Một số giải pháp nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư tỉnh Vĩnh Long trong thời kì hội nhập

ên tôi rất nhiều trong quá trình làm luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy Cô đã nhiệt tình giảng dạy, đóng góp nhiều ý kiến xác đáng, giúp chúng tôi có những cảm nhận và tiếp thu một cách tốt nhất về chuyên ngành theo học. Tôi cũng xin gởi lời cảm ơn chân thành đến: Ban lãnh đạo và chuyên viên phòng KHCN - SDH, ban chủ nhiệm và giảng viên khoa Địa lý của trường ĐHSP Tp. Hồ Chí Minh đã tạo thuận lợi cho chúng tôi trong suốt khoá học vừa qua. Các cơ quan trong tỉnh Vĩnh Long đã nhiệt tình hỗ trợ và cung cấp các tài liệu liên quan đến đề tài tôi thực hiện. Ban giám hiệu và các đồng nghiệp trong tổ Địa lý trường THPT Chêguêvara (Mỏ Cày – Bến Tre) đã tạo điều kiện và hỗ trợ để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Lời cảm ơn chân thành đến các bạn cùng khóa đã luôn chia sẽ cùng tôi những buồn vui và khó khăn trong quá trình học tập. Cuối cùng, tận đáy lòng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến những người thân yêu trong gia đình tôi, những bạn bè tâm giao của tôi. Họ, những người đã luôn ở bên tôi mọi lúc và chính là động lực để tôi hoàn tất tốt luận văn. Nguyễn Thanh Hiếu DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BQĐN : bình quân đầu người CCKT : cơ cấu kinh tế CEPAL : ủy ban kinh tế CLCS : chất lượng cuộc sống CLCSDC : chất lượng cuộc sống dân cư CNH – HĐH : công nghiệp hóa – hiện đại hoá ĐBSCL : đồng bằng sông Cửu Long GDP : tổng sản phẩm quốc nội GNP : tổng sản phẩm quốc gia FAO : tổ chức lương thực Thế giới HDI : chỉ số phát triển con người IMF : quỹ tiền tệ Quốc tế LLLĐ : lực lượng lao động THCS : trung học cơ sở THPT : trung học phổ thông UNDP : liên Hợp Quốc UNESCO : tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá UNEP : chương trình Môi trường WB : ngân hàng Thế giới WHO : tổ chức Y tế Thế giới MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chất lượng cuộc sống dân cư phản ảnh trình độ phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia ở các lĩnh vực kinh tế văn hóa và phúc lợi xã hội. Đồng thời, CLCSDC và tăng trưởng kinh tế - xã hội có mối quan hệ khắng khít, chặt chẽ với nhau. CLCSDC vừa là động lực thúc đẩy tăng trưởng vừa là thước đo trình độ văn minh và sự phát triển nhiều mặt của một quốc gia. Chính vì vậy, nhiều quốc gia trên thế giới không ngừng thực hiện các chính sách phát triển toàn diện về kinh tế - xã hội để nâng cao CLCSDC, nhằm khẳng định vị trí của mình trên trường quốc tế. Ngay từ những ngày đầu xây dựng Đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã quan tâm đến việc nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng (năm 1991) đã khẳng định: “Mục tiêu của chính sách xã hội thống nhất với mục tiêu phát triển kinh tế, đều nhằm phát huy sức mạnh của nhân tố con người và vì con người. Kết hợp hài hòa giữa sự phát triển kinh tế và sự phát triển xã hội; giữa đời sống vật chất và đời sống tinh thần của nhân dân...”. Vì vậy, CLCSDC trong những năm gần đây đã tăng lên đáng kể, thể hiện qua các chỉ tiêu về chất lượng cuộc sống dân cư. Chẳng hạn, chỉ số HDI tăng liên tục qua các năm, từ 0,62% (năm 1990) lên 0,733% (năm 2007), xếp thứ 105/177 quốc gia; GDP BQĐN từ thứ hạng 133 (năm 1999) vượt lên hạng 118 (năm 2005); tuổi thọ trung bình tăng nhanh, từ 67,4 tuổi năm 2001 lên 72,8 tuổi năm 2009. Tuổi thọ tăng phản ánh mức sống dân cư và công tác chăm sóc sức khoẻ cho nhân dân được triển khai tốt. Ngoài ra, công tác xoá đói giảm nghèo thực hiện tốt được thế giới đánh giá cao; các lĩnh vực giáo dục, nhà ở, điện, nước, văn hóa – thể thao phát triển mạnh cả về số lượng và chất lượng. Nhìn chung, đời sống vật chất và tinh thần của người dân đã được nâng lên rất nhiều trong thời gian qua, nhưng vẫn còn ở mức thấp. Chênh lệch mức sống còn cao giữa thành thị - nông thôn, giữa các vùng trong cả nước, đặc biệt là các địa phương vùng sâu, vùng xa, miền núi. Mặt khác, nếu so sánh với một số nước trong khu vực và trên thế giới, CLCSDC ở nước ta còn khá khiêm tốn. Vĩnh Long là tỉnh nằm ở trung tâm ĐBSCL, vùng trọng điểm lương thực – thực phẩm lớn nhất nước ta. Nằm giữa hai con sông lớn nhất vùng, sông Tiền và sông Hậu là cửa ngõ ra biển, lại có quốc lộ 1A chạy qua tỉnh, nối hai thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ. Những lợi thế trên tạo điều kiện cho Vĩnh Long mở rộng giao lưu kinh tế, văn hóa – xã hội, đẩy mạnh phát triển sản xuất hàng hóa, thực hiện công cuộc CNH – HĐH, từ đó hội nhập với nền kinh tế cả nước và đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Thế nhưng, từ sau khi tiến hành cải cách, chuyển sang nền kinh tế thị trường, Vĩnh Long vẫn chỉ là tỉnh nông nghiệp. Ngành nông nghiệp chiếm tỷ trọng cao trong tổng GDP của tỉnh, với khoảng 70% dân số sống dựa vào sản xuất nông nghiệp, trên 80% dân cư nông thôn có thu nhập thấp. Hơn nữa, phần lớn đời sống kinh tế nơi đây vẫn còn nhiều khó khăn, mức sống dân cư còn thấp; các lĩnh vực văn hóa, xã hội và dịch vụ phát triển chậm. Trong thời kỳ phát triển kinh tế thị trường theo định hướng Xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, chúng ta không thể hài lòng với cuộc sống như hiện tại, trong khi tiềm năng địa phương có nhiều thuận lợi cho sự phát triển. Vĩnh Long cần phải có chiến lược phát triển, những bước đi phù hợp, những giải pháp hợp lý mới hy vọng nâng cao CLCSDC, đó cũng chính là phát triển toàn diện nền kinh tế - xã hội địa phương. Được sinh ra và trưởng thành tại Vĩnh Long, trăn trở với những gì đang diễn ra nơi đây, và mong muốn được đóng góp một phần nhỏ vào công cuộc xây dựng, phát triển quê nhà, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Một số giải pháp nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư tỉnh Vĩnh Long trong thời kỳ hội nhập”. 2. Mục đích - nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Hệ thống hóa cơ sở lý luận về chất lượng cuộc sống dân cư và vận dụng vào việc phân tích chất lượng cuộc sống dân cư ở một địa phương. Từ nghiên cứu thực trạng chất lượng cuộc sống dân cư đề xuất phương hướng và giải pháp phát triển kinh tế - xã hội nhằm nâng cao CLCSDC tỉnh Vĩnh Long trong thời kỳ hội nhập. 2.2. Nhiệm vụ Hệ thống hóa và phân tích các chỉ tiêu cơ bản đánh giá CLCSDC. Phân tích thực trạng CLCSDC tỉnh Vĩnh Long trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế dựa trên các điều kiện đặc thù của tỉnh. Đưa ra các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội nhằm nâng cao CLCSDC theo quan điểm phát triển bền vững và phát triển con người. 3. Giới hạn nghiên cứu đề tài Về thời gian: luận văn sử dụng nguồn tư liệu tổng hợp từ năm từ năm 2000 đến năm 2008. Về không gian: tỉnh Vĩnh Long có sự phân hóa theo cấp huyện thị. Về nội dung: một số nội dung cơ bản như chỉ số phát triển con người, GDP/người, nghèo đói, y tế, giáo dục, các điều kiện về nhà ở – điện – nước, văn hóa, thể dục – thể thao và môi trường. 4. Lịch sử nghiên cứu đề tài CLCS vẫn luôn là vấn đề được nhiều người quan tâm, có rất nhiều bài viết, báo cáo trong và ngoài nước trực tiếp hoặc gián tiếp nói đến CLCS, chẳng hạn: – “Một số vấn đề cơ bản về giáo dục dân số” - Dự án VIE/94/P01- Hoàng Đức Nhuận (chủ biên), đề cập đến chất lượng cuộc sống thông qua nội dung “Mối quan hệ giữa phát triển dân số và chất lượng cuộc sống”. – Các “Báo cáo phát triển con người” của Liên Hợp Quốc hằng năm, đề cập gián tiếp về chất lượng cuộc sống qua chỉ số phát triển con người (HDI). – Các “Cuộc điều tra mức sống và điều tra dân số” do Tổng cục Thống kê Trung ương và địa phương tiến hành qua các năm, nhưng chỉ phản ánh thuần túy về tăng trưởng kinh tế, thu nhập BQĐN, giáo dục, sức khỏe, nhà ở,... – Một số đề tài luận văn thạc sĩ như: “Chất lượng cuộc sống dân cư tỉnh Bình Thuận - Hiện trạng và giải pháp”, “Chất lượng cuộc sống dân cư tỉnh Nghệ An”,... đã đề cập trực tiếp đến chất lượng cuộc sống dân cư của địa phương. Tuy nhiên, việc đưa ra những giải pháp nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư ở tỉnh Vĩnh Long trong thời kỳ hội nhập như hiện nay vẫn chưa có đề tài, bài viết tổng thể nào đề cập. 5. Quan điểm nghiên cứu 5.1. Quan điểm tổng hợp hệ thống Vấn đề CLCSDC bao hàm nhiều thành phần kinh tế - xã hội khác nhau và các vấn đề này có mối quan hệ mật thiết với nhau theo một hệ thống. Khi nghiên cứu, cần có sự nhận định tổng hợp giữa các hợp phần trong một hệ thống và giữa các hệ thống với nhau để có sự đánh giá vấn đề một cách chi tiết và khái quát. 5.2. Quan điểm lãnh thổ Khi nghiên cứu CLCSDC cần xem xét, phân tích các mối quan hệ trên một lãnh thổ thống nhất, từ đó có nhận xét chính xác về đối tượng nghiên cứu. Chẳng hạn, có sự phân biệt giữa thành phố, thị trấn hay xã, ấp,... khi xem xét các điều kiện về nhà ở, điện nước, vệ sinh môi trường… 5.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Khi nghiên cứu CLCSDC tỉnh Vĩnh Long, cần quán triệt quan điểm lịch sử viễn cảnh để nắm được quá khứ của đối tượng nghiên cứu thì mới có thể giải thích được sự phát triển hiện tại, cũng như dự báo một cách chính xác hơn cho tương lai. 5.4. Quan điểm sinh thái Khi nghiên cứu cần tính đến yếu tố môi trường, làm thế nào để có môi trường sống tốt hơn? Đó cũng chính là một giải pháp nâng cao chất lượng sống. 5.5. Quan điểm phát triển bền vững Mọi sinh vật tồn tại và phát triển phụ thuộc vào điều kiện sinh thái nhất định. Cho nên ngoài việc đẩy mạnh phát triển kinh tế, xã hội,… cần gắn với bảo vệ môi trường nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững về mặt kinh tế - xã hội và môi trường. 6. Các phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp thu thập và phân tích tổng hợp tài liệu, tư liệu Để thực hiện luận văn này, tác giả đã thu thập tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau như: báo tạp chí, các tài liệu viết, tài liệu thống kê, các trang web,... sau đó, tiến hành phân tích nhằm phục vụ cho mục đích nghiên cứu. 6.2. Phương pháp phân tích – so sánh Phân tích khái quát thực trạng CLCSDC cả nước và thực trạng CLCSDC tỉnh. Sau đó, tiến hành so sánh và phân tích để đưa ra các kết luận, nhận định vấn đề nghiên cứu. 6.3. Phương pháp thống kê toán học Từ những số liệu tìm được, tác giả tiến hành tính toán để có thể đưa ra những nhận định, dự báo hợp lý cho vấn đề nghiên cứu. 6.4. Phương pháp bản đồ Sử dụng các bản đồ, biểu đồ, đồ thị, bảng số liệu,... để minh họa, dẫn chứng, hay chứng minh cho vấn đề, nhằm giúp người đọc theo dõi thuận lợi hơn. 6.5. Phương pháp cân đối Khi phát triển kinh tế, xã hội và các dịch vụ xã hội,… cần đảm bảo sự phát triển trong mối quan hệ cân đối, hài hòa. 7. Cấu trúc luận văn Nội dung luận văn gồm 3 phần: mở đầu, nội dung và kết luận. Trong đó, phần nội dung gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận nghiên cứu chất lượng cuộc sống dân cư. Chương 2: Thực trạng chất chất lượng cuộc sống dân cư tỉnh Vĩnh Long. Chương 3: Một số giải pháp nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư tỉnh Vĩnh Long trong thời kỳ hội nhập. Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG DÂN CƯ 1.1. Các khái niệm 1.1.1. Chất lượng (Quality) Là những thuộc tính bản chất vốn có của sự vật, làm cho sự vật này phân biệt với sự vật khác. Chất lượng là thuộc tính khách quan của sự vật. Chất lượng biểu hiện ra bên ngoài qua các thuộc tính của nó. Chất lượng của sự vật cũng gắn liền với số lượng, mỗi sự vật bao giờ cũng là sự thống nhất của chất lượng và số lượng [11, tr.52]. 1.1.2. Dân cư Là tập hợp những con người cùng cư trú trên một lãnh thổ nhất định gọi là dân cư của vùng đó. Lãnh thổ ở đây có thể là xã, huyện, tỉnh, cả nước, một Châu lục hay toàn bộ Trái Đất,… Chẳng hạn như dân cư Hà Nội, dân cư miền núi, dân cư Việt Nam,… Như vậy, khi nói đến dân cư là nói đến quy mô, cơ cấu và các vấn đề kinh tế, văn hóa, sức khỏe, ngôn ngữ,… 1.1.3. Chất lượng cuộc sống dân cư CLCSDC là một phạm trù rất rộng bao gồm nhiều yếu tố đa dạng và phức tạp, biến động theo thời gian và lãnh thổ. Vì vậy, khó có thể định nghĩa một cách hoàn chỉnh, có nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm CLCSDC.  Quan niệm của giáo sư Vũ Khiêu: “CLCSDC là khả năng đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của con người trong hoạt động sống nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu ngày càng tăng của con người về vật chất – tinh thần”.  Quyển “Một số vấn đề cơ bản về giáo dục dân số, Dự án VIE/94/P01-Hà Nội, 1995 do giáo sư Hoàng Đức Nhuận chủ biên, thể hiện: “CLCSDC là điều kiện sống được cung cấp đầy đủ nhà ở, giáo dục, dịch vụ y tế, lương thực, vui chơi, giải trí cho nhu cầu của con người. Điều kiện này làm con người dễ dàng đạt được sự hạnh phúc, an toàn gia đình, khỏe mạnh về thể chất và tinh thần” [12, tr.114]. Tuy hiện nay chưa có một khái niệm thống nhất vì CLCSDC thay đổi tùy theo quan niệm văn hóa xã hội và truyền thống của mỗi dân tộc, mỗi cộng đồng và từng cá nhân trong từng giai đoạn phát triển của xã hội. Nhưng theo tôi, khái niệm CLCSDC trong quyển “Một số vấn đề cơ bản về giáo dục dân số…” có thể xem là khái niệm cơ bản và khái quát nhất. 1.2. Các chỉ tiêu xác định chất lượng cuộc sống Việc đưa ra các chỉ số xác định hay chuẩn mực sống của con người cũng rất khác nhau ở mỗi quốc gia.  Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) đưa ra một số chỉ tiêu: Chỉ số phát triển con người (HDI) và một số chỉ số khác cũng được xem xét để đánh giá CLCSDC như: chỉ số nghèo khổ, lương thực bình quân đầu người, các dịch vụ y tế, chăm sóc sức khỏe, nhà ở, chất lượng môi trường sống.  Trong quyển “Một số vấn đề cơ bản về giáo dục dân số, Dự án VIE/94/P01-Hà Nội, 1995 do giáo sư Hoàng Đức Nhuận chủ biên đưa ra các chỉ tiêu: Phát triển kinh tế, lương thực - dinh dưỡng, giáo dục, sức khỏe và phương tiện y tế, nhà ở, giao thông, an toàn xã hội, giải trí và các dịch vụ xã hội khác...[12, tr.115]. Ngoài ra, còn rất nhiều quan niệm khác nhưng chung quy lại đều xoay quanh các chỉ số về vật chất và tinh thần. Căn cứ vào tình hình phát triển hiện nay, chúng ta có thể nhận ra rằng con người thực sự trở thành mục tiêu của sự phát triển, với phương châm hành động “phát triển vì con người”. Việc nâng cao CLCS con người về thể chất và trí tuệ, tinh thần và vật chất là đích phấn đấu của mỗi quốc gia. Vì vậy, các thước đo CLCS con người chính là thu nhập BQĐN (GDP/người), giải quyết vấn đề xóa đói giảm nghèo, lương thực BQĐN, lao động - việc làm, giáo dục, sức khỏe và phương tiện y tế, môi trường sống, và các dịch vụ xã hội khác (nhà ở – điện – nước; văn hóa, thể dục thể thao, vui chơi giải trí)... được xác định bằng chỉ số phát triển con người. 1.2.1. Chỉ số phát triển con người (HDI) Chỉ số phát triển con người là một chỉ số mô tả bức tranh khá hoàn chỉnh về sự phát triển của một nước. Và đồng thời, đây cũng là chỉ số tổng hợp làm tiêu chí xác định CLCSDC. Từ năm 1990, Liên Hợp Quốc (UNDP) dùng chỉ số HDI để đánh giá và so sánh trình độ phát triển của các nước trên mặt bằng thống nhất, chỉ số này bao gồm ba yếu tố: Một cuộc sống lâu dài khỏe mạnh, được đo bằng tuổi thọ trung bình từ lúc sinh. Kiến thức, được đo bằng tỉ lệ người lớn biết chữ (với quyền số 2/3) và tỷ lệ nhập học các cấp giáo dục tiểu học, trung học và đại học (với quyền số 1/3). Mức sống đo bằng GDP thực tế đầu người theo sức mua tương đương tính bằng đôla Mỹ (PPP/USD). Các chỉ số trên đều nhận giá trị từ 0 đến 1, các chỉ số càng gần tới 1 có nghĩa là trình độ phát triển và xếp hạng càng cao (với 1 là thứ hạng cao nhất), và ngược lại các chỉ số càng gần 0 có nghĩa là trình độ phát triển và xếp hạng càng thấp. Từ đó, người ta căn cứ vào chỉ số HDI để xếp hạng các nước trong khoảng từ 0 – 1 như sau: – HDI < 0,500: thấp – HDI từ 0,501 – 0,799: trung bình – HDI > 0,800: cao Xếp hạng theo chỉ số HDI ở một số nước có sự khác biệt đáng kể so với xếp hạng theo GDP (GNP) thực tế đầu người. Hiệu số giữa thứ bậc xếp hạng về GDP và thứ bậc xếp hạng về HDI của một nước cho thấy mức độ thành công (hay thất bại) của nước này so với nước khác trong việc chuyển các lợi ích của tăng trưởng kinh tế vào CLCSDC của mình. Hiệu số âm có nghĩa là một nước đang làm tốt hơn về khía cạnh phát triển con người so với thu nhập BQĐN và hiệu số dương có ý nghĩa ngược lại (xem bảng 1.1). Bảng 1.1. Tương quan giữa phát triển kinh tế và phát triển con người của các nước ASEAN, 2007 HDI GDP Các nước ASEAN Xếp hạng Chỉ số Xếp hạng Chỉ số Hiệu số vị trí xếp hạng giữa GDP và HDI Singapo 25 0,922 19 0,950 -6 Brunây 30 0, 894 22 0,941 -8 Malayxia 63 0,811 57 0,783 -6 Thái Lan 78 0,781 65 0,745 -13 Philippin 90 0,771 101 0,657 11 Việt Nam 105 0,733 123 0,572 18 Inđônêxia 107 0,728 113 0,609 6 Lào 130 0,601 141 0,503 11 Campuchia 131 0,598 125 0,552 -6 Mianma 132 0,583 167 0,389 35 Đôngtimo 151 0,514 167 0,390 16 Nguồn: Báo cáo phát triển con người của UNDP 2007/2008. Hiệu số vị trí xếp hạng giữa GDP và HDI cho thấy Singapo, Brunây, Malayxia, Thái Lan đã định hướng các tiềm năng kinh tế của mình sát với những nhu cầu của tiến bộ con người. Tuy nhiên cần nhấn mạnh một lần nữa rằng, HDI chỉ phản ánh được một vài trong số các lựa chọn của con người, bỏ qua nhiều vấn đề quan trọng khác như quyền tự do về kinh tế - xã hội - chính trị, quyền được bảo vệ trước tội phạm, trước sự xâm phạm và mất ổn định. Ở nước ta, theo công bố hàng năm của Liên Hợp Quốc, chỉ số HDI tăng liên tục qua các năm từ 0,539 năm 1992 lên 0,709 năm 2006, và đạt 0,733 năm 2007; dẫn đến xếp hạng HDI tăng theo từ thứ 122/174 quốc gia năm 1992 lên 105/177 quốc gia năm 2007 (xem biểu đồ 1.1). Trong khu vực Đông Nam Á, thứ bậc về HDI của Việt Nam cũng tăng từ thứ 7 lên thứ 6; ở khu vực Châu Á tăng từ thứ 32 lên thứ 28. Điều đó chứng tỏ việc tăng trưởng kinh tế đã hướng vào sự phát triển xã hội và con người. Chỉ số HDI của nước ta đạt được kết quả trên là nhờ sự đóng góp của cả ba chỉ số, trong đó chỉ số tuổi thọ và chỉ số giáo dục là đáng kể nhất (0,81), cao hơn chỉ số GDP/người (0,572) vào năm 2007. Mặc dù, chỉ số HDI của nước ta không ngừng tăng lên nhưng vẫn còn nằm trong nhóm nước có thứ hạng chỉ số HDI trung bình. Ngoài ra, theo báo cáo phát triển con người Việt Nam xây dựng năm 2006 cho tám vùng kinh tế, thì chỉ có vùng Đông Nam Bộ đạt mức độ tương thích về phát triển kinh tế - phát triển con người, các vùng khác chưa đạt được đều này. Nếu tính cho 64 tỉnh thành phố của cả nước thì chỉ có Bà Rịa – Vũng Tàu, TP. Hồ Chí Minh đạt mức độ tương thích trung bình giữa phát triển con người – phát triển kinh tế. Hà Nội, Bình Dương và Đồng Nai mới ở mức xấp xỉ trung bình giữa phát triển con người – phát triển kinh tế. Chỉ số HDI của nước ta được đánh giá là tiến bộ nhanh nhất trong các nước Đông Nam Á, tuy nhiên để theo kịp các nước trong khu vực và trên thế giới, nước ta cần phải giải quyết thêm nhiều vấn đề liên quan. 1.2.2. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) Tổng sản phẩm quốc nội phản ánh sự tăng trưởng kinh tế và mức sống dân cư qua thu nhập BQĐN (GDP/người). Định nghĩa: “Là tổng sản lượng hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cuối cùng mà một nền kinh tế tạo ra bởi cả dân sự và phi dân sự, không phân biệt do người trong nước hay người nước ngoài tạo ra. GDP không bao gồm phần khấu trừ đối với khoản khấu hao vốn vật chất hay sự suy giảm và xuống cấp của tài nguyên thiên nhiên” [40, tr.152]. Cùng với GDP, người ta còn sử dụng chỉ tiêu GNP để đánh giá trình độ phát triển kinh tế và mức sống giữa các nước với nhau. GNP được định nghĩa như sau: “tổng sản phẩm quốc gia (GNP) gồm Biểu đồ 1.1: Chỉ số phát triển con người Việt Nam giai đoạn 2001 - 2007 0.682 0.688 0.688 0.691 0.704 0.709 0.733 0.65 0.66 0.67 0.68 0.69 0.7 0.71 0.72 0.73 0.74 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Năm Tỷ lệ 173 109 175 109 177 112 177 108 177 109 177 105 162 101 GDP cộng thu nhập từ nước ngoài thuần, tức là khoảng thu nhập mà người dân nhận từ nước ngoài do cung cấp các dịch vụ vật chất (lao động, vốn), trừ các khoản thanh toán cùng loại cho những người không cư trú thường xuyên đã đóng góp vào nền kinh tế trong nước” [40, tr.153]. GDP, GNP là hai con số thống kê thường dùng, nhưng GNP chỉ khác là bao gồm các phần giá trị của người trong nước được tạo ra ở nước ngoài và những phần giá trị của nước ngoài được tạo ra trong lãnh thổ quốc gia. Chính vì vậy, có nhiều quốc gia trên thế giới rơi vào trường hợp GNP lớn hơn GDP hoặc ngược lại. Tuy nhiên, hai chỉ tiêu này chỉ có giá trị so sánh khi tính đến cùng một quy mô dân số. Cho nên, cần phải tính GDP (GNP) ra BQĐN theo sức mua tương đương (PPP/USD). PPP cho phép so sánh chuẩn về giá thực tế giữa các quốc gia, cũng như tính tiện dụng của chỉ số giá cho phép so sánh giá trị thực theo thời gian. Người ta dùng GDP/người để biểu thị quy mô kinh tế trong nội bộ quốc gia, còn GNP/người để biểu thị thực chất sức mạnh kinh tế của một nước. Dựa vào GDP/người (GNP/người), Ngân hàng Thế giới (năm 2003) phân loại các quốc gia và vùng lãnh thổ thành 4 nhóm: Nhóm thu nhập thấp: từ 765 USD/người/năm trở xuống Nhóm thu nhập trung bình thấp: từ 766 – 3035 USD/người/năm Nhóm thu nhập trung bình cao: từ 3036 – 9385 USD/người/năm Nhóm thu nhập cao: từ 9386 USD/người/năm trở lên. Hay còn dùng nhóm nước đang phát triển (nước có thu nhập thấp và trung bình) và nhóm nước phát triển hay công nghiệp (nước có thu nhập cao). Căn cứ vào sự phân loại trên, nhận thấy có sự chênh lệch lớn về GDP BQĐN giữa các nước phát triển và các nước đang phát triển (xem bảng 1.2). Bảng 1.2: GDP bình quân đầu người ở một số nước trên thế giới, 2004 (Đơn vị: USD) Các nước phát triển Các nước đang phát triển Tên nước GDP/người Tên nước GDP/người Đan Mạch Thụy Điển Anh Ca-na-da Hoa Kì Niu Di-lân 45.008 38.489 35.861 30.714 28.020 24.314 An-ba-ni Cô-lôm-bi-a In-đô-nê-xi-a Việt Nam Ấn Độ Ê-ti-ô-pi-a 2.372 2.150 1.194 638 637 112 Thế giới: 6.393 Nguồn: Sách giáo khoa Địa lý 11, NXB Giáo Dục, 2007, tr.7. Các nước phát triển có thu nhập BQĐN rất cao, cao hơn mức trung bình của thế giới và cao gấp nhiều lần so với nhóm nước đang phát triển, điển hình như Đan Mạch cao gấp hàng trăm lần so với Ê- ti-ô-pi-a và gấp 7 lần so với thu nhập BQĐN toàn thế giới. Trong khi đó, nhóm nước đang phát triển có thu nhập BQĐN thấp, thấp hơn mức trung bình của thế giới, chẳng hạn như Ê-ti-ô-pi-a có thu nhập BQĐN thấp hơn mức trung bình của thế giới khoảng 57 lần. Thu nhập BQĐN ở các nước đang phát triển đã thấp lại có mức tăng dân số cao (cao hơn mức trung bình của thế giới), điều đó càng làm cho các nước đang phát triển khó khăn hơn trong việc nâng cao thu nhập và cải thiện mức sống dân cư, dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo giữa ác nhóm nước ngày càng sâu sắc. Việt Nam, sau khi thực hiện đổi mới, được thế giới đánh giá là quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh và thuộc loại cao, đặc biệt trong vòng 17 năm trở lại đây (từ năm 1990 đến năm 2007), với mức tăng bình quân mỗi năm là 7,3%. Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và dân số giảm nên GDP/người/năm tăng lên đáng kể, đạt 820 USD vào năm 2007, tăng 600 USD so với năm 1990 (xem biểu đồ 1.2). Mặc dù, thu nhập BQĐN của Việt Nam có tăng nhưng vẫn còn ở mức thấp, thấp hơn mức trung bình của thế giới khoảng 10,0 lần (năm 2004); so với các nước phát triển, thu nhập BQĐN của nước ta còn kém xa. Nhưng đến năm 2008, thu nhập BQĐN đạt 1.024 USD/người/năm, với con số này Việt Nam được xóa tên khỏi danh sách những quốc gia có thu nhập thấp chuyển sang nhóm nước có thu nhập trung bình. Tuy nhiên, bức tranh về thu nhập là rất khác nhau giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng lãnh thổ. – Khu vực thành thị có mức thu nhập BQĐN/tháng cao hơn so với khu vực nông thôn, từ 517 nghìn đồng (năm 1999) lên 1.605 nghìn đồng (năm 2008), trong khi đó nông thôn từ 225 nghìn đồng (năm 1999) lên 762 nghìn đồng, (xem biểu đồ 1.3). Khoảng cách chênh lệch về thu nhập giữa thành thị và nông thôn còn rất lớn và xu hướng rút ngắn rất chậm, nếu năm 1999, thu nhập của khu vực thành thị cao gấp 2,3 lần so với nông thôn và gấp 1,8 lần so với cả nước thì đến năm 2008 khoảng cách này lần lượt là 2,1 lần và 1,6 lần. Biểu đồ 1.2: Tốc độ tăng trưởng GDP và GDP bình quân đầu người, 1990 - 2007 638 402 220 720 820 8.58.48.4 7.1 5.1 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1990 2000 2005 2006 2007 Năm USD 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 % GDP bình quân đầu người Tốc độ tăng trưởng GDP 295225 517 356275 622 484378 815 636506 1058 995 762 1605 0 500 1000 1500 2000 Nghìn đồng 1999 2002 2004 2006 2008 Năm Biểu đồ 1.3: Thu nhập bình quân đầu người/tháng của cả nước, nông thôn và thành thị, 1999 - 2008 Cả nước Nông thôn Thành thị – Đông Nam Bộ là vùng có thu nhập bình quân đầu người trên tháng cao nhất, đạt 1.773 nghìn đồng năm 2008; tiếp theo là vùng đồng bằng sông Hồng, đạt 1.064 nghìn đồng năm 2008, cao hơn trung bình của cả nước qua các năm (xem bảng 1.3). Các vùng còn lại đều có mức thu nhập thấp và tăng chậm qua các năm, thấp hơn mức trung bình của cả nước, thất nhất là vùng trung du miền núi phía Bắc, đạt 656 nghìn đồng năm 2008, tiếp đến là Bắc Trung Bộ và duyên hải Nam Trung Bộ chỉ đạt 728 nghìn đồng năm 2008. Tuy chênh lệch về thu nhập ở các vùng so với cả nước là không lớn (cao nhất chỉ có vùng Đông Nam Bộ là 1,8 lần, kế là vùng đồng bằng sông Hồng là 1,1 lần) nhưng chênh lệch giữa vùng có thu nhập cao nhất so với vùng có thu nhập thấp nhất là rất lớn, và xu hướng rút ngắn rất chậm. Năm 1999, vùng Đông Nam Bộ cao gấp 2,9 lần so với vùng Trung du và miền núi phía Bắc (vùng có thu nhập bình quân đầu người thấp nhất) và gấp 2,5 lần so với vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải Nam Trung Bộ (vùng có thu nhập bình quân đầu người thấp thứ 2); đến năm 2008, khoảng cách này lần lượt là 2,7 lần và 2,4 lần. Bảng 1.3: Thu nhập bình quân đầu người/tháng ở các vùng, 1999 – 2008 (Đơn vị: nghìn đồng) Năm Vùng 1999 2002 2004 2006 2008 Chênh lệch về thu nhập ở các vùng so với cả nước, 2008 Cả nước 295 356 484 636 995 Đồng bằng Sông Hồng 282 358 498 666 1064 1,1 Trung du miền núi phía Bắc 199 237 327 442 656 0,7 Bắc Trung Bộ và duyên hải Nam Trung Bộ 229 268 361 476 728 0,7 Tây Nguyên 345 244 390 522 794 0,8 Đông Nam Bộ 571 667 893 1146 1773 1,8 ĐBSCL 342 371 471 628 939 0,9 Nguồn: Niên giám thống kê 2008, TCTK, 2009. Ở các nhóm thu nhập, cũng thể hiện mức tăng nhưng rất khác nhau. Chẳng hạn, trong giai đoạn 1999 - 2008, nhóm 1 và nhóm 5 đều tăng gần gấp 3 lần, nhóm 1 tăng từ 863 nghìn đồng lên 2.458 nghìn đồng, còn nhóm 5 tăng từ 97 nghìn đồng lên 275 nghìn đồng. Hơn nữa, sự chênh lệch giữa nhóm 5 và nhóm 1 ngày càng lớn (xem bảng 1.4). Bảng 1.4: Thu nhập bình quân đầu người/tháng của các nhóm thu nhập ở Việt Nam, 1999 – 2008 (Đơn vị: nghìn đồng) Năm 1999 2004 2006 2008* Chênh lệch của nhóm 5 so với các nhóm, năm 1999 (lần) Chênh lệch của nhóm 5 so với các nhóm, năm 2008 (lần) Nhóm 1 97 142 184 275 8,9 8,9 Nhóm 2 181 241 319 477 4,8 5,2 Nhóm 3 254 347 459 670 3,4 3,7 Nhóm 4 347 514 679 1067 2,5 2,3 Nhóm 5 863 1182 1542 2458 … … Nguồn: Niên giám thống kê 2000, 2007, 2008, TCTK. * Điều tra mức sống hộ gia đình 2008. Do thu nhập BQĐN tăng nên tổng chi tiêu cho đời sống tăng lên rất nhiều, từ 239 nghìn đồng (năm 1999) lên 793 nghìn đồng (năm 2008); tổng chi của năm 2008 tăng 3,3 lần so với năm 1999, và tăng 1,6 lần so với năm 2006. Trong đó, thành thị có mức tăng cao hơn nông thôn và cả nước, vùng đồng bằng sông Cửu Long tăng chậm nhất, còn Bắc Trung Bộ thì tăng cao nhất. Cơ cấu chi tiêu có sự chuyển biến theo hướng giảm chi cho ăn, uống hút và tăng chi cho không phải ăn, uống hút, chi tiêu khác. Xu hướng này cho thấy mức sống dân cư nước ta được cải thiện và có xu hướng nâng lên. Nhìn chung trên phạm vi cả nước, thu nhập BQĐN ở nước ta tăng liên tục qua các năm, nhưng vẫn còn biểu hiện của một nước có thu nhập thấp vì có khoảng trên 60% dân số sống ở nông thôn có thu nhập BQĐN khoảng 300 USD. Mức sống chưa cao vì tỷ trọng chi cho ăn uống còn khá cao (chiếm tới 47,1% vào năm 2008). Hơn nữa, khoảng cách chênh lệnh về thu nhập giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng và các nhóm thu nhập là rất lớn. 1.2.3. Vấn đề nghèo đói Hiện nay, đói nghèo đang trở thành một vấn đề cấp bách của nhiều quốc gia trên thế giới. Muốn phát triển xã hội bền vững không thể không giải quyết vấn đề nghèo đói, ngoài ra nghèo đói cũng là một trong các chỉ tiêu để đo lường chất lượng cuộc sống.  Khái niệm Nghèo đói là tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng và thỏa mãn những nhu cầu cơ bản của con người, mà những nhu cầu này đã được xã hội thừa nhận theo trình độ phát triển kinh tế - xã hội và phong tục tập quán của từng địa phương, từng vùng, từng quốc gia. Liên Hợp Quốc chia nghèo đói thành 2 loại: – Nghèo tuyệt đối: là tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng và thỏa mãn đầy đủ những nhu cầu cơ bản của cuộc sống như: ăn, mặc, ở, đi lại, y tế, giáo dục… – Nghèo tương đối: là tình trạng một bộ phận dân cư có mức sống thấp hơn mức sống trung bình của cộng đồng dân cư được xem xét. Nghèo tuyệt đối là hệ quả của thu nhập thấp, còn nghèo tương đối là kết quả của việc so sánh mức thu nhập giữa các nhóm dân cư trong một cộng đồng dân cư xác định. Cùng với quá trình tăng trưởng và kinh tế phát triển, cải tiến phương thức phân phối thu nhập thì tình trạng nghèo tuyệt đối sẽ giảm dần, song tình trạng nghèo tương đối sẽ tồn tại lâu dài do tương quan về thu nhập giữa các nhóm dân cư khác nhau trong xã hội.  Chuẩn nghèo đói Nghèo đói là một phạm trù lịch sử gắn với điều kiện cụ thể và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của từng quốc gia trong từng thời kỳ nhất định. Vì vậy, khó có thể đưa ra chuẩn mực chung để đánh giá nghèo đói cho mọi quốc gia. Tuy nhiên, để có thể hoạch định được một chính sách xóa đói giảm nghèo trên phạm vi thế giới và từng quốc gia, cần phải có chuẩn đói nghèo cụ thể. Ngân hàng Thế giới (WB) và Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF) đưa ra chuẩn nghèo áp dụng đối với các nước đang phát triển như sau: – Thu nhập BQĐN/ngày (hay trên tháng hoặc trên năm): ngưỡng l._.à 1USD/người/ngày – Lượng kcalo BQĐN/ngày Bộ Lao động, Thương binh – xã hội Việt Nam đưa ra trong từng giai đoạn như sau: – Trong giai đoạn 2001 – 2005: mức thu nhập BQĐN của hộ cho từng vùng như sau: 80.000đ/người/tháng đối với vùng nông thôn miền núi, hải đảo; 100.000đ đối với vùng nông thôn đồng bằng; 150.000đ/người/tháng đối với dân cư khu vực thành thị. – Trong giai đoạn 2006 – 2010: ở mức 260.000đ cho thành thị và 200.000đ cho tất cả các vùng nông thôn. Ở nước ta, căn cứ vào chuẩn nghèo mới của Chính phủ, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm liên tục trong giai đoạn 2002 – 2008. Năm 2008, tỷ lệ hộ nghèo còn 13,4%, giảm 15,5% so với năm 2002. Trong đó, khu vực nông thôn có mức giảm khá nhanh khoảng 19,5%, từ 35,6% (năm 2002) xuống còn 16,1% (năm 2008); khu vực thành thị có tỷ lệ hộ nghèo thấp hơn khu vực nông thôn, nhưng tỷ lệ ấy lại có xu hướng tăng lên, năm 2002 là 6,6% đến lại tăng lên 8,6% vào năm 2004 (tăng 2,0%), và giảm còn 6,7% vào năm 2008, tuy nhiên vẫn còn cao hơn so với năm 2002. Nhóm lao động nhập cư vào khu vực thành thị và một số đối tượng nghèo mới ở những vùng đang đô thị hoá thường gặp nhiều khó khăn hơn và phải chấp nhận mức thu nhập thấp hơn lao động sở tại. Đông Nam Bộ là vùng có tỷ lệ hộ nghèo thấp nhất, kế đến là đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long. Các vùng còn lại có tỷ lệ hộ nghèo cao hơn so với cả nước, chẳng hạn, năm 2008, Trung du và miền núi phía Bắc cao nhất gấp 1,87 lần, Tây Nguyên gấp 1,56 lần; Bắc Trung Bộ và duyên hải Nam Trung Bộ gấp 1,43 lần. Tuy vậy, tỷ lệ hộ nghèo ở các vùng này đã có xu hướng giảm mạnh, giảm nhanh nhất là vùng Tây Nguyên, kế đến là Bắc Trung Bộ và duyên hải Nam Trung Bộ và Trung du miền núi phía Bắc. (xem bảng 1.5). Bảng 1.5: Tỷ lệ hộ nghèo ở thành thị, nông thôn và các vùng, 2002 – 2008 (Đơn vị: %) Năm 2002 2004 2006 2008 Cả nước 28,9 18,1 15,5 13,4 Thành thị 6,6 8,6 7,7 6,7 Nông thôn 35,6 21,2 17,7 16,1 Các vùng lãnh thổ Trung du và miền núi phía Bắc 47,9 29,4 27,5 25,1 Đồng bằng sông Hồng 21,5 12,7 10,0 8,6 Bắc Trung Bộ và Duyên hải Nam Trung Bộ 35,7 25,3 22,2 19,2 Tây Nguyên 51.8 29,2 24,0 21,0 Đông Nam Bộ 8,2 4,6 3,1 2,5 Đồng bằng sông Cửu Long 23.4 15,3 13,0 11,4 Nguồn: Niên giám thống kê năm 2008, và Khảo sát mức sống hộ gia đình 2008, TCTK, 2009. Sự chênh lệch giữa vùng có tỷ lệ hộ nghèo cao nhất với vùng có tỷ lệ hộ nghèo thấp nhất vẫn khá lớn và có xu hướng gia tăng khoảng cách, chẳng hạn năm 2002, vùng Tây Nguyên chỉ gấp 6,3 lần và Trung du và miền núi phía Bắc chỉ gấp 5,8 lần so với vùng Đông Nam Bộ, và so với cả nước thì hai vùng này lần lượt gấp 1,8 lần và 1,7 lần. Đến năm 2008, Trung du và miền núi phía Bắc có tỷ lệ nghèo cao nhất gấp 10,0 lần, Tây Nguyên là 8,4 lần so với Đông Nam Bộ; so với cả nước lần lượt gấp 1,9 và 1,6 lần. Việt Nam được xem là nước dẫn đầu thế giới về công tác xóa đói, giảm nghèo. Đạt được kết quả này là do những chủ trương, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước, cộng với sự giúp đỡ của cộng đồng quốc tế và sự nỗ lực của nhân dân. Nhưng bức tranh về xoá đói giảm nghèo ở nước ta chưa đồng đều và chưa thật sự bền vững. Phần lớn những hộ nghèo tập trung ở các vùng có nhiều yếu tố bất lợi như điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, kết cấu hạ tầng thấp kém, trình độ dân trí thấp, trình độ sản xuất manh mún, sơ khai. Đây là những điều kiện cơ bản làm gia tăng yếu tố tái nghèo và tạo ra sự không đồng đều trong tốc độ giảm nghèo giữa các vùng, như các vùng Tây Bắc, Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên có tốc độ giảm nghèo nhanh nhất, song đây cũng là những nơi có tỷ lệ hộ nghèo cao nhất. Trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường thì sự phân hóa giàu nghèo ở nước ta là khó tránh khỏi, đây cũng là một nguyên nhân làm hạn chế sự phát triển của đất nước. 1.2.4. Về lao động - việc làm Việc làm là nhu cầu bức thiết của xã hội, là yếu tố quan trọng nhất tác động đến mức sống dân cư thông qua tạo thu nhập, góp phần cải thiện và nâng cao CLCSDC. Khái niệm: Mọi hoạt động tạo ra nguồn thu nhập và không bị pháp luật cấm đều được thừa nhận là việc làm. Việc làm là một khái niệm rộng, nó bao gồm nhiều loại công việc khác nhau trong mọi thành phần kinh tế, không hạn chế không gian và thời gian. Hiện nay, tình hình phát triển kinh tế ở các quốc gia và khu vực trên thế giới đang rơi vào tình trạng khủng hoảng mà nguyên nhân chủ yếu là do suy thoái nền kinh tế toàn cầu, dẫn đến tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm ngày càng gia tăng ở các nước và khu vực (xem bảng 1.6). Bảng 1.6: Tỷ lệ thất nghiệp ở một số nước và khu vực trên thế giới, 2008 (Đơn vị: %) Khu vực Tỷ lệ thất nghiệp Đông Âu, Trung Âu, * 8,8 Bắc Phi 10,3 Trung Đông 9,4 Đông Nam Á 3,8 Hoa Kỳ 6,8 Nhật Bản 4,5 Việt Nam 2,38 Thế giới 7,4 Nguồn: http:www.dangcongsan.vn/cpv.