Mô hình tính phí nước bảo vệ môi trường đối với nước thải công nghiệp cho một số cơ sở dệt may trên địa bàn thành phố Hà Nội

Lêi më ®Çu Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ toµn cÇu ph¸t triÓn nh­ vò b·o, ®ßi hái sù lç lùc v­¬n lªn kh«ng ngõng cña c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn ®Ó b¾t kÞp nhÞp ®é ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi. Trªn thùc tÕ ®· cho thÊy r»ng cïng víi sù nç lùc ph¸t triÓn kinh tÕ lµ vÊn ®Ò m«i tr­êng ®· ®ªn møc b¸o ®éng, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc nghÌo. T¹i c¸c n­íc nµy ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hä ®· vµ ®ang x©m ph¹m s©u s¾c ®Õn m«i tr­êng tù nhiªn b¾t nguån tõ c¸c ho¹t ®ån khai th¸c tµi nguyªn qu¸ møc, ®éng thêi x¶ th¶i vµo m«i tr­êng mét l­îng lín chÊt th¶i Ýt hoÆc kh«ng hÒ ®­îc qua mét kh©u xö lý nµo. §øng tr­íc t×nh tr¹ng ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng c«ng cô vµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó lµm gi¶m bít c¸c t¸c ®éng tiªu cùc tíi m«i tr­êng sinh th¸i vµ m«i tr­êng sèng cña con ng­êi. Trong thùc tiÔn cho thÊy r»ng c¸c c«ng cô kinh tÕ lµ mét trong c¸c c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®· ®­îc c¸c n­íc ph¸t triÓn ¸p dông vµ thu ®­îc hiÖu qu¶ cao trong qu¶n lý m«i tr­êng. ë ViÖt Nam hiÖn nay cã thÓ nãi r»ng vÊn ®Ò m«i tr­êng ®· lµ mét vÊn ®Ò thêi sù nãng báng trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Ngµy nay cïng víi sù héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng s©u ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng lçi lùc ph¸t triÓn, ®Ó nhanh chãng tho¸t ra khái ®ãi nghÌo, ®­a nÒn kinh tÕ b¾t kÞp mÆt b»ng chung cña khu vùc vµ thÕ giíi. Tuy nhiªn cïng víi nh÷ng lçi lùc ph¸t triÓn Êy lµ vÊn ®Ò m«i tr­êng ®ang bÞ ®e do¹ nghiªm träng, lîi Ých kinh tÕ ®· lµm lu mê ®i ý thøc b¶o vÖ m«i tr­íng ®Æc biÖt lµ trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay. §· g©y lªn nh÷ng m©u thuÉn gay g¾t trªn con ®­êng ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, gi÷a b¶o vÖ m«i tr­êng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong ®ã hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò m«i tr­êng ®Æt ra nh­: sù c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn, t×nh tr¹ng x¶ th¶i trùc tiÕp kh«ng qua xö lý, sù suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc, « nhiÔm m«i tr­êng n­íc vµ m«i tr­êng kh«ng khÝ….®· cã nh÷ng ¶nh h­ëng lín tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi. §øng tr­íc nh÷ng th¸ch thøc ®ã ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ta ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý thÝch hîp ®Ó dung hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. Trong ®ã c«ng cô kinh tÕ ®· b¾t ®Çu ®­îc quan t©m ¸p dông trong qu¶n lý m«i tr­êng b­íc ®Çu ¸p dông ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Trong c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ ®ang ®­îc ¸p dông ë ViÖt Nam th× phÝ b¶o vÖ m«i tr­êng ®èi víi n­íc th¶i c«ng nghiÖp ®· ®­îc triÓn khai ¸p dông trong hai n¨m trë l¹i ®©y ®· thu ®­îc nhiÒu kÕt qu¶ trong qu¶n lý gi¶m thiÓu « nhiÔm nguån n­íc. Tuy nhiªn viÖc tÝnh phÝ n­íc th¶i c«ng nghiÖp hiÖn nay ë ViÖt Nam cßn ë møc ®é s¬ khai nªn ch­a ph¸t huy ®­îc hÕt hiÖu qu¶ cña nã. Trong viÖc tÝnh vµ thu phÝ cßn nhiÒu bÊt cËp. ChÝnh v× thÕ t«i lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu lµ:”M« h×nh tÝnh phÝ n­íc b¶o vÖ m«i tr­êng ®èi víi n­íc th¶i c«ng nghiÖp cho mét sè c¬ së dÖt may trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi.” Trong phạm vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi t«i tËp trung ®i s©u vµo nghiªn cøu x©y dùng l¹i c«ng thøc tÝnh phÝ n­íc th¶i c«ng nghiÖp vµ tÝnh phÝ thö cho mét sè c¬ së dÖt may trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi.§Ò tµi nghiªn cøu gåm ba ch­¬ng: ch­¬ng I: C¬ së lý luËn chung cña viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng. Ch­¬ng II: HiÖn tr¹ng m«i tr­êng n­íc th¶i c«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi. Ch­¬ng III: M« h×nh tÝnh phÝ n­íc th¶i c«ng nghiÖp cho mét sè c¬ së dÖt may trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra. Ph­¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch sè liÖu. Ch­¬ng I: C¬ së lý luËn chung cña viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng. Tæng quan vÒ c¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc x©y dùng c¸c c«ng cô kinh tÕ. Nguyªn t¾c ng­êi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn ( PPP) §©y lµ mét trong c¸c nguyªn t¾c quan träng nhÊt ®Ó lµm c¨n cø khoa häc cho viÖc thiÕt lËp c¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng, ®­îc c¸c n­íc thµnh viªn cña tæ chøc c¸c n­íc kinh tÕ ph¸t triÓn OECD ®­a ra vµ ®­îc chÊp nhËn tõ nh÷ng n¨m 1970. Theo nguyªn t¾c ng­êi g©p ra « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn ( PPP) quy ®Þnh r»ng: Nh÷ng ng­êi g©y ra « nhiÔm m«i tr­êng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tµi chÝnh ®èi víi hËu qu¶ m«i tr­êng mµ c¸c ho¹t ®éng cña m×nh g©y ra ( kÓ c¶ c¸c ho¹t ®éng ®ã lµ hîp ph¸p hay kh«ng hîp ph¸p ). Còng theo nguyªn t¾c PPP th× chÝnh phñ sÏ kh«ng ®­îc tµi trî cho c¸c vÊn ®Ò xö lý « nhiÔm m«i tr­êng, v× nÕu ChÝnh phñ trî cÊp sÏ lµm t¨ng viÖc g©y « nhiÔm cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng, mµ ng­êi g©y « nhiÔm ph¶i ®ãng gãp tµi chÝnh ( cã thÓ lµ tiÒn phÝ hoÆc tiÒn thuÕ ) cho chÝnh quyÒn, sè tiÒn ®ã sÏ ®­îc ®­a vµo quü b¶o vÖ m«i tr­êng vµ nã sÏ ®­îc t¸i ®Çu t­ cho c¸c c«ng tr×nh m«i tr­êng nh»m gi¶m thiÓu « nhiÔm. Mét khi c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng ph¶i ®ãng g¸p tµi chÝnh nh­ vËy hä sÏ ph¶i c©n nh¾c gi÷a lîi Ých vµ chi phÝ ®Ó tø ®ã ®iÒu chØnh hµnh vi ho¹t ®éng cña m×nh lµ cã tiÕp tôc x¶ th¶i ra m«i tr­êng kh«ng qua xö lý vµ chôi ®ãng gãp tµi chÝnh hay lµ ®Çu t­ mét c«ng nghÖ xö lý tr­íc khi x¶ th¶i vµ kh«ng phµi ®ãng gãp tµi chÝnh. ChÝnh v× vËy mµ møc ®ãng gãp ( tr¶ tiÒn cho hµnh vi g©y « nhiÔm ) ë ®©y ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh ®óng víi gi¸ trÞ lîi Ých thu l¹i cña m«i tr­êng hay nãi c¸ch kh¸c c¸c chi phÝ mµ hä bá ra ph¶i b»ng hoÆc cao h¬n chi phÝ xö lý h©u qu¶ m«i tr­êng do hä g©y ra, cã nh­ vËy míi khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp h¹n chÕ x¶ th¶i vµ tù nguyÖn l¾p ®Æt c«ng nghÖ xö lý tr­íc khi x¶ th¶i. Tuy nhiªn nguyªn t¾c ng­êi g©y ra « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn còng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i t¹o ra sù c«ng b»ng mÆc dï nguyªn t¾c nµy quy ®Þnh r»ng ng­êi g©y ra « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn, khi ®ã c¸c chñ thÓ g©y ra « nhiÔm (doanh nghiÖp) sÏ ®èi phã b»ng c¸ch n©ng gi¸ s¶n phÈm lªn vµ hä ®Èy chi phÝ ph¶i tr¶ cho vÊn ®Ò m«i tr­êng sang ng­êi tiªu dïng g¸nh chÞu. MÆt kh¸c nguyªn t¾c nµy còng kh«ng cÇn thiÕt quy ®Þnh nghÜa vô ph¸p lý vÒ tµi chÝnh vµ nã còng kh«ng ph¶i lµ thuÕ m«i tr­êng - ®ã lµ mét sè mÆt h¹n chÕ cña nguyªn t¾c nµy. Tuy nhiªn nã vÉn ®­îc c¸c n­íc chËp nhËn réng r·i lµ xuÊt ph¸t tõ mét lý do kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp ¸p dông biÖn ph¸p b¶o vÖ m«i tr­êng th­êng cã chi phÝ cao h¬n v× g¸nh chÞu chi phÝ phßng ngõa hoÆc chi phÝ xö lý « nhiÔm dÉn tíi gi¸ c¶ cao h¬n ®· ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm cña hä vµ nh­ vËy so víi c¸c ®æi thñ k«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p m«i tr­êng hã ®· mÊt ®i lîi thÕ. §Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho c¸c doanh nghiÖp nµy trong ho¹t ®éng th­¬ng m¹i khèi c¸c n­íc kinh tÕ ph¸t triÓn OECD ®· thèng nhÊt ¸p dông nguyªn t¾c nµy. Vµ tõ ®ã nguyªn t¾c PPP ®· lan truyÒn vµ ®­îc chËp nhËn réng r·i trªn toµn cÇu. Cho tíi nay nã vÉn lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c chñ yÕu cho viÖc thiÕt lËp c¸c chÝnh s¸ch m«i tr­êng cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ trong khèi c¸c n­íc OECD, thËm chÝ nguyªn t¾c nµy ®· ®­îc ®­a vµo v¨n b¶n ph¸p quy ®Ó thùc hiÖn. VÝ dô t¹i Thuþ §iÓn chÝnh phñ thu tiÒn tõ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp kh«ng nh÷ng ®Ó tr¶ cho xö lý « nhiÔm mµ cßn trî cÊp cho c«ng t¸c quan tr¾c m«i tr­êng. §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, viÖc ¸p dông nguyªn t¨c PPP g©y ra mét sè bÊt lîi vÒ mÆt kinh tÕ. Khi c¸c n­íc nµy thùc hiÖn ®óng th­o nguyªn t¾c PPP sÏ rÊt khã cã thÓ c¹nh tranh víi c¸c n­íc ph¸t triÓn giµu cã vµ vÊn ®Ò bÊt c«ng sÏ x¶y ra. T¹i c¸c n­íc nghÌo hä ph¶i ®èi mÆt víi nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn vµ ®i cïng víi nã lµ vÊn n¹n m«i tr­êng, mét mÆt còng do c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· g©y ra qóa nhiÒu « nhiÔm cho hä th«ng qua chuyÓn giao c«ng nghÖ cò l¹c hËu vµ khai th¸c tèi ®a tµi nguyªn cña hä. §èi víi c¸c n­íc giµu cã hä cã thõa kh¶ n¨ng chi tr¶ cho m«i tr­êng cßn ®èi víi c¸c n­íc nghÌo th× hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n»ng chi tr¶, trong khi ®ã hä ph¶i chÞu chi phÝ cho viÖc g©y ra « nhiÔm tõ c¸c n­íc giµu. ChÝnh v× thÕ khi ¸p dông nguyªn t¾c nµy còng cã nh÷ng ®iÒu kh«ng hîp lý.Mét lµ khi ng­êi giµu g©y ra « nhiÔm nh­ng l¹i Ðp ng­êi nghÌo ph¶i chÞu chi phÝ. Hai lµ cã nh÷ng yÕu tè m«i tr­êng chóng ta kh«ng thÓ mua ®­îc b»ng tiÒn hoÆc viÖc ®Þnh gi¸ nã lµ rÊt khã kh¨n, khi ®ã viÖc ¸p dông nguyªn t¾c nµy sÏ kh«ng chÝnh x¸c trong viÖc x¸c ®Þnh møc ph¶i tr¶ cho chñ thÓ g©y ra hËu qu¶ m«i tr­êng. §Ó làm râ h¬n nguyªn t¾c nµy ta xÐt mét vÝ dô trong thùc tiÔn ë ViÖt Nam, ®ã lµ tr­êng hîp x¶ th¶i cña khu c«ng nghiÖp Th­îng §×nh vµo s«ng T« LÞch ®· g©y ra « nhiÔm n­íc cho dßng s«ng g©y thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ cho c¸c hä d©n sèng hai bªn bê s«ng T« LÞch. Nh­ vËy khu c«ng nghiÖp Th­îng §×nh ®· g©y ra « nhiÔm m«i tr­êng nh­ng l¹i kh«ng mÊt chi phÝ cho hµnh vi g©y « nhiÔm cña m×nh. NÕu theo nguyªn t¾c PPP th× khu c«ng nghiÖp Th­îng §×nh sÏ ph¶i ®Òn bï thiÖt h¹i cho nh÷ng hé d©n sèng ë hai bªn bê s«ng hoÆc lµ sÏ ph¶i l¾p ®Æt mét hÖ thèng xö lý n­íc th¶i tr­íc khi x¶ th¶i vµo dßng s«ng hoÆc lµ ph¶i chÞu ®ãng mét kho¶n chi phÝ cho chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®Ó hä ®Çu t­ cho c¸c c«ng tr×nh m«i tr­êng. Vµ ta gi¶ sö r»ng viÖc thu phÝ n­íc th¶i cña khu c«ng nghiÖp Th­îng §×nh lµ ®óng víi chi phÝ mµ nhµ m¸y bá ra ®Ó l¾p ®Æt xö lý n­íc th¶i th× khi ®ã hä sÏ ®Èy chi phÝ gi¸ thµnh s¶n phÈm lªn cao. Nh­ vËy v« h×nh chung chi phÝ cho « nhiÔm nµy sÏ ®Èy sang ng­êi tiªu dïng s¶n phÈm cña khu c«ng nghiÖp. 1.1.2.Nguyªn t¾c ng­êi h­ëng thô ph¶i tr¶ tiÒn ( BPP) Nếu nh­ nguyªn t¾c ng­êi g©y ra « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn ®ßi hái c¸c chñ thÓ g©y ra « nhiÔm m«i tr­êng ph¶i chÞu chi phÝ cho hËu qu¶ m«i tr­êng m×nh g©y ra th× ng­îc l¹i nguyªn t¾c ng­êi h­ëng thô ph¶i tr¶ tiÒn l¹i cho r»ng nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng lîi tõ m«i tr­êng ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn cho sù h­ëng lîi ®ã. Ta thÊy r»ng nguyªn t¾c ng­êi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn mang tÝnh chÊt kh¾c phôc, xö lý cuèi ®­êng èng hËu qu¶ cña chñ thÓ ho¹t ®éng g©y ra « nhiÔm m«i tr­êng th× víi nguyªn t¾c BPP l¹i mang tÝnh chÊt phßng ngõa lµ chÝnh. ë ®©y ng­êi ®­îc h­ëng thô m«i tr­êng còng ph¶i tr¶ tiÒn. Quay trë l¹i víi vÝ dô cña khu c«ng nghiÖp Th­îng §×nh ®· x¶ th¶i g©y ra « nhiÔm cho dßng s«ng T« LÞch, theo nguyªn t¾c ng­êi h­ëng lîi tö m«i tr­êng ph¶i tr¶ tiÒn th× nh÷ng ng­êi tiªu thu s¶n phÈm cña khu c«ng nghiÖp còng ph¶i tr¶ mét kho¶n chi phÝ cho viÖc c¶i thiÖn m«i tr­êng n­íc s«ng T« LÞch, vµ nh÷ng ng­êi sèng ë hai bªn bê s«ng còng ph¶i ®ãng gãp chi phÝ cho vÊn ®Ò x­ lý « nhiÔm n­íc s«ng. Thùc hiÖn nguyªn t¾c BPP trong viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­íng sÏ t¹o ra m«t kho¶n thu ®¸ng kÓ cho quü ¶o vÖ m«i tr­êng. Víi ý thøc m«i tr­êng ngµy cµng cao vµ tèc ®é « nhiÔm m«i tr­êng nhanh chãng hiÖn nay th× ngµy cµng cã nhiÒu ng­êi muèn h­ëng thô m«i tr­êng trong lµnh tõ ®ã hä sÏ s½n sµng chÊp nhËn bá ra mét kho¶n chi phÝ cho viÖc h­ëng thô ®ã. Tuy nhiªn khi thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy l¹i kh«ng khuyÕn khÝch ®­îc chñ thÓ hµnh ®éng cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ m«i tr­êng tr­íc hµnh ®éng cña m×nh, vµ viÖc sö dông nguyªn t¾c nµy còng kh«ng ®­îc c«ng b»ng trong khi cã nhiÒu ng­êi kh«ng mong muèn tr¶ tiÒn cho c¶i thiÖn m«i tr­êng hoÆc hä kh«ng cã kh¶ n¨ng chi tr¶. Nh­ng hä l¹i vÉn ®­îc h­ëng ngo¹i øng tö viÖc chi tr¶ cña nh÷ng ng­êi s½n läng chi tr¶ cho viÖc h­ëng thô m«i tr­êng cña hä. VÝ dô khi chóng ta ®Õn khu du lÞch H¹ Long th× ph¶i mua vÐ vµo cöa vµ nh­ vËy tøc lµ chóng ta ®· tr¶ chi phÝ cho viÖc h­ëng thô c¶nh quan m«i tr­êng trong lµnh ë H¹ Long. Víi sè tiÒn thu ®­îc nµy c¸c nhµ qu¶n lý khu du lÞch H¹ Long sÏ dïng nã ®Ó c¶i thiÖn vµ b¶o vÖ m«i tr­êng khu du lÞch tr¸nh khái nh÷ng « nhiÔm cã thÓ x¶y ra. Nh­ng mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ nh÷ng ng­êi sèng së t¹i hä kh«ng hÒ mÊt mét kho¶n chi phÝ nµo ( kh«ng mÊt tiÒn vÐ) nh­ng hä vÉn ®­îc h­ëng mét bÇu kh«ng khÝ trong lµnh vµ th­ëng ngo¹n c¶nh ®Ñp. Trong t­¬ng lai nguyªn t¾c BPP sÏ lµ một trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cho c¸c chÝnh s¸ch b¶o vÖ m«i tr­êng. V× môc ®Ých cuèi cïng cña nguyªn t¾c nµy lµ h­íng tíi nh»m b¶o vÖ m«i tr­êng nªn nã ngµy cµng ®­îc c¸c n­íc trªn thÕ giíi quan t©m chó ý trong c«ng t¸c qu¶n lý m«i tr­êng. C¸c lo¹i c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng: Công cụ kinh tế được hiểu là những công cụ chính sách nhằm thay đổi chi phí và lợi ích của những hành động của chủ thể hoạt động kinh tế thường xuyên tác động tới môi trường, áp dụng các công cụ kinh tế làm tăng cường ý thức và trách nhiệm trước việc gây ra ô nhiễm môi trường của các chủ thể hoạt động. Các công cụ kinh tế hoạt động thông qua giá cả, chúng nâng giá của các hành động làm tổn hại môi trường lên hoặc hạ giá của các hành động bảo vệ môi trường xuống. Công cụ kinh tế cũng dành khả năng lựa chọn cho các công ty và các cá nhân ( chủ thể hành động ) tối ưu nhất sao cho phù hợp với điều kiện của họ. Công cụ kinh tế được xây dựng dựa trên nền tảng của các nguyên tắc PPP và nguyên tắc BPP, kết hợp với các nguyên tắc trong mệnh lệnh và kiểm soát ( CAC ) , biểu hiện thông qua các quy định của pháp luật. Công cụ kinh tế được bảo đảm thực hiện bởi tính tự nguỵên và được hỗ trợ thực thi bằng công cụ pháp lý trong những trường hợp cần thiết. Ví dụ trường hợp áp dụng mức thuế ưu đãi lãi suất vốn vay đối với các dự án thân thiện với môi trường, các nhà đầu tư có thể quyết định đầu tư một công nghệ sạch để được hưởng mức thuế ưu đãi hay là đầu tư một công nghệ bình thường và vay vốn với mức lãi suất bình thường. Trường hợp khác công cụ kinh tế lại mang tính bắt buộc và nó gắn với nghĩa vụ pháp lý như trường hợp thuế ô nhiễm môi trường và phí bảo vệ môi trường đối với nước thải. ở đây các chủ thể hoạt động có xả thải ra môi trường làm ô nhiễm môi trường sẽ bị cưỡng chế nộp một khoản chi phí cho cơ quan nhà nứơc theo đúng quy định của pháp luật. T¹i sao ph¶i ¸p dông công c«ng cô tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng: Trong lịch sử phát triển kinh tế của toàn cầu đã cho thấy rằng, giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường có mối quan hệ khăng khít gắn bó không thể tách rời. Hay nói cách khác hệ thống môi trường và hệ thống kinh tế là hai bộ phận của một thực thể không thể tách rời. Nền kinh tế không thể hoạt động nếu tách khỏi hệ thống môi trường, hệ thống môi trường đóng vai trò là đầu vào quan trọng cho quá trình hoạt động sản xuất và nó là nơi tiếp nhận mọi đầu ra của hệ kinh tế. Mối quan hệ trên được thể hiện qua sơ đồ sau: HÖ kinh tế H·ng Hé gia ®×nh HÖ m«i tr­êng ( ®Êt, n­íc, kh«ng khÝ, sinh vËt,…) Tr­íc ®©y trong qu¶n lý m«i tr­êng các nước trên thế giới chỉ sử dụng những quy định pháp lý để điều chỉnh hành vi liên quan tới môi trường hầu như đã không đạt được hiệu quả như mong muốn. Mặt khác các tổ chức môi trường thường xuyên thiếu nguồn ngân sách để hoạt động, cũng như các vấn đề môi trường đòi hỏi một nguồn kinh phí lớn đôi khi năng lực tài chính của một quốc gia cũng không thể đáp ứng được. Mặt khác khi áp dụng các tiêu chuẩn pháp lý đơn thuần đôi khi qua cứng nhắc, thiếu tính linh hoạt trong quản lý môi trường. Để giải quyết vấn đề này các công cụ kinh tế đã ra đời và được sử dụng trong quản lý môi trường, bước đầu đã mang lại những kết quả to trong lỗ lực hạn chế sự ô nhiễm môi trường xuống mức tối đa có thể. Khi áp dụng các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường làm tăng hiệu quả chi phí , việc sử dụng giá cả để làm thước đo cho mọi hoạt động liên quan tới môi trường đã làm cho các công ty tìm kiếm được mức chi phí hiệu quả nhất trong khả năng lựa chọn của họ.Một điều nữa là khi áp dụng các công cụ kinh tế sẽ khuyến khích nhiều hơn cho việc đổi mới các dây chuyền công nghệ cũ kỹ lạc hậu bằng các công nghệ thân thiện với môi trường hơn. Các công cụ kinh tế cũng tạo ra sức hút mạnh mẽ đối với các doanh nghiệp vì nó giúp doanh nghiệp tính toán được mức chi phí tối ưu nhất trong việc xử lý ô nhiễm môi trường. Trong ngày nay, việc kết hợp giữa các yếu tố pháp lý vào trong các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường đã và đang mang lại nhiều hiệu quả to lớn trên con đường phát triển bền vững của nền kinh tế của các quốc gia và toàn cầu. ThuÕ vµ phÝ b¶o vÖ m«i tr­êng: Tiền thuế và tiền phí là một trong những loại công cụ kinh tế phổ biến và được áp dụng rộng rãi nhất trên toàn cầu trong lĩnh vực bảo vệ môi trường nói chung và lĩnh vực quản lý kinh tế nói chung. Thuế và phí môi trường mang tính pháp lý cao được đảm bảo thực hiện bằng pháp luật. Bản chất của tiền thuế và tiền phí là làm tăng thêm cái giá phải trả co những hoạt động mà chúng tham gia vào việc cản trở mục tiêu bảo vệ môi trường và thu nhập của xã hội. Trong tiền thuế và tiền phó có thể chia chi tiết thành các khoản thuế và phí khác nhau ví dụ: thuế cho sản phẩm đầu vào, thuế cho sản phẩm đầu ra, thuế đánh vào người sản xuất hay người tiêu dùng….Trong thực tế thì tiền thuế và tiền phí là hai công cụ kinh tế hữu hiệu nhất trong quản lý môi trường. Đồng thời đây cũng là một trong các nguồn thu chủ yếu cho quỹ ảo vệ môi trường của các quốc gia. Khi các công cụ thuế và phí môi trường được áp dụng sẽ có hiệu quả răn đe và mang tính giáo dục cao đối với các chủ thể gây ô nhiễm môi trường. Tuỳ thuộc vào mức thuế suất cao hay thấp mà mức độ điều chỉnh hành vi gây ô nhiễm của các chủ thể hành động là nhiều hay ít theo sự mong muốn của các nhà quản lý. Ví dụ về một số loại phí và thuế thường được sử dụng: + Tiền phí trả cho mỗi tấn BOD hoặc SO2 thải ra môi trường. + Tiền thuế cacbon +Tiền thuế đánh vào việc sử dụng phân bón hoá học và thuốc trừ sâu. + Lệ phí sử dụng nước, + Lệ phí lấp hố rác… C¸c ch­¬ng tr×nh th­¬ng m¹i: Ngày nay với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế toàn cầu, thì xu thế đối thoại đang trở lên là mối quan tâm hàng đầu cùa các doanh quốc gia và các doanh nghiệp. Mọi hoạt động của doanh nghiệp đều hướng tới lợi ích kinh tế cao nhất có thể. Trong kinh doanh ngày nay không chỉ có chất lường sản phẩm là trên hết mà vấn đề danh tiếng, uy tín trên thương trường cũng là mối quan tâm rất lớn trong chiến lược kinh doanh của các doanh nghiệp. Trong bối cảnh đó các chương trình thương mại sẽ có vai trò tích cực đối với việc điều chỉnh hành vi của chủ thể hoạt động sản xuất kinh doanh. Các chương chình thương mại có liên quan đến bảo vệ môi trường được phản ánh thông qua nhiều hình thức khác nhau nó có thể là: Giấy phép phát thải. Tiền trợ cấp tiêu thụ sản phẩm hoặc sản xuất. Chứng nhận giảm phát (CER) thải có thể mua bán. Một trong các hình thức thương mại phổ biến hiện nay được sử dụng trong quản lý môi trường đó là chứng nhận giảm phát thải có thể trao đổi mua bán trên thị trường. Đây là hình thức thương mại chủ yếu đựơc áp dụng ở hầu hết các quốc gia phát triển hiện nay. Và đặc biệt nó đã được đưa vào nghị định thư kyôto như là một trong ba biện pháp giảm thải trong cam kết của nghị định thư nhằm làm giảm thiểu hiệu ứng nhà kính thông qua chứng nhận giảm phát thải được công nhận( các nước có thể thoả thuận với nhau để đi đến việc trao đổi mua bán các chứng nhận giảm phát thải này). Ví dụ trong cơ chế phát triển sạch, bên tham gia ở đây là một nước phát triển đầu tư một công nghệ điện chạy bắng sức gió thay thế cho nhà máy nhiệt điện ở một nước kém phát triển và qua đó họ đã tính toán được lượng khí nhà kính được cắt giảm nhờ công nghệ thay thế này. Và nước phát triển sẽ đước cấp một chứng nhận giảm phát thải nước này có thể đem chứng nhận này bán cho một nước khác tuỳ theo điều kiện phát thải của mình. Hay ta xet một ví dụ khác về trường hợp buôn bán giấy phép xả thải giữa công ty A và B. Giả sử rằng công ty A có sr thừa một lượng giấy phép xả thải ( do công ty A thực hiện đầu tư công nghệ xử lý chất thải ) và công ty B đang thiếu một lượng giấy phép, khi đó hai công ty này có thể thương lượng và B mua của A lượng giấy phép dư thừa đó. Và như vậy A có nguồn thu từ việc bán giấy phép còn B tiếp tục được xả thải. Đồng thời lượng chất thải vẫn được khống chế trong tổng lượng giấy phép mà nhà quản lý phát hành. Ngoài việc mua bán các giấy phép xả thải trên thị trường còn có thể mua bán nhiều loại giấy phép khác như: giấy phép hoạt động tiêu thụ sản phẩm đặc biệt, giấy phép buôn bán các chất thải độc hại, giáy phép vật nuôi trên sông… HÖ thèng ®Æt cäc ho¹n tr¶: Hệ thống đặt cọc hoàn trả là việc ký quỹ một số tiền cho các sản phẩm có tiềm năng gây ô nhiễm môi trường, hoặc là đặt cọc cho một hoạt động kinh tế có khả năng ảnh hưởng lớn tới môi trường. Nếu các sản phẩm được đưa trả các điểm thu hồi qui định theo pháp luật hoặc hoàn trả lại các nhà cung cấp thì tiền ky thác sẽ được hoàn trả lại. Cũng tương tự như vậy các chủ thể hành động khi thực hiện đúng cam kết hoàn nguyên lại môi trường ban đầu thì khi đó ssố tiền ký thac sẽ được hoàn trả lại. Và nếu như các xí nghiệp hoặc các chủ thể hành động không thực hiện đúng cam kết thì số tiền đặt cọc đó sẽ bị giữ lại. Hình thức này được áp dụng khá phổ biến đối với các doanh nghiệp khai thác khoáng sản. và đang có xu hướng phát triển mạnh mẽ trong các năm gần đâyđặc biệt là ở một số các doanh nghiệp kinh doanh đồ uống đóng chai như nước giải khát, ..Họ có chính sách thu hồi lại các vỏ chai cũ này để tái sử dụng bằng hình thức đặt cọc hoàn trả. Khi chúng ta đi mua một chai nước khoáng chảng hạn thì chúng ta sẽ phải mất một khoản tiền đặt cọc cho chiếc vỏ chai, sau khi dùng ta đem trả lại vỏ chai cho cửa hàng thi f sẽ được nhận lại số tiền đặt cho vỏ chai ấy. Tuy nhiên đối với hình thức đặt cọc hoàn trả này trong thực tế áp dụng, tính hiệu quả của nó không cao như mong đợi. Bởi vì với đời sống ngày càng cao như hiện nay thì số tiền đặt cọc ít ỏi cho việc trả lại vỏ chai sau khi dùng không khuyến khich được khách hàng đem trả lại. Mặt khác chi phí để hoàn nguyên lại môi trường như trước khi khai khoáng là rất lớn, do đó các doanh nghiệp sau khi thực hiện xong hoạt động khai thác họ thường chụi mất đi khoản đặt cọc ký thác mà không chụi chi cho vấn đè hoàn nguyên môi trường. Trườn hợp này có thể viện dẫn ví dụ ở các công ty khai thá than ở Việt Nam, đối với các công ty này thì việc hoàn nguyên cho môi trường là vô cùng tốn kém và mất rất nhiều thời gian cho nên họ thường chụi mất khoản chi phí đặt cọc cho nhà quản lý môi trường chứ không thể thực hiện theo đúng