Một vài đặc điểm ngôn ngữ của thành ngữ gốc Hán trong Tiếng Việt

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN ____________________________ HOAØNG QUOÁC MOÄT VAØI ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN TRONG TIEÁNG VIEÄT LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2003 ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN ____________________________ HOAØNG QUOÁC MOÄT VAØI ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN TRONG TIEÁNG VIEÄT LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN CHUYEÂN NGAØNH: NGOÂN NGÖÕ HOÏC SO SAÙNH MAÕ SOÁ: 5.04.27 NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: Tieán só NGUYEÃN COÂNG ÑÖÙC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH, THAÙNG 01 - 2003 Lôøi caûm taï Toâi xin chaân thaønh caùm ôn caùc Thaày Coâ ñaõ taän tình giaûng daïy vaø giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp, ñaëc bieät laø tieán só Nguyeãn Coâng Ñöùc, ngöôøi tröïc tieáp höôùng daãn toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy. Toâi xin chaân thaønh caùm ôn quí Thaày Coâ phaûn bieän ñaõ cho chuùng toâi nhieàu yù kieán quyù baùu. Xin caùm ôn caùc anh chi hoïc vieân cao hoïc cuøng lôùp ñaõ ñoäng vieân giuùp ñoõ toâi trong quaù trình hoïc taäp. Do haïn cheá veà thôøi gian vaø khaû naêng coøn coù haïn, luaän vaên naøy khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Chuùng toâi mong nhaän ñöôïc söï chæ baûo cuûa quyù Thaày Coâ. Kính thö Hoaøng Quoác MUÏC LUÏC DAÃN NHAÄP TRANG 1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø nhieäm vuï nghieân cöùu 1 2. Ñoái töôïng vaø muïc ñích nghieân cöùu 2 3. Lòch söû nghieân cöùu 3 4. Phöông phaùp nghieân cöùu vaø nguoàn tö lieäu 5 5. Boá cuïc luaän vaên 6 CHÖÔNG I: MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ THUYEÁT 1.1. Quaù trình tieáp nhaän töø ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät 7 1.2. Nhöõng bieän phaùp Vieät hoaù chuû yeáu caùc töø ngöõ Haùn 19 1.3. Khaùi nieäm thaønh ngöõ goác Haùn 23 CHÖÔNG II: ÑAËC ÑIEÅM HÌNH THAÙI CAÁU TRUÙC VAØ NGÖÕ NGHÓA CUÛA THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN 2.1. Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc hình thaønh töø nhöõng tích truyeän lieân quan ñeán vaên hoaù 29 2.2. Loaïi hình ngoân ngöõ cuûa tieáng Vieät vaø tieáng Haùn 34 2.3. Ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 36 2.3.1. Tính hoaøn chænh veà hình thöùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 36 2.3.2. Ñaëc ñieåm veà caáu taïo cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 39 2.3.2.1. Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc duøng nguyeân khoái caû voû ngöõ aâm Haùn Vieät, caáu truùc vaø noäi dung ngöõ nghóa 40 2.3.2.2.Thaønh ngöõ möôïn Haùn döôùi hình thöùc dòch hoaøn toaøn ra tieáng Vieät töông ñöông 40 2.3.2.3. Loaïi song toàn, vöøa thaønh ngöõ daïng goác vöøa thaønh ngöõ daïng dòch 41 2.3.2.4. Thaønh ngöõ möôïn Haùn döôùi hình thöùc dòch moät boä phaän ra tieáng Vieät, giöõ nguyeân boä phaän coøn laïi vaø caáu truùc thaønh ngöõ goác 41 2.3.2.5.Thaønh ngöõ do ngöôøi Vieät taïo laäp baèng chöõ Haùn 42 2.3.3. Ñaëc ñieåm veà caáu truùc ngöõ phaùp cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 43 2.3.3.1. Thaønh ngöõ coù caáu truùc hai danh ngöõ 43 2.3.3.2. Thaønh ngöõ coù caáu truùc hai ñoäng ngöõ 43 2.3.3.3. Thaønh ngöõ coù caáu truùc cuûa moät caâu 45 2.3.4. Phaân loaïi thaønh ngöõ goác Haùn döïa treân hình thaùi caáu truùc 45 2.3.4.1. Thaønh ngöõ ñoái 46 2.3.4.2. Thaønh ngöõ so saùnh 49 2.3.4.3. Thaønh ngöõ thöôøng 51 2.4. Ñaëc ñieåm veà ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 53 2.4.1. Tính hoaøn chænh veà nghóa cuûa thaønh ngöõ 53 2.4.2. Tính hình aûnh, tính gôïi taû cuûa thaønh ngöõ 56 2.4.3. Tính bieåu tröng thaønh ngöõ 59 2.5. Thaønh ngöõ goác Haùn vaø bieán theå cô baûn cuûa chuùng 69 2.6. Nhöõng nhaân toá taùc ñoäng ñeán vieäc hình thaønh nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 71 CHÖÔNG III: THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN ÑÖÔÏC SÖÛ DUÏNG TRONG TIEÁNG VIEÄT HIEÄN NAY 3.1. Vò trí cuûa thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät 74 3.2. Khaûo saùt ñaëc ñieåm thaønh ngöõ goác Haùn trong quan heä vôùi vieäc giöõ gìn, chuaån hoaù tieáng Vieät 76 3.3. Tieåu keát 80 KEÁT LUAÄN 84 PHUÏ LUÏC 88 Danh saùch thaønh ngöõ coù yeáu toá goác Haùn trong tieáng Vieät TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 122 DAÃN NHAÄP 1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø phaïm vi nghieân cöùu Cuøng vôùi söï toàn taïi vaø hoaït ñoäng cuûa caùc ñôn vò töø vöïng goác Haùn khaùc trong tieáng Vieät (bao goàm töø, yeáu toá caáu taïo töø), toå hôïp töø - thaønh ngöõ goác Haùn ñang chieám moät soá löôïng khoâng nhoû trong kho taøng thaønh ngöõ Vieät Nam. Coù theå noùi, söï toàn taïi cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn chaúng nhöõng laøm taêng theâm moät soá löôïng ñaùng keå cho voán thaønh ngöõ tieáng Vieät, maø veà maët chaát löôïng, chuùng thöïc söï coù vai troø quan troïng. Moät maët caùc thaønh ngöõ goác Haùn mang vaøo tieáng Vieät nhöõng noäi dung, khaùi nieäm môùi maø trong tieáng Vieät chöa coù hoaëc ñaõ coù maø laïi chöa coù thaønh ngöõ bieåu thò. Ví du: Baùch nieân giai laõo, an cö laïc nghieäp, hoàng nhan baïc meänh, bæ cöïc thaùi lai, oân coá tri taân (oân cuõ bieát môùi), tri bæ tri kæ, töï löïc caùnh sinh v.v… Maët khaùc, ñoái vôùi nhöõng thaønh ngöõ Haùn mang noäi dung ngöõ nghóa maø trong tieáng Vieät ñaõ coù thaønh ngöõ bieåu thò thì söï du nhaäp cuûa chuùng coù taùc duïng laäp thaønh nhoùm thaønh ngöõ ñoàng nghóa, laøm ña daïng hoùa, saéc thaùi hoùa nhöõng noäi dung ñoù. Thí duï thaønh ngöõ goác Haùn “thuû chaâu ñaõi thoá” vaø caùc thaønh ngöõ Vieät “oâm caây ñôïi thoû”, “haù mieäng chôø sung”, “ñaïi laõn chôø sung” laäp thaønh nhoùm ñoàng nghóa, laøm ña daïng hoaù noäi dung: chôø ñôïi, caàu may moät caùch voâ ích, ngu ngoác. Thaønh ngöõ “muùa rìu qua maét thôï” (ban moân loäng phuû) cuøng vôùi thaønh ngöõ Vieät “ñaùnh troáng qua cöûa nhaø saám” laäp thaønh caëp thaønh ngöõ ñoàng nghóa vôùi noäi dung “lieàu lónh, coù gan laøm ñieàu vuïng veà, keùm coûi tröôùc ngöôøi taøi gioûi hôn mình gaáp boäi”. Moät caâu hoûi ñaët ra laø: Taïi sao thaønh ngöõ goác Haùn laïi ñöôïc söû duïng moät caùch roäng raõi vaø vôùi soá löôïng lôùn trong tieáng Vieät? Nhöõng nhaân toá naøo aûnh höôûng ñeán vieäc tieáp thu cuõng nhö caùch söû duïng thaønh ngöõ goác Haùn – ñôn vò 1 ngoân ngöõ “ngoaïi lai” naøy trong tieáng Vieät. Ñaây laø lyù do khieán chuùng toâi choïn ñeà taøi naøy ñeå nghieân cöùu. Nhö chuùng ta bieát, thaønh ngöõ goác Haùn laø moät boä phaän quan troïng trong kho taøng thaønh ngöõ Vieät Nam ñöôïc chuùng ta söû duïng vôùi moät taàn suaát khaù cao trong taùc phaåm vaên hoïc, ñaëc bieät laø vaên hoïc coå trung ñaïi, laïi chöa ñöôïc söï quan taâm nhieàu cuûa giôùi nghieân cöùu ngoân ngöõ. Trong khuoân khoå ñeà taøi naøy chuùng toâi khoâng coù tham voïng neâu ra moät ñieàu gì môùi maø chæ giôùi haïn ôû phaïm vi: Phaân tích moät vaøi ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn nhaèm laøm roõ quaù trình tieáp xuùc song ngöõ - vaên hoùa Haùn - Vieät. Khi thaønh ngöõ Haùn nhaäp vaøo tieáng Vieät, chuùng ñöôïc Vieät hoùa vaø ñöôïc söû duïng ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau, theo caùch söû duïng cuûa ngöôøi Vieät chuùng ta. Thoâng qua khaûo saùt ñaëc ñieåm cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn nhaèm phaùt hieän nhöõng töông ñoàng vaø dò bieät veà ñaëc tröng vaên hoùa – ngoân ngöõ giöõa hai daân toäc, goùp phaàn vaøo vieäc nghieân cöùu tieáng Vieät noùi chung vaø ñôn vò thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng, nhaèm naâng cao hieäu quaû trong vieäc daïy, hoïc thaønh ngöõ goác Haùn trong nhaø tröôøng, cuõng nhö vieäc giöõ gìn chuaån hoùa tieáng Vieät. 2. Ñoái töôïng vaø muïc ñích nghieân cöùu Ñoái töôïng maø chuùng toâi khaûo saùt laø moät soá thaønh ngöõ coù yeáu toá goác Haùn bao goàm: Thaønh ngöõ möôïn nguyeân daïng töø tieáng Haùn vaø thaønh ngöõ do ngöôøi Vieät taïo neân töø caùc yeáu toá goác Haùn. 2 Caùc kieåu tieáp nhaän vaø söû duïng nhöõng thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät hieän nay. Söï khaûo saùt naøy döïa treân caùc taùc phaåm vaên hoïc do ngöôøi Vieät vieát. Chuùng toâi chæ böôùc ñaàu khaûo saùt moät vaøi ñaëc ñieåm cuûa thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät nhaèm goùp phaàn vaøo vieäc tìm hieåu moái quan heä giöõa vaên hoùa Haùn vaø vaên hoùa Vieät ñöôïc theå hieän thoâng qua ngoân ngöõ. Tìm hieåu moät soá ñaëc ñieåm cuûa thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät nhö: ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa. Tieán haønh phaân loaïi vaø mieâu taû moät soá thaønh ngöõ goác Haùn thöôøng duøng trong tieáng Vieät. Ruùt ra moät soá nhaän xeùt böôùc ñaàu. 3. Lòch söû nghieân cöùu Thaønh ngöõ goác Haùn laø moät boä phaän quan troïng trong kho taøng thaønh ngöõ Vieät Nam. Cho neân trong caùc coâng trình Vieät ngöõ hoïc, caùc nhaø nghieân cöùu khoâng theå khoâng ñeà caäp ñeán ñoái töôïng naøy. Tuy nhieân, vôùi nhöõng ñieàu kieän khaùc nhau, muïc ñích khaùc nhau, thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc xem xeùt, luaän giaûi theo caùc phöông thöùc vaø möùc ñoä khaùc nhau. Khaùc vôùi thaønh ngöõ tieáng Vieät ñöôïc chuù yù ñeàu khaép ôû caùc bình dieän ngöõ aâm, ngöõ phaùp, töø vöïng - ngöõ nghóa vaø tu töø hoïc… Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc ñeà caäp ñeán khi nghieân cöùu veà caùc ñôn vò töø vöïng tieáng Vieät goác Haùn, chuùng ta nhaän thaáy thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc ñeà caäp taûn maïn ôû caùc chuyeân luaän veà töø vöïng hoïc, ngöõ phaùp hoïc nhö ôû caùc coâng trình cuûa Nguyeãn Vaên Tu (1960,1968,1976), Ñoã Höõu Chaâu (1962, 1981, 1986), Nguyeãn Kim Thaûn (1963), Cuø Ñình Tuù (1973, 1982), Nguyeãn Vaên Meänh (1972, 1986), 3 Nguyeãn Thieän Giaùp (1975, 1985), Hoà Leâ (1976), Ñaùi Xuaân Ninh (1976), Tröông Ñoâng San (1976)… Moät soá taùc giaû khaùc thì laïi taùch rieâng moät vaøi loaïi thaønh ngöõ ra ñeå nghieân cöùu caùc maët caáu truùc – hình thaùi vaø ñaëc ñieåm ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät, do ñoù cuõng khoâng theå khoâng noùi ñeán loaïi thaønh ngöõ goác Haùn naøy. Theo höôùng naøy, chuùng ta coù theå thaáy Tröông Ñoâng San (1974), Hoaøng Vaên Haønh (1976)… Phong phuù hôn caû laø vieäc nghieân cöùu caùc maët rieâng reõ cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät nhö nguoàn goác hình thaønh vaø phaùt trieån thaønh ngöõ, caùc vaán ñeà ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ, caùc bình dieän vaên hoaù cuûa thaønh ngöõ, caùc bieán theå cuûa thaønh ngöõ, phöông phaùp nghieân cöùu thaønh ngöõ,. . . thì caùc taùc giaû cuõng khoâng boû qua khi gaëp caùc thaønh ngöõ goác Haùn. Coù theå gaëp caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû Buøi Khaéc Vieät (1978), Phan Xuaân Thaønh (1963), Vuõ Quang Haøo (1992), Nhö YÙ (1993), Nguyeãn Coâng Ñöùc (1995), Nguyeãn Vaên Haèng (1999). Ngoaøi ra, chuùng ta coøn thaáy trong giôùi nghieân cöùu vaên hoïc daân gian cuõng coù nhöõng söï chuù yù nhaát ñònh khi ñeà caäp ñeán thaønh ngöõ tieáng Vieät trong ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn qua caùc coâng trình cuûa Haïo Nhieân Nghieâm Toaûn (1956), Döông Quaûng Haøm (1956), Phaïm Theá Ngöõ (1969), Ñinh Gia Khaùnh, Chu Xuaân Dieân (1972, 1973). Söï quan taâm nghieân cöùu thaønh ngöõ Vieät trong ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn quaû thaät, töông ñoái ñeàu khaép caùc maët. Tuy nhieân, xeùt moät caùch nghieâm ngaët thì chöa coù coâng trình naøo chuyeân nghieân cöùu thaønh ngöõ goác Haùn toaøn dieän veà ñaëc ñieåm caáu truùc – hình thaùi vaø ngöõ nghóa vôùi söï chi phoái cuûa caùc nhaân toá trong ngoân ngöõ laãn caùc nhaân toá ngoaøi ngoân ngöõ. Caùc taùc giaû chæ môùi döøng 4 laïi ôû vieäc phaân loaïi caùc thaønh ngöõ goác Haùn khi ñeà caäp ñeán nguoàn goác cuûa thaønh ngöõ maø thoâi. Coøn caùc taùc giaû cuoán “Töø ñieån giaûi thích thaønh ngöõ goác Haùn. Nxb Vaên hoaù, 1993”, “ Keå chuyeän thaønh ngöõ tuïc ngöõ. Nxb KHXH, 2002” ñaõ daønh 2 - 3 trang ôû phaàn daãn nhaäp cuûa saùch ñeå noùi qua veà nguoàn goác vaø ñaëc ñieåm cuûa loaïi thaønh ngöõ goác Haùn naøy. Ñaëc bieät laø baøi nghieân cöùu cuûa taùc giaû Nguyeãn Vaên Khang (1994): Bình dieän veà vaên hoaù, xaõ hoäi – ngoân ngöõ hoïc cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät ñaõ gôïi môû cho ñeà taøi cuûa toâi raát nhieàu. Ñeå vieát luaän vaên naøy, taùc giaû ñöôïc thöøa höôûng moät phaàn keát quaû nghieân cöùu cuûa caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc, caùc nhaø vaên hoaù hoïc ñi tröôùc. Ñoù laø nhöõng gôïi yù boå ích vaø heát söùc caàn thieát ñoái vôùi chuùng toâi trong vieäc thöïc hieän ñeà taøi nghieân cöùu cuûa mình . 