Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất & ý thức trong nền kinh tế nước ta hiện nay

Lêi më ®Çu Những thành tựu trong công cuộc đổi mớicủa nước ta trong thời gian qua đã tạo ra thế và lực mới cả bên trong và bên ngoài để chúng ta bước vào một thời kì phát triển mới. Quan hệ nước ta với các nước trên thế giới dược mở rộng. khoa học kĩ thuật ngày cang phát triển, thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đời sống xã hội. Các nước đều có cơ hội phát triển. Tuy nhiên ưu thế về vốn, công nghệ, thị trường thuộc về những nước phát triển khiến cho những nước chậm phát triển và đang phát triển đứng trước những thử thách to lớn . Trước tình hình đó cùng với xu thế phát triển của thời đại , Đảng và nhà nước ta cần liên tục tiến hành và đẩy mạnh cộng cuộc đổi mới toàn diện đất nước , trong đó đổi mới kinh tế đóng vai trò then chốt và chủ đạo. Đồng thời đổi mời về chính trị cũng mang tính cấp bách bởi giữa đổi mới về kinh tế và đổi mới về chính trị có mối lien hệ chặt chẽ với nhau không thể tách rời. Chính vì vậy, tìm hiểu mối quan hệ giữa vật chất và ý thức sẽ cho phép ta vận dụng nó vào mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị của đất nước, giúp cho công cuộc xây dựng nền kinh tế nước ta ngày cành phát triển miạnh. Vói ý nghĩa đó em quyết định chọn đề tài: “Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức trong nền kinh tế nước ta hiện nay” . Bài viết còn nhiều thiếu sót em rất mong được sự góp ý chân thành của thầy cô. Em xin chân thành cảm ơn! PhÇn I Lý luËn chung vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc 1. VËt chÊt. 1. 1. §Þnh nghÜa vËt chÊt: VËt chÊt lµ ph¹m trï rÊt phøc t¹p vµ cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ vËt chÊt ®øng trªn c¸c gi¸c ®é kh¸c nhau. Nh­ng theo Lªnin ®Þnh nghÜa: “ vËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®­îc ®em l¹i cho con ng­êi trong c¶m gi¸c, ®­îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh, vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c”. Lªnin chØ râ r»ng, ®Ó ®Þnh nghÜa vËt chÊt, kh«ng thÓ lµm theo c¸ch th«ng th­êng lµ quy mét kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa sang mét kh¸i niÖm kh¸c réng h¬n v× kh¸i niÖm vËt chÊt lµ mét kh¸i niÖm réng nhÊt. §Ó ®Þnh nghÜa vËt chÊt, Lªnin ®· ®èi lËp vËt chÊt víi ý thøc, hiÓu vËt chÊt lµ thùc t¹i kh¸ch quan ®­îc ®em l¹i cho con ng­êi trong c¶m gi¸c, vËt chÊt tån t¹i ®éc lËp ®èi víi c¶m gi¸c, víi ý thøc, cßn c¶m gi¸c, ý thøc phô thuéc vµo vËt chÊt, ph¶n ¸nh vËt chÊt. Lªnin cho r»ng vËt chÊt vèn tù nã cã kh«ng do ai sinh ra, kh«ng thÓ tiªu diÖt ®­îc, nã tån t¹i bªn ngoµi vµ kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c, ý thøc con ng­êi, vËt chÊt lµ mét thùc t¹i kh¸ch quan. Kh¸c víi quan niÖm “ ý niÖm tuyÖt ®èi” cña chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan, “th­îng ®Õ” cña t«n gi¸o, “vËt tù nã kh«ng thÓ n¾m ®­îc” cña thuyÕt kh«ng thÓ biÕt, vËt chÊt kh«ng ph¶i lµ lùc l­îngsiªu tù nhiªn tồn tại lơ lửng ở dâu, ph¹m trï vËt chÊt lµ kÕt qu¶ cña sù kh¸i qu¸t c¸c sù vËt, hiÖn t­îng cã thËt, hiÖn thùc, vµ do ®ã c¸c ®èi t­îng vËt chÊt cã thËt, hiÖn thùc ®ã cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng vµo gi¸c quan ®Ó g©y ra c¶m gi¸c, vµ nhê ®ã mµ ta cã thÓ biÕt ®­îc, hiÓu ®­îc, n¾m b¾t ®­îc ®è t­îng nµy. §Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc c©u tr¶ lêi cña chñ nghÜa duy vÒ c¶ hai mÆt cña vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, ph©n biÖt vÒ nguyªn t¾c chñ nghÜa duy t©m chñ quan vµ chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan còng nh­ thuyÕt kh«ng thÓ biÕt. H¬n thÕ n÷a, Lªnin cßn kh¼ng ®Þnh, c¶m gi¸c l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh vËt chÊt, nh÷ng vËt chÊt tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c. Kh¼ng ®Þnh nh­ vËy, mét mÆt Lªnin muèn nhÊn m¹nh tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt, vai trß quyÕt ®iÞnh cña nã ®èi víi ý thøc, vµ mÆt kh¸c kh¼ng ®Þnh ph­¬ng ph¸p vµ kh¶ n¨ng nhËn thóc kh¸ch quan cña con ng­êi. §iÒu nµy kh«ng chØ ph©n biÖt chñ nghÜa duy vËt víi chñ nghÜa duy t©m, v¬Ý thuyÕt kh«ng thÓ biÕt mµ cßn h©n biÖt chñ nghÜa duy vËt víi nhÞ ng«n luËn. Nh­ vËy, chóng ta thÊy r»ng, ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin lµ mét ®Þnh nghÜa toµn diÖn vµ triÖt ®Ó, nã gi¶i ®¸p ®­îc cØa hai mÆt vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ triÕt häc trªn lËp tr­êng cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, ®ång thêi nã cßn kh¾c phôc lý thuyÕt siªu h×nh, hÑp hßi trong quan niÖm vÒ vËt chÊt cña chñ nghÜa duy vËt cò. 1. 