cam kết nư ban đầu hoàn nguyên lại môi trường cho các mỏ khai thác đã hết hạn sử dụng. Nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vÒ tµi chÝnh: Các chính sách khuyến khích tài chính liên quan đến môi trường, thường được các nhà nước đề như: tiền trợ cấp tiêu thụ sản phẩm, trợ cấp trong vốn vay.. đối với các dự án thân thiện với môi trường hay các dự án cải tạo môi trường, thực hiện giảm thuế cho các cơ sở thực hiện tốt các biện pháp bảo vệ môi trường…. Đối với công cụ kinh tế này đã khuyến khích được các doanh nghiệp quan tâm đến vấn đề môi trường do các chương chình này có liên quan trực tiếp tới chi phí và lợi ích kinh tế của các chủ thể hành động. nó khuyến khích khen thưởng kịp thời các hành vi bảo vệ môi trường. Một trong các chính sách khuyến khích về tài chính là chính phủ sẽ giảm thuế quan và cho vay vốn với lãi suất bằng không đối với các dự án môi trường. Kinh nghiÖm thùc tiÔn ¸p dông c¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi: Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi: Các nước này họ đã trải qua thời kỳ công nghiệp hoá và hiện đại hoá từ lâu và cũng vì vậy mà họ đã có rất nhiều kinh nghiệm trong vấn đề xử lý và ngăn chặn ô nhiễm môi trường. Trong lịch sử chống ô nhiễm môi trường của các nước đi trước đã chứng minh rằng các công cụ kinh tế đã rất có hiệu lực trong quản lý môi trường. Tất cả các loại công cụ kinh tế như; Thuế môi trường, hệ thống đặt cọc hoàn trả, khuyến khích về tài chính… đều đã được các nước phát triển thuộc OECD sử dụng rất hiệu quả. Sau đây chúng ta sẽ xem xét một số kinh nghiệm trong việc sử dụng các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường của họ. * Ví dụ về việc sử dụng tiền đặt cọc khi mua hàng: Chúng ta thấy rằng ở Hàn Quốc, Đài Loan và Nhật Bản.. họ đã triển khai áp dụng cho các mặt hàng như các sản phẩm dùng bao bì, đồ uống hay săm lốp, điện tử dân dụng…còn ở Canada khi mua một lon nước giải khát phải trả them 10 cent, khi trả lại vỏ lon khách hang sẽ được tả lại số tiền này. Công cụ này cũng được áp dụng ngày càng rộng rãi ở Mỹ tuy là nước không phải đi đầu trong lĩnh vực bảo vệ môi trường nhưng đã có tỷ trọng 51% nhu cầu đồ dùng bằng nhôm tái chế chính vì vậy mà công cụ kinh tế này tỏ ra rất hiệu quả trong việc thu hồi các sản phẩm đã qua sử dụng. Tuy nhiên các tiền đặt cọc cho các vỏ đồ uống thương ít và không lớn lên đối với người dân các nước có nền kinh tế phát triển có rất it người quan tâm tới việc trả lại vỏ chai để lấy lái số tiền đặt cọc. Mà ở các nước này thường có những tổ chức từ thiện đứng ra thu thập các bao bì để bán lấy tiền làm từ thiện. * Ví dụ về việc sử dụng các chương chình thương mại: Đây cũng là công cụ kinh tế được các nước OECD sử dụng nhiều nhất trong công tác bảo vệ môi trường. Như giấy phép phát thải có thể trao đổi mau bán trên thị trường, tín hiệu giảm phát thải và tiền trợ cấp tiêu thụ hoặc sản xuất sản phẩm… Lần đầu tiên ở Mỹ và một số nước tây Âu, đặc biệt là ở Đức người ta đã đưa ra hình thức giấy phép phát thải có thể mua bán được. Các giấy phép này sử dụng dựa trên nguyên tắc là bất cứ sự gia tăng chất thải nào cũng phải được cân bằng với việc giảm chất thải tương ứng và thường lớn hơn số lượng. ví dụ một công ty X nào đó được phép xả thải 100 đơn vị ô nhiễm nhưng công ty này chỉ thải có 80 đơn vị ô nhiễm như vậy công ty này có thể bán quyền thải 20 đơn vị ô nhiễm cho công ty khác. Trong các chương chình thương mại thì tín phiếu giảm phát thải và tiền trợ cấp tiêu thụ sản phẩm hoặc sản xuất cũng được các nước OECD sử dụng nhiều. Các nước này sử dụng tìn phiếu phát thải nhằm tạo ra một thị trường “ô nhiễm” tức là tạo ra các thị trường để người ta có thể mua bán hoặc chuyển nhượng các quyền được gây ô nhiễm của mình cho những người khác. Thực tế ở Mỹ đã sử dụng rất hiệu quả công cụ kinh tế này trong lĩnh vực khống chế ô nhiễm môi trường không khí. Hình thức trợ cấp tài chính đã được sử dụng cho mục đích bảo vệ môi trường ở khối OECD chủ yếu được chia làm ba loại: Trợ cấp không hoàn lại, thường là các khoản trợ cấp tài chính trong các trường hợp người gây ra ô nhiễm sẽ thực hiện các biện pháp để giảm bớt mức độ ô nhiễm trong tương lai ; Cho vay với lãi suất thấp, loại này thường được áp dụng cho những người gây ô nhiễm khi họ áp dụng các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm hoặc cho những dự án thân thiện với môi trường; loại thứ ba là tiền trợ cấp qua thuế dành cho những người áp dụng các biện pháp chống ô nhiễm đã quy định. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn: Trong những năm gần đây do vấn đề ô nhiễm môi trường đã trở lên là một vấn nạn không chỉ đối các nước đang phát triển mà nó đã là vấn đề của toàn nhân loại. Chính vì thế ngay tại các nước đang phát triển các nhà lãnh đạo các nước này đã bắt đầu tiếp thu kinh nghiêm quản lý môi trường của các nước phát triển đi trước cùng với việc được sự trự giúp về kỹ thuật cũng như tài chính của khôi các nước OECD một số chính phủ đã chú ý coi trọng việc dùng các công cụ kinh tế như là một biện pháp hữu hiệu cho công cuộc bảo vệ môi trường của quốc gia mình. Tuy nhiên các công cụ kinh tế mới chỉ phổ biến ở các nước công nghiệp mới phát triển và một số nước có nền kinh tế chuyển đổi ở Đông Nam Á và Mỹ La Tinh. Tại các nước này có một đặc điểm là công cụ kinh tế không sử dụng tách rời mà nó thường đước kết hợp với các công cụ pháp lý. ở đây các công cụ kinh tế không phải là thay thế hoàn toàn cho công cụ pháp lý mà nó chí là công cụ bố sung hỗ trợ cho công cụ pháp lý mà thôi. Tại các nước này công cụ pháp lý vẫn là công cụ chủ yếu được dùng trong qủan lý môi trường nhưng các công cụ pháp lý này được bổ sung thêm tính mềm dẻo và linh hoạt của các công cụ kinh tế. chính nhờ đặc điểm này lên các chính sách môi trường của các nước này đã mang lại hiệu quả cao. Bởi vì tại các nước đang phát triển thì hệ thống pháp luật vẫn chưa hoàn thiện và nền kinh tế thị trường chưa được xác lập một cách đầy đủ do đó đòi hỏi phải có sự kết hợp giữa yếu tố kinh tế và pháp luật đây là biện pháp tối ưu nhất để đảm bảo cho các công cụ kinh tế được thực thi tại các nước này. Chúng ta có thể viện dẫn kinh nghiệm của một số nước áp dụng thành công công cụ kinh tế trong quản lý môi trường sau đây: * Ở Philipin: Việc áp dụng công cụ kinh tế dựa trên cơ sở thị trường đã được thực hiện từ những năm 1980 và ngày càng trở lên phổ biến trong những năm trở lài đây. Đầu năm 1997 trường hợp “ thực sự “áp dụng lệ phí sử dụng môi trường được tiến hành nơ đã vượt qua sự phản đối của các ngành một cách suôn sẻ. Đó là trường hợp bắt các nguồn xả thải nước vào hồ Laguna phải trả tiền. Căn cứ để tính lệ phí cho các xí nghiệp là nồng độ BOD có trong nước thải. Thành công đạt được trong việc thu phí đối với các xí nghiệp trên là do tính chất đặc thù của một tổ chức có tên là LLDA - một cơ quan của chính phủ có quyền lực pháp định rất lớn trong việc quản lý hồ Laguana. Sự chống đối ban đầu của các ngành đã phải lùi bước trước áp lực xã hội và trước thực tế rằng các khoản chi phí phải nộp chỉ là một phần trong toàn bộ giá thành của các hãng này. Chính phñ Philipin cũng đã thiết lập thị trường về phế thải và thực hiện trợ giá cho các hoạt động phòng chống ô nhiếm. Chính phủ đã miễn thuế cho các hoạt động mua sắm thiết bị chống ô nhiễm. Việc này được áp dụng thành công nhưng rất hạn chế và dường như không là yếu tố chính để tạo ra động cơ tài chính cho các xí nghiệp. Chính phủ cũng đã thực hiện chính sách giảm lãi suất và miễn thuế thu nhập cho các hoạt động kinh doanh bảo vệ môi trường. Mặt khác Philipin còn đưa ra chính sách quản lý rủi ro tài chính đối với các rui ro môi trường. 5 năm trước đây, chính phủ đã đưa ra việc đánh giá rui ro môi trường vào công tác thẩm định vốn vay dự án ngân hàng. Kết quả cho đên hiện nay đã trở lên phổ biến đối với các ngân hàng tư nhân và ngân hàng quỗ doanh. Tuy nhiên kinh nghiệm cho thấy rằng các ngân hàng còn thiếu năng lực trong việc thẩm định môi trường và còn ngần ngại chi nhiều cho công tác này. Do đó họ chỉ chủ yếu dựa vào đánh giá về rủi ro môi trường của chính phủ, nếu chính phủ cấp giấy phép về môi trường thì ngân hàng cho rằng những rủi ro môi trường này là chấp nhận được. * Một ví dụ khác từ Trung Quốc: Tại đây hình thức thu phí và lệ phí được sử dụng chủ yếu đối với các chất gây ô nhiễm cho nguồn nước, khí thải và chất thải rắn. Trên cơ sở quy định tiêu chuẩn cho các chất thải. Nếu các doanh nghiệp hoặc cơ sở sản xuất xả thải vượt quá tiêu chuẩn quy định thì sẽ phải chụi một khoản tiền phí nhất định. Cho đến hiện nay Trung Quốc đã xây dựng được một hệ thống phí gây ô nhiễm dựa trên nguyên tắc PPP với hơn 100 mức phí khác nhau cho 5 yếu tố gây ô nhiễm đó là: Cống, khí thải, chất thải lắng đọng, tiếng ồn và các loại khác. Tuy nhiên các mức phí này còn thấp nên chưa thực sự phát huy được hiệu quả cao trong bảo vệ môi trường và giảm thiểu ô nhiễm. * Tại Maláysia:Việc sử dụng các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường cũng đã mang lại những kết quả ban đầu. Trong đó công cụ kinh tế được sử dụng nhiều nhất là phí ._.môi trường được xây dựng trên nguyên tắc PPP. Cơ quan quản lý môi trường quy định các chất thải gây ô nhiễm môi trường như: BOD,Cd, Cr,Pb,Hg… phải chụi suất phí nhất định dựa trên nồng độ các chất này có trong chất thải. Qua đó các cơ sở xả thải sẽ phải trả một khoản chi phí tương ứng với khối lượng và nồng độ các chất có trong nước thải. VIệc thu phí như vậy đã hạn chế được lưu lượng nước thải ra môi trường, và giúp cho cơ quan qủan lý môi trường lắm bắt được tình trạng môi trường nước thải thông qua việc quan trắc môi trường nước của các cơ sở gây ô nhiễm này. III. PhÝ b¶o vÖ m«i tr­êng ®èi víi n­íc th¶i trong qu¶n lý m«i tr­êng: Ph­¬ng ph¸p luËn cho viÖc tÝnh phÝ b¶o vÖ m«i tr­êng ®èi víi n­íc th¶i c«ng nghiÖp: Chúng ta thấy rằng giữa thuế và phí có sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn gi÷a hai c«ng cô nµy cßn mét sè ®iÓm chung, ®Æc biÖt lµ cïng ®¸nh vµo ng­êi g©y « nhiÔm. Môc tiªu ®¸nh thuÕ vµ thu phÝ còng cã nhiÒu ®iÓm chung, trong ®ã cã viÖc lµm thay ®æi hµnh vi cña ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng theo h­íng gi¶m ph¸t th¶i ra m«i tr­êng. NÕu x¸c ®Þnh møc thuÕ vµ phÝ thÝch hîp cßn cã thÓ khuyÕn khÝch c¸c c¬ së s¶n xuÊt l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ xö lý chÊt th¶i tr­íc khi th¶i ra m«i tr­êng. V× vËy, trong chõng mùc nµo ®Êy cã thÓ coi ph­¬ng ph¸p luËn cña viÖc tÝnh thuÕ vµ tÝnh phÝ lµ t­¬ng ®ång víi nhau. Nh­ chóng ta ®· biÕt, Pigou, nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh ®· ®­a ra mét gi¶i ph¸p lµ ®¸nh thuÕ vµo tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm g©y « nhiÔm sao cho kh«ng cßn cã sù chªnh lÖch gi÷a chi phÝ c¸ nh©n cña h·ng(MC) vµ chi phÝ biªn cña x· héi(MSC). Gäi t lµ møc phÝ ®¸nh vµo 1 ®¬n vÞ ®o chÊt th¶i ta cã: MSC = t + MC hay t = MSC – MC. HiÖu sè (MSC – MC) còng chÝnh lµ chi phÝ ngo¹i øng trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm t¹o ra chÊt th¶i (MEC), qua ®ã ta cã: t = MSC – MC =MEC. Møc thóª thu ®­îc ®¸nh theo s¶n l­îng vµ do vËy ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn x· héi th× doanh nghiÖp ph¶i chÞu møc thuÕ /phÝ t*= MSC – MC = MEC t¹i møc s¶n l­îng tèi ­u cña doanh nghiÖp ®· tÝnh ®Õn chi phÝ ngo¹i øng. Víi møc thuÕ nµy buéc ng­êi s¶n xuÊt ph¶i ®iÒu chØnh ho¹t ®éng vÒ møc tèi ­u Q* vËy. Khi ®ã sÏ ®¹t tèi ®a ho¸ lîi nhuËn toµn x· héi. Khi mét doanh nghiÖp ®Çu t­ thay ®æi qui tr×nh c«ng nghÖ ®Ó lµm gi¶m th¶i chÊt « nhiÔm mµ doanh nghiÖp vÉn gi÷ ®­îc s¶n l­îng tèi ­u vµ gi¶m ®­îc ngo¹i øng nghÜa lµ doanh nghiÖp ®· ph¶i bá ra mét chi phÝ ®Ó lµm gi¶m chÊt « nhiÔm hay lµ xö lý chÊt th¶i tr­íc khi th¶i ra m«i tr­êng. Chi phÝ ®Ó gi¶m th¶i trªn mét ®¬n vÞ l­îng chÊt