Một số biện pháp nhằm phòng chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới ở các Công ty bảo hiểm tại Việt Nam

. Tuy nhiện, bên cạnh những người thực sự mong muốn tham gia bảo hiểm để bảo vệ, ổn định cuộc sống của mình thì có không ít người đã lợi dụng bảo hiểm để thu lợi bất chính bằng các hành vi trục lợi bảo hiểm. Một điều đáng buồn thay là hiện tượng này ngày càng trở nên phổ biến với mức độ ngày càng nghiêm trọng, đặc biệt là trong bảo hiểm xe cơ giới. Trên thế giới, gian lận bảo hiểm đã được quan tâm và bàn luận từ rất sớm. Và người ta đã thực hiện nhiều biện pháp khác nhau nhằm làm hạn chế số lượng cũng như mức độ nghiêm trọng của các vụ trục lợi bảo hiểm. Ở Việt Nam, hành vi trục lợi bảo hiểm cũng đang là một vấn đề bức xúc và đã thu hút được sự quan tâm lớn của các Công ty bảo hiểm trong nước. Với tư cách là một sinh viên chuyên ngành kinh tế, nhận thức rõ được tính cấp thiết của việc nghiên cứu vấn đề này, em xin chọn đề tài tiểu luận của mình là : “ M ột số biện pháp nhằm phòng chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới ở các công ty bảo hiểm tại Việt Nam ” Trên cơ sở xem xét thực trạng hiện tương trục lợi bảo hiểm trên thế giới nói chung và tại các công ty bảo hiểm Việt Nam nói riêng, tiểu luận chủ yếu đề cập đến các giải pháp cũng như các kiến nghị cần thiết cho công tác phòng chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới tại Việt Nam nhằm góp phần củng cố và nâng cao hiệu quả kinh doanh của loại hình bảo hiểm này. Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung của tiểu luận được chia làm 3 phần chính : Chương I: Khái quát chung về trục lợi bảo hiểm và trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới. Chương II: Thực trạng trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới tại các công ty bảo hiểm ở Việt Nam Chương III: Các giải pháp phòng chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới tại các công ty Bảo hiểm ở Việt Nam Trong quá trình tìm tài liệu, phân tích và tìm hiểu thực tế nhằm hoàn thiện được đề tài, em đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của thầy giáo, Ths Nguyễn Đình Trung. Tuy nhiên, do thời gian và khả năng còn hạn chế, em không thể tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp và phê bình của các thầy, cô và các bạn để giúp em có được nhận thức đúng đắn và đầy đủ hơn. Em xin chân thành cảm ơn ! Hà Nội, tháng 6 năm 2007 Sinh viên Quách Mai Vân Chương I: Những vấn đề về trục lợi trong bảo hiểm I/ Một số khái niệm chung . 1. Trục lợi trong bảo hiểm Theo liên đoàn chống gian lận bảo hiểm Canada (thành lập tháng 6 năm 1994) thì trục lợi bảo hiểm là “hành vi cố ý lừa dối của tổ chức, cá nhân nhằm thu lợi bất chính khi tham gia bảo hiểm, bồi thường bảo hiểm, trả tiền bảo hiểm và giải quyết khiếu nại bảo hiểm”. Cho dù xảy ra ở đâu, mức độ thiệt hại đến đâu, song xét về trước mắt cũng như lâu dài, trục lợi bảo hiểm đều để lại những tác động tiêu cực đến sự phát triển lành mạnh của thị trường bảo hiểm, các doanh nghiệp bảo hiểm và người tham gia bảo hiểm. Hành vi này có thể có chủ đích ngay từ khi tham gia bảo hiểm hoặc phát sinh sau khi xảy ra rủi ro cho đối tượng bảo hiểm nhằm chiếm đoạt một số tiền từ nhà bảo hiểm mà đáng lý ra họ không được hưởng. Theo lẽ thông thường rủi ro, tổn thất đã xảy ra thì không được bảo hiểm. Bảo hiểm thương mại chỉ nhận bảo hiểm cho những rủi ro tiềm ẩn và không lường trước. Có nghĩa là rủi ro được bảo hiểm chỉ là giả thuyết xảy ra trong tương lai nhưng không biết chính xác diễn biến sự kiện sẽ xảy ra ở đâu, bao giờ và cụ thể là rủi ro gì, mức độ tổn thất ra sao... Hay nói nôm na, bảo hiểm giống như trong điều trị bệnh của ngành y tế “Phòng còn hơn chữa”. Trong lĩnh vực bảo hiểm, mua bảo hiểm chính là “phòng tránh rủi ro trước khi nó xảy ra”. Những vụ trục lợi xảy ra trong ngành bảo hiểm thời gian gần đây đã khiến công luận càng lo ngại hơn về khả năng cấu kết ăn chia giữa khách hàng và người của công ty bảo hiểm để lập hồ sơ khống nhận tiền bồi thường. “Hành vi gian dối trong quá trình làm hồ sơ bảo hiểm không phải là mới, mà thường xuyên xảy ra vì liên quan đến quyền lợi của cả 2 bên: khách hàng và người làm thủ tục bồi thường... với cơ chế bảo hiểm thì trong một số trường hợp cũng dễ xảy ra chuyện ăn chia khi nhận tiền….”