Màu sắc Nam Bộ trong ngôn ngữ truyện Ký Sơn Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Nghiêm Phương MÀU SẮC NAM BỘ TRONG NGÔN NGỮ TRUYỆN KÝ SƠN NAM Chuyên ngành : Ngôn ngữ học Mã số : 60 22 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. TRỊNH SÂM Thành phố Hồ Chí Minh - 2009 DẪN NHẬP 1. Lý do chọn đề tài Ngôn ngữ văn chương là đại diện tiêu biểu của ngôn ngữ văn hóa, dạng thức tồn tại “toàn vẹn nhất, sáng chói nhất” của ngôn ngữ toàn dân. Nói đến ngôn ngữ văn chương là nói đến chức năng thẩm mỹ, đến giá trị tạo hình, giá trị biểu trưng, biểu cảm to lớn. Để ngôn từ nghệ thuật có thể khắc hoạ chân thực, sinh động bức tranh cuộc sống thì việc huy động, sử dụng nhằm khai thác thật tốt khả năng, tiềm năng của các phương tiện ngôn ngữ là một việc làm không thể thiếu. Khu vực Nam bộ - vùng đồng bằng châu thổ sông Mê-Kông - đất đai rộng lớn, phì nhiêu, hệ thống kênh rạch chằng chịt, đồng thời là vùng đất với lịch sử hơn ba trăm năm khẩn hoang của người Việt. Cảnh vật thiên nhiên và con người Nam bộ từ lâu đã gây được sự chú ý của nhiều người cầm bút và không ít người trong số đó gặt hái được thành công. Sơn Nam (tên khai sinh là Phạm Minh Tày, sinh năm 1926 tại Kiên Giang), nhà văn Nam Bộ, người được mệnh danh là “nhà Nam Bộ học” hay “ông già Ba Tri” của văn học hiện đại là một trong những tác giả tiêu biểu. Những sáng tác của Sơn Nam, cố nhiên được nhiều người quan tâm nghiên cứu. Tiếp cận sáng tác của ông, các nhà lý luận phê bình văn học thường có chung một nhận xét về sự giàu có “sắc thái địa phương”, hay “đậm đà màu sắc Nam Bộ”. Tuy nhiên, nghiên cứu về Sơn Nam chủ yếu dừng lại ở những bài viết tản mạn. Có thể thấy rõ điều này thông qua sự kiện: tháng 12 năm 2008, Hội nhà văn Thành Phố Hồ Chí Minh thông báo quyết định lùi thời gian tổ chức hội thảo về Sơn Nam. Ông Lê Văn Thảo, chủ tịch Hội nhà văn Thành Phố Hồ Chí Minh cho biết: "Được phát động từ cuối năm ngoái nhưng đến nay chúng tôi không nhận được tham luận như ý muốn mà thay vào đó là nhiều bài viết do các cây bút không chuyên gửi về. Vì thế, đành phải tạm hoãn hội thảo để có thêm thời gian chuẩn bị cẩn thận hơn". Và: “Hội thảo về nhà văn Sơn Nam càng chậm càng tốt. Từ trước tới nay, có nhiều bài viết về ông, do đó, khi muốn nói thêm về Sơn Nam cần những nghiên cứu sâu sắc, mang tính khái quát cao và những nhận định, phát biểu mới, mang tính khoa học” [71]. Mặt khác, những bài viết này cũng chỉ tập trung ở bình diện lý luận phê bình văn học. Chính vì vậy, vấn đề về “màu sắc Nam Bộ” trong tác phẩm của ông chưa được tìm hiểu, phân tích thấu đáo. Trường hợp của Sơn Nam không phải là một ngoại lệ. Hoàng Thị Châu trong Giáo trình Phương ngữ học tiếng Việt đã nhận định: “Trong thực tế tiếng Việt rất đa dạng và luôn luôn biến đổi, uyển chuyển với những sắc thái địa phương khác nhau (…). Những sắc thái đó thông thường chỉ được cảm nhận mà không được phân tích, lý giải tường tận.” [12,tr 16]. Như vậy, yêu cầu có tính khách quan là: cần khảo sát một cách đầy đủ và toàn diện những yếu tố vật chất làm nên giá trị màu sắc địa phương trong ngôn bản nghệ thuật của tác giả. Trong đó, một công việc quan trọng là xem xét những phương tiện ngôn ngữ được lựa chọn trên cơ sở đối lập giữa các phương ngữ, giữa phương ngữ với ngôn ngữ toàn dân ở cả ba bình diện: ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp để chỉ ra những khác biệt trong tương quan với môi trường địa lý, môi trường lịch sử xã hội, soi rọi chúng trên cơ sở đặc trưng ngôn ngữ văn chương, dưới góc độ phong cách học, ngữ nghĩa học nói chung và ngôn ngữ tri nhận nói riêng. Với những lý do trên, tại thời điểm này, việc làm sáng rõ đặc điểm màu sắc Nam Bộ trong ngôn ngữ nghệ thuật của Sơn Nam thông qua một số tác phẩm tiêu biểu, dưới cái nhìn ngôn ngữ học là một việc làm có ý nghĩa. 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích chính của đề tài là tìm hiểu, phân tích những yếu tố làm nên giá trị “màu sắc Nam bộ” trong truyện ký Sơn Nam, chỉ ra những thành công và kể cả những hạn chế có thể có trong việc khai thác, sử dụng các phương tiện ngôn ngữ của tác giả. Ngoài ra, trên cơ sở ngữ liệu được thu thập, thông qua kết quả nghiên cứu, đề tài còn góp phần tìm hiểu: - Đặc trưng về màu sắc, sắc thái của phương ngữ Nam bộ (ở cả ba bình diện: ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp) trong ngôn ngữ nghệ thuật cũng như những giá trị tạo hình, giá trị biểu cảm của chúng. - Áp lực văn hoá, cách phân chia hiện thực hay cơ sở tri nhận phản ánh trong phương ngữ Nam bộ. - Những vấn đề có tính chất nguyên tắc khi sử dụng phương ngữ xét ở bình diện sáng tác văn học. - Tính đa dạng và thống nhất ngôn ngữ. Những khả năng và đóng góp của phương ngữ Nam bộ đối với ngôn ngữ toàn dân. 3. Lịch sử vấn đề Chiếm một số lượng lớn trong những sáng tác của Sơn Nam là những tác phẩm thuộc bộ phận văn học hợp pháp miền Nam giai đoạn 1954 - 1975. Sau khi đất nước thống nhất, vì nhiều lý do khác nhau, dòng văn học này chưa thể có ngay sự quan tâm thích đáng. Nằm trong bối cảnh đó, những nghiên cứu về sáng tác của Sơn Nam là chưa nhiều, chưa thật sự tương xứng với những đóng góp của ông. Sau đây là những bài viết, công trình nghiên cứu chủ yếu về tác giả. Về sách Có hai luận văn thạc sĩ: Đặc điểm truyện ngắn Sơn Nam giai đoạn 1954-1975: Tác giả Lê Thị Thùy Trang, Trường Đại học sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh, 2003. Với phương pháp lịch sử, hệ thống, so sánh, miêu tả, luận văn trình bày những đặc điểm của truyện ngắn Sơn Nam trên phương diện nội dung và nghệ thuật như: cảm hứng chủ đạo của tác giả; những đặc điểm về nghệ thuật xây dựng nhân vật; phương thức kết cấu; ngôn từ; vị trí của Sơn Nam trong văn học đô thị miền Nam giai đoạn 1954-1975. Đặc trưng truyện ngắn Sơn Nam: Tác giả Trần Phỏng Diều, Trường Đại học sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh, 2004. Thông qua khảo sát 84 truyện ngắn, tác giả đưa ra những nhận xét về cảm hứng sáng tác (cảm hứng về thiên nhiên, cảm hứng về con người) - trong đó có những phân tích về quan niệm con người, về không thời gian nghệ thuật, ý nghĩa của chúng trong khắc họa tính cách Nam Bộ, thiên nhiên, cảnh vật Nam Bộ. Ngoài ra, luận văn còn trình bày những vấn đề về kết cấu, từ vựng, các biện pháp tu từ, giọng điệu người kể chuyện, hình tượng tác giả, phong cách tác giả... Điểm chung của hai luận văn nói trên là chúng đều thuộc bình diện Lý luận phê bình văn học, cùng hướng đến việc đánh giá toàn diện giá trị nội dung, nghệ thuật cũng như đặc điểm thi pháp, phong cách cá nhân ở mảng truyện ngắn của Sơn Nam. Về góc độ từ vựng, các tác giả đều xem xét việc khai thác, sử dụng vốn từ địa phương trong tác phẩm. Mặc dù không đề cập trực tiếp về màu sắc Nam Bộ, nhưng những khía cạnh khác nhau của hai bản luận văn này có những tác động tích cực vào quá trình triển khai nghiên cứu. Các bài báo Là nhà văn gần như suốt đời dành cho đề tài Nam Bộ, với một lối văn phong giản dị, gần gũi với người lao động, vì thế Sơn Nam chiếm được tình cảm của đông đảo