4. Phöông phaùp nghieân cöùu vaø nguoàn tö lieäu 4.1. Phöông phaùp nghieân cöùu Luaän vaên söû duïng caùc phöông phaùp: Thoáng keâ ñeå xaùc ñònh veà löôïng, töø ñoù toång hôïp hoùa ñeå phaân loaïi theo ñaëc ñieåm. Laáy nhöõng ñôn vò thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät ñeå khaûo saùt, mieâu taû ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa cuûa chuùng. Phöông phaùp mieâu taû ñoàng ñaïi ñeå mieâu taû nhöõng ñaëc ñieåm cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät, khoâng ñi saâu lòch ñaïi nhöng khi noùi ñeán ñoàng ñaïi thì khoâng theå boû qua lòch ñaïi. 4.2. Nguoàn tö lieäu Nhöõng ñôn vò thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät ñöôïc choïn vaø söû duïng cho ñeà taøi luaän vaên phaûi phaûn aùnh moät caùch toång hôïp neàn vaên hoùa daân 5 toäc; chuùng toâi thu thaäp chuû yeáu döïa vaøo cuoán “Töø ñieån giaûi thích thaønh ngöõ goác Haùn” do Nhö YÙ (chuû bieân), Nguyeãn Vaên Khang, Phan Xuaân Thaønh bieân soaïn (NXB Vaên Hoùa, Haø Noäi, 1993). Ngoaøi ra chuùng toâi coøn söû duïng caùc cuoán töø ñieån Haùn -Vieät, Vieät - Haùn, töø ñieån thaønh ngöõ Haùn - Vieät, töø ñieån thaønh ngöõ Vieät - Haùn, Vieät - Hoa, Hoa - Vieät, töø ñieån Trung - Vieät, Vieät - Trung ñaõ xuaát baûn ôû Vieät Nam. Caùc cuoán töø ñieån xuaát baûn ôû Trung Quoác nhö: Töø ñieån Haùn ngöõ hieän ñaïi, Baéc Kinh, 1991, töø ñieån Haùn ngöõ hieän ñaïi, Baéc Kinh, 1996, töø ñieån Vieät Haùn, Haø Thaønh vaø nhöõng ngöôøi khaùc, Baéc Kinh, 1960, taùi baûn 1994, töø ñieån Vieät Haùn hieän ñaïi, Loâi Haøng chuû bieân, Baéc Kinh, 1998. 5. Boá cuïc cuûa luaän vaên Luaän vaên ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän, phuï luïc, muïc luïc, taøi lieäu tham khaûo ra, goàm 3 chöông: Chöông I: Moät soá vaán ñeà lyù thuyeát Chöông II: Ñaëc ñieåm hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn Chöông III: Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc söû duïng trong tieáng Vieät hieän nay CHÖÔNG I 6 MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ THUYEÁT 1.1. Quaù trình tieáp nhaän töø ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät Do ñaëc ñieåm ñòa lyù, lòch söû, xaõ hoäi, hai nöôùc Vieät Nam vaø Trung Hoa coù quan heä vôùi nhau töø raát sôùm. Trong moái quan heä ñoù coù moái quan heä veà ngoân ngöõ vaø vaên hoaù. Moät thöïc teá maø ai cuõng phaûi thöøa nhaän laø giöõa tieáng Vieät vaø tieáng Haùn sôùm coù söï tieáp xuùc vôùi nhau (hoaëc tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp). Söï tieáp xuùc naøy ñeå laïi nhieàu daáu veát trong tieáng Vieät hieän ñaïi. Moät soá löôïng khaù lôùn töø ngöõ Haùn thuoäc caùc nguoàn khaùc nhau (Haùn, Taïng, Mieán, AÁn) ñaõ daàn daàn, qua nhieàu giai ñoaïn vaø phöông thöùc khaùc nhau, ñöôïc du nhaäp vaøo tieáng Vieät. Maëc duø, tieáng Haùn vaø tieáng Vieät khoâng cuøng moät nguoàn goác. Tieáng Haùn thuoäc hoï Haùn – Taïng. Tieáng Vieät naèm trong nhaùnh Vieät – Möôøng thuoäc hoï Nam AÙ. Theá nhöng chuùng laïi coù öu theá laø cuøng loaïi hình ñôn laäp( )1 . Ñaây chính laø moät ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï tieáp xuùc vaø vay möôïn giöõa hai ngoân ngöõ. Theo thoáng keâ cuûa H.Maspero (1912) trong coâng trình “Nghieân cöùu lòch söû ngöõ aâm tieáng Vieät Nam” thì trong tieáng Vieät coù moät soá löôïng khaù lôùn ñöôïc du nhaäp töø tieáng Haùn (chieám treân 60%). Söï du nhaäp naøy coù luùc dieãn ra chaäm chaïp, leû teû, coù luùc dieãn ra oà aït. Cuõng coù khi noù ñaõ vaøo tieáng Vieät roài laïi ñöôïc bieán ñoåi ñi theo caùc söï bieán ñoåi ngöõ aâm cuûa tieáng Vieät [Daãn theo 55; 62]. Coù theå xem xeùt söï tieáp xuùc vaên hoùa – ngoân ngöõ Haùn – Vieät theo töøng giai ñoaïn sau: Theá kyû thöù X thöôøng ñöôïc caùc nhaø söû hoïc coi laø caùi moác ñeå phaân ñoâi lòch söû Vieät Nam laøm hai giai ñoaïn: a) giai ñoaïn tröôùc theá kyû X laø thôøi kyø ( ) 1 N.V.Xtankeâvich: Loaïi hình caùc ngoân ngöõ. Nxb, ÑH vaø THCN,H, 1982. 7 nöôùc Vieät chòu söï ñoâ hoä cuûa phong kieán phöông Baéc, vaø b) giai ñoaïn töø theá kyû thöù X laø kyû nguyeân môùi cuûa nöôùc Ñaïi Vieät – kyû nguyeân ñoäc laäp, töï chuû nöôùc nhaø. Treân cô sôû ñoù coù theå lyù giaûi tình hình tieáp xuùc ngoân ngöõ – vaên hoùa Haùn – Vieät coù aûnh höôûng ñeán söï du nhaäp vaøo tieáng Vieät cuûa töø vöïng tieáng Haùn noùi chung vaø thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng. a) Thôøi kyø tröôùc theá kyû thöù X Ngay töø ñaàu Coâng nguyeân, töø khi coù söï ñoâ hoä cuûa phöông Baéc, tieáng Haùn ñaõ ñöôïc söû duïng ôû Giao Chaâu vôùi tö caùch laø moät sinh ngöõ. Maëc duø ngöôøi Haùn muoán ñoàng hoùa tieáng noùi cuûa daân toäc Vieät, nhöng tieáng Vieät ñaõ coù cô sôû vöõng vaøng töø tröôùc vaãn tieáp tuïc toàn taïi. Tuy nhieân traûi qua haøng ngaøn naêm, moät soá leû teû töø Haùn thöôøng duøng ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät möôïn ñeå laáp vaøo choã thieáu huït trong tieáng Vieät nhö: buoàng, buoàm, muoän, maây, muoãi, ñuïc… Ngoaøi 113 yeáu toá ñôn tieát do Vöông Löïc tìm ra vaø sau naøy taêng leân laø 401 do Vöông Loäc phaùt hieän theâm thì khoâng thaáy coù moät thaønh ngöõ naøo caû [Daãn theo 37; 4]. Sôû dó coù tình hình nhö vaäy laø do söùc maïnh choáng laïi ñoàng hoùa cuûa ngöôøi Vieät ôû moïi maët, trong ñoù coù ngoân ngöõ. Tieáng Haùn ôû Vieät Nam trong giai ñoaïn naøy chæ laø moät sinh ngöõ. Hoïc tieáng Haùn, söû duïng tieáng Haùn laø hoïc, söû duïng moät ngoaïi ngöõ. Thôøi kyø naøy ôû Giao Chaâu söû duïng hai loaïi ngoân ngöõ: Vieät ngöõ vaø Haùn ngöõ, töùc laø moät beân laø tieáng Haùn moät beân laø tieáng Vieät bình daân vaø moät loaïi chöõ vieát töùc laø chöõ Haùn. “Suoát thôøi kyø Baéc thuoäc, chöõ Haùn laø ngoân ngöõ Trung Quoác ñöôïc duøng trong Nhaø nöôùc, nhaø chuøa, thôø cuùng toå tieân, saùng taùc vaên hoïc, trong ghi cheùp giaáy tôø haøng ngaøy. Toå chöùc haønh chính theo Trung Quoác, phong tuïc taäp quaùn theo Trung Quoác, Khoång giaùo, Laõo giaùo cuûa Trung Quoác truyeàn vaøo. Phaät giaùo cuõng ñöôïc 8 truyeàn vaøo töø Trung Quoác laø chính. Nhöng ñieàu ñoù khoâng laøm Vieät Nam bò Trung Quoác hoùa maø chæ chòu aûnh höôûng cuûa Trung Quoác”( )1 . Cuoái thôøi ñoâ hoä, ngöôøi Haùn môû nhieàu tröôøng hoïc, vaên ngoân Haùn ñöôïc truyeàn baù roäng raõi cuøng vôùi kinh, söû, töû, taäp. Nhieàu ngöôøi Vieät ñaõ tinh thoâng chöõ Haùn vaø ñaõ ñoå ñaït cao, sang laøm quan ôû Trung Quoác, beân caïnh ñoù laïi coù nhöõng kinh Phaät vieát baèng chöõ Haùn. Qua thö tòch, lôùp töø vaên hoùa cuûa ngöôøi Haùn ñöôïc phoå bieán cho ngöôøi Vieät. Nhieàu töø bieåu thò khaùi nieäm tröøu töôïng cuûa Nho giaùo, Phaät giaùo, Laõo giaùo trong tieáng Haùn ñöôïc ngöôøi Vieät vay möôïn ñeå laáp khoaûng troáng thieáu huït trong ngoân ngöõ cuûa mình. b) Thôøi kyø töø theá kyû X Naêm 938, Ngoâ Quyeàn ñaùnh baïi quaân Nam Haùn, môû ra moät thôøi kyø ñoäc laäp töï chuû cho daân toäc, chaám döùt nghìn naêm Baéc thuoäc. Vôùi neàn ñoäc laäp töï chuû cuûa mình, caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam ñaõ tieáp thu moät caùch coù yù thöùc nhieàu ñieàu cuûa Trung Quoác töø caùch toå chöùc haønh chính ñeán caùch toå chöùc kinh teá, vaên hoaù, tö töôûng ñeå xaây döïng quoác gia Ñaïi Vieät vaø tieáp tuïc söû duïng tieáng Haùn ñeå xaây döïng theå cheá chính trò vaø vaên hoùa daân toäc, do tieáng Vieät luùc aáy chöa ñuû khaû naêng ñeå dieãn ñaït nhöõng khaùi nieäm phöùc taïp. Ñoïc nhöõng vaên baûn Noâm raát sôùm coøn taøng tröõ laïi ñöôïc, chuùng ta thaáy khaù roõ ñieàu aáy. Trong caùc vaên baûn Noâm naøy, caùc khaùi nieäm tröøu töôïng ñeàu ñöôïc dieãn ñaït baèng chöõ Haùn. Chính quyeàn phong kieán Vieät Nam vaãn söû duïng heä thoáng haønh chính theo moâ hình Trung Quoác, chöõ Haùn vaãn ñöôïc caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam tieáp tuïc söû duïng chính thöùc trong cô quan haønh chính, tröôøng hoïc, khoa cöû cuõng nhö trong saùng taùc vaên hoïc. Ñaëc ñieåm lôùn nhaát trong söï toàn taïi chöõ Haùn ôû Vieät Nam laø chöõ Haùn daàn daàn bò ñoàng hoaù vaø bò ( )1 Hoàng Phong: Vieät nam theá kæ X,, trong cuoán Theá kyû X nhöõng vaán ñeà lòch söû, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1984. 