2. C¸c ®Æc tÝnh cña vËt chÊt: * VËn ®éng lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt vµ lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt thÓ. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, vËn ®éng lµ mäi sù biÕn ®æi nãi chung chø kh«ng ph¶i chØ lµ sù dÞch chuyÓn vÞ trÝ trong kh«ng gian, ¡ngghen cho r»ng vËn ®éng lµ mét ph­¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt, lµ mét thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, nã bao gåm tÊt c¶ mäi sù thay ®æi vµ mäi qu¸ tr×nh diÔn ra trong vò trô, kÓ tõ sô thay ®æi vÞ trÝ ®¬n gi¶n cho ®Õ t­ duy. VËn ®éng cã nhiÒu h×nh thøc trong ®ã cã n¨m h×nh thøc c¬ b¶n: thø nhÊt vËn ®éng c¬ häc (sù di chuyÓn vÞ trÝ c¸c vËt thÓ trong kh«ng gian); thø hai vËn ®éng vËt lý (vËn ®éng cña c¸c phÇn tñ, c¸c h¹t c¬ b¶n, vËn ®éng ®iÖn tö, c¸c qu¸ tr×nh nhiÖt, ®iÖn..); thø ba vËn ®éng ho¸ häc(vËn ®éng cña c¸c nguyªn tö, c¸c qu¸ tr×nh ho¸ hîp vµ ph©n gi¶i c¸c chÊt); thø t­ vËn ®éng sinh häc (trao ®æi c¸c chÊt gi÷a c¸c c¬ thÓ sèng vµ m«i tr­êng); thø n¨m, vËn ®éng x· héi (sù biÕn ®æi, thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi). C¸c h×nh th¸i kinh tÕ xa héi nµy ®Òu cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Mét h×nh thøc vËn ®éng nµo ®ã ®­îc thùc hiÖn lµ do sù t¸c ®éng qua l¹i víi c¸c h×nh thøc vËn ®éng kh¸c, trong ®ã h×nh thóc vËn ®éng cao bao giê còng bao hµm nh÷ng vËn ®éng thÊp h¬n, nh­ng còng kh«ng thÓ coi h×nh thøc vËn ®éng cao lµ tæng sè ®¬n gi¶n cña c¸c vËn ®éng thÊp. Mçi sù vËt hiÖn t­îng cô thÓ cã thÓ g¾n víi nhiÒu h×nh thø vËn ®éng nh­ng bao giê còng ®­îc ®Æc tr­ng b»ng mét h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n. ThÕ giíi vËt chÊt bao giê còng ë trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng, kh«ng thÓ cã vËt chÊt kh«ng vËn ®éng, tøc lµ vËt chÊt tån t¹i b»ng c¸ch vËn ®éng vµ th«ng qua vËn ®éng mµ biÓu hiÖn sù tån t¹i, hay nãi c¸c kh¸c vËn ®éng lµ h×nh thøc tån t¹i cña vËt chÊt. ¡ngghen nhËn ®Þnh r»ng c¸c h×nh thøc vµ c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña vËt chÊt chØ cã thÓ nhËn thøc ®­îc th«ng qua vËn ®éng, chØ cã thÓ th«ng qua vËn ®éng míi cã thÓ thÊy ®­îc thuéc tÝnh cña vËt thÓ. Trong thÕ giíi vËt chÊt tõ c¸c h¹t c¬ b¶n trong thÕ giíi vi m« ®Õn c¸c hÖ thèng c¸c hµnh tinh khæng lå trong thÕ giíi vÜ m«, tõ v« c¬ ®Õn h÷u c¬, ®Õn x· héi loµi ng­êi, tÊt c¶ ®Òu ë trong tr¹ng th¸i vËn ®éng. BÊt cø mét d¹ng vËt chÊt nµo còng lµ mét thÓ thèng nhÊt cã kÕt cÊu x¸c ®Þnh, gåm nh÷ng nh©n tè, nh÷ng bé phËn, nh­ng xu h­íng kh¸c nhau, cïng tån t¹i, ¶nh h­ëng vµ t¸c ®éng lÉn nhau. Sù t¸c ®éng qua l¹i ®ã g©y ra biÕn ®æi. Nguån gèc vËn ®éng lµ do nh÷ng nguyªn nh©n bªn trong, vËn ®éng cña vËt chÊt lµ tù than vËn ®éng. VËn ®éng lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, kh«ng thÓ cã vËn ®éng bªn ngoµi cña vËt chÊt. VËn ®éng kh«ng do ai s¸ng t¹o ra vµ kh«ng thÓ tiªu diÖt ®­îc, do ®ã vËn ®éng ®­îc b¶o toµn c¶ vÒ sè l­îng lÉn chÊt l­îng. Khoa häc ®· chøng minh ®­îc r»ng nÕu mét h×nh thøc v©n ®«ng nµo ®ã cña sù vËt nhÊt ®Þnh mÊt ®i th× tÊt yÕu nÈy sinh mét h×nh thøc vËn ®éng kh¸c thay thÕ nã. C¸c h×nh thøc vËn ®éng chuyÓn ho¸ lÉn nhau, cßn vËn ®éng cña vËt chÊt nãi chung th× vÜnh viÔn tån t¹i cïng víi sù tån t¹i vÜnh viÔn cña vËt chÊt. MÆc dï vËt chÊt lu«n ë trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng lo¹i trõ mµ cßn bao hµm hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi. Kh«ng cã hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi th× kh«ng cã sù ph©n ho¸ thÕ giíi vËt chÊt thµnh c¸c sù vËt, hiÖn t­îng phong phó vµ ®a d¹ng. ¨nggen kh¼ng ®Þnh r»ng kh¼ n¨ng ®øng im t­¬ng ®èi cña c¸c vËt thÓ, kh¶ n¨ng c©n b»ng t¹m thêi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu cña sù ph©n ho¸ vËt chÊt. NÕu vËn ®éng lµ sù biÕn ®æi cña c¸c sù vËt hiÖn t­îng th× ®øng im lµ sù æn ®Þnh, lµ sù b¶o toµn tÝnh quy ®Þnh cña c¸c sù vËt hiÖn t­îng. ®­íng im chØ thÓ hiÖn cña mét tr¹ng th¸i vËn ®éng: vËn ®éng trong th¨ng b»ng, trong sù æn ®Þnh t­¬ng ®èi, trang th¸i ®­ng im cån ®­îc biÓu hiÖn nh­ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng trong ph¹m vi cña sù vËt æ ®Þnh, ch­a