th¶i chÝnh lµ chi phÝ cËn biªn gi¶m th¶i « nhiÔm. Mét khi doanh nghiÖp gi¶m th¶i chÊt « nhiÔm ra m«i tr­êng cµng nhiÒu thi chi phÝ ®Ó gi¶m th¶i cµng cao. §©y cïng lµ c¨n cø cho viÖc x¸c ®Þnh suÊt phÝ trªn mét ®¬n vÞ chÊt th¶i thÝch hîp sao cho c¶ x· héi lÉn doanh nghiÖp ®Òu cã lîi, hay kh«ng bªn nµo chÞu thiÖt. Môc tiªu cña viÖc thu phÝ « nhiÔm m«i tr­êng cã thÓ kh¸c nhau, cã thÓ nh»m c¶i thiÖn chÊt l­îng m«i tr­êng th«ng qua viÖc thay ®æi hµnh vi cña ng­êi g©y « nhiÔm hoặc nhằm mục đích tăng doanh thu cho ngân sách nhà nước. Nhưng phí môi trường cần mang tính trung lập, có nghĩa nó không nhằm mục đích buộc các nhà sản xuất ngừng sản xuất, cũng không vì mục tiêu lợi nhuận mà huỷ hoại môi trường. Để xác định phí môi trường cần xem xét thêm mối quan hệ chi phí cận biên làm giảm ô nhiễm ( MAC ) và phí gây ô nhiễm. Chi phí cận biên làm giảm ô nhiễm của một hãng hay một nghành công nghiệp cho biết chi phí để giảm bớt đi một đơn vị chất thải. Thông thường, chi phí cận biên giảm thải ô nhiễm thấp hơn chi phí môi trường mà doanh nghiệp phải nộp, doanh nghiệp sẽ lựa chọn phương án đầu tư làm giảm thải chất thải gây ô nhiễm thay vì nộp phí. Lý do là phương án này có lợi cho doanh nghiệp hơn vì nó rẻ hơn. Ngược lại, khi MAC cao hơn phí gây ô nhiễm phải trả, lúc đó doanh nghiệp sẽ lựa chọn phương án nộp phí vì như vậy sẽ rẻ hơn so với việc tiếp tục áp dụng các biện pháp giảm thải gây ô nhiễm. Như vậy, doanh nghiệp hầu như phải chụi hai lần chi phí, thứ nhất để giảm ô nhiễm chừng nào MAC thấp hơn phí ô nhiễm và sau đó đóng phí khi MAC lớn hơn mức phí phải đóng.Thực tế cho thấy các doanh nghiệp và các ngành công nghiệp…thường có hàm chi phí cận biên giảm thải ô nhiễm khác nhau do thiết bị, công nghệ, đầu vào và khả năng thay thế khác nhau nhiều hoặc ít. Đây cũng là những yếu tố quyết định đến chi phí làm giảm ô nhiễm, để cho một doanh nghiệp cân nhắc trước khi xây dựng hệ thống xử lý chất thải hay đóng phí. Vấn đề đặt ra đối với xác định phí ô nhiễm là phí có tác dụng khuyến khích các doanh nghiệp tiếp tục sản xuất để có lợi nhuận nhưng đồng thời phải đảm bảo được tiêu chuẩn chất lượng môi trường qui định. Theo kinh nghiệm của nhiều nước thì việc xác định xuất phí là một vấn đề phức tạp gây nhiều tranh cãi, trong đó nguyên nhân quan trọng chíh là thiếu thông tin hay thông tin không chính xác dẫn đến không đủ cơ sở để xác định chi phí thiệt hại và qua đó không thể đưa ra một mức phí chính xác. 3.2.C¬ së x¸c ®Þnh phÝ n­íc th¶i c«ng nghiÖp: 3.2.1.Dùa vµo tæng l­îng n­íc th¶i. Tổng lượng chất thải là một trong các căn cứ quan trọng để xác định tổng chi phí mà các doanh nghiệp phải đóng cho cơ quan quản lý môi trường, đó là cơ sở để cho các cơ quan quản lý này thu phí bảo vệ môi trường. Thông qua việc xác định tổng lượng chất thải (ở đây là tổng lượng nước thải ) của từng doanh nghiệp mà chúng ta có thể biết được lưu lượng nước thải của các doanh nghiệp này lớn hay nhỏ từ đó xác định được mức độ nghiêm trọng của hành vi xả thải đối với môi trường của các doanh nghiệp này. 3.2.2.Dùa vµo ®Æc tÝnh cña c¸c chÊt g©y « nhiÔm. Đặc tính của các chất gây ô nhiễm là một trong các yếu tố không thể thiếu đế xác định xuất phí cho các doanh nghiệp xả thải.Sau đây là một số chất gây hại đặc trưng thường hay có trong môi trường nước thải của các doanh nghiệp. + Nhâu cầu oxy sinh hoá BOD: Đây là chỉ tiêu thông dụng nhất để xác định mức độ ô nhiễm chất hữu cơ có thể phân huỷ bởi vi sinh vật trong nước thải đô thị và chất thải công nghiệp. Nhu cầu BOD được định nghĩa là nhu cầu oxy cần cho vi sinh vật trong quá trìh phân huỷ các chất hữu cơ. Trong thực tế người ta không thể lượng oxy cần thiết để phân huỷ hoàn toàn chất hữu cơ vì như thế tốn quá nhiều thời gian mà chí xác định lượng oxy cần thiết trong 5 ngày đầu ở nhiệt độ ủ 200 c ký hiệu BOD5 . chỉ tiêu này được chuẩn hoá và sử dụng ở hầu khắp các nước trên thế giới. Giá trị BOD lớn nghĩa là mức độ ô nhiễm chất hữu cơ càng cao. + Nhu cầu oxy hoá học COD: Thông số này được dùng để đặc trưng cho hàm lượng các chất hữu cơ của nước thải và nước tự nhiên. COD được định nghĩa là lượng oxy cần thiết cho quá trình oxy hoá hoá học các chất hữu cơ trong mẫu thành CO2 và nước. Lượng oxy này tương đương với hàm lượng chất hữu cơ có thể ị oxy hoá. Thông số COD biểu thị tất cả các chất hữu cơ, kể cả phần khong thể bị oxy hoá bằng vi sinh vật, do đó có giá trị cao hơn BOD. + Tổng chất thải rắn lơ lửng TSS: Chất rắn lơ lửng là các nhân tố ảnh hưởng tiêu cực đến tài nguyên thuỷ sinh đồng thời gây tác hại về mặt cảm quan ( tăng độ đục cho nước ) và gây bồi lắng dòng chảy. Đây cũng là chỉ tiêu 3.2.3.Dùa vµo hµm l­îng c¸c chÊt g©y « nhiÔm. Hàm lượng các chất gây ô nhiễm có trong nước thải cũng là một cơ sở để tính phí nước thải phải nộp cho các doanh nghiệp. Cùng một lượng nước thải như nhau nhưng nguồn nước thải nào có trong đó hàm lượng các chất độc hại nhiều hơn thì mức phí phải đóng sẽ cao hơn. Cũng có các thành phần các chất thải như nhau nhưng nguồn thải của một doanh nghiệp sản xuất A lại có hàm lượng các chất độc hại cao hơn xí nghiệp sản xuất B như vậy chứng tỏ rằng mức độ gây ô nhiễm môi trường của xí nghiệp A là lớn hơn xí nghiệp B do đó A sẽ phải chụi một mức phí lớn hơn B. 3.2.4.Dùa vµo hÖ sè chÞu tải m«i tr­êng. Hệ số này biểu thị mức độ chịu tải của môi trường của một vùng phụ thuộc vào thực trạng môi trường, tìnhhình kinh tế xác hội của vùng đó và nó cũng phản ánh mức độ thiệt hại tiềm tàng tương ứng do ô nhiễm gây ra. Khả năng chịu tải của vùng nông thôn, vùng núi, những vùng không có khu công nghiệp káhc với các vùng thành phố lớn và các khu công nghiệp. Hệ số chịu tải của môi trường sẽ làm tăng hay giảm phí ô nhiễm tuỳ thuộc vào mức độ chịu tải của môi trường đó. Chúng ta có thể xác định hệ số chịu tải môi trưòng thông qua việc xác định mật độ các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh và các cơ quan có nguồn thải gây ô nhiễm môi trường tiềm tàng trên 1 km2 và mật độ dân số tịa khu vực hay đơn vị hành chính đó.Thứ hai ta có thể xác định hệ số chịu tải dựa vào tiêu chuẩn môi trường quốc gia. Thứ ba chúng ta có thể xác định theo các thành phố, khu vực công nghiệp, khu chế xuất. 3.2.5.Dùa vµo chi phÝ biªn bá ra l¾p ®Æt hÖ thèng gi¶m th¶i. Việc xác định phí gây ô nhiễm nước thường dựa trên cơ sở tính toán chi phí cho các biện pháp xử lý nước thải ra môi trường. Cách này trên thực tế rất khó thực hiện do chi phí biên để giảm thải thêm một đơn vị chất thải rất khác nhau, và là một hàm số phụ thuộc vào nhiều biến số như tuổi đời, chất lượng của thiế bị, hệ số hiệu quả của thiết bị. Hơn nữa đa số các doanh nghiệp Việt Nam có quy trình công nghệ sản xuất cũ và thiết bị máy móc của các xí nghiệp lại khác nhau… Do đó, khó xác định xuất phí chính xác. Tuy nhiên vẫn có thể ước tính được xuất phí dựa trên phương pháp này bằng cách chọn một số thiết bị giảm thải dự đoán phù hợp cho các doanh nghiệp Việt Nam áp dụng và lấy bình quân chi phí tối thiẻu của các thiết bị này nhằm giảm thêm 1 đơn vị chất thải cùng loại để xác định suất phí. Thông thường, chi phí biên để giảm thiểu ô nhiễm đối với một loại chất thải tăng khi nồng độ của nó giảm hay doanh nghiệp sẽ chịu chi phí càng cao nếu giảm thỉa chất gây ô nhiễm càng nhiều. Đối với các doanh nghiệp, chi phí biên để giảm thỉa gây ô nhiễm bao giờ cũng phụ thuộc vào qui mô sản xuất. 3.2.6.Dùa vµo gi¸ trÞ ­íc tÝnh t¸c h¹i do mét ®¬n vÞ chÊt th¶i g©y ra. Điều này khó thực hiện bởi vì không xác định được chính xác hàm thiệt hại của chất thải và trên thực tế mức độ thiệt hại của các chất thải nhìn chung không có thể đo trực tiếp, mà đòi hỏi phải tính toán thông qua một số yếu tố trung gian, có khi dễ thấy nhưng đôi khi lại rất khó thấy. 3.2.7.Dùa vµo tiªu chuÈn m«i tr­êng. Tiêu chuẩn môi trường có thể coi là một chuẩn mực dùng để xác định trách nhiệm của đối tượng gây ô nhiễm môi trường. Nói cách khác khi người sản xuất thải chất ô nhiễm có nồng độ vượt tiêu chuẩn cho phép thì họ đã vi phạm quy định. Khi đó, việc xác định mức phí phải cao hơn nhiều và được coi như là tiền phạt cho việc vi phạm tiêu chuẩn.Tiêu chuẩn môi trường có thể phân theo các vùng khác nhau và theo khả năng chịu tải của môi trường khác nhau thì khác nhau, cho các chất thải và các doanh nghiệp khác nhau thì khác nhau theo việc các doanh nghiệp sử dụng các công nghệ cũ hay mới… Ch­¬ng II: HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ m«i tr­êng n­íc th¶i c«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi: HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp: 1.1.T×nh h×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp: Từ khi bước vào thời kỳ đổi mới ( 1996 ), đặc biệt trong thời kỳ 1996 đến nay, sản xuất công nghiệp ở Hà Nội đã có những thay đổi lớn. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất công nghiệp hàng năm đạt 14% và tỷ trọng giá trị sản xuất công nghiệp trong GDP hàng năm có xu thế tăng liên tục, cụ thể là 34,9% năm 1996, 35,3% ( 1997 ), 36,1% ( 1998), 37,5% ( 1999) và năm 2000 đạt xấp sỉ 39%. Nền công nghiệp ở Hà Nội có những biến đổi lớn như: Những ngành sản xuất còn phù hợp với thị trường đã và đang từng bước đổi mới công nghệ và thiết bị, còn các nhà máy có sản phẩm không được thị trường chấp nhận đã tìm hướng kinh doanh mới hoặc giả thể. Công nghệ lắp ráp hàng nhập ngoại phát triển nhanh song quy mô chưa lớn và tỷ lệ nội địa hoá trong sản phẩm còn thấp. Công nghiệp hiện đại công nghệ cao đã hình thành tại một số khu vực tập trung mới được đầu tư xây dựng, có hạ tầng kỹ thuật tốt như: Khu công nghiệp Sài Đồng B, Bắc Thăng Long, Nội Bài, Sóc Sơn… Cơ cấu sản xuất công nghiệp đã hình thành bốn nhóm ngành có ý nghiã then chốt. Đó là các ngành cơ kim khi, dệt may, da giầy, chế biến lương thực, thực phẩm và công nghệ điện, điện tử. Ngành công nghiệp hoá chất tuy hiện đang chiếm tỷ trọng tương đối 17% nhưng đang có chiều hướng giảm trừ hoá dược vì không hợp với hướngphát triển của thủ đô. Năm 2002 Hà Nội có 265 doanh nghiệp công nghiệp quốc doanh trong đó có 163 doanh nghiệp Quốc doanh Trung uơng; 15880 doanh nghiệp công nghiệp ngoài Quốc doanh trong đó : 175 hợp tác xã, 37 doanh nghiệp tư nhân, 305 doanh nghiệp hỗn hợp và 15365 hộ kinh doanh cá thể. Hà Nội là địa bàn tập trung công nghiệp cao nhất ở Bắc Bộ và đứng thứ hai của cả nước. Tỷ lệ GDƠ công nghiệp trong cở cấu kinh tế Hà Nội hiện chiếm 36% và đang có chiều hướng gia tăng. Trong những năm qua, công nghiệp Hà Nội đạt nhịp độ tăng trưởng khá cao. Giá trị sản xuất công nghiệp đóng góp khoảng 40% tổng thu ngân sách và hơn 70% kim ngạch xuất khẩu của thành phố, Tỷ suất công nghiệp đạt trên 60%. Cơ cấu ngành công nghiệp Hà Nội đã hình thành 4 nhóm ngành chính sau: Cơ khí ( chiếm 20-13% ). Dệt-da-may mặc ( chiếm 22-25% ). Lương thực - thực phẩm ( chiếm 16-18%). Đồ điện - điện tử ( chiếm 5-8%). 