9 haáp thu vaøo vaên hoaù cuûa Vieät Nam. Nhieàu tinh hoa vaên hoaù chöõ Haùn ñaõ ñöôïc daân toäc Vieät Nam haáp thuï. Nhieàu taùc phaåm vaên hoïc, vaên hoaù cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïc vieát baèng chöõ Haùn. “Chính vaøo luùc söï tieáp xuùc ngoân ngöõ khoâng bò raøng buoäc bôûi yeâu caàu chính trò theo quan heä chinh phuïc, noù laïi ñi saâu vaøo ngoân ngöõ. Söï vay möôïn luùc naøy ñaõ ñoùng moät vai troø cuûa chính ngoân ngöõ ñi vay, khoâng phaûi laø söï cöôõng eùp” [Daãn theo 37; 4]. Nhöng luùc naøy tieáng Haùn ñaõ maát ñi tö caùch laø moät sinh ngöõ; tieáng Haùn khoâng ñöôïc ñoïc theo aâm Haùn cuûa ngöôøi Haùn, tieáng Vieät ñaõ taïo ra aâm Haùn Vieät laø caùch ñoïc chöõ Haùn cuûa rieâng ngöôøi Vieät Nam treân ñòa baøn Vieät Nam. Tieáng Vieät khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi tieáng Haùn nhöng soá löôïng töø ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät thôøi kyø naøy coù theå noùi laø “oà aït”. Töø caùi moác ñaàu theá kyû X veà sau, tieáng Haùn ôû Vieät Nam ñaõ taùch ra khoûi tieáng Haùn ôû Trung Quoác vaø phaùt trieån theo con ñöôøng rieâng cuûa mình, bò chi phoái bôûi quy luaät ngoân ngöõ cuûa tieáng Vieät vaø caùch söû duïng cuûa ngöôøi Vieät, ñaëc bieät laø veà maët ngöõ aâm. Töø khi xuaát hieän aâm ñoïc Haùn Vieät, veà maët lyù thuyeát taát caû caùc chöõ Haùn vaøo Vieät Nam baèng con ñöôøng saùch vôû ñeàu ñöôïc ñoïc theo aâm Haùn Vieät. Vieäc tieáng Haùn ôû Vieät Nam taùch khoûi tieáng Haùn ôû Trung Quoác vaø phaùt trieån theo con ñöôøng rieâng cuûa mình ñaõ laø böôùc Vieät hoùa ñaàu tieân vaø quan troïng ñoái vôùi lôùp töø vöïng Haùn nhaäp vaøo tieáng Vieät. Ñieàu ñaùng chuù yù laø, ôû Vieät Nam luùc naøy, beân caïnh tieáng Vieät laø ngoân ngöõ giao tieáp khaåu ngöõ haøng ngaøy cuûa moïi töøng lôùp ngöôøi trong xaõ hoäi thì vaên töï Haùn (vôùi caùch ñoïc Haùn Vieät, caùch vieát vöøa theo ngöõ phaùp Haùn coå vöøa theo ngöõ phaùp Vieät) laø ngoân ngöõ saùch vôû, ngoân ngöõ haønh chính (saéc, leänh, chieáu, chæ), ngoân ngöõ khoa cöû, vaên chöông. Caùch goïi chöõ Haùn laø chöõ Nho (hay chöõ Thaùnh Hieàn) cuõng xuaát phaùt töø ñaây. Caùc nhaø Nho laø nhöõng ngöôøi ñi tieân phong trong vieäc 10 tuyeân truyeàn vaên hoaù, vaên hoïc Haùn vaøo Vieät Nam. Boái caûnh naøy giuùp cho caùc ñôn vò töø vöïng Haùn trong ñoù coù caû thaønh ngöõ Haùn ñöôïc du nhaäp vaøo tieáng Vieät. Nhöõng töø vay möôïn Haùn trong tieáng Vieät bao goàm coå Haùn Vieät (tieàn Haùn Vieät), Haùn Vieät, Haùn Vieät Vieät hoaù. Goïi nhö vaäy laø caên cöù vaøo caùc thôøi kyø du nhaäp khaùc nhau. Ngöõ aâm lòch söû tieáng Haùn vaø tieáng Vieät laø caên cöù ñeå xaùc ñònh coå Haùn Vieät, Haùn Vieät vaø Haùn Vieät Vieät hoaù. Söï phaân bieät ba loaïi naøy ñaõ coù trong coâng trình “Nghieân cöùu ngöõ aâm lòch söû tieáng Vieät Nam” cuûa H.Maspero (1912). Coå Haùn Vieät: chæ nhöõng töø vay möôïn Haùn ngöõ tröôùc khi hình thaønh aâm ñoïc Haùn Vieät, töùc laø ñôøi Ñöôøng trôû veà tröôùc, xa xöa nhaát coù theå töø thôøi Taây Haùn thaäm chí tröôùc ñoù nöõa. Haùn Vieät laø giai ñoaïn vay möôïn tieáng Haùn töø ñôøi Ñöôøng. Coù thuyeát cho raèng aâm ñoïc Haùn – Vieät naøy coù theå laø ngöõ aâm tieáng Haùn ñôøi Ñöôøng cuoái theá kyû VIII truyeàn thuï cho khu vöïc Giao Chaâu. Caùch ñoïc naøy daàn daàn bò bieán ñoåi do aûnh höôûng cuûa aâm heä vaø quy luaät phaùt aâm cuûa tieáng Vieät baûn ñòa. Nhaát laø sau theá kyû X, Vieät Nam ñaõ ñoäc laäp, taùch khoûi heä thoáng ngöõ aâm ñôøi Ñöôøng, hình thaønh quy luaät phaùt aâm rieâng cuûa ngöôøi Vieät Nam vaø vuøng vaên hoaù Vieät Nam. Trong ñoù caùch ñoïc cuûa 6000 – 7000 chöõ Haùn thöôøng duøng nhaát coù tính heä thoáng vaø tính quy luaät raát maïnh, coù quy luaät öùng ñoái chaët cheõ vaø ñeàu ñaën vôùi aâm heä Thieát vaän. Do vaäy, veà lyù thuyeát, coù theå duøng aâm Haùn Vieät naøy ñeå ñoïc toaøn boä kho chöõ Haùn. Xeùt theo nghóa naøy, aâm Haùn Vieät ñaõ hình thaønh moät caùch coù heä thoáng, ñoàng thôøi coù quy luaät phaùt trieån ñoäc ñaùo vaø coù chöùc naêng coâng duïng nhanh. Trong cuoán “Töø vöïng hoïc tieáng Vieät” Nguyeãn Thieän Giaùp [16] coù nhaán maïnh: “Vì ngöôøi ta coù theå ñoïc taát 11 caû caùc chöõ Haùn theo caùch ñoïc Haùn Vieät cho neân caàn phaân bieät töø goác Haùn trong tieáng Vieät vaø caùc töø Haùn ñoïc theo aâm Haùn Vieät”. Taùc giaû cho raèng: “Caùc töø ngöõ goác Haùn khoâng ñoïc theo aâm Haùn Vieät coù soá löôïng leû teû vaø khoâng laøm thaønh heä thoáng nhö töø Haùn Vieät”. Do caùc töø ngöõ Haùn Vieät khi nhaäp vaøo heä thoáng tieáng Vieät ñaõ chòu söï taùc ñoäng cuûa quy luaät bieán ñoåi ngöõ aâm tieáng Vieät neân moät soá töø ñaõ thay ñoåi dieän maïo, khoâng coøn gioáng vôùi daïng ngöõ aâm Haùn Vieät ban ñaàu, taïo neân nhöõng caëp töø song song. Thuoäc nhoùm naøy, theo Nguyeãn Thieän Giaùp coøn coù nhöõng töø goác Haùn tieáp nhaän baèng con ñöôøng khaåu ngöõ qua caùch phaùt aâm ñòa phöông cuûa Trung Quoác nhö: mì chính, suûi caûo, vaèn thaèn,… Trong caùc töø vay möôïn töø tieáng Haùn thì töø Haùn Vieät chieám öu theá tuyeät ñoái, noù chieám moät khoái löôïng töø ngöõ raát lôùn. Theo thoáng keâ cuûa H.Maspero thì chuùng chieám treân 60% soá töø vöïng cuûa Vieät ngöõ. Hôn nöõa, “Nhöõng thaønh phaàn goïi laø töø goác Haùn trong tieáng Vieät, ñaëc bieät laø nhöõng töø Haùn Vieät Vieät hoaù thì tuyeät ñaïi boä phaän töø tieáng Haùn Vieät chuyeån sang” [61]. Ngoaøi ra töø theá kyû thöù VIII – IX ñeán baây giôø, tieáng Vieät ñeàu söû duïng heä thoáng aâm ñoïc naøy khi haáp thuï nhöõng töø möôïn Haùn hay saùng taïo töø môùi trong ngoân ngöõ vieát. Coù theå thaáy aûnh höôûng to lôùn cuûa aâm ñoïc Haùn Vieät trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån tieáng Vieät hieän ñaïi. Ñoàng thôøi vaãn giöõ ñöôïc saéc thaùi ñaëc bieät veà ngöõ aâm trong aâm vaän caùch luaät coå ñaïi. Coøn moät ñieåm nöõa cuõng phaûi ñeà caäp tôùi laø aâm ñoïc Haùn Vieät baét nguoàn töø Haùn ngöõ thôøi Trung coå. Cho neân noù coù giaù trò quan troïng ñoái vôùi vieäc nghieân cöùu Haùn ngöõ thôøi Trung coå vaø caùc taùc phaåm kinh ñieån cuûa Trung Quoác. Caùc khaùi nieäm tröøu töôïng cuûa Nho, Phaät, Laõo ñaõ ñöôïc möôïn vaøo tieáng Vieät nhö : phaùp, thaàn, saéc, khoâng, töôùng, nieäm, taâm, tín, höõu, ñòa, voâ, thieân, 12 nghóa, leã, trí, tính, quaân, thaàn, phong, hoa, tuyeát, nguyeät… vaø nhöõng töø lieân quan ñeán vaên hoùa nhö : buùt, baûng, phaán, saùch, khoa, tröôøng; trong caùc tröôùc taùc thö tòch vaø saùng taùc vaên hoïc, hieän töôïng vay möôïn chöõ Haùn trôû thaønh moät thoùi quen vaø nhu caàu, ñoàng thôøi cuõng laø khaû naêng. Soá löôïng töø Haùn Vieät ñi vaøo tieáng Vieät ngaøy moät nhieàu vaø daàn daàn coù caû töø song tieát. Trong thô Noâm cuûa Nguyeãn Traõi theá kyû XV, ta ñaõ thaáy coù nhöõng töø song tieát nhö: tröôïng phu, tröôøng oác, thanh nhaøn, tieân sinh, coâng danh, söï nghieäp… Töø ñaáy cho ñeán theá kyû XVIII, caùc töø Haùn Vieät vaãn tieáp tuïc boå sung cho kho töø vöïng tieáng Vieät. Caùc töø ngöõ Haùn Vieät ñöôïc du nhaäp vaøo tieáng Vieät khi tieáng Vieät ñaõ coù ñuû nhöõng töø bieåu thò nhöõng söï vaät cuï theå, nhöõng töø thuoäc neàn vaên minh vaät chaát. Coù raát nhieàu töø Haùn coù aâm ñoïc Haùn Vieät chæ xuaát hieän trong vaên baûn Haùn chöù khoâng bao giôø du nhaäp vaøo tieáng Vieät. Ví duï trong kinh thi, sôû töø coù raát nhieàu töø bieåu thò gioáng chim, muoâng, caây, coû vaø caùc traïng thaùi tình caûm, nhöng chæ coù moät soá töø trôû thaønh töø Haùn Vieät nhö: quaân töû, thuïc nöõ, tieåu nhaân, yeåu ñieäu, thieát tha, caàm saét… Nhö vaäy laø ngöôøi Vieät chæ löïa choïn trong soá nhöõng töø Haùn coù aâm Haùn Vieät nhöõng töø naøo coù theå laáp choã troáng cho nhöõng khaùi nieäm thieáu huït trong voán töø vöïng tieáng Vieät. Nhöõng töø naøy phaàn lôùn laø nhöõng töø tröøu töôïng thuoäc lôùp töø vaên hoùa, ví duï caùc töø thuoäc lónh vöïc trieát hoïc, lòch söû, vaên hoïc… nhöõng töø naøy luùc ñaàu ôû trong tieáng Haùn laø nhöõng töø cuï theå. Thí duï töø ñaïo coù nghóa cuï theå laø con ñöôøng, sau ñöôïc tröøu töôïng hoaù thaønh lyù töôûng phaûi nhaém tôùi, thaäm chí coøn thaønh nhöõng khaùi nieäm tröøu töôïng hôn nöõa nhö ñaïo trong tö töôûng cuûa Laõo Töû vaø cuûa caùc phaùi ñaïo gia sau naøy… Tieáng Vieät do coù söï tieáp xuùc laâu daøi vôùi tieáng Haùn vaø do coù caùch ñoïc Haùn Vieät raát thuaän tieän cho vieäc tieáp thu töø ngöõ Haùn neân coù xu 13 höôùng vay möôïn caùc töø ngöõ tröøu töôïng Haùn Vieät. Tuy tieáng Vieät ñaõ coù töø vôï vaø choàng nhöng vieäc döïng vôï gaû choàng laïi goïi laø giaù thuù hay thaønh gia thaát, coù töø xem vaø sao nhöng khoa xem sao ñeå ñoaùn vaän meänh goïi laø khoa chieâm tinh. Ngöôøi Haùn coù theå nhaän thöùc nhöõng töø tröøu töôïng cuûa hoï baèng caùch ñi töø caùi cuï theå nhö giaù (goàm nöõ vaø gia) laø con gaùi veà nhaø choàng vaø thuù (goàm thuû laø laáy vaø nöõ) laø con trai laáy vôï, hoân laø nhaø trai thoâng gia vôùi nhaø gaùi vaø nhaân laø nhaø gaùi thoâng gia vôùi nhaø trai… Ngöôøi Vieät tröôùc ñaây khi tieáp thu töø Haùn Vieät thì coøn coù khaû naêng nhaän thöùc aáy, hoï coù theå hieåu töø kinh teá qua cuïm töø kinh theá teá daân… Nhöng sau naøy nhöõng ngöôøi khoâng tinh thoâng Haùn hoïc thì khoâng coøn khaû naêng nhaän thöùc nhö vaäy nöõa. Töø Haùn Vieät trôû neân khoù hieåu, ngöôøi Vieät chæ coù theå nhaän thöùc mô hoà, maát ñi caùi giai ñoaïn nhaän thöùc cuï theå. Töø Haùn Vieät trôû thaønh moät thöù nhö ngoaïi ngöõ. Theå thoáng nhaát giöõa hình aûnh aâm thanh vaø khaùi nieäm söï vaät cuûa tín hieäu Haùn Vieät bò phaù vôõ trong oùc ngöôøi Vieät. Ngöôøi Vieät caûm nhaän maët aâm thanh cuûa töø Haùn Vieät nhöng khoâng laøm sao naém baét ñöôïc tröïc tieáp khaùi nieäm cuûa noù. Luùc naøy trong oùc ngöôøi Vieät coù söï ñoái laäp hai heä thoáng tín hieäu thuaàn Vieät vaø Haùn Vieät. Tín hieäu thuaàn Vieät mang ñaày ñuû söï thoáng nhaát giöõa aâm thanh vaø khaùi nieäm, coøn tín hieäu Haùn Vieät trôû neân khoù hieåu. Ñaây chính laø tieâu chí phaân bieät giöõa moät beân laø töø Haùn Vieät thöïc söï vaø moät beân laø töø coù hình thöùc ngöõ aâm Haùn Vieät nhö: buùt, saùch, töôøng, aùo, quaàn, bình, baùt, ñaàu… Luùc naøy ñeå hieåu ñöôïc ._.nghóa cuûa caùc tín hieäu Haùn Vieät thì ngöôøi Vieät ñaët noù vaøo trong moái quan heä. Ví duï nghóa cuûa töø thaûo seõ hieän ra trong moái quan heä sau: Thu thaûo, thaûo moäc, thaûo lö, thaûo ñöôøng, thaûo khaáu, thaûo daõ… Nghóa cuûa töø hoøa seõ hieän ra trong chuøm quan heä sau: 14 Hoøa thuaän, hoøa bình, hoøa hieáu, baát hoøa, hoøa muïc, hoøa hoaõn, hoøa keát, hieàn hoøa… Do nghóa cuûa noù noåi leân qua chuøm quan heä chöù khoâng hieän ra moät caùch tröïc tieáp töùc thì, cho neân ngöôøi ta thaáy töø Haùn Vieät coù yù nghóa thaáp thoaùng, aån öùc, trang nghieâm, khoâng cuï theå, gaàn guõi nhö töø thuaàn Vieät. Nhöõng töø Haùn Vieät thöôøng xuaát hieän trong caùc vaên baûn coå coøn coù theå taïo ra phong caùch coå kính, kieåu caùch. Hieän töôïng vay möôïn caùc töø Haùn ñoïc theo aâm Haùn Vieät ñeå taïo ra lôùp töø Haùn Vieät trong tieáng Vieät xaûy ra trong moät quaù trình laâu daøi, laïi möôïn caû nhöõng töø trong caùc thö tòch ñôøi Tieân Taàn, Löôõng Haùn, toùm laïi laø caùc töø vaên ngoân Haùn bao quaùt haøng maáy chuïc theá kyû, vì vaäy toaøn boä söï phaùt trieån cuûa töø vöïng Haùn cuõng ñöôïc phaûn aûnh trong lôùp töø Haùn Vieät. Ñoái vôùi caùc töø Haùn Vieät ña tieát thì vaán ñeà ñôn giaûn hôn. Ngöôøi Vieät coù theå hieåu ñöôïc nghóa khaùi quaùt cuûa noù nhöng khoâng coù khaû naêng phaân tích nghóa cuûa töøng yeáu toá moät, ngay caû ñoái vôùi nhöõng töø quen thuoäc nhaát nhö :kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, phaùp luaät, vaên chöông, quy cuû, trieát hoïc, moâ phaïm… ngöôøi Haùn thì khoâng theá vì laø ngoân ngöõ vaên töï cuûa hoï neân hoï coù theå phaân giaûi ñöôïc töøng yeáu toá. Ví duï hoï bieát quy laø duïng cuï ñeå veõ voøng troøn (compa), cuû laø duïng cuï ñeå ño goùc vuoâng (eâ-ke), moâ laø caùi khuoân baèng goã, phaïm laø caùi khuoân baèng tre… Roõ raøng laø caûm thöùc ngoân ngöõ cuûa ngöôøi Vieät ñoái vôùi töø Haùn Vieät ña tieát khaùc haún vôùi ngöôøi Haùn [55; 82]. Ngöôøi ta coù theå nhaän dieän ra caùc töø ña tieát Haùn Vieät qua caùc kieåu keát hôïp. Töø ña tieát tieáng Vieät phaàn lôùn laø möôïn töø tieáng Haùn neân ñöôïc caáu taïo theo cuù phaùp Haùn. Cuõng coù tröôøng hôïp ngöôøi Vieät duøng caùc töø ñôn tieát Haùn Vieät gheùp laïi theo caùch rieâng ñeå taïo ra töø ña tieát Haùn Vieät rieâng cuûa ngöôøi 15 Vieät nhö: tieåu ñoaøn, thieáu taù, naùo ñoäng, sung söôùng, an trí, cöû ñoäng … nhöng soá löôïng khoâng nhieàu laém vaø cuõng tuaân theo cuù phaùp Haùn. Caùc töø keát hôïp theo kieåu chính phuï thì yeáu toá phuï bao giôø cuõng ñaët tröôùc, khaùc haún vôùi tieáng Vieät, ví du: − Boå ngöõ + danh töø: chính phuû, thö phoøng, hieàn nhaân, thieân töû… − Boå ngöõ + ñoäng töø: cöôõng ñoaït, tieàn tieán, tónh toïa, gian daâm… Trong tieáng Haùn cuõng coù kieåu caáu taïo ñaúng laäp do söï keát hôïp cuûa danh töø vôùi danh töø, ñoäng töø vôùi ñoäng töø, tính töø vôùi tính töø. Ví duï : − Danh töø – danh töø: moâ phaïm, quy cuû, phöông phaùp… − Tính töø – tính töø: haïnh phuùc, phuù quyù, khoå sôû, sung söôùng… − Ñoäng töø – ñoäng töø: truïy laïc, tieáp nhaän, kieán truùc, phieâu löu… Nhöõng keát hôïp ñaúng laäp naøy möôïn tieáng Haùn neân noùi chung ít coù theå tuøy tieän ñaûo ngöôïc vò trí, khaùc vôùi caùc tieáng thuaàn Vieät coù theå thay ñoåi vò trí. Ví duï: Cöûa nhaø – nhaø cöûa Cha meï – meï cha AÙo quaàn – quaàn aùo Xaây döïng – döïng xaây Moät soá töø Haùn - Vieät tuy cuõng coù caáu truùc ñoäng boå gioáng tieáng Vieät nhö: hôïp lyù, thaát saéc, thaønh coâng, khai maïc, baõi chöùc, thaát hoïc, hoaøn bò, haønh söï, nhöôïng boä, hieáu danh … Nhöõng keát hôïp naøy cuõng khoâng theå thay ñoåi traät töï caùc yeáu toá ñöôïc. 