Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Mâu thuẫn là hiện tượng thường xuyên trong xã hội, có mặt trong tất cả lĩnh vực trong đó có cả về kinh tế. Tồn tại từ khi sự vật sinh ra và cho đến khi mất đi, trong mỗi sự vật không phải chỉ có một mâu thuẫn mà một lúc có thể tồn tại nhiều mâu thuẫn, khi sự mâu thuẫn này mất đi thì mâu thuẫn khác lại hình thành. Trong sự nghiệp đổi mới đất nước ta, Đảng và nhà nước đã có những chính sách thích hợp để đưa đất nước ngày càng phát triển, đặc biệt là về việc chuyển đổi từ cơ chế quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của nhà nước. Trong quá trình chuyển hoá, xây dựng hàng hoá nhiều thành phần đó đã đạt được những kết quả đáng khích lệ tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn tồn tại những mâu thuẫn kìm hãm sự phát triển của sự thành công trong công cuộc đổi mới. Những mâu thuẫn đó đòi hỏi phải được giải quyết một cách đúng đắn để thúc đẩy sự phát triển, đưa đất nước ngày càng đi lên để rút ngắn bớt khoảng cách so với những nước phát triển. Để nhận thức đúng bản chất sự vật và tìm ra phương hướng và giải pháp đúng cho hoạt động thực tiễn phải đi sâu nghiên cứu phát hiện ra mâu thuẫn của sự vật, vì thể cũng như muốn tìm hiểu về quá trình xây dựng hàng hoá nhiều thành phần ở nước ta phải tìm hiểu những mâu thuẫn biện chứng đó để có thể hiểu được một cách đúng đắn những gì còn tồn tại trong quá trình xây dựng. Với mong muốn tìm hiểu về nền kinh tế của đất nước, những thành tựu đã đạt được và những vướng mắc còn thiếu sót trong quá trình xây dựng hàng hoá nhiều thành phần, sau mét thêi gian häc tËp, t×m hiÓu m«n triết học Mác - Lê Nin em ®· thu ®­îc nh÷ng kiÕn thøc nhÊt ®Þnh, em xin ®­îc nghiªn cøu ®Ò tµi “Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở Việt Nam ”. Tuy nhiên vì kiến thức còn hạn chế, và chưa có nhiều kinh nghiệm nên em không thể không tránh khỏi những thiếu sót nhất định vì thế em rÊt mong ®­îc sù gãp ý phª b×nh cña thÇy gi¸o h­íng dÉn vµ c¸c b¹n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Người thực hiện Nguyễn Mạnh Cường (Tin học kinh tế K49 ) Néi dung I. Lý luận chung Trước hết ta cần tìm hiểu mâu thuẫn là gì ? Theo triết học Mác - Lê Nin mâu thuẫn là nguồn gốc của sự vận động và phát triển. Sự thống nhất và đấu tranh các mặt đối lập là hai xu hướng tác động khác nhau của các mặt đối lập tạo thành mâu thuẫn. Như vậy mâu thuẫn biện chứng bao hàm cả sự thống nhất lẫn đấu tranh của các mặt đối lập. Sự thống nhất gắn liền với sự đứng im, với sự ổn định tạm thời của sự vật còn sự đấu tranh gắn liền với tính tuyệt đối của sự vận động và phát triển. Điều đó có nghĩa là sự thống nhất của các mặt đối lập là có điều kiện, tạm thời, thoáng qua, tương đối. Sự đấu tranh của các mặt đối lập bài trừ lẫn nhau là tuyệt đối, cũng như sự phát triển, vận động là tuyệt đối. Lúc đầu mới xuất hiện, mâu thuẫn chỉ là sự khác nhau căn bản, nhưng theo khuynh hướng trái ngược nhau. Sự khác nhau đó ngày càng phát triển và đưa đến đối lập. Khi hai mặt đối lập xung đột gay gắt là đã đủ điều kiện, chúng sẽ chuyển hoá lẫn nhau và mâu thuẫn sẽ được giải quyết. Nhờ đó mà thể thống nhất cũ được thay thế bằng thể thống nhất mới, sự vật cũ mất đi, sự vật mới ra đời thay thế hoàn thiện hơn. Sự thống nhất của các mặt đối lập là điều kiện không thể thiếu được cho bât kỳ sự vật hiện tượng nào. Ví dụ : Trong nÒn kinh tế tËp trung quan liªu bao cÊp vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®iÒu kiÖn cho sù tån t¹i cña c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam, hai nÒn kinh tÕ kh¸c nhau hoµn toµn vÒ b¶n chÊt vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã nh­ng nã l¹i hÕt sùc quan träng. V× nã cã sù thèng nhÊt nµy nªn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam kh«ng thÓ tån t¹i với ý nghĩa chính nó. Tuy nhiên các mặt đối lập không chỉ thống nhất mà còn luôn đấu tranh lẫn nhau. Đấu tranh giữa các mặt đối lập là sự tác động qua lại theo xu hướng