biÕn ®æi. ®øng im chØ lµ t¹m thêi v× nã s¶y ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. VËn ®éng riªng biÖt cã xu h­íng chuyÓn thµnh c©n b»ng nh­ng vËn ®éng toµn thÓ l¹i ph¸ ho¹i sù c©n b»ng riªng biÖt lµm cho c¸c sù vËt, hiÖn t­îng lu«n thay ®æi chuyÓn ho¸ cho nhau. *Kh«ng gian vµ thêi gian lµ nh÷ng h×nh thøc tån t¹i cña vËt chÊt. Kh«ng gian ph¶n ¸nh thuéc tÝnh cña c¸c vËt chÊt cã vÞ trÝ, cã h×nh thøc kÕt cÊu cã ®é dµi, ng¾n cao thÊp. Kh«ng gian biÓu hiÖn sù cïng tån t¹i vµ t¸c biÖt cña c¸c sù vËt víi nhau, biÓu hiÖn qu¸n tÝnh cña chóng, trËt tù phan bè chóng. Cßn thêi gian ph¶n ¸nh thuéc tÝnh cña c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt diÔn ra nhanh hay chËm kÕ tiÕp nhau theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh. Thêi gian biÓu hiÖn tèc ®é, tr×nh tù diÔn biÕn cña c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt, tÝnh t¸ch biÖt c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh ®ã, tr×nh tù xuÊt hiÖn vµ mÊt ®i c¸c sù vËt, hiÖn t­îng. Kh«ng gian vµ thêi gian lµ h×nh thøc c¬ b¶n cña vËt chÊt ®ang vËn ®éng Lªnin ®· chØ ra kh«ng cã g× ngoµi vËt chÊt dang vËn ®éng vµ vËt chÊt ®ang vËn ®éng kh«ng thÓ vËn ®éng ë ®©u ngoµi kh«ng gian vµ thêi gian. Kh«ng gian vµ thêi gian lµ tån t¹i kh¸ch quan. Nã kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc chñ quan ®Î sÕp ®Æt c¸c cam gi¸c mµ ta thu nhËn mét c¸c lén xén nh­ chñ nghÜa duy t©m quan niÖm, còng nh­ nã kh«ng thÓ ®­ng ngoµi vËt chÊt. Kh«ng cã kh«ng gian trãng rçng. kh«ng gian vµ thêi gian kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn, tuyÖt ®èi mµ tr¸i l¹i, kh«ng gian vµ thêi gian cã sù biÕn ®æi phô thuéc vµo vËt chÊt vËn ®éng. * TÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi. Chñ nghÜa duy t©m coi ý thøc, tinh thÇn cã tr­íc, quyÕt ®Þnh vËt chÊt, do ®ã còng cho r»ng thÕ giíi thèng nhÊt ë tinh thÇn. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng l¹i kh¼ng ®Þnh r»ng tÝnh thèng nhÊt ch©n chÝnh cña thÕ giíi lµ ë tÝnh vËt chÊt cña nã. TriÕt häc M¸c-Lªnin kh¼ng ®Þnh chØ cã mét thÕ giíi duy nhÊt lµ thÕ giíi vËt chÊt kh«ng cã thÕ giíi tinh thÇn, thÕ giíi thÇn linh, ma quû tån t¹i ë ®©u, ë trªn, ë d­íi, bªn trong bªn ngoµi thÕ giíi vËt chÊt. §ång thêi cßn kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c bé phËn thÕ giíi ®Òu lµ nh÷ng d¹ng cô thÓ cña vËt chÊt, cã liªn hÖ vËt chÊt víi nhau nh­ liªn hÖ vÒ c¬ cÊu tæ chøc, liªn hÖ vÒ lÞch sö ph¸t triÓn vµ ®Òu tu©n thñ theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña thÕ giíi vËt chÊt. Do ®ã, thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i vÜnh viÔn, v« h¹n, vµ v« tËn, kh«ng do ai sinh ra vµ còng kh«ng mÊt ®i; trong thÕ giíi ®ã, kh«ng cã c¸i g× kh¸c ngoµi c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt ®ang biÕn ®æi vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau lµ nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cña nhau. 2. ý thøc. 2. 1. KÕt cÊu cña ý thøc: Còng nh­ vËt chÊt, cã rÊt nhiÒu quan niÖm vÒ ý thøc theo c¸c tr­êng ph¸i kh¸c nhau. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc lµ ®Æc tÝnh vµ lµ s¶n phÈm cña vËt chÊt, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµo bé ãc cña con ng­êi th«ng qua lao ®éng vµ ng«n ng÷. M¸c nhÊn m¹nh r»ng tinh thÇn, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ vËt chÊt ®­îc di chuyÓn vµo trong bé ãc cña con ng­êi vµ ®­îc c¶i biÕn ®i trong nã. ý thøc lµ mét t©m lý x· héi cã kÕt cÊu phøc t¹p bao gåm tù ý thøc, tri thøc, t×nh c¶m, ý trÝ, trong ®ã tri thøc lµ quan träng nhÊt lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc. Tri thøc lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc v× sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ý thøc cã liªn quan mËt thiÕt víi qu¸ tr×nh con ng­êi nhËn thøc vµ c¶i biÕn giíi tù nhiªn. Tri thøc cµng ®­îc tÝch luü, con ng­êi ngµy cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt sù vËt vµ c¶i t¹o sù vËt cã hiÖu qu¶ h¬n, tÝnh n¨ng ®éng cña ý thøc còng nhê ®ã mµ t¨ng h¬n. ViÖc nhÊn m¹nh tri thøc lµ yÕu tè c¬ b¶n quan träng nhÊt ý thøc cã ý nghÜa chèng quan ®iÓm gi¶n ®¬n coi ý thøc chØ lµ t×nh c¶m, lµ niÒm tin, ý trÝ. Quan niÖm ®ã chÝnh lµ biÓu hiÖn cña bÖnh chñ quan duy ý trÝ, cña niÒm tin mï qu¸ng, cña sù t­ëng t­îng chñ quan. tuy nhiªn viÖc nhÊn m¹nh yÕu tè tri thøc còng kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc phñ nhËn hoÆc coi nhÑ vai trß cña c¸c nh©n tè t×nh c¶m ý trÝ. Tù ý thøc còng lµ mét yªu tè quan träng cña ý thøc. Chñ nghÜa duy t©m coi tù ý thøc lµ mét thùc thÓ ®éc lËp tù nã cã s½n trong c¸c c¸ nh©n, ®iÒu kiÖn sù h­íng vÒ b¶n th©n m×nh tù kh¼ng ®Þnh “ C¸i t«i” riªng biÖt t¸ch rêi nh÷ng quan hÖ x· héi. Tr¸i l¹i chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng tù ý thøc lµ ý thøc h­íng vÒ b¶n th©n m×nh th«ng qua quan hÖ víi thÕ gi¬Ý bªn ngoµi khi ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan con ng­êi tù ph©n biÖt m×nh, ®èi lËp m×nh víi thÕ giíi ®ã vµ tù nhËn thøc m×nh nh­ lµ mét thùc thÓ ho¹t ®éng cã c¶m gi¸c cã tu­ duy, cã c¸c hµnh vi ®¹o ®øc vµ cã vÞ trÝ trong x· héi. MÆt kh¸c sù giao tiÕp trong x· héi vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi ®ßi hái con ng­êi ph¶i nhËn râ b¶n th©n m×nh vµ tù ®iÒu chØnh b¶n th©n theo c¸c quy t¾c, c¸c tiªu chuÈn mµ x· héi ®Ò ra. Ngoµi ra v¨n ho¸ còng ®ãng vai trß lµ c¸i “g­¬ng soi” gióp cho con ng­êi tù ý thøc vÒ b¶n th©n. V« thøc lµ mét hiÖn t­îng t©m lý nh­ng cã liªn quan ®Õn nh÷ng ho¹t ®äng x¶y ra ë ngoµi ph¹m vi cña ý thøc. Cã hai lo¹i v« thøc: lo¹i thø nhÊt liªn quan ®Õn c¸c hµnh vi ch­a ®­îc con ng­êi ý thøc, lo¹i thø hai liªn quan ®Õn c¸c hµnh vi tr­íc kia ®· ®­îc ý thøc nh­ng do lÆp l¹i ®· trë thµnh thãi quen, cã thÓ diÔn ra “ tù ®éng” bªn ngoµi sù chØ ®¹o cña ý thøc. V« thøc ¶nh h­ëng ®Õn nhiÒu ph¹m vi ho¹t ®éng cña con ng­êi. Trong nh÷ng hoµn c¶nh nµo ®ã gióp con ng­êi gi¶m bíi sù c¨ng th¼ng trong ho¹t ®éng. §Ó biÕn nh÷ng hµnh vi tÝch cùu thµnh thãi quen cã vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng cña con ng­êi. Trong con ng­ê ý thøc vÉn lµ c¸i chñ ®¹o, c¸i quyÕt ®Þnh hµnh vi c¸ nh©n. 2. 2 Nguån gèc cña ý thøc *Nguån gèc tù nhiªn: ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi cña giíi tù nhiªn cho tíi khi xuÊt hiÖn con ng­¬× vµ bé ãc ng­êi. Khoa häc ®· chøng minh r»ng thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i ®Êt nãi riªng ®· tõ tån t¹i rÊt l©u tr­íc khi xuÊt hiÖn con ng­êi, r»ng ho¹t ®éng ý tøc cña con ng­êi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o con ngườing thÓ t¸ch rêi ý thøc ra khái ho¹t ®éng cña bé n·o v× ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé n·o, bé n·o lµ phÝ quan cña ý thøc. Sù phô thuéc cña ý thøc vµo sù ho¹t ®éng cña boä n·o thÓ hiÖn ë chç khi bé n·o bÞ tæn th­¬ng th× ho¹t ®éng ý thøc sÏ bÞ rèi lo¹n. Tuy nhiªn kh«ng thÓ quy mét c¸c ®¬n gi¶n ý thøc cña c¸c qu¸ tr×nh sinh lý bëi v× ãc chØ lµ c¬ quan ph¶n ¸nh. Ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh kh¸ch quan vµo bé ãc con ng­êi. Sù xu¸t hiÖn cña ý thøc g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña ®Æc tÝnh ph¶n ¸nh ®Æc tÝnh nµy ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi tù nhiªn. Sù xuÊt hiÖn cña con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi ®­a l¹i h×nh thøc cao nhÊt cña sù ph¶n ¸nh, ®ã lµ sù ph¶n ¸nh ý thøc. Sù ph¶n ¸nh ý thøc lu«n g¾n liÒn víi lµm cho tù nhiªn thÝch nghi víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi. * Nguån gèc x· héi: Sù ra ®êi cña ý thøc g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña bé ãc ng­êi d­íi sù ¶nh h­ëng cña lao ®éng, cña giao tiÕp vµ c¸c quan hÖ x· héi. Lao ®éng cña con ng­êi lµ nguån gèc vËt chÊt cã tÝnh chÊt x· héi nh»m c¶i t¹o tù nhiªn, tho¶ m·n nhu cÇu vµ phôc vô môc ®Ých cña b¶n th©n con ng­êi. ChÝnh nhê lao ®éng, con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Lao ®éng lµ ph­¬ng thøc tån t¹i c¬ b¶n ®Çu tiªn cña con ng­êi, lao ®éng ®ång thêi ngay tõ ®Çu ®· liªn kÕt nh÷ng con ng­êi víi nhau trong mèi quan hÖ kh¸ch quan, tÊt yÕu; mèi quan hÖ nµy ®Õn l­ît nã l¹i lµm n¶y sinh nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm vµ tæ chøc lao ®éng, nhu cÇu” cÇn ph¶i nãi víi nhau mét c¸i g× “. Vµ kÕt qu¶ lµ ng«n ng÷ ra ®êi. Ng«n ng÷ ®­îc coi lµ c¸i vá vËt chÊt cña t­ duy. Víi sù xuÊt hiÖn cña ng«n ng÷, t­ t­ëng cña con ng­êi cã kh¶ n¨ng biÓu hiÖn thµnh hiÖn thùc trùc tiÕp, trë thµnh tÝn hiÖu vËt chÊt t¸c ®éng tíi c¸c c¬ quan con ng­êi vµ g©y c¶m gi¸c. Nhê cã ng«n ng÷, con ng­êi cã thÓ giao tiÕp, trao ®æi t­ t­ëng, t×nh c¶m víi nhau, truyÒn ®¹t kinh nghiÖm cho nhau, th«ng qua ®ã mµ ý thøc c¸ nh©n trë thµnh ý thøc x· héi vµ ng­îc l¹i, ý thøc x· héi th©m nhËp vµo ý thøc c¸ nh©n. Ng«n ng÷ ®· trë thµnh mét ph­¬ng tiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña sù trõu t­îng ho¸, tøc lµ qu¸ tr×nh h×nh thanh, thùc hiÖn ý thøc. Vµ chÝnh nhê sù trõu t­îng ho¸ vµ kh¸i qu¸t ho¸ mµ cßn ng­êi cã thÓ ®i s©u vµo b¶n chÊt cña sù v¹at hiÖn t­îng, ®ång thêi tæng kÕt ®­îc ho¹t ®éng cña m×nh trong toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö. 2. 