu qu¶ cña ®ång vèn. Tõ ®ã cã nh÷ng quyÕt s¸ch ®óng ®¾n vÒ sö dông tµi chÝnh trong t­¬ng lai. Nhanh chãng ¸p dông c¸c nguyªn t¾c kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n theo th«ng lÖ quèc tÕ - ®iÒu ®ã ph¶i ®­îc xem lµ vÊn ®Ò quan träng trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch c¸c DNNN. Chóng ta l­u ý mét ®iÒu lµ ViÖt Nam ®­îc tæ chøc t­ vÊn vÒ rñi ro kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cã trô së t¹i Hång K«ng (PERC) xÕp h¹ng cao nhÊt vÒ an toµn ë §«ng Nam ¸ trong n¨m 2001 lµ mét ®iÒu thuËn lîi ®Ó thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, nh­ng còng tæ chøc nµy xÕp h¹ng cho ViÖt Nam thÊp nhÊt vÒ ®é c«ng khai minh b¹ch trong ho¹t ®éng kinh doanh. §ã còng lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh CPH c¸c DNNN. Theo quy ®Þnh cña LuËt DNNN ban hµnh th¸ng 6/1995, ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý nhµ n­íc vµ gi¸m s¸t ®èi víi DNNN th«ng qua c¸c ho¹t ®éng: Ban hµnh chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi tõng lo¹i h×nh DNNN chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, chÕ ®é trî cÊp, trî gi¸ vµ chÕ ®é ­u tiªn ®èi víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô ho¹t ®éng c«ng Ých. QuyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p b¶o hé vµ hç trî c¸c DNNN quan träng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. X©y dùng quy ho¹ch vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn DNNN trong tæng thÓ quy ho¹ch vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn ngµnh, l·nh thæ. Tæ chøc kiÓm tra, thanh tra viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt, chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch chÕ ®é nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp. Ph©n cÊp cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi DNNN theo sù ph©n c«ng cña ChÝnh phñ. Tuy nhiªn, c¸c DNNN ®· vµ ®ang ngµy cµng ®­îc giao quyÒn chñ ®éng h¬n trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ t­¬ng ®èi ®éc lËp vÒ tµi chÝnh ®èi víi c¬ quan chñ qu¶n DNNN. Do ®ã, c«ng t¸c gi¸m s¸t DNNN cña ChÝnh phñ th«ng qua viÖc thi hµnh c¸c luËt thuÕ, th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng, thùc hiÖn chÕ ®é th«ng tin, b¸o c¸o vµ thùc hiÖn kiÓm tra, thanh tra, kiÓm to¸n DNNN ngµy cµng ®­îc t¨ng c­êng. HiÖn nay, thµnh lËp vµ qu¶n lý DNNN cã 3 cÊp: lo¹i DNNN do Thñ t­íng ChÝnh phó thµnh lËp, lo¹i doanh nghiÖp do c¸c bé, ngµnh thµnh lËp vµ lo¹i doanh nghiÖp do c¸c ®Þa ph­¬ng thµnh lËp. C¸c cÊp nµy n¾m vai trß lµ c¬ quan chñ qu¶n ®èi víi c¸c DNNN thuéc cÊp vµ ngµnh m×nh (qu¶n lý theo chiÒu ngang). Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu c¬ quan vµ tæ chøc theo chøc n¨ng cña m×nh cã chøc n¨ng gi¸m s¸t DNNN theo chiÒu däc: Tæng côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp, Tæng côc thuÕ, Tæng côc h¶i quan, KiÓm to¸n nhµ n­íc. KÓ tõ khi LuËt DNNN ra ®êi, ChÝnh phñ ®· cã nhiÒu nç lùc trong viÖc kiÕn t¹o hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy h­íng dÉn ®i kÌm nh»m t¹o ra mét khu«n khæ ph¸p lý thËt sù t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho doanh nghiÖp ho¹t ®éng, ®ång thêi t¨ng c­êng c¬ chÕ gi¸m s¸t vµ qu¶n lý DNNN. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ mét sè quy ®Þnh vÒ qu¶n lý DNNN thùc sù ch­a ®i vµo cuéc sèng, ch­a ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNNN. Quy chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n kinh doanh ®èi víi DNNN ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 59/CP ngµy 3/10/1996 lµ mét b­íc quan träng trong c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi DNNN. Tuy nhiªn quy chÕ còng cßn kh¸ nhiÒu tån t¹i lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng huy ®éng vèn cña nhiÒu DNNN, h¹n chÕ quyÒn chñ ®éng cña DNNN vµ g©y khã kh¨n trong viÖc qu¶n lý, gi¸m s¸t DNNN. NghÞ ®Þnh 27/1999/N§-CP ngµy 20/4/1999 söa ®æi, bæ sung “Quy chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n kinh doanh ®èi víi DNNN” víi mét sè néi dung ®æi míi theo h­íng trao quyÒn chñ ®éng h¬n cho doanh nghiÖp, më réng kh¶ n¨ng huy ®éng vµ sö dông vèn cña doanh nghiÖp, n©ng cao tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t cña Héi ®ång qu¶n trÞ trong c¸c DNNN tæ chøc theo m« h×nh Tæng C«ng ty. Tuy hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña DNNN nhiÒu nh­ng ch­a ®Çy ®ñ, thiÕu ®ång bé vµ ch­a s¸t thùc. T×nh tr¹ng c¸c v¨n b¶n m©u thuÉn nhau lµm c¸c c¬ quan qu¶n lý vµ c¸c doanh nghiÖp khã thi hµnh vÉn cßn tån t¹i. HiÖn nay, cßn tån t¹i qu¸ nhiÒu ®Çu mèi c¬ quan qu¶n lý vµ gi¸m s¸t DNNN. ViÖc thanh tra, kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng cña DNNN lµ hÕt søc cÇn thiÕt gióp t×m ra nh÷ng tån t¹i khã kh¨n ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p th¸o gì cho doanh nghiÖp song t×nh tr¹ng nhiÒu c¬ quan, tæ chøc cïng ®Õn kiÓm tra doanh nghiÖp còng g©y nªn nh÷ng phiÒn hµ kh«ng ®¸ng cã. NhiÒu khi doanh nghiÖp kh«ng biÕt ®­îc c¬ quan nµo chÞu tr¸ch nhiÖm trong viÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò cña doanh nghiÖp. MÆt kh¸c viÖc th¸o gì nh÷ng khã kh¨n cho DNNN th­êng kh«ng kÞp thêi do ph¶i qua nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh. Nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸m s¸t DNNN, tõng b­íc lµnh m¹nh ho¸ tµi chÝnh cho DNNN, thiÕt nghÜ mét trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m lµ ph¶i x©y dùng vµ thùc hiÖn quy chÕ gi¸m s¸t tµi chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ DNNN ®Ó ph¸t hiÖn vµ ng¨n chÆn kÞp thêi t×nh tr¹ng khã kh¨n vµ ®æ vì vÒ tµi chÝnh doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, t¨ng c­êng h¬n n÷a c«ng t¸c ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh doanh nghiÖp, gi¸m s¸t ho¹t ®éng tÝn dông ®Ó phßng ngõa h¹n chÕ rñi ro trong kinh doanh tÝn dông. Tr­íc m¾t, cÇn tæ chøc tæng kiÓm kª ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n, vèn vµ t×nh tr¹ng tµi chÝnh trong DNNN ®Ó n¾m ®­îc toµn diÖn t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh, t×nh tr¹ng vèn, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, ®Ò ra vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng cña c¸c DNNN. §ång thêi, cÇn nhanh chãng thùc hiÖn bæ sung, söa ®æi LuËt DNNN vµ hoµn thiÖn h¬n n÷a c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh luËt cho phï hîp víi t×nh h×nh míi. 2. §æi míi c«ng t¸c ®µo t¹o vµ bè trÝ c¸n bé qu¶n lý DNNN §iÒu quyÕt ®Þnh thµnh b¹i cña DNNN lµ chiÕn l­îc nh©n lùc. Lùa chän ng­êi cã ®ñ n¨ng lùc, phÈm chÊt ®¹o ®øc vµ tµi n¨ng vµo c¸c vÞ trÝ chñ chèt cña DNNN lµ kh©u ®ét ph¸ trong chiÕn l­îc sö dông con ng­êi th«ng qua c¬ chÕ tuyÓn dông, tuyÓn chän nghiªm tóc. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng hiÖn nay cã ®Õn 67% gi¸m ®èc DNNN kh«ng ®äc næi b¶n b¸o c¸o tµi chÝnh hµng n¨m cña doanh nghiÖp (theo B¸o c¸o cña Bé tµi chÝnh n¨m 2000), tiÕn tíi mäi thµnh viªn cña doanh nghiÖp ph¶i biÕt ®­îc t×nh h×nh tµi chÝnh hµng n¨m cña doanh nghiÖp vµ hiÖu suÊt sinh lêi cña ®ång vèn, tõ ®ã ®Ó ®iÒu chØnh c¸c chiÕn l­îc kinh doanh. §ång thêi víi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¾p xÕp DNNN, ChÝnh phñ vµ Ban ®æi míi doanh nghiÖp trung ­¬ng cÇn cã ch­¬ng tr×nh kÕ ho¹ch båi d­ìng, ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i mét c¸ch cÊp b¸ch ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý DNNN nãi chung, ®Æc biÖt lµ c¸n bé chñ chèt: gi¸m ®èc, phã gi¸m ®èc, bÝ th­ §¶ng uû. Thùc hiÖn thÝ ®iÓm m« h×nh thi tuyÓn chän gi¸m ®èc DNNN. Nghiªn cøu x©y dùng vµ ban hµnh thùc hiÖn chÕ ®é quyÒn lîi gi¸m ®èc g¾n víi kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh doanh cña DNNN. §ång thêi båi d­ìng x©y dùng ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o DNNN kÕ cËn mét c¸ch th­êng xuyªn. 3. §æi míi vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ c¸c mèi quan hÖ phèi hîp qu¶n lý trong néi bé DNNN Tõ thùc tiÔn nh÷ng n¨m qua ë c¸c DNNN nãi chung vµ ®Æc biÖt ë c¸c DNNN yÕu kÐm c¸c mèi quan hÖ phèi hîp qu¶n lý néi bé DNNN th­êng bÞ xem nhÑ. §ã lµ t×nh tr¹ng cÊp d­íi kh«ng chÊp hµnh chØ ®¹o cña cÊp trªn, c¸ nh©n coi th­êng tËp thÓ, vai trß cña c¸c tæ chøc ®¶ng, c«ng ®oµn kh«ng ®­îc chó ý... dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chung lµ kû c­¬ng cña doanh nghiÖp kÐm, doanh nghiÖp hay mÊt ®oµn kÕt néi bé, t­ t­ëng ng­êi lao ®éng thiÕu yªn t©m. Do ®ã, sau khi tiÕn hµnh s¾p xÕp DNNN cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch ph¶i nghiªn cøu ®æi míi vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ c¸c mèi quan hÖ phèi hîp trong qu¶n lý néi bé DNNN nh»m ®¹t ®­îc sù ®oµn kÕt thèng nhÊt tõ ban l·nh ®¹o doanh nghiÖp cho ®Õn c¸c tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh vµ tõng ng­êi lao ®éng ®Òu thÊm nhuÇn tinh thÇn nµy. 4. Ph¸t triÓn DNNN cÇn ph¶i ®Æt trong mèi t­¬ng quan víi ph¸t triÓn doanh nghiÖp d©n doanh KÕt hîp lÉn nhau gi÷a DNNN vµ doanh nghiÖp d©n doanh ®Ó chóng cã thÓ bæ sung cho nhau, nh»m kh¾c phôc mét thùc tÕ hiÖn nay: DNNN cã tiÒm n¨ng kinh tÕ cao nh­ng hiÖu qu¶ kinh tÕ nãi chung kÐm doanh nghiÖp d©n doanh tiÒm lùc thÊp nh­ng hiÖu qu¶ th­êng cao h¬n. Chñ tr­¬ng kÕt hîp ®ã cã thÓ më réng ra thÞ tr­êng thÕ giíi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt kiÒu ë n­íc ngoµi, qua ®ã nhanh chãng tranh thñ ®­îc vèn, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ kinh nghiÖm th­¬ng tr­êng cña ng­êi ViÖt ë n­íc ngoµi. VÒ lÜnh vùc nµy, thµnh c«ng cña Trung Hoa lôc ®Þa víi Hoa kiÒu ë n­íc ngoµi lµ ®¸ng häc hái. ViÖc c­ xö ®ång ®Òu gi÷a thµnh phÇn quèc doanh vµ d©n doanh sÏ t¹o ra m«i tr­êng thuËn lîi cho nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. NÕu muèn ph¸t