bài trừ và phủ định lẫn nhau. Hình thức đấu tranh của các mặt đối lập hết sức phong phú, đa dạng tuỳ thuộc vào tính chất mối quan hệ qua lại giữa các mặt đối lập và tuỳ điều kiện cụ thể diễn ra cuộc đấu tranh giữa chúng. Ví dụ : Trong xã hội có giai cấp thì luôn tồn tại mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tiến bộ và quan hệ sản xuất lỗi thời. Sự phát triển của lực lượng sản xuất đến một trình độ nhất định sẽ làm cho quan hệ sản xuất từ chỗ phù hợp trở thành không phù hợp với sự phát triển của lực lượng sản xuất. Khi đó quan hệ sản xuất trở thành xiềng xích của lực lượng sản xuất kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Mâu thuẫn diễn ra quyết liệt và đòi hỏi phải có một cuộc cách mạng mới có thể giải quyết được. Khi mà quan hệ sản xuất cũ được thay thế bằng quan hệ sản xuất mới phù hợp thì sẽ thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển. Các mặt đối lập không chỉ thống nhất mà giữa chúng còn có sự chuyển hoá lẫn nhau làm mâu thuẫn được giải quyết và sự vật biến đổi phát triển, cái mới ra đời thay thế cái cũ tiến bộ hơn. Khi phân tích mâu thuẫn cần phải xem xét quá trình phát sinh, phát triển của từng mâu thuẫn, xem xét vai trò và mối quan hệ lẫn nhau giữa chúng, mối quan hệ tác động qua lại và điều kiện chuyển hoá lẫn nhau như thế mới có thể hiểu được đúng xu hướng vận động, phát triển và điều kiện để giải quyết mâu thuẫn. Để thúc đẩy sự phát triển cần phải tìm mọi cách để giải quyết nhưng việc giải quyết đó cần phải phù hợp với trình độ phát triển mâu thuẫn. Mâu thuẫn chỉ được giải quyết khi điều kiện đã chín muồi. Không phải mọi sự đấu tranh đều dẫn tới sự chuyển hoá giữa chúng mà cần phải phát triển đến mức độ nào đó, hội tụ những điều kiện thích hợp. Đặc biệt là từ khi loài người xuất hiện thì sự chuyển hoá trong xã hội phải thông qua ý thức của con người chứ không như thế giới tự nhiên là do tự phát. Mâu thuẫn khác nhau thì có cách giải quyết khác nhau. Phải tìm ra các hình thức giải quyết mâu thuẫn một cách linh hoạt phù hợp với cả điều kiện cụ thể. Giải quyết mâu thuẫn sẽ là động lực cho sự phát triển. Cũng như trong quá trình xây dựng hàng hoá nhiều thành phần ở Việt Nam thì việc giải quyết mâu thuẫn biện chứng cũng là điều kiện để giúp nền kinh tế của đất nước đi lên, phát triển cùng với thời đại. Nhưng trước hết chúng ta cần tìm hiểu về kinh tế bao cấp và kinh tế nhiều thành phần. II. Kinh tế bao cấp. Kinh tế bao cấp là nền kinh tế sản quản lý tập trung quan liêu, bao cấp có một số đặc điểm sau : Nhà nước quản lý kinh tế bằng mệnh lệnh hành chính là chủ yếu với hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh từ trên xuống dưới. Do đó hoạt động của doanh nghiệp phải dựa vào pháp lệnh hoặc quyết điịnh của cơ quan nhà nước cấp trên. Các cơ quan hành chính kinh tế can thiệp quá sâu vào hoạt động sản xuất kinh doanh của các đơn vị kinh tế cơ sở, nhưng lại không chịu trách nhiệm gì về vật chất đối với các quyết định của mình. Những thiệt hại do các quyết định không đúng gây ra thì ngân sách nhà nước không phải gánh chịu. Quan hệ hàng hóa tiền tệ bị coi thường, nhà nước quản lý nền kinh tế và kế hoạch hóa bằng chế độ cấp phát và giao nộp sản phẩm, quan hệ hiện vật là chủ yếu, do đó hạch toán kinh tế chỉ là hình thức. Bộ máy quản lý cồng kềnh, có nhiều cấp trung gian và kém năng động, từ đó sinh ra đội ngũ cán bộ kém năng lực quản lý, nhưng phong cách thì cửa quyền, quan liêu. III. Kinh tế hàng hóa nhiều thành phần Nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần là nền kinh tế có sự tham gia nhiều thành phần kinh tế khác nhau dưới sự quản lý của nhà nước. Bao gồm các thành phần kinh tế sau : Kinh tế nhà nước Kinh tế tập thể Kinh tế tư nhân ( bao gồm kinh tế cá thể, tiểu chủ và tư bản tư nhân) Kinh tế tư bản nhà nước Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài Đặc điểm Các chủ thể kinh tế có tính độc lập, có quyền tự chủ trong sản xuất, kinh doanh. Giá cả do thị trường quyết