3. B¶n chÊt cña ý thøc: Tõ viÖc xem xÐt nguån gèc cña ý thøc, cã thÓ thÊy râ ý thøc cã b¶n tÝnh ph¶n ¸nh, s¸ng t¹o vµ b¶n tÝnh x· héi. B¶n tÝnh ph¶n ¸nh thÓ hiÖn th«ng tin vÒ thÕ giíi bÒn ngoµi, lµ biÓu thÞ néi dung nhËn ®­îc tõ vËt g©y t¸c ®éng vµ ®­îc truyÒn ®i trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh. B¶n tÝnh ph¶n ¸nh quy ®Þnh mÆt kh¸ch quan cña ý thøc, tøc lµ ý thøc ph¶i lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò, bÞ kh¸ch quan quy ®Þnh vµ cã néi dung ph¶n ¸nh lµ thÕ giíi kh¸ch quan. ý thøc ngay tõ ®Çu ®· g¾n kiÒn víi lao ®éng, víi ho¹t ®éng s¸ng t¹o c¶i biÕn vµ thèng trÞ tù nhiªn cña con ng­êi vµ trë thµnh mÆt kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña ho¹t ®éng ®ã. TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc thÓ hiÖn ë chç, nã kh«ng chôp l¹i mét c¸ch thô ®éng, nguyªn xi sù vËt mµ ph¶n ¸nh g¾n liÒn víi c¶i biÕn, qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin. TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc cßn thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng gi¸n tiÕp kh¸i qu¸t thÕ giíi kh¸ch quan, ë qu¸ tr×nh chñ ®éng t¸c ®éng vµo thÕ giíi ®Ó ph¶n ¸nh thÕ giíi ®ã. Ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o liªn quan chÆt chÏ víi nhau, kh«ng thÓ t¸ch rêi. Kh«ng cã ph¶n ¸nh th× kh«ng cã s¸ng t¹o v× ph¶n ¸nh lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ c¬ së cña s¸ng t¹o. Ng­îc l¹i kh«ng cã sù s¸ng t¹oth× kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh ý thøc. §ã lµ mèi quan hÑ gi÷a hai qu¸ tr×nh thu nhËn sö lý th«ng tin, lµ sù thèng nhÊt gi÷a mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan trong ý thøc. ý thøc chØ ®­îc n¶y sinh trong lao ®éng, trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ng­êi. Ho¹t ®éng ®ã kh«ng thÓ lµ ho¹t ®éng ®¬n lÎ mµ lµ ho¹t ®éng x· héi. Do ®ã ý thøc ngay tõ ®Çu ®· lµ s¶n phÈm cña x· héi. ý thøc tr­íc hÕt lµ tri thøc cña con ng­êi vÒ x· héi vµ hoµn c¶nh, vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra ë thÕ giíi kh¸ch quan, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong x· héi. Do ®ã, ý thøc x· héi h×nh thµnh vµ bÞ chi phèi bëi tån t¹i x· héi cïng c¸c quy luËt cña sù tån t¹i x· héi ®ã... vµ ý thøc cña mçi c¸ nh©n mang trong lßng nã ý thøc x· héi. B¶n tÝnh x· héi cña ý thøc còng thèng nhÊt víi b¶n tÝnh ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o. Sù thèng nhÊt ®ã thÓ hiÖn ë tÝnh n¨ng ®éng chñ quan cña ý thøc. Ë quan hÖ gi÷a nh©n tè vËt chÊt vµ nh©n tè ý thøc trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ng­êi. 3. Mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt ý thøc. Lª-nin ®· chØ ra r»ng, sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc cã ý nghÜa tuyÖt ®èi trong ph¹m vi hÕt søc h¹n chÕ, trong tr­êng hîp nµy, chØ giíi h¹n trong vÊn ®Ò nhËn thøc luËn c¬ b¶n lµ thõa nhËn c¸i g× lµ c¸i cã tr­íc c¸i g× lµ c¸i cã sau. Ngoµi giíi h¹n ®ã th× kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a r»ng sù ®èi lËp ®ã chØ lµ t­¬ng ®èi. Nh­ vËy, ®Ó ph©n ranh giíi chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, ®Ó x¸c ®Þnh b¶n tÝnh vµ sù thèng nhÊt cña thÕ giíi, cÇn cã sù ®èi lËp tuyÖt ®èi gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc trong khi tr¶ lêi c©u hái c¸i nµo cã tr­íc, c¸i nµo quyÕt ®Þnh. Kh«ng nh­ vËy sÏ lÉn lén hai ®­êng lçi c¬ b¶n trong triÕt häc, lÉn lén vËt chÊt vµ ý thøc vµ cuèi cïng sÏ lµ quan ®iÓm duy vËt. Song sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc chØ lµ t­¬ng ®èi nÕu nh­ chóng ta chØ xÐt chóng nh­ lµ nh÷ng nh©n tã nh÷ng mÆt kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong ho¹t ®éng cña con ng­êi, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn c¶i t¹o thÕ giíi cña con ng­êi. Bëi v×, ý thøc tù nã kh«ng thÓ c¶i biÕn ®­îc sù vËt, kh«ng cã kh¶ n¨ng tù biÕn thµnh hiÖn thùc, nh­ng th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi, ý thøc cã thÓ c¶i biÕn ®­îc tù nhiªn, th©m nhËp vµo sù vËt, hiªn thùc ho¸ nh÷ng môc ®Ých mµ nã ®Ò ra cho ho¹t ®éng cña