16 Töø Haùn Vieät Vieät hoùa khoâng theå xeáp laãn vôùi töø Haùn Vieät xeùt veà maët thôøi ñieåm hình thaønh cuõng nhö ñaëc ñieåm giaù trò töø vöïng phong caùch, neân xeáp nhoùm rieâng. Sau khi aâm Haùn Vieät hình thaønh vaø trôû thaønh moät heä thoáng ngöõ aâm oån ñònh thì trong tieáng Vieät vaãn tieáp tuïc xaûy ra nhöõng söï bieán ñoåi ngöõ aâm. Nhöõng bieán ñoåi ngöõ aâm naøy taùc ñoäng ñoàng loaït vaøo taát caû nhöõng boä phaän cuûa aâm Haùn Vieät. Nhöõng töø Haùn - Vieät naøy tröôùc söï taùc ñoäng cuûa caùc bieán ñoåi ngöõ aâm treân seõ taùch ra laøm hai, moät laø giöõ nguyeân aâm Haùn Vieät cuõ, hai laø phaùt sinh ra aâm môùi. Vì aâm môùi naøy coù aâm xuaát phaùt ñieåm laø aâm Haùn Vieät neân goïi chuùng laø aâm Haùn Vieät Vieät hoùa. Ví duï : can ñình can ñình gan döøng Xu höôùng Haùn Vieät Vieät hoùa xeùt cho cuøng, khoâng phaûi chæ laø moät söï bieán aâm thuaàn tuùy maø coøn laø söï bieán aâm taïo töø voán laø moät phöông thöùc saûn sinh töø trong tieáng Vieät. Nhöõng aâm môùi naûy sinh naøy ñaõ taïo ra nhöõng töø khaùc vôùi töø Haùn Vieät veà maët ngöõ nghóa cuõng nhö veà maët phong caùch, do ñoù, coù ñaày ñuû lyù do ñeå taùch thaønh moät lôùp töø rieâng. Ñoái vôùi ngöôøi Vieät, töø gan coù yù nghóa cuï theå troû moät boä phaän trong luïc phuû nguõ taïng. Ta coù theå noùi : chaùo tim gan, gan xaøo, vieâm gan, gan boø… trong khi khoâng theå noùi nhö theá vôùi töø can. Trong tieáng Vieät töø can mang ngöõ nghóa tröøu töôïng hôn, troû moät traïng thaùi taâm lyù, tinh thaàn nhö: can ñaûm, can tröôøng… Ngöôøi maát nguû vaø tính hay böïc boäi laø do can hoûa hoaëc can hö. Ñoù laø söï phaân coâng trong tieáng Vieät. Coøn ôû tieáng Haùn thì töø can coù taát caû caùc neùt nghóa cuï theå vaø tröøu töôïng. 17 Döïa vaøo nhöõng bieán ñoåi ngöõ aâm tieáng Vieät xaûy ra sau khi ñaõ hình thaønh aâm Haùn Vieät maø chuùng ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc söï hình thaønh cuûa caùc töø Haùn Vieät Vieät hoùa. Söï hình thaønh cuûa caùc töø Haùn Vieät Vieät hoùa laø keát quaû cuûa söï bieán ñoåi ngöõ aâm töø aâm Haùn Vieät sang aâm Haùn Vieät Vieät hoùa döïa vaøo caùc quy luaät bieán ñoåi ngöõ aâm trong tieáng Vieät. Nhöõng quy luaät naøy ñaõ ñöôïc caùc nhaø ngöõ aâm hoïc lòch söû trình baøy. Coå Haùn Vieät vaø Haùn Vieät Vieät hoùa ñöôïc hình thaønh töø hai thôøi ñieåm xuaát phaùt khaùc nhau vaø ôû vaøo hai thôøi ñieåm lòch söû khaùc nhau neân khoâng theå coù hieän töôïng moät töø Haùn vöøa coù aâm ñoïc coå Haùn - Vieät laïi vöøa coù aâm ñoïc Haùn Vieät Vieät hoùa. Nhö vaäy laø ôû Vieät Nam, moät töø Haùn nhieàu nhaát chæ coù theå taïo ra hai töø: − Coå Haùn - Vieät vaø Haùn - Vieät. − Haùn - Vieät vaø Haùn Vieät Vieät hoùa. Toùm laïi, quaù trình tieáp xuùc ngoân ngöõ – vaên hoaù Haùn – Vieät ñaõ ñeå laïi trong tieáng Vieät moät lôùp töø ngöõ coù nguoàn goác Haùn. Chuùng du nhaäp vaøo tieáng Vieät khoâng phaûi cuøng moät luùc maø trong suoát moät thôøi gian daøi vôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau, baèng caùc con ñöôøng khaùc nhau: qua saùch vôû, qua khaåu ngöõ. Vôùi lôùp töø vöïng ñoâng ñaûo ñoù, ngöôøi Vieät khoâng tieáp nhaän moät caùch thuï ñoäng maø vaän duïng noù, bieán noù thaønh caùi cuûa mình. Nhö trong vieäc tieáp nhaän töø ngöõ Haùn, ngöôøi Vieät ñaõ Vieät hoaù caùc töø ngöõ Haùn vôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau laøm cho töø ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät trôû neân ña daïng, phong phuù. 1.2. Nhöõng bieän phaùp Vieät hoaù chuû yeáu caùc töø ngöõ Haùn 18 Sau khi aâm heä thoáng aâm ñoïc chöõ Haùn cuûa ngöôøi Vieät (aâm Haùn Vieät) ñaõ xaùc laäp heä thoáng[2;11-24], phöông höôùng Vieät hoaù tieáp tuïc taùc ñoäng saâu ñeán moâ thöùc caáu taïo (töø gheùp, toå hôïp töø), keát caáu ngöõ nghóa, phöông thöùc söû duïng, phaïm vi söû duïng, saéc thaùi tu töø v.v. . . cuûa töø ngöõ Haùn ñöôïc möôïn ñeå ñöa vaøo tieáng Vieät. Tröôùc heát laø moät soá löôïng raát lôùn töø ngöõ Haùn ñöôïc vay möôïn troïn veïn hai maët keát caáu vaø yù nghóa, chæ Vieät hoaù aâm ñoïc. Nhöõng töø ngöõ Haùn ñöôïc vay möôïn vaãn giöõ nguyeân keát caáu, yù nghóa cô baûn, ngoaøi nhöõng töø ñôn nhö : taâm, taøi, meänh, phuùc v.v... thöôøng laø töø gheùp song aâm, vaø raûi raùc khaép caùc lónh vöïc hoaït ñoäng xaõ hoäi, töø quaù khöù ñeán hieän taïi : ñeá vöông, khanh töôùng, ñaïi thaàn, nhaân daân, thuû töôùng, vaên chöông, xaõ hoäi, coâng nghieäp v.v… vaø caùc thaønh ngöõ nhö: An baàn laïc ñaïo, ñaïi ñoàng tieåu dò, ñoàng taâm hieäp löïc, trí duõng song toaøn, kieán nghóa baát vi, khoå taän cam lai, … Moät soá thaønh ngöõ Haùn nhö: “ñòa bình thieân thaønh” ñaõ ñöôïc ruùt goïn laïi thaønh bình thaønh (nghóa ñen: ñaát baèng phaúng, trôøi yeân oån), lôøi khen coâng lao trò thuyû cuûa vua Vuõ trong Kinh thö. Chính söï toát ñeïp laøm cho ñaát nöôùc ñöôïc bình trò. Ví du: Bình thaønh coâng ñöùc baáy laâu, Ai ai cuõng ñoäi treân ñaàu bieát bao. (Nguyeãn Du) caâu caåm tuù ñöôïc ruùt goïn töø “tuù khaåu caåm taâm”, loøng nhö gaám voùc, mieäng noùi ra nhöõng caâu hay ñeïp nhö thieâu hoa. Caâu thô yù hay lôøi ñeïp. Caâu caåm tuù ñaøn anh hoï Lí, Neùt ñan thanh baäc chò chaøng Vöông. (Nguyeãn Gia Thieàu) 19 thaønh ngöõ Haùn quaân töû coá cuøng ñöôïc tænh löôïc coøn quaân töû trong caâu: “Quaân töû haõy laêm beàn chí cuõ” (Nguyeãn Traõi, Quoác aâm thi taäp, baøi 18, caâu 7), thöông haûi tang ñieàn ñöôïc ruùt goïn laïi coøn thöông haûi trong caâu: “Thöông haûi hay khao thieát thaïch moøn” (Nguyeãn Traõi, Quoác aâm thi taäp, baøi 49, caâu 2),… Hoaëc ñaûo traät töï caùc yeáu toá, nhö: Haø Ñoâng sö töû (Haùn) thaønh sö töû Haø Ñoâng (Vieät), cuøng coác thaâm sôn (Haùn) thaønh thaâm sôn cuøng coác (Vieät), sôn minh theä haûi (Haùn) thaønh theä haûi minh sôn (Vieät),… Hoaëc thay ñoåi moät vaøi yeáu toá Haùn baèng yeáu toá Vieät, nhö thaønh ngöõ : nhaát cöû löôõng ñaéc (Haùn) thaønh nhaát cöû löôõng tieän (Vieät) , an phaän thuû kæ (Haùn) thaønh an phaän thuû thöôøng (Vieät), cöûu töû nhaát sinh (Haùn) thaønh thaäp töû nhaát sinh (Vieät), trò beänh cöùu nhaân (Haùn) thaønh trò beänh cöùu ngöôøi (Vieät),… Hoaëc ñoåi nghóa, thu heïp nghóa, môû roäng nghóa, thí duï nhö: “khaåu taâm nhö nhaát”, nghóa laø lôøi noùi vaø taám loøng laø moät. Sang tieáng Vieät ñaõ ñoåi thaønh: “khaåu taâm baát nhaát”, nghóa laø lôøi noùi vaø taám loøng khoâng thoáng nhaát. Thaønh ngöõ goác Haùn: “phong thaønh thaûo yeån” coù nghóa: Ngöôøi coù quyeàn uy ñöïc ñoä ôû ñaâu cuõng ñöôïc moïi ngöôøi toân kính, neå phuïc vaø nghe theo, ví nhö gioù ñaõ ñi qua ñaâu coû ñeàu cuùi raïp xuoáng. Trong Haùn ngöõ coå, thaønh ngöõ naøy duøng ñeå chæ giaùo lí ñaïo ñöùc cuûa keû thoáng trò caûm hoaù muoân daân. Luaän ngöõ coù caâu: “Quaân töû chi ñöùc phong, tieåu nhaân chi ñöùc thaûo. Thaûo thöôïng chi phong, taát yeån”. Trong Haùn hieän ñaïi thaønh ngöõ naøy coù nghóa: söï giaùo hoaù cuûa keû thoáng trò. Nhöng tieáng Vieät chæ coù moät nghóa möôïn töø Haùn ngöõ coå. Nhöõng töø ngöõ goác Haùn ñöôïc vay möôïn khoâng nhaát thieát chæ nhaèm muïc ñích khoaû laáp choã troáng do tieáng Vieät coøn thieáu töø töông öùng maø coøn nhaèm laøm phong phuù theâm saéc thaùi bieåu caûm, taïo ra moät phong thaùi trang troïng, 20 tinh teá, uyeån chuyeån khi caàn thieát hoaëc taêng cöôøng tính khaùi quaùt, tröøu töôïng hoaù qua söï ñoái chieáu nhöõng töø thuaàn Vieät vaø töø goác Haùn coù quan heä ñoàng nghóa. Ví duï: “vôï” vaø phu nhaân “meï” vaø thaân maãu, cuï baø thaân sinh; “meï vôï” vaø nhaïc maãu “boá” vaø thaân phuï, cuï oâng thaân sinh; “boá vôï” vaø nhaïc phuï “laáy vôï laáy choàng” vaø keát hoân, thaønh thaân,… Ñeán ñaây, neân ñaëc bieät löu yù ñeán moät bieän phaùp quan troïng maø caùi “taøi naêng song ngöõ” cuûa daân toäc ñaõ ñöôïc vaän duïng moät caùch saùng taïo ñeå Vieät hoaù nhöõng töø ngöõ vaên thô lieäu bao goàm caû thaønh ngöõ, ñieån coá v.v... trong Haùn ngöõ nhaèm xaây döïng vaø phaùt trieån ngoân ngöõ tieáng Vieät. Moät trong nhöõng bieän phaùp thöôøng duøng laø chuyeån dòch sao phoûng, trong giai ñoaïn quaù khöù, chuùng ta thaáy Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Bænh Khieâm, Ñoaøn Thò Ñieåm, Nguyeãn Du, Nguyeãn Ñình Chieåu... ñeàu coù nhöõng ñoùng goùp raát lôùn veà maët naøy. Töø hai caâu thô cuûa Thoâi Hoä ñôøi Ñöôøng Trung Quoác: Nhaân dieän baát tri haø xöù khöù, Ñaøo hoa y cöïu tieáu ñoâng phong. Nguyeãn Du ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta hai caâu luïc baùt tuyeät taùc: Tröôùc sau naøo thaáy boùng ngöôøi, Hoa ñaøo naêm ngoaùi coøn cöôøi gioù ñoâng. (Nguyeãn Du, Truyeän Kieàu ) 21 Ngaøy nay, bieän phaùp sao phoûng naøy toû ra coù nhieàu höùa heïn trong vieäc Vieät hoaù saâu hôn nöõa nhöõng töø ngöõ goác Haùn. Coù theå neâu moät soá thí duï nhö sau: Baùch chieán baùch thaéng / traêm traän traêm thaéng Toaï thöïc baêng sôn / mieäng aên nuùi lôû Phong y tuùc thöïc / ñuû aên ñuû maëc Dó huyeát taåy huyeát / Nôï maùu phaûi traû baèngmaùu Dieäp laïc quy caên / Laù ruïng veà coäi Laâm khaùt quaät tænh / Nöôùc ñeán chaân môùi nhaûy,… Ñeå goùp phaàn laøm phong phuù theâm töø vöïng tieáng Vieät, beân caïnh nhöõng bieän phaùp ñaõ ñöôïc neâu ôû treân, coøn moät bieän phaùp nöõa cuõng ñöôïc söû duïng, ñoù laø: duøng töø Haùn ñöôïc vay möôïn nhö nhöõng yeáu toá taïo töø ñeå taïo ra nhöõng töø gheùp, thaønh ngöõ môùi chæ thoâng duïng trong tieáng Vieät, thaäm chí chæ ngöôøi Vieät môùi hieåu (maëc duø nhöõng yeáu toá taïo thaønh töø ñeàu laø goác Haùn caû). Ví duï: Thaàn thoâng bieán hoaù, khai cô laäp nghieäp, baát khaû xaâm phaïm, cöûa Khoång saân Trình, duyeân Taàn Taán, aâm cöïc döông hoài, baát ñaéc kæ töû, … Qua nhöõng ñieàu ñaõ trình baøy ôû treân, coù theå khaúng ñònh raèng: söï hieän dieän cuûa caùc lôùp töø goác Haùn ñoâng ñaûo trong tieáng Vieät laø keát quûa cuï theå cuûa quaù trình giao löu tieáp xuùc ngoân ngöõ – vaên hoaù Vieät – Haùn vôùi phöông höôùng chuû ñaïo laø Vieät hoaù. Söï Vieät hoaù töø ngöõ Haùn ñaõ dieãn ra treân boán maët : aâm ñoïc, moâ thöùc caáu taïo, yù nghóa vaø phaïm vi söû duïng, trong ñoù Vieät hoaù maët aâm ñoïc laø trieät ñeå nhaát, coøn caùc maët khaùc thì chæ ñöôïc thöïc thi trong moät phaïm vi haïn heïp. Ñieàu naøy coù yù nghóa khoa hoïc khaù saâu saéc, theå hieän roõ taøi trí thoâng minh cuûa oâng cha ta trong lónh vöïc ngoân ngöõ. AÂm ñoïc chöõ Haùn (töø ngöõ Haùn) ñöôïc