. Một chuyên gia bảo hiểm đã nhận xét. Trục lợi bảo hiểm bị xem là hành vi vi phạm và bị xử phạt theo những cơ chế khác nhau từ dân sự, hành chính cho đến chế tài. Trục lợi bảo hiểm có thể bắt đầu từ việc không trung thực trong hợp đồng bảo hiểm như khai báo không đúng với thực tế, khai báo tình trạng bệnh không đúng của người mua bảo hiểm. Mục đích của trục lợi bảo hiểm là nhằm chiếm đoạt tài sản của các công ty bảo hiểm mà nguồn tài sản này do sự đóng góp của nhiều người. Theo các chuyên gia ngành bảo hiểm, hành vi này trước mắt gây bất lợi cho các doanh nghiệp bảo hiểm, nhưng về lâu về dài sẽ ảnh hưởng đến người mua bảo hiểm vì họ sẽ phải chịu khoản phí cao hơn từ các nhà kinh doanh bảo hiểm. Như vậy, đi liền với sự ra đời của bảo hiểm, là sự ra đời của các hành vi gian lận trong bảo hiểm. Trong lịch sử, không ai là không biết đến vụ chìm tàu TITANIC ở Đại Tây Dương năm 1912 và câu chuyện về chuỗi hồng nọc trên con tàu đã trở thành giai thoại cho nhiều trang báo. Trong một buổi lễ rất long trọng, phu nhân tổng thống Kenardy đã xuất hiện với chuỗi ngọc cực kỳ lấp lánh khiến tất cả các quan khách có mặt tại đó phải trầm trồ khen ngợi. Thế nhưng chuỗi ngọc này khiến cho một nhân viên cao tuôit, lúc đó đang là cố vấn của Lloyd’s không khỏi ngạc nhiên đến sửng sốt. Ông đã nhận ra đây chính là chuỗi ngọc hồng ngọc đã được Lloyd’s bồi thường từ vụ đắm tàu TITANIC với trị giá 30.000.000 USD từ mấy chục năm về trước, và ông lập tức tiến hành điều tra vụ việc. Tuy nhiên, bức màn bí mật về chuỗi hồng ngọc vẫn chưa được khám phá sau cái chết đột ngột của nhân viên nọ mà nguyên nhân cho đến giừo vẫn chưa được xác minh. Gạt bỏ những yếu tố chủ quan, ta vẫn thấy nhiều điều đáng nghi vấn. Tại sao chuỗi hồng ngọc lại xuất hiện khi mà người cứ ngỡ rằng nó đã bị vùi sâu dưới đáy biển? Có sự gian dối gì ở đây? Qua đó cho thấy được những trở ngại rất lớn để điều tra phát hiện ra hành vi gian lận trong bảo hiểm. Và hẳn kẻ gian phải là một đạo diễn bậc thầy mới có thể dàn dựng cả một sự kiện trên, nhất là những sự kiện đã trải qua hàng vài thập kỷ. Và cho đến nay, trên thế giới, trục lợi bảo hiểm được biết đến như một vấn đề nhức nhối, không những ảnh hưởng tới kết quả hoạt động kinh doanh của các công ty bảo hiểm mà còn gây tác động xấu tới xã hội, gây thiệt hại trực tiếp đến những khách hàng mua bảo hiểm trung thực. Các công ty bảo hiểm đã bỏ ra không ít thời gian và tiền của cho vấn đề này nhưng số lượng các vụ gian lận vẫn gia tăng theo thời gian và thủ đoạn ngày càng tinh vi hơn. Rất nhiều nước trên thế giới đã phảitiến hành thống kê thường xuyên các vụ trục lợi bảo hiểm để có biện pháp đối phó. Ở Mỹ, năm 2003 có tới 33.000 vụ bị truy tố, trong đó đã xét xử 2.500 vụ với tổng số tiền gian lận tới 96 tỷ USD. Còn theo Hiệp hội các Hãng Bảo hiểm Châu Âu, hằng năm họ bị thiệt hại vì gian lận bảo hiểm không dưới 10 tỷ USD, tức là gần 2,5 % số tiền đóng phí bảo hiểm. Trong những ngành kinh tế có mức độ rủi ro cao ở Châu Âu thì thất thoát do trục lợi bảo hiểm chiếm khoảng 9-15% tổng phí thu. Trong nhiều lĩnh vực bảo hiểm, thiệt hại do gian lận bảo hiểm lên tới 10-15% tổng số tiền trả bảo hiểm.Chỉ tính riêng các vụ gian lận về cháy, mất cắp xe hơi, mất trộm tại nhà , các hãng bảo hiểm đã phải chi tới gần 12 tỷ FFr, còn ở Canada đã phải chi khoảng từ 1,3 đến 2 tỷ USD. Đôi khi, để có