1.2.Nh÷ng t¸c ®éng tíi m«i tr­êng n­íc cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Chúng ta biết rằng nước là một nhu cầu thiết yếu của cuộc sống nó không chỉ cần thiết cho sinh hoạt mà còn rất cần thiết đối với quá trình sản xuất công nghiệp. Theo thống kê ở Hà Nội có khoảng 300.000-320.000 m3 /ngày đêm thì trong đó 1/3 là nước thải công nghiệp. Đặc điểm của nước thải của các khu công nghiệp này là chất lượng nước rất kém hầu như đều chứa các chất độc hại qua tiêu chuẩn cho phép rất nhiều lần và lưu lượng xả thải rất lớn. Nước từ các khu công nghiệp được xả thải trực tiếp ra môi trường và chảy vào các dòng sông nội thành đã gây ra ô nhiễm môi trường nước mặt và nước ngầm nghiêm trọng.Qua khoả sát thực tế chất lượng nước ở các dòng sông chính như sông Tô Lịch, sông Sét, sông Lừ, sông kim Ngưu… chúng ta thấy rằng hầu như đều chứa các chất độc hài ở mức cao vượt quá tiêu chuẩn cho phép rất nhiều lần. Thể hiện qua bảng sau đây:  Kết quả phân tích chất lượng nước sông Lừ. Stt chỉ tiêu Đơn vị kết quả phân tích tcvn cầu tàu Bay cầu Lừ 1 Ph - 7,83 - 5,5-9 2 độ dẫn Mg/l 0,08 - - 3 độ đục Mg/l 196 - - 4 DO Mg/l 1,4 2,02 >=2 5 BOD5 Mg/l 34,64 67,5 <25 6 COD Mg/l 20 144 <35 7 SS Mg/l 25 30 80 8 NH4+ Mg/l 1,62 - 1 9 NO3- Mg/l 53,15 - 15 10 Nitơ tổng Mg/l 3,98 20,5 - 11 PO4 Mg/l 4,4 - - 12 P tổng Mg/l 14,2 1,53 - 13 SO4- Mg/l 14,2 - - 14 F colifom Pcs/100ml 500000 - - 15 colifom Pcs/100ml 8200000 - - Nguồn: 1999 - Dự án nghiên cứu cỉa thiện môi trường TP Hà Nội. 2001 - Sở KHCN & MT Hà Nội. 2002 – Công ty thoát nước Hà Nội. Các nguồn gây ô nhiễm chính hầu hết là từ các khu công nghiệp thải ra với khối lượng nước thải rất lớn. Mặt khác các khu công nghiệp này lại không có hoặc rất ít chú ý tới vấn đề xử lý nước thải cộng với công nghệ cũ vàlạc hậu dẫn đến môi trường nước ở Hà Nội ngày càng trở lên ô nhiễm trầm trọng hơn,ta có bảng sau đây: Bảng tổng hợp ô nhiễm từ 6 khu công nghiệp chính trên địa bàn Hà Nội. Stt Khu công nghiệp tỉa lượng chất ô nhiễm lượng nước thải ( m3 /ngày) TSS(kg/ng. đ) COD(kg/ng. đ) BOD(kg/ng. đ) 1 Thượng Đình 4866,44 1600,23 1855,24 28185,16 2 Quận Hai BTr 8706,78 2312,12 6561,627 23106,90 3 Cầu Bươu- Văn Điển 3708,33 123,3 529,38 5269,00 4 Pháp Vân- Văn Điển 2270,09 10,2 0,48 1122,40 5 Chèm 774,84 57,3 96,2 1647,00 6 Sài Đồng 22472,65 9231,2 9145,167 63432,46 Nguồn: Sở Tài nguyên Môi trường và Nhà đất Hà Nội-năm 2002 Qua bảng số liệu trên cho thấy rằng khu công nghiệp Sài Đồng là khu có lượng nước thải lớn nhất và tải lượng các chất gây ô nhiễm cũng lớn nhất, tiếp đó là khu công nghiệp Chèm có lượng nước thải ít nhất à chất lượng nước cũng còn ở mức tốt. Qua đánh giá tình hình ô nhiễm trên chúng ta rut ra kết luật là môi trường nước ở Hà Nội đã ô nhiễm ở mức báo động, trong thời gian tới nếu không có các biện pháp xử lý kịp thời dự báo khả năng ô nhiễm sẽ tăng lên gấp 3-5 lần vào năm 2010, đe doạ trực tiếp đến đời sống của dân cư và mỹ quan đô thị. Tæng quan vÒ ngµnh dÖt may Hµ Néi. 2.1.HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt vµ vai trß cña ngµnh dÖt may Hµ Néi. 2.1.1. Vai trò của ngành dệt may Hà Nội. Công nghiệp dệt may thường được gắn với giai đoạn phát triển ban đầu của nền kinh tế và đóng vai trò chủ đạo trong quá trình công nghiệp hoá ở nhiều nước. Ngành công nghiệp dệt may là ngành tạo được nhiều công ăn việc làm, tăng thu lợi nhuận để tích luỹ làm tiền đề phát triển các ngành công nghiệp khác, góp phần nâng cao mức sống và ổn định tình hình chính trị xã hội. Công nghiệp dệt may phát triển sẽ kéo theo và thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành công nghiệp khác. Đó là các ngành cung cấp nguyên liệu và các ngành sử dụng sản phẩm dệt may. Vai trò của dệt may đặc biệt to lớn đối với nền kinh tế của nhiều quốc gia trong điều kiện buôn bán hàng hoá quốc tế. Xuất khẩu hàng dệt may đem lại nguồn thu ngoại tệ quan trọng để nhập khẩu máy móc thiết bị, nguyên vật liệu cần thiết mà trong nước chưa có để phục vụ sản xuất, làm cơ sở cho nền kinh tế cất cánh, điều này thể hiện rõ trong lịch sử phát triển kinh tế của nhiều nước như Anh, Nhật, các nước mới công nghiệp hoá (NICs), Trung Quốc, Nam á và Đông Nam á. Ở các nước đang phát triển hiện nay, công nghiệp dệt may đang góp phần phát triển nông nghiệp và nông thôn qua phát triển sản xuất bông, đay, tơ tằm và là phương tiện để chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ kinh tế nông nghiệp sang kinh tế công nghiệp. ở các nước công nghiệp phát triển công nghiệp dệt may sản xuất ra những sản phẩm cao cấp có giá trị gia tăng cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao, càng đa dạng của người tiêu dùng. a. Đối với ngành dệt may Việt Nam: * Về sản phẩm: chúng ta thấy rằng trong cở cấu ngành công nghiệp của thành phố Hà Nội thì ngành dệt may chiếm một tỷ trọng rất lớn. Giá trị sản lượng của ngành dệt may đóng góp không nhỏ trong cở cấu GDP của cả thành phố. Không những thế dệt may Hà Nội còn chiếm vị trí quan trọng trong ngành dệt may Việt Nam thể hiện qua bảng số liệu sau: Bảng II.1: Sản lượng một số sản phẩm  chủ yếu của ngành dệt may Hà Nội và toàn quốc năm 2000 Mặt hàng Đơn vị Toàn quốc Hà Nội Tỷ trọng (%) 1 Sợi toàn bộ ngàn tấn 84,147 19 22,58 2 Vải, lụa thành phẩm triệu m 304,000 36,3 11,17 3 Vải bạt các loại triệu m 20,978 4,400 20,97 4 Vải màn các loại triệu m 20,150 9,481 47,05 5 Quần áo dệt kim các loại 1000 sp 90,114 21,9 24,33 6 Len Acrylic tấn 3.705 250 6,75 7 Khăn các loại triệu sp 335,000 34,29 10,24 8 Quần áo may sẵn triệu cái 400 29,58 7,4 9 Bít tất triệu đôi 12,14 10,5 86,5 Nguồn: Niên giám Thống kê 2000, VINATEX Chúng ta thấy rằng sản lượng dệt may Hà Nội chiếm một tỷ trọng rất lớn trong toàn quốc có những mặt hàng chiếm tới 86,5% như Bít Tất và vải màn chiếm tới 47,05 %. Điều đó chứng tỏ năng lực sản xuất của ngành dệt may Hà Nội là rất lớn và có tiềm năng tăng trưởng nhanh trong tương lai. Không những chiếm ưu thế về ssản lượng mà ngay cả giá trị của ngành dệt may Hà Nội cũng chiếm một tỷ trọng không nhỏ trong tổng giá trị dệt may của cả nước. Mức tăng trưởng của dệt may Hà Nội so với dệt may cả nước có phần tăng trưởng nhanh và đều hơn khẳng định vị thế dẫn đầu trong toàn ngành của dệt may Hà Nội. Điều đó được thể hiện qua các bảng số liệu thống kê sau đây: Bảng II.2:So sánh meột số chỉ tiêu của toàn ngành, VINATEX, dệt may HN (năm 2000) T.T Hạng mục Đơn vị Toàn ngành VINATEX %VNT/ toàn ngành Hà Nội %HN/ Toàn ngành 1 GT Tổng sản lượng tỷ đồng 16.734 4.900 30,6 2.471 15,4 2 Sử dụng lao động: người 1.600.000 100.000 6,3 44.594 2,79 3 Kim ngạch xuất khẩu: tr. USD 2.000 560 28,0 382 19,1 4 Sản phẩm chủ yếu: - Sợi: 1000 tấn 85 75 88,2 19 22,6 - Vải lụa: triệu m2 304 139 45,5 36,3 11,2 - SP dệt kim (q/ch T-shirt): triệu SP 90 25 27,7 21,9 24,3 - SP may (q/ch sơ mi): triệu SP 400 110 27,5 29,58 7,4 Nguồn: Niên giám Thống kê 2000, VINATEX BảngII.3:Giá trị sản xuất ngành dệt may Hà Nội so với dệt may cả nước và dệt may cả nước so với toàn ngành công nghiệp từ 1996 đến 2000 : Đơn vị: tỷ đồng (giá cố định 94), theo Niên giám Thống kê và VIVATEX Ngành 1996 1997 1998 1999 2000 Toàn ngànhCN 118.096,6 134.419,7 151.223,3 168.749,7 195.321,4 Dệt may cả nước 9.775,2 11.589,2 13.034,1 14.406,5 16.734,0 DM cả nước/ toàn ngành CN 8,28 % 8,62 % 8,62 % 8,54 % 8,57 % Dệt may Hà Nội 1.255,5 1.475,1 1.691,3 2.011,7 2.470,8 DM Hà Nội/ Dệt may cả nước 12,84 % 12,73 % 12,98 % 13,96 % 14,77 % Nguồn: Niên giám Thống kê 2000, VINATEX b. Trong tổng thể công nghiệp thành phố Hà Nội: Như đã nói ở trên ngành dệt may Hà Nội không chỉ có vai trò to lớn trong toàn ngành dệt may Việt Nam mà nó còn có vị trí quan trọng trong ngành công nghiệp của thành phố Hà Nội. Dệt may là một trong 4 nhóm ngành chủ chốt của thành phố, nó đóng góp tới 50,1% tổng thu ngân sách của toàn thành phố ( năm 1997 ) và chiến 6.41 % trong giá trị sản lượng công nghiệp của thành phố ( năm 1998) và chiếm 14,09% kim nghạch xuất khẩu công nghiệp thành phố. Điều đó được thể hiện qua một số bảng kê sau đây: Bảng II.4: Tỷ trọng thu ngân sách trên địa bàn của ngành dệt may Hà Nội so với công nghiệp nói chung     Đơn vị: tỷ đồng, % 1996 1997 1998 1999 1996-1999 Tổng thu ngân sách trên địa bàn Hà Nội 8.563 10.062 11.067 12.450 42.142 % so với GDP 49,5 50,1 45,9 46,7 - - Công nghiệp Hà Nội 1.978 2.274 2.822 3.573 10.647 % so tổng số 23,1 22,6 25,5 28,7 25,3 - Ngành dệt may Hà Nội 86,4 73,3 81,3 229,1 470,1 % so với công nghiệp 4,36 3,22 2,88 6,41 4,42 Nguồn: Xử lý theo số liệu của Cục Thống kê Hà Nội và báo cáo tổng kết của Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Nội Bảng II.5: Kim ngạch xuất khẩu trên địa bàn Hà Nội                                                                                    Đơn vị: triệu USD 1996 1997 1998 1999 1996-1999 Tổng xuất khẩu 1.037,5 1.201,5 1.235,2 1.375 4.849,2 Riêng s.phẩm CN 794,1 942,1 970 1.065 3.771,2 % so tổng số 76,5 78,4 78,5 78,4 77,76 Sản phẩm dệt may 90,3 129,6 131,0 150,1 501 % so với CN 11,37 13,75 13,5 14,09 13,28 % so với tổng XK 8,7 10,78 10,6 10,91 10,33 Nguồn: Xử lý theo số liệu của Tổng Cục Thống kê và  Cục Thống kê Hà Nội, 1999  Một số nhóm ngành chủ lực có mức tăng trưởng khá như cơ kim khí, điện, điện tử, thực phẩm, dệt, da, may, nếu tính riêng may, da thì có nhịp độ tăng trưởng trên 20%/năm. Bảng II.6:Nhịp độ tăng trưởng trung bình năm thời kỳ 1991-1999 của ngành dệt-da-may (tính theo GDP công nghiệp)                                                 Đơn vị: tỷ đồng (giá 1994), % 1990 1999 Nhịp độ tăng bình quân 1991-1999 Dệt, da, may 314,4 577 7,0 Nguồn: Tổng cục Thống kê và  Cục Thống kê Hà Nội Qua đây có thể thấy rằng dệt may và da giày là nhóm hàng chủ lực trong công nghiệp Hà Nội, chiếm tỷ trọng gần 50% trong nhóm hàng chủ lực và gần 25% trong các nhóm hàng của toàn ngành công nghiệp.I.2. 2.1.2.Tì́nh hình phát triển ngành dệt may Hà Nội a. Thực trạng về tổ chức, quy mô ngành dệt may trên địa bàn Hà Nội: Theo Niên giám Thống kê Hà Nội năm 2000 các cơ sở dệt may trên địa bàn Hà Nội theo phân cấp quản lý như sau Nhà nước trung ương Nhà nước địa phương Ngoài nhà nước Có vốn ĐTNN Số cơ sở Dệt May 12 4 8 13 7 6 2.860 350 2.510 7 4 3 GTSXCN dệt may (triệu đồng) Dệt May 940.600 722.000 218.600 301.870 247.413 54.457 174.696 48.392 126.304 77.863 61.281 16.582 Số lao động (người) Dệt May 21.768 10.734 11.034 7.479 3.938 3.541 10.440 2.410 8.030 950 430 520 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª Hµ Néi n¨m 2000. Các cơ sở nhà nước bao gồm :  11 cơ sở dệt : Dệt 8/3; Dệt may hà nội, Dệt vải công nghiệp, Dệt kim Đông xuân, Dệt 10/10, Dệt nhuộm Tô Châu, Dệt Minh Khai, Dệt kim Thăng Long, Dệt 19/5, Dệt len Mùa Đông, Dệt kim Hà Nội 14 cơ sở may : May Thăng long, May chiến thắng, May 10, May Đức giang, May Hồ gươm, May 20, May 26, May 40, May Tháng 8, May Thăng long TALIMEX, May Thanh Trí, May Thăng Long, Cổ phần may Lê Trực, May 19/5 Cơ sở có vốn đầu tư nước ngoài : 3 cơ sở dệt : Công ty Arkison, Tập đoàn 19/5, Thêu ren tơ tằm 4 cơ sở may : May mặc xuất khẩu Hà Nội, Công ty Qualitex, Michael Manufacturer Vietnam, Công ty TNHH IPANIMA - Ngoài ra cßn có 350 cơ sở dệt và 2.510 cơ sở may ngoài nhà nước b. Thực trạng về cơ sở vật chất kỹ thuật: * Về cơ sở vật chất kỹ thuật: Sự đa dạng, phức tạp trong các quy mô sản xuất và các loại hính công nghệ: Sau khi Nhà nước áp dụng những chính sách khuyến khích phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, bên cạnh các doanh nghiệp lớn, có công nghệ hoàn chỉnh như Dệt may Hà Nội, dệt 8-3 xuất hiện nhiều các xí nghiệp nhỏ, các hộ tư nhân. Qua khảo sát thực tế hầu hết các thiết bị, công nghệ của các hộ sản xuất này đều  lạc hậu và không áp dụng những biện pháp bảo vệ môi trường cho cộng đồng và cho chính bản thân họ. V́i thế những tác động đến môi trường đang ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của dân cư xung quanh và ảnh hưởng lâu dài đến môi trường sinh thái trong một phạm vi rộng. Thiết bị và công nghệ lạc hậu - Sự thay thế khó khăn do thiếu vốn: Cùng với ngành dệt may cả nước, ngành dệt may Hà Nội cũng đang tích cực đầu tư hiện đại hoá thiết bị. Tuy nhiên trong quá trính phát triển việc đầu tư nhiều giai đoạn làm cho thiết bị và công nghệ của ngành dệt may Hà Nội rất đa dạng. Hiện nay vẫn cßn sử dụng những thiết bị của thập kỷ 60,70 ở một số doanh nghiệp. Cụ thể, cho đến nay thiết bị và công nghệ ®· được đổi mới như sau: - Ngành may đ· đổi mới trên               95% thiết bị và công nghệ - Ngành kéo sợi đ· đổi mới trên          32% thiết bị và công nghệ - Ngành dệt kiểu thoi đổi mới trên        25% thiết bị và công nghệ  - Ngành hoàn tất đổi mới trên              35% thiết bị và công nghệ  Đại đa số các cơ sở đóng trên địa bàn Hà Nội đều đ· hoạt động trên 20 năm, nhà xưởng chỉ đựợc cải tạo, bảo dưỡng sửa chữa, trang thiết bị máy móc mới chỉ được cải tạo, thay thế một phần, đầu tư mới không đáng kể do đó các định mức tiêu hao ở mức cao và hầu hết chưa quan tâm được nhiều đến vấn đề bảo vệ môi trường... * Về thiết bị ngành dệt:  Sau hơn 10 năm đổi mới, các doanh nghiệp trên địa bàn đ· đầu tư chiều sâu, đổi mới thiết bị công nghệ cũ lạc hậu được hơn 44% (theo giá trị thiết bị), bước đầu đ· nâng cao được chất lượng kéo sợi, dệt vải, nhuộm hoàn tất, đ· có được sản phẩm dệt kim xuất khẩu theo phương thức FOB và có trên 25 % sản lượng vải được dùng làm hàng may xuất khẩu. * Về thiết bị may: Các đơn vị may đ· đầu tư đổi mới xong 100% thiết bị cũ, đ· chuyển dịch từ 2, 3 ca sang 1 ca/ngày; tăng thêm năng lực sản xuất mở rộng liên doanh liên kết với các địa phương khác tạo thêm công ăn việc làm thu hút lao động. * Về nhà xưởng: Ngoại trừ một vài cơ sở mới đầu tư mới gần đây như nhà máy dệt vải Denim của Công ty dệt Hà N«i, Phân xưởng dệt kim của Công ty 20...  