m×nh. §iÒu nµy b¾t nguån tõ chÝnh ngay b¶n tÝnh ph¶n ¸nh, s¸ng t¹o vµ x· héi cña ý thøc vµ chÝnh nhê b¶n tÝnh ®ã mµ chØ cã con ng­êi cã ý thøc míi cã kh¶ n¨ng c¶i biÕn vµ thèng trÞ tù nhiªn, biÕn tù nhiªn xa l¹, hoang r· thµnh tù nhiªn trï phó vµ sinh ®éng, tù nhiªn cña con ng­êi. V× vËy tÝnh t­¬ng ®èi trong sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc thÓ hiÖn tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi tÝnh n¨ng ®oäng cña ý thøc. MÆt kh¸c ®êi sèng con ng­êi lµ sù thèng nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sãng tinh thÇn trong ®ã ng÷ng nhu cÇu tinh thÇn ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng, nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt còng bÞ nhu cÇu tinh thÇn ho¸. Khanög ®Þnh tÝnh t­¬ng ®èi cña sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc kh«ng cã nghÜa lµ kh¼ng ®Þnh r»ng c¶ hai nh©n tè cã vai trß nh­ nhau trong ®êi sèng vµ ho¹t ®éng cña con ng­êi. Tr¸i l¹i triÕt häc M¸c-Lªnin kh¼ng ®Þnh r»ng trong ho¹t ®éng cña con ng­êi nh÷ng nh©n tè vËt chÊt vµ ý thøc cã t¸c ®éng qua l¹i song sù t¸c ®éng diÔn ra trªn c¬ së tÝnh thø nhÊt cña nh©n tè vËt chÊt so víi tÝnh thø hai cña nh©n tè ý thøc. Trong ho¹t ®éng cña con ng­êi nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt xÐt ®Õn cïng bao giê còng gi÷a vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi vµ quy ®Þnh môc ®Ých ho¹t ®éng cña con ng­êi v× nh©n tè vËt chÊt quy ®Þnh kh¶ n¨ng c¸c nh©n tè tinh thÇn cã thÓ tham gia ho¹t ®éng cña con ng­êi, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n tè tinh thÇn hoÆc nh©n tè tinh thÇn kh¸c biÕn thµnh hiÖn thøc vµ qua ®ã quy ®Þnh môc ®Ých, chñ tr­¬ng biÖn ph¸p mµ con ng­êi ®Ò ra cho ho¹t ®éng cña m×nh b»ng c¸ch chän läc söa ch÷a, bæ sung, cô thÓ ho¸ môc ®Ých chñ tr­¬ng biÖn ph¸p ®ã. Ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ng­êi bao giê còng h­íng ®Õn môc tiªu c¶i biÕn tù nhiªn nh»m tho¶ m·n nhu cÇu sèng, h¬n n÷a cuéc sèng tinh thÇn cña con ng­êi xÐt ®Õn cïng bÞ chi phèi vµ phô thuéc vµo viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã. Kh¼ng ®Þnh vai trß c¬ së quyÕt ®Þnh trùc tiÕt cña nh©n tè vËt chÊt triÕt häc M¸c-lªnin ®ång thêi còng coi nhÑ vai trß cña nh©n tè tinh thÇn, cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan. Nh©n tè ý thøc cã t¸c dông trë l¹i quan träng ®èi víi nh©n tè vËt chÊt. H¬n n÷a trong ho¹t ®éng cña m×nh con ng­êi kh«ng thÓ ®Ó cho thÕ giíi kh¸ch quan quy luËt kh¸ch quan chi phèi mµ chur ®éng h­íng nã ®i theo con ®­êng cã lîi cña m×nh. ý thøc con ng­êi kh«ng thÓ t¹o ra c¸c ®èi t­îng vËt chÊt, còng kh«ng thÓ thay ®æi ®­îc quy luËt vËn ®éng cña nã. Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh con ng­êi ph¶i tu©n theo quy luËt kh¸ch quan vµ chØ cã thÓ ®Ò tháa m·n môc ®Ých chñ tr­¬ng trong ph¹m vi hoµn c¶nh cho phÐp. PhÇn II VËn dông mèi quan hÖ vËt chÊt vµ ý thøc trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ë n­íc ta hiªn nay. 1. VËn dông mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc vµo mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ: Nh­ chóng ta ®· biÕt vËt chÊt vµ ý thøc cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau. Nh©n tè vËt chÊt gi÷ vai trß c¬ së quyÕt ®Þnh, cßn nh©n tè ý thøc cã t¸c dông trë l¹i ®èi víi nh©n tè vËt chÊt. Trong nhiÒu tr­êng hîp nh©n tè cã t¸c dông quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh b¹i cña sù ho¹t ®éng c¶i t¹o con ng­êi. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong t¸c ®éng cña ®­êng lèi, chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng. Song xÐt ®Õn cïng t¸c ®éng cña ý thøc chØ cã tÝnh t­¬ng ®èi, cã ®iÒu kiÖn. Vai trß tÝch cùc hay tiªu cùc cña ý thøc chØ ®­îc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ v× thÕ giíi vÉn tån t¹i kh¸ch quan vµ vËn ®éng theo quy luËt kh¸ch quan ®ßi hái ý thøc ph¶i biÕn ®æi phï hîp víi nã, nÕu lµ tiªu cùc ý thøc sím muén công bÞ ®µo th¶i. MÆt kh¸c ý thøc lµ c¸i cã sau, lµ c¸i ph¶n ¸nh h¬n n÷a vai trß c¶u nã cßn tuú thuéc vµo møc ®é chÝnh x¸c trong ph¶n ¸nh hiÖn thùc. Do vËy xÐt tµon côc ý thøc vÉn lµ nh©n tè thø hai bÞ quyÕt ®Þnh, cÇn chó ý r»ng vai trß cña ý thøc chØ cã ®­îc nÕu nã th©m nhËp vµo quÇn chóng vµ tæ chøc x· héi. NÕu nh­ chóng ta ®­a nã vµo ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cô thÓ th× chóng ta cã thÓ thÊy r»ng gi÷a kinh tÕ (biÓu hiÖn cña vËt