thể nhận được khoản tiền phi pháp, người ta đã không từ bất cứ một thủ đoạn dã man nào. Ở Côbê, có một cặp vợ chồng nọ đã đang tâm ném đứa con gái 14 tháng tuổi của họ xuống cầu thang. Và họ kỳ vọng rằng sau cái chết của em bé họ sẽ nhận được một khoản tiền bảo hiểm khá lớn để có thể trang trải hết các nợ nần mà họ đã mắc phải. 2. Trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới Hầu hết ở các nước trên thế giới, ý đồ gian lận nảy sinh không chỉ sau khi tai nạn xảy ra mà còn cả trước khi có tai nạn. Như vậy, trục lợi bảo hiểm xe cơ giới là hành vi cố ý thay đổi tình tiết (như thay đổi người lái xe, hay thay đổi vị trí người trên xe, …) hoặc tiện cho việc thay đổi tình tiết ( như tai nạn xảy ra ở nơi vắng vẻ ít người qua lại) hoặc số tiền đền bù ước tính là lớn. Những kẻ trục lợi đã cố tình gian dối, lừa đảo để chiếm đoạt một số tiền từ nhà bảo hiểm mà đáng lý ra họ không được hưởng. Đó là các trường hợp rủi ro gây thiệt hại cho đối tượng bảo hiểm không thuộc trách nhiệm của nhà bảo hiểm (ngoài phạm vi bảo hiểm, ngoài thời hạn bảo hiểm) nhưng cố ý tạo lập hồ sơ giả để đòi bồi thường Việc trục lợi bảo hiểm được thực hiện thông qua việc hợp lý hoá ngày và hiệu lực bảo hiểm. Trên thực tế, còn có việc tạo hiện trường giả các vụ tai nạn xe cơ giới, cháy hoặc chìm tàu, cố ý gây tai nạn trong bảo hiểm tài sản và bảo hiểm trách nhiệm, gian lận đối với người thứ ba: không bồi thường cho người thứ ba, mặc dù đã nhận tiền bảo hiểm... Cách thức gian lận thì ngày càng tinh vi. Từ một ví dụ đơn giản một khách hàng thông báo đến công ty bảo hiểm về việc chiếc xe môtô của anh ta bị mất cắp nhưng trên thực tế thì chiếc xe môtô đó đã được tháo rời để bán từng phụ tùng. Hay như tại Quảng Ninh xe gây tai nạn xong kéo xe về nhà đi mua bảo hiểm rồi mới bắt đầu khai báo tai nạn, tại Cần Thơ xe tự ngã nhưng đã câu kết với chủ xe khác có mua bảo hiểm để được bồi thường. II. Các hình thức trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới. Lĩnh vực bảo hiểm ngay` càng phát triển, một phần do mức sống của nhân dân ngày càng tăng lên, một phần là do những nhận thức ngày càng đúng đắn về bảo hiểm. Tuy nhiên, lại có một nghịch lý là số lượng các vụ trục lợi cùng với các hình thức trục lợi ngày càng đa dạng. Đặc biệt là trong bảo hiểm xe cơ giới. 1/ Hợp lý hóa ngày xảy ra tai nạn và hiệu lực bảo hiểm Có thểdo vô tình hay cố ý, chủ xe đã không mua bảo hiểm. Và khi tai nạn xảy ra sẽ nằm ngoài thời hạn bảo hiểm, người trục lợi sẽ tìm mọi cách để làm hợp lý hóa ngày tai nạn cũng như hiệu lực bảo hiểm. Có 2 cách để thực hiên: +Ghi lại ngày tai nạn cho tai nạn nằm trong thời hạn bảo hiểm + Ghi lùi lại ngày trên chứng nhận bảo hiểm cho tai nạn nằm trong thời hạn bảo hiểm a/ Ghi lại ngày tai nạn Trường hợp người bị tai nạn nhưng chưa mua bảo hiểm thì chủ xe sẽ lập tức mua bảo hiểm cho xe, đồng thời tìm mọi cách mua chuộc các cơ quan chức năng để ghi lại ngày tai nạn xảy ra sau so với ngày thực tế. Trường hợp tai nạn xảy ra mà lúc đó đã hết hạn bảo hiểm, thì chủ xe sẽ tìm mọi cách để ghi ngày tai nạn xảy ra trước so với ngày thực tế. b/ Ghi lùi ngày trên giấy chứng nhận nhận bảo hiểm Trongcả 2 trường hợp chưa tham gia bảo hiểm hay đã hết hạn bảo hiểm, thì người gian lận vẫn có thể dùng cách mua chuộc người bán bảo hiểm cho phù hợp với tai nạn. 2/ Khai tăng số tiền tổn thất. Đối với bảo hiểm vật chất thân xe : + Sửa báo giá sửa chữa cao hơn so với thực tế, thúc ép công ty bảo hiểm chấp nhận phương án khắc phục hậu quả tai nạn bất hợp lý như thiệt hại bộ phận nhẹ nhưng đòi thay mới. + Không thiệt hại, không sửa chữa nhưng cũng kê khai đưa vào hợp đồng sửa chữa. + Lấy cắp phụ tùng xe ( gương, kính…), tải sản, hàng hóa chở trên xe và thay vào đồ đã hỏng. + Sửa chữa thay thế cả những bộ phận hư hỏng không do tai nạn hoặc bị tai nạn từ trước khi bảo