quần chúng độc giả. Đây cũng chính là lý do khiến ở mảng báo chí, ông được nhiều người quan tâm, chú ý. Đặc biệt, sau sự kiện ông ra đi (2008), có hàng trăm bài viết, xuất hiện rải rác trên nhiều tờ báo. Nội dung những bài viết này phản ánh nhiều khía cạnh khác nhau xung quanh đời sống và sự nghiệp sáng tác của tác giả. Nó có thể là ghi chép, phỏng vấn, bút ký hoặc dưới hình thức chuyện kể. Nó cũng có thể là những bài giới thiệu thân thế sự nghiệp, những cảm nhận, đánh giá, phê bình... Ở nhóm bài thuộc diện nghiên cứu phê bình, có thể quy chúng vào hai mảng chính: (i) Nghiên cứu tác giả: hoàn cảnh sống, hoàn cảnh sáng tác, cá tính, phong cách - lối sống, quan niệm văn chương nghệ thuật... làm cơ sở cho tìm hiểu tác phẩm; (ii) Đánh giá khái quát vị trí hay những đóng góp của tác giả trong nền văn học (đôi khi đối chiếu, so sánh với tác giả khác). Việc đề cập tới đặc điểm truyện ký Sơn Nam như: bức tranh hiện thực Nam Bộ, văn minh miệt vườn Nam Bộ, lối diễn đạt, sắc thái Nam Bộ... những tác phẩm báo chí này rõ ràng có sự liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài. Điển hình là các bài viết: “Nhà văn Sơn Nam – nhà Nam Bộ học” của Huỳnh Công Tín [63], “Sơn Nam - dề lục bình Nam bộ” của Trần Mạnh Hảo [26], “Sơn Nam, ông già "Ba Tri" của đồng bằng Nam Bộ” của Nguyễn Mạnh Trinh [65], “Sơn Nam - mấy độ qua đường phố, nghiêng mình nhớ đất quê” của Trần Hữu Dũng [17], “Sơn Nam cây đại thụ của văn học, văn hóa Nam Bộ” của Nguyễn Văn Thành [52], “Nhà văn Sơn Nam – cô đơn trong hạnh phúc” của Nguyễn Tý [70], “Nhà văn Sơn Nam: Sẽ trồng lại cây đước trên châu thổ” của Chu Văn Sơn [47], “Gặp nhà văn Sơn Nam, nghĩ về sự trong sáng của một tấm lòng” của Diệp Hồng Phương [42]... Huỳnh Công Tín trong bài viết (khoảng 7 trang khổ A4) đã khái quát ba điểm nổi bật và cũng là thành công của Sơn Nam: (i) Những tri thức phong phú về lịch sử, địa lý. (ii) Những hiểu biết về con người Nam Bộ. (iii) Văn phong mang đặc trưng Nam Bộ. Theo tác giả, đây chính là điều khiến Sơn Nam xứng danh “Nhà Nam Bộ học”. Tương tự như vậy, Trần Mạnh Hảo cho rằng: Sơn Nam là nhà văn của nông thôn, phong tục Nam Bộ, nhà văn của huyền thoại thời kỳ khai điền lập ấp... Nguyễn Mạnh Trinh thì tìm hiểu về đặc điểm Nam Bộ trong hình tượng người nông dân trong tác phẩm. Chu Văn Sơn lại quan tâm tới khía cạnh bút pháp: chất biên khảo trong văn chương nghệ thuật. Trần Hữu Dũng có những bình luận ở nhiều góc cạnh: tư tưởng nghệ thuật (bày tỏ tình yêu nước), quan điểm sáng tác… Theo tác giả thì màu sắc Nam Bộ của truyện ký Sơn Nam xuyên thấm trong đề tài, trong hình tượng con người, hình tượng thiên nhiên, cảnh vật cũng như đặc điểm văn phong. Tuy nhiên, do giới hạn khuôn khổ một bài báo nên những vấn đề trên đây không đủ điều kiện đi sâu và trình bày có hệ thống. Dẫu vậy, đó vẫn là những ý kiến quan trọng và bổ ích, nó định hướng, gợi ý cho việc triển khai thực hiện nhiệm vụ đề tài. Như thế, có thể thấy, tiếp cận dưới góc độ ngôn ngữ học hầu như chưa có một chuyên luận nào. Nhìn một cách trực giác, ai cũng có thể thấy Sơn Nam và mở rộng ra các nhà văn khác như Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng… là những nhà văn mà tác phẩm của họ thấm đẫm chất Nam Bộ. Thế nhưng, để chỉ ra một cách rạch ròi, sáng tỏ lại là việc không đơn giản, nó đòi hỏi người nghiên cứu phải tiếp cận dưới góc độ đa ngành. Tiếp thu những thành quả như đã trình bày, đề tài tiếp tục nghiên cứu vấn đề màu sắc Nam Bộ một cách hệ thống hơn, toàn diện hơn nhằm xác định, đánh giá những yếu tố làm nên chính đặc trưng này trong truyện ký của tác giả. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu và nguồn ngữ liệu 4.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu “Màu sắc”, phong vị trong một tác phẩm văn học là quan hệ tổng hoà của nhiều yếu tố - một vấn đề có tính chất ngữ - văn học. Mục đích của đề tài là khảo sát, phân tích màu sắc Nam Bộ của truyện ký Sơn Nam trong phạm vi ngôn ngữ học. Vì vậy, đề tài không lấy toàn bộ ngôn từ, hình thức tác phẩm làm mục tiêu nghiên cứu mà đối tượng khảo sát chỉ bao gồm những phương tiện ngôn ngữ phản ánh đặc trưng Nam Bộ được nhà văn khai thác và sử dụng trong truyện ký. Cũng với tinh thần ấy, nếu có tiến hành miêu tả những nét riêng trong ngôn ngữ nhà văn ở khía cạnh nào đó thì điều ấy không có nghĩa là đề tài đặt ra nhiệm vụ đánh giá đầy đủ về phong cách tác giả. Trên bình diện nghĩa, dĩ nhiên đề tài không tìm hiểu toàn bộ giá trị nội dung, mà chỉ cốt làm sáng rõ những yếu tố màu sắc địa phương trong tác phẩm. 4.2 Nguồn ngữ liệu Theo quan sát của chúng tôi, sáng tác của Sơn Nam khá đa dạng. Ngoài phần biên khảo, truyện ngắn, ký của ông lên tới gần cả ngàn đơn vị. Trong luận văn, chúng tôi tập trung khảo sát: a/ Biên khảo - Bến Nghé xưa, Nxb Trẻ, 1997, 240 trang. - Lịch sử khẩn hoang Miền Nam, Nxb Trẻ, 2007, 507 trang. - Cá tính Miền Nam, Nxb Trẻ, 2000, 128 trang. - Tiếp cận đồng bằng Sông Cửu Long, Nxb Trẻ, 2003, 144 trang. - Lăng Bà Chiểu và lễ hội văn hóa dân gian, Nxb Long An, 1994, 76 trang. Ba cuốn đầu đã xuất bản trước 1975, hai cuốn sau mới viết sau 1975. b/ Văn học - Chim quên xuống đất, Nxb Trẻ, 2001, 260 trang. - Hương rừng Cà Mau, Nxb Trẻ, 2006, 927 trang. - Hương quê, Tây Đầu Đỏ và một số truyện ngắn khác, Nxb Trẻ, 2006, 448 trang. - Hồi ký Sơn Nam: Từ U Minh đến Cần Thơ, Ở chiến khu, Hai mươi năm giữa lòng đô thị, Bình An, Nxb Trẻ, 2005, 542 trang. - Một mảnh tình riêng, Nxb Văn Nghệ, 2000, 180 trang. - Biển cỏ Miền Tây, Hình bóng cũ, Nxb trẻ, 2003, 379 trang. Có một số truyện ngắn được in trong nhiều ấn phẩm khác nhau, đối tượng này, chúng tôi chỉ khảo sát một lần. 5. Phương pháp nghiên cứu Để tìm hiểu những đặc điểm về màu sắc địa phương trong tác phẩm văn học, đề tài sử dụng những phương pháp, thủ pháp nghiên cứu sau đây: 5.1. Phương pháp so sánh, đối chiếu Trên cơ sở đối lập vốn từ vựng chung và từ vựng địa phương thuộc các bình diện: cấu tạo, ngữ nghĩa, ngữ pháp để xác định những điểm giống và khác nhau giữa chúng. Phương pháp so sánh còn sử dụng đối chiếu ngôn ngữ giữa Sơn Nam với tác giả khác. 5.2. Phương pháp miêu tả Phương pháp miêu tả được vận dụng xuyên suốt trong toàn bộ luận văn. Miêu tả dựa vào sự tương tác của ngữ cảnh. Miêu tả những đặc điểm của phương ngữ, tác động của môi trường sống, hoàn cảnh xã hội làm nên nững khác biệt phương ngữ. Mối quan hệ ngôn ngữ với tư duy được phân tích trên cơ sở tập hợp những từ đồng nghĩa, gần nghĩa của tác phẩm trong tương quan với từ vựng chung. Miêu tả ý nghĩa của từ, vị trí của từ địa phương đối với nhu cầu phản phản ánh hiện thực. Việc xử lý số liệu được tiến hành thông qua thủ pháp thống kê ngôn ngữ: tần số, hạng và độ phân bố. Hỗ trợ cho công việc này, chúng tôi sử dụng công cụ phần mềm tin học được viết bằng ngôn ngữ Visual Basic 6.0, hệ quản trị dữ liệu Microsoft Access phiên bản 2003 nhằm đảm bảo tính chính xác, truy vấn đa dạng ngữ liệu được cập nhật. 6. Đóng góp của luận văn Luận văn không có tham vọng giải quyết những vấn đề lý thuyết. Trái lại, thông qua ngữ liệu sưu tập, góp phần khắc họa rõ hơn một số đặc điểm ngôn ngữ Nam Bộ trong tác phẩm của Sơn Nam. Từ đó, giải thích vì sao Sơn Nam trước tới nay vẫn được coi là nhà văn của người bình dân, cụ thể là bình dân Nam Bộ. 7. Bố cục Ngoài phần dẫn nhập và kết luận, nội dung chính của luận văn tập trung ở hai chương. Chương 1: Một số vấn đề chung – trình bày những kiến thức tổng quát có liên quan đến nội dung nghiên cứu. Đây là cơ sở lý luận để luận văn đi vào miêu tả những vấn đề cụ thể ở chương tiếp theo. Chương 2: Các phương tiện ngôn ngữ biểu thị màu sắc Nam Bộ trong truyện ký. Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG 1.1. Tóm tắt tiểu sử Sơn Nam Sơn Nam sinh vào khoảng tháng 8, năm 1926. Nơi ông sinh thuộc rừng U Minh Thượng: làng Đông Thái, Huyện An Biên, Tỉnh Rạch Giá (nay là tỉnh Kiên Giang). Thuở nhỏ ông học tiểu học tại quê nhà, sau đó học trung học tại Cần Thơ. Năm 1945, ông tham gia Thanh niên tiền phong, giành chính quyền ở địa phương. Từ 1945 đến 1954, cũng như nhiều thanh nhiên tiến bộ khác, Sơn Nam đi theo kháng chiến, làm công tác văn nghệ ở Quân khu 9. Hòa bình lập lại, ông được giao nhiệm vụ ở lại miền Nam, tham gia đấu tranh đòi thực hiện Hiệp định Giơ-ne-vơ. Năm 1955, Sơn Nam lên Sài Gòn cộng tác với các báo có xu hướng tiến bộ: Nhân Loại, Tiếng Chuông, Lẽ Sống. Đến 1960 ông bị chính quyền Ngô Đình Diệm bắt, giam ở nhà lao Phú Lợi (Thủ Dầu 1- Bình Dương). 18 tháng sau, ông được thả tự do. Ra tù, Sơn Nam tiếp tục làm báo, viết văn và khảo cứu về Nam Bộ cho đến ngày đất nước thống nhất. Sau 1975, ông tiếp tục hoạt động trên lĩnh vực văn hóa - văn nghệ. Ông là hội viên Hội nhà văn Việt Nam. Về sự nghiệp sáng tác Sáng tác của Sơn Nam rất đa dạng. Tuy nhiên, dù là truyện ngắn, tiểu thuyết, tùy bút, ký hay biên khảo thì nội dung cũng xoay quanh vùng đất Nam Bộ, từ miệt vườn cực Nam U Minh, Cà Mau đến chốn đô thị Sài Gòn - Gia Định xưa. Sinh ra và lớn lên tại mảnh đất này, yêu và suốt đời dành tâm huyết cho quê hương mình, vì thế, ông là người am hiểu lịch sử, văn hóa, biết rõ tính cách, tâm lý con người Nam Bộ. Đó là lý do khiến ông được mệnh danh là “pho từ điển sống miền Nam”, là “ông già Ba Tri”, là “nhà Nam Bộ học”. Các sáng tác của ông vì thế giúp ích trên phương diện: lịch sử, văn hóa - phong tục tập quán, lễ hội, nghệ thuật, ngôn ngữ… Văn học Sơn Nam có một khối lượng tác phẩm dồi dào: Chuyện xưa tình cũ, Hương rừng Cà Mau (tập 1), Chim quyên xuống đất; Hương rừng Cà Mau (tập 2,3), in chung 3 tập năm 2006; Hồi ký: Từ U Minh đến Cần Thơ (tập 1), Ở chiến khu (tập 2), 20 năm giữa lòng đô thị (tập 3), Bình an (tập 4), in chung 4 tập năm 2006; Bà chúa Hòn; Một mảnh tình riêng; Biển cỏ Miền Tây, Hình bóng cũ; Ngôi nhà mặt tiền; Truyện ngắn của truyện ngắn; Hương quê, Tây Đầu Đỏ và một số truyện ngắn khác… Biên khảo Bao gồm các tác phẩm chính: Lịch sử khẩn hoang miền Nam, Bến Nghé xưa, Cá tính Miền Nam, Danh thắng miền Nam, Người Sài Gòn, Đất Gia Định xưa, Văn Minh miệt vườn, Lịch sử An Giang, Tìm hiểu đất Hậu Giang, Lăng Bà Chiểu và lễ hội văn hóa dân gian, Tiếp cận Đồng Bằng Sông Cửu Long… Lĩnh vực văn học - nghệ thuật, có lẽ thành công nhất đối với ông thuộc về mảng truyện ngắn. Tiêu biểu là tác phẩm Hương rừng Cà Mau, tập 1 xuất bản năm 1962 và hai tập được viết sau đó bao gồm 66 truyện. Về những cống hiến của Sơn Nam, Nguyễn Anh Động nhận xét: “Hơn nửa thế kỷ gắn bó với sự nghiệp sáng tác, những trang viết của ông không đơn thuần là những giải trí cho độc giả mà còn là khảo cứu, khám phá về mảnh đất phương Nam. Là người Nam Bộ chính gốc nên Sơn Nam am hiểu quá trình hình thành dải đất này. Những sáng tác của ông mang lại hơi thở của thiên nhiên, của văn hóa và con người Nam Bộ được thể hiện qua giọng văn giản dị, mộc mạc” [19]. Hơn 60 năm cầm bút và để lại gần 50 đầu sách, một con số đáng khâm phục. Sơn Nam xứng đáng là niềm tự hào của miền đất châu thổ sông Cửu Long. Ông mất ngày 13-08-2008, hưởng thọ 82 tuổi. 1.2. Sơ lược lịch sử hình thành và vấn đề văn hóa Nam Bộ Như đã đề cập, các nhà ngôn ngữ học hiện đại có sự xác nhận về mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hoá. Ở đó, văn hoá được định nghĩa là toàn bộ di sản vật chất và tinh thần do con người sáng tạo, tích luỹ trong tiến trình lịch sử. Ngôn ngữ là một bộ phận và hơn nữa là bộ phận quan trọng nhất, là sự thể hiện sâu sắc nhất những đặc trưng văn hoá của một dân tộc. Với quan niệm ấy, trong giới ngôn ngữ học, hướng nghiên cứu ngôn ngữ - văn hoá ngày càng được chú ý và tiếp tục đạt được những thành tựu nổi bật. Điều này đặt ra, muốn tìm hiểu một đặc điểm nào đó mang tính địa phương trong ngôn ngữ nghệ thuật, trước tiên cần phải đề cập đến những đặc điểm văn hóa, lịch sử của vùng đất đó. Nam Bộ là một vùng đất rộng lớn, bao gồm hai tiểu vùng Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ. Miền đông Nam Bộ bao gồm 6 tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương: Thành Phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Bình Phước, Đồng Nai, Bà Rịa-Vũng Tàu. Diện tích 23.563 km2, dân số 14.025.378. Đông Nam Bộ nằm trên vùng bình nguyên và đồng bằng, là nơi chuyển tiếp từ cao nguyên Nam Trung Bộ đến đồng bằng Cửu Long. Đất đai chủ yếu là đất đỏ bazan và đất phù sa cổ, khí hậu tương đối điều hòa, có lượng mưa dồi dào thuận lợi cho chăn nuôi, trồng trọt. Tây Nam Bộ gồm 14 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương: Long An, Tiền Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Trà Vinh, thành phố Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bến Tre, Bạc Liêu, An Giang, Kiên Giang, Cà Mau. Diện tích là 39.734 km2, dân số 17.178.871. Tây Nam Bộ là vùng châu thổ sông Mê - Kông (Cửu Long), là một trong những vùng đồng bằng châu thổ rộng lớn của Đông Nam Á và thế giới. Với hệ thống sông ngòi dày đặc, lượng mưa trung bình cao nhất cả nước, đất đai phì nhiêu, sinh thái đa dạng, vì thế khu vực này rất thuận tiện cho việc canh tác cây lương thực, cây ăn trái, cũng như đánh bắt, nuôi trồng thủy sản và giao thông đường thủy. Thời kỳ cổ trung đại, Đông Nam Bộ đã có con người cư trú. Họ là chủ nhân của nền văn hóa Đồng Nai bao gồm văn hóa đá mới (cách nay khoảng 5000 năm) và văn hóa đồng (cách nay khoảng 3000 - 4000 năm). Ra đời muộn hơn, khoảng thế kỷ II đến thế kỷ VII sau công nguyên, ở khu vực Tây Nam Bộ, là sự tồn tại của quốc gia Phù Nam với sự phát triển của nền văn hóa Óc Eo. Tuy nhiên, từ khoảng thế kỷ VI, nơi đây bước vào những cuộc tranh chấp liên miên. Sau sự diệt vong của vương quốc Phù Nam kéo theo sự tàn lụi nhanh chóng của nền văn hóa Óc Eo, mảnh đất này “đã diễn ra một quá trình hoang hóa”. Ngày đầu khi cư dân Việt đến đây, Nam Bộ gần như một vùng đất chưa được khai phá. Cư dân Khơ me, Chăm và một vài dân tộc ít người khác phân bố lẻ tẻ, rải rác trên những giồng đất cao, những vùng đồi núi. Số lượng ít ỏi, trình độ kỹ thuật thấp kém nên lúc này “đất Sài Gòn – Gia Định vẫn là đất tự do của các dân tộc và hầu như vô chủ” [Lời giới nhà xuất bản- Lịch sử khẩn hoang Nam Bộ, tr.9]. Châu Đạt