định, hệ thống thị trường được phát triển đầy đủ và có tác dụng to lớn làm cơ sở cho việc phân phối các nguồn lực kinh tế vào trong các ngành, các lĩnh vực kinh tế. Nền kinh tế vận động theo quy luật vốn có của kinh tế thị trường như quy luật giá trị, quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh…. Có sự điều tiết của nhà nước thông qua pháp luật kinh tế, kế hoạch hóa, chính sách kinh tế. Kinh tế gồm nhiều thành phần trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Cơ chế vận hành của nền kinh tế là cơ chế thị trường có sự quản lý nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. IV. Mâu thuẫn trong quá trình xây dựng Tr­íc kia nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ quan liªu bao cÊp. Trªn thùc tÕ Nhµ n­íc chØ thõa nhËn mét thµnh phÇn kinh tÕ XHCN víi 2 lo¹i h×nh së h÷u lµ toµn d©n vµ tËp thÓ. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c bÞ h¹n chÕ mét c¸ch tèi ®a thËm chÝ bÞ triÖt tiªu kinh tÕ t­ nh©n kh«ng ®­îc phÐp tån t¹i vµ ho¹t ®éng. Kinh tư nhân đã bước đầu hình thành và phát triển, tuy không có quy mô lớn nhưng lại có đóng góp đáng kể cho xã hội nhưng lại phải cạnh tranh với các thành phần kinh tế thuộc quyền quản lý nhà nước và với cơ chế tập trung bao cấp thì đã kìm hãm sự phát triển của kinh tế tư nhân đem lại một thiệt thòi lớn trong sự đóng góp cho xã hội. Nhµ n­íc thÓ hiÖn qu¶n lý kinh tÕ th«ng qua hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt víi chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép theo quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu. Nhµ n­íc bao cÊp toµn bé vµ can thiÖp qu¸ s©u vµo c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp c¸c HTX, c¸c tæ s¶n xuÊt. QuyÕt ®Þnh tÊt c¶ trõ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, gi¸ c¶ s¶n phÈm, thÞ tr­êng tiªu thô ®Õn lç l·i vµ biªn chÕ cña c¸c doanh nghiÖp. Nhµ n­íc thµnh lËp ra Uû ban vËt gi¸ ®Ó quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ s¶n phÈm nh­ng Nhµ n­íc l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ vËt chÊt víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. C¸c doanh nghiÖp th× kh«ng cã quyÒn tù chñ vÒ tµi chÝnh vµ còng kh«ng bÞ rµng buéc tr¸ch nhiÖm víi kÕt qu¶ kinh doanh. C¬ quan hµnh chÝnh Nhµ n­íc l¹i can thiÖp qu¸ s©u vµo nÒn kinh tÕ. Bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ ®­îc tæ chøc cång kÒnh nh­ng l¹i tá ra kÐm hiÖu qu¶. Mäi quyÕt ®Þnh quan träng ®Òu xuÊt ph¸t tõ Trung ­¬ng, biªn chÕ cña bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ ngµy cµng ph×nh to nh­ng n¨ng lùc l¹i yÕu kÐm phong c¸ch qu¶n lý quan liªu cöa quyÒn. C¸n bé qu¶n lý kÐm n¨ng lùc, tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp hä chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ng­êi cã c«ng víi c¸ch m¹ng. Mô hình kinh tế chỉ huy mà điển hình là nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp… với những đặc trưng nêu trên thì ưu điểm là tập trung được nguồn lực vào những mục tiêu chủ yếu nhưng nó lại thủ tiêu cạnh tranh nên đã kìm hãm tiến bộ khoa học kỹ thuật. Mô hình kinh tế đó không có tiêu chuẩn khách quan đánh giá hiệu quả hoạt động kinh tế, bởi lẽ giá cả gần như không có quan hệ gì với giá trị hàng hóa, cũng như là tương quan cung cầu nên mọi sự tính toán đều sai lệch, làm mất đi động lực của sự phát triển kinh tế, làm triệt tiêu tính năng động sáng tạo của các đơn vị kinh tế, hình thành cơ chế kìm hãm sự phát triển kinh tế, xã hội. Khi đó chủ yếu phát triển kinh tế theo bề rộng chứ không phải phát triển kinh tế theo chiều sâu. Trong ph©n phèi chñ yÕu ph©n phèi theo chñ nghÜa b×nh qu©n nªn ng­êi lao ®éng kh«ng n¨ng ®éng s¸ng t¹o, kh«ng nhiÖt t×nh lµm viÖc kh«ng quan t©m tíi tiÕt kiÖm ®Çu t­... nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp kÐm vµ ngµy cµng gi¶m xuèng chi phÝ th× t¨ng lªn dÉn tíi sù thua lç cña c¸c doanh nghiÖp c¸c HTX vµ c¸c tæ s¶n xuÊt... HiÖu qu¶ kinh tÕ trong thêi kú nµy rÊt thÊp do chØ ®Çu t­ vµ s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch mµ kh«ng tÝnh tíi nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi, s¶n xuÊt kh«ng phï hîp víi tiªu dïng g©y ra mét sù l·ng phÝ lín. Do kh«ng cã c¹nh tranh nªn c«ng nghÖ, KHKT chËm ®æi míi chÊt l­îng s¶n phÈm ngµy cµng thÊp, gi¸ c¶ ngµy cµng cao do chi phÝ s¶n xuÊt qu¸ lín. Hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng thiÕu hôt nghiªm träng kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, thêi kú nµy do n­íc ta chó ý tr«ng chê vµo c¸c viÖn trî vèn vµ hµng ho¸ tõ n­íc ngoµi. Khi nguån viÖn tõ n­íc ngoµi gi¶m vµ chÊm døt, nÒn kinh tÕ kh«ng theo kÞp ®µ r¬i vµo khñng ho¶ng s¶n xuÊt tr× trÖ ®×nh ®èn, hµng ho¸ khan hiÕm, gi¸ c¶ cao dÉn ®Õn l¹m ph¸t cã thêi kú l¹m ph¸t v­ît møc 700% ®êi sèng ng­êi lao ®éng ngµy cµng khã kh¨n h¬n. Nước ta phát triển theo đường lối xã hội chủ nghĩa theo con đưòng rút ngắn bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Về chính trị, chúng ta bỏ qua giai đoạn thống trị của giai cấp tư sản, của nền kiến trúc thượng tầng tư bản chủ nghĩa. Về kinh tế, chúng ta bỏ qua sự thống trị của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa. Tuy nhiên chúng ta không hoàn toàn bỏ qua tất cả mà biết kế thừa, tiếp thu những thành tựu nhân loại đạt được dưới chế độ tư bản chủ nghĩa đặc biệt là khoa học chủ nghĩa để phát triển, xây dựng nền kinh tế hiện đại. Nước ta tuy rất muốn xây dựng một nền kinh tế như vậy nhưng không thể dập khuôn được vì nó không phù hợp với điều kiện mà nước ta đang xây dựng là nhà nước của dân, do dân và vì dân. MÆt kh¸c còng trong thêi kú nµy nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia trong khu vùc ®ang ph¸t triÓn m¹nh. NÒn kinh tÕ ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi ph¸t triÓn, nghiªn cøu chñ yÕu lµ thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n vµ Nhµ n­íc chØ ®ãng vai trß h­íng dÉn nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th«ng qua c¸c kÕ ho¹ch trung h¹n vµ dµi h¹n. Nhµ n­íc kh«ng can thiÖp trùc tiÕp mµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh tù do trªn thÞ tr­êng. ChÝnh v× vËy tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ ë c¸c n­íc nµy lµ rÊt cao, ®êi sèng nh©n d©n n©ng lªn râ rÖt. Tr­íc sù suy tho¸i kinh tÕ nghiªm träng, tr­íc xu h­íng ph¸t triÓn liªn tôc cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi ®Æt nÒn kinh tÕ n­íc ta tíi sù bøc b¸ch ph¶i ®æi míi. Tõ ®¹i héi VI, cña §¶ng ta ®· chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. Mâu thuẫn giữa các thành phần kinh tế trong quá trình xây dựng kinh tế hàng hóa nhiều thành phần. Vì mỗi thành phần kinh tế có những đặc điểm riêng về quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất. Trên cơ sở đó, ở mỗi thành phần kinh tế ngoài quy luật kinh tế chung còn có các quy luật kinh tế đặc thù hoạt động, chi phối mỗi thành phần. Như vậy, mỗi thành phần kinh tế mang bản chất kinh tế khác nhau, có các lợi ích kinh tế khác nhau thậm chí đối lập nhau. Mâu thuẫn giữa các thành phần kinh tế làm cho cạnh tranh trở thành tất yếu. Cạnh tranh là động lực quan trọng để cải tiến kỹ thuật, phát triển lực lượng sản xuất. Do đó, Nhà nước cần tạo môi trường thuận lợi cho cạnh tranh. Tuy nhiên, mâu thuẫn giữa các thành phần kinh tế, đặc biệt là mẫu thuẫn giữa một bên là kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể và kinh tế tư bản nhà nước với một bên là tính tự phát của nền kinh tế tư nhân là mâu thuẫn nổi bật. Giải quyết mâu thuẫn theo hướng các thành phần kinh tế dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất ngày càng chiếm ưu thế là nhiệm vụ căn bản của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Tóm lại trong quá trình xây dựng hàng hóa nhiều thành phần thì mâu thuẫn giữa các thành phần kinh tế là khách quan. Sự thống nhất và mâu thuẫn làm cho các thành phần kinh tế vừa hợp tác vừa cạnh tranh. Trong quá trình cạnh tranh và hợp tác, từng thành phần kinh tế tồn tại với tư cách là đơn vị sản xuất hàng hóa đều đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế cần có sự quản lý của nhà nước nhằm đảm bảo cho nền kinh tế phát triển nhanh, đem lại thắng lợi cho chủ nghĩa xã hội. Các thành phần kinh tế cần được thừa nhận và tạo điều kiện phát triển. Mâu thuẫn giữa kinh tế và chính trị. Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× kinh tÕ quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ: “chÝnh trÞ lµ sù biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ”. Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi lo¹i ng­êi kh«ng ph¶i bao giờ còng cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ. X· héi nguyªn thuû ch­a cã giai cÊp, ch­a cã vÊn ®Ò chÝnh trÞ. Tõ khi x· héi xuÊt hiÖn giai cÊp vµ Nhµ n­íc th× vÊn ®Ò chÝnh trÞ míi h×nh thµnh. VÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò thuéc quan hÖ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. Trung t©m cña vÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò ®Êu tranh gi÷a c¸c giai cÊp , c¸c lùc l­îng x· héi nh»m giµnh vµ gi÷a chính quyÒn nhµ n­íc vµ sö dông chÝnh quyÒn ®ã lµm c«ng cô dÓ x©y dùng vµ b¶o vÖ chÕ ®é x· héi phï hîp víi lîi Ých cña giai cÊp cÇm quyÒn. B¶n th©n vÊn ®Òm chÝnh trÞ ra ®êi hoµn toµn do kinh tÕ quyÕt ®Þnh. ChÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých, mµ chØ lµ phương tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých kinh tÕ. Tuy nhiên sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ cña mét giai cÊp nhÊt ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho giai cÊp ®ã thùc hiÖn ®­îc sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ. Chính trị có tác động mạnh tới kinh tế, kinh tế không thể tách rời khỏi chính trị. Lênin còn khẳng định ““kh«ng cã mét lËp tr­êng chÝnh trÞ ®óng th× mét giai cÊp nhÊt ®Þnh nµo ®ã kh«ng thÓ nµo gi÷ v÷ng ®uùc sù thèng trÞ cña m×nh vµ do ®ã cóng kh«ng thÓ hoµn thµnh ®­îc nhiÖm vô cña m×nh trong lÜnh vôc s¶n xuÊt”. Khi mà kinh tế không còn phù hợp với chính trị thì nó sẽ kìm hàm kinh tế do đó cần phải thay đổi thể chế chính trị cho phù hợp để thúc đẩy phát triên kinh tế. Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ thèng nhÊt vµ biÖn chøng víi nhau trªn nÒn t¶ng quyÕt ®Þnh lµ kinh tÕ. Đây cũng là cơ sở trong công cuộc đổi mới, xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần của nhà nước ta. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, đây có thể nói là mâu thuẫn cơ bản tồn tại trong mọi xã hội. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cña sù vËt cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ ý thøc cña sù vËt, lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n thay ®æi. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ s¶n xuÊt sÏ kh«ng cßn phï hîp n÷a vµ trë thµnh yÕu tè k×m h·m lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §Ó më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, cÇn thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt cò b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh độ phát triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hệ sản xuất phù hợp với lực lượng sản xuất sẽ thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Mâu thuẫn của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất đến một lúc nào đó sẽ trở nên gay gắt và đòi hỏi phải giải quyết, và đó phải là một cuộc cách mạng xã hội. Cũng như trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế từ bao cấp sang kinh tế nhiều thành phần cũng nằm trong quy luật đó. Chúng ta cần mét ph­¬ng thøc tèi ­u ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, n«ng nghiÖp l¹c hËu, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn vµ c¬ së vËt chÊt cho CNXH ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiên điều này không phải chỉ dựa vào những lý thuyết suông và đặc biệt là cơ chế tập trung bao cấp, vì vậy chúng ta đã g¹t bá c¶ quan niÖm cò sai lÇm vÒ điều kiÖn vµ c¸ch thøc