cßn lại hầu hết  ®· được đầu tư từ 20-40 năm nay và chỉ được tu bổ sửa sang lại. Chi tiết về địa diểm, mặt bằng, nhà xưởng, máy móc công nghệ... (xem bảng tổng hợp và các phiếu điều tra trong phụ lục). * Về phân bố trên địa bàn: Phân bố địa lý của các cơ sở dệt may: - Đặc điểm của ngành dệt may Hà Nội là được phân bố và phát triển trên khắp các quận huyện. - Các doanh nghiệp dệt được tËp trung vào một số khu vực với mật độ cao như khu vực Vĩnh Tuy, nhưng cßṇ nhiều doanh nghiệp nằm rải rác ở tất cả các quận nên rất khó quy hoạch về bảo vệ môi trường. - Các doanh nghiệp dệt may Hà Nội thường được xây dựng cạnh những khu đông dân cư hoặc do quá trinh đô thị hoá diễn ra nhanh chóng nên có nhiều doanh nghiệp dệt may hiện nay đang nằm giữa các khu dân cư đông đúc.  Ví dụ như Công ty dệt kim Đông xuân nằm ở trung tâm quận Hai Bà Trưng, Công ty dệt kim Thăng Long nằm giữa trung tâm quận Hoàn Kiếm... Đặc điểm này làm cho áp lực về môi trường ngày một gia tăng đối với các doanh nghiệp dệt may Hà Nội. Thực trạng phát triển các khu vực tập trung công nghiệp hiện có: Hà Nội hiện có 9 khu vực tập trung công nghiệp là: Minh Khai-Vĩnh Tuy, Trương Định - Đuôi Cá, Văn Điển - Pháp Vân, Thượng Đ́nh, Cầu Diễn - Mai Dịch, Gia Lâm - Yên Viên, Đông Anh, Chèm, Cầu Bươu. Ngoài ra cßn có các xí nghiệp công nghiệp phân bố rải rác trong nội và ngoại thành. Năm 1998 tổng số lao động công nghiệp đang làm việc trong các khu vực tập trung công nghiệp này khoảng 76,6 ngh́in người, chiếm khoảng 41,9% tổng lao động công nghiệp toàn thành phố. Ngành dệt may Hà Nội chủ yếu tập trung tại khu công nghiệp Minh Khai-Vĩnh Tuy và một vài cơ sở tại khu Thượng Đính, Gia Lâm, v.v. Tổng số lao động của ngành đang làm việc trong các khu này khoảng 16.700 người, chiếm khoảng 21% so với tổng số lao động trong các khu vực công nghiệp tập trung. Gần đây, Hà Nội đang xây dựng hai khu công nghiệp quy mô nhỏ tại Thanh Tŕi và Gia Lâm để thu hút các cơ sở công nghiệp di dời từ nội thành ra. Đây cũng là 2 trong 4 địa chỉ quy hoạch phát triển dệt may Hà Nội mà chúng tôi đề xuất. c. Thực trạng về trình độ sản phẩm: Sau khi thị trường Đông Âu tan vỡ, từ năm 1995 đến nay dệt may Hà Nội đ· dần thích nghi và ổn định được sản xuất cho các thị trường EU, Nhật... bước đầu phục hồi thị trường SNG và Đông Âu, thâm nhập thị trường Trung đông, châu Phi và đặc biệt là thị trường Mỹ. Với vị trí đặc thù, Hà Nội cũng là một thị trường  có sự cạnh tranh gay gắt của các luồng hàng dệt may khác nhau với xu hướng tự do hoá mậu dịch, kể cả hàng buôn bán tiểu ngạch, hàng trốn thuế... Trong cơ chế thị trường cạnh tranh đó, một số sản phẩm của dệt may Hà Nội vẫn có những chỗ đứng vững chắc trên thị trường như : - Vải lụa thành phẩm: Hàng năm dệt may Hà Nội sản xuất khoảng 14 triệu mét chiếm 4,6% so với cả nước trong khi trên thị trường Hà Nội có rất nhiều lụa của TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Nam Định, Hà Tây... -  Vải dệt kim đan dọc hàng năm sản xuất hơn 9,4 triệu mét, chiếm hơn 47._.hÖ víi ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña nhµ n­íc vµ tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ trong mçi thêi kú. VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi phÝ « nhiÔm m«i tr­êng lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh ph¸t triÓn trong hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai. §iÒu nµy thÓ hiÖn ua hÖ sè ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ –z trong c«ng thøc phÝ tæng qu¸t. Ta cã hai tr­êng hîp sau: C¸c ngµnh kinh tÕ ®­îc Nhµ n­íc ­u tiªn, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. VÝ dô: C¸c ngµnh c«ng nghiÖp sö dông c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ s¹ch, ngµnh c«ng nghiÖp hay kinh tÕ Ýt g©y « nhiÔm… Kh«ng kÓ chóng thuéc së h÷u Nhµ n­íc, t­ nh©n hay xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. §èi víi c¸c ngµnh kinh tÕ vµ khu vùc nµy nªn qui ®Þnh z trong kho¶ng 0 < z < 1 tuú theo møc ®é ­u tiªn cña Nhµ n­íc, ngµnh nµo ®­îc ­u tiªn nhÊt sÏ co hÖ sè z nhá nhÊt. C¸c ngµnh kinh tÕ mang tÝnh chÊt nh©n t¹o. VÝ dô: C¸c c¬ së y tÕ, bÖnh viÖn, c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ phô vô ng­êi tµn tËt…§èi víi tr­êng hîp nµy, dï khu vùc ®ã c«ng nghÖ cao hay c«ng nghÖ cò th× còng nªn ¸p dông hÖ sè z b»ng nhau ®èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp hoÆc c¬ quan thuéc diÖn ph¶i nép phÝ « nhiÔm vµ z n»m trong kho¶ng 0 < Z <1. C¸c ngµnh kinh tÕ kh«ng thuéc c¸c lo¹i trªn cã hÖ sè Z=1. Trªn c¬ së tham kh¶o kinh nghiÖm cña c¸c n­íc OECDvµ c¸c n­íc l©n cËn hÖ sè ®Æc tr­ng cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam thÓ hiÖn qua b¶ng sau: Stt Ngµnh kinh tÕ HÖ sè z 1 Ho¸ chÊt, ph©n bãn, thuèc trõ s©u… 0,8 2 GiÊy,s¶n phÈm b»ng gi¸y 1 3 Thuçc l¸ 1 4 DÖt sîi 1 5 Bia, n­íc gi¶i kh¸t 1 6 Xi m¨ng, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng 1 7 ChÕ biÕn thùc phÈm thuû s¶n 0,7-1 8 Ho¸ mü phÈm 1 9 LuyÖn kim 1 10 S¶n xuÊt hµng tiªu dïng 1 11 BÖnh viÖn, xÝ nghiÖp d­îc 0,7-0,9 12 S¶n xuÊt nguyªn liÖu da, v¶i gi¶ da 1 13 Gèm, sµnh sø, thuû tinh 1 14 Khai th¸c hÇm lß 1 15 ChÕ bݪn l©m s¶n vµ s¶n xuÊt ®å gç 1 Nguån: Gi¸o tr×nh kinh tÕ m«i tr­êng, nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc n¨m 2005 * Y: HÖ sè chÞu t¶i m«i tr­êng: HÖ sè nµy biÓu thÞ møc ®é chÞu t¶i m«i tr­êng cña mçi mét vïng phô thuéc vµo thùc tr¹ng m«i tr­êng khu vùc ®ã. Gi¸ trÞ cña Y cã thÓ lµ: 0<Y<1: Vïng cã gi¸ trÞ n»m trong kho¶ng nµy lµ vïng cã m«i tr­êng tèt, hay ë møc ®é « nhiÔm m«i tr­êng theo ®¸nh gi¸ lµ n»m d­íi tiªu chuÈn m«i tr­êng vµ kh¶ n¨ng hÊp thô, khuÕch t¸n chÊt th¶i cao h¬n. Y>1: Vïng cã gi¸ trÞ trong kho¶ng nµy cã kh¶ n¨ng chÞu t¶i m«i tr­êng kÐm h¬n so víi vïng trªn. Ch¼ng h¹n, ë ®©y cã ®é tËp trung lín c¸c nhµ m¸y c«ng nghiÖp, chÊt l­îng m«i tr­êng vµ søc khoÎ cña d©n chóng sÏ bÞ ¶nh h­ëng nhiÒu h¬n khi cã cïng mét khèi l­îng chÊt th¶i nh­ ®èi víi vïng cã Y<1. Gi¸ trÞ Y cµng lín th× kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña m«i tr­êng cµng kÐm. ViÖc x¸c ®Þnh hÖ sè Y lµ rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, theo kinh nghiÖm cña n­íc ngoµi th× ViÖt Nam chØ nªn qui ®Þnh gi¸ trÞ Y trong kho¶ng 1<Y<2/. Chóng ta cã thÓ gi¶ ®Þnh hÖ sè chÞu t¶i m«i tr­êng nh­ sau: STT Vïng kinh tÕ HÖ sè Y 1 Thµnh phè cã d©n sè lín h¬n 1 triÖu d©n 1,1 2 Thµnh phè cã d©n sè lín h¬n 2 triÖu d©n 1,2 3 C¸c thµnh phè c«ng nghiÖp 1,3 4 C¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt 1,3 5 Vïng n«ng th«n 0,8 6 MiÒn nói 0,5 7 Ven biÓn 0,8 *Ai: xuÊt phÝ. Theo ph­¬ng ph¸p luËn tÝnh phÝ g©y « nhiÔm, xuÊt phÝ trªn mét ®¬n vÞ chÊt th¶i sÏ b»ng chÝnh t¸c h¹i mµ nã g©y ra, hay b»ng chi phÝ biªn cho viÖc l¾p ®Æt thiÕt bÞ gi¶m « nhiÔm. Tuy nhiªn ¬t mét sè n­íc, ng­êi ta tÝnh xuÊt phÝ cho mét ®¬n vÞ chÊt th¶i theo môc ®Ých cña ch­¬ng tr×nh thu phÝ. NÕu phÝ ®­îc thu víi môc ®Ých t¨ng nguån thu th× lóc ®ã chØ tiªu vÒ thu sÏ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh xuÊt phÝ, nÕu môc ®Ých lµm thay ®«i hµnh vi cña ng­êi g©y « nhiÔm th× xuÊt phÝ chñ yÕu sÏ dùa vµo t¸c h¹i mµ nã g©y ra hay chi phÝ l¾p ®Æt thiÕt bÞ gi¶m th¶i. Cã thÓ x¸c ®Þnh xuÊt phÝ b»ng c¸c c¸ch sau: + Dùa trªn gi¸ trÞ ­íc tÝnh t¸c h¹i do mét ®¬n vÞ chÊt th¶i ®ã g©y ra + Dùa vµo chi phÝ biªn bá ra ®Ó l¾p ®Æt thiÕt bÞ gi¶m th¶i. + Dùa vµo chi phÝ ®Ó xö lý chÊt « nhiÔm tr­íc khi th¶i ra m«i tr­êng. + Dùa vµo kinh nghiÖm cña n­íc ngoµi. xuÊt phÝ ®· ¸p dông ë c¸c n­íc OECD vµ c¸c n­íc ASEAN STT ChÊt g©y « nhiÔm XuÊt phÝ c¸c n­íc OECD($/tÊn) XuÊt phÝ c¸ n­íc ASEAN($/tÊn) Ph¸p Hµ Lan Thuþ §iÓn Singapore Philipin Malaysia 1 BOD - 77129-1489- - 0,08-0,59 3,86-19,31 4-40 2 COD - 1027 - - - - 3 TSS - 64 - 12 - - 4 SO2 13,734 80 - 0,05-2,3 - - 5 NO2 13,734 80 71,722 0,1-5,8 - - Nguån: OECD *H: h»ng sè H thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng cña c¸c doanh nghiÖp hoÆc c¬ quan th¶i chÊt « nhiÔm do ¶nh h­ëng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña hä ®Õn chÊt l­îng m«i tr­êng. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam chóng ta kh«ng tÝnh ®Õn chØ tiªu nµy trong c«ng thøc vµ cho h¾ng sè H=0 (bëi v× tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt ®èi víi vÊn ®Ò m«i tr­êng lµ ch­a cao thËm chÝ lµ kh«ng hÒ cã tr¸ch nhiÖm g× ). * V:hệ số thể hiện khả năng kiểm soát ô nhiễm: Hệ số V nói lên khả năng xử lý ô nhiễm của các xí nghiệp đối với vấn đề ô nhiễm môi trường, tức là xí nghiệp đó có khả năng xử lý trả lại môi trường trong lành hay không. Ở Việt Nam khả năng này của các doanh nghiệp là rất thấp hầu hết các doanh nghiệp đều không có đầy đủ khả năng xử lý ô nhiễm do mình gây ra. Một là do thiếu tài chính, hai là do trình độ công nghệ yếu kém... Do đó hệ số này chúng tôi lấy chúng bằng 1. Trên thực tế việc tính toán hệ số này là rất phức tạm và nó tuỳ thuộc vào đặc điểm của các doanh nghiệp khác nhau thi V khác nhau. * X:Nång ®é c¸c chÊt g©y « nhiÔm: LÊy mÉu ph©n tÝch thµnh phÇn n­íc th¶i t¹i vÞ trÝ tr­íc khi x¶ ra ngoµi ®Ó x¸c ®Þnh nång ®é c¸c chÊt g©y « nhiÔm cã trong n­íc th¶i.Theo quy ®Þnh, c¸c doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh gi¸m s¸t chÊt l­îng m«i tr­êng víi tÇn suÊt tèi thiÓu 3 th¸ng/lÇn vµ l­u gi÷ kÕt qu¶ t¹i doanh nghiÖp. Ph­¬ng ph¸p lÊy mÉu, ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch x¸c ®Þnh nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm ®­îc quy ®Þnh trong c¸c TCVN vÒ m«i tr­êng t­¬ng øng. V× vËy, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp tu©n thñ c¸c quy ®Þnh ph¸p quy vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng, viÖc thùc hiÖn b­íc 1 trong tÝnh phÝ b¶o vÖ m«i tr­êng kh«ng ®ßi hái chi phÝ thªm vÒ thêi gian vµ kinh phÝ. Áp dụng công thức đề xuất tính cho một số cơ sở dệt may trên địa bàn thành phố Hà Nội: C«ng thøc tæng qu¸t: T=M.(a1.x1 + a2.x2 + … + an.xn).y.v.z + H * VÝ dô tÝnh møc phÝ ph¶i nép cho c«ng ty dÖt Minh Khai. Tæng møc n­íc th¶i cña c«ng tylµ: M=600 x 30 = 18000 m 3 /th¸ng ( gi¶ ®Þnh c«ng ty ho¹t ®éng 30 ngµy trong th¸ng ). Nång ®é chÊt g©y « nhiÔm. XCOD = 616mg/l. XBOD = 353 mg/l. XTSS = 1695 mg/l. So víi tiªu chuÈn ViÖt Nam th× møc th¶i cho phÐp lµ: COD=100, TSS=100,BOD=50. Nh­ vËy so víi tiªu chuÈn th× c«ng ty ®· x¶ th¶i g©y « nhiÔm gÊp nhiÒu lÇn tiªu chuÈn cho phÐp. Do vËy theo nghÞ ®Þnh 67/CP th× c«ng ty ph¶i nép phÝ n­íc th¶i c«ng nghiÖp. SuÊt phÝ cho tõng chÊt g©y « nhiÔm: ABOD=300®/kg ACOD=300®/kg ATSS=400®/kg M«i tr­êng tiÕp nhËn n­íc th¶i lµ lo¹i A ( ®èi víi trong néi thµnh phè Hµ Néi ), C¸c hÖ sè: Z=1,Y=1,2 V=1,H=0. Tæng sè phÝ ph¶i nép lµ: T=18000.