hiểm. + Thay thế những vật tư cũ, tái chế lại…nhưng vẫn kê khai thay mới. - Đối với bảo hiểm trách nhiệm dân sự : Khai tăng số tiền tổn thất hoặc số tiền phải bồi thường cho người thứ ba, đưa tài sản hoặc hàng hóa hư hỏng (đối với bảo hiểm trách nhiệm dân sự đối với hàng hóa) không do tai nạn vào hiện trường tai nạn hoặc biên bản tai nan. 3. Thay đổi tình tiết trong vụ tai nạn. + Thay đổi lỗi, nguyên nhân trong vụ tai nạn. + Sửa chữa hiệu lực bằng lái (do hết hạn hoặc không phù hợp với loại xe được lái). + Thay đổi người lái có giấy phép lái xe hợp lệ ( tai nạn do người lái xe không có bằng lái hoặc bằng lái không có hiệu lực) +Sửa chữa hiệu lực giấy phép lưu hành (do hết hạn hiệu lực) 4. Lập hồ sơ hiện trường giả + Di chuyển xe từ nơi bị tai nạn đến nơi khác để lập biên bản +Đổi biển số của xe không bị tai nạn đã mua bảo hiểm vào xe bị tai nạn chưa mua bảo hiểm để chụp ảnh, khám nghiệm, lập biên bản. 5. Lập hồ sơ khiếu nại nhiều lần Chủ xe tham gia bảo hiểm cùng một nghiệm vụ ở nhiều công ty bảo hiểm nhưng không thông báo cho các công ty này biết. Khi tai nạn xảy ra thì tiến hành lập hồ sơ đòi bồi thường ở tất cả các công ty bảo hiểm. Hai xe đâm nhau, chủ xe một mặt đã được xe khác bồi thường thiệt hại nhưng một mặt vẫn tiếp tục khiếu nại đòi bồi thường về thân xe. Hai xe cùng có lỗi gây tai nạn cho người thứ ba, cả hai cùng lập hồ sơ và quy lỗi toàn bộ về mỗi xe để được hưởng bồi thường về trách nhiệm dân sự. 6. Cố ý gây tai nạn Đây là cách thức trục lợi ít gặp tuy nhiên, lại nguy hiểm nhất, bằng cách đốt xe, cho xe lao xuống vực, hủy toàn bộ xe, khi xe đã bị tai nạn thì phá hủy một số bộ phận khác để được thay mới. 7. Các loại khác III/ Hậu quả của hành vi trục lợi bảo hiểm. 1/ Đối với công ty bảo hiểm Thứ nhất, hậu quả có thể tính toán được đó là làm giảm lợi nhuận, giảm hiệu quả kinh doanh của công ty bảo hiểm. Mục tiêu phấn đấu của hầu hết các doanh nghiệp trong cơ chế thị trường là lợi nhuận: Lợi nhuận = Tổng doanh thu – Tổng chi phí Trong mội vụ gian lận, nếu không phát hiện được sẽ làm tăng chi phí bồi thường, còn nếu phát hiện được thì làm tăng chi phí quản lý. Trong cả hai trường hợp đều làm tăng tổng chi phí mà không làm tăng tổng thu do đó làm giảm lợi nhuận của công ty bảo hiểm tức là giảm hiệu quả kinh doanh của công ty bảo hiểm. Thứ hai, hậu quả khó xác định là sẽ làm giảm số lượng khách hành hiện tại hay việc thu hút hấp dẫn các khách hàng mới. Bởi xét về bản chất bảo hiểm là một phương pháp lập quỹ dự trữ bằng tiền do những người có cùng khả năng gặp một rủi ro nào đó đóng góp tạo nên và hoạt động dựa trên nguyên tắc “số đông bù số ít”. Do vậy, hành vi trục lợi được thực hiện thì không ai khác chính là các khách hàng trung thực sẽ phải gánh chịu hậu quả, do vậy không dại gì mà họ tiếp tục tham gia bảo hiểm hoặc có ý định tham gia bảo hiểm. Theo đó dần dần số lượng khách hàng sẽ giảm đi. Thứ ba, hành vi trục lợi bảo hiểm còn có ảnh hưởng xấu đến uy tín của Công ty Bảo hiểm. Nhiều hành vi gian lận không thể phát hiện đã đẩy chi phí bồi thường lên cao. Để giảm bớt chi phí, nhà bảo hiểm buộc phải tìm cách hạn chế tiền bồi thường do đó ảnh hưởng xấu đến chất lượng sản phẩm. Hơn nữa hiệu quả hòa giải thấp dẫn đến kéo dài tranh chấp ảnh hưởng xấu đến uy tín của công ty. Do có nhiều vụ nghi ngờ dẫn đến công tác điều tra, thanh tra mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến quy trình kinh doanh của Công ty. 2. Đối với xã hội Thứ nhất, Đảng và nhà nước đang hướng tới việc xây dựng một nhà nước trong đó “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh”. Nhưng nếu vẫn còn tồn tại những người thiếu ý thức chấp hành pháp luật, chỉ nghĩ đến lợi ích riêng của cá nhân mình bằng các hành vi gian dối sẽ tạo ra sự bất công, những kẻ lừa đảo thì sống trong giàu có, còn những người nghèo thì vẫn hoàn