x©y dùng chñ nghÜa xa héi ë n­íc ta và đã đạt được những thành tựu đáng kể đưa nền kinh tế đất nước ngày càng đi lên. M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi XHCN. Kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra sù c¹nh tranh, ch¹y ®ua quyÕt liÖt. §iÒu ®ã buéc con ng­êi ph¶i n¨ng ®éng s¸ng t¹o, linh ho¹t, cã t¸c phong nhanh nh¹y, cã ®Çu ãc quan s¸t , ph©n tÝch ®Ó thÝch nghi vµ hµnh ®éng cã hiÖu qu¶ . Tõ ®ã, n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con nguêi gãp phÇn lµm gi¶m ®i sù chËm ch¹p vµ tr× trÖ vèn cã cña ng­êi lao ®éng trong nÒn kinh tÕ l¹c hËu tõ ngÇn ®êi con ng­êi ViÖt Nam. Kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho con ng­êi më réng c¸c quan hÖ bu«n b¸n giao l­u, tõ ®ã h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc v¨n ho¸ ®¹o ®øc theo tiªu trÝ thÞ tr­êng nh­ ch÷ tÝn trong chÊt l­îng vµ giao dÞch.... §©y còng lµ mét h­íng tèt ®Ñp bï ®¾p nh÷ng thiÕu hôt trong hÖ gi¶i trÝ cña con ng­êi ViÖt Nam. Tuy nhiên cơ chế thị trường cũng đã tạo nên những con người mất đi những phẩm chất cao đẹp của mình mà cßn lµm tha ho¸ b¶n chÊt con ng­êi. Có thể vì tiền mà họ đã bất chấp tất cả cho dù đó là việc trái pháp luật, họ đặt lợi ích của mình lên tất cả. Nạn cờ bạc, ma túy, rượu chè,.....đang là vấn đề nhức nhối trong xã hội. Như vậy kinh tÕ thÞ tr­êng võa t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nh÷ng nguån lùc con ng­êi, võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè huû ho¹i ®Çu ®éc con nguêi. §©y chÝnh lµ hai mÆt ®èi lËp cña mét m©u thuÉn x· héi. Gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ng­êi võa cã sù thèng nhÊt, võa cã sù ®Êu tranh. Để giải quyết mâu thuẫn đó một phần phải có sự quản lý của nhà nước, và sự lãnh đạo của Đảng. V. Thực trạng 1. Thành công a) Trước năm 1986 Sau chiến tranh chúng ta cố gắng khôi phục và xây dựng nền kinh tế tuy nhiên nền kinh tế vẫn đang ở trong tình trạng kém phát triển, sản xuất nhỏ là chủ yếu và mang tính tự cung, tự cấp. Do cơ chế tập trung bao cấp nên hiệu qủ rất thấp. Năm 1986 lạm phát lên tới 774,7%, đời sống nhân dân thiếu thốn. b) Năm 1986 đến 1990 Đại hội VI đã có những tư tưởng đổi mới nhưng chưa nền kinh tế vẫn còn tiếp tục gặp khó khăn. Nhưng từ năm 1989 chúng ta đã có những biện pháp đổi mới như xóa bỏ chế độ tem phiếu, loại bỏ một số chiính sách bao cấp.... Trong giai đoạn này GDP tăng trưởng trung bình là 3,9%, xuất khẩu đạt 23 tỷ USD/năm. Lạm phát năm 1986 là 774,7% đến 1990 chỉ còn 67,1 %. c) Từ 1991 đến nay Đại hội đảng VII (6/1991) đã có chính sách quan trọng phát triển kinh tế nhiều thành phần. Do đó đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ. Trước năm 1990, kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài gần như chưa có gì, nhưng đến nay đã chiếm trong GDP tương ứng là 8,9% và 15,9%. Trong khi đó, tỷ trọng kinh tế Nhà nước đã giảm từ 40,2% năm 1995 xuống còn 38,4% năm 2005; kinh tế tập thể giảm tương ứng từ 10,1% xuống còn 6,8%; kinh tế cá thể giảm từ 35,9% xuống còn dưới 30%. Xu hướng này sẽ còn tiếp tục trong thời gian tới, do những doanh nghiệp tư nhân tiếp tục được thành lập nhiều trong những năm qua từ khi Luật Doanh nghiệp ra đời (trong 5 năm đã gấp 2,6 lần về số doanh nghiệp và trên 6 lần về số vốn đăng ký so với 10 năm trước đó); quá trình tác cổ phần hóa, giao, bán, khoán, cho thuê doanh nghiệp nhà nước được đẩy mạnh hơn; do năng lực của khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài được gia tăng sẽ tạo thành làn sóng mới cả về số vốn đăng ký mới, bổ sung vốn và số vốn thực hiện, cả về cơ cấu nước, đặc biệt khi Việt Nam gia nhập WTO. Trong tổng giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp - thủy sản, tỷ trọng kinh tế hộ tự chủ và kinh tế trang trại tăng lên rõ rệt, tương ứng là sự sút giảm tỷ trọng của kinh tế tập thể và quốc doanh. Đây là yếu tố có tầm quan trọng hàng đầu để tạo nên sự chuyển biến thần kỳ của sản xuất nông, lâm nghiệp - thủy sản, vừa