Vieät hoaù moät caùch coù heä thoáng, toaøn dieän vaø trieät 22 ñeå, nhö vaäy laø söï ñoàng hoaù nhöõng yeáu toá ngoaïi lai ñaõ ñöôïc hoaøn taát moät caùch troïn veïn treân moät lónh vöïc quan troïng nhaát cuûa moät heä thoáng ngoân ngöõ – lónh vöïc ngöõ aâm. Döïa treân cô sôû cuøng loaïi hình, töø ngöõ Haùn sau khi ñöôïc Vieät hoaù veà maët aâm ñoïc ñaõ trôû thaønh “moät kho döï tröõ döõ lieäu coù khaû naêng ñaùp öùng ñaày ñuû theo yeâu caàu” cuûa quaù trình phaùt trieån töø vöïng tieáng Vieät khoâng chæ rieâng trong quaù khöù, maø ngay caû trong hieän taïi. 1.3. Khaùi nieäm thaønh ngöõ goác Haùn Gioáng nhö caùc töø trong ngoân ngöõ, thaønh ngöõ laø nhöõng ñôn vò coù saün, xuaát hieän daàn daø töø nhieàu nguoàn, vaøo nhieàu thôøi ñieåm khaùc nhau vaø ñöôïc söû duïng roäng raõi töï nhieân trong xaõ hoäi. Caùc keát quaû nghieân cöùu ñaõ ñöôïc xaùc nhaän raèng caùc yeáu toá taïo neân thaønh ngöõ voán laø nhöõng töø ñoäc laäp, töùc nhöõng ñôn vò ñònh danh coù nghóa töø vöïng vaø coù chöùc naêng cuù phaùp oån ñònh. Ví du: khoân soáng moáng cheát, tai vaùch maïch döøng,… tuy vaäy heä thoáng thaønh ngöõ moãi ngoân ngöõ, cuõng coù nhöõng thaønh ngöõ ñang xeùt treân quan ñieåm ñöông ñaïi, khoâng deã daøng nhaän bieát ñöôïc nghóa cuûa caùc yeáu toá; do ñoù, vieäc suy xeùt nghóa cuûa thaønh ngöõ cuõng nhö vieäc tìm kieám nguoàn goác cuûa noù cuõng trôû neân khoù khaên. Trong tieáng Vieät, loaïi thaønh ngöõ naøy raát nhieàu. Ví du: chaân laám tay buøn, chaân ñaêm ñaù chaân chieâu, khoeû nhö vaâm, tai vaùch maïch döøng,…Thaønh ngöõ goác Haùn nhö: xaäp xí xaäp ngaàu, lang baït kì hoà, du thuû du thöïc, dó thöïc vi tieân, kính nhö vieãn chi, thieân taûi nhaát thì, baïo hoå baèng haø, kieán giaû nhaát phaän,… Ngoaøi ra, vieäc toàn taïi caùc bieán theå cuûa thaønh ngöõ bieåu ñaït cuøng moät yù nghóa hay bieåu ñaït caùc yù nghóa, caùc saéc thaùi khaùc nhau, cuõng gaây khoù khaên ñaùng keå cho vieäc luaän giaûi nghóa thaønh ngöõ vaø truy tìm xuaát xöù cuûa noù. 23 Ñoái vôùi tieáng Vieät, ñaõ töø laâu ngöôøi ta nhaän thaáy coù nhöõng ñôn vò coù giaù trò hình aûnh, tu töø, thöôøng ñaëc tröng bôûi nhöõng keát caáu ñaëc bieät, coù tieát taáu, coù vaàn ñieäu roõ raøng hoaëc coù caû loái laëp aâm haøi hoaø. Nhöõng ñôn vò nhö theá thöôøng ñöôïc duøng vôùi muïc ñích tu töø, nhöõng phöông tieän bieåu caûm. Chuùng xuaát hieän vaø phaùt trieån cuøng vôùi ngoân ngöõ, goác reã cuûa chuùng thöôøng aên saâu vaøo quaù khöù haèng bao theá kyû. Ñoù chính laø thaønh ngöõ. Cuõng nhö nhöõng ñôn vò ngoân ngöõ khaùc, chuùng toàn taøi moät caùch khaùch quan trong ngoân ngöõ. Ñoái töôïng cuûa thaønh ngöõ hoïc laø thaønh ngöõ – nhöõng cuïm töø coá ñònh, coù hình aûnh vaø mang tính chaát taùi hieän. Veà ngöõ nghóa, chuùng coù theå töông öùng vôùi moät töø hoaëc cuïm töø töï do, veà maët caáu truùc, chuùng töông öùng vôùi moät cuïm töø, moät caâu ñôn. Trong “Lôøi noùi ñaàu” cuûa cuoán töø ñieån “Thaønh ngöõ tieáng Vieät” cuûa Nguyeãn Löïc, Löông Vaên Ñang, coù trình baøy quan ñieåm cuûa soaïn giaû ñoái vôùi thaønh ngöõ. Coù ñoaïn vieát: “Ranh giôùi beân döôùi cuûa thaønh ngöõ laø cuïm töø goàm hai töø, coøn ranh giôùi beân treân laø caâu. Thaønh ngöõ tieáng Vieät laø ñôn vò trung gian naèm giöõa hai giôùi haïn ñoù” [44; 13]. Trong coâng trình cuûa giaùo sö Nguyeãn Vaên Tu “Töø vaø voán töø tieáng Vieät hieän ñaïi”, ñònh nghóa thaønh ngöõ: “Thaønh ngöõ – ñoù laø cuïm töø coá ñònh, trong ñoù caùc töø phaàn lôùn ñaõ maát ñi tính ñoäc laäp ngöõ nghóa cuûa chuùng, vaø sau khi keát hôïp vôùi nhau, chuùng taïo thaønh moät theå thoáng nhaát beàn chaët. Nghóa cuûa keát hôïp ñoù khoâng ñöôïc taïo neân bôûi nghóa cuûa nhöõng thaønh toá (hình vò) naèm trong thaønh phaàn cuûa noù” [65;185]. Hoà Leâ cuõng cho raèng “Thaønh ngöõ laø moät toå hôïp töø coá ñònh veà caáu truùc, coù nghóa boùng, ñöôïc söû duïng ñeå mieâu taû nhöõng hình aûnh, nhöõng hieän töôïng, tính caùch hoaëc quan heä” [42;97]. 24 “Töø ñieån tieáng Vieät” cuûa Vieän Ngoân ngöõ (1992) ñònh nghóa thaønh ngöõ nhö sau: “ Thaønh ngöõ laø taäp hôïp töø coá ñònh, ñaõ quen duøng maø nghóa thöôøng khoâng theå giaûi thích ñöôïc moät caùch ñôn giaûn baèng nghóa cuûa caùc töø taïo neân noù” [Töø ñieån tieáng Vieät, 1992, tr.899]. Moät soá nhaø nghieân cöùu cho raèng tröôùc heát caàn phaûi neâu ñöôïc nhöõng tieâu chí ñeå phaân bieät thaønh ngöõ vaø quaùn ngöõ thöôøng duøng. Ñeå phaân bieät nhöõng ñôn vò naøy, Tröông Ñoâng San [53] ñaõ ñöa ra khaùi nieäm “coù nghóa suy tröïc tieáp” vaø “khoâng coù nghóa suy tröïc tieáp” laøm tieâu chí ñeå phaân ñònh thaønh ngöõ vaø quaùn ngöõ thöôøng duøng. Caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc khaùc thì ñi saâu nghieân cöùu tieâu chí phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Nguyeãn Vaên Meänh [46] nhaán maïnh raèng caàn phaûi tìm cho ra ranh giôùi roõ raøng giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Theo yù kieán cuûa taùc giaû, thaønh ngöõ laø ñôn vò coù noäi dung beân trong mieâu taû hình aûnh cuûa caùc hieän töôïng cuõng nhö haønh ñoäng vaø quan heä. Veà maët hình thaùi, theo taùc giaû, ña soá thaønh ngöõ laø cuïm töø coá ñònh. Ví duï: Thöøa gioù beû maêng [Nguyeãn Vaên Meänh 46, tr.12]. Tuïc ngöõ laø ñôn vò coù noäi dung beân trong chöùa ñöïng nhöõng vaán ñeà trieát lyù, tö töôûng ñaïo ñöùc, kinh nghieäm saûn xuaát, ñaáu tranh xaõ hoäi, haønh vi cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi. Noäi dung töông töï nhö theá ñöôïc bieåu hieän roõ nhaát trong nhöõng caâu neâu leân nhöõng lôøi khuyeân raên ñaïo ñöùc döïa treân kinh nghieäm soáng. Ví duï: ôû hieàn gaëp laønh 25 Nguyeãn Vaên Meänh nhaán maïnh: “Noäi dung cuûa thaønh ngöõ laø tính hình aûnh, coøn noäi dung cuûa tuïc ngöõ laø quy taéc… Veà maët hình thaùi ngöõ phaùp, thì noùi chung thaønh ngöõ laø cuïm töø chöù khoâng phaûi laø caâu. Coøn tuïc ngöõ thì ngöôïc laïi, baát kì tuïc ngöõ naøo cuõng laø caâu” [46;12]. Theo Cuø Ñình Tuù: “Thaønh ngöõ laø ñôn vò ngoân ngöõ coù saün, thöïc hieän chöùc naêng ñònh danh, noùi caùch khaùc, ñoù laø ñôn vò ñöôïc söû duïng ñeå goïi teân söï vaät, hieän töôïng, tính chaát, haønh ñoäng. Veà phöông dieän naøy, thaønh ngöõ töông öùng vôùi töø”, coøn “tuïc ngöõ, cuõng nhö nhöõng vaên baûn khaùc cuûa saùng taùc daân gian nhö ca dao, truyeän coå tích luoân luoân laø nhöõng thoâng baùo” [66; 40 - 41]. Nguyeãn Thieän Giaùp döïa vaøo söï ñoái laäp giöõa hình thaùi vaø noäi dung ñeå phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Taùc giaû vieát: “Tuïc ngöõ laø moät caáu truùc coá ñònh trong ñoù neâu ra moät caùch ñaày ñuû kinh ngieäm soáng, kinh ngieäm xaõ hoäi – lòch söû cuûa nhaân daân lao ñoäng”, coøn “quaùn ngöõ laø moät caáu truùc coá ñònh ñöôïc söû duïng nhieàu laàn vôùi nhöõng phong caùch chöùc naêng nhaát ñònh. Nghóa cuûa quaùn ngöõ bao giôø cuõng laø toång soá nghóa cuûa caùc thaønh toá hôïp laïi”. Ví duï: Noùi boû ngoaøi tai Vaäy coøn thaønh ngöõ, theo Nguyeãn Thieän Giaùp: “Thaønh ngöõ laø ñôn vò trung gian giöõa moät beân laø ngöõ, quaùn ngöõ vaø moät beân laø tuïc ngöõ”. Tính chaát trung gian aáy theå hieän ôû choã thaønh ngöõ ñoàng thôøi “thoáng nhaát veà nghóa vaø chia caét veà töø vöïng” vaø maëc duø thaønh ngöõ cuõng laø moät phaùn ñoaùn, nhöng “trong thaønh ngöõ phaùn ñoaùn ñöôïc bieåu hieän döôùi daïng khaùi nieäm, trong khi ñoù phaùn ñoaùn trong tuïc ngöõ khoâng gaén boù vôùi khaùi nieäm naøo caû” [15; 52]. 26 Theo taùc giaû, trong quaùn ngöõ coù moät boä phaän mang nghóa ñen, moät boä phaän khaùc mang nghóa boùng, hình aûnh vaø ñöôïc söû duïng phoå bieán, ñaëc bieät laø caùc quaùn ngöõ so saùnh. Ví duï: ñeïp nhö tieân [Nguyeãn Thieän Giaùp 15; 52]. Nguyeãn Vaên Haèng (1999) ñònh nghóa nhö sau: “Thaønh ngöõ laø moät loaïi cuïm töø ñaëc bieät coù caáu truùc raát beàn chaët (coá ñònh), coù vaàn ñieäu vaø thaønh phaàn ngöõ aâm ñaëc bieät; nghóa cuûa thaønh ngöõ khoâng theå suy ra töø toång soá nghóa cuûa caùc yeáu toá caáu thaønh noù: thaønh ngöõ coù nghóa boùng, nghóa hình aûnh - khaùi quaùt, thöôøng coù keøm theo giaù trò bieåu caûm; thaønh ngöõ thöôøng duøng ñeå ñònh danh nhöõng hieän töôïng cuûa hieän thöïc vaø thöôøng hoaït ñoäng trong caâu vôùi tö caùch laø moät boä phaän caáu thaønh cuûa noù” [27;71]. Qua nhöõng ñònh nghóa treân, chuùng ta thaáy haàu heát caùc taùc giaû khi baøn veà tieâu chí phaân ñònh thaønh ngöõ, tuïc ngöõ vaø quaùn ngöõ ñeàu döïa vaøo nhöõng ñaëc ñieåm sau cuûa ngoân ngöõ: a) caáu truùc ngoân ngöõ; b) noäi dung ngöõ nghóa; c) chöùc naêng cuûa ñôn vò thaønh ngöõ trong heä thoáng ngoân ngöõ. Cuõng nhö thaønh ngöõ thuaàn Vieät, thaønh ngöõ goác Haùn laø ñôn vò ngoân ngöõ coù keát caáu chaët cheõ vaø oån ñònh, coù chöùc naêng ñònh danh vaø ñöôïc taùi hieän trong lôøi noùi. Nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn khoâng phaûi laø con soá coäng giaûn ñôn cuûa caùc yeáu toá, maø laø nghóa toång theå, nghóa bieåu tröng nhö thaønh ngöõ thuaàn Vieät. Thaønh ngöõ goác Haùn laø moät boä phaän trong heä thoáng thaønh ngöõ tieáng Vieät thì noù khoâng naèm ngoaøi heä thoáng ñoù. Cuõng nhö baát kì moät ñôn vò ngoân ngöõ du nhaäp naøo khaùc, thaønh ngöõ nöôùc ngoaøi noùi chung, thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng ñeàu phaûi traûi qua moät quaù trình ñoàng hoa. Heä quaû cuûa quaù trình naøy daãn ñeán söï nhaäp heä cuûa caùc thaønh ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät. 27 Nhö vaäy, khaùi nieäm thaønh ngöõ goác Haùn trong luaän vaên ñöôïc hieåu nhö sau: - Caùc yeáu toá taïo neân thaønh ngöõ phaûi laø goác Haùn. - Coù aâm ñoïc Haùn Vieät (xem [2; 11-24]). - Caùc thaønh ngöõ ñöôïc taïo laäp töø caùc yeáu toá goác Haùn hay thaønh ngöõ möôïn nguyeân daïng töø tieáng Haùn aáy ñaõ “nhaäp tòch” vaøo kho taøng thaønh ngöõ Vieät Nam; chòu söï chi phoái quy luaät ngöõ aâm, ngöõ phaùp vaø ngöõ nghóa cuûa tieáng Vieät. CHÖÔNG II 28 ÑAËC ÑIEÅM HÌNH THAÙI CAÁU TRUÙC VAØ NGÖÕ NGHÓA CUÛA THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN 2.1. Thaønh ngöõ Haùn ñöôïc hình thaønh töø caùc tích truyeän lieân quan ñeán vaên hoaù Khi noùi ñeán baûn saéc daân toäc hay ñaëc tröng vaên hoùa daân toäc ñöôïc theå hieän trong lôùp töø vöïng cuûa moät ngoân ngöõ thì khoâng theå khoâng noùi ñeán thaønh ngöõ. Bôûi ôû ñoù, caùi kho baùu cuûa daân toäc chöùa ñöïng caû chieàu saâu tö duy, kinh nghieäm soáng vaø laøm vieäc, taäp tuïc, leã giaùo, quan ñieåm thaåm myõ, ñaïo lyù laøm ngöôøi, caùch ñoái nhaân xöû theá vaø bao ñieàu khaùc nöõa cuûa con ngöôøi thuoäc töøng daân toäc. Voán thaønh ngöõ cuûa töøng daân toäc phaûn aùnh ñaày ñuû lòch söû, kinh nghieäm lao ñoäng, nhöõng giaù trò tinh thaàn, nhöõng quan ñieåm toân giaùo cuûa nhaân daân. “Thaønh ngöõ laø vaäy, thaønh ngöõ moãi daân toäc coù nguoàn goác saâu xa cuûa caû moät neàn vaên hoùa cuûa daân toäc ñoù. Hieåu thaønh ngöõ khoâng chæ coù yeáu toá ngoân ngöõ maø phaûi laø söï keát hôïp hai yeáu toá ngoân ngöõ – vaên hoùa”[37; 5]. Cuõng vaäy, coù theå tìm thaáy trong thaønh ngöõ goác Haùn moät kho taøng tinh hoa cuûa caû moät neàn vaên minh Trung Hoa coå ñaïi. Thöïc ra, moãi thaønh ngöõ Haùn ñöôïc ghi laïi ñeàu mang moät noäi dung coát loõi cuûa moät tích truyeän veà lòch söû, ñaát nöôùc, con ngöôøi Trung Hoa. Coù theå noùi raèng, caùc thaønh ngöõ Haùn nhö lôøi ñuùc keát coâ ñoïng cuûa caû kho taøng