nghèo, do đó không thể xây dựng được một xã hội thật sự công bằng, văn minh. Thứ hai, trong nền kinh tế thị trường tự do cạnh tranh nếu các hành vi trục lợi tiếp diễn sẽ làm rối loạn an ninh, xã hội và tác động xấu đến môi trường kinh doanh ở một số lĩnh vực. Sự hoạt động kém hiệu quả của các công ty bảo hiểm kéo theo đó là nguồn vốn đầu tư giảm, làm giảm các hoạt động đầu tư ở một số lĩnh vực. Thứ ba, hậu quả to lớn nhất là nguy cơ về đạo đức, bởi tính chất phát triển và quy mô tổ chức của những vụ trục lợi sẽ kéo theo sự tha hóa, biến chất của những cán bộ trong ngành bảo hiểm. Những hành vi tiêu cực, thông đồng với nhau trục lợi của các Công ty Bảo hiểm sẽ tạo tiền đề cho hành vi tham nhũng phát triển ở cả những ngành khác trong nền kinh tế. Chương II: Thực trạng trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới tại các công ty Bảo hiểm Việt Nam I/ Sự cần thiết phải phòng chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới Trên thực tế, thị trường bảo hiểm Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức từ nhiều hành vi trục lợi bảo hiểm, với thủ đoạn tinh vi, đa dạng, gây thất thoát lớn về tài chính của Nhà nước. Thực tế cho thấy, trục lợi bảo hiểm xuất hiện ngay từ khi có bảo hiểm. Thị trường càng phát triển, thủ đoạn trục lợi càng tinh vi, trước mắt khó có thể loại trừ tận gốc rễ tình trạng trục lợi mà chỉ có thể ngăn chăn và giảm đến mức tối thiểu các hiệu quả tiêu cực do trục lợi bảo hiểm gây ra. Để đạt được mục tiêu này cần thống nhất nhận thức về trục lợi bảo hiểm, coi đó là một hành vi vi phạm pháp luật và xử lý nghiêm minh bằng pháp luật Bảng 1 : TÌNH HÌNH TAI NẠN GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ Ở VIỆT NAM (Từ năm 1995 đến năm 2004) Năm Số vụ tai nạn Số người bị chết Số người bị thương 1995 7.282 2.642 7.214 1996 9.470 3.077 10.048 1997 11.682 4.180 11.854 1998 13.760 5.197 14.174 1999 15.376 5.530 16.920 2000 19.075 5.581 21.556 2001 19.159 5.780 21.905 2002 20.783 6.394 22.989 2003 21.420 7.061 24.171 2004 23.327 7.924 15.963 (Nguồn: Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông vận tải) Theo thông tin của Hiệp hội Bảo hiểm Anh( ABI) thì số chi bồi thường cho các vụ bồi thường “giả” của năm 2001 lên đến 1,1 tỷ USD, tăng 8% so với năm 2000. Trong đó : + Bảo hiểm xe cơ giới là 481 triệu USD. + Bảo hiểm tai nạn con người và du lịch là 287 triệu USD. + Bảo hiểm tài sản trong lĩnh vực kinh doanh là 14 triệu USD. Như vậy, số tiền bị trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới là lớn nhất, chiếm 43,73%. Theo đà này, ở Việt Nam, tình hình gian lận trong bảo hiểm xe cơ giới cũng ngày càng trở nên phức tạp. Việc phòng chống gian lận trong bảo hiểm xe cơ giới trở thành một vấn đề cần thiết có tính chất tất yếu khách quan vì một số lý do sau: 1. Số vụ gian lận ngày càng tăng lên. Đến năm 2004, trước tình hình trục lợi bảo hiểm trong cả nước ngày càng lớn, đặc biệt là trong bảo hiểm xe cơ giới, Tổng công ty bảo hiểm Việt Nam đã yêu cầu các Công ty thành viên của mình làm báo cáo về tình hình khiếu nại trục lợi bảo hiểm xe cơ giới. Và kết quả cho thấy chỉ tính riêng năm 2003, Bảo Việt đã phát hiện ra 224 vụ trục lợi, số tiền ước tính bị trục lợi là 1 tỷ đồng. Mà hiện trên thị trường bảo hiểm Việt Nam không chỉ có Bảo Việt hoạt động mà còn có Bảo Minh, PJICO, PTI,…Do đó, không thể biết đựoc con số chính xác trong 1 năm về các vụ trục lợi bảo hiểm bị phát hiện là bao nhiêu? Bảng 2: SỐ VỤ TRỤC LỢI BẢO HIỂM XE CƠ GIỚI TẠI PHÒNG BẢO HIỂM PHƯƠNG TIỆN ( Từ năm 2003 đến năm 2006 ) STT Hình thức gian lận Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 1 Hợp lý hóa ngày tai nạn và hiệu lực bảo hiểm 1 2 1 1 2 Lập hồ sơ khiếu nại nhiều lần 1 1 1 - 3 Thay đổi tình tiết trong vụ tai nạn 2 3 4 1 4 Lập hồ sơ hiện trường giả - - - - 5 Khai tăng số tiền tổn thất 