(300x616x10-3 +300x353x10-3 +400x1695x10-3)x1,2x1x1 + 0 =20.923.920 ®/th¸ng. VËy sè phÝ mµ c«ng ty dÖt Minh Khai ph¶i nép trong mét th¸ng lµ: 20.923.920 ®/th¸ng. Nh­ vËy sè tiÒn phÝ ë ®©y lµ t­¬ng ®èi lín ®èi víi c«ng ty, tõ ®ã cã thÓ kÕt luËn r»ng nÕu nh­ ch­¬ng tr×nh thu phÝ cña ChÝnh phñ ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch nghiªm tóc vµ tÊt c¶ mäi c¬ së thuéc diÖn ph¶i nép phÝ tu©n thñ ®óng qui ®Þnh th× sè tiÒn phÝ thu ®­îc sÏ lµ rÊt lín. §©y lµ nguån bæ sung rÊt h÷u Ých cho qui ¶o vÖ m«i tr­êng hµng n¨m. MÆt kh¸c tõ viÖc nép phÝ víi sè tiÒn lín nh­ vËy c«ng ty còng thÊy ®­îc sù thiÖt h¹i do chÊt th¶i g©y ra cho nhµ m¸y, tõ ®ã c«ng ty cã c¸ch nh×n nhËn vÊn ®Ò m«i tr­êng cña doanh nghiÖp minh kh¸c h¬n theo h­íng tÝch cùc cho phßng chèng « nhiÔm ®Ó gi¶m bít chi phÝ cho viÖc nép phÝ m«i tr­êng gióp gi¶m chi phÝ gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho c«ng ty. T­¬ng tù c¸ch tÝnh nh­ trªn ta cã b¶ng tæng kÕt møc phÝ ph¶i nép cña mét sè c¬ së dÖt may trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi nh­ sau: Stt Công ty dệt lượng nước thải (m3/ngày) BOD (mg/l) COD(mg/l) TSS(mg/l) Phí phải nộp-đ/tháng 1 Công ty Dệt 8/3 4500 102 265 700 63.196.200 2 Công ty Dệt Hà Nội 3200 155 365 1165 71.654.400 3 Công ty dêt Minh Khai 600 353 616 1695 20.923.920 4 Nhà máy chỉ khâu Hà Nội 480 135 165 1065 8.916.480 5 Công ty dệt kim Đông Xuân 730 281 529 716 13.912.632 6 Công ty dệt len Mùa Đông 40 247 376 505 560.016 7 Công ty dệt 19/5 120 195 510 1167 2.930.256 8 TCVN - 50 100 100 182.093.904 Đối với cách tính toán trên chúng ta áp dụng công thức tính toán cho tất cả các cơ sở có xả thải ra môi trường , chứ không tính tới tiêu chuẩn môi trường cho phép được xả thải là bao nhiêu. Tức là cứ có nước thải và dòng thải có chứa các chất gây ô nhiễm môi trường nước thì bị tính phí bảo vệ môi trường đối với môi trường nước theo công thức đề xuất chứ không phân biết công ty nào có ngưỡng xả thải đã vượt quá tiêu chuẩn cho phép hay chưa. Trong trường hợp có tính tới tiêu chuẩn môi trường thì công thức trên sẽ trở thành: T=M. (a1( x1-x01) + a2.(x2 -x02)+ … + an.(xn –x0n)).y.v.z + H Trong đã: Xo lµ tiªu chuÈn m«i tr­êng cho phÐp x¶ th¶i.§èi víi c¸c xÝ nghiÖp x¶ th¶i n»m trong tiªu chuÈn cho phÐp th× kh«ng ph¶i tÝnh phÝ n­íc th¶i, ®èi víi c¸c c¬ së kh¸c dßng th¶i g©y « nhiÔm sÏ ph¶i tÝnh phÝ nh­ng trõ ®i phÇn x¶ th¶i n»m trong tiªu chuÈn cho phÐp x¶ th¶i chØ tÝnh phÝ cho nång ®é c¸c chÊt ®éc h¹i v­ît trªn møc tiªu chuÈn cho phÐp mµ th«i. Víi tiªu chuÈn n­íc th¶i c«ng nghiÖp ViÖt Nam ta cã c¸ch tÝnh phÝ theo c«ng thøc cho c¸c c«ng ty dÖt may nh­ sau: VÝ dô tÝnh phÝ cho c«ng ty dÖt Minh Khai: Víi nguån sè liÖu nh­ phÇn trªn (2.4). ta cã møc phÝ ph¶i nép cña c«ng ty dÖt Minh Khai khi cã tÝnh tíi tiªu chuÈn m«i tr­êng lµ: T=18000.(300x(616-100)x10-3+300x(353-50)x10-3+400x x(1695-100)x10-3)x1,2x1x1 + 0 =19.087.920 ®/th¸ng. Nh­ vËy sè phÝ ph¶i nép cña c«ng ty lµ 19.087.920 ®/th¸ng. Nªu so s¸nh víi sè tiÒn phÝ kh«ng tÝnh tíi tiªu chuÈn m«i tr­êng ®­îc phÐp x¶ th¶i th× møc chªnh lÖnh lµ:20.923.920 - 19.087.920 = 1.836.000®/th¸ng.  T­¬ng tù c¸ch tÝnh ta cã b¶ng sau: Stt Công ty dệt lượng nước thải (m3/ngày) BOD (mg/l) COD(mg/l) TSS(mg/l) Phí phải nộp-đ/tháng 1 Công ty Dệt 8/3 4500 102 265 700 60.993.000 2 Công ty Dệt Hà Nội 3200 155 365 1165 61.862.400 3 Công ty dêt Minh Khai 600 353 616 1695 19.087.920 4 Nhà máy chỉ khâu Hà Nội 480 135 165 1065 7.447.680 5 Công ty dệt kim Đông Xuân 730 281 529 716 11.678.832 6 Công ty dệt len Mùa Đông 40 247 376 505 437.616 7 Công ty dệt 19/5 120 195 510 1167 2.563.056 8 TCVN - 50 100 100 Để so sánh phí nước thải phải nộp với chi phí xử lý nước thải ta xét một dự án đầu tư công nghệ xử lý nước thải của công ty dệt Phước Long thuộc tổng công ty dệt may Việt Nam như sau: Bảng kê khai chi phí cho dự án Stt Hạng mục công trình Kinh phí XDCB(1000vnđ) 1 Đường hu gom nước thải 315.500 2 Bể thu gom nước thải 100.000 3 Nhà điều hành pha chế hoá chất 66.000 4 Nền móng hệ thống bồn xử lý 875.500 5 Sân phơi bùn 913.600 6 Đường đi lại khu xử lý 120.000 7 Hệ thống đường điện nhà che thiết bị 100.000 8 Các chi phí khảo sát thiết kế, thẩm định… 389.363 9 Dự phòng phí XDCB 134.036 10 Chi phí thiết bị 6.450.000 11 Tổng giá trị đầu tư 9.450.000 Nguồn: dự án đầu tư công nghệ xử lý nước thải – Công ty dệt Phước Long- Tổng công ty dệt may Việt Nam, năm 2001. Từ bảng tập hợp kinh phí đầu tư trên ta suy ra suất đầu tư cho hệ thống xử lý nước thải là: 6.777.640/1m3 ứng với công suất thiết bị 1600 m3/ ngày. Và bảng tổng hợp giá thành chi phí xử lý 1m3 nước thải như sau: Các yếu tố Chi phí cho 1m3 (đv.1000vnđ) Chi phí trong 1năm(đv.1000vnđ) vật liệu phụ 0,774 383,803 động lực 0,280 138,880 Lao động 0,115 57,000 Bảo hiểm xã hội 0,005 2,592 khấu hoa tài sản cố định 0,946 469,091 Khấu hao xây dựng 10 năm 3tỷ/10 0,605 300.000 Bảo hiểm tài sản 0,068 33,675 Chi phí quản lý DN 0,023 11,400 Tổng cộng 3,465 1.718,639 Nguồn: dự án đầu tư công nghệ xử lý nước thải – Công ty dệt Phước Long- Tổng công ty dệt may Việt Nam, năm 2001 Qua bảng trên ta thấy rằng chi phí cho xử lý 1m3 nước thải là 3.465 đ/m3 nước thải. Như vậy tổng chi phí cho xử lý nước thải trong một tháng của công ty Phước Long là ( giá sử nhà máy hoạt động 30 ngày trong một tháng ) F = 3465 x 1600 x 30 = 166.320.000 đ/ tháng. Nếu tính số phí phải nộp thì công ty Phước Long phải nộp là: T=1600x30+(300x240x10-3+300x400x10-3+400x700x10-3)x1x1,2x1+ 0 = 27.182.200 đ/tháng. Như vậy so với tổng chi phí xử lý nước thải trong một tháng thì số phí phải nộp nhá h¬n rÊt nhiÒu khi công ty không đầu tư công nghệ xử lý nước thải. Møc phÝ mµ c¸c doanh nghiÖp dÖt ma ph¶i nép lµ thÝch hîp trong ®iÒu kiªn kinh tª hiÖn nay nãi chung cña ViÖt Nam. Víi møc phÝ nh­ trªn sÏ võa ®¶m b¶o cho c¸c xÝ nghiÖp dÖt may ho¹t ®éng cã l·i vµ ®¶mb¶o nguån thu cho quÜ b¶o vÖ m«i tr­êng hµng n¨m. Víi suÊt phÝ nh­ vËy nã còng kh«ng ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn chi phÝ cña c¸c doanh nghiÖp, nÕu so s¸nh møc phÝ ph¶i nép víi doanh thu cña c«ng ty th× møc phÝ chiÕm tû lÖ rÊt nhá.Tæng sè tiÒn phÝ thu ®­îc cña c¸c c¬ së nãi trªn lµ 182.093.904®/th¸ng vµ trong mét n¨m lµ2.185.126.484®/n¨m, ®em so víi gi¸ trÞ s¶n l­îng cña 12 ®¬n vÞ dÖt may thuéc së h÷u nhµ n­íc lµ940.600.000.000®/th¸ng th× qu¶ lµ Øt ái. Møc phÝ chØ chiÕm tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ Ta cã b¶ng tæng hîp sau Nhà nước trung ương Nhà nước địa phương Ngoài nhà nước Có vốn ĐTNN Số cơ sở Dệt May 12 4 8 13 7 6 2.860 350 2.510 7 4 3 GTSXCN dệt may (triệu đồng) Dệt May 940.600 722.000 218.600 301.870 247.413 54.457 174.696 48.392 126.304 77.863 61.281 16.582 Số lao động (người) Dệt May 21.768 10.734 11.034 7.479 3.938 3.541 10.440 2.410 8.030 950 430 520 Nguån: Niªn gi¸m thèn kª Hµ Néi,2000 Bảng : Kết quả sản xuất kinh doanh của dệt may Hà Nội giai đoạn 1996-2000 Danh mục 1996 1997 1998 1999 2000 Tổng doanh thu (tỷ đồng) 1.255,5 1.479,9 1.713,5 2.011,7 2.470,7 Tỷ lệ tăng trưởng so với năm trước 17,87% 15,78 % 17,40% 22,8% Doanh thu SXCN (tỷ đồng) 958,5 1.117,8 1.303,2 1.360,3 1.663,7 Doanh thu thương mại (tỷ đồng) 248,8 315,6 369,9 411,1 489,2 Kim ngạch xuất khẩu ( triệu USD) 90,3 129,6 131,0 150,1 168,1 Nộp ngân sách (tỷ đồng) 86,4 73,3 81,3 229,1 883,3                                        Nguồn Niên giám Thống kê, Sở Công nghiệp Hà Nội Tãm l¹i viÖc tÝnh phÝ theo c«ng thøc ®Ò xuÊt mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho c¶ nhµ qu¶n lý lÉn doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp sÏ chÞu nép mét kho¶n phÝ cho hµnh vi x¶ th¶i ra m«i tr­êng, vµ hä cã thÓ chÞu phÝ cho c¶ l­îng th¶i ra hoÆc lµ chÞu phÝ cho l­îng x¶ th¶i v­ît tiªu chuÈn cho phÐp. Doanh nghiÖp cã thÓ c©n nh¾c viÖc nªn ®Çu t­ cho c«ng nghÖ xö lý hay kh«ng vµ chi phÝ cho viÖc l¾p ®Æt nµy cã thÓ lµ qu¸ lín ®èi víi chÞu nép phÝ n­íc th¶i, sù lùa chän tuú thuéc vµo chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña c«ng ty. Tuy nhiªn víi møc phÝ nh­ c«ng thøc ®Ò xuÊt th× kho¶n chi phÝ cho viÖc tu©n thñ nép phÝ lµ kh«ng qu¸ lín ®èi víi tæng doanh thu cña c¸c xÝ nghiÖp. Nã hÒ kh«ng c¶n trë viÖc kinh doanh cña c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊ, viÖc c¸c doanh nghiÖp nép phÝ vÉn sÏ ®¶m b¶o møc doanh thu vµ lµm ¨n cã l·i cho doanh nghiÖp. Møc phÝ kh«ng hÒ lµm t¨ng cao chi phÝ trong c¬ cÊu gi¸ thµnh cña doanh nghiÖp, cã ch¨ng th× møc t¨ng còng kh«ng ®¸ng kÓ. III.Các kiến nghị và giải pháp đối với việc thu phí theo công thức đề xuất. Trước mắt cần phải xem xét lại quy trình tính phí nước thải sao cho đơn giản và hiệu quả cho các doanh nghiệp, không để xảy ra tình trạng khiếu nạn kiện cáo, tồn đọng tiền phí như trong những năm vừa qua. Trong điều kiện kinh tế ở Việt Nam còn nghèo nàn lác hậu do đó việc tính phí cho tất cả các thành phần chất gây ô nhiễm là không khả thi đối với các doanh nghiệm. Mà chủ yếu lên tập trung vào xây dựng mức phí cho một số các chất gây ô nhiễm đặc trưng như: COD, BOD, TSS. Sau đó sẽ bổ sung thêm danh sách các chất đưa vào tính phí dần theo thời gian, dự tính tới năm 2010 có thể sẽ đưa thêm 5 chất nữa vào tính mức phí phải nộp nâng tổng các chất phải nộp phí lên 8 chất. Đồng thời xây dựng một hệ thống tiêu chuẩn môi trường một các đầy đủ khoa học hơn nưa để làm căn cứ cho việc xác định mức độ ô nhiễm của các doanh nghiệp. Các cơ quan quản lý nhà nước cần đưa ra kế hoạch cụ thể về thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xã hội và môi trường. Đặc biệt là chiến lược phát triển ngành công nghiệp dệt may và các chỉ tiêu môi trường nước thải cần đạt tới năm 2010. Mặt khác đẩy mạnh các công cụ pháp luật hơn nữa trong bảo vệ môi trường, nhất là trong lĩnh vực tính và thu phí bảo vệ môi trường đối với nước thải công nghiệp.Có được một khung pháp lý đầy đủ và hiệu quả cao trong lĩnh vực này đặc biệt về chế độ xử phạt hành chính đối với các cơ sở không thực hiện đúng quy địn về phí nước thải. Tích cực đào tạo đội ngũ cán bộ kỹ thuất chuyên môn cao trong việc thẩm định và thu phí nước thải. Nhằm tránh những sai sót trong quá trình thẩm mức phí cho các cơ sở và có đủ số lượng cán bộ thưòng xuyên theo dõi quan trắc chất lượng nước thải của các nhà máy xí nghiệp. Tăng cường các biện pháp tuyên truyền giáo dục ý thức môi trường cho các doanh nghiệp. Thường xuyên đưa ra các báo cáo hiện trạng môi trường nước thải và mức độ thiệt hài để cảnh báo cho các chủ thể gây ô nhiễm. Tính toán và nâng dần mức phí nước thải lên theo từng giai đoạn phát triển của nền kinh tê nói chung và của ngành công nghiệp dệt may nói chung. Với số tiền phí thu được dùng để đầu tư cho các công trình cung cấp nước của thành phố, xây dựng các nhà máy nước xử lý tập trung cho các khu công nghiệp, cho vay không lãi suất đối với các dự án môi trường của các doanh nghiệp. KẾT LUẬN Từ thực tiễn của việc thu phí nước thải công nghiệp trên địa bàn thành đã cho chúng ta thấy rằng phí môi trường là một trong những công cụ kinh tế quan trọng trong quản lý môi trường nước thải công nghiệp hiện nay. Áp dụng công cụ kinh tế này không những mục tiêu môi trường được đáp ứng mà chúng ta còn có một nguồn thu kha lớn cho quỹ bảo môi trường. Công cụ phí nước thải đang là một biện pháp hữu hiệu trong nỗ lực thúc đẩy các doanh nghiệp giảm thải và tạo ý thức bảo vệ môi trường cho các chủ thể gây ô nhiễm. Tuy nhiên để đưa việc tính phí bảo vệ môi trường trở về với đúng nghĩa của nó đòi hỏi các cấp các ngành phải có những lỗ lực không ngừng trong công cuôc phát triển kinh tế - xã hội – môi trường.Hiện nay công việc thu phí nước thải còn gặp rất nhiều khó khăn và vướng mắc chưa thật sự mang lại hiệu quả cao. Để tiến tới một mức phí môi trường ngang bằng hoặc cao hơn mức chi phí xử lý nước thải chúng ta cần phải có những bước đi đúng đắn. Trong đề tài nghiên cứu tôi mạnh dạn ®­a ra m« h×nh tÝnh phÝ ¶o vÖ m«i tr­êng ®èi víi n­íc th¶i và bước đầu đưa ra công thức tính phí môi trường đối với nước thải theo đúng với chi phí cho xử lý 1 m3 nước thải bình quân các doanh nghiệp phải chi khi áp dụng công nghệ xử lý. Tuy nhiên muốn đạt được mức phí theo đúng công thức đã đề xuất tôi cũng đã đưa ra. Với khả năng phát triển, tăng trưởng của các ngành công nghiệp nói chung và công nghiệp dệt may nói riêng dự báo tới năm 2010 mức phí có khả năng thu sẽ tiến dần tới mức chi phí cho xử lý 1m3 nước thải và trong tương lai mức thu phí sẽ ngang bằng và vượt lên trên ngưỡng chi phí cho một m3 nước thải. Tài liệu tham khảo 1.Nguyến Thế Chinh. Ứng dụng các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường ở Việt Nam giai đoạn 2000 – 2020,1998. Lưu Đức Hải. Tập bài giảng về quản lý môi trường,1998. Lê thu Hoa. Phân tích tác động của chính sách thúê môi trường đến phía cung của nền kinh tế,1998. Bùi Thanh Huyền. Tiếp cận công cụ kinh tế: Phí/lệ phí ô nhiễm môi trường nước và không khí ở Việt Nam, 1997. Luật án thạc sĩ khoa học môi trường. Lê Thị Thanh Mỹ. Công cụ knh tế trong quản lý môi trường; thị trường giấy phép ô nhiễm ( các khía cạnh cân nhắc ),1998 Trần võ Hùng Sơn. Ứng dụng nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền: trường hợp lệ phí khu công nghiệp,1998 Giáo trình kinh tế môi trường. Trường Đại học Kinh tế Quốc Dân Hà Nội- nhà xuất bản giáo dục. Giáo trình kinh tế môi trường. Nhà xuất bản giáo dục năm 1995. 