Mối quan hệ biện chứng giữa các thành phần kinh tế ở nước ta hiện nay

PhÇn më ®Çu M­êi n¨m nç lùc phÊn ®Êu, nhÊt lµ 5 n¨m qua, nh©n d©n ta ®· t¹o nªn nh÷ng ®æi míi kinh tÕ quan träng. Trong khi nhÞp ®é t¨ng tr­ëng nhanh vµ v­ît møc kÕ ho¹ch th× c¬ cÊu kinh tÕ cã b­íc chuyÓn dÞch theo h­íng tiÕn bé. Vµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ n­íc ta b­íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Ph¸t triÓn quan ®iÓm kinh tÕ cña §¹i héi VI, Héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét chñ tr­¬ng chiÕn l­îc l©u dµi trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. ViÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Kh«ng thÓ cã c¸c thµnh tùu kinh tÕ nh­ võa qua nÕu kh«ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. V× thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, më cöa thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp cña bªn ngoµi lµ chiÕn l­îc ®óng ®¾n. ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy ®· th«i thóc em chän ®Ò tµi "Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay". Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù h­íng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o ®· gióp em hiÓu s©u s¾c ®Ò tµi vµ hoµn thµnh bµi viÕt nµy. PhÇn I C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ I. Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn phÐp biÖn chøng Quy luËt m©u thuÉn lµ mét trong ba quy luËt cña phÐp biÖn chøngduy vËt vµ lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. Néi dung cña quy luËt chØ ra cho chóng ta thÊy nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù vËt lµ mét thÓ ®ång nhÊt tuyÖt ®èi, chóng kh«ng cã mÉu thuÉn bªn trong. Thùc chÊt cña quan ®iÓm nµy lµ phñ nhËn m©u thuÉn lµ nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Cßn quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt cho r»ng sù vËt, hiÖn t­îng lu«n lu«n cã m©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn lµ hiÖn t­îng kh¸ch quan chñ yÕu bëi v× sù vËt hiÖn t­îng cña thÕ giíi kh¸ch quan ®Òu ®­îc t¹o thµnh tõ nhiÒu yÕu tè, nhiÒu bé phËn, nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau. Gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn nhau trong ®ã sÏ cã nh÷ng liªn hÖ tr¸i ng­îc nhau, gäi lµ c¸c mÆt ®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn cña sù vËt. C¸c mÆt ®èi lËp th­êng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau g©y nªn mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh, lµm cho sù vËt vËn ®éng ph¸t triÓn. C¸c mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt cã xu h­íng ph¸t triÓn tr¸i ng­îc nhau nh­ng chóng l¹i cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong méit chØnh thÓ duy nhÊt lµ sù vËt. Quan hÖ ®ã thÓ hiÖn c¸c mÆt võa thèng nhÊt võa tiªu diÖt nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù l­¬ng tùa, rµng buéc, phô thuéc lÉn nhau lµm tiÒn ®Ò ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho nhau, cã mÆt nµy míi cã mÆt kia. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù bµi trõ g¹n bá, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a chóng. Hai mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt, chóng th­êng xuyªn muèn tiªu diÖt lÉn nhau. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng t¸ch rêi sù thèng nhÊt gi÷a chóng. Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt ®èi lËp tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt chØ lµ diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh víi mét thêi gian x¸c ®Þnh. BÊt cø sù thèng nhÊt nµo còng diÔn ra sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho nã lu«n lu«n cã xu h­íng chuyÓn thµnh c¸i kh¸c. Cßn ®Êu tranh diÔn ra tõ khi thÓ thèng nhÊt x¸c lËp cho ®Õn khi nã bÞ ph¸ vì ®Ó chuyÓn thµnh míi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp diÔn ra tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ kh¸c biÖt ®Õn ®èi lËp, tõ ®èi lËp ®Õn xung ®ét, tõ xung ®ét ®Õn m©u thuÉn. §Õn ®©y nÕu cã ®ñ ®iÒu thÝch hîp th× nã diÔn ra sù chuyÓn ho¸ cuèi cïng gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. C¶ hai ®Òu cã sù thay ®æi vÒ chÊt, cïng ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é cao h¬n. Tõ ®ã