chÊt) vµ chÝnh trÞ(biÓu hiÖn cña ý thøc) còng cã mèi quan hÖ dµng buéc lÉn nhau. Bëi v× chóng ta thÊy r»ng t×nh h×nh kinh tÕ cña mét n­íc lµ c¬ b¶n quyÕt ®Þnh cßn chÝnh trÞ lµ c¬ b¶n. NÕu kinh tÕ cña mét n­íc mµ giµu m¹nh nh­ng chÝnh trÞ th× lu«n bÊt æn: ®Êu tranh giai cÊp, t«n gi¸o, gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i kh¸c nhau cña mét quèc gia th× còng kh«ng thÓ tån t¹i l©u dµi ®­îc, cuéc sèng cña nh©n d©n sung tóc, ®Çy ®ñ nh­ng lu«n ph¶i sèng trong lo ©u sî h·i v× chiÕn tranh vµ chÕt chãc. Do ®ã chÝnh trÞ cña mét n­íc mµ æn ®Þnh, tuy nhiÒu ®¶ng kh¸c nhau nh­ng vÉn quy vÒ mét chÝnh ®¶ng thèng nhÊt ®Êt n­íc vµ ®¶ng nµy vÉn ®em l¹i sù yªn Êm cho nh©n d©n, ®Êt n­íc ®ã giµu m¹nh cuéc sèng nh©n d©n Êm lo h¹nh phóc, ng­îc l¹i nÕu nh­ ®Êt n­íc ®ã nghÌo cho dï chÝnh trÞ æn ®Þnh ®Õn ®©u th× cuéc sèng cña nh©n d©n còng trë lªn khã kh¨n vµ ¾t sÏ dÉn ®Õn ®¶o chÝnh sôp ®æ chÝnh quyÒn ®Ó thay thÓ mét chÝnh quyÒn míi ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho nh©n d©n h¬n. Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thay ®æi theo tõng h×nh th¸i kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi. Con ng­êi tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Thêi kú nguyªn thuû, n« lÖ, phong kiÕn, t­ b¶n chñ nghÜa, x· héi chñ nghÜa. Tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý vµ tÝnh chÊt hiÖn ®¹i cña nÒn s¶n xuÊt sÏ lµ nh©n tè quy ®Þnh tr×nh ®é hiÖn ®¹i vµ møc sèng cña x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt cßn nÒn t¶ng h×nh thµnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi vµ ®êi sèng tinh thÇn x· héi. HiÖn thøc lÞch sö ®· chØ ra r¨ng mäi quan hÖ cña ®êi sèng x· héi bao gåm: quan hÖ chÝnh trÞ, nhµ n­íc ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, khoa häc, nghÖ thuËt t«n gi¸o, ... ®Òu h×nh thµnh vµ biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi c¬ së kinh tÕ vµ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Trong x· héi ®ã theo M¸c quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong qu¸ trÝnh s¶n xuÊt (quan hÖ kinh tÕ)lµ quan hÖ c¬ b¶n nhÊt quyÕt ®Þnh tÊt c¸c quan hÖ c¬ b¶n kh¸c. Mét khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn c¸ch thøc s¶n xuÊt cña con ng­êi thay ®æi, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng, møc sèng ®­îc n¨ng cao th× c¸c mèi quan hÖ vµ mäi mÆt cña ®êi sèng còng ®­îc thay ®æi theo. S¶n xuÊt vËt chÊt hay kinh tÕ lµ c¬ së ®Çu tiªn quan träng nhÊt tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n ho¸ vµ hoµn thiÖn chøc n¨ng cña con ng­êi, tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng­êi vµ x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt m«i tr­êng tù nhiªn, ®iÒu kiÖn x· héi... ®ßi hái thÓ lùc trÝ tuÖ vµ nh©n c¸ch cña con ng­êi ph¶i ph¸t triÓn thÝch øng víi nã. Yªu cÇn kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm cho khoa häc kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn. §ã chÝnh lµ c¬ së quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn c¸c kü n¨ng cña con ng­êi, cña chÝnh trÞ cña x· héi lµ nh©n tè quan träng hµng ®Çu cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi. Sù phong phó vµ ®a d¹ng cña nh÷ng quan hÖ vËt chÊt, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc ký thuËt vµ ®êi sèng tinh thÇn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së n¶y sinh sù phong phó vµ ®a d¹ng trong sù ph¸t triÓn thÓ chÊt n¨ng lùc vµ tinh thÇn cña con ng­êi. Nãi cho cïng th× trong ho¹t ®éng cña con ng­êi, nh÷ng nhu cÇu vÒ vËt chÊt (kinh tÕ) bao giê còng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, chi phèi vµ quy ®iÞnh môc ®Ých ho¹t ®éng bëi v× con ng­êi tr­íc hÕt ph¶i ¨n mÆc ë, råi míi nghÜ ®Õn vui ch¬i, gi¶i trÝ. Ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ng­êi tr­íc hÕt h­íng tíi môc tiªu c¶i biÕn tù nhiªn nh»m tho¶ m·n nhu cÇu sèng. H¬n n÷a, cuéc sèng tinh thÇn cña con ng­êi xÐt ®Õn cïng bÞ chi phèi vµ phô thuéc vµo viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã. NÒn kinh tÕ cña mét n­íc lµ c¬ së ®Ó n­íc ®ã thùc hiÖn nh÷ng chñ tr­¬ng, biÖn ph¸p trong viÖc qu¶n lý, ®Ò ra nh÷ng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ, chiÕn l­îc ph¸t triÓn qu©n ®éi ®Ó ®¶m b¶o an ninh vµ chñ quyÒn quèc gia. C¨n cø vµ thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, c¸c t­ t­ëng vµ chÝnh s¸ch ®æi míi ph¸t triÓn kinh tÕ ®­îc ®­a ra phï hîp vµ hiÖu qu¶ nh»m ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ cao cho x· héi, còng ®ång thêi cho nh©n d©n. T¸c dông ng­îc trë l¹i, thÓ chÕ chÝnh trÞ (ý thøc) cña mét n­íc rÊt quan träng trong viÖc x©y dùng ®Êt n­íc. ChÝnh trÞ æn ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn tèt, t¹o kh«ng khÝ yªn Êm, tho¶i m¸i vµ tù do ®Ó mäi ng­êi, nhµ nhµ, c¸c c«ng ty, c¸c tæ chøc, ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi cèng hiÕn vµ ph¸t triÓn hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho b¶n th©n m×nh vµ lîi Ých cho x· héi. Nguyªn lý triÕt häc M¸c-Lªnin lµ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc ®ßi hái chóng ta ph¶i xem xÐt t×nh h×nh c¸c sù vËt ( ë ®©y lµ nªn kinh tÕ) tõ thùc tÕ kh¸ch quan, tr¸nh chñ nghÜa chñ quan, duy ý chÝ, ®ång thêi ph¸t huy vai trß n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, ph¸t huy nç lùc ho¹t ®éng chñ quan trong ho¹t ®éng cña con ng­êi (nh­ trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña n­íc ta, trong c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam khëi x­íng ®· rÊt chó träng trong viÖc ®Ò cao yÕu tè cña con ng­êi, lµm cho ý thøc thay ®æi míi th©m nhËp vµo c¬ s¬ kinh tÕ, vµ ®éng viªn quÇn chóng). 2. VËn dông mèi quan hÖ vÊt chÊt vµ ý thøc trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ míi cña n­íc ta hiÖn nay: Nh­ chóng ta ®· biÕt, sau khi gi¶i phãng MiÒn Nam thèng nhÊt ®Êt n­íc, nÒn kinh tÕ miÒn B¾c cßn nhiÒu nh­îc ®iÓm. C¬ së vËt chÊt kü thuËt yÕu kÐm, c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu mÆt mÊt c©n ®èi, n¨ng xuÊt lao ®éng thÊp, s¶n xuÊt ch­a ®¶m b¶o nhu cÇu ®êi sèng, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ch­a cung cÊp ®ñ thùc phÈm cho nh©n d©n, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp, hµng ho¸ cho xuÊt khÈu. MÆt kh¸c, nÒn kinh tÕ miÒn B¾c cßn bÞ chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n cña ®Õ quèc Mü tµn ph¸ nÆng nÒ. ë miÒn Nam, sau 20 n¨m chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ bÞ ®¶o nén vµ suy sôp, n«ng nghiÖp nhiÒu vïng hoang ho¸, l¹m ph¸t trÇm träng... Tr­íc t×nh h×nh ®ã, §¹i héi §¶ng lÇn thø IV l¹i ®Ò ra nh÷ng chØ tiªu kÕ ho¹ch n¨m 1976-1980 qu¸ cao vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt v­ît qu¸ kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ, nh­ n¨m 1975, phÊn ®Êu ®¹t 21 triÖu tÊn l­¬ng thùc, 1 triÖu tÊn c¸ biÓn, 1 triÖu hÐcta khai hoang, 1 triÖu 200 hÐcta rõng míi trång... , 10 triÖu tÊn than s¹ch, 2 triÖu tÊn xi m¨ng... §Æc biÖt lµ ®· ®Ò ra viÖc x©y dùng thªm nhiÒu c¬ së míi vÒ c«ng nghiÖp nÆng, ®Æc biÖt lµ c¬ khÝ vµ ®Æt nhiÖm vô hoµn thµnh vÒ c¬ b¶n c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ë miÒn Nam. Nh÷ng chñ tr­¬ng sai lÇm ®ã cïng víi c¬ chÕ qu¶n lý tËp chung quan liªu bao cÊp ®· t¸c ®éng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ, ¶nh h­ëng kh«ng tèt tíi ®êi sèng cña nh©n d©n... §Õn hÕt n¨m 1980, nhiÒu chØ tiªu kinh tÕ chØ ®¹t kho¶ng 50-60% møc ®Ò ra, nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng rÊt chËm ch¹p: tæng s¶n phÈm x· héi t¨ng b×nh qu©n 1, 5%, c«ng nghiÖp t¨ng 2, 6%, n«ng nghiÖp gi¶m 0, 15%. §¹i héi §¶ng lÇn thø V còng ch­a t×m ra ®­îc ®Çy ®ñ nh÷ng nguyªn nh©n ®Ých thùc cñ sù tr× trÖ trong nÒn kinh tÕ cña n­íc ta vµ còng ch­a ®Ò ra c¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch vµ toµn diÖn vÒ ®æi míi, nhÊt lµ vÒ kinh tÕ. Trong n¨m n¨m 1981-1985 chóng ta ch­a kiªn quyÕt kh¾c phôc chñ quan, tr× trÖ trong bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ, c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa vµ qu¶n lý kinh tÕ, l¹i ph¹m nh÷ng sai lÇm míi nghiªm träng trong lÜnh vùc ph©n phèi l­u th«ng. Nh×n chung, chóng ta ch­a thùc hiÖn ®­îc môc tiªu tæng qu¸t do §¹i héi lÇn thø V ®Ò ra lµ c¬ b¶n æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ-x· héi, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n. Trong c­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qua ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®· nhËn ®Þnh: “ Trong c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, §¶ng ta ®· cã nhiÒu cè g¾ng nghiªn cøu, t×m tßi, x©y dùng ®­êng lèi, x¸c ®Þnh ®óng môc tiªu vµ ph­¬ng h­íng x· héi chñ nghÜa. Nh­ng §¶ng ®· ph¹m sai lÇm chñ quan duy ý chÝ, vi ph¹m quy luËt kh¸ch quan: Nãng véi trong c¶i t¹o x· h._.