vaên hoùa Trung Hoa. Ví duï nhö caâu thaønh ngöõ Haùn: “chaâu hoaøn Hôïp Phoá”. Hôïp Phoá, teân ñaát, nay thuoäc tænh Quaûng Ñoâng Trung Quoác. Theo saùch Haäu Haùn thö, quaän Hôïp Phoá laø nôi coù nhieàu ngoïc trai raát quí, daân thöôøng moø ngoïc trai ñem ñoåi laáy löông thöïc ñeå sinh soáng. Boïn quan laïi ôû ñaây tham lam, thuùc eùp daân phaûi moø tìm thaät nhieàu ngoïc trai ñem daâng cho chuùng; trai cho ngoïc quí daàn daàn bò caïn kieät hoaëc chuyeån dôøi ñeán nôi khaùc heát. Sau nhôø coù Maïnh Thöôøng veà laøm quaän thuù, 29 baõi boû teä noäp ngoïc; loaøi trai cho ngoïc quí laïi quay veà sinh tuï ôû Hôïp Phoá; daân laïi theo ngheà cuõ kieám aên. Vaät maát veà vôùi chuû cuõ. Thoa naøy baét ñöôïc hö khoâng, Bieát ñaâu Hôïp Phoá maø mong chaâu veà. (Nguyeãn Du) Ngoân ngöõ naøy vay möôïn töø ngöõ cuûa ngoân ngöõ kia thöôøng qua hai ñöôøng: khaåu ngöõ vaø saùch vôû. Con ñöôøng thöù nhaát coøn goïi laø con ñöôøng nhaân daân. Con ñöôøng thöù hai coøn goïi laø con ñöôøng “baùc hoïc”. Qua tìm hieåu, chuùng toâi thaáy thaønh ngöõ goác Haùn haàu heát vaøo tieáng Vieät baèng con ñöôøng thöù hai, trích töø “kinh, söû, töû, taäp” cuûa Trung Hoa. Vì theá caùc thaønh ngöõ Haùn ñöôïc vay möôïn vaøo tieáng Vieät ñeàu xuaát hieän trong caùc tích truyeän trieát hoïc, vaên hoïc coå, nhöõng taùc phaåm kinh ñieån cuûa Trung Quoác nhö Kinh thi, Söû kyù Tö Maõ Thieân, Leã kyù, Haùn thö, Sôû töø, Nguïy thö... * Töø Haäu Haùn thö: - An baàn laïc ñaïo: baèng loøng yeân phaän chaáp nhaän cuoäc soáng ngheøo vaø vui veû laøm nhöõng ñieàu maø con ngöôøi coù boån phaän giöõ vaø tuaân theo. - An cö laïc nghieäp: soáng oån ñònh ôû moät choå vaø vui veû laøm aên. “Nhaân daân ta yeâu chuoäng hoaø bình, chính phuû ta muoán cho daân ñöôïc an cö laïc nghieäp”. (Hoà Chí Minh, Tuyeån taäp) - Tao khang chi theâ: ngöôøi vôï chung thuyû luùc coøn ngheøo khoå, khoù khaên, hoaïn naïn. Trích töø caâu: Thaàn vaên baàn tieän chi giao baát khaû vong, tao khang chi theâ baát khaû haï ñöôøng “Thaàn nghe noùi nhöõng ngöôøi baïn keát giao thuôû ngheøo heøn thì khoâng queân, ngöôøi vôï laáy töø luùc coøn ngheøo khoå phaûi aên caùm baõ maø soáng khoâng theå ruoàng boû ñöôïc”. 30 - Toân sö troïng ñaïo: kính troïng ngöôøi thaày daïy mình vaø coi troïng ñaïo lyù: Nhaân daân ta coù truyeàn thoáng toân sö troïng ñaïo. (Nguyeãn Laân: Töø ñieån töø vaø ngöõ Haùn Vieät, tr.741). “Theâm caùi neáp toân sö troïng ñaïo cuûa daân mình maïnh ñeán noãi töø khi toâi môû lôùp ñeán nay, caû Maãn vaø ñoäi du kích coi toâi nhö oâng thaày, nhö caáp treân. (Phan Töù, Maãn vaø toâi). * Töø Haùn Thö: - Baàn voâ chuyø laäp chi ñòa: ngheøo khoâng taác ñaát caém duøi. - Nhaân dieän thuù taâm: thuoäc haïng ngöôøi thaâm hieåm, ñoäc aùc, beà ngoaøi coù veû töû teá, nhöng trong loøng ñaày möu chöôùc , ngaám ngaàm haïi ngöôøi. Maët ngöôøi daï thuù. * Töø Trang Töû: - Baïch caâu quaù khích: ñöôïc ruùt goïn töø caâu: “Nhaân sinh thieân ñòa chi gian, nhöôïc baïch caâu chi quaù khích, hoát nhieân nhi dó” (Ngöôøi ta soáng ôû treân coõi ñôøi, gioáng nhö boùng baïch caâu löôùt qua khe cöûa, trong coác laùt maø thoâi). Chæ thôøi gian troâi ñi raát nhanh, thoaùng caùi ñaõ qua, ñaõ heát, ví nhö boùng ngöïa vuùt qua khe cöûa, löôùt nhanh trong khoaûnh khaéc. Boùng caâu qua cöûa soå; cöûa soå boùng ngöïa qua. - Tri kyø nhaát baát tri kyø nhò: Chæ hieåu bieát coù haïn, khoâng ñaày ñuû, thaáu ñaùo (maø ñaõ voäi tranh caõi, haønh ñoäng). Bieát moät maø khoâng bieát hai. - Ngö thuyû töông phuøng: Söï töông ñaéc giöõa hai hoaëc nhöõng ngöôøi coù cuøng yù nghó, chí höôùng, neáu hoï gaëp ñöôïc nhau thì seõ cuøng naâng ñôõ, giuùp nhau trong söï nghieäp, ví nhö caù vaø nöôùc gaëp nhau. Nhö caù gaëp nöôùc. * Töø Luaän Ngöõ: 31 - Danh chính ngoân thuaän: ñuû tö caùch, coù ñuû chöùc naêng ñeå ñaûm traùch moät vieäc naøo ñoù ñöôïc phaùp luaät hoaëc moïi ngöôøi thöøa nhaän, ví nhö coù danh nghóa ñöôøng hoaøng. Thaønh ngöõ naøy ñöôïc ruùt goïn töø caâu sau trong chöông Töû Loä: “Danh baát chính, taéc ngoân baát thuaän, ngoân baát thuaän, taéc söï baát thaønh”. - Xaûo ngoân leänh saéc: chæ haønh vi xieåm nònh cuûa keû gioûi moàm gioûi mieäng. Kheùo moàm gioûi nònh. - Tam nhaân haønh taát höõu ngaõ sö: trong ba ngöôøi cuøng ñi nhaát ñònh coù ngöôøi ñaùng baäc thaày. - Kính nhi vieãn chi: toân troïng nhöng raát xa vôøi, chæ coù theå ñöùng xa maø chieâm ngöôõng khoâng theå gaàn ñöôïc. - OÂn coá tri taân: ñöôïc ruùt goïn töø caâu: “OÂn coá nhi tri taân khaû dó vi sö hyõ”. OÂn laïi caùi cuõ, c._.õ 174 Ñöôøng ñöôøng chính chính 175 Giaû nhaân giaû nghóa 176 Gian phu daâm phuï 177 Gian thaàn taéc töû 94 178 Giang sôn caåm tuù Giang sôn gaám voùc 179 Giao long ñaéc thuûy 180 Giöông ñoâng kích taây 181 Haø Ñoâng sö töû Sö töû Haø Ñoâng 182 Haï buùt thaønh chöông 183 Haï hoài phaân giaûi 184 Haûi ñeå lao chaâm Moø kim ñaùy bieån, ñaùy beå moø kim 185 Haûi ñeå lao nguyeät Moø traêng ñaùy nöôùc 186 Haûi giaùc thieân nhai Chaân trôøi goùc beå 187 Haûi khoâ thaïch laïn Soâng caïn ñaù moøn 188 Haûi theä sôn minh Theà non heïn bieån 189 Haøm huyeát phuùn nhaân Ngaäm maùu phun ngöôøi 190 Haøm tieáu nhaäp ñòa Ngaäm cöôøi (veà) chín suoái 191 Hao binh toån töôùng 192 Haøo hoa phong nhaõ 193 Haéc baïch thò phi Traéng ñen roõ raøng 194 Haèng haø sa soá Nhieàu khoâng ñeám xueå 195 Haèng saûn haèng taâm 196 Haäu sinh khaû uùy 197 Hieáu troïng tình thaâm 198 Hoå phuï sinh hoå töû 199 Hoân quaân baïo chuùa 200 Hoàng dieäp xích thaèng Laù thaém chæ hoàng 201 Hoàng nhan baïc meänh 95 202 Hoaõn binh chi keá Keá hoaõn binh 203 Hoà thæ tang boàng Tang boàng hoà thæ 204 Hoàn kinh phaùch laïc Phaùch laïc hoàn kinh 206 Hoàng nhan baïc phaän Hoàng nhan baïc meänh 207 Hoàng nhan ña truaân 208 Huynh ñeä nhö thuû tuùc Anh em nhö tay chaân 209 Huynh ñeä töông taøn 210 Hö tröông thanh theá 211 Höõu danh voâ thöïc 212 Höõu duõng voâ möu 213 Höõu duyeân thieân lí naêng töông ngoä 214 Höõu haèng saûn voâ haèng taâm 215 Höõu haèng taâm voâ haèng saûn 216 Höõu lao voâ coâng 217 Höõu saéc voâ höông 218 Höõu sinh höõu döôõng 219 Höõu sinh voâ döôõng 220 Höõu thuûy höõu chung Coù thuyû coù chung 221 Höõu xaï töï nhieân höông 222 Ích kæ haïi nhaân 223 Ích quoác lôïi daân Ích nöôùc lôïi nhaø 225 Keâ minh khuyeån pheä 96 226 Keát phaùt phu theâ Keát duyeân vôï choàng 227 Keát thaûo haøm hoaøn Keát coû ngaäm vaønh 228 Khai cô laäp nghieäp 229 Khai hoa keát quaû 230 Khai moân kieán sôn Môû cöûa thaáy nuùi 231 Khai quoác coâng thaàn 232 Khai thieân laäp ñòa Khai thieân tòch ñòa 233 Khai vaân kieán nhaät 234 Khaùn thaùi ngaät phaïn Lieäu côm gaép caù 235 Khao binh thöôûng töôùng 236 Khaùt nhi quaät tænh Nöôùc ñeán chaân môùi nhaûy 237 Khaéc coát minh taâm Khaéc coát ghi xöông 238 Khaéc kæ phuïc leã 239 Khaåu maät phuùc kieám Mieäng nam moâ buïng boà dao gaêm 240 Khaåu phaät taâm xaø Mieäng nam moâ buïng boà dao gaêm 241 Khaåu taâm nhö nhaát 242 Khaåu taâm baát nhaát 243 Khaåu thò taâm phi 244 Khaåu thieät voâ baèng 245 Khí taø quy chính 246 Khieáp ñaûm kinh hoàn 247 Khinh baàn troïng phuù 248 Khinh taøi hieáu nghóa 249 Khinh taøi troïng nghóa Troïng nghóa khinh taøi 97 250 Khinh vu hoàng mao Nheï töïa loâng hoàng 251 Khoaùi maõ truy phong 252 Khoâ moäc sinh hoa 253 Khoå taän cam lai 254 Khoâng tieàn tuyeät haäu Khoâng tieàn khoaùng haäu 255 Khoâng trung laâu caùc 256 Khôûi phuïng ñaèng giao 257 Khuynh gia baïi saûn 258 Khuynh quoác khuynh thaønh Nghieâng nöôùc nghieâng thaønh 259 Kì hình dò töôùng Dò töôùng kì hình 260 Kò hoå nan haï Cöôõi treân löng hoå 261 Kì phuøng ñòch thuû 262 Kieán caûnh sinh tình 263 Kieán cô nhi taùc 264 Kieán ña thöùc quaûng Hoïc roäng bieát nhieàu 265 Kieán giaû nhaát phaän 266 Kim phaân phí leä 267 Kinh bang teá theá 268 Kinh cung chi ñieåu Chim sôï caønh cong 269 Kinh hoàn taùng ñaûm 270 Kính laõo ñaéc thoï 271 Kính nhi vieãn chi 272 Kinh thieân ñoäng ñòa Kinh trôøi ñoäng ñaát Long trôøi lôû ñaát 98 273 Laïc ñaïo vong baàn 274 Laïc nhaïn traàm ngö Chim sa caù laën 275 Laïc thieân tri meänh 276 Lam sôn chöôùng khí 277 Lam ñieàn sinh ngoïc 278 Lang baït kì hoà 279 Lao taâm khoå trí 281 Laõo baïng sinh chaâu Baïng giaø sinh chaâu 282 Laõo noâng tri ñieàn 283 Laâm khaùt quaät tænh Nöôùc ñeán chaân môùi nhaûy 284 Leã khinh nhaân yù troïng 285 Leã baïc taâm thaønh Leã baïc loøng thaønh 286 Leã thöôïng vaõng lai 287 Leã tieân binh haäu 288 Leã voâ baát ñaùp 289 Li höông bieät quaùn 290 Lieân chi hoà ñieäp 291 Lieân hoài kì traän 292 Lieät hoûa thí kim Löûa thöû vaøng, gian nan thöû söùc 293 Loan phöôïng hoøa minh 294 Loaïn thaát baùt tao Loaïn xò baùt nhaùo 295 Long baøn hoå cöù 296 Long li qui phöôïng 99 297 Long phi phöôïng vuõ Roàng bay phöôïng muùa 298 Loä kieán baát bình 299 Lôïi baát caäp haïi 300 Luaân thöôøng ñaïo lí 301 Löïc baát toøng taâm 302 Löông cao boång haäu 303 Löông döôïc khoå khaåu Thuoác ñaéng daõ taät 304 Löông y nhö töø maãu 305 Löôõng baïi caâu thöông 306 Löôõng dieän nhi thieät Laù maët laù traùi 307 Löôïng theå taøi y Ño ngöôøi caét aùo 308 Maõ chöû thaønh chaâm Coù coâng maøi saéc coù ngaøy neân kim 309 Maõ caùch khoûa thi Da ngöïa boïc thaây 310 Maõ tieân baát thuûy 311 Maïc thieân tòch ñòa Maøn trôøi chieáu ñaát 312 Mai danh aån tích 313 Maïi quoác caàu vinh Baùn nöôùc caàu vinh 314 Maïi quoác caàu danh 315 Maõn nguyeät khai hoa 316 Maõn thaønh phong vuõ 325 Maëc thuû thaønh quy 326 Meã chaâu taân queá Gaïo chaâu cuûi queá 327 Mó ngoïc ñaõi giaù Ngoïc coøn ñôïi giaù 100 328 Mó tuïc thuaàn phong Thuaàn phong mó tuïc 329 Mó vò cao löông 330 Minh chaâu aùm ñaàu 331 Minh nguyeät thaønh phong 332 Minh taâm khaéc coát Khaéc coát ghi xöông 333 Minh thöông aùm kieám 334 Minh thöông dò ñoùa, aùm tieãn nan phoøng 335 Moäc vuõ traát phong Daõi naéng daàm söông 336 Moân ñang hoä ñoái Moân ñöông hoä ñoái 337 Moân khaû la töôùc 338 Moân sinh töû ñeä 339 Muïc haï voâ nhaân 340 Muïc kæ sôû thò 341 Möu baù ñoà vöông 342 Möu ma chöôùc quæ 343 Möu söï taïi nhaân, thaønh söï taïi thieân 344 Nam chinh baéc chieán Ñaùnh nam deïp baéc 345 Nam kha nhaát moäng 346 Nam kì baéc ñaåu 347 Nam nöõ thuï thuï baát thaân 348 Nam nöõï laõo aáu Giaø treû gaùi trai 349 Nam thanh nöõ tuù 101 350 Nam thöïc nhö hoå nöõ thöïc nhö mieâu 351 Nam voâ töûu nhö kì voâ phong 352 Nan kì soá meänh 353 Nan trung chi nan 354 Naïp baát phuï xuaát Thu khoâng ñuû chi 355 Naïp thaùi vu quy 356 Neâ trung baûo kieám 357 Nga saøo sinh phöôïng 358 Ngaâm hoa loäng nguyeät 359 Ngaâm phong loäng nguyeät 360 Ngaãu ñoaïn ti lieân 361 Ngheânh dieän nhi giaûi 362 Ngheânh taân toáng cöïu 363 Nghò nhi baát luaän 364 Nghò nhi haäu haønh 365 Nghòch phong söû phaøm 366 Nghòch thuûy haønh chaâu 367 Nghieâm quaân tuyeån töôùng 368 Nghieân thaïch thaønh sa Nghieàn ñaù thaønh caùt 369 Nghieäp tinh ö caàn 370 Ngoa ngoân loäng ngöõ 371 Ngoõa giaûi thoå baêng 372 Ngoïa baát thaønh moäng 102 373 Ngoïa taân thöôøng ñaûm Neám maät naèm gai 374 Ngoan thaïch ñieåm ñaàu 375 Ngoïc baát traùc baát thaønh khí 376 Ngoïc dieäp kim chi Laù ngoïc caønh vaøng 377 Ngoïc uaån thaïch trung 378 Ngoâ ñaàu Sôû vó Ñaàu Ngoâ mình Sôû 379 Ngoä bieán tuøng quyeàn 380 Ngoân dò haønh nan 381 Ngoân ña taát thaát 382 Ngoân giaû baát tri 383 Ngoân haønh baát nhaát 384 Ngoân quaù kì thöïc 385 Ngoân vi thanh taâm 386 Ngoân voâ döïc nhi tröôøng phi Lôøi noùi khoâng coù caùnh maø lan xa 387 Ngu coâng di