m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt sù vËt míi ra ®êi thay thÕ sù vËt cò vµ qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc. V× thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn. II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn Trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ do lÞch sö ®Ó l¹i vµ cßn cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ CNXH: Kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n, kinh tÕ c¸ thÓ. Thùc tÕ ë ViÖt Nam, thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n ®· cã ®ãng gãp ngµy cµng t¨ng vµo tæng s¶n phÈm trong n­íc (GDP) tõ ®Çu thËp niªn ®Õn nay. NÕu tÝnh toµn bé khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi chung, ®ãng gãp cña khu vùc nµy qua c¸c n¨m nh­ sau (theo gi¸ n¨m 1989): 1990 1991 1992 1993 1994 19.856 20.755 22.201 23.623 25.224 (Tû ®ång) Cao h¬n so víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh lÇn l­ît lµ: 10.186 tû; 10.224 tû; 10.411 tû; 10.511 tû; 10.466 tû. Tû lÖ ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch qua thuÕ c«ng th­¬ng nghiÖp, dÞch vô cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh so víi GDP còng t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1991 ®Õn 1994: 3,8%; 5,2%; 6,3%; vµ 5,5%. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu lîi Ých cho x· héi nh­ tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm, truyÒn thèng s¶n xuÊt. Nã cã ph¹m vi ho¹t ®éng réng trong ph¹m vi c¶ n­íc, cã mÆt c¸c vïng kinh tÕ, s¶n xuÊt trong nhiÒu lÜnh vùc. Trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN nÒn kinh tÕ cò, n¶y sinh nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ míi: Kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc, c¸c lo¹i kinh tÕ HTX. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi, vÉn cßn bÞ ¶nh h­ëng nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ cò, c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®· phñ ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é. Sù m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi tuy kh«ng gay g¾t nh­ng còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. M©u thuÉn giai cÊp lµ mét tÊt yÕu, kh¸ch quan cña bÊt kú mét x· héi nµo vµ m©n thuÉn chÝnh lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña x· héi ®ã. ë n­íc ta, bªn c¹nh m©u thuÉn giai cÊp cßn cã m©u thuÉn chÕ ®é së h÷u. MÊy n¨m tr­íc ®©y ®· å ¹t xo¸ bá chÕ ®é t­ h÷u, x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt víi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· ph¸t hiÖn vµ kiªn quyÕt th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm ®ã, b»ng c¸ch thõa nhËn vai trß cña sù tån t¹i cña h×nh thøc t­ h÷u trong tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u. CÇn g¾n víi së h÷u víi lîi Ých kinh tÕ v× lîi Ých kinh tÕ lµ b¶n chÊt kinh tÕ cña x· héi. N­íc ta qu¸ ®é lªn CNXH, bá qua chÕ ®é T­ b¶n, tõ mét n­íc x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, lùc l­îng s¶n xuÊt rÊt thÊp. §Êt n­íc tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ, kinh tÕ n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nh÷ng n­íc XHCN ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ nhiÒu mÆt, ®· tõng lµ chç dùa cho phong trµo hoµ b×nh vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi, cho viÖc ®Èy lïi nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n, gãp phÇn quan träng vµo cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi vÉn cßn lµ mét n­íc XHCN l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng. V× thÕ m©u thuÉn gi÷a CNXH vµ CNTB ®ang diÔn ra gay g¾t. Tr­íc m¾t CHTB cßn cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhê øng dông nh÷ng thµnh tùu ®æi míi khoa häc c«ng nghÖ, c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p qu¶n lý. ChÝnh nhê nh÷ng thø ®ã mµ c¸c n­íc t­ b¶n cã nÒn ®¹i chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn. C¸c n­íc XHCN trong ®ã cã ViÖt Nam ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, chèng nghÌo nµn l¹c hËu, chèng chñ nghÜa thùc d©n míi d­íi mäi h×nh thøc chèng sù can thiÖp vµ x©m l­îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m b¶o vÖ ®éc lËp vµ chñ quyÒn d©n téc. ChÝnh sù vËn ®éng cña tÊt c¶ c¸c m©u thuÉn ®ã ®· dÉn tíi hËu qu¶ tÊt yÕu ph¶i ®æi míi nÒn kinh tÕ lµ b­íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, t¹o ra ®éng lùc c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña kinh tÕ qu¸ ®é, võa lµ tÊt yÕu, cÇn thiÕt, võa lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nã võa t¹o c¬ së lµm chñ vÒ kinh tÕ võa ®¶m b¶o kÕt hîp hµi hoµ hÖ thèng lîi Ých kinh tÕ. §ã lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. 