Quan (thế kỷ 13) - sứ thần nhà Thanh - khi qua đây đã miêu tả: “Bắt đầu vào Châu Bồ, gần hết cả vùng là bụi rậm của rừng thấp, những cửa rộng của sông lớn chảy hàng ngàn dặm, bóng mát um tùm của những gốc cây cổ thụ và cây mây dài(...). Khắp nơi vang tiếng chim hót và thú kêu (...). Hàng trăm, hàng nghìn trâu rừng tụ họp từng bầy”. Hay theo lời Lê Quý Đôn thì: “Từ cửa biển Cần Giờ, Soài Rạp, Cửa Tiểu, Cửa Đại trở lên toàn là rừng rậm hàng nghìn dặm” [Sđd tr.7-8]. Đây chính là thử thách lớn lao mà nhiều thế hệ người Việt phải đối diện, phải khắc phục suốt cả chặng đường dài sau đó. Cuối thế kỷ 17, cùng với công cuộc Nam tiến, chúa Nguyễn cho phép một vài tập đoàn người Trung Quốc có tư tưởng bài Mãn, phục Minh vào khu vực này cư trú. Theo Sơn Nam, công cuộc khai phá Nam Bộ thời kỳ này có sự xuất hiện đan xen các nhóm lưu dân Việt - Hoa: “Trần Thắng Tài (Đồng Nai), Dương Ngạn địch tại Mỹ Tho, Nguyễn Hữu Cảnh (Hậu Giang), Nguyễn Cửu Vân (Vàm Cỏ), Mạc Cửu (Hà Tiên) đã đi những bước tiên phong trong thời gian ngắn” [Lịch sử khẩn hoang, tr.32]. Như vậy, song hành với quá trình khai phá đất phương Nam là cuộc gặp gỡ lịch sử Việt, Hoa và cư dân bản địa mà hệ quả là sự giao thoa văn hóa. Tuy nhiên, xét về vị thế, người Việt có tính chất hạt nhân. Họ không chỉ giữ vai trò quyết định trong công cuộc khai phá mà còn nắm thế chủ động trong thụ đắc, tiếp biến, làm giàu giá trị văn hóa, khẳng định bản thể văn hoá Việt, chủ quyền lãnh thổ Việt. Nói đến Nam Bộ, các nhà nghiên cứu nhắc nhiều đến nền văn minh thực vật hay văn minh miệt vườn, văn minh lúa nước. Sức lao động, sức sáng tạo của các thế hệ người Việt cùng với tinh thần đoàn kết giữa các dân tộc anh em đã biến một vùng đất hoang dã thành những cánh đồng bất tận, những khu vườn rộng lớn, bạt ngàn cây trái, khiến những cánh rừng, những dòng sông mang lại sự trù phú, thịnh vượng. Theo Sơn Nam - có sự đồng tình của nhiều nhà nghiên cứu - thì văn minh miệt vườn chính là trung tâm điểm của văn minh Nam Bộ. Đó là kết quả phấn đấu liên tục của nhiều thế hệ nhằm xây dựng môi trường sống hòa hợp giữa con người, giữa nhu cầu phát triển xã hội với quy luật và sự vận động của tự nhiên. Như vậy, văn minh miệt vườn Nam Bộ chính là những giá trị văn hoá sinh thái – nhân văn của người Việt được tạo lập, định hình trên cơ sở nối tiếp truyền thống ở một miền đất mới. Đề cập truyền thống văn hóa, không thể không nhắc tới văn hóa làng. Có nhà nghiên cứu cho rằng, văn hóa dân tộc suy cho cùng là văn hóa làng mở rộng. Mỗi làng có một địa phận riêng, được bố trí theo kiểu xương cá, lấy đường làng làm trục kết nối, thường được bao bọc bằng các lũy tre. Cổng làng là nơi thông ra địa phận khác, nơi con người có thể mở rộng giao tiếp nhưng cũng là công cụ ngăn chặn những tác động xấu từ thế giới bên ngoài, bảo vệ cuộc sống bình yên của làng. Ở những nơi có địa thế cao ráo, người ta thường trồng các loại cây có kích thước to lớn, sống lâu năm nhằm đánh dấu không gian tồn tại, khẳng định chủ quyền đồng thời biểu thị cho sức sống trường tồn. Là sự chuyển tiếp từ công xã nguyên thủy sang công xã nông thôn, vì thế làng ở Bắc bộ, Trung bộ thường có vài dòng họ sinh sống. Do quan hệ huyết thống hoặc cùng quan hệ sở hữu đất đai khiến cho làng dễ dàng xây dựng được những thiết chế thống nhất. Từ lâu, chúng ta đã biết đến hương ước làng và sức mạnh của nó trong việc tổ chức, ràng buộc, cố kết các thành viên trong cùng cộng đồng. Tất cả những điều này khiến cho “làng” trở thành một đơn vị khép kín, có sự độc lập tương đối với bộ máy hành chính. Khi di cư về phương Nam, cố nhiên người Việt mang theo cái thiết chế ấy để xây dựng mối quan hệ cộng đồng. Tuy nhiên, so với khu vực Bắc Bộ, Trung Bộ thì “làng” Nam Bộ có nhiều điểm khác biệt. Tận dụng môi trường, để thuận tiện cho việc đi lại và làm ăn sinh sống, người dân Nam Bộ định cư dọc theo các con sông (hoặc những tuyến lộ) tạo nên một điểm riêng trong đời sống văn hóa. Từ biệt không gian làng xã thân thuộc, dấn thân chinh phục miền đất mới, họ cùng nhau dựng ấp, lập làng. Do nguồn gốc từ nhiều địa phương khác nhau nên tính huyết thống không phải là yếu tố phổ biến và quan trọng. Đây là lý do khiến người ta thường sử dụng thành ngữ “anh hùng tứ chiến” như là để biểu thị tính “mở”, biểu thị cách tổ chức của làng xóm Nam Bộ. Tất cả những đặc điểm trên đây không thể không có những tác động đến đời sống ngôn ngữ. Vì vậy, khảo sát màu sắc địa phương thông qua ngôn ngữ tác phẩm, trong mối tương quan với những yếu tố, đặc điểm văn hóa riêng, mang tính đặc thù của chính vùng đất ấy là một cách làm cần thiết. 1.3. Những đặc trưng cơ bản của ngôn ngữ văn chương Xung quanh đặc trưng ngôn ngữ văn chương, tuy còn những ý kiến khác nhau, những kiến giải khác nhau nhưng về cơ bản có thể trình bày bởi những điểm có tính quan yếu sau đây: 1.3.1 Tính cấu trúc (tính hệ thống) Văn bản nghệ thuật không phải là sự xuất hiện ngẫu nhiên, không phải là phép cộng đơn thuần của những yếu tố. Giữa thành tố nội dung, tư tưởng, tình cảm, hình tượng cùng các thành tố ngôn ngữ biểu đạt luôn tồn tại mối quan hệ hữu cơ, phụ thuộc, gắn bó mật thiết với nhau, phù hợp với nhau, hỗ trợ nhau trong một nhiệm vụ chung. Ngôn từ nghệ thuật “không sống đơn độc, tự nó, vì nó(…)” [34, tr.141]. Điều này là tất yếu, bởi lẽ, chỉ có như vậy tác phẩm nghệ thuật mới trở thành một chỉnh thể toàn vẹn, mới thực hiện được chức năng tư tưởng, chức năng thẩm mỹ to lớn. Nói cách khác, chính chức năng thẩm mỹ, chức năng tư tưởng quy định sự lựa chọn, cách thức cấu tạo và tổ hợp các yếu tố ngôn ngữ. Viết về đề tài Nam Bộ, hiển nhiên Sơn Nam phải huy động vốn sống, vốn hiểu biết về tiếng nói địa phương từ ngữ âm, từ vựng đến ngữ pháp trong xây dựng tác phẩm. Đây là nhân tố quy định ngoài ngôn ngữ mang tính khách quan và cũng là con đường để tác giả có thể tái hiện trung thực bức tranh đời sống như vốn dĩ của nó. Màu sắc địa phương trong trường hợp này được hiểu là tập hợp các yếu tố ngôn ngữ cùng thể hiện một cách nhất quán về đề tài thuộc địa phương đó. Chính sự “lặp lại” này là cơ sở để đề tài tập hợp và phân tích chúng nhằm xác định màu sắc ngôn ngữ trong tác phẩm. 1.3.2 Tính hình tượng Tính hình tượng là một trong những đặc trưng quan trọng của ngôn ngữ văn chương. Tính hình tượng gắn liền với chức năng thẩm mỹ. Thông qua nó người đọc cảm nhận được cái đẹp, cái tinh tế của thế giới nghệ thuật. Ngôn ngữ văn chương chẳng những giàu hình ảnh, giàu tính biểu trưng mà còn có sức biểu cảm to lớn. Chính sắc thái biểu cảm của ngôn từ là nội dung bổ sung, đánh dấu thái độ tình cảm của con người đối với đối tượng được đề cập. “Một từ trong tác phẩm nghệ thuật không thể được coi ngang bằng như từ của ngôn ngữ thực hành, vì trong văn bản nghệ thuật, từ thi ca (từ nghệ thuật) có hai bình diện theo khuynh hướng của mình, có mối tương quan đồng thời cả với những từ của ngôn ngữ văn hóa chung, cả với những yếu tố của cấu trúc ngôn từ của văn bản nghệ thuật.” [34, tr.146] Những đặc điểm ngôn ngữ văn chương như: tính đa nghĩa, gợi hình, gợi cảm, khả năng diễn đạt tinh tế về sự đa dạng, đa sắc thái của bức tranh đời sống là những căn cứ để xác định màu sắc trong tác phẩm nghệ thuật. 