sôn 388 Nguõ chaâu töù haûi Naêm chaâu boán beå 389 Nguõ ñaïi ñoàng ñöôøng 390 Nguõ hoà töù haûi 391 Nguõ thaäp tri thieân meänh 392 Nguïc voâ löu phaïm 393 Nguy ban baát nhaäp 394 Nguy böùc mi tieäp 395 Nguyeät baïch phong thanh Traêng thanh gioù maùt 396 Nguyeät haï laõo nhaân OÂng tô baø nguyeät 103 397 Ngö döôïc duyeân phi Chim bay caù nhaûy 398 Ngö long bieán hoùa 399 Ngö muïc hoãn chaâu 400 Ngö oâng ñaéc lôïi 401 Ngö thuûy duyeân haûi 402 Ngö thuûy töông phuøng Caù möøng gaëp nöôùc 403 Ngöu ñaàu maõ dieän Ñaàu traâu maët ngöïa 404 Ngöu ñænh phanh keâ 405 Ngöu taàm ngö , maõ taàm maõ 406 Nhaøn vi cö vi baát thieän 407 Nhaân baàn trí ñoaûn 408 Nhaân baát hoïc baát tri lyù 409 Nhaân baát khaû maïo töôùng 410 Nhaân baát tri quæ baát giaùc 411 Nhaân chi thöôøng tình 412 Nhaân cuøng trí ñoaûn 413 Nhaân dieän ñaøo hoa 414 Nhaân dieän thuù taâm Maët ngöôøi daï thuù 415 Nhaân duïc voâ nhai 416 Nhaân ñònh thaéng thieân 417 Nhaân haûi chieán thuaät Chieán thuaät bieån ngöôøi 418 Nhaân phuø ö thöïc 419 Nhaân taâm nan traéc Loøng ngöôøi khoù ño 420 Nhaân taän kì taøi 104 421 Nhaân tình theá thaùi 422 Nhaân vi ngoân khinh 423 Nhaân voâ thaäp toaøn 424 Nhaäp gia tuøy tuïc 425 Nhaäp giang tuøy khuùc 426 Nhaäp nhó tröôùc taâm 427 Nhaát baûn vaïn lôïi Moät voán boán lôøi 428 Nhaát boä ñaêng thieân Moät böôùc leân trôøi 429 Nhaát caän thò nhò caän giang 430 Nhaát coå taùc khí 431 Nhaát cöû löôõng ñaéc 432 Nhaát cöû löôõng tieän 433 Nhaát cöû nhaát ñoäng 434 Nhaát daï ñeá vöông 435 Nhaát dieäp tri thu 436 Nhaát ñieåm löôõng dieän 437 Nhaát hoâ baùch öùng 438 Nhaát khaéc thieân kim 439 Nhaát kieán vò kieán 440 Nhaát lao vónh daät 441 Nhaát loä bình an Thöôïng loä bình an 442 Nhaát minh kinh nhaân 443 Nhaát moân phoå moân 444 Nhaát naëc thieân kim 105 445 Nhaát ngheä tinh nhaát thaân vinh 446 Nhaát ngoân kí xuaát töù maõ nan truy 447 Nhaát nhaät taïi tuø 448 Nhaát nhaät tam thu Ba thu doïn laïi 449 Nhaát phaøm phong thuaän Thuaän buoàm xuoâi gioù 450 Nhaát phaïn thieân kim 451 Nhaát phieán ñan taâm Moät taám loøng son 452 Nhaát quoác tam coâng 453 Nhaát sôn baát taøng nhò hoå 454 Nhaát taâm thieát thaïch 455 Nhaát thaønh baát bieán 456 Nhaát thaát tuùc thaønh thieân coå haän 457 Nhaát thoáng sôn haø 458 Nhaát tieãn song ñieåu Moät muõi teân truùng hai con chim 459 Nhaát traàn baát nhieãm 460 Nhaát trieâu nhaát tòch Moät sôùm moät chieàu 461 Nhaát tröôøng xuaân moäng 462 Nhaát töï thieân kim 463 Nhaát töï vi sö (baùn töï vi sö) Moät chöõ cuõng laø thaày, nöõa chöõ cuõng laø thaày 464 Nhaát xöôùng baùch hoïa 465 Nhaát xöôùng nhaát hoïa 106 466 Nhaät nguyeät thoâi nhaân 467 Nhæ vaên baát nhö muïc kieán Tai nghe khoâng baèng maét thaáy 468 Nhò phaân minh nguyeät 469 Nhö hoå thieâm döïc Nhö hoå theâm nanh 470 Nhö loâi quaùn nhó Nhö seùt ñaùnh ngang tai 471 Nhö ngö ñaéc thuûy Nhö caù gaëp nöôùc 472 Nhö thuû nhö tuùc Nhö chaân vôùi tay 473 Nhö toïa chaâm thieân Nhö ngoài treân ñoáng löûa 474 Nhö yù sôû caàu 475 Noä khí xung thieân 476 Noäi baát xuaát, ngoaïi baát nhaäp 477 Noäi coâng ngoaïi kích 478 Nöõ nhi thöôøng tình 479 Oan gia nghi giaûi baát nghi keát 480 OÂn coá tri taân OÂn cuõ bieát môùi 481 Phaù kính truøng vieân Göông vôõ laïi laønh 482 Phaù gia chi töû 483 Phaù chaãm traàm chaâu 484 Phaù truùc chi theá Theá cheû tre 485 Phaøm phu nhuïc nhaõn Ngöôøi traàn maét thòt 486 Phaøm phu tuïc töû 487 Phaïn lai khai khaåu Côm böng nöôùc roùt 488 Phao chuyeân daãn ngoïc Thaû con saên saét baét con caù roâ 489 Phao qua khí giaùp 107 490 Phaán thaân toaùi coát Thòt naùt xöông tan 491 Pheä hình pheä thanh 492 Phi coå baát thaønh kim 493 Phi ñieåu thaát quaàn 494 Phi nga ñaàu hoûa Con thieâu thaân lao vaøo löûa 495 Phi thöông baát phuù 496 Phi tieàn baát haønh 497 Phong bình laõng tònh Soùng yeân bieån laëng 498 Phong ñieàu vuõ thuaän Möa thuaän gioù hoøa 499 Phong haønh thaûo yeån 500 Phong hoa tuyeát nguyeät 501 Phong xan loä tuùc 502 Phong y tuùc thöïc Ñuû aên ñuû maëc 503 Phoùng hoå quy sôn Thaû hoå veà röøng 504 Phu quí phuï vinh 505 Phu xöôùng phuï tuøy 506 Phuø hoä ñoä trì 507 Phuø thu laïm boå 508 Phuù quí phuø vaân 509 Phuù quí sinh leã nghóa 510 Phuù quí vinh hoa Vinh hoa phuù quí 511 Phuï nghóa vong aân Vong ôn phuï nghóa 512 Phuï töø töû hieáu 513 Phuùc baát truøng lai hoïa voâ ñôn chí Hoïa voâ ñôn chí phuùc baát truøng lai 108 514 Phuùc ñaúng haø sa 515 Phuùc ñöùc taïi maãu 516 Phuùc loäc kieâm toaøn 517 Phuùc thuûy nan thu 518 Phuùc töï kæ caàu 519 Phöôïng minh trieâu döông 520 Qua ñieàn lyù haï Söûa deùp vöôøn döa 521 Qua phaân ñaäu giaûi 522 Quaû baát ñòch chuùng 523 Quaû kieáp nhaân duyeân 524 Quaù kieàu chieát kieàu Qua caàu ruùt vaùn 525 Quaù moân baát nhaäp 526 Quaù muïc baát vong 527 Quaûi döông ñaàu, maïi caåu nhuïc Treo ñaàu deâ baùn thòt choù 528 Quaùi kieät kì taøi 529 Quan nhaát thôøi daân vaïn ñaïi 530 Quan phaùp nhö loâi 531 Quan phaùp voâ thaân 532 Quang minh chính ñaïi 533 Quaûng ñaïi thaàn thoâng Thaàn thoâng quaûng ñaïi 534 Quaân hoài voâ leänh 535 Quaân leänh nhö sôn 536 Quaân söû thaàn dó leã 537 Quaân thaàn thuû tuùc 109 538 Quaân töû nhaát ngoân 539 Quaân töû phoøng thaân 540 Quaân voâ töôùng nhö hoå voâ ñaàu 541 Queá töû lan toân 542 Quæ khoác thaàn kinh Quæ khoùc thaàn saàu 543 Quí hoà tinh baát quí hoà ña 544 Quí nhaân ña vong 545 Quí nhaân phuø trôï 546 Quoác gia ñaïi söï 547 Quoác gia höõu söï 548 Quoác keá daân sinh 549 Quoác phaù gia vong Nhaø tan cöûa naùt 550 Quoác saéc thieân höông Saéc nöôùc höông trôøi 551 Quoác thaùi daân an 552 Quyeàn baát li thuû, khuùc baát li khaåu Vaên oân voõ luyeän 553 Quyeàn cao chöùc troïng 554 Quyeàn cao loäc troïng 556 Quyeàn hoâ baù naïp 557 Quyeàn huynh theá phuï 558 Quyeàn sinh quyeàn saùt 559 Quyeàn thu quyeàn boå 560 Quyeån thoå truøng lai 561 Quyeát chieán quyeát thaéng 110 562 Quyønh chi ngoïc dieäp Laù ngoïc caønh vaøng 563 Sa lí ñaøo kim Ñaõi caùt tìm vaøng 564 Sai chi haøo li, maäu dó thieân lyù Sai moät li ñi moät daäm 565 Saøng ñaàu kim taän 566 Saùt keâ thuû ñaûn Gieát gaø laáy tröùng 567 Saùt keâ thuû noaõn Gieát gaø laáy tröùng 568 Saùt khí ñaèng ñaèng 569 Saùt ngoân quan saéc 570 Saùt nhaân giaû töû Gieát ngöôøi ñeàn maïng 571 Saùt nhaân voâ kieám Gieát ngöôøi khoâng dao 572 Saùt nhaát mieâu cöùu vaïn thöû 573 Saùt pheä giaùo töû 574 Saùt thaân thaønh nhaân 575 Saéc saéc khoâng khoâng 576 Sieâu quaàn xuaát chuùng 577 Sieâu sinh tònh ñoä 578 Sinh cô laïc nghieäp 579 Sinh cô laäp nghieäp 580 Sinh cö töû taùn 581 Sinh höõu kì töû voâ haïn 582 Sinh li töû bieät Töû bieät sinh li 583 Sinh voâ gia cö, töû voâ ñòa taùng 584 Sôn cuøng thuûy taän 585 Sôn haøo haûi vò 111 586 Sôn minh haûi theä Theà non heïn bieån 587 Sôn thuûy höõu tình 588 Taû xung höõu ñoät 589 Taùc uy taùc phuùc 590 Taùc uy taùc quaùi 591 Taùc yeâu taùc quaùi 592 Taïc bích du töôøng 593 Tai hoïa baát kì 594 Taøi cao ñöùc troïng 595 Taøi ñöùc kieâm toaøn 596 Taøi sô ñöùc baïc 597 Taøi thieån trí ngu 598 Taøi töû giai nhaân 599 Taøi töû vaên nhaân 600 Taùi oâng thaát maõ 601 Taùi tam taùi töù 602 Taùi theá töông phuøng 603 Tam baønh luïc taëc 604 Tam coá thaûo lö 605 Tam ñaïi ñoàng ñöôøng 606 Tam hoàn thaát phaùch Ba hoàn baûy vía 607 Tam hoàn cöûu phaùch Ba hoàn chín vía 608 Tam moäc thaønh saâm 609 Tam nhaân baát ñoàng haønh 112 610 Tam nhaân ñoàng haønh taát höõu ngaõ sö 611 Tam nhaân thaønh chuùng 612 Tam sao thaát baûn 613 Tam sinh höông hoûa Höông löûa ba sinh 614 Tam thaäp luïc saùch Ba möôi saùu chöôùc 615 Tam thaäp nhi laäp 616 Tam thoán chi thieät Uoán ba taác löôõi 617 Tam toøng töù ñöùc 618 Taøn canh laõnh phaïn Côm thöøa canh caën 619 Taøn canh thaëng phaïn Côm thöøa canh caën 620 Taøn caên maït kieáp 621 Taùn gia baïi saûn 622 Taùn tuï baát thöôøng 623 Tang boàng hoà thæ Hoà thæ tang boàng 625 Taùng ñaûm kinh hoàn Kinh hoàn taùng ñaûm 626 Taùng taän löông taâm 627 Tao khang chi theâ 628 Tao nhaân maëc khaùch 629 Taïo thieân laäp ñòa 630 Taâm ñaàu yù hôïp YÙ hôïp taâm ñaàu 631 Taâm maõn yù tuùc 632 Taâm nhö ñao caùt Loøng nhö dao cöùa 633 Taâm thaàn baát ñònh 113 634 Taàm chöông trích cuù 635 Taän muïc sôû thò 636 Taän taâm kieät löïc 637 Taän taâm taän löïc 638 Taän thieän taän mó 639 Taät phong kình thaûo 640 Taåu maõ khaùn hoa Cöôõi ngöïa xem hoa 641 Taåu vi thöôïng saùch Chöôùc chuoàn laø hôn 642 Taây phöông cöïc laïc 643 Teà gia noäi trôï 644 Tha höông caàu thöïc 645 Tha phöông caàu thöïc 646 Tham oâ laõng phí 647 Tham quan oâ laïi 648 Tham quyeàn coá vò 649 Tham sinh uùy töû Tham soáng sôï cheát 650 Tham taøi tham saéc 651 Tham tieåu thaát ñaïi 652 Thaùm nang thuû vaät 653 Thanh mai truùc maõ 654 Thanh thieân baïch nhaät 655 Thanh tích baát haûo Thaønh tích baát haûo 656 Thaêng quan tieán chöùc 657 Thaêng thieân ñoän thoå 114 658 Thaâm caên coá ñeá 659 Thaâm caâu cao luõy Vaùch cao haøo saâu 660 Thaâm sôn cuøng coác Cuøng coác thaâm sôn 661 Thaân baèng coá höõu 662 Thaân coâ theá coâ 663 Thaàn thoâng bieán hoùa 664 Thaàn thoâng quaûng ñaïi 665 Thaàn vong xæ haøn Moâi hôû raêng laïnh 666 Thaäp loaïi chuùng sinh 667 Thaäp nieân thuï moäc baùch nieân thuï nhaân Möôøi naêm troàng caây traêm naêm troàng ngöôøi 668 Cöûu töû nhaát sinh Thaäp töû nhaát sinh 669 Thaát ñieân baùt ñaûo 670 Thaát nhaân thaát ñöùc 671 Theá cuøng löïc kieät 672 Theá cuøng löïc taän 673 Thi trung höõu hoïa 674 Thieân binh vaïn maõ 675 Thieân cao ñòa haäu Trôøi cao ñaát daøy 676 Thieân ñòa chöùng minh Trôøi ñaát chöùng giaùm 677 Thieân haïvoâ nan söï, chæ phaï höõu tam nhaân Khoâng coù vieäc gì khoù, chæ sôï loøng khoâng beàn 678 Thieân hình vaïn traïng Muoân maøu muoân veû 679 Thieân hoân ñòa aùm Trôøi u ñaát aùm 115 680 Thieân kim nhaát tieáu 681 Thieân kim tieåu thö 682 Thieân kinh ñòa nghóa 683 Thieân la ñòa voõng 684 Thieân phöông baùch keá Traêm möu nghìn keá 685 Thieân taùc nhi hoïa 686 Thieân tai ñòch hoïa 687 Thieân thu vaïn coå 688 Thieân tru ñòa dieät Trôøi tru ñaát dieät 689 Thieân voõng nan ñaøo Löôùi trôøi khoâng thoaùt 690 Thieän giaû thieän baùo 691 Thieän nam tín nöõ 692 Thoûa chí tang boàng 693 Thoâng minh ñónh ngoä 694 Thuûy chung nhö nhaát Tröôùc sau nhö nhaát 695 Thöøa phong phaù laõng Möôïn gioù beû maêng 696 Thöïc söï caàu thò 697 Thöïc thieåu söï phoàn 698 Thöïc tuùc binh cöôøng 799 Thöông haûi tang ñieàn Baõi beå nöông daâu 700 Thöôïng hoøa haï muïc Treân thuaän döôùi hoøa 701 Tích coác phoøng cô 702 Tích thieåu thaønh ña 703 Tích tieåu thaønh ñaïi 116 704 Tòch baát haï noaõn Ngoài chöa aám choã 705 Tieân hoïc leã haäu hoïc vaên 706 Tieân leã haäu binh 707 Tieân phaùt cheá nhaân 708 Tieân thieân baát tuùc 709 Tieân traùch kæ haäu traùch nhaân 710 Tieân chuû haäu khaùch 711 Tieàn hoâ haäu uûng 712 Tieàn traûm haäu taáu 713 Tieãn thaûo tröø caên Nhoå coû nhoå taän goác 714 Tieán thoaùi löôõng nan 715 Tieát haïnh khaû phong 716 Tieâu ñaàu laïn ngach Söùt ñaàu meû traùn 717 Tieåu ñeà ñaïi taùc Beù xeù ra to 718 Tieåu nhaân ñaéc chí 719 Tænh ñeå chi oa EÁch ngoài ñaùy gieáng 720 Tænh dó cheá ñoäng 721 Toïa laäp baát an Ñöùng ngoài khoâng yeân 722 Toïa thöïc baêng sôn Mieäng aên nuùi lôû 723 Toaøn taâm toaøn yù 724 Toác chieán toác thaéng Ñaùnh nhanh thaéng nhanh 725 Toân sö troïng ñaïo 726 Traø dö töûu haäu 727 Tri bæ tri kæ Bieát ngöôøi bieát ta 117 728 Tri kì nhaát baát tri kì nhò Chæ bieát moät maø khoâng bieát hai 729 Tri nhaân tri dieän baát tri