1. MÆt thèng nhÊt HiÕn ph¸p nhµ n­íc 1992 x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t­ nh©n. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI vµ lÇn thø VIII ®· ®­îc x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ n­íc ta tån t¹i 6 thµnh phÇn kinh tÕ. Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh (kinh tÕ Nhµ n­íc), thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ (hîp t¸c), thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. HiÖn nay chóng ta c«ng nhËn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH, x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nã h¬n n÷a l¹i tuyªn bè ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã theo ®Þnh h­íng XHCN. §©y kh«ng ph¶i lµ mét gi¸o ®iÒu s¸ch vë mµ lµ nh÷ng kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tÕ, nh÷ng thÓ hiÖn tõ nh÷ng thÊt b¹i. Môc tiªu hµng ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc tãm t¾t thµnh 3 ®iÓm: Gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. Môc tiªu còng chÝnh ®· thÓ hiÖn nhÊt qu¸n tõ héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø VI khiÕn §¶ng ta ph¶i ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt "bung ra" vµ ®Õn nay, trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn 6 thµnh phÇn kinh tÕ chóng ta vÉn thÊy cÇn thiÕt thùc sù l­u ý ®Õn c¸c thµnh phÇn mµ tr­íc ®©y gäi lµ phi XHCN, lµ ®èi t­îng ph¶i c¶i t¹o ngay khi b­íc vµo thêi kú x©y dùng CNXH. Ch¼ng h¹n nh­ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ kinh doanh t­ nh©n yªn t©m ®Çu t­ l©u dµi, mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc b×nh ®¼ng, vay vèn s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ hîp ph¸p cña c¸c nhµ t­ b¶n, ¸p dông phæ biÕn vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc. ChÝnh nhê viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c«ng cuéc ®æi míi cña chóng ta ®· ®¹t nh÷ng kÕt qu¶ quan träng. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c. Trong c¬ chÕ ®ã c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ b×nh ®¼ng, c¹nh tranh hîp ph¸p, hîp t¸c vµ liªn doanh tù nguyÖn, thÞ tr­êng cã vai trß trùc tiÕp h­íng dÉn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ lùa chän lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh h­íng, t¹o m«i tr­êng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ sö lý vi ph¹m ph¸p luËt trong ho¹t ®éng kinh tÕ, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt Nam ®· lµm nÒn kinh tÕ thay da ®æi thÞt ®­a tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ b×nh qu©n tõ 4,9 % trong thêi kú 1986 - 1990 lªn 7,7% trong thêi kú 1990 - 1995 vµ gi¶m tèc ®é l¹m ph¸t tõ 7,75 % (n¨m 1986) xuèng 12,7% (1995). Thµnh c«ng cña c¶i c¸ch kh«ng nh÷ng lµ nhê c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ thÝch hîp vµ cßn v× viÖc më cöa cho nÒn kinh tÕ khu vùc t­ nh©n vµo ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. Nhµ n­íc thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh phÇn, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö kh«ng t­íc ®o¹t tµi s¶n hîp ph¸p, kh«ng gß Ðp tËp thÓ t­ liÖu s¶n xuÊt, kh«ng ¸p ®Æt h×nh thøc kinh doanh khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng cho quèc tÕ nh©n sinh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ n­íc ta cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ thèng nhÊt. Chóng ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng nh©n c«ng lao ®éng x· héi thèng nhÊt vµ môc tiªu duy nhÊt vµ chung nhÊt cña chóng ta lµ ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi vµ d©n c­ trªn thÞ tr­êng ®Ó h­íng tíi mét môc ®Ých cuèi cïng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc, ®­a n­íc ta trë thµnh mét n­íc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn n­íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN nh­ng ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang t¸c ®éng trong thêi kú qu¸ ®é (N­íc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH trong hoµn c¶nh quèc tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi to lín vµ s©u s¾c). §ã lµ "Kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o. Kinh tÕ tËp thÓ kh«ng ngõng ®­îc cñng cè më réng. Kinh tÕ c¸ thÓ cßn cã ph¹m vi t­¬ng ®èi lín, tõng b­íc ®i vµo con ®­êg lµm ¨n hîp t¸c trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ vµ cïng cã lîi. T­ b¶n t­ nh©n ®­îc kinh doanh trong nh÷ng ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh do luËt ph¸p quy ®Þnh. Ph¸t triÓn kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc d­íi nhiÒu h×nh thøc. Kinh tÕ gia ®×nh ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn m¹nh nh­ng kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ ®éc lËp. C¸c h×nh thøc së h÷u hçn hîp vµ ®an kÕt víi nhau h×nh thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng. C¸c tæ chøc kinh tÕ chñ vµ liªn kÕt, hîp t¸c vµ c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh "MÆc dï thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc nh­ng mçi thµnh phÇn ®· ®­îc nh©n d©n h­ëng øng réng r·i vµ ®i nhanh vµo cuéc sèng chÝnh Êy ®· gãp phÇn ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch vô t¹o thªm viÖc lµm s¶n xuÊt cho x· héi thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, t¹o ra sù c¹nh tranh sèng ®éng trªn thÞ tr­êng. Sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù kÕt hîp vµ lîi Ých kinh tÕ x· héi, tËp thÓ vµ ng­êi lao ®éng ngµy cµng cao h¬n. 2. MÆt m©u thuÉn: Quy luËt kh«ng nh÷ng chØ ra quan hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp mµ cßn chØ ra cho chóng ta thÊy, nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn chÝnh v× thÕ trong sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay bªn c¹nh mÆt thèng nhÊt cßn song song ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng t­ b¶n chñ nghÜa. MÆc dï vËy ®ã míi chØ lµ kh¶ n¨ng v× thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi n­íc ta vµ t­¬ng quan lùc l­îng trong bèi c¶nh quèc tÕ nh­ hiÖn nay khi vËn mÖnh cña ®Êt n­íc ph¸t triÓn theo h­íng XHCN "Ch­a ph¶i lµ mét c¸i g× kh«ng thÓ ®¶o ng­îc l¹i. Lµ quyÕt t©m cao kiªn ®Þnh ch­a ®ñ mµ ph¶i cã ®­êng lèi s¸ng suèt kh«ng ngoan cña mét chÝnh §¶ng c¸ch m¹ng tiªn tiÕn giµu trÝ tuÖ vµ ®Æc biÖt ph¶i cã bé m¸y nhµ n­íc m¹nh". M©u thuÉn c¬ b¶n trªn cßn thÓ hiÖn gi÷a mét bªn gåm nh÷ng lùc l­îng vµ khuynh h­íng ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®­îc sù cæ vò, khuyÕn khÝch h­íng dÉn, b¶o trî cña nh÷ng lùc l­îng chÝnh trÞ - x· héi tiªn tiÕn víi mét bªn lµ khuynh h­íng tù ph¸t vµ nh÷ng lùc l­îng vµ nh÷ng lùc l­îng g©y tæn h¹i cho quèc tÕ nh©n sinh. M©u thuÉn c¬ b¶n nµy ®­îc quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ - x· héi kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. Do ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn XHCN ë n­íc ta lµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ nhanh chãng lùc l­îng s¶n xuÊt, kh¾c phôc nh÷ng kinh tÕ l¹c hËu vµ lçi thêi b»ng c¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n cña nhµ n­íc ®Ó ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta ®i lªn CNXH. Do ®ã m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n Èn chøa bªn trong qu¸ tr×nh nµy lµ: m©u thuÉn gi÷a hai ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi: ®Þnh h­íng XHCN vµ ®Þnh h­íng phi XHCN. §ã lµ m©u thuÉn bªn trong cña nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay. Hai ®Þnh h­íng ®ã song song vµ th­êng xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau t¹o thµnh m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n chi phèi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH. Do vËy vËn ®éng nÒn kinh tÕ n­íc ta kh«ng thÓ t¸ch rêi sù vËn ®éng cña thÕ giíi cña thêi ®¹i. Ngµy nay nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam g¾n bã kh¨ng khÝt víi nhau h¬n bao giê hÕt cho nªn cßn cã mét m©u thuÉn n÷a t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay lµ m©u thuÉn cña nh©n d©n ta d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc vµ kiªn ®Þnh ®i