1.3.3 Tính tổng hợp Chức năng văn chương là tái hiện sinh động, chân thực đời sống. Điều này đòi hỏi ngôn ngữ văn chương phải có những đặc điểm riêng, sức biểu hiện riêng. Tính riêng biệt ở đây không có nghĩa loại trừ những hình thức, phong cách chức năng khác mà ở chỗ nó có quyền huy động, quyền sử dụng mọi khả năng, tiềm năng của ngôn ngữ. Trong tác phẩm văn chương, chúng ta thấy sự có mặt của những phong cách chức năng: phong cách khẩu ngữ, phong cách hành chính, phong cách khoa học… tạo nên tính đa phong cách hay tính tổng hợp phong cách. Đặc trưng của ngôn ngữ văn chương nói chung và tính tổng hợp đa phong cách nói riêng, đặt ra không chỉ cho người viết mà cả với người nghiên cứu thao tác phân biệt giữa ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ nhân vật. Với tư cách là hình thức cơ bản để văn học miêu tả thế giới, nhân vật có một vị trí cực kỳ quan trọng trong tác phẩm. Muốn hiện thực hóa được điều ấy, nhân vật phải được nói bằng ngôn ngữ của họ. Đó là thứ ngôn ngữ của giàu tính cụ thể, giàu yếu tố chủ quan và cảm xúc. Chất khẩu ngữ chính là dấu hiệu nhận biết màu sắc địa phương của tác phẩm. Lựa chọn này có thể xảy ra với cả ngôn ngữ tác giả và sự “lệch chuẩn” ấy cũng là một trong những dấu hiệu xác định giọng điệu, phong cách ngôn ngữ. Tuy nhiên, bất luận trong trường hợp nào thì tác giả vẫn là phải là đại diện tiêu biểu cho ngôn ngữ văn hóa. Tính tổng hợp đa phong cách và sự phân biệt giữa ngôn ngữ nhân vật và ngôn ngữ tác giả cho ta quan điểm tiếp cận yếu tố “màu sắc” địa phương trong tác phẩm nghệ thuật: một mặt, nó chỉ ra những vấn đề có tính nguyên tắc trong sử dụng ngôn ngữ, một mặt nó phản ánh những gì thuộc về cá tính, phong cách, năng lực vận dụng ngôn ngữ cá nhân. Tất nhiên, để nói điều này, chúng ta luôn phải nó đặt bên cạnh những yêu cầu có tính khách quan: đề tài, chủ đề hay hiện thực tác phẩm phản ánh. 1.4. Những vấn đề về phương ngữ 1.4.1 Khái niệm về phương ngữ Phương ngữ theo cách gọi khác là tiếng địa phương. Với tư cách ấy, phương ngữ gắn liền trong mọi hoạt động kinh tế, xã hội của cộng đồng người thuộc địa phương đó. Khái niệm “phương ngữ” có sự phân biệt với khái niệm ._.“ngôn ngữ”. Nhấn mạnh điều này, Hoàng Tuệ đã chỉ rõ: “Đó là một hình thái nhất định của một ngôn ngữ. Hình thái ấy có những đặc điểm riêng trong hệ thống ngữ âm, ngữ pháp, từ vựng và được sử dụng ở một môi trường địa lý hẹp hơn môi trường của ngôn ngữ” [67, tr.249]. Quan hệ giữa ngôn ngữ toàn dân và phương ngữ là quan hệ giữa cái chung và cái riêng, cái bất biến và cái khả biến. Cái chung là cái thống nhất không loại trừ ai vì chỉ có như thế ngôn ngữ mới thực hiện được chức năng xã hội to lớn của nó. Ngược lại, ngay trong phạm vi bất biến, ta vẫn xác định độ xê dịch ở những yếu tố, tuỳ theo từng người với trình độ học vấn của họ, theo từng vùng với chịu sự chi phối môi trường địa lý – xã hội. Cần thấy rằng: một khi nói đến sự khác biệt của phương ngữ thì điều ấy không có nghĩa là tách phương ngữ ra khỏi ngôn ngữ toàn dân, phá vỡ tính thống nhất của một ngôn ngữ. 1.4.2 Những bình diện nghiên cứu cơ bản của phương ngữ và màu sắc địa phương trong tác phẩm văn học Nhiệm vụ của phương ngữ học là khảo sát các biểu hiện của ngôn ngữ toàn dân dưới hình thức biến thể địa phương, xác định có hay không mức độ liên quan cái mã chung của những đối tượng được xét đến. Xuất phát từ những đặc điểm của phương ngữ trong mối quan hệ với ngôn ngữ toàn dân cũng như những phương ngữ khác trong một ngôn ngữ, việc khảo sát phương ngữ thường được tiến hành trên ba bình diện: ngữ âm, từ vựng và ngữ pháp. Trong nhận thức của chúng tôi, màu sắc Nam Bộ trong là một tập hợp bao gồm nhiều đặc điểm về con người, thiên nhiên, văn hóa – kinh nghiệm ứng xử của con người với thiên nhiên, của con người với con người trong môi trường Nam Bộ - được biểu đạt bằng các phương tiện ngôn ngữ. Hiển nhiên, cùng nguồn cội sinh ra, nhưng vì nhiều lý do khác nhau, văn hóa Nam Bộ có những nét riêng. Xét thuần túy về văn học, cách diễn đạt có cái gì đó rất gần gũi và dung dị, tạo nên một mạch riêng khó lẫn lộn từ Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn Trị, Hồ Biểu Chánh… đến Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, Đoàn Giỏi… Sơn Nam - nhà văn chúng ta đang khảo sát - cũng năm trong dòng chảy này. Màu sắc địa phương quả nhiên là một vấn đề không mới. Từ góc độ văn học, các nhà lý luận thường đánh giá cao chức năng của nó trong việc thể hiện cá tính nhân vật. Nói cách khác, từ địa phương sẽ là nhân tố khiến cho nhân vật hình tượng này khác với nhân vật hình tượng khác. Tất cả những điều đó tạo nên cái gọi là điển hình. Tuy nhiên, khi đi vào thực tế, việc khảo sát từng yếu tố cụ thể lại không đơn giản như vậy. Ta biết, do nhiều lý do khác nhau, xét về mặt biến thể ngôn ngữ, văn hóa vùng Nam Bộ có những nét riêng. Từ góc độ dân tộc học, có thể kể ra một số đặc điểm nhưng từ góc độ ngôn ngữ học và kể cả văn chương nữa, để làm được việc này phải có cách tiếp cận liên ngành. Bởi tiếng Việt là một ngôn ngữ tồn tại thống nhất trong đa dạng, sự phân vùng Bắc, Trung, Nam chỉ là tương đối còn trong thực tế giao tiếp thì chúng nhòe vào nhau, đan cài lẫn nhau. Tất nhiên, đi tìm màu sắc địa phương trong văn học nói chung, màu sắc Nam Bộ nói riêng không thể không chú ý đến bình diện ngữ âm. Bởi lẽ như ta biết, mặc dù tiếng Việt là một ngôn ngữ có tính thống nhất cao nhưng tiếng Việt lại tồn tại trong những phương ngữ cụ thể. Sự khác biệt giữa phương ngữ với phương ngữ và cả với tiếng Việt toàn dân, trước hết là ở hệ thống ngữ âm. Thứ đến là từ vựng. Đây là bình diện thể hiện rõ nhất đặc điểm phương ngữ nhưng cũng là vấn đề khá phức tạp. Có thể kể ra đây loại từ ngữ chỉ sản vật có ở vùng này mà không có ở vùng khác như: cà na, điển điển, bòn bon… hoặc mội số đặc sản: mắm ba khía, cá thèo lèo… hoặc loại sản phẩm gắn liền với nghề thủ công: đương đệm, cần xé, cà ràng… hoặc để chỉ cùng một sự vật, hiện tượng mà ở mỗi phương ngữ có cách khác nhau: heo/lợn, cá lóc/cá tràu/cá quả, thồ đâu/sầu đâu/sầu đông… Có khi phải kể đến sức sản sinh của một kiểu cấu tạo từ nào đó như: đỏ lừ/đỏ ké/đỏ hói/đỏ hỏn… Nhưng có lẽ bao trùm lên và phức tạp hơn cả là các biểu thức biểu đạt. Hãy quan sát: Nam Bộ: Ăn như xáng xúc Mần như lục bình trôi. Trung Bộ: Ăn như còng chạy Làm như mài mại bơi. Bắc Bộ: Ăn như thuyền chở mã Làm như ả chơi trăng. Rõ ràng, nếu dừng lại phân tích thật chu đáo, các thành ngữ nói trên đều ít nhiều chứa màu sắc địa phương. Cụ thể: Ở Nam Bộ về hiện thực đó là xáng xúc (máy múc bùn), những dề lục bình. Về định danh, đó là mần. Ở Trung Bộ, hai sản vật quan trọng ở vùng sông nước là còng (biển) và mài mại (cá nước lợ). Ở Bắc Bộ, đó là dấu vết thời kỳ phong kiến, chuyện cúng bái: thuyền chở mã (thuyền làm bằng giấy dùng để cúng tế) và cách định danh thuyền, ả. Dễ thấy, nội dung biểu đạt là như nhau, phương thức so sánh xuất