5 4 6 2 6 Cố ý gây tai nạn - - - - Cộng: 9 10 12 4 (Nguồn : Phòng bảo hiểm Phương tiện – Tổng Công ty Bảo hiểm Bảo Việt) 2. Tính chất nghiêm trọng trong mỗi vụ càng ngày càng phức tạp Từ hành vi gian lận ban đầu mang tính chất “tiện thể” thường hay gặp trong các vụ có thiệt hại nhỏ. Theo luật pháp của Việt Nam thì các hành vi này chưa đủ để cấu thành tội phạm nhưng nó cũng ảnh hưởng xấu đến hoạt động kinh doanh bảo hiểm xe cơ giới. Việc trục lợi người tham gia bảo hiểm thường xảy ra ở vùng sâu, vùng xa và thời điểm ban đêm với mức độ tổn thất... vừa phải. Do không có công an lập biên bản, mà chỉ cần có giấy xác nhận của người làm chứng nên rất dễ thực hiện. Đôi khi tai nạn xảy ra, các lái xe đã thoả thuận với nhau, mà không trình báo cảnh sát giao thông và sẵn sàng có "nhân chứng thật" chứng kiến vụ việc xảy ra. Và rồi, họ có thể đưa ra những lý do rất "hợp lý, hợp tình" nào là bị phương tiện, khác đâm rồi bỏ chạy, hoặc do tránh người nên đã lao vào cây cối, vỉa hè... Sau đó họ báo với cơ quan bảo hiểm. Tất nhiên kẻ được lợi ở đây chính là chủ phương tiện bởi vừa được tiền bồi thường của người gây ra tai nạn, lại vừa có tiền bồi thường của cơ quan bảo hiểm. Có khi chủ xe lại thông đồng với các ga -ra để thay đổi và nâng giá trị các phụ tùng nhằm kiếm tiền chênh lệch. Sau đó la` đến các hành vi mang tính chất “lợi dụng”, tức là các hành vi trục lợi dân sự. Theo bộ luật dân sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định trong Điều 142: “Lừa dối trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của một bên nhằm làm cho bên kia hiểu sai lệch về chủ thể, tính chất của đối tượng hoặc nội dung của giao dịch nên đã xác lập giao dịch đó”. Ở đây, người gian lận dùng các cách thức khác nhau để cho nhà bảo hiểm hiểu rằng tổn thất họ gặp phải là lớn hơn trên thực tế hòng đòi được số tiền bồi thường lớn hơn. Bao gồm các hành vi: + Lập hồ sơ đòi bồi thường khai tăng giá trị tổn thất. Ví dụ, hạng mục sửa chữa vẫn đúng nhưng khai tăng giá trị thay thế. +Khai báo sai chất lượng thực tế của hạng mục tổn thất trước tai nạn. Ví dụ, ban đầu là đồ cũ, chất lượng kém khai thành đồ mới chất lượng cao. +Khai thêm hạng mục tổn thất không do tai nạn gây ra. Ví dụ, khai những hư hỏng do hao mòn tự nhiên. + Khai báo sai giá trị sử dụng của đối tượng, thành phần, bị tổn thất: Radio trên xe bị hỏng trước khi tai nạn nhưng khai báo hoạt động tốt. Cho đến các hành vi gian lận mang tính chất “chiếm đoạt”, cấu thành tội phậm hình sự. Theo Bộ Luật hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Điều 134: “Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm tài sản xã hội chủ nghĩa thì bị phạt tù...”. Điều 157: “Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác thì bị phạt tù…”. Ở đây, những kẻ trục lợi đã cố tình gian dối, lừa đảo để chiếm đoạt một số tiền từ nhà bảo hiểm mà đáng lý ra họ không được hưởng. Đó là các trường hợp rủi ro gây thiệt hại cho đối tượng bảo hiểm không thuộc trách nhiệm của nhà bảo hiểm (ngoài phạm vi bảo hiểm, ngoài thời hạn bảo hiểm) nhưng cố ý tạo lập hồ sơ giả để đòi bồi thường: + Lập hồ sơ tai nạn giả cho trường xe có giấy chứng nhận bảo hiểm có hiệu lực để thu lợi bất chính. + Lập giấy chứng nhận bảo hiểm ghi lùi ngày hiệu lực cho xe bị tai nạn trước đó. + Lập giấy chứng nhận bảo hiểm cho xe bị tai nạn trước đó rồi làm hồ sơ tai nạn ghi lùi ngày tai nạn. + Lập hồ sơ giả mạo về nguyên nhân tổn thất thuộc phạm vi bảo hiểm để đòi bồi thường cho một thiệt hại không thuộc phạm vi trách nhiệm bảo hiểm 3. Những ảnh hưởng tiêu cực của hiện tượng trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới. Đối với các công ty bảo hiểm, thì hiện tượng trục lợi bảo hiểm làm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh cũng như hình ảnh của công ty trên thị trường. Khi trục lợi bảo hiểm xảy ra, các