theo con ®­êng XHCN víi c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng trong vµ ngoµi n­íc. Cã mét ®iÒu cã vÎ nh­ ng­îc ®êi trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë n­íc ta hiÖn nay lµ x©y dùng CNXH b»ng c¸ch më réng ®­êng cho CNTB. Nh­ng CNTB ë ®©y lµ CNTB ho¹t ®éng d­íi sù qu¶n lý cña nhµ n­íc XHCN. Vµ kh«ng dÑp bá kinh tÕ t­ nh©n vµ TBCN nh­ chóng ta ®· lµm tr­íc ®©y. Tr¸i l¹i ngµy nay chóng ta b¶o hé vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. §iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ chóng ta thay ®æi con ®­êng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, kh«ng ph¶i lµ tõ bá sù lùa chän XHCN. ViÖc xo¸ bá chÕ ®é t­ h÷u kiÓu tr­íc ®©y lµ tr¸i víi quy luËt kh¸ch quan. V× thÕ sÏ kh«ng thóc ®Èy mµ tr¸i l¹i lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, môc tiªu d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh khã cã thÓ thùc hiÖn ®­îc. Do ®ã t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu lµ "giÆc dèt" v.v… vÉn cßn tån t¹i trªn ®Êt n­íc ta. §©y lµ nh÷ng nguy c¬ vµ hiÓm ho¹ ®èi víi sù tån vong cña c¬ chÕ míi mµ chóng ta ®ang g¾ng søc x©y dùng. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ c¸ thÓ, t­ b¶n t­ nh©n ë trong n­íc vµ viÖc më cöa cho CNTB n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo n­íc ta d­íi nhiÒu h×nh thøc cña "chÕ ®é t« nh­îng", ®ang diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ sÏ thùc sù lµm cho nÒn kinh tÕ m¹nh lªn, nh­ng còng thùc sù sÏ diÔn ra 2 cuéc ®Êu tranh gi÷a hai ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ßi hái cã sù khuyÕn khÝch kinh tÕ t­ nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ v× hiÖn nay sù ph¸t triÓn ®ã cßn th©p, ch­a t­¬ng øng víi tiÒm n¨ng hiÖn cã. Tuy nhiªn ®­êng lèi ®ã còng ®ßi hái thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. ChØ cã nh­ vËy míi lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngµy cµng m¹nh lªn, ph¸t huy tèt vai trß chØ ®¹o vµ hîp thµnh nÒn t¶ng kinh tÕ quèc d©n. Trong nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt, nh­ng kh«ng cã vai trß, vÞ trÝ nh­ nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y dùng chÕ ®é kinh tÕ -x· héi míi. Kinh tÕ mµ nßng cèt lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nhµ n­íc ta sö dông mét phÇn vèn tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc x©y dùng khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ñ m¹nh, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, nhµ n­íc sö dông c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc nh­ mét "c«ng cô vËt chÊt ®Ó võa h­íng dÉn, ®iÒu chØnh nh÷ng biÕn ®éng tù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng; võa "më ®­êng" lµm "®Çu tÇu" thu hót, l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng, chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch cña nhµ n­íc, chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi ®Õn n¨m 2000 ®· nªu râ "khu vù quèc doanh ®­îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶ liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chØ ®¹o vµ chøc n¨ng cña c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc". Nh­ vËy bªn c¹nh quan hÖ thèng nhÊt cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng m©u thuÉn nµy t¹o ®éng lùc vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. N¨m thµnh phÇn kinh tÕ n­íc ta ®Õn nµy, kh«ng chØ cã m©u thuÉn bªn ngoµi gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ cã m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ muèn hiÓu ®óng b¶n chÊt cña sù vËt muèn x¸c ®Þnh ®­îc xu thÕ ph¸t triÓn cña nã ph¶i t×m cho ®­îc m©u thuÉn bªn trong cña sù vËt. Bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸c ngµnh trong thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn nh­ CN quèc phßng, Ng©n hµng nhµ n­íc, B­u chÝnh viÔn th«ng, kh«ng ph¶i lµ kh«ng chÞu sù c¹nh tranh khèc liÖt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Ngµnh nµo còng muèn kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay thùc hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Nh­ng chÝnh sù c¹nh tranh ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn cao h¬n víi chÊt l­îng vµ sè l­îng s¶n phÈm ngµy cµng phong phó h¬n. ChuyÓn