hiện ở trong cả ba văn bản. Tuy nhiên, đọc kỹ chúng ta sẽ thấy được màu sắc địa phương khác nhau giữa chúng. Đặt vấn đề khảo sát các phương tiện ngôn ngữ biểu thị màu sắc địa phương nói chung và phương tiện từ vựng nói riêng trong tác phẩm văn học như đã đề cập trên đây lẽ dĩ nhiên không thể tách rời bình diện ngữ nghĩa. Là một hiện tượng xã hội - lịch sử, sự hình thành của phương ngữ gắn liền với quá trình vận động và phát triển không ngừng của ngôn ngữ, sự tách biệt về không gian địa lý, hoàn cảnh sống, đặc điểm kinh tế xã hội, quá trình tiếp xúc văn hóa - ngôn ngữ… Vì thế, hiểu tiếng địa phương không chỉ giới hạn bởi những yếu tố có tính hình thức mà còn bao hàm cả yếu tố nội dung. Quan điểm đối lập phương ngữ với ngôn ngữ toàn dân hoặc một phương ngữ khác là một trong những cơ sở xác định màu sắc địa phương trong tác phẩm văn học. 1.5. Ngôn ngữ học tri nhận và nghĩa học tri nhận 1.5.1 Khái niệm về ngôn ngữ học tri nhận Ngôn ngữ học tri nhận là một khuynh hướng, một trào lưu của ngôn ngữ học hiện đại. Sự ra đời của ngôn ngữ học tri nhận có nguồn gốc từ việc tiếp thu tư tưởng mới trong lĩnh vực tâm lý học. Những nhân vật có ảnh hưởng đến sự ra đời của khuynh hướng này không thể không nhắc tới W.Humboldt (Đức, thế kỷ 19) và B.Whorf (Mỹ, đầu thế kỷ 20). W.Humboldt là người tiếp cận ngôn ngữ dưới bình diện văn hóa, tâm lý. Ông từng đưa ra những luận điểm nổi tiếng: ngôn ngữ làm nên linh hồn một dân tộc; thế giới ngôn ngữ là một thế giới trung gian giữa thế giới khách quan bên ngoài và thế giới con người; sự phản ánh trong ý thức con người không đơn thuần là con đường trực tiếp, một đối một với hiện thực mà bao giờ cũng bị ảnh hưởng của thế giới ngôn ngữ… B.Whorf đề cập tới tính tương đối của ngôn ngữ. Thế giới là một thể liên tục, không chia cắt. Tuy nhiên, để nhận thức và biểu thị kết quả nhận thức con người phải chia cắt thế giới thành những tế phần khác nhau. Những cộng đồng ngôn ngữ khác nhau có thể chia cắt hiện thực một cách khác nhau, tạo nên “bức tranh ngôn ngữ về thế giới” một cách khác nhau. Nói cách khác, thế giới xung quanh ta được cấu trúc hóa một cách khác nhau trong mỗi ngôn ngữ. Vì thế, về nguyên tắc sẽ không có sự đồng nhất ý nghĩa giữa các ngôn ngữ. Sự chuyển hướng của tâm lý học trong những năm 60 của thế kỷ 20 tiếp tục có những tác động to lớn đối với đời sống ngôn ngữ học. Cái công thức nhị nguyên “kích thích-phản ứng” (S-R) của trường phái hành vi luận đã không đề cập đến trạng thái tinh thần hay những hiện tượng tâm lý tác động đến quá trình đó. Quan điểm này đề nghị phải nghiên cứu con người như một hệ thống xử lý thông tin mà nó tiếp nhận. Neisser cho rằng: “tất cả các quá trình trong đó các cứ liệu cảm giác đầu vào được cải biến, được giảm bớt, được làm phong phú thêm, được lưu trữ và được sử dụng” [53, tr.15]. Hay ý kiến của Solso: “nghiên cứu xem con người tiếp nhận thông tin về thế giới như thế nào, những thông tin đó con người hình dung ra sao, chúng được lưu trữ và cải biến thành tri thức như thế nào” [53, tr.13] Về đối tượng, ngôn ngữ học tri nhận xác định: đó chính là ngôn ngữ trong mối quan hệ với sự tri nhận đồng thời có nhiệm vụ bao quát một cách toàn diện chức năng tri nhận của ngôn ngữ. Tác giả Trần Văn Cơ cho rằng ngôn ngữ học tri nhận là “phải trả lời hàng loạt những câu hỏi có liên quan đến mối quan hệ giữa ngôn ngữ và các quá trình tri nhận bao gồm quá trình nhận thức (trí tuệ hay ý thức), ý niệm hóa, tri giác và các biểu tượng tinh thần đang diễn ra trong não bộ con người, nhờ đó con người tiếp nhận được những tri thức về thế giới” [14, tr.62]. 1.5.2 Ngữ nghĩa học tri nhận và vấn đề màu sắc địa phương trong tác phẩm văn học Tri nhận được hiểu vừa là tri thức vừa là nhận thức của con người cùng với vốn kinh nghiệm được tích lũy. Ngôn ngữ là hình thức tồn tại của kinh nghiệm lịch sử - xã hội. Mỗi dân tộc có kinh nghiệm lịch sử - xã hội của riêng mình. Do đó, những ngôn ngữ khác nhau có thể tồn tại những nét dị biệt, biểu thị những ý nghĩa riêng. Có thể nói, chính chủ trương “khảo sát một số khả năng tri nhận của con người cái khả năng ngôn ngữ cũng như miêu tả các tri thức ngôn ngữ được lưu trữ trong đầu óc con người dưới dạng các biểu tượng tinh thần đặc biệt” [53, tr.14] khiến cho ngôn ngữ học tri nhận đặc biệt quan tâm tới việc nghiên cứu về nghĩa. Khác với ngôn ngữ học truyền thống, ngôn ngữ học tri nhận đề cao vấn đề nghĩa nhưng nhưng không phải là ý nghĩa trong mối quan hệ với thực tại khách quan mà là mối quan hệ với thế giới tinh thần, phản ánh năng lực tri nhận của con người. Điều này khiến cho ngôn ngữ học tri nhận đặt ra cho mình nhiều nội dung nghiên cứu: quá trình tạo sinh và hiểu ngôn ngữ, vấn đề phạm trù hóa, ý niệm hóa, vấn đề ý niệm cảm xúc của con người, cái nhìn của con người đối với thế giới hay “bức tranh ngôn ngữ thế giới”, vai trò của cơ thể đối với ý thức ngôn ngữ… Trong đó, nội dung quan trọng bậc nhất của ngôn ngữ học tri nhận là nghiên cứu ý niệm hóa và quá trình ý niệm hóa về thế giới. Xin được lược trích ý kiến về một trường hợp cụ thể sau đây của tác giả Trần Văn Cơ: Các nhà từ điển học thường lấy phương pháp phân tích thành tố ý nghĩa để xác định nghĩa từ vựng. Tuy nhiên, điều này không làm thỏa mãn nhiều nhà ngữ học. Ví dụ: “Nhà” được giải nghĩa “công trình xây dựng có mái, có tường vách để ở hay để dùng vào việc nào đó” [41, tr.699]. Định nghĩa này đã bỏ qua nhiều nét nghĩa quan trọng trong cấu trúc nghĩa của từ. Dễ thấy, “ngôi nhà” Việt Nam không giống nhà châu Âu, châu Phi… “Nhà” người Việt không chỉ khác về kiến trúc mà còn ở những tình cảm, quan niệm được gửi gắm: “nhà” là nơi che chở, đùm bọc, bảo vệ, là hơi ấm, sự chờ đợi. Họ gọi vợ mình hoặc chồng mình là “nhà tôi” với hy vọng về một mái ấm che thân, sự bình an trong cuộc đời. Phải là người Việt mới hiểu được ý nghĩa sâu xa của “xa nhà”, “nhớ nhà”, “về nhà”, “người nhà”… Đó là lý do cần bổ sung việc giải nghĩa bằng phương pháp phân tích ý niệm. Cũng theo tài liệu của tác giả này, ý niệm có cấu trúc theo mô hình trung tâm và ngoại vi. Trung tâm chính là khái niệm mang tính phổ quát. Nằm ở ngoại vi là những nét đặc thù văn hóa dân tộc. Nét đặc thù ấy bao gồm: văn hóa toàn dân tộc, văn hóa các tộc người, văn hóa vùng, miền… Đến đây có thể nói rằng, việc khảo sát từ ngữ địa phương trên cơ sở ngôn ngữ học tri nhận chính là cách tìm hiểu cơ sở tri nhận, cách thức ý niệm hóa trong sự tương tác với đặc thù văn hóa của địa phương đó. Đây cũng là một trong những cách thức làm sáng rõ màu sắc địa phương trong tác phẩm. Tất nhiên, chúng ta hiểu rằng, cơ sở tri nhận của một cá nhân dù là ai cũng không thể tách rời khỏi cộng động. Chẳng hạn, do nhiều lý do khác nhau, người Nam Bộ dùng nhiều từ ngữ về sông nước. Bên cạnh tính phong phú và đa dạng trong định danh, một mặt người Việt nói chung, người Nam Bộ nói riêng xây dựng các bức tranh ý niệm và các ẩn dụ của mình thông qua các con đường sau: - Dùng trải nghiệm của chính bản thân mình để tri nhận thế giới (i). - Dùng trải nghiệm của chính thế giới để tri nhận lại chính mình (ii). - Dùng trải nghiệm của một sự vật, hiện tượng trừu tượng thông qua một sự vật hiện tượng cụ thể (iii). Thuộc nhóm (i), trước hết có thể kể đến các từ ngữ: lòng sông, cỏ tóc tiên, mặt nước, rún lũ… Nhóm (ii) có thể kể: ngụp lặn trong công việc, công việc ngập đầu, bơi trong công việc, công việc trôi chảy, công việc ứ đọng… và (iii): đời người là dòng sông, đời người là cỏ cây, đời người là một ngày. Rõ ràng, các cách tri nhận trên không thể không ít nhiều ảnh hưởng đến việc xây dựng, miêu tả hình tượng trong truyện ký của Sơn Nam - một nhà văn am hiểu vùng đất mình sinh ra và trưởng thành. 