* Gồm các nước ở Trung Âu và các quốc gia độc lập nhưng không tính các nước nằm trong Liên Minh Châu Âu. Ở nước ta, bức tranh về lao động, việc làm tuy có khá hơn nhưng vẫn là một vấn đề nan giải. Thời gian qua, tuy tỷ suất gia tăng dân số giảm nhanh nhưng quy mô dân số và nguồn lao động vẫn còn tăng với nhịp độ cao, bình quân mỗi năm tăng thêm 1 triệu người và có khoảng 1,2 triệu người bước vào tuổi lao động. Nguồn lao động đông là điều kiện thuận lợi để phát triển nền kinh tế. Nhưng đây cũng là khó khăn, trở ngại lớn khi giải quyết việc làm và tạo thu nhập cho người lao động. Năm 2008, tỷ lệ thất nghiệp cả nước giảm còn 2,38%, và 5,1% thiếu việc làm, nhưng tình trạng này rất khác nhau ở thành thị, nông thôn và ở các vùng (xem bảng 1.7). Bảng 1.7: Tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm phân theo thành thị, nông thôn và theo vùng trong cả nước, 2008 (Đơn vị:%) Tỷ lệ thất nghiệp Tỷ lệ thiếu việc làm Vùng Chung Thành thị Nông thôn Chung Thành thị Nông thôn Cả nước 2,38 4,65 1,53 5.1 2,34 6,1 ĐB. Sông Hồng 2,29 5,35 1,29 5,85 2,13 8,23 TD & MN phía Bắc 1,13 4,17 0,61 2,55 2,47 2,56 BTB & DH.NTB 1,24 4.77 1,53 5,71 3,38 6,34 Tây Nguyên 1,42 2,51 1,0 5,12 3,72 5,65 Đông Nam Bộ 3,47 4,89 2,05 2,13 3,69 3,69 ĐB. Sông Cửu Long 2,71 4,12 2,35 6,0 7,11 7,11 Nguồn: Niên giám thống kê 2008, Tổng cục thống kê, NXB Thống kê, Hà Nội, 2009. Số liệu trên cho thấy, thành thị có tỷ lệ thất nghiệp cao gấp 1,95 lần so với cả nước và gấp 3,0 lần so với nông thôn. Ngược lại, tình trạng thiếu việc làm ở nông thôn cao gấp 1,2 lần so với cả nước và gấp 2,6 lần so với thành thị. Đông Nam Bộ và vùng đồng bằng sông Cửu Long có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất (hơn mức trung bình của cả nước), thấp nhất là trung du miền núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ & duyên hải Nam Trung Bộ (dưới mức trung bình của cả nước). Cả thành thị lẫn nông thôn của vùng đồng bằng sông Cửu Long lại thiếu việc làm nghiêm trọng Hiện nay, thách thức lớn nhất đối với nước ta không phải chỉ ở tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm mà còn ở khía cạnh chất lượng nguồn lao động (xem bảng 1.8). Bảng 1.8: Cơ cấu lao động có việc làm phân theo trình độ chuyên môn kỹ thuật cả nước qua một số năm. (Đơn vị:%) Năm Trình độ 1996 2005 2009 (*) Chưa qua đào tạo 87,7 75,0 74,6 Đã qua đào tạo 12,3 25,0 25,4 Trong đó Có chứng chỉ nghề sơ cấp 6,2 15,5 7.3 Trung học chuyên nghiệp 3,8 4,2 12,1 Cao đẳng, đại học và trên đại học 2,3 5,3 6.0 Nguồn: Sách giáo khoa địa lí 12, NXBGD, 2008, tr.73. * Điều tra dân số năm 2009. Lao động chưa qua đào tạo đang làm việc trong các ngành kinh tế chiếm tỷ lệ rất cao (trên 74,6%). Lao động đã qua đào tạo chỉ bằng khoảng 1/3 tỷ lệ trên, trong đó, lao động có trình độ cao đẳng, đại học và trên đại học chỉ gần bằng 1/3 lao động có trình độ sơ cấp và trung học chuyên nghiệp. Hơn nữa, lao động có trình độ lại phân bố không đồng đều ở các vùng. Đông Nam Bộ có tỷ lệ lao động tốt nghiệp THPT cao nhất (32,7%), kế đến là đồng bằng sông Hồng (28,8%); thấp nhất là đồng bằng sông Cửu Long (11,4%), tiếp theo là Tây Bắc (11,6%). Bên cạnh đó, các vùng có lực lượng lao động mù chữ nhiều là Tây Nguyên (10,5%), Tây Bắc (17,6%), và ít nhất là đồng bằng sông Hồng (0,6%), Bắc Trung Bộ (1,9%). Các vùng còn lại có tỷ lệ lao động mù chữ dao động từ 2,6% đến 5,9%. Do trình độ lao động còn thấp nên năng suất và thu nhập không cao, điều này còn được thể hiện qua phân bố nguồn lao động trong các ngành kinh tế. Lao động trong khu vực nông – lâm – ngư nghiệp chiếm tỷ trọng rất cao so với khu vực công nghiệp – xây dựng và dịch vụ và xu hướng chuyển dịch rất chậm. Từ năm 2000 đến năm 2008, tỷ lệ lao động trong khu vực nông – lâm – ngư nghiệp chỉ giảm 14,3%; công nghiệp – xây dựng và dịch vụ lần lượt tăng khoảng 7,2% và 7,1%. Lao động trong các thành phần kinh tế cũng thể hiện sự chênh lệch rất lớn, song trong những năm gần đây, đã có sự chuyển dịch nhưng tốc độ còn rất chậm. Năm 2000, lao động ở các thành phần kinh tế trong nước chiếm tỷ trọng rất cao (trên 90%), còn lao động ở các thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước lại chiếm tỷ lệ rất thấp (chỉ có 0,6%). Đến năm 2008, lao động ở các thành phần kinh tế trong nước có xu hướng giảm, đặc biệt lao động ở khu vực kinh tế Nhà nước, còn lao động ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tăng lên 3,7%. (xem bảng 1.9). Bảng 1.9: Cơ cấu lao động đang làm việc phân theo ngành kinh tế và thành phần kinh tế, 2000 – 2008 (Đơn vị: %) Năm 2000 2005 2008 Ngành kinh tế Tổng số 100 100 100 Nông – lâm – ngư nghiệp 65,1 57,3 50,8 Công nghiệp – xây dựng 13,1 18,2 20,3 Dịch vụ 21,8 24,5 28,9 Thành phần kinh tế Tổng số 100 100 100 Nhà nước 9,3 9,5 9,1 Ngoài Nhà nước 90,1 88,9 87,2 Có vốn đầu tư nước ngoài 0,6 1,6 3,7 Nguồn: Điều tra mức sống hộ gia đình 2008, TCTK, 2009 Trong điều kiện nền kinh tế hội nhập cần nhiều lao động có trình độ chuyên môn và tay nghề cao, nếu không đáp ứng kịp thời sẽ dễ dẫn đến tình trạng thấp nghiệp, hoặc thiếu việc làm. Thất nghiệp và thiếu việc làm không chỉ khiến người lao động không có thu nhập để trang trải cuộc sống, khó thoát khỏi nghèo đói, mà còn dễ dẫn đến các vấn đề như di dân, bạo lực, và các tệ nạn xã hội khác, tăng chi phí xã hội (các chương trình an sinh xã hội cho người thất nghiệp),… Đây cũng chính là nguồn gốc tiềm tàng lớn nhất của bất ổn định về kinh tế và xã hội. Như vậy, về lâu dài vẫn phải tính đến giải pháp “việc làm hợp lý” để đảm bảo hiệu quả kinh tế - xã hội, và cải thiện CLCSDC. 1.2.5. Về giáo dục Giáo dục được coi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của nâng cao CLCS, phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của CNH, HĐH đất nước, đồng thời còn là nền tảng của văn hóa, là điều kiện quan trọng cho một nền chính trị dân chủ, ổn định. Ngày nay, ở nước ta và nhiều quốc gia trên thế giới coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, thực hiện nền giáo dục toàn dân và tất cả cho giáo dục.  Khái niệm Giáo dục là quá trình hoạt động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch nhằm truyền cho lớp người mới những kinh nghiệm đấu tranh và sản xuất, những tri thức về tự nhiên, về xã hội và về tư duy, để họ có thể có đủ khả năng tham gia vào lao động và đời sống xã hội(1).  Những chỉ số phản ánh tình hình giáo dục – đào tạo – Tỷ lệ người đi học, số học sinh trong các nhà trẻ, mẫu giáo, số học sinh phổ thông các cấp từ cơ sở đến trung học, số trẻ em ở độ tuổi đi học, số học sinh đang học trong những trường dạy nghề, số học sinh trong các trường đại học và cao đẳng, nghiên cứu sinh, số cán bộ có trình độ trên đại học (thạc sĩ, tiến sĩ), số giáo viên các cấp,…. Các chỉ số này thường tính bằng số lượng tuyệt đối hoặc tương đối (tỷ lệ % hoặc ‰). Ngoài ra, cũng cần phải quan tâm đến số học sinh, nghiên cứu sinh đang học tập ở nước ngoài. – Tỷ lệ người lớn biết chữ (biết đọc hiểu, biết viết những câu ngắn, đơn giản trong cuộc sống hằng ngày) trong dân số từ 15 tuổi trở lên. – Tỷ lệ nhập học ở các cấp giáo dục: tỷ lệ giữa số học sinh và dân số trong độ tuổi từng cấp học (mẫu giáo, tiểu học, trung học, đại học và trên đại học). – Số năm đến trường: chỉ tiêu này cho thấy số năm trung bình đến trường của tất cả người lớn từ 25 tuổi trở lên. Ngoài ra, tình hình giáo dục còn được thể hiện qua số học sinh trên 1 giáo viên, số học sinh trung bình trong một lớp học,… những chỉ số này càng lớn (mẫu số nhỏ) thì cho thấy nền giáo dục càng phát triển. Theo đánh giá của UNESCO, chỉ số giáo dục của nước ta đạt tỷ lệ khá cao qua các năm và luôn ở mức 0,81, vị trí xếp hạng cũng nâng lên đáng kể đạt 64/127 quốc gia (theo báo cáo phát triển con người năm 2007/2008). So với khu vực, nước ta đứng trên một số nước như Inđônêxia, Philippin,... (xem bảng 1.10). Bảng 1.10: Tình hình giáo dục – đào tạo ở Việt Nam và một số nước ở Châu Á, năm 2005 (Đơn vị: %) Quốc gia Tỷ lệ người lớn từ 15 tuổi trở lên biết chữ Tỷ lệ thanh niên từ 15 – 24 tuổi biết chữ Tỉ lệ nhập học cấp I Tỉ lệ nhập học trung học Học xong lớp 5 Số sinh viên học các trường kỹ thuật, khoa học trong tổng sinh viên Trung Quốc 90,0 98,9 - - 86,0 - Ấn Độ 61,0 76,4 89,0 - 73,0 22,0 Inđônêxia 90,4 98,7 96,0 58,0 89,0 X 1 Văn Tân: Từ điển tiếng Việt, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội,1994, tr. 350. Hàn Quốc 92,5 99,5 - - - - Malayxia 88,7 97,2 95,0 76,0 98,0 40,0 Philippin 92,6 95,1 94,0 61,0 75,0 27,0 Singapore 92,5 99,5 - - - - Thái Lan 92,6 98,0 88,0 64,0 - - Việt Nam 90,3 93,9 88,0 69,0 87,0 20,0 Nguồn: HDR của UNDP, 2007 Năm 2005, Việt Nam có tỷ lệ người lớn biết chữ từ 15 tuổi trở lên chiếm 90,3%, cao hơn Ấn Độ (61,0%) và Malayxia (88,7%); tỷ lệ nhập học cấp I, chiếm 88,0%, thấp hơn Inđônêxia (96%) và Malayxia (95%). Đạt được thành tích này là do kết quả giảm tỷ suất gia tăng dân số và các chính sách đầu tư phát triển giáo dục có hiệu quả của Đảng và Nhà nước ta. Tình hình giáo dục phổ thông đã nâng lên rất nhiều cả về số lượng và chất lượng. Tỷ lệ dân số biết chữ từ 10 tuổi trở lên đạt ở mức 93,1% dân số (năm 2008). Số học sinh các cấp học có xu hướng giảm, năm học 2003 – 2004 là 17,5 triệu học sinh đến năm học 2008 – 2009 là 15,1 triệu học sinh; trong đó học sinh tiểu học và trung học cơ sở có xu hướng giảm, học sinh trung học phổ thông tăng nhưng những năm học gần đây lại có xu hướng giảm (xem biểu đồ 1.4). Số học sinh bình quân trên một giáo viên có xu hướng giảm, bình quân là 19,9 học sinh/giáo viên (so với năm