doanh nghiệp là người đầu tiên chịu thiệt hại, song đó chỉ là những thiệt hại trước mắt. Trên thực tế chính bên mua bảo hiểm mới là người bị thiệt, vì trục lợi bảo hiểm sẽ làm cho chi phí bồi thường gia tăng và hậu quả là các doanh nghiệp sẽ buộc phải tăng phí bảo hiểm để bù đắp chi phí. Như vậy, người gánh chịu cuối cùng lại là những người tham gia bảo hiểm. Còn đối với xã hội, nó làm tha hóa, biến chất về mặt đạo đức của một số cán bộ, làm rối ren kỷ cương pháp luật và làm mất công bằng trong xã hội. Vì vậy, phòng chống trục lợi trong bảo hiểm nói chung và trong bảo hiểm xe cơ giới nói riêng là hoàn toàn cần thiết và mang tính tất yếu khách quan. II/ Nguyên nhân dẫn đến hành vi trục lợi bảo hiểm. Nguyên nhân sâu xa thúc đẩy hành vi trục lợi bảo hiểm được xuất phát từ lòng tham của con người. Để đạt được mục đích kiếm lợi bất chính, người ta sẵn sàng thực hiện mọi hành vi từ vi phạm pháp luật cho tới phi đạo đức. Sở dĩ họ có thể thành công là do một số nguyên nhân cả khách quan lẫn chủ quan vừa là nhân tố thúc đẩy, vừa là phương tiện để họ đạt được mục đích của mình. 1. Nguyên nhân khách quan Các nguyên nhân khách quan phải kể đến là ácc nguyên nhân gián tiếp làm người ta nảy sinh ý đồ gian lận. Bao gồm: Thứ nhất, hành lang pháp lý hiện nay thiếu tính tổng quát, toàn diện. Công tác tuyển dụng, đào tạo, quản lý đại lý, cán bộ còn bị buông lỏng; quy trình kiểm tra, kiểm soát nội bộ; các quy trình nghiệp vụ, quy trình ra quyết định kinh doanh, quản lý tài chính, hạch toán, kế toán, đầu tư, giải quyết bồi thường v.v. chưa chặt chẽ và còn có những lỗ hổng có thể bị kẻ xấu lợi dụng. Vai trò kiểm tra, giám sát của hội đồng quản trị, ban kiểm soát và các cổ đông đối với hoạt động hàng ngày của giám đốc doanh nghiệp còn chưa được phát huy đầy đủ. Ví dụ như nghiệp vụ bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới được quy định là bắt buộc trong Nghị Định 115/CP ngày 17/12/1997 của chính phủ, nhưng việc thực hiện không triệt để, do đó số lượng xe đang tham gia giao thông nhưng không tham gia bảo hiểm vẫn còn rất lớn. Ngoài ra, việc ít có vụ trục lợi bảo hiểm được phát hiện, điều tra truy tố và đưa ra xét xử trước pháp luật cũng phần nào làm giảm tác dụng răn đe của các chế tài xử phạt. Thứ hai, thị trường bảo hiểm vẫn đang là một thị trường còn non trẻ nhưng cạnh tranh hết sức sôi động. Nguyên tắc bí mật thương mại còn bao trùm lên hầu hết các công ty bảo hiểm, do đó việc trao đổi các thông tin cần thiết về các khách hàng tham gia bảo hiểm giữa các công ty không có. Giữa các Doanh Nghiệp Bảo hiểm chưa có cơ chế hợp tác, phối hợp, chia sẻ thông tin hoặc tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân và tranh thủ sự ủng hộ của công luận...Vì vậy, có trường hợp tai nạn xảy ra, khách hàng đòi bồi thường ở hơn một công ty bảo hiểm mà vẫn không bị phát hiện. Hoặc nếu có vụ việc nào bị phát hiện thì các công ty không có thông tin trao đổi cho nhau để đúc rút kinh nghiệm cũng như đề phòng. Do đó đối tượng gian lận dùng một thủ đoạn nhưng có thể áp dụng trên nhiều địa bàn hoặc trong nhiều địa bàn mà vẫn không bị phát hiện. Thứ ba, một bộ phận người tham gia Bảo hiểm không ý thức được trách nhiệm đạo đức và pháp lý của mình và một số người còn cho rằng quỹ bảo hiểm tương tự như một quỹ phúc lợi. Vì vậy, nhân chứng sữ không ngần ngại khi nói sai sự thật để giúp nạn nhân lúc khó khăn. Đã từng có trường hợp một ông chủ tịch xã xác nhận cho người chết trong giấy chứng tử khác ngày chết thực tế, do vậy cái chết vẫn xảy ra trong thời hạn bảo hiểm. Khi sự việc được làm sáng tỏ, được hỏi thì ông ta trả lời rằng ông chỉ có ý định giúp đỡ cho nạn nhân có thể nhận được tiền bảo hiểm cho họ đỡ khó khăn. Thứ tư, không gian địa lý cũng là một nguyên nhân thúc đẩy trục lợi bảo hiểm. Đối với những vụ việc xảy ra nơi hoang vắng