bảo đảm an ninh lương thực, vừa có khối lượng lương thực xuất khẩu lớn (từ 1989 đến nay đã xuất khẩu gần 50 triệu tấn gạo, thu được trên 11 tỉ USD); vừa phát triển nông nghiệp toàn diện, góp phần đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng, chuyển sang giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Trong tổng giá trị sản xuất công nghiệp theo giá thực tế, tỷ trọng của kinh tế ngoài nhà nước đã đạt gần 30%, tỷ trọng của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đạt 43,7%, đều cao hơn tỷ trọng 27,4% của khu vực nhà nước. Trong tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng, khu vực nhà nước đã giảm mạnh (từ 30,4% năm 1990 xuống còn 12,9% năm 2005), khu vực ngoài nhà nước đã tăng lên nhanh (tương ứng từ 69,6% lên 87,1%), trong đó cá thể 60,2%, tư nhân 22,1%, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 3,8%, tập thể chỉ còn 1%. Trong tổng số lao động đang làm việc của cả nước, khu vực kinh tế ngoài nhà nước chiếm tỷ trọng cao nhất (88,7%), khu vực nhà nước chiếm tỷ trọng nhỏ (9,7%), còn khu vực có vốn đầu tư nước ngoài cũng còn chiếm tỷ trọng thấp (1,6%). Trong tổng số lao động đang làm việc tăng thêm, thì khu vực ngoài nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đã tăng mạnh hơn khu vực nhà nước. Trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội, khu vực nhà nước chiếm 53,6%, khu vực ngoài nhà nước chiếm 30,9%, khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chiếm 15,5%; nếu tách riêng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) thì tỷ trọng vốn đầu tư nước ngoài đạt gần 40%. Như vậy, một trong những thành tựu nổi bật nhất của đổi mới là nền kinh tế đã chuyển từ chỗ dựa trên hai loại hình chủ yếu là xí nghiệp quốc doanh và hợp tác xã sang nền kinh tế thị trường với sự phát triển của các thành phần kinh tế. Kinh tế nhà nước tiếp tục đổi mới, sắp xếp lại, từ trên 13 nghìn nay còn trên 4,5 nghìn; riêng trong 5 năm qua đã cổ phần hóa 2.254 doanh nghiệp, giao, bán, khoán, cho thuê 139 doanh nghiệp... 2. Hạn chế và nguyên nhân Trong cơ cấu và chuyển dịch cơ cấu thành phần kinh tế cũng còn những hạn chế và đặt ra một số vấn đề cần giải quyết. Doanh nghiệp Nhà nước hiệu quả hoạt động còn thấp; việc sắp xếp, đổi mới còn chậm, chủ yếu mới là số doanh nghiệp quy mô nhỏ, mức vốn thấp; độc quyền nhà nước đã được biến thành độc quyền kinh doanh của nhiều tổng công ty nhà nước; doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong một số ngành, lĩnh vực còn rất lúng túng... Kinh tế tập thể về số lượng gần đây tăng lên, nhưng tỷ trọng về nhiều chỉ tiêu chủ yếu còn thấp và giảm. Kinh tế tư nhân đăng ký nhiều về số lượng, nhưng thực tế đưa vào hoạt động còn ít; quy mô còn nhỏ bé nên tỷ trọng về nhiều chỉ tiêu cũng còn thấp; ngay cả về số lượng thì mật độ doanh nghiệp vẫn còn ít (bình quân 800 người dân mới có 1 doanh nghiệp) nên mục tiêu 500 nghìn doanh nghiệp vào năm 2010 cũng không dễ dàng nếu không có chính sách, giải pháp làm cho người có vốn yên tâm bỏ vốn đầu tư thành lập doanh nghiệp, được cạnh tranh bình đẳng... Trong nông nghiệp rộng lớn, động lực phát triển do kinh tế hộ tự chủ tạo ra đã có dấu hiệu chững lại; việc tích tụ ruộng đất, vốn liếng của kinh tế trang trại khá hơn, nhưng chưa có khả năng hoặc chưa muốn nâng lên thành doanh nghiệp... Tốc độ tăng GDP tuy cao nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Chất lượng của sự tăng trưởng, nhất là sức cạnh tranh của nền kinh tế tuy có bước tiến bộ nhưng vẫn còn thấp; hiệu quả đầu tư còn kém, chi phí sản xuất còn cao; sản xuất và cung ứng điện chưa đáp yêu cầu phát triển; công nghiệp gia công vẫn chiếm tỷ trọng lớn, công nghiệp phụ trợ chưa có tiến bộ rõ nét. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch còn chậm. Việc phân bổ, quản lý và sử dụng các nguồn lực của nhà nước và xã hội còn kém hiệu quả. Các cân đối vĩ mô chưa thật vững chắc. Kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội, sự phát triển khoa học - công nghệ, giáo dục – đào tạo, bảo vệ - cải thiện môi trường, chăm sóc sức khoẻ nhân dân vẫn chưa đáp ứng kịp yêu cầu. Đời sống nhân dân nhiều nơi ở nông thôn, nhất là miền núi, vùng bị thiên tai còn nhiều khó khăn. Cải cách hành chính vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Công tác phòng chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí tuy có được những kết quả bước đầu nhưng vẫn còn nghiêm trọng. Tai nạn giao thông và ùn tắc giao thông vẫn ở mức cao đã gây thiệt hại lớn về người, tài sản, làm hạn chế sự phát triển và đang là vấn đề bức xúc của toàn xã hội. VI. Một số giải pháp Giải pháp chủ yếu để nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng cao và bền vững là tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, huy động các nguồn lực cho đầu tư phát triển nhanh kết cấu hạ tầng. Bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô; phải thực hiện nhất quán các chính sách tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh và phát triển mạnh mẽ các loại hình doanh nghiệp, nâng cao chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh. Tiếp tục đổi mới chính sách đầu tư và công tác quy hoạch, kế hoạch, khuyến khích thu hút mạnh đầu tư và nâng cao hiệu quả đầu tư. Tạo chuyển biến mạnh mẽ hơn trong phát triển sản xuất nông nghiệp, nông thôn và nâng cao đời sống nông dân. Đẩy mạnh phát triển toàn diện giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ; giải quyết có hiệu quả các vấn đề bức xúc về văn hoá, xã hội, môi trường. Tập trung chỉ đạo cải cách hành chính, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước; thực hiện kiên quyết và đồng bộ các giải pháp phòng chống tham nhũng, lãng phí, thực hành tiết kiệm. Tăng cường hoạt động đối ngoại, nâng cao vị thế của nước ta trên trường quốc tế, tạo cho được những chuyển biến thiết thực. Hình thành được một hệ thống pháp luật khá đầy đủ, đáp ứng yêu cầu của quản lý kinh tế cũng như họat động đầu tư kinh doanh.   Bảo đảm quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh, sự bình đẳng giữa các thành phần kinh tế; khơi nguồn và thúc đẩy đầu tư, kinh doanh trong nước, thu hút đầu tư nước ngoài.   Phục vụ có hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế, từng bước nội luật hoá một cách phù hợp các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên, tạo sự tương thích giữa hệ thống pháp luật trong nước với thông lệ và pháp luật quốc tế.  Tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, đặc biệt là đối với kinh tế nhà nước; minh bạch và công khai. Từng bước xây dựng và hình thành đồng bộ các loại thị trường của nền kinh tế.   KÕt luËn Mâu thuẫn là hiện tượng tồn tại trong tất cả sự vật, hiện tượng cũng như trong tất cả các giai đoạn phát triển của chúng. Mâu thuẫn hết sức phong phú, đa dạng, nó còn là nguồn gốc của sự vận động và phát triển. Vì vậy để thúc đẩy sự vật phát triển phải tìm mọi cách để giải quyết mâu thuẫn. Từ những nhận thức như vậy Đảng và nhà nước ta đã có những chính sách phù hợp để đổi mới và xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, xóa bỏ nền kinh tế bao cấp. Từ những đổi mới đó đã đạt được những thành tựu đáng kể, nền kinh tế đất nước ngày càng đi lên. Tuy nhiên trong quá trình xây dựng cũng có nhiều mâu thuẫn phát sinh đòi hỏi Đảng và nhà nước phải có những chính sách phù hợp để giải quyết những mâu thuẫn đó. Có như thế mới giúp nền kinh tế phát triển theo đúng nghĩa đổi mới, mới rút ngắn được khoảng cách với các nước trên thế giới, không để tụt hậu quá xa. Đối với thế hệ trẻ những chủ nhân tương lai của đất nước cần phải nhận thức được rằng cần phải nỗ lực học tập, không ngừng trau dồi kiến thức để có thể thích ứng được nhu cầu ngày càng cao, góp phần vào công cuộc đổi mới của đất nước. MôC lôC Lời nói đầu 1 Lý luận chung 2 Kinh tế bao cấp 3 Kinh tế nhiều thành phần 4 Mâu thuẫn trong quá trình xây dựng 4 Thực trạng Thành công 10 Hạn chế và nguyên nhân 12 Giải pháp 13 Kết luận 15 ._.