học 2000 - 2001 là 21,4 học sinh/giáo viên). Số trường học và lớp học đều tăng, tương ứng là 27,9 nghìn trường và 495,2 nghìn lớp học, bình quân mỗi năm xây dựng thêm gần 10 nghìn phòng học. Giáo dục đại học và cao đẳng được mở rộng, hình thức đào tạo đa dạng hơn so với năm 2000. Năm 2007, cả nước có 369 trường học, tăng 191 trường so với năm 2000; trong đó hệ công lập là 305 trường (tăng 157 trường so với năm 2000), hệ ngoài công lập là 64 trường (tăng 34 trường so với năm 2000). Số giáo viên và sinh viên cũng tăng cả về số lượng và chất lượng, nếu năm 2000 chỉ có 32,3 nghìn giáo viên thì năm 2007 là 56,1 nghìn giáo viên (không bao gồm giáo viên thỉnh giảng); số sinh 8.3 6.6 2.6 7.7 6.6 2.8 7.3 6.4 3 7 6.2 3.1 6.9 5.8 3 6.7 5.5 2.9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Triệu học sinh 2003 - 2004 2004 - 2005 2005 - 2006 2006 - 2007 2007 - 2008 2008 - 2009 Năm học Biểu đồ 1.4: Số học sinh các cấp học, giai đoạn 2003 - 2009 Tiểu học THCS THPT viên từ 899,5 nghìn sinh viên lên 1603,5 nghìn sinh viên (không bao gồm sinh viên học văn bằng hai, từ xa, hoàn chỉnh kiến thức, liên thông). Số trường học thuộc hệ trung cấp chuyên nghiệp tăng nhanh: công lập là 234 có xu hướng giảm nhẹ, ngoài công lập là 35, tăng 28 trường so với năm 2000. Các trường hệ công lập và ngoài công lập trong những năm gần đây tăng, góp phần vào khai thác nguồn lực của xã hội, chia sẻ với Nhà nước nhằm đáp ứng nhu cầu học tập của nhân dân. Tuy nhiên, kết quả này vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu giáo dục ở nước ta hiện nay. Giáo viên vẫn còn thiếu trầm trọng, đặc biệt là giáo viên tiểu học ở các vùng núi và vùng dân tộc ít người. Chất lượng lớp học chưa đạt yêu cầu về diện tích, ánh sáng, trang thiết bị, bình quân mỗi học sinh chỉ có 0,43m2 phòng học, trong đó phổ thông trung học là 2,4m2 và tiểu học là 0,15 m2. Đầu tư cho giáo dục không chỉ là một biện pháp quan trọng để tạo dựng nguồn vốn con người của một quốc gia và tiến gần tới nền kinh tế tri thức, mà còn góp phần phát triển kinh tế và phấn đấu vì mức sống cao hơn cho quốc gia. Mặc dù, Chính phủ đã có nhiều cố gắng trong việc đầu tư cho hệ thống giáo dục ở Việt Nam, ngân sách đầu tư cho giáo dục (% trong tổng GDP) ngày càng tăng, từ 11,6% năm 2000 lên 13,5% năm 2007 nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu hiện nay. 1.2.6. Về y tế và chăm sóc sức khỏe Sức khỏe là vốn quý, là điều kiện quan trọng để thực hiện các mục tiêu phát triển của mỗi quốc gia, là tương lai của mỗi dân tộc. Sức khỏe của người dân một nước thường được giám sát qua hai chỉ số: tuổi thọ trung bình từ khi sinh và tỉ lệ tử vong của trẻ dưới 5 tuổi. Sức khỏe và tuổi thọ là một trong những thước đo khái quát về chất lượng cuộc sống của người dân. Tuổi thọ trung bình kể từ khi sinh cho biết số năm một đứa trẻ mới sinh sẽ sống được nếu các điều kiện y tế tại thời điểm sinh được duy trì không đổi trong suốt cuộc đời đứa trẻ đó. Tỷ lệ tử vong của trẻ dưới 5 tuổi cho biết số trẻ mới sinh có khả năng chết trước khi tròn 5 tuổi tính trên 1000 ca sinh. Các chỉ số về bảo vệ chăm sóc sức khỏe: – Chăm sóc sức khỏe ban đầu cho trẻ em (từ 0 – 5 tuổi), tỷ lệ trẻ em được tiêm chủng vac - xin các loại, số nhà hộ sinh trên tổng số dân, tỷ lệ trẻ em bị suy dinh dưỡng hoặc các bệnh khác. – Chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng: số giường bệnh, thầy thuốc (bác sỹ, y tá, y sỹ, dược sỹ)/10.000 dân. Hoặc tỷ lệ các loại bệnh tật, tỷ lệ các loại sức khỏe trong tổng số dân… – Tuổi thọ trung bình – Tình trạng vệ sinh môi trường – Thể trạng chung của cộng đồng: chiều cao, cân nặng,… Đây là những chỉ tiêu tổng hợp của việc chăm sóc, bảo vệ sức khỏe cho nhân dân, qua đó phản ánh trình độ y học, CLCSDC của một quốc gia, một khu vực. Trong các chỉ số phản ánh tình hình bảo vệ và chăm sóc sức khỏe, tuổi thọ thường được sử dụng vì gián tiếp phản ánh các khía cạnh về phúc lợi, bao gồm mức thu nhập và dinh dưỡng, chất lượng môi trường và khả năng tiếp cận đến dịch vụ y tế, nước sạch và vệ sinh. Các nước trên thế giới thường căn cứ vào chỉ số tuổi thọ để đánh giá trình độ phát triển kinh tế và mức sống dân cư. Hiện nay, tuổi thọ trung bình người dân được nâng lên rất nhiều, song có sự chênh lệch rất lớn ở các nhóm nước và các quốc gia (xem bảng 1.11). Chẳng hạn, năm 2005, nhóm nước phát triển có tuổi thọ trung bình cao gấp 1,13 lần so với thế giới và gấp 1,16 lần so với nhóm nước đang phát triển. Tuổi thọ trung bình cao nhất gấp 2,5 lần tuổi thọ trung bình thấp nhất. Nhóm nước phát triển có tuổi thọ cao do mức gia tăng dân số thấp (thậm chí âm), mức sống cao, điều kiện chăm sóc sức khỏe tốt, trình độ công nghệ y học phát triển cao và khả năng tiếp cận tốt hơn tới các dịch vụ y tế công (đặc biệt là nước sạch, vệ sinh và kiểm soát an toàn thực phẩm); còn đối với các nước đang phát triển thì gần như ngược lại. Bảng 1.11: Tuổi thọ trung bình ở các nhóm nước và một số nước trên thế giới, 2005 (Đơn vị: tuổi) Nhóm nước Tuổi thọ trung bình Thế giới 67 Các nước phát triển 76 Các nước đang phát triển 65 Một số nước có tuổi thọ cao nhất và thấp nhất trên thế giới* Nước có tuổi thọ cao nhất Tuổi thọ trung bình Quốc gia có tuổi thọ thấp nhất Tuổi thọ trung bình Nhật Bản 81,3 Swaziland 32,6 Canada 80,2 Lesotho 34,4 Hoa Kỳ 77,8 Afghanistan 43,3 Hàn Quốc 77,0 Somalia 48,5 Trung Quốc 72,6 Ethiopia 49,0 Nguồn: Sách giáo khoa Địa lý 11, NXBGD, 2007, tr.8.* Thống kê dân số thế giới 2006 Ở nước ta, tuổi thọ trung bình đạt mức cao so với điều kiện kinh tế và mức sống hiện tại và có xu hướng tăng khá nhanh qua các năm, từ 68,6 tuổi (năm 1999) lên 71,3 tuổi (năm 2005) và 72,8 tuổi (năm 2009), dự kiến sẽ đạt 75,0 tuổi vào năm 2020. Hiện nay, tuổi thọ trung bình của ta cao hơn 5 tuổi so với mức trung bình của thế giới, hơn 7 tuổi so với nhóm nước đang phát triển. Tuổi thọ tăng phản ánh mức sống, các điều kiện y tế, chăm sóc sức khỏe cho người dân được đảm bảo. Những vùng phát triển như Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Hồng có tuổi thọ trung bình khá cao (trên 72 tuổi), còn các vùng Tây Bắc, Tây Nguyên lại có tuổi thọ trung bình thấp (dưới 65 tuổi). Tình hình chăm sóc sức khỏe cho nhân dân được nâng lên rất nhiều so với giai đoạn trước. Tuy nhiên, cả nước mới chỉ có 6,6 bác sỹ, 13,3 y tá và 25,5 giường bệnh trên 1 vạn dân vào năm 2008 (xem biểu đồ 1.5). Nếu so với mức bình quân về y tế trên/vạn dân của toàn thế giới (12,2 bác sĩ và 24,1 y tá trên 1 vạn dân) thì ở nước ta chỉ tiêu này mới bằng một nửa. Thêm vào đó, sự phân bố cán bộ y tế và số giường bệnh không đồng đều giữa các vùng, khiến cho việc phòng chống bệnh tật và chăm sóc sức khỏe cho nhân dân chưa thật sự được đảm bảo. Mạng lưới y tế, các bệnh viện đa khoa chuyên ngành trực thuộc Bộ y tế đều tập trung ở các thành phố lớn, được trang bị hiện đại nhất như ở thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội,… Ở cấp tỉnh, chỉ có 324 bệnh viện tiếp nhận các ca bệnh cần điều trị chuyên khoa, với quy mô 300 – 500 giường, các bệnh viện này đều trực thuộc sở y tế tỉnh. Trong khi đó, y tế tư nhân bùng nổ mạnh nhưng chỉ tập trung ở các thành phố lớn như thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội; tình hình khám chữa bệnh tại nhà của các thầy thuốc tư không có phòng khám hoặc thầy lang rất phổ biến ở các vùng nông thôn. Các tệ nạn xã hội như nghiện ma túy, nghiện rượu, đặc biệt là căn bệnh thế kỷ HIV/AIDS chưa được kiểm soát. Số người mắc bệnh này trong những năm gần đây tăng lên nhanh chóng, mà chủ yếu ở lứa tuổi dưới 30, đều này đã ảnh hưởng nhiều tới sức khỏe của nhân dân, tác động xấu tới cả cộng đồng xã hội. Tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh giảm gần một nửa (từ 36,7/1000 trẻ xuống còn 17,8/1000 trẻ), tỷ lệ tử vong trẻ dưới 5 tuổi giảm hơn 1,5 lần (từ 42,0% xuống còn 27,5%). So với các nước Đông Á & TBD và các nước có thu nhập thấp, tỷ lệ tử vong ở trẻ em của nước ta rất đáng được biểu dương. Tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng dưới 5 tuổi chỉ còn 21,2% năm 2007 (so với 44,9% năm 1995). Tỷ lệ tử vong của bà mẹ khi sinh giảm từ 85/100.000 ca sinh an toàn (năm 2002) xuống còn 80/100.000 ca (năm 2005), chỉ bằng 1/5 mức trung bình của thế giới và 1/8 của các nước đang phát triển. Tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ đạt gần 97%, tỷ lệ xã có bác sỹ đạt trên 65%. Về cơ bản, nước ta đã thanh toán được các bệnh bại liệt, bệnh phong và loại trừ bệnh uốn ván ở trẻ sơ sinh. 3.6 17.8 31.1 4.3 12.9 26.7 5 12.6 24.7 6.2 12.2 23.9 6.6 13.3 25.5 0 10 20 30 40 Người/vạn 1990 1995 2000 2005 2008 Năm Biểu đồ 1.5: Số bác sỹ, y tá, giường bệnh/1vạn dân của cả nước, 1990 – 2008 Bác sỹ Y tá Giường bệnh Trình độ y học (cả Đông y và Tây y) của ta có thể sánh ngang với nhiều nước trong khu vực và thế giới, nhiều bệnh tật đã được đẩy lùi vào dĩ vãng. Chế độ bảo hiểm y tế đang được vận dụng để tiến tới phổ biến khắp trong cả nước. Còn về tình trạng thể lực chung, tuy đã được cải thiện đáng kể song tầm vóc và thể lực của dân ta còn khá nhiều hạn chế. Chiều cao và trọng lượng cơ thể thấp hơn so với những người cùng lứa tuổi ở các nước, tỷ lệ người gầy còn cao. Sau 30 năm (từ năm 1975 - 2005), chiều cao trung bình của thanh niên đã tăng được 4,5 – 5 cm, trọng lượng trung bình tăng được 3,0 - 3,5 kg, tỷ lệ người gầy và quá gầy chiếm tới 46%. Như vậy, tuy ngành y tế của nước ta có phát triển song tình trạng sức khỏe không chỉ phụ thuộc vào ngành y tế mà còn phụ thuộc vào sự phát triển tổng hợp của toàn bộ nền kinh tế – xã hội, tình hình môi trường, trình độ dân trí,… Cùng với việc nâng mức sống dân cư, giảm tỉ suất gia tăng dân số, công tác y tế và chăm sóc sức khỏe góp phần tạo nên một đội ngũ lao động có thể trạng, tinh thần tốt, đáp ứng công cuộc CNH, HĐH đất nước. 1.2.7. Về lương thực – dinh dưỡng Lương thực – dinh dưỡng là nhu cầu không thể thiếu cho con người, trong đời sống hằng ngày, nếu không cung cấp đủ nhu cầu lương thực – dinh dưỡng sẽ dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng, ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe con người. Nhu cầu này được thể hiện ở hai mặt số lượng, chất lượng và có thể thay đổi theo độ tuổi, theo giới, theo mức độ lao động. Tiêu chuẩn: tình trạng dinh dưỡng được đánh giá qua lượng calo mà người ta nhận được trong một ngày, là mức ăn bình quân của mỗi người trong ngày. – Từ 2.500 calo/ngày/người là thấp – Từ 3.000 calo/ngày/người là trung bình – Từ 5.000 calo/ngày/người trở lên là cao Chế độ ăn uống, khẩu phần ăn và cơ cấu bữa ăn là những yếu tố cơ bản tạo nên dinh dưỡng để cung cấp cho cơ thể con người đó là protit, gluxit, lipit, các vitamin và muối khoáng. Có thể coi chất đạm (protit) là một chỉ tiêu quan trọng nói lên mức sống của một gia đình, một cộng đồng, một quốc gia. Theo chỉ tiêu trên thì mức sống của nhân dân ở các khu vực trên thế giới có sự khác biệt rất lớn. Trong các loại protit thì protit từ động vật là quan trọng đối với cơ thể con người. Nhưng lượng calo có nguồn gốc từ động vật chỉ chiếm vài phần trăm ở các nước đang phát triển, trong khi ở các nước phát triển như Bắc Mỹ thì chiếm tới 40% (xem bảng 1.12). Bảng 1.12: Nguồn thức ăn động vật trong khẩu phần hằng ngày Lượng calo có từ nguồn gốc động vật trong khẩu phần ăn Khu vực hay Châu lục Số calo cung cấp hằng ngày calo % Bắc Mĩ 3318 1324 40 Tây Âu 3133 1102 35 Ôxtrâylia – Châu Đại Dương 3261 1190 17 Mĩ La tinh 2528 443 15 Trung Cận Đông 2495 236 9,4 Châu Phi 2188 141 6,7 Đông Nam Á 2082 124 6,4 Việt Nam* 1940 - - Thế giới 2360 - - Nguồn: Một số vấn đề cơ bản về giáo dục dân số, Dự án VIE/94/P01, Hà Nội, 1995, tr.117. (*) Điều tra dinh dưỡng của Viện dinh dưỡng. Ở khu vực Bắc Mĩ, Tây Âu và châu Đại Dương có số calo cung cấp hằng ngày là khá cao, trong đó lượng calo có nguồn gốc động vật trong khẩu phần ăn chiếm tỷ lệ cao. Trong khi đó ở các nước đang phát triển nói chung và Việt Nam nói riêng có lượng calo hằng ngày rất thấp, thấp hơn mức chuẩn của thế giới quy định (tối thiểu là 2360 calo/người/ngày) điều này ảnh hưởng rất lớn đến thể trạng, phát triển trí tuệ và tình trạng dinh dưỡng. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chính sách quan tâm hơn đến sự phát triển con người. Coi con người vừa là chủ thể sáng tạo vừa là mục tiêu phấn đấu cao nhất. Để có nguồn nhân lực đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước thì việc nâng cao sức khỏe trong đó nền tảng là cải thiện dinh dưỡng là cần thiết và cấp bách. Với các chương trình đẩy mạnh phát triển bổ sung thực phẩm cho trẻ em như mô hình VAC (vườn – ao – chuồng), bổ sung Vitamin A liều cao, bổ sung viên sắt cho phụ nữ có thai, đẩy mạnh hoạt động phòng chống bướu cổ… trong cơ cấu bữa ǎn cần đa dạng hơn về lượng thịt, mỡ, đậu phụ, đường và quả chín. Qua đó, tình trạng an ninh lương thực và cơ cấu bữa ǎn của nhân dân đã có cải thiện rõ. Trong cơ cấu bữa ăn đã tăng về lượng thịt, cá, trứng và sữa, nếu năm 1990, lượng cá chỉ có 50%, thịt là 13,7%, trứng sữa là 2,9 thì đến năm 2005 con số này lần lượt là 69,5, 62,8 và 30,2. Tỷ lệ hộ đói nghèo trên tổng số hộ trong cả nước theo tiêu chuẩn hiện nay đã giảm; tỷ lệ hộ gia đình có mức bình quân nǎng lượng thấp đã giảm hẳn ở hầu hết các tỉnh đồng bằng và khu vực thành phố; tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng giảm hẳn từ 33,1% (năm 2000) xuống còn 19,9% (năm 2008). Tuy nhiên, ở nhiều vùng và khu vực do tình trạng an ninh lương thực còn bấp bênh vì chịu ảnh hưởng của thiên tai, lũ lụt bất thường như các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên và miền núi phía Bắc. Điều này sẽ là thách thức đối với mục tiêu chung về giảm tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng, thấp còi ở nước ta trong thời gian tới. 1.2.8. Vấn đề nhà ở – điện – nước  Về nhà ở Nhà ở cho dân cư là nhu cầu căn bản, thiết thực trong đời sống mỗi người. Theo quan niệm phương Đông, nhà ở là một trong bốn nhu cầu cơ bản và đứng hàng thứ ba trong bộ tứ: thực, y, trú, hành. Nhà ở có quan hệ hữu cơ với thu nhập, vốn đất, cơ sở hạ tầng, dịch vụ văn hóa và dịch vụ y tế. Chỉ tiêu về nhà ở: – Bình quân m2/người – Tỷ lệ diện tích sử dụng – Chất lượng nhà, gồm: nhà kiên cố, bán kiên cố và nhà tạm. Ở nước ta, theo kết quả điều tra mức sống hộ gia đình qua các năm, đời sống của các tầng lớp dân cư trong những năm gần đây được cải thiện rõ rệt, thể hiện qua điều kiện nhà ở. Tỷ lệ hộ có nhà ở kiên cố tăng từ 12,7% (năm 2002) lên 27,8% (năm 2008); tỷ lệ hộ có nhà tạm và nhà khác giảm nhanh, từ 24,6% (năm 2002) xuống còn 13,1% (năm 2008). Diện tích nhà ở bình quân một nhân khẩu tăng từ 12,5m2 (năm 2002) lên 14,7m2 (năm 2006) và đạt 18,6m2 (năm 2009). Tuy nhiên, về chất lượng nhà ở có sự chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, giữa các nhóm thu nhập. Toàn bộ nhà biệt thự đều thuộc về 40% hộ có thu nhập cao nhất. Nhóm hộ giàu nhất (nhóm 5) có tới 50% số hộ có nhà kiên cố, trong khi nhóm hộ nghèo nhất (nhóm 1) chỉ có 10,8%. Trong khi đó, số nhà tạm và nhà khác của nhóm hộ nghèo nhất cao gấp 6,2 lần nhóm hộ giàu nhất. Ngoài ra, giữa các vùng cũng có sự khác nhau về nhà ở, Bắc Trung Bộ là vùng có số hộ gia đình không có nhà ở cao nhất cả nước, vùng Tây Nguyên số hộ không có nhà ở thấp nhất.  Về điện, nước Tình hình điện, nước căn cứ trên tỷ lệ % dân cư có khả năng sử dụng điện và có khả năng sử dụng nước sạch vào các mục đích ăn, uống và vệ sinh cá nhân. Giữa điện và nước sạch thì chỉ tiêu về nước sạch được coi là quan trọng hơn vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người. Nước có vai trò quan trọng trong cuộc sống của con người, đặc biệt nước sạch cho sinh hoạt là vấn đề quan tâm lớn đối với các quốc gia trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Ở nước ta, tỷ lệ hộ dùng điện tăng._. lên 200 giường,… Các trung tâm y tế cần được nâng cấp và xây dựng mới như: các trung tâm y tế ở Trà Ôn, Bình Minh và thành phố Vĩnh Long với tổng cộng 400 giường để đáp ứng nhu cầu khám và điều trị bệnh, nhằm giảm tình trạng quá tải ở bệnh viện tuyến tỉnh.  Nâng cao chất lượng dịch vụ y tế công, đặc biệt là ở tuyến cơ sở vùng sâu. Cần quy hoạch lại mạng lưới khám chữa bệnh, phân tuyến chuyên môn, nâng cao năng lực chuyên môn và y đức cho cán bộ y tế. Tăng cường giám sát và hỗ trợ kỹ thuật y tế tuyến trên đối với tuyến cơ sở, bảo đảm cho tuyến cơ sở có đủ khả năng phát hiện và điều trị kịp thời các bệnh theo tuyến, góp phần giảm tình trạng quá tải của các bệnh tuyến trên và nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe.  Tiếp tục đẩy mạnh công tác y tế dự phòng, nâng cao sức khỏe, giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong. Tiếp tục triển khai tốt và mở rộng các chương trình mục tiêu quốc gia về y tế nhằm khống chế các bệnh xã hội, bệnh dịch nguy hiểm và các bệnh thường gặp ở người nghèo như: HIV/AIDS, sốt rét, bướu cổ, lao, phong, tâm thần,… đồng thời có các biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn sự lây lan của các dịch bệnh này. Quan tâm, chăm sóc những người bị nhiễm HIV/AIDS tại cộng đồng.  Thực hiện tốt chương trình hành động Quốc gia vì trẻ em và chiến lược chăm sóc sức khỏe sinh sản như: bảo đảm cho tất cả trẻ em đều được hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản, nâng cao tình trạng dinh dưỡng của bà mẹ và trẻ em. Tiếp tục lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia về y tế với xóa đói giảm nghèo. Tăng cường các hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe, đẩy lùi các tập tục lạc hậu và các lối sống có hại sức khỏe. Đẩy mạnh công tác xã hội hóa công tác y tế, huy động cộng đồng tham gia các hoạt động vệ sinh, phòng bệnh, rèn luyện thân thể, đẩy mạnh phong trào “toàn dân vì sức khỏe”.  Tăng cường đầu tư nguồn tài chính cho y tế, trong đó chú trọng ưu tiên kinh phí để thực hiện các chính sách chăm sóc sức khỏe cho người dân vùng sâu, người nghèo, người dân tộc. Tăng kinh phí để phát triển mạng lưới y tế tuyến cơ sở; tăng cường trang thiết bị y tế thích hợp cho y tế cơ sở, đảm bảo cung cấp đủ trang thiết bị cho y tế cơ sở theo danh mục trang thiết bị do Bộ Y tế ban hành. 3.2.7. Nhà ở – điện – nước Nhà ở: Tỉnh cần có những chính sách hỗ trợ nhà ở cho những người có thu nhập thấp, gia đình có công với cách mạng, gia đình neo đơn,… để họ có chỗ ở an toàn, ổn định. Thông qua phát động phong trào xây dựng nhà tình thương, tình nghĩa sâu rộng trong nhân dân. Vận động, kêu gọi sự đầu tư, đóng góp của Trung ương, các doanh nghiệp, các tổ chức trong và ngoài nước,… hỗ trợ, xây dựng nhà ở để những người nghèo thoát khỏi cảnh không nhà, nhà tạm, nhà tranh tre lá,…. Cần có chính sách tạo việc làm để những người nghèo có điều kiện được làm việc, góp phần tăng thu nhập, ổn định đời sống. Đối với bản thân họ, cần có ý chí vươn lên trong cuộc sống, phải siêng năng lao động, mạnh dạn tham gia vào các chương trình, phong trào cải thiện đời sống do tỉnh và địa phương phát động. Bên cạnh đó, họ cần phải thực hiện tốt chính sách “sinh đẻ có kế hoạch” nhằm giảm số nhân khẩu. Điện: Hiện toàn tỉnh đã có 100% xã, phường, thị trấn có điện lưới quốc gia, nhưng trong thời gian tới nhu cầu tiêu thụ điện sẽ tăng nhanh, tỉnh cần nghiên cứu xây dựng nguồn điện ổn định và dự phòng để đảm bảo phát triển sản xuất và sinh hoạt. Ngoài ra, cần bổ sung nguồn điện khác như từ nguồn diezen để chủ động nguồn điện, đề nghị xây dựng trạm cấp điện dự phòng có công suất 4000 KW cho nguồn diezen cũ có công suất quá nhỏ. Khuyến khích nhân dân dùng những nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, gió... Nước: Để đảm bảo đến năm 2020, dân số đô thị và nông thôn được sử dụng nước sạch đạt 100% và 80%; đồng thời để đảm bảo đủ nguồn nước sạch cho sinh hoạt và sản xuất, tỉnh cần có chính sách, giải pháp phát triển hợp lý dưới đây: Cần tiến hành xây dựng các nhà máy nước với công suất lớn, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào cung cấp nguồn nước sạch, đặc biệt ở nông thôn. Bên cạnh đó, tỉnh cần phải quy hoạch lại hệ thống cấp nước hiện có ở đô thị lẫn ở nông thôn, nhằm đảm bảo đủ nước sạch cung cấp cho người dân. Cần có chính sách hỗ trợ vốn, đặc biệt đối với gia đình nghèo, vùng sâu để họ có điều kiện tiếp cận nguồn nước sạch. Cần có biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt nguồn nước mặt, cấm việc xả chất thải bừa bãi làm ô nhiễm nguồn nước ở các khu dân cư, khu công nghiệp, các làng nghề truyền thống,... Đẩy mạnh công tác thông tin – giáo dục – truyền thông về nước sạch cho người nghèo nhằm từng bước thay đổi hành vi sử dụng nước trong ăn, uống của người dân địa phương. Cụ thể như tuyên truyền giúp người nghèo hiểu rõ tác hại của nước uống không sạch đến sức khoẻ, cần làm cho họ hiểu thế nào là nước sạch. Nên phối hợp các kênh truyền thông đại chúng với kênh truyền thông trực tiếp. Khuyến khích người nghèo nấu nước chín trước khi uống, song song đó cung cấp các hoá chất xử lý nước cho vùng lũ. 3.2.8. Văn hóa, thể dục - thể thao và giải trí Hoàn thiện và xây dựng các cơ sở hạ tầng như bưu điện, các trung tâm văn hóa, sân vận động, nhà truyền thống,… đặc biệt ở các xã nhằm tạo cơ hội cho các xã nghèo, người nghèo tiếp cận các dịch vụ công, rút ngắn khoảng cách chênh lệch giữa thành thị và nông thôn. Nâng cấp đường giao thông nông thôn, để 100% các trung tâm xã đều có đường ô tô lưu thông thuận lợi cả mùa khô và mùa mưa, thông suốt liên hoàn và được hòa với mạng lưới đường quốc lộ, tỉnh lộ. Đồng thời, xây dựng đường bộ liên ấp như đường đan, bê tông, nhựa,… bằng cách huy động các nguồn vốn từ nhiều nguồn khác nhau từ Nhà nước, các doanh nghiệp, vốn của dân,… Nhằm tạo sự thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội, giao lưu kinh tế với bên ngoài, phục vụ tốt nhất cho nhu cầu đi lại của dân cư. Tập trung đầu tư xây dựng các điểm văn hóa ở xã, khu vui chơi ở các ấp, khóm, khu phố để có nơi sinh hoạt văn hóa, thể thao, chẳng hạn đầu tư xây dựng thư viện, phòng đọc sách báo, phòng hội họp sinh hoạt,… và đảm bảo được hoạt động đều đặn. Qua đó, đáp ứng nhu cầu được vui chơi, giải trí ở vùng nông thôn và nâng cao mức độ tiếp cận các dịch vụ văn hóa ở các tuyến cơ sở. Tiếp tục duy trì phong trào xây dựng gia đình văn hóa, ấp, khu phố văn hóa, cơ quan văn minh sạch đẹp, an toàn. Xây dựng và phát triển đời sống văn hóa ở cơ sở. Đưa các hoạt động văn hóa chuyên