triÓn kinh tÕ mau chãng, kh«ng thÓ chØ dùa vµo DNNN. VÝ dô, n«ng d©n ®­îc quyÒn tù do trång trät theo ý muèn tõ n¨m 1986 nh­ng viÖc xuÊt khÈu g¹o lµ ®éc quyÒn c¸c DNNN. Mét nghiªn cøu cho thÊy lµ n«ng d©n chØ h­ëng 16% gi¸ xuÊt khÈu g¹o trong khi c¸c DNNN ®­îc trªn 45%. C¸c DNNN cßn nhiÒu ®«c quyÒn trong viÖc xuÊt nhËp khÈu, ph©n phèi ph©n bãn hay c¸c ®Çu vµo kh¸c trong n«ng nghiÖp. Nh­ vËy trong khu vùc n«ng nghiÖp Nhµ n­íc cßn kiÓm so¸t nhiÒu kh©u kÎ c¶ g©y mét sè trë ng¹i cho khu vùc ngoµi quèc doanh trong c¸c vÊn ®Ò giÊy tê ®¨ng ký doanh nghiÖp, thÕ chÊp, quyÒn sö dông ®Êt... C­ xö ®ång ®Òu cßn dÝnh ®Õn khu vùc n«ng th«n hay n­íc ngoµi c¸c doanh nghiÖp t­ hay n­íc ngoµi bÞ giíi h¹n trong vÊn ®Ò s¶n xuÊt mét sè mÆt hµng. ViÖt Nam nªn dÇn bá bít c¸c giíi h¹n nµy ®Ó thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi. ViÖt Nam kh«ng thÓ tiÕp tôc “bao cÊp” c¸c DNNN trong m«i tr­êng th­¬ng m¹i toµn cÇu. C¸c ®éc quyÒn cña c¸c DNNN sÏ ph¶i dÇn dÇn chÊm døt. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu ®­îc h­ëng nh÷ng ­u ®·i nh­ nhau, ®ång lo¹t cïng nhau ph¸t triÓn b×nh ®¼ng vµ v÷ng ch¾c. KÕt luËn Kh¶ n¨ng c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Ó biÕn chóng thµnh c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ kh«ng thua kÐm c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n trong mét nÒn kinh tÕ c¹nh tranh, nhÊt lµ trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ ®ã lµ viÖc lµm rÊt khã kh¨n c¶ vÒ mÆt ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi. Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ tham kh¶o tµi liÖu cã liªn quan, nh×n nhËn vÒ thùc tr¹ng cña DNNN hiªn nay cã thÓ rót ra nhËn xÐt r»ng: kÕt qu¶ thùc hiÖn trong nhiÒu n¨m võa råi cho thÊy viÖc c¶i tæ c¬ cÊu trong khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc ch­a ®¹t ®­îc môc tiªu c¨n b¶n. Kho¸ luËn ®· rót ra nguyªn nh©n t×nh tr¹ng trªn tõ c¶ hai phÝa chñ quan vµ kh¸ch quan. NÒn kinh tÕ cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp lµ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan cßn nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan xuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ph¸p lý, c«ng t¸c tæ chøc, nh©n sù vµ c«ng t¸c tuyªn truyÒn vÒ ®æi míi, s¾p xÕp ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Víi kiÕn thøc, tr×nh ®é cßn nhiÒu h¹n chÕ em còng m¹nh d¹n ®ãng gãp mét sè gi¶i ph¸p nh»m tiÕp tôc ®æi míi, c¶i c¸ch hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n­íc. Song ®ã lµ nh÷ng gi¶i ph¸p ch­a cã ®­îc sù ®ång bé vµ hoµn thiÖn. V× thÕ, kho¸ luËn nµy còng nhËn thøc ®­îc r»ng ®Ó cã ®­îc c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó n©ng cao t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn nÒn kinh tÕ cña khu vùc DNNN - trô cét cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× kh«ng nh÷ng ChÝnh phñ ph¶i cã chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch ®óng ®¾n mµ cßn cÇn thiÕt cã sù phèi hîp nhÞp nhµng cña c¸c bé ngµnh liªn quan vµ ®Æc biÖt lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t­ t­ëng cho ng­êi lao ®éng kh«ng chØ ë trong c¸c doanh nghiÖp lµ ®èi t­îng s¾p xÕp l¹i vµ c¶i c¸ch. VÒ viÔn c¶nh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi tÊt nhiªn chóng ta ®Òu cã niÒm mong ­íc cho mét t­¬ng lai s¸ng sña h¬n cña ®Êt n­íc ViÖt Nam, b¾t ®Çu b»ng h×nh ¶nh tèt ®Ñp lµ mong ViÖt Nam sÏ “ngùa phi ®­êng xa” trong n¨m Nh©m Ngä 2002. Sau ®ã lµ nç lùc thu ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu tõ l©u víi c¸c l©n bang ch©u ¸. Do thêi gian cã h¹n vµ tr×nh ®é cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­ng ®­îc sù gióp ®ì tËn t×nh cña Th¹c sü Bïi ThÞ Lý, em ®· hoµn thµnh kho¸ luËn cña m×nh. Tuy nhiªn, kho¸ luËn cña em ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt nªn em rÊt mong ®­îc sù gãp ý cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ ngo¹i th­¬ng ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a kho¸ luËn nµy. Hµ Néi th¸ng 10 n¨m 2002 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o LuËt Doanh nghiÖp vµ c¸c v¨n b¶n liªn quan, Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, 1997. T×m hiÓu LuËt Doanh nghiÖp nhµ n­íc, LuËt s­ TrÇn Hµ, Nxb §ång Nai. Gi¸m ®èc doanh nghiÖp nhµ n­íc trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, PGS.TS Lª V¨n T©m, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1999. Bµn vÒ c¶i c¸ch toµn diÖn doanh nghiÖp nhµ n­íc ë Trung Quèc, Tr­¬ng V¨n B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1996. V¨n kiÖn §ai héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1996. NghÞ ®Þnh 338/H§BT, NghÞ ®Þnh 50/CP, 56/CP. NghÞ ®Þnh 90/CP, 91/CP; ChØ thÞ 500/TTg. S¾p xÕp doanh nghiÖp nhµ n­íc chi phÝ vµ c¸c gi¶i ph¸p, §Æng V¨n Thanh, Bé Tµi chÝnh. T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, sè 1, 2 - 2002. T¹p chÝ Tµi chÝnh doanh nghiÖp, th¸ng - 2002 Sù phèi hîp trong c¸c ho¹t ®éng c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh vµ khu vùc doanh nghiÖp (®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc), TiÕn sÜ kinh tÕ Lª Quèc Lý. T¹p chÝ Th­¬ng m¹i, sè 22 - 2002. T¹p chÝ Con sè vµ Sù kiÖn, sè 2, 3 - 2002 T¹p chÝ Céng s¶n, sè 653, th¸ng 8 - 2002 B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam 2002 - Thùc hiÖn c¶i c¸ch ®Ó t¨ng tr­ëng vµ gi¶m nghÌo nhanh h¬n - World Bank t¹i ViÖt Nam T¹p chÝ ThÕ giíi th­¬ng m¹i, sè 28, ngµy 13- - 19/7/2002 Kinh tÕ ViÖt Nam ®æi míi - TiÕn sü NguyÔn V¨n ChØnh, TiÕn sü Vò Quang ViÖt, Cö nh©n TrÇn V©n, Cö nh©n Lª Hoµng, Nxb Thèng Kª, Hµ Néi, 2002. Kinh tÕ thÕ giíi 2001 - 2002 ®Æc ®iÓm vµ triÓn väng, TiÕn sü Kim Ngäc, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia. NghÞ ®Þnh 28/CP, 44/CP vÒ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc. Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ ViÖt Nam thö th¸ch cña héi nhËp, Ph¹m §ç ChÝ, TrÇn Nam B×nh, Vò Quang ViÖt; Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, Trung t©m kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. Tr­êng ®¹i häc ngo¹i th­¬ng Khoa kinh tÕ ngo¹i th­¬ng ........ – ² — ........ Khãa luËn tèt nghiÖp §Ò tµi: ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam Gi¸o viªn h­íng dÉn : Th¹c sü. Bïi ThÞ Lý Sinh viªn thùc hiÖn : Ph¹m ThÞ Kim Ng©n Líp : NhËt 3 - K37 Hµ Néi, n¨m 2002 Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu 1 Ch­¬ng I: Vai trß cña DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa 3 I. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i DNNN 3 1. Kh¸i niÖm vÒ DNNN 3 2. Ph©n lo¹i DNNN 6 II. Vai trß cña DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc 8 1. Vai trß kinh tÕ 10 2. Vai trß chÝnh trÞ 13 3. Vai trß x· héi 13 III. Mét sè kinh nghiÖm ph¸t triÓn vµ c¶i c¸ch DNNN cña c¸c n­íc 13 1. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn 13 2. Kinh nghiÖm cña c¸c mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn vÒ ph¸t triÓn vµ c¶i c¸ch xÕp l¹i DNNN 14 Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng cña DNNN ë n­íc ta nh÷ng n¨m qua vµ nh÷ng ®æi míi b­íc ®Çu 19 I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña DNNN ë ViÖt Nam 19 1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh cña DNNN vµ kinh tÕ Nhµ n­íc qua c¸c thêi kú 19 2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn DNNN ë ViÖt Nam 21 II. Nh÷ng ®æi míi cña DNNN ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua 24 1. Thùc chÊt cña viÖc ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng DNNN ë n­íc ta 24 2. Nh÷ng ®æi míi b­íc ®Çu cña DNNN ë ViÖt Nam 25 3. Nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu triÓn khai ph­¬ng ¸n ®æi míi, s¾p xÕp n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNNN ë mét sè tØnh, thµnh trong c¶ n­íc 42 III. Thùc tr¹ng t×nh h×nh DNNN ë ViÖt Nam hiÖn nay 46 1. HiÖu qu¶ cña DNNN - mét bøc tranh mµu x¸m 47 2. KÐm hiÖu qu¶ cña DNNN - nh÷ng nguyªn nh©n 52 3. DNNN trong bèi c¶nh héi nhËp - Th¸ch thøc míi ®èi víi kinh tÕ ViÖt Nam 61 Ch­¬ng III: Nh÷ng gi¶i ph¸p tiÕp tôc ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN ë ViÖt Nam 65 I. VÒ t­ t­ëng 65 1. CÇn t¨ng c­êng ho¹t ®éng tuyªn truyÒn phæ biÕn c¸c quan ®iÓm, chñ tr­¬ng, ®­êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ ®æi míi, s¾p xÕp l¹i DNNN. 65 2. C«ng t¸c vËn ®éng t­ t­ëng ®èi víi ng­êi lao ®éng ë c¸c DNNN s¾p xÕp l¹i hiÖn nay. 66 3. C«ng t¸c t­ t­ëng trong viÖc ®µo t¹o, bè trÝ, s¾p xÕp ®éi ngò c¸n bé chñ chèt cña DNNN. 68 II. VÒ tæ chøc qu¶n lý 68 1. Nh÷ng tån t¹i vµ kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn quy ®Þnh thµnh lËp, thÈm ®Þnh DNNN. 68 2. Mét sè kiÕn nghÞ vÒ tæ chøc m« h×nh DNNN quy m« lín 73 3. Nh÷ng ®Ò xuÊt vµ kiÕn nghÞ nh»m thóc ®Èy cæ phÇn ho¸ DNNN. 77 4. KiÕn nghÞ vÒ thùc hiÖn b¸n, kho¸n, cho thuª DNNN 83 5. KiÕn nghÞ vÒ söa ®æi quy tr×nh thùc hiÖn gi¶i thÓ DNNN 84 6. KiÕn nghÞ vÒ s¾p xÕp doanh nghiÖp c«ng Ých 86 III. VÒ thÞ tr­êng vèn, c«ng nghÖ, lao ®éng hç trî c¸c DNNN thùc hiÖn ®æi míi, s¾p xÕp l¹i. 87 1. Gi¶i ph¸p më réng thÞ tr­êng cho DNNN 87 2. Gi¶i ph¸p vÒ huy ®éng vèn ®Çu t­ khuyÕn khÝch DNNN thùc hiÖn ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt vµ ®æi míi c«ng nghÖ. 88 3. Gi¶i ph¸p vÒ ®µo t¹o, lao ®éng viÖc lµm 91 IV. C¸c gi¶i ph¸p kh¸c 91 1. Quy chÕ gi¸m s¸t tµi chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp 91 2. §æi míi c«ng t¸c ®µo t¹o, bè trÝ c¸n bé qu¶n lý DNNN 94 3. §æi míi vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ c¸c mèi quan hÖ phèi hîp qu¶n lý trong néi bé DNNN. 95 4. Ph¸t triÓn DNNN cÇn ph¶i ®Æt trong mèi t­¬ng quan víi ph¸t triÓn doanh nghiÖp d©n doanh. 95 KÕt luËn 97 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 98 ._.