ít người qua lại, khó có thể tìm được nhân chứng hay những nơi khó có thể giữ nguyên được hiện trường sẽ không khó cho việc tạo ra một hiện trường mới hay thay đổi một vài tình tiết trên hiện trường có lợi cho người tham gia bảo hiểm nhằm thu được số tiền bảo hiểm lớn hơn. Ví dụ, người lái xe không ngần ngại khi thay thế hết đồ cũ cho xe của mình, sau đó cho lao xuống vực để đòi tiền bảo hiểm. Hay sau tai nạn có thể phá hỏng thêm một vài bộ phận nhằm đòi nhà bảo hiểm thay mới. Hay một người ở giữa rừng đã không ngần ngại châm chửa đốt nhà của mình sau đó đòi nhà bảo hiểm bồi thường. 2. Nguyên nhân chủ quan Bao gồm các nguyên nhân trực tiếp thúc đẩy hành vi trục lợi bảo hiểm. Thứ nhất, do lỗi vô tình của người làm bảo hiểm. Có thể do vô tình ghi sai ngày trên giấy chứng nhận bảo hiểm. Hoặc do trình độ chuyên môn, nghiệp vụ kém nên không phát hiện ra hành vi trục lợi, hay giám định xác định sai tỷ lệ tổn thất trong khi khách hàng ngày càng có thủ đoạn tinh vi nhằm qua mắt nhà bảo hiểm. Hoặc do thiếu trách nhiệm đã không kiểm tra kỹ đối tượng bảo hiểm khi tham gia bảo hiểm, đặc biệt trong bảo hiểm xe cơ giới người bán bảo hiểm thường không kiểm tra thực tế xe. Thứ hai, do lỗi cố ý của người làm bảo hiểm. Có thể do thông đồng với khách hàng ghi sai ngày trên giấy chứng nhận bảo hiểm, hoặc đánh giá cao tỷ lệ tổn thất hoặc bỏ qua việc kiểm tra tính pháp lý của một số giấy tờ cần thiết, lợi dụng những kẽ hở trong hợp đồng Bảo hiểm hay quy trình nghiệp vụ của Doanh nghiệp bảo hiểm để thu lợi bất chính. Nghiêm trọng nhất là trường hợp rủi ro không thuộc phạm vi bảo hiểm nhưng người làm bảo hiểm vạch đường đi nước bước, các thủ tục giấy tờ cần thiết để người tham gia có thể nhận được tiền bảo hiểm. Thứ ba, có sự thông đồng giữa người gian lận và những người có liên quan (VD: Cảnh sát giao thông, bác sĩ…) để qua mặt người làm bảo hiểm. Nhiều truờng hợp khách hàng mua chuộc cảnh sát giao thông để hợp lý hóa thời gian cũng như các tình tiết trong vụ tai nạn nhằm làm rủi ro thuộc phạm vi bảo hiểm hay tổn thất lớn hơn so với tổn thất thực tế. Hoặc có trường hợp khách hàng mua chuộc bác sĩ để dựng nên bệnh án giả hay kê các đơn thuốc đắt tiền hòng đòi số tiền bồi thường lớn hơn. Thứ tư, bản thân người tham gia bảo hiểm bằng cách này hay cách khác làm gian dối hồ sơ bồi thường, các bộ bảo hiểm không phát hiện được hoặc có phát hiện được nhưng không đủ lý lẽ cũng như bằng chứng để phủ nhận các chứng từ mà người tham gia bảo hiểm đưa ra nên buộc phải bồi thường. Thứ năm, từ phía doanh nghiệp bảo hiểm, các công ty Bảo hiểm đã phát hiện ra các hành vi trục lợi nhưng chỉ dừng ở việc từ chối bồi thường thay vì truy tố trước pháp luật về hành vi lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của công dân hay tài sản xã hội chủ nghĩa. Bởi một mặt công ty đã đảm bảo đuwocj lợi nhuận bằng cách giảm thiểu các chi phí bồi thường “rởm” hay các chi phí quản lý khác. Mặt khác, nếu làm mạnh sẽ ảnh hưởng đến tâm lý khách hàng cũ cũng như thu hút thêm khách hàng mới. Ngoài ra, các công ty luôn bị đe doạn từ phía khách hàng về việc không tái tục hợp đồng. Vì thế, biện pháp giữ khách hàng này của các Công ty lại làm cơ sở, làm nền móng cho các ý tưởng gian lận của các khách hàng về sau bởi khách hàng luôn có ý nghĩ “cứ đòi bồi thường, nếu được thì tốt, không được thì cũng chẳng sao”, tạo thêm cơ hội mới cho các vụ trục lợi tiếp theo. Khi thực hiện hành vi gian lận của mình, người gian lận chỉ nhìn thấy lợi ích cá nhân của mình mà không thấy được hậu quả gây ra bởi hành vi ấy. III/ Đánh giá về tình hình chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới của các công ty Bảo hiểm hiện nay. Như báo Sài Gòn Giải Phóng đã đưa tin, trong 2 ngày 11 và 12-6-2005, tại thị xã Hội An (Quảng Nam), Bộ Tài chính và Thời báo Kinh tế Việt Nam đã tổ chức ._.