nghiệp tới phục vụ nhân dân ở cơ sở, tổ chức các hoạt động giao lưu văn hóa, không chỉ nhằm đáp ứng yêu cầu hưởng thụ văn hóa của công chúng mà còn định hướng giá trị văn hóa, để người dân tự lựa chọn các giá trị văn hóa đáp ứng nhu cầu sinh hoạt đời sống tinh thần của bản thân, của cộng đồng. Nâng cao chất lượng các chương trình truyền thông. Tổ chức tốt hệ thống xuất bản, phát hành sách báo, văn hóa phẩm trên địa bàn tỉnh, đảm bảo thực hiện mục tiêu, chỉ tiêu đề ra là đến năm 2020 đạt bình quân 5,5 bản sách/người/năm. Nâng cao chất lượng của sách báo, tạp chí. Bổ sung sách báo, tạp chí chuyên ngành cho địa phương ở vùng sâu, xa. Phát huy tính tích cực của các bưu điện văn hóa trong phục vụ nhu cầu đọc và thông tin tuyên truyền; tăng cường vai trò, trách nhiệm của cán bộ ngành văn hóa thông tin trong tổ chức hoạt động các điểm bưu điện văn hóa. Phổ biến kiến thức văn hóa, nếp sống mới, vệ sinh phòng bệnh, phổ biến kiến thức khoa học kỹ thuật cho các hộ nghèo. Nâng cao chất lượng và mở rộng hệ thống thông tin tuyên truyền ở cơ sở dưới nhiều hình thức (tập trung, phân tán, gặp gỡ trực tiếp) với nhiều phương tiện khác nhau (phát thanh, truyền hình, sách báo, tài liệu tờ rơi…). Cải thiện chất lượng các hình thức giáo dục truyền thông để bảo đảm tính giải trí, hấp dẫn, khuyến khích sự tham gia của trẻ em. Tập trung phát triển nền văn hóa dân gian đậm đà bản sắc dân tộc. Bảo tồn phát huy các di sản văn hóa dân tộc. Đẩy mạnh việc sưu tầm, lưu trữ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, bao gồm cả văn hóa vật thể và văn hóa phi vật thể. Coi trọng các hoạt động truyền thông thích hợp về văn hóa để làm thay đổi thói quen nhằm tăng nhu cầu về dịch vụ, nâng cao đời sống tinh thần cho người dân nói chung và dân nghèo nói riêng. Xây dựng phát thanh, truyền hình phải đảm bảo về số lượng, chất lượng và đa dạng hóa các chương trình phát sóng, đặc biệt tập trung phát triển các chương trình tự quảng bá, giới thiệu tiềm năng, thế mạnh của tỉnh trong việc phát triển kinh tế. Các chương trình chuyên đề này cần được đầu tư sản xuất nhằm góp phần quan trọng trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách phát triển kinh tế của từng địa phương trong tỉnh và khu vực, như tuyên truyền giới thiệu các chính sách đầu tư, phát triển công nghiệp, nông nghiệp, tiềm năng du lịch,... Đẩy mạnh phong trào toàn dân rèn luyện thể dục thể thao trong lực lượng vũ trang, công nhân viên chức và lao động, trong các tầng lớp thanh niên, phụ nữ, nông dân, người cao tuổi. Phát huy và duy trì các môn thể thao quần chúng. Đẩy mạnh hoạt động văn hóa, thể dục, thể thao cho tất cả mọi người. 3.2.9. Đảm bảo ổn định về môi trường, thực hiện bền vững nền kinh tế hiện tại và tương lai. Đối với môi trường xã hội: Để đảm bảo tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường xã hội trong sạch, vững mạnh, tỉnh cần tiếp tục duy trì phong trào xây dựng gia đình văn hoá, phong trào xây dựng khóm, ấp, khu dân cư, tổ văn hoá. Thực sự coi việc xây dựng gia đình văn hoá là nền tảng, là nội dung cơ bản của phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”. Cần nêu cao tinh thần trách nhiệm của các cấp uỷ Đảng, chính quyền, mặt trận, đoàn thể về tình trạng tệ nạn xã hội, chính trị trên từng địa bàn. Phát huy vai trò làm chủ của từng người dân, từng cộng đồng tham gia đấu tranh, ngăn chặn và đẩy lùi những tệ nạn này. Kiên quyết dẹp bỏ những hình thức văn hoá không lành mạnh trong các vũ trường, nhà hàng, khách sạn, quán karaoke, cà phê đèn mờ, đây là các tụ điểm của hầu hết tệ nạn xã hội; kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực xã hội, lên án lối sống ích kỷ, hám tiền, ăn chơi xa xỉ, truỵ lạc,... Tuyên truyền lồng ghép các chương trình phòng chống ma túy sâu rộng trong quần chúng, đặc biệt trong các trường học phổ thông qua giờ học chính khóa và ngoại khóa. Tăng cường hợp tác với các tỉnh lân cận trong lĩnh vực ngăn ngừa phòng chống tội phạm, các tệ nạn xã hội nhằm giữ gìn trật tự, an toàn xã hội. Đối với môi trường tự nhiên: Cần có sự kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế - xã hội với bảo vệ và cải thiện môi trường tự nhiên, bảo đảm cho mọi người dân đều được sống trong môi trường trong sạch và lành mạnh. Tập trung giải quyết tình trạng suy thoái môi trường ở các khu công nghiệp, các khu dân cư đông đúc, ở thành phố và một số vùng nông thôn bằng cách khuyến khích sản xuất sạch, công nghệ tốt,… nhằm đạt hiệu quả cao về quản lý năng lượng và quản lý chặt chẽ vấn đề chất thải. Kiểm soát độ ô nhiễm trên các dòng sông, hồ ao, kênh mương, ruộng đồng, nhà ở,…; mở rộng cơ sở hạ tầng và dịch vụ ra ngoại ô, phát triển các đô thị vệ tinh, hình thành các cụm công nghiệp cấp huyện, xã làng nghề ở nông thôn. Tổ chức lại các hoạt động trong dân cư: Xây dựng các công trình làm sạch môi trường như: xử lý rác, chất thải, nguồn nước thải, bụi, tiếng ồn, trồng cây xanh,… ở thành phố và các thị trấn. Phát triển các công trình vệ sinh tự hoại ở nông thôn. Quy hoạch sử dụng đất đai, nước và các tài nguyên hợp lý, tiết kiệm cho các loại hình kinh tế - sinh thái (đô thị, đồng bằng, nông thôn,…), cần chú trọng đến các gia đình nghèo, vùng sâu, vùng xa. Tăng cường công tác giáo dục, truyền thông sâu rộng về môi trường tự nhiên trong cộng đồng. Đẩy mạnh công tác giáo dục, vận động và kiểm soát việc chăn nuôi tại gia đình, chăn nuôi tập trung, sản xuất ở các làng nghề để giữ sạch vệ sinh môi trường làng, xã,… Có chính sách khen thưởng cụ thể đối với người thực hiện tốt các quy định bảo vệ môi trường tự nhiên và xử phạt nghiêm khắc những hành vi vi phạm gây tổn hại đến tài nguyên thiên nhiên và môi trường tự nhiên. Khuyến khích các tổ chức sản xuất kinh doanh, dịch vụ xã hội tích cực tham gia bảo vệ môi trường tự nhiên như trồng vườn hoa, cây xanh, thu gom rác thải, phát triển các khu du lịch sinh thái, bảo tồn các vườn cây, … Tăng cường hệ thống quản lí môi trường tự nhiên từ tỉnh đến cơ sở. Tăng cường hợp tác với các tỉnh lân cận trong lĩnh vực ngăn ngừa phòng chống ô nhiễm môi trường tự nhiên, chuyển giao công nghệ xử lý ô nhiễm và xây dựng các mô hình xử lý chất thải. Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên thông qua các chương trình giáo dục với nhiều hình thức, đặc biệt là trong hệ thống giáo dục phổ thông. KIẾN NGHỊ - ĐỀ XUẤT Theo quy luật của tạo hoá, cuộc đời con người đều trải qua các giai đoạn sinh, lão, bệnh, tử. Các giai đoạn ấy có mối quan hệ nhân quả, vì thế giai đoạn phát triển nào của con người cũng quan trọng. Đối với từng lứa tuổi, có nhu cầu sống riêng, đòi hỏi sự khác nhau về vật chất và tinh thần. Nhưng trong suốt cuộc đời của mỗi con người, nếu CLCS tốt không chỉ kéo dài tuổi thọ mà còn cải tạo giống nòi, điều đó sẽ tác động tích cực trở lại tới sự phát triển của kinh tế, xã hội. Cho nên, đầu tư cho phát triển con người là một đầu tư không bao giờ lỗi thời mà luôn mang lại hiệu quả kinh tế, xã hội cao nhất. Qua luận văn này, tôi xin nêu một số đề xuất để nhằm cải thiện và nâng cao CLCSDC tỉnh Vĩnh Long như sau:  Đối với Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương Đề nghị Bộ giao thông vận tải tiếp tục giúp Vĩnh Long nâng cấp, mở rộng mạng lưới giao thông như cảng Vĩnh Long, nâng cấp tuyến quốc lộ 1A qua địa phận tỉnh, sớm hoàn thành dự án đường sắt Sài Gòn – Cần Thơ,… để tạo điều kiện thuận lợi trong lưu thông, giao lưu văn hóa, kinh tế giữa Vĩnh Long với các tỉnh thành lân cận và các vùng miền trong cả nước. Đề nghị Bộ Xây dựng, xây dựng quy hoạch hệ thống đô thị Vĩnh Long theo quy hoạch nhằm nâng cao tỷ lệ dân thành thị của tỉnh. Đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo trình Thủ tướng Chính phủ đưa các trường Đại học, Cao đẳng vào quy hoạch mạng lưới các trường Đại học, Cao đẳng của cả nước nhằm thu hút sự đầu tư của các nhà đầu tư, thu hút học sinh và sinh viên của tỉnh và vùng, đồng thời nâng cao mặt bằng dân trí của tỉnh nói riêng và cả nước nói chung. Đề nghị Bộ y tế giúp Vĩnh Long xây dựng các bệnh viện, các trung tâm y tế hiện đại, đồng bộ, đạt tiêu chuẩn quốc tế; hỗ trợ tỉnh đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ y tế có năng lực; tư vấn cho tỉnh trong việc nhập các thiết bị y tế hiện đại nhằm đảm bảo công tác chăm sóc sức khỏe cho nhân dân trong tỉnh và các tỉnh lân cận có hiệu quả và chất lượng. Đề nghị Bộ Khoa học – Công nghệ quan tâm giúp đỡ Vĩnh Long xây dựng thành phố Vĩnh Long thành trung tâm Khoa học – Công nghệ của vùng ĐBSCL.  Đối với các Sở, Ngành trong tỉnh Tiếp tục đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng dần tỷ trọng ngành công nghiệp – xây dựng, và dịch vụ, giảm dần ở nông – lâm – ngư nghiệp. Trong nội bộ ngành, cần tiếp tục đẩy mạnh sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo hướng tăng tỷ trọng ngành chăn nuôi, giảm tỷ trọng ngành trồng trọt. Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, nhất là công nghệ sinh học nhằm nâng cao chất lượng cây trồng, vật nuôi, tăng nhanh giá trị và hiệu quả trên một đơn vị diện tích sản xuất. Tiếp tục nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh hàng hóa, sản xuất gắn với chế biến và thị trường tiêu thụ. Phân bố lại lao động cho hợp lý theo hướng giảm lao động nông nghiệp, tăng lao động công nghiệp – xây dựng và dịch vụ nhằm tăng thu nhập cho lao động. Phát triển ngành nghề nông thôn, đa dạng hóa sản xuất tạo nhiều việc làm, giảm thời gian nông nhàn ở nông thôn nhằm tăng thu nhập cho người lao động. Tiếp tục xây dựng và nâng cấp hệ thống giao thông, thủy lợi, điện, thông tin, cấp thoát nước ở thành thị, cũng như ở nông thôn. Giải quyết tốt các vấn đề xã hội như: giải quyết việc làm, xóa đói - giảm nghèo, dân số - kế hoạch hoá gia đình, bảo vệ bà mẹ trẻ em, chăm sóc sức khỏe nhân dân. Phát triển giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ. Tiếp tục xây dựng nâng cao chất lượng cuộc vận động xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư và nếp sống văn minh nơi công cộng. Cần có chính sách đãi ngộ những người ngoài tỉnh, và ưu tiên cho sinh viên, viên chức có trình độ chuyên môn tốt trở lại phục vụ tỉnh nhà. Nâng cao phẩm chất đạo đức cách mạng Đảng viên, xây dựng lối sống trong sạch, lành mạnh, khuyến khích làm giàu chính đáng. Xây dựng cơ sở Đảng trong sạch vững mạnh, giữ mối quan hệ chặt chẽ với nhân dân; đổi mới phương thức lãnh đạo của các cấp ủy Đảng.  Đối với các tổ chức xã hội (đoàn thể, hội, … ) và nhà trường phổ thông Đối với các tổ chức, ban ngành, đoàn thể, hội viên,… đây là nơi lãnh đạo, ban hành, tuyên truyền các chính sách pháp luật của Nhà nước, cần phải có lối sống lành mạnh, cần phải nêu gương, đi đầu để quần chúng nhân dân noi theo. Nhà trường là nơi đặt nền tảng cho việc bắt đầu tiếp nhận tri thức nhân loại, và đồng thời nhà trường cũng là nơi định hướng tương lai cho học sinh. Vì vậy, nhà trường đóng vai trò rất quan trọng trong việc phổ biến những kiến thức những kĩ năng sống và góp phần vào việc nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư. Đối với nhà trường phổ thông, tôi xin đề xuất một số ý kiến sau: Cho học sinh thấy tầm quan trọng của học tập trong đời sống để các em có thái độ và ý thức học tập tích cực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Cần tuyên truyền, phổ biến sâu rộng trong học sinh lối sống lành mạnh để các em có thể tự bảo vệ mình tránh khỏi những thói hư tật xấu, những tệ nạn xã hội,… nhằm tạo một nguồn nhân lực có chất lượng trong tương lai. Phổ biến, giáo dục cho các em về ý thức, trách nhiệm bảo vệ môi trường qua những giờ học, qua thực tế cuộc sống. Nhà trường cũng tạo mọi điều kiện thuận lợi cho các em học tập thật tốt như trường lớp, phòng học khang trang, đầy đủ phương tiện học tập. Bên cạnh đó, nhà trường cần phải tạo mọi điều kiện thuận lợi cho cán bộ, giáo viên nâng cao trình độ chuyên môn. Và phải quyết liệt sàng lọc những người không đủ tiêu chuẩn về chuyên môn, về đạo đức ra khỏi ngành để giữ niềm tin với học sinh và xã hội. Đồng thời lãnh đạo nhà trường cũng cần mạnh dạn tiếp nhận, tích cực phản hồi các ý kiến đóng góp từ giáo viên, học sinh về những hạn chế, bất cập trong việc dạy, học, chẳng hạn nội dung trương trình, sách giáo khoa, phương pháp giảng dạy, học tập, … Từ đó có biện pháp giải quyết, khắc phục hay phản hồi với lãnh đạo ngành cấp trên. KẾT LUẬN Chất lượng cuộc sống dân cư là một vấn đề không mới nhưng cũng không bao giờ cũ đối với nhân loại. Vì CLCSDC phản ánh trình độ phát triển kinh tế, xã hội của một quốc gia. Chính vì vậy, Vĩnh Long luôn lấy CLCSDC làm mục tiêu phát triển. Tuy nhiên, CLCS là một vấn đề rất phức tạp, cần nghiên cứu nghiêm túc và lâu dài từ lý luận đến vận dụng vào phân tích thực tiễn cuộc sống. Qua nghiên cứu này, tác giả đã rút ra được một số kết luận như sau: Thứ nhất, tác giả đưa ra một cách có hệ thống cơ sở lý luận về CLCS ở chương 1 để làm nền tảng cho quá trình nghiên cứu. CLCS là một tổng thể phản ánh những nhu cầu về vật chất và tinh thần của con người. Từ những nhu cầu cơ bản về vật chất và tinh thần của con người, chúng ta có thể cụ thể hóa CLCSDC qua các chỉ số về thu nhập BQĐN, lương thực – dinh dưỡng, vấn đề nghèo đói, giáo dục, sức khỏe, lao động - việc làm, môi trường và phúc lợi xã hội khác… được xác định bằng chỉ số phát triển con người. Căn cứ vào các thước đo này mà tiến hành nhận định về CLCS. Sau đó, vận dụng vào phân tích khái quát thực trạng CLCSDC thế giới và Việt Nam, lấy đó làm cơ sở so sánh, đánh giá thực trạng CLCSDC ở một địa phương. Qua phân tích, CLCSDC thế giới có sự chênh lệch giữa nhóm nước phát triển và đang phát triển, hay nói cách khác giữa nhóm nước giàu và nước nghèo là rất lớn và khoảng cách ngày càng xa. Đối với nước ta, CLCSDC có sự cải thiện đáng kể trong những năm qua, chẳng hạn chỉ số phát triển con người tăng liên tục, và thứ hạng xếp hạng HDI tăng lên trong khu vực và trên thế giới. Đó là nhờ sự đóng góp của ba chỉ số, trong đó cao nhất là chỉ số tuổi thọ và giáo dục. Ngoài ra, các vấn đề xã hội khác cũng đạt kết quả tốt như công tác xóa đói giảm nghèo được thế giới đánh giá cao, giải quyết việc làm, công tác chăm sóc sức khỏe cho nhân dân,… Tuy nhiên vẫn còn những biểu hiện của một nước có CLCSDC thấp như thu nhập BQĐN ở mức trung bình thấp (1000 USD/người năm 2008); lương thực BQĐN tuy đạt mức chuẩn (theo quy định của FAO – 500 kg/người/năm) nhưng lượng calo/người vẫn còn ở mức thấp, tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng khá cao (21,2% năm 2007); số bác sỹ, y tá bình quân/vạn dân còn thấp (6 bác sỹ/vạn dân, 12 y tá/vạn dân) so với mức bình quân chung của thế giới thì nước ta chỉ bằng một nữa; hay các vấn đề về hưởng thụ văn hóa, thể dục thể thao,… Ngoài ra, sự chênh lệch về mức sống giữa các tầng lớp dân cư, giữa các vùng miền trong cả nước thể hiện khá rõ như giữa nông thôn và thành thị, giữa dân cư vùng đồng bằng với trung du miền núi,… Thứ hai, từ cơ sở lý luận ở chương 1 đi vào phân tích thực tiển CLCSDC Vĩnh Long ở chương 2. Với những tác động tổng hợp của các nhân tố tự nhiên, dân cư và kinh tế - xã hội đã tạo nên một thực trạng CLCSDC tỉnh Vĩnh Long từ năm 2000 đến năm 2008. Đây là cơ sở để nhận định, đánh giá dân cư Vĩnh Long có CLCS chưa cao nhưng so với những năm trước đây đã có những cải thiện đáng kể; so với mặt bằng chung của cả nước và của vùng ĐBSCL thì tỉnh vẫn còn ở mức trung bình. Từ cơ sở đó đưa ra những giải pháp phát triển hợp lý nhằm nâng cao CLCSDC tỉnh trong thời kỳ hội nhập. Thứ ba, từ cơ sở lý luận và từ thực tiển dẫn đến hành động bằng cách đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao CLCSDC tỉnh Vĩnh Long trong thời kỳ hội nhập ở chương 3. Các giải pháp đều căn cứ vào nhu cầu nâng cao CLCS, thực trạng CLCSDC tỉnh và mục tiệu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Trong nhóm các giải pháp, theo tác giả thấy và tâm đắc nhất là nhóm những giải pháp: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nhằm nâng cao đời sống nhân dân; Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cả trong giáo dục, y tế, lao động; Công tác văn hóa, thông tin và giải trí cho nhân dân. TÀI LIỆU THAM KHẢO I. Tài liệu tham khảo sách 1. Báo cáo phát triển con người 2005 (2006), Nxb Thế giới, Hà Nội. 2. Báo cáo phát triển con người Việt Nam 2001 (2001), Đổi mới và sự nghiệp phát triển con người (sách tham khảo), Nxb Chính trị Quốc gia. 3. Bảo trợ xã hội (2007), Báo cáo phát triển Việt Nam 2008, Hà Nội. 4. Đặng Quốc Bảo (chủ biên), Trương Thị Thúy Hằng, Đặng Thị Thanh Huyền (2008), Nghiên cứu chỉ số phát triển con người (HDI) của Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội. 5. Đặng Quốc Bảo, Trương Thị Thúy Hằng (đồng chủ biên) (2005), Chỉ số phát triển kinh tế trong HDI cách tiếp cận và một số kết quả nghiên cứu (sách chuyên khảo), Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội. 6. Chiến lược cấp nước và vệ sinh sử dụng trên một nền móng bền vững (2006), Việt Nam – Những thách thức đối với cơ sở hạ tầng, Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam. 7. Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2006), Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2006 – 2010, Hà Nội. 8. Cục thống kê Vĩnh Long (2009), Niên giám thống kê tỉnh Vĩnh Long 2008. 9. Cục thống kê Vĩnh Long (2002), Niên giám thống kê tỉnh Vĩnh Long 2002. 10. Nguyễn Hữu Danh (chủ biên) (2005), Địa lí trong trường học tập IV, Nxb Giáo Dục. 11. Dự án VIE/97/P13 (2001), Tống Văn Đường (chủ biên), Giáo trình dân số và phát triển, Trường ĐH kinh tế Quốc dân, Bộ giáo dục – Đào tạo, Hà Nội. 12. Dự án VIE/94/P01 (1995), Một số vấn đề cơ bản về giáo dục dân số, Hà Nội. 13. Dự án VIE/01/P09 (2004), Dân số và phát triển một số vấn đề cơ bản, Học viện chính trị Quốc Gia, UNFPA (Quỹ dân số Liên Hiệp Quốc), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 14. Dự án VIE/97/P15 (2005), Mối quan hệ Dân số và phát triển, lồng ghép các biến dân số vào kế hoạch hóa phát triển ở Việt Nam, Quỹ dân số Liên Hợp Quốc, Hà Nội. 15. Đồng bằng sông Cửu Long Chào Đón Thế Kỉ 21 (2000), Nxb Văn Nghệ Tp. HCM. 16. Địa lí các tỉnh và thành phố Việt Nam (tập sáu), Lê Thông (chủ biên) (2003), Các tỉnh và thành phố đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Giáo dục. 17. Nguyễn Kim Hồng (1998), Dân số học đại cương, Nxb Giáo dục. 18. Nguyễn Mạnh Hùng (biên soạn) (2002), Chiến lược – Kế hoạch – Chương trình đầu tư phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2010, Nxb Thống Kê. 19. Không chỉ là tăng trưởng kinh tế (2005), Nhập môn về phát triển Bền vững (sách tham khảo), Nxb Văn hóa – Thông tin. 20. Bùi Vũ Thanh Nhật (2008), Chất lượng cuộc sống dân cư tỉnh Bình Thuận hiện trạng và giải pháp, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Sư phạm Tp. HCM. 21. Đặng Văn Phan (chủ biên), Nguyễn Kim Hồng (2007), Địa lí kinh tế - xã hội Việt Nam thời kỳ hội nhập, Nxb Giáo dục. 22. Đặng Văn Phan (2007), Giáo trình Tổ chức lãnh thổ kinh tế - xã hội Việt Nam, Tài liệu lưu hành nội bộ. 23. Sách giáo khoa Địa lý 12 nâng cao (2008), Nxb Giáo Dục. 24. Sách giáo khoa Địa lý 11 (2007), Nxb Giáo Dục. 25. Sở Lao động – thương binh và xã hội (2009), Báo cáo thực hiện công tác Lao động – Thương binh và Xã hội năm 2009. 26. Vũ Minh Tâm (chủ biên) (2001), Xã hội học, Nxb Giáo Dục. 27. Tây Nam Bộ tiến vào thế kỷ 21(2005), Nxb Chính Trị Quốc Gia, Hà Nội. 28. Tổng cục thống kê (2009), Điều tra mức sống hộ gia đình 2008, Nxb Thống kê, Hà Nội. 29. Tổng cục thống kê (2007), Điều tra mức sống hộ gia đình 2006, Nxb Thống kê, Hà Nội. 30. Tổng cục thống kê (2005), Điều tra mức sống hộ gia đình 2004, Nxb Thống kê, Hà Nội. 31. Tổng cục thống kê (2009), Niên giám thống kê 2008, Nxb Thống kê, Hà Nội. 32. Tổng cục thống kê (2007), Niên giám thống kê 2006, Nxb Thống kê, Hà Nội. 33. Tổng cục thống kê (2002), Niên giám thống kê 2001, Nxb Thống kê, Hà Nội. 34. Tổng cục thống kê, Vụ tổng hợp và thông tin (2000), Số liệu thống kê kinh tế - xã hội Việt Nam 1975 – 2000, Nxb Thống kê. 35. Tổng quan quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam (2002), Nxb Chính trị Quốc gia. 36. Vũ Hồng Tiến (chủ biên), Nguyễn Duy Nhiên (2005), Giáo trình những vấn đề của thời đại, Nxb Đại học sư phạm. 37. Đoàn Kim Thắng, Các chính sách và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dân số Hà Nội theo hệ tiêu chuẩn mới (2006), Nxb Khoa học xã hội Hà Nội. 38. Lê Thông (chủ biên), Nguyễn Quý Thao, Bùi Xuân Đính, Đặng Duy Lợi, Nguyễn Văn Phú, Nguyễn Minh Tuệ, Phí Công Việt, Nguyễn Đức Vũ (2007), Việt Nam đất nước con người, Nxb Giáo dục. 39. Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn Quốc gia, Báo cáo phát triển con người Việt Nam 2001- Đổi mới và sự nghiệp phát triển con người (sách tham khảo) (2001), Nxb Chính trị Quốc Gia, Hà Nội. 40. Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Vĩnh Long (2008), Báo cáo đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2008, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2009 tỉnh Vĩnh Long. 41. Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Vĩnh Long (2009), Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Vĩnh Long giai đoạn 2008 – 2020, Sở kế hoạch và Đầu tư Vĩnh Long. II. Trang web 1. Báo điện tử Đảng cộng sản Việt Nam 2. Đầu tư Mê Kông 3. Đảng Cộng Sản 4. Tổng cục thống kê 5. Gia đình 6. Bộ Y tế 7. Bộ giáo dục 8. Bộ lao động – Thương binh xã hội 9. Bộ kế hoạch và đầu tư 10. Sở nông nghiệp Vĩnh Long 11. Báo nhân dân 12. Viện dinh dưỡng 13. Sở khoa học công nghệ 14. Sở kế hoạch và Đầu tư tỉnh Vĩnh Long 15. http:// www.tandf.co.uk/journals: Tạp chí phát triển con người 16. Bộ khoa học và công nghệ 17. Thế giới và Việt Nam 18. Việt Báo 19. Diễn đàn trách nhiệm xã hội Việt Nam 20. Thanh niên 21. Thư viện khoa học 22. Việt Nam Unicef 23. Xã hội – Giáo dục 24. Vĩnh Long 25. 26. Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Độc lập – Tự do – Hạnh phúc BẢN NHẬN XÉT (Về việc thực hiện luận văn thạc sỹ) Họ tên học viên: Nguyễn Thanh Hiếu, khóa 18. Chuyên ngành địa lý học. Tên đề tài: Một số giải pháp nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư tỉnh Vĩnh Long trong thời kỳ hội nhập. Cán bộ hướng dẫn: PGS.TS. Phạm Xuân Hậu Cơ quan công tác: Trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh. Nội dung nhận xét: ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm Cán bộ hướng dẫn ký tên ._.