taâm 730 Trí duõng song toaøn 731 Trí ñöùc kieâm toaøn 732 Trieâu tam moä töù 733 Troïng nghóa khinh taøi 734 Troïng phuù khinh baàn 735 Tru di tam toäc 736 Tröôøng giang ñaïi haûi Traøng giang ñaïi haûi 737 Tröôøng sinh baát laõo Treû maõi khoâng giaø 738 Tu mi nam töû 739 Tu nhaân tích ñöùc 740 Tuùc trí ña möu Ña möu tuùc trí 741 Tuøy cô öùng bieán 742 Tuyeät saéc giai nhaân 743 Tuyeät theá giai nhaân 744 Töø bi baùc aùi 745 Teá bi töø taïi 746 Töû sinh höõu meänh 747 Töù chöùng nan y 748 Töù coá voâ thaân 749 Töù dieän baùt phöông Boán phöông taùm höôùng 750 Töù dieän sôû ca 751 Töù haûi giai huynh ñeä 118 752 Töù haûi vi gia Boán beå moät nhaø 753 Töù thaäp nhi baát hoaëc 754 Töù thôøi baùt tieát 755 Töï cao töï ñaïi 756 Töï caáp töï tuùc 757 Töï kæ aùm thò 758 Töï löïc caùnh sinh 759 Töï löïc töï cöôøng 760 Töï tö töï lôïi 761 Töï töông maâu thuaãn 762 Töùc caûnh sinh tình 763 Töông aùi töông thaân 764 Töông keá töïu keá 765 Töûu nhaäp ngoân xuaát Röôïu vaøo lôøi ra 766 Ung dung töï taïi 767 ÖÙng khaâu thaønh thi 768 Vaïn baát ñaéc dó 769 Vaïn söï bình an 770 Vaïn söï khôûi ñaàu nan 771 Vaïn söï nhö yù 772 Vaïn thoï voâ cöông 773 Vaên kì thanh baát kieán kì hình 774 Vaät hoaùn tinh di Vaät ñoåi sao dôøi 775 Vinh quy baùi toå 119 776 Vinh thaân phì gia 777 Vong aân boäi nghóa Boäi nghóa vong aân 778 Vong döông boå lao Maát boø môùi lo laøm chuoàng 779 Vong gia baïi saûn Taøn gia baïi saûn 780 Voïng mai chæ khaùt Nhìn mô ñaõ khaùt 781 Voâ danh tieåu toát 782 Voâ döïc nhi phi Khoâng caùnh maø bay 783 Voâ hoài kì traän 784 Xaõ thöû thaønh hoà 785 Xaï laïc song ñieâu 786 Xaûo ngoân loaïn ñöùc 787 Xaäp xí xaäp ngaàu 788 Xæ vong thieät toàn 789 Xuaân baát taùi lai 790 Xuaân thu nhò kì 791 Xuaát ñaàu loä dieän 792 Xuaát khaåu thaønh chöông 793 Xuaát kì baát yù 794 Xuaát quyû nhaäp thaàn 795 Xuy mao caàu tì Bôùi loâng tìm veát 796 Y giaù phaïn nang Giaù aùo tuùi côm 120 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Ñaøo Duy Anh: Haùn Vieät töø ñieån, Saøi Goøn, 1957. 2. Nguyeãn Taøi Caån: Nguoàn goác vaø quaù trình hình thaønh caùch ñoïc Haùn Vieät, Nxb KHXH,H, 1979. 3. Ñoã Höõu Chaâu: Töø vöïng ngöõ nghóa tieáng Vieät, Haø Noäi, NXB GD, 1981. 4. Ñoã Höõu Chaâu: Tìm hieåu vaên hoùa qua ngoân ngöõ. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 10 – 2000. 5. Nguyeãn Vaên Chieán - Phaïm Thaønh: Ngoân ngöõ hoïc ñoái chieáu vaø vaán ñeà daïy tieáng Vieät cho ngöôøi nöôùc ngoaøi. Taïp chí Khoa hoïc, KHXH. ÑHTH Haø Noäi, soá 3 – 1988, tr 17 – 24. 6. Nguyeãn Vaên Chieán - Nguyeãn Xuaân Hoøa: Bình dieän xaõ hoäi cuûa ngöõ duïng hoïc töông phaûn caùc töø xöng hoâ vaø caùc thaønh ngöõ. Taïp chí Khoa hoïc, KHXH, ÑHTH Haø Noäi, soá 2 – 1990, tr.41 – 47. 7. Nguyeãn Ñöùc Daân: Ngöõ nghóa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ, söï vaän duïng. Taïp chí Ngoân ngöõ , soá 3 – 1986. 8. Nguyeãn Ñöùc Daân: Loâgic – Ngöõ nghóa – Cuù phaùp. Haø Noäi, NXB ÑH vaø TNCN, 1987. 9. Vuõ Dung – Vuõ Thuùy Anh – Vuõ Quang Haøo: Töø ñieån thaønh ngöõ, tuïc ngöõ Vieät Nam. Haø Noäi, NXB GD, 1993. 121 10. Phaïm Vaên Ñoàng: Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 6 – 2000. 11. Nguyeãn Coâng Ñöùc: Thöû ñeà nghò moät caùch daïy – hoïc thaønh ngöõ. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 2 – 1994. 12. Nguyeãn Coâng Ñöùc: Nhöõng vaán ñeà ñaët ra khi nghieân cöùu nghóa cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. In trong “Ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam. Nhöõng vaán ñeà lyù thuyeát vaø thöïc tieãn”. Haø Noäi, 1994. 13. Nguyeãn Coâng Ñöùc: Caáu truùc hình thaùi cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taäp san Khoa hoïc, Ñaïi hoïc Toång hôïp TP. Hoà Chí Minh, 1995. 14. Nguyeãn Coâng Ñöùc: Bình dieän caáu truùc hình thaùi – ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. Luaän aùn PTS, Haø Noäi, 1995. 15. Nguyeãn Thieän Giaùp: Veà khaùi nieäm thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 3 – 1973. 16.Nguyeãn Thieän Giaùp: Töø vöïng tieáng Vieät, Haø Noäi, Tröôøng ÑHTH Haø Noäi, 1978 17.Nguyeãn Thieän Giaùp - Leâ Nhö Tieân: Nhöõng baøi hoïc veà caùch Chuû tòch Hoà Chí Minh söû duïng thaønh ngöõ tieáng Vieät. In trong : “Ngoân ngöõ trong cuoäc ñôøi hoaït ñoäng cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh”. UB – KHXHVN, Vieän ngoân ngöõ hoïc, Haø Noäi, NXB KHXH, 1988 tr.194 – 204. 18.Döông Quaûng Haøm: Vieät Nam vaên hoïc söû yeáu. Saøi Goøn, 1961. 19.Hoaøng Vaên Haønh: Suy nghó veà caùch duøng thaønh ngöõ qua thô vaên cuûa Hoà Chuû Tòch. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 3 – 1973. 20.Hoaøng Vaên Haønh: Veà baûn chaát cuûa thaønh ngöõ so saùnh trong tieáng Vieät, Taäp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1976. 122 21.Hoaøng Vaên Haønh: Tuïc ngöõ trong caùch nhìn cuûa ngöõ nghóa hoïc. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 4 – 1980. 22.Hoaøng Vaên Haønh: Thaønh ngöõ trong tieáng Vieät. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 1 – 1987. 23.Hoaøng Vaên Haønh (chuû bieân): Keå chuyeän thaønh ngöõ tuïc ngöõ. Nxb KHXH, 2002. 24.Hoaøng Vaên Haønh: Caùc kieåu thaønh ngöõ aån duï hoùa ñoái xöùng. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 8 – 2001. 25.Vuõ Quang Haøo: Bieán theå cuûa thaønh ngöõ tuïc ngöõ. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 1 – 1992. 26.Cao Xuaân Haïo: Maáy tieàn ñeà cho vieäc phaân tích cuù phaùp tieáng Vieät, Taïp chí Ngoân ngöõ, so á2 – 1991. 27.Nguyeãn Vaên Haèng: Thaønh ngöõ boán yeáu toá trong tieáng Vieät hieän ñaïi (Nhöõng ñaëc ñieåm veà caáu truùc vaø ngöõ nghóa). NXB KHXH. Haø Noäi, 1999. 28.Trònh Ñöùc Hieån: Maáy yù kieán xung quanh vieäc söû duïng thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taïp chí Nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ, soá 1 – 1994. 29.Vuõ Thò Kim Hoa: Töø gheùp Haùn Vieät – Nhöõng bieán ñoåi veà ngöõ aâm, caáu taïo, ngöõ nghóa so vôùi töø gheùp Haùn töông ñöông. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 7 – 2001. 30.Nguyeãn Xuaân Hoøa: Thöû baøn veà quan nieäm xaùc ñònh ñôn vò thaønh ngöõ trong tieáng Vieät. In trong: “Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät veà maët töø ngöõ”. Taäp 2. Haø Noäi, NXB KHXH,1981. 31.Nguyeãn Xuaân Hoøa: Veà baûn chaát cuûa thaønh ngöõ ñoái ñieäp daïng Ax + Ay. In trong: “Nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ hoïc veà caùc ngoân ngöõ phöông Ñoâng. Haø Noäi, Vieän Ngoân ngöõ hoïc, 1986, tr. 283 – 284. 123 32.Nguyeãn Xuaân Hoøa: Ñoái chieáu thaønh ngöõ Nga – Vieät treân bình dieän giao tieáp. Luaän aùn PTS khoa hoïc Ngöõ vaên, Haø Noäi, 1996. 33.Phan Vaên Hoaøn: Baøn theâm veà thaønh ngöõ, tuïc ngöõ vôùi tö caùch laø ñoái töôïng nghieân cöùu khoa hoïc. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 2 – 1992. 34.Nguyeãn Khaéc Huøng: Theâm moät vaøi nhaän xeùt veà vieäc söû duïng thaønh ngöõ, tuïc ngöõ cuûa Chuû Tòch Hoà Chí Minh. In trong: “Ngoân ngöõ trong cuoäc ñôøi hoaït ñoäng cuûa Chuû Tòch Hoà Chí Minh”. Haø Noäi, NXB KHXH. 35.Dieân Höông: Töï ñieån thaønh ngöõ ñieån tích. Saøi Goøn: Nhaø saùch Khai Trí, 1969. 36.Böûu Keá: Taàm nguyeân töø ñieån. Saøi Goøn: Nhaø saùch Khai Trí, 1968. 37.Nguyeãn Vaên Khang: Bình dieän vaên hoùa, xaõ hoäi – ngoân ngöõ cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 1 – 1994. 38.Ñinh Gia Khaùnh – Chu Xuaân Dieân: Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam. Vaên hoïc daân gian. Haø Noäi, NXB ÑH vaø THCN, 1976. 39.Ñinh Gia Khaùnh (chuû bieân): Ñieån coá vaên hoïc. Haø Noäi, NXB KHXH, 1977. 40.Nguyeãn Laân: Töø ñieån thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam. Haø Noäi, NXB Vaên Hoùa, 1989. 41.Nguyeãn Laân: Töø ñieån töø vaø ngöõ Haùn Vieät , NXB Tp.HCM, 1989 42.Hoà Leâ: Vaán ñeà caáu taïo töø cuûa tieáng Vieät hieän ñaïi. Haø Noäi, NXB KHXH, 1976. 43.Vöông Loäc: Moät vaøi keát quaû böôùc ñaàu trong vieäc khaûo saùt töø Haùn Vieät coå. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1985. 44.Nguyeãn Löïc – Löông Vaên Ñang: Thaønh ngöõ tieáng Vieät. Haø Noäi, NXB KHXH. 124 45.Nguyeãn Vaên Meänh: Böôùc ñaàu tìm hieåu saéc thaùi tu töø cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 2 – 1971. 46.Nguyeãn Vaên Meänh: Veà ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 3 – 1972. 47.Nguyeãn Vaên Meänh: Vaøi suy nghó xaùc ñònh khaùi nieäm thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 3 – 1986. 48.Phan Ngoïc – Phaïm Ñöùc Döông: Tieáp xuùc ngoân ngöõ ôû Ñoâng Nam AÙ, Haø Noäi. Vieän Ñoâng Nam AÙ, 1993. 49.Phan Ngoïc: Meïo giaûi nghóa töø Haùn Vieät vaø söûa loåi chính taû. Haø Noäi. NXB Thanh Nieân, 2000. 50.Hoaøng Pheâ (Chuû bieân): Töø ñieån tieáng Vieät. Haø Noäi, NXB KHXH, 1988. 51.Hoàng Phong: Vieät Nam theá kyû X, trong cuoán Theá kyû X nhöõng vaán ñeà lòch söû. Nxb KHXH, 1984 52.Phan Vaên Queá: Goùp phaàn tìm hieåu vaø söû duïng ñuùng thaønh ngöõ trong giao tieáp vaø trong vaên chöông. Taïp chí Vaên hoïc, soá 8 – 1995. 53.Tröông Ñoâng San: Thaønh ngöõ so saùnh tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1974. 54.Tröông Ñoâng San: Caùc bieán theå cuûa moät töø vaø moät cuïm töø coá ñònh. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 2 – 1976. 55.Nguyeãn Ngoïc San: Tìm hieåu veà tieáng Vieät lòch söû. Nxb Giaùo duïc, 1993. 56.Nguyeãn Quùy Thaønh: “Cao chaïy xa bay”, “Con oâng chaùu cha” vaø “Nhöôøng côm xeû aùo”. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1981. 57.Phan Xuaân Thaønh: Tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 3 – 1990. 125 58.Phan Xuaân Thaønh: Ñeå luaän giaûi thaønh ngöõ vôùi tö caùch laø moät ñôn vò ngoân ngöõ. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 1 – 1992. 59.Phan Xuaân Thaønh: Cô sôû hình thaønh vaø bieán ñoåi cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 1 – 1993. 60.Phaïm Hoàng Thuûy: Thaønh ngöõ tieáng Vieät trong töông lai. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1993. 61.Maõ Khaéc Thöøa: Chöõ Haùn ôû Vieät Nam. Nghieân cöùu Trung Quoác, soá 5 – 1996. 62.Nguyeãn Ngoïc Traâm: Töø Haùn Vieät trong söï phaùt trieån töø vöïng hieän nay. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 5 – 2000. 63.Nguyeãn Nguyeân Tröù: Ñeà cöông baøi giaûng veà phong caùch hoïc. Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp TP. Hoà Chí Minh, 1988. 64.Nguyeãn Xuaân Tröôøng: Haùn Vieät töù töï thaønh ngöõ. Saøi Goøn. Tuû saùch hoïc, 1973. 65. Nguyeãn Vaên Tu: Töø vaø voán töø tieáng Vieät hieän ñaïi. Haø Noäi, 1976. 66.Cuø Ñình Tuù: Goùp theâm yù kieán veà vieäc phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1976. 67.Buøi Khaéc Vieät: Veà tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ trong tieáng Vieät, Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1978. 68.Buøi Khaéc Vieät: Thaønh ngöõ trong tieáng Vieät. Ngoân ngöõ, soá 2 – 1981 69.Buøi Khaéc Vieät: Thaønh ngöõ ñoái trong tieáng Vieät. In trong: “Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät veà maët töø ngöõ”. Haø Noäi, NXB KHXH, 1981. 70.Nhö YÙ: Bình dieän vaên hoùa – ngoân ngöõ cuûa nghieân cöùu thaønh ngöõ. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 3 – 1992. 126 71.Nguyeãn Nhö YÙ – Nguyeãn Vaên Khang – Phan Xuaân Thaønh: Töø ñieån giaûi thích caùc thaønh ngöõ goác Haùn. Haø Noäi, NXb Vaên Hoùa, 1994. 127 ._.