9.Kinh tế chất thải trong phát triẻn bên vững. Nhà xuất bản chính trị quốc gia.2002 10.Kỷ yếu hội nghị SXSH.n ăm2002 11. Báo cáo hiÖn trạng môi trường thành phố Hà Nội. Cục môi trường,năm 2002. 12. Chiến lược phát triển kinh tế xã hội của thủ đô đến năm 2010 13. Chiến lược phát triển công nghiệp của thành phố Hà Nội. Sỏ công nghiệp năm 2002. 14. Chiến lược bảo vệ môi trường Quốc gia. 15. NghÞ ®Þnh 67/2003/N§-CP vµ th«ng t­125/2003/TTL-BTC-BTNMT 16. Dự án đầu tư công nghệ xử lý nước thải của công ty dệt nhuộm Phước Long. 17.ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ m«i tr­êng (§¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi)-B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi “§¸nh gi¸ « nhiÔm m«i tr­êng c«ng nghiÖp TP.Hµ Néi”, 1999-2000 18,JICA-VINATEX-CEETIA (§¹i häc X©y dùng Hµ Néi)- Dù ¸n ng¨n ngõa « nhiÔm c«ng nghiÖp, 1999-2001 19.Tæng C«ng ty dÖt may ViÖt Nam- HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt ngµnh dÖt amy ViÖt Nam vµ c¸c th¸ch thøc trong t­¬ng lai, 12/2002 20.Tæng C«ng ty dÖt may ViÖt Nam-ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ m«i tr­êng-B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi “X©y dùng kÕ ho¹ch, gi¶i ph¸p vµ tiÕn ®é thùc hiÖn nh»m kh¾c phôc « nhiÔm m«i tr­êng t¹i 21 c¬ së thuéc ngµnh dÖt may. X©y dùng dù ¸n S¶n xuÊt s¹ch h¬n triÓn khai thùc hiÖn t¹i C«ng ty dÖt Nam §Þnh vµ C«ng ty dÖt may Hµ Néi”, 4/2003 21.WHO-Assessment of Sources of Air, Water and Land pollution. A Guide to rapid source inventory techniques and their use in formulating environmental control strategies, 1993 22.H.Rüffer, K.H.Rosenwinkel-Taschenbuch der Industrieabwasserreinigung, 1991 Lêi cam ®oan. T«i xin cam ®oan néi dung b¸o c¸o ®· viÕt lµ do b¶n th©n thùc hiÖn, kh«ng sao chÐp, c¾t ghÐp c¸c tµi liÖu, chuyªn ®Ò hoÆc luËn v¨n cña ng­êi kh¸c; nÕu sai ph¹m t«i xin chÞu kû luËt víi Nhµ tr­êng. Hµ néi, ngµy 29 th¸ng 4 n¨m 2006 Ký tªn Lêi c¶m ¬n Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi c« gi¸o TS. NguyÔn ChÝ Quang, ng­êi ®· tËn t×nh h­íng dÉn vµ gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ hoµn thµnh chuyªn ®Ò tèt nghiÖp. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña «ng. §Æng D­¬ng B×nh cïng c¸c c« chó phßng Tµi nguyªn m«i tr­êng KhÝ t­êng vµ Thuû v¨n thuéc Së tµi nguyªn M«i tr­êng vµ Nhµ ®Êt Hµ ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh thùc tËp ®Ó hoµn thiÖn chuyªn ®Ò tèt nghiÖp nµy. Em còng xin c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ qu¶n lý M«i tr­êng vµ §« thÞ ®· quan t©m gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh häc tËp, chØ dÉn, gãp ý vÒ néi dung chuyªn ®Ò. Cuèi cïng, em xin c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ th©n thiÕt cïng tËp thÓ líp m«i tr­êng 44 ®· ®éng viªn, gióp ®ì em trong suèt thêi gian häc tËp vµ hoµn thµnh ®ît thùc tËp tèt nghiÖp nµy. Sinh viªn: Phan v¨n Trung Môc lôc Lời mở đầu:......................................................................................................... 1 Ch­¬ng I: C¬ së lý luËn chung cña viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng. .....................3 I.Tổng quan về các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường................. 3 1.1.C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc x©y dùng c¸c c«ng cô kinh tÕ... ....... 3 1.1.1.Nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền................................... 3 1.1.2.Nguyên tắc người hưởng lợi phải trả tiền....................................... 5 1.2.Các loại công cụ kinh tế trong quản lý môi trường............................ 6 1.2.1.t¹i sao ph¶i ¸p dông c¸c c«ng cô kinh tÕ trong qu¶n lý m«i tr­êng.......................................................................................................... 7 1.2.2.ThuÕ vµ phÝ b¶o vÖ m«i tr­êng:....................................................... . 9 1.1.3.C¸c ch­¬ng tr×nh th­¬ng m¹i:........................................................ 10 1.2.4.Hệ thống đật cọc hoàn trả............................................................... 11 1.2.5.Nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vÒ tµi chÝnh................................ 12 II.Kinh nghiệm thực tiễn của các nước áp dụng các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường............................................................................. ........ .............13 2.1.Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi:......................... . ......13 2.2.Kinh nghiệm của các nước đang phát triển trªn thÕ giíi............... 15 III. PhÝ b¶o vÖ m«i tr­êng ®èi víi n­íc th¶i trong qu¶n lý m«i tr­êng:...............................................................................................................17 3.1.Ph­¬ng ph¸p luËn cho viÖc tÝnh phÝ b¶o vÖ m«i tr­êng ®èi víi n­íc th¶i c«ng nghiÖp:..................................................................................................... 17 3.2.C¬ së x¸c ®Þnh phÝ n­íc th¶i c«ng nghiÖp:................................... ............ 20 3.2.1.Dùa vµo tæng l­îng n­íc th¶i...................................................................20 3.2.2Đặc tính của các chất gây ô nhiễm............................................................20 3.2.3.Hàm lượng các chất gây ô nhiễm.................................................... ........21 3.2.4.Dùa vµo hÖ sè chÞu t¶i m«i tr­êng......................................................... 21 3.2.5.Dùa vµo chi phÝ biªn bá ra l¾p ®Æt hÖ thèng gi¶m th¶i.................... 22 3.2.6.Dùa vµo gi¸ trÞ ­íc tÝnh t¸c h¹i do mét ®¬n vÞ chÊt th¶i g©y ra.... 22 3.2.7.Dùa vµo tiªu chuÈn m«i tr­êng...................................................... 22 Ch­¬ng II: HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ m«i tr­êng n­íc th¶i c«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi:...............................................................24 I.HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp:....................................................................24 1.1.T×nh h×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp:..................................................................24 1.2. Những tác động tới môi trường nước của hoạt động sản xuất công nghiệp................................................................................................................25 II.Tổng quan ngành dệt may Ha Nội.........................................................,,,.....28. 2.1.HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt vµ vai trß cña ngµnh dÖt may Hµ Néi...........................28 2.1.1. Vai trò của ngành dệt may Hà Nội...........................................................28 2.1.2.Tì́nh hình phát triển ngành dệt may Hà Nội..............................................32 a.Thực trạng về tổ chức, quy mô ngàh dệt may trên địa bàn thành phố Hà Nội......................................................................................................................32 b.Thực trạng về cơ sở vật chất kỹ thuật.............................................................33 c.Thực trạng về trình độ sản phẩm.....................................................................36 d.Thực trạng về sử dụng nguyên liệu.................................................................41 eThực trạng về lao động trình độ kỹ thuật, năng lực phát triển.........................42 III.Các nguồn thải chủ yếu gây ô nhiễm môi trường nước của ngành dệt may....................................................................................................................45 3.1. Chu trình sản phẩm của ngành công nghiệp dệt may từ sản xuất đến tiêu dùng...................................................................................................................45 Đánh giá tác động môi trường n­íc th¶i trong quá tŕinh sản xuất:...................................................................................................................47 3.3.Khả năng áp dụng sản xuất sạch hơn trong các doanh nghiệp dệt may Hà Nội....................................................................................................................:57 C¬ së ph¸p lý cña viÖc tÝnh phÝ n­íc th¶i ë ViÖt Nam..............,....59 ch­¬ng III: tÝnh phÝ n­íc th¶i c«ng nghiÖp cho mét sè c¬ së dÖt may trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi........................................................................................61 I.Những căn cứ để tính phí nước thải công nghiệp:...........................................61 1.1.Những chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội của thành phố Hà Nội đến năm 2010. .................................................................................................................61 1.2.Xu hướng phát triển ngành công nghiệp đến năm 2010..............................63 1.3.Dự báo diễn biến môi trường và mục tiêu môi trường cần đạt đến năm 2010 của thành phố Hà Nội........................................................................................66 1.4.Thực trạng thu phí nước thải công nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội trong những năm vừa qua............................................................................ 68 II.Đề xuất công thức tính phí nước thải công nghiệp........................................69 2.1.TÝnh phÝ n­íc th¶i theo NghÞ ®Þnh 67/CP....................................................69 2.2.Công thức tính phí tổng quát.......................................................................72 2.3.Phân tích các hệ số trong công thức tổng quát:...........................................72 2.4.Áp dụng công thức đề xuất tính cho một số cơ sở dệt may trên địa bàn thành phố Hà Nội:........................................................................................................75 III.Các kiến nghị và giải pháp đối với việc thu phí theo công thức đề xuất...............................................................................................................,.....85 KẾT LUẬN........................................................................................................87 Tài liệu tham khảo.......................................................................................,,....89 Môc lôc..............................................................................................................94 ._.