sang dt thÞ tr­êng tÊt yÕu ph¶i hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong thêi ®¹i ngµy nay, mäi nÒn kinh tÕ d©n téc ®Òu kh«ng h­íng tíi xuÊt khÈu, kh«ng coi mòi nhän v­¬n lªn ra bªn ngoµi th× kh«ng thÓ ®­a nÒn kinh tÕ trong n­íc t¨ng tr­ëng theo kÞp b­íc tiÕn ho¸ chung cña nh©n lo¹i. NÒn ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam nh÷ng n¨m 1981 - 1982 cßn bÐ vµ mÊt c©n ®èi nghiªm träng. Tæng kim ng¹ch kh«ng v­ît qu¸ 500 triÖu USD vµ tØ lÖ xuÊt nhËp lµ 1/4 (xuÊt 1 th× nhËp 4). Nh÷ng n¨m ®Çu thay ®æi (1986 -1987) kim ng¹ch xuÊt khÈu kho¶ng 800 triÖu USD víi tØ lÖ xuÊt nhËp khÈu lµ 1/1,7. N¨m 1986 - 1989 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· trªn 1 tû USD, n¨m 1991 gÇn 2 tû USD vµ n¨m 1992 trªn 2,4 tû víi c¸n c©n ngo¹i th­¬ng th¨ng b»ng. §ã lµ nh÷ng b­íc tiÕn hÕt søc quan träng t¹i nh÷ng c¬ së, nh÷ng tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho nÒn kinh tÕ n­íc ta. §ã lµ do sù c¹nh tranh gay g¾t cña c¸c ngµnh trong kinh tÕ quèc doanh, mµ ngµnh nµo còng cho m×nh lµ then chèt. §Êu tranh vµ ph¸t triÓn lµ hai mÆt cña hiÖn t­îng, lµ quan hÖ nh©n- qu¶ cña mét vÊn ®Ò. Cã ®Êu tranh míi cã ph¸t triÓn v× vËy nh­ bÊt kú mét gi¸ trÞ nµo, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng mÆc dï lµ sù c¹nh tranh rÊt khèc liÖt "Th­¬ng tr­êng lµ chiÕn tr­êng" nh­ng nh÷ng g× cßn tån t¹i ®­îc vµ mÆt hµng nµo ®­îc ng­êi tiªu dïng chÊp nhËn, ®ã chÝnh lµ do sù nç lùc ®æi míi cña b¶n th©n ngµnh ®ã. ChÝnh v× vËy c¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ ngåi yªn thô ®éng mµ ph¶i ®æi míi, c¶i tiÕn ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr­êng, thóc ®Èy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §ã lµ tÝnh ­u viÖt cña m©u thuÉn nh­ng bªn c¹nh ®ã nh÷ng m©u thuÉn nµy còng ®· n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi. §ã lµ sù coi träng lîi Ých vµ ®ång tiÒn, v× tiÒn hä s½n sµng dïng mäi thñ ®o¹n ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých cña m×nh. §iÒu nµy cã sù ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn chung cña x· héi nhÊt lµ x· héi ViÖt Nam ta muèn coi träng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc con ng­êi. TÝnh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ cßn ë chç do lîi Ých l©u dµi gi÷ac¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã lîi Ých riªng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ, ®æi míi tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ, thùc hiÖn m¹nh mÏ sù ph©n c«ng lao ®éng sÏ kh¾c phôc t×nh h×nh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. PhÇn II Thùc tr¹ng - Gi¶i ph¸p cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ I. Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi gian qua 1. Kinh tÕ quèc doanh: Dùa trªn së h÷u toµn d©n t­ liÖu s¶n xuÊt, theo sè liÖu thèng kª ®Õn cuèi n¨m 1989 c¶ n­íccã 12.080 xÝ nghiÖp quèc doanh víi vèn t­¬ng øng lµ 10tû USD. Trong ®ã c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn, x©y dùng chiÕm 9% tæng sè vèn. N«ng nghiÖp chiÕm 8,1% tæng sè vèn, lÇm nghiÖp 1,2% tæng sè vèn. CTVT: 14,8%; Th­¬ng nghiÖp 11,6%; C¸c ngµnh kh¸c 5,93% tæng sè vèn. Hµng n¨m thµnh phÇn kinh tÕ nµy t¹o ra kho¶ng 35 - 40% GDP vµ tõ 22 - 30% TNQD, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch tõ 60 - 80% sè thu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy n¾m gi÷ toµn bé c«ng nghiÖp nÆng, hµng tiªu dïng chiÕm tØ träng phÇn lín, phÇn lín nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu (100%) thuèc ch÷a bÖnh 100% hµng dÖt kim 85% giÊy, 75% v¶i mÆc, 60% xµ phßng vµ 70% xe ®¹p… kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn vai trß vµ tÇm quan träng cña kinh tÕ quèc doanh ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc ta vµ tuy ®· ®¹t mét sè thµnh tÝch song khu vùc kinh tÕ quèc doanh ch­a ®¶m b¶o ®­îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ thùc hiÖn theo m« h×nh chiÒu réng (t¨ng vèn, t¨ng lao ®éng); sù ®ãng gãp cña khu vùc nµy so víi sè chi cña nhµ n­íc trë l¹i cho nã 1:3. * HiÖn nay sau ®æi míi c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, tuy cã t¹o nªn sù chuyÓn biÕn b­íc ®Çu, mét sè xÝ nghiÖp ®· v­ît qua khã kh¨n t¹o nªn thÕ æn ®Þnh ®Ó ®i ra vµ ®i lªn. Song nh÷ng nh©n tè ®ã ch­a nhiÒu vµ nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ch­a cã c¬ së v÷ng ch¾c vµ l©u dµi. §Õn 31/12/1991 ®· cã 500 xÝ nghiÖp nhµ n­íc ph¸ s¶n vµ ngõng ho¹t ®éng. ViÖc s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc theo nghÞ ®Þnh 388 - H§BT chØ míi ®­îc ë 10 Bé, trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã lµ 1566, sè ®ñ ®iÒu kiÖn tån t¹i lµ 1.096, sè ph¶i chuyÓn thÓ lµ 470. VÒ ®Þa ph­¬ng ®· tiÕn hµnh ®­îc 10 tû. Thµnh phÇn trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã 2464, sè ®ñ ®iÒu kiÖn 582, sè ph¶i chuyÓn thÓ 882, viÖc triÓn khai thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ theo quyÕt ®Þnh 202 - H§BT ch­a tiÕn hµnh ®­îc bao nhiªu, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau lµm ¸ch t¾c vµ chËm ch¹p. * Tõ thùc tr¹ng nãi trªn. Ta cã thÓ thÊy mét sè ®Æc tr­ng cña xÝ nghiÖp quèc doanh hiÖn nay lµ: - Sau mét sè khã kh¨n tÊt yÕu, ®· cã vµi doanh nghiÖp trô l¹i, v­¬n lªn gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi vµ d©n c­, dËp t¾t nh÷ng c¬ sèt hµng ho¸, gãp phÇn b×nh æn gi¸ c¶. Tuy vËy sè doanh nghiÖp nµy ch­a nhiÒu vµ ch­a v÷ng ch¾c. - Sù tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt nh­ng cßn qu¸ nhiÒu víi ng©n s¸ch, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ thÊp. - Sù t¨ng tr­ëng vµ tån t¹i hay håi sinh cña mét sè xÝ nghiÖp vÒ mÆt thùc chÊt vÉn cßn lîi dông kÏ hë cña bao cÊp nhµ n­íc, nh÷ng s¬ hë cña ph¸p luËt. - Quen sèng trong c¬ chÕ bao cÊp nªn thiÕu ®é nh¹y c¶m víi c¸c th«ng sè biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. NhiÒu doanh nghiÖp ®· trë thµnh n¬i ®Ó cho ng­êi lîi dông quèc doanh ®Ó bu«n lËu, tham nhòng lµm thÊt tho¸t tµi s¶n vèn liÕng cña nhµ n­íc. 2. Kinh tÕ tËp thÓ: Kinh tÕ tËp thÓ dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ TLSX ( trõ ruéng ®Êt së h÷u toµn d©n). §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ tuy tr×nh ®é x· héi ho¸ t­ liÖu s¶n xuÊt, tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cßn thÊp h¬n kinh tÕ quèc d©n nh­ng s¶n xuÊt víi l­îng hµng ho¸ cung øng cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®êi sèng x· héi. Tr­íc biÕn ®éng cã tÝnh b­íc ngoÆt cña nÒn kinh tÕ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng vµ sù sôp ®æ cña c¸c n­íc Liªn x« vµ §«ng ¢u cò, kinh tÕ thÞ tr­êng n­íc ta nh×n chung bÞ gi¶m sót vµ biÕn d¹ng. Trong c«ng nghiÖp sè HTX 32.034 (1988) chØ cßn 9.660 (1991) møc s¶n xuÊt n¨m 1991 sã víi n¨m tr­íc gi¶m 47% nªn gi¸ trÞ s¶n l­îng ®ãng còng gi¶m dÇn tõ chç chiÕm 23,9% (n¨m 1988) gi¶m xuèng cßn 6,8% (n¨m 1991). Trong th­¬ng nghiÖp vµ dÞch vô tÝnh ®Õn n¨m 1989 toµn ngµnh cã 21.094 ®iÓm b¸n hµng tËp thÓ, trong ®ã 14.992 HTX mua b¸n ë ph­êng x·. TÝnh ®Õn n¨m 1991 h¬n 75% sè HTX gi¶i thÓ. Sè cßn l¹i ho¹t ®éng cÇm chõng. Tõ chç toµn ngµnh th­¬ng nghiÖp dÞch vô chiÕm 15% tæng møc b¸n lÎ trªn thÞ tr­êng tr­íc n¨m 1986 ®Õn n¨m 1991 chØ cßn chiÕm 1,8%. Trong n«ng nghiÖp sù xuÊt hiÖn kinh tÕ n«ng hé víi t­ c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, thùc hiÖn réng r·i c¬ chÕ kho¸n, hé gia ®×nh x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, ®­îc giao quyÒn sö dông ruéng ®Êt, b­íc ®Çu gi¶i phãng møc s¶n xuÊt khai th¸c tiÒm n¨ng lao ®éng vµ vèn cña nh©n d©n. Nhµ n­íc tiÕp tôc ®æi míi vµ kiÖn toµn kinh tÕ tËp thÓ theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ, b×nh ®¼ng ph¸t huy vµ kÕt hîp hµi hoµ søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña x· viªn. Ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc hîp t¸c, ®a d¹ng vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, mua b¸n, tÝn dông (n«ng d©n) ë nh÷ng n¬i cÇn thiÕt vµ cã ®iÒu kiÖn. 3. Kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc. HiÖn nay viÖc nhËn thøc thµnh phÇn kinh tÕ cßn rÊt h¹n hÑp vµ rÊt ®¬n gi¶n, mÆc dï nã cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ nh÷ng thµnh phÇn ë n­íc ta. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy rÊt ph¸t triÓn, ®a d¹ng. Nã bao gåm c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc h×nh thøc së h÷u hçn hîp. Theo sè liÖu cña Tæng côc thèng kª, tÝnh ®Õn th¸ng 7 n¨m 1992 ®· cã 461 dù ¸n ®Çu t­ ®· ®­îc cÊp giÊy phÐp víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 3.563 triÖu USD; trong ®ã h×nh thøc liªn doanh lµ chñ yÕu, phæ biÕn chiÕm 342 dù ¸n vµ chiÕm 55% tæng sè vèn ®¨ng ký. NÕu tÝnh theo ®Þa ph­¬ng vµ miÒn th× c¸c tØnh phÝa nam chiÕm 72,5% sè dù ¸n vµ 73,5% tæng sè vèn ®¨ng ký c¶ n­íc. Cßn sè dù ¸n ®Çu t­ vµ ®ang cã chiÒu h­íng t¨ng lªn, tÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 1994 ®· cã 800 dù ¸n víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 8,7 tû USD vµ dù b¸o ®Õn n¨m 2000 cã thÓ ®¹t 20 tû USD. Kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc cã vai trß quan träng trong viÖc vËn ®éng tiÒm n¨mg to lín vÒ vèn, c«ng nghÖ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña c¸c nhµ t­ b¶n v× lîi Ých cña hä còng nh­ lîi Ých cña ®Êt n­íc. Nhµ n­íc cÇn ph¸t triÓn réng r·i c¸c h×nh thøc liªn doanh, nhiÒu ph­¬ng thøc gãp vèn thÝch hîp gi÷a kinh tÕ nhµ n­íc víi t­ b¶n t­ nh©n trong vµ ngoµi n­íc, ®Ó t¹o ®µ cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¸t triÓn, b»ng kh¶ n¨ng hîp t¸c vµ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi. 4. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n: Trªn thùc tÕ kinh tÕ t­ nh©n ë n­íc ta bao gåm: c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n, hé t­ nh©n vµ c¸ thÓ tuy nhiªn viÖc ph©n lo¹i nµy c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn cßn ®ang cã chç ch­a thèng nhÊt. Nh­ng mÆc dï khu vùc kinh tÕ nµy ®æi míi ®­îc håi sinh, nh­ng tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh. VÝ dô: ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm 27,2% (1989) ®Õn nay gÇn 30% trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm c«ng nghiÖp; tÝnh ®Õn n¨m 1991 trong th­¬ng nghiÖp thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n cã 730 ngh×n hé víi 950 ngh×n ng­êi kinh doanh chuyªn nghiÖp vµ 1,2 triÖu ng­êi bu«n b¸n nhá. Sè hé quy m« võa vµ nhá chiÕm ®¹i bé phËn. TÝnh ®Õn gi÷a th¸ng 8 n¨m 1992 ®· 571 hé kinh doanh lín ®­îc phÐp chuyÓn thµnh doanh nghiÖp t­ nh©n víi sè vèn lµ 114 tû ®ång ViÖt Nam; 412 hé chuyÓn thµnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n víi sè vèn 159 tû ®ång ViÖt Nam. Trªn thÞ tr­êng x· héi, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®ua tranh víi th­¬ng nghiÖp quèc doanh vµ tËp thÓ nªn ®· chiÕm lÜnh vÒ b¸n lÎ vµ dÞch vô tiªu dïng tõ 60,8% (1989) lªn 73,1% (1991). Theo sù ph©n lo¹i, kinh tÕ n«ng hé còng thuéc còng thuéc khu vùc kinh tÕ nµy. Cho ®Õn nay cã kho¶ng 10.402 hé trong ®ã hé s¶n xuÊt hµng ho¸ cã møc thu nhËp tõ 5 triÖu ®ång trë lªn chiÕm 22,4%; hé tù cÊp tù tóc chiÕm 62,8%; hé nghÌo vµ qu¸ nghÌo chiÕm 14,8%. Khu vùc kinh tÕ t­ nh©n lµ thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh. Cuèi n¨m 1988 ®Õn nöa n¨m 1990 kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n ph¸t triÓn kh¸ rÇm ré. C¶ n­íc lóc ®ã cã gÇn 500 xÝ nghiÖp vµ c«ng ty t­ doanh. Thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 235 doanh nghiÖp t­ nh©n víi sè vèn ®Çu t­ mçi ®¬n vÞ tõ 100 triÖu ®ång trë lªn. §Õn th¸ng 7 n¨m 1992 sau h¬n 1 n¨m ban hµnh luËt doanh nghiÖp t­ nh©n c¶ n­íc cã 785 xÝ nghiÖp t­ nh©n víi tæng sè vèn ®¨ng ký 424 tû ®ång. Nh×n chung hiÖn nay khu vùc kinh tÕ t­ nh©n ho¹t ®éng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ vÒ vèn, nguyªn liÖu, thÞ tr­êng vµ quy chÕ. HiÖn nay thµnh phè cã trªn 40% doanh nghiÖp gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ vèn; 8% gÆp khã kh¨n vÒ nguyªn liÖu; 7% vÒ thÞ tr­êng vµ 4% vÒ quy chÕ. C¸c sè liÖu t­¬ng øng ë n«ng th«n lµ 44%; 4%. 5. Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ: Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã thÓ kinh doanh nh­ c¸c t¸c nh©n kinh tÕ ®éc lËp (nh­ kh¸i niÖm "hé gia ®×nh" trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng) nh­ng còng cã thÓ lµ c¸c vÖ tinh cho doanh nghiÖp nhµ n­íc hay HTX, ë ®©y chóng ta thÊy chÝnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng ®an xen víi nhau: vÒ b¶n chÊt lµ kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, nh­ng biÓu hiÖn ra cã thÓ lµ c¸c c¬ së gia c«ng cho doanh nghiÖp hoÆc c¸c HTX. Kinh tÕ c¸ thÓ ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong c¸c ngµnh ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n kh«ng bÞ h¹n chÕ viÖc më réng kinh doanh, cã thÓ tån t¹._.