1.6 Tiểu kết Như đã trình bày, chương này có tính chất tổng quan. Luận văn đã bàn luận, đề cập đến: - Tiểu sử Sơn Nam. - Lịch sử, văn hóa vùng đất Nam Bộ. - Đặc trưng của ngôn ngữ văn chương. - Phương ngữ và phương ngữ Nam Bộ. - Màu sắc địa phương - màu sắc Nam Bộ. - Ngôn ngữ học tri nhận và các cách định danh. Đây có thể coi là bộ khung lý thuyết, xuất phát điểm để luận văn đi vào miêu tả một số chủ đề cụ thể trong chương tiếp theo. Chương 2 CÁC PHƯƠNG TIỆN NGÔN NGỮ BIỂU THỊ MÀU SẮC NAM BỘ TRONG TRUYỆN KÝ SƠN NAM Một trong những cách thức được đề tài sử dụng nhằm tiếp cận với những phương tiện này - đó là: so sánh, đối chiếu ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp phương ngữ với với ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp trong ngôn ngữ toàn dân nhằm xác định màu sắc địa phương trong tác phẩm. 2.1. Từ vựng – ngữ âm Hiện nay, xung quanh vấn đề từ tiếng Việt tồn tại nhiều quan niệm khác nhau. Tuy nhiên, như đã xác định, ở luận văn này chúng tôi không đi vào những vấn đề có tính lý luận mà chấp nhận quan điểm về từ của Nguyễn Tài Cẩn làm cơ sở khảo sát, nghiên cứu. Trên cơ sở phối hợp hai bình diện ngữ âm và ngữ nghĩa, từ địa phương được chia thành: (i) Nhóm không có từ ngữ tương đương trong ngôn ngữ toàn dân, (ii) nhóm có từ ngữ tương đương trong ngôn ngữ toàn dân. Quá trình khảo sát được thực hiện trên 57 truyện ngắn (trong Hương rừng Cà Mau, Hương quê Tây Đầu Đỏ và một số truyện ngắn khác) và 02 tập hồi ký (Từ U Minh đến Cần Thơ, Ở chiến khu). 2.1.1 Từ ngữ địa phương không tương đương Nhóm từ ngữ không tương đương tiếp tục được chia tách nhỏ hơn - bao gồm: những từ ngữ phản ánh sản vật có nguồn gốc tự nhiên của miền đất Nam Bộ, những từ ngữ chỉ đặc điểm địa hình và sự vận động dòng nước, những từ ngữ phản ánh tập quán lao động sản xuất, khả năng thích ứng với đặc thù sông nước. 2.1.1.1 Từ ngữ phản ánh sản vật có nguồn gốc tự nhiên Có tổng số 108 từ được ghi nhận là không có từ tuơng đương trong ngôn ngữ toàn dân, trong đó có 44 từ (chiếm tỷ lệ 41,12%) là những từ chỉ sản vật riêng của miền đất Nam Bộ với tổng tần số: 238, phân bố 140 trên tổng số 949 trang (14,75%), 36 trên tổng số 59 tác phẩm (61,01%). Nếu tính trung bình số trang từ này xuất hiện, ta có kết quả cụ thể như sau: 949 (trang)/238 (tần số) = 3,99 Điều này có nghĩa, cứ 3,99 trang thì một trong số các từ này xuất hiện một lần. Bảng 2.1 minh họa một số từ tiêu biểu thuộc nhóm từ này (gồm: tần số, số trang và số tác phẩm từ đó xuất hiện) Bảng 2.1 Thực vật Động vật Từ Tần số Trang Truyện Từ Tần số Trang Truyện Tràm 48 34 15 Già sói 16 7 3 Mốp 20 14 4 Chằng bè 5 5 4 Mắm 11 9 6 Sặc rằn 4 4 3 Đước 12 9 5 Sặc 3 3 3 Bàng 16 9 3 Vò vẽ 6 5 2 Dừa nước 11 6 5 Cá tra 3 3 3 Gừa 11 7 4 Chó đồng 3 3 3 Mù u 11 6 4 Thầy bói 4 3 2 Bồn bồn 4 2 2 Ri voi 12 10 1 Sậy đế 4 3 3 Cá bông 4 2 1 Sầu riêng 3 3 3 Hổ hành 1 1 1 Dây dớn 27 13 5 Trích 12 7 1 Dây choại 28 21 14 Áo dà 1 1 1 Về ngữ nghĩa, phần lớn đây là những từ biểu thị tên những loài động thực vật thuộc hệ sinh thái ngập mặn: “tràm”, “đước”, “mắm”, “vẹt”, “dừa nước”... những loài chim di trú to lớn có nguồn gốc từ Biển Hồ (Căm Pu Chia): “già sói”, “chằng bè”/“thằng bè”, “giang sen”, “chó đồng”... Đó cũng còn là những từ phản ánh về hình ảnh miệt vườn cây trái Nam Bộ: “chôm chôm”, “sầu riêng”, “dừa xiêm” ”, “măng cụt”... Sơn Nam dường như luôn cố gắng tái hiện lại bằng ngôn ngữ về một vùng đất trù phú mà hoang sơ, mà lạ lẫm hiện ra sau mỗi bước chân người. Ví dụ 1: 1a. “Rừng tràm xanh đậm rọi xuống mặt nước đỏ ngầu, rung rinh. Nhứt là về ban đêm khi trăng chiếu, đom đóm về đậu khắp nhánh tràm như họp chợ phiên” [Mùa len trâu – Hương rừng Cà Mau(HRCM), tr.657]. 1b. “Trên ba mươi năm về trước, đó là nơi sầm uất, lau sậy mọc um tùm quanh mấy gốc bần to lớn (…) Ngọn nước bạc mát lạnh đổ tuôn qua Rạch Giá mang mấy giề lục bình lá xanh bông tím trôi phưu lưu từ sông Hậu ra ngoài khơi vịnh Xiêm La xanh thẳm” [Con Bảy đưa đò – HRCM, tr.235]. 1c. “Vài con chim áo dà bay tới tấp như giựt mình(…) Đến ngọn cây tràm, nàng nằm yên ôm sát thân cây. Đằng xa, trong bụi lá gồi như có gió thổi nhẹ vô cớ” [Ruộng lò bom – HRCM, tr.784]. Trong số những sản vật có nguồn gốc tự nhiên, “tràm” là loài cây được nhắc đến nhiều nhất. Tần số của nó là 48, xuất hiện trong 34 trang và 15 truyện ngắn (Đoàn Giỏi cũng lặp lại tên loài cây này tổng số 18 lần trong “Đất rừng phương Nam”). Kế đó là loài “mốp”: 20 lần, 14 trang, 4 tác phẩm; “đước” 12 lần, 9 trang và 5 tác phẩm; “mắm” 11 lần, 9 trang, 6 tác phẩm; “bàng” 16 lần, 9 trang, 3 tác phẩm... Với Tây Nam Bộ, “tràm” có thể là loài cây điển hình. Nếu như ở nông thôn miền Bắc, “tre” là hình ảnh thân thuộc thì “tràm” lại là những gì gần gũi, gắn bó - nhất là đối với các tỉnh cực nam Tây Nam Bộ. Nhiều nơi ở khu vực này, người ta coi “tràm” là biểu tượng của địa phương mình. Hình ảnh “tràm” xuất hiện trong nhiều đầu sách, xuất hiện trong phim ảnh như là những biểu trưng. Một đoàn cải lương khá nổi trong tiếng cả nước có tên là đoàn cải lương “Hương Tràm”. Tượng đài tỉnh Cà Mau hiện nay cũng được lấy cảm hứng từ “tràm”, “đước”. Có thể nói, sự hiện diện khá đa dạng những sự vật đặc thù trong đời sống tự nhiên thông qua lớp từ địa phương đã góp phần tạo nên một không gian Nam Bộ trong truyện ký Sơn Nam. 2.1.1.2 Từ ngữ chỉ đặc điểm địa hình và vận động dòng nước Trong ngôn ngữ toàn dân thì “ao”, “đầm”, “hồ”, “rộc”, “sông” “kênh”, “mương”, “máng”... là những từ chỉ địa hình lõm khuyết, chứa nước. Ngoài việc sử dụng những từ ngữ ấy, Sơn Nam còn huy động nhiều từ thuộc lớp từ địa phương trong sáng tác của mình. Bảng 2.2 miêu tả những từ này. Bảng 2.2. STT Từ Tần số Số trang Số tác phẩm 1 Rạch 95 75 24 2 Vàm 17 16 11 3 Vuông 14 7 1 4 Đìa 12 10 5 5 Lung 7 6 4 6 Bàu 2 2 2 7 Láng 2 2 2 8 Vàm rạch 2 2 2 9 Loi 1 1 1 10 Nước ròng 10 10 6 11 Nước lớn 4 4 4 12 Nước rặc 2 2 2 13 Nước cái 2 2 1 14 Nước nổi 1 1 1 Tổng số từ: 14 Tổng tần số : 172 Sự phân bố của chúng: Số trang: 118/949 (12,43%) Số tác phẩm: 34/59 (57,62%) “Rạch” là từ có tần số và phân bố cao nhất trong nhóm (95 lần, 75 trang và 24 tác phẩm). Đó là những con sông nhỏ, xuất phát từ những nhánh sông lớn, tạo thành một mạng lưới dày đặc trên dải đất Tây Nam Bộ. Sự lặp lại nhiều lần của “rạch” trong tác phẩm rõ ràng có cơ sở thực tiễn. “Vàm” có tần số và độ phân bố xếp thứ hai (17 lần, 16 trang và 11 tác phẩm). Tiếng Khơ me có từ “péam”, nghĩa của nó là “cửa sông, nơi một con sông nhỏ chảy vào con sông lớn”. Nhiều địa danh trong tác phẩm bắt đầu từ “vàm”: “Vàm Cống”, “Vàm Tắc Thủ”, “Vàm Nao”, “Vàm Rạch”… Một điểm chú ý khác là sự hiện diện của những từ chỉ hiện tượng các dòng nước: “nước lớn”, “nước ròng”, “nước nổi”, “nước lên”, “nước rặc”… Dễ dàng nhận thấy “nước rặc”, “nước cái” không có từ tương đương trong ngôn ngữ toàn dân. Nó là “đặc sản” của phương ngữ Nam Bộ. “Nước rặc” được giải nghĩa: “Là nước chảy đã cạn, chỉ còn một đường nước nhỏ giữa lòng sông”, “nước cái” là “con nước rong lớn hơn hai con nước rong (nước lớn hơn mọi con nước, có khả năng tràn bờ) của tháng” [61, tr.956,960]. Tương tự như vậy với “nước nổi”, “nước ròng”, “nước lớn”. Nếu như “ngập”, “rút”, “dâng” trong ngôn ngữ toàn dân là những vị từ, thì “nổi”, “ròng”, “lớn” còn được danh hóa thông qua sự kết hợp với từ tố “nước”. Cuốn “Tự vị An Nam La tinh” của Bá Đa Lộc Bỉ Như ghi âm tiếng “Đàng Trong” xem “nước ròng”, “nước lên” là đơn vị từ. [40, tr.360]. Cuốn: “Đại Nam quấc âm tự vị” do Hùinh Tịnh Paulus Của biên soạn thì thấy sự có mặt cả: “nước ròng”, “nước rặc”, “nước nổi”, “nước lớn”, “nước rong” [15, tr.779]. Huỳnh Công Tín trong “Từ điển từ ngữ Nam Bộ” đồng nhất quan điểm đó, đồng thời còn xếp chúng vào từ loại danh từ [60, tr.957, 958, 690]. Quan sát cách sử dụng chúng trong tác phẩn Sơn Nam: Ví dụ 2 2a. “Gà gáy văng vẳng. Dưới sông, từng dề lục bình trôi theo ngọn nước dòng.” [Giấc mơ ngoài bãi tha ma –HRCM, tr.434] 2b. “Ngày qua, ngày lại. Chiếc bè trôi lên theo nước lớn, nước ròng” [Sông Gành Hào – HRCM, tr.809] Ngược lại, trong “Từ điển tiếng Việt” do Hoàng Phê chủ biên, ta không thấy xuất hiện những đối tượng này - ngoại trừ trường hợp “nước ròng” được đồng nhất với “ròng” theo tư cách vị từ. Tất nhiên, trong ngôn ngữ toàn dân các từ “ngập”, “rút”, “dâng” hoàn toàn có thể kết hợp với “nước”, nhưng kết quả chúng ta có những đơn vị lớn hơn từ. Sự phối hợp của “rạch” cùng với những từ chỉ các nguồn nước (sông, kinh, mương…) trong tác phẩm tạo ra những ấn tượng rất riêng về miền đất được mệnh danh là “quê hương của những dòng sông”. Tương tự như vậy, sự có mặt thường xuyên và hết sức đa dạng những từ có chung nét nghĩa “chỗ trũng, chứa nước” như: “lung”, “láng”, “bàu”, “đìa” hay “chỉ sự vận động của dòng nước”: “nước lớn”, “nước ròng”, “nước nổi”, các vùng đất giáp ranh nước… khiến người đọc có thể hình dung về một vùng đất tràn ngập nước. Ví dụ 3 3a. “Con rạch quá nhỏ, uốn ngoằn ngoèo như ruột ngựa, nối liền qua những lung, bàu, tròn tròn, méo méo như hình mấy cái bao tử, gan, lá lách… Sậy mọc khỏi đầu” [Hương rừng – HRCM, tr.573]. 3b. “Nước ngoài biển tràn ngập, chảy vô rạch. Đây là con nước ngày mười tám. Bao nhiêu cá gặp nước mặn, chạy trốn không kịp… Chừng một giờ đồng hồ cá chịu không được phóng lên bờ. Trọn khúc rạch này thuộc về cô, không ai cạnh tranh. Mấy người khác bắt cá ở ngoài vàm, phía ngọn, trước nhà họ” [Tấm lòng vàng - Hương quê, Tây Đầu Đỏ và một số truyện ngắn khác (HQTĐĐ), tr.397]. 3c. “Theo sông Hậu, ra phía vàm biển, sông rộng, giặc canh phòng nghiêm ngặt… Nước xuôi, xuồng nhỏ, một ông lão cầm dầm bơi, tôi thì ở trước mũi xuồng, cầm dầm bơi chiếu lệ, xuồng trống trơn. Nhờ nước ròng, thuyền lướt nhanh” [Ở chiến khu 9 - Hồi ký (HK), tr.255]. 3d. “Bấy lâu nay, ở vùng sông nước chằng chịt với chợ làng, chợ nổi ven sông, đêm thanh vắng nghe những câu hò, câu lý xen nhau dài theo con rạch, con kênh dường như vô tận, qua khúc loi, khúc vịnh, về đêm, trên nhánh bần gie có đóm đậu sáng ngời” [Từ U Minh đến Cần Thơ – Hồi ký (HK), tr.59]. 2.1.1.3 Từ ngữ phản ánh tập quán, kinh nghiệm sản xuất, khả năng thích ứng với đặc thù sông nước Chúng ta đã liệt kê, phân tích nhóm những từ ngữ chỉ sự vật, sản vật riêng. Ngoài những từ ngữ này, ta còn thấy những từ không có từ đối lập trong tiếng Việt toàn dân mà nguyên nhân có thể được giải thích là do quá trình tích lũy kinh nghiệm, khả năng thích ứng với môi trường, sự pha trộn về phong tục tập quán của những cộng đồng khác nhau cùng sinh sống trên dải đất Nam Bộ. Chiếm vị trí quan trọng trong số đó là những từ ngữ chỉ về phương tiện giao thông đường thủy: Bảng 2.3. STT Từ Tần số Số trang Số tác phẩm 1 Xuồng 220 124 34 2 Ghe ngo 38 8 2 3 Tam bản 29 17 4 4 Xuồng ba lá 2 2 2 5 Bầu nóc 1 1 1 6 Xuồng chèo 1 1 1 7 Ghe lường 1 1 1 8 Máy đuôi tôm 1 1 1 Tổng số: 08 Tổng tần số : 293 Sự phân bố của chúng: Số trang: 144/949 (15,17%) Số tác phẩm: 36/59 (61,1%) Phương ngũ Nam Bộ có sự phân biệt giữa “ghe” và “xuồng”. Sự phân biệt này là có lý do. Căn cứ vào nghĩa sở biểu, “ghe” đồng nghĩa với “thuyền” (Từ điển “Tự vị An Nam” của Bá Đa Lộc Bỉ Như cũng giải nghĩa như vậy). Trong khi đó “xuồng”, xét theo ý nghĩa hiện thực mà từ phản ánh thì đó là loại phương tiện khác “thuyền” vì có đáy phẳng, kích thước nhỏ và được dùng chủ yếu trên kênh rạch. “Xuồng” là kết quả sáng tạo của người dân Nam Bộ trong quá trình khai phá miền đất mới. Trong sáng tác của Sơn Nam, người đọc thường xuyên thấy sự hiện diện của từ này. Xét toàn bộ số từ ngữ địa phương Nam Bộ trong số tác phẩm được khảo sát, “xuồng” là từ có hạng cao nhất (220 lần), nó có mặt trong 124/949 trang (13,1%) và 34/59 tác phẩm (57,62%). Có thể nói, nhóm từ ngữ chỉ phương tiện giao thông đường thủy là điểm nổi bật trong truyện ký. Cùng với những từ có quan hệ trường nghiã, nó vẽ lên hình ảnh về một trong những hoạt động đặc thù của con người ở môi trường sông nước. Ví dụ 4: 4a. “Gió ngưng thổi và chiếc xuồng dừng lại, như thối lui. Ông Hai quạt mạnh cây chèo. Qua khỏi ba voi, gió lại thổi (…) Chiếc xuồng cứ trôi dề dề, khi nhanh khi chậm. Ông Hai cầm bẹ chuối, tát từng chập vì tàu lá dừa ngả nghiêng, sóng tạt vô xuồng (…)” [Ba kiểu chạy buồm – HQTĐĐ, tr.19] 4b. “Mặt nước xanh tươi, đám ruộng sạ của ai hiện ra hàng trăm công đất. Lạc vào đó vướng dầm khó bơi. Nó quay xuồng về phía tay mặt. Sóng đã dịu xuống. Phía trước mũi xuồng, lố nhố những đám đen ngòm, chuyển động như dăng kín chân trời” [Một cuộc bể dâu – HRCM, tr.627,628]. 4c. “Hai con mắt ghe chớp lên. Toàn thân ghe rung chuyển, ngời từng đốm xanh đỏ như vẩy rắn, Lái ghe, đằng xa kia, như quơ qua quơ lại. Gió thổi ào ạt vào trại lá (…) Ghe nọ rùng mình phóng tới, gân cốt chuyển nghe răng rắc” [Chiếc ghe ngo - HRCM – tr.203]. Bên cạnh những từ ngữ chỉ về phương tiện giao thông đường thủy, chúng ta còn gặp số lượng không nhỏ những từ ngữ thể hiện cách thức ứng xử, những kinh nghiệm khác được tích lũy, được tiếp biến nhằm đáp ứng với sự thay đổi địa bàn sinh sống. Bảng 2.4 giới thiệu một số từ tiêu biểu. Bảng 2.4. STT Từ Tần số Số trang Số tác phẩm 1 Sạ 5 3 2 2 Len trâu 14 10 3 3 Giạ 12 10 10 4 Công 5 5 5 5 Phảng 2 2 2 6 Cầu khỉ 7 7 4 7 Chợ nổi 1 1 1 8 Nóp 27 20 9 9 Bà ba 6 6 3 10 Khăn rằn 1 1 1 11 Gối ôm 1 1 1 12 Vọng cổ 32 25 7 13 Hủ tiếu 21 16 7 14 Mắm bò hóc 1 1 1 15 Bánh lá dừa 2 2 1 16 Kho tộ 1 1 1 17 Chè chuối 1 1 1 18 Mắm lòng 1 1 1 19 Xóc chéo 1 1 1 20 Nước lèo 1 1 1 21 Lai rai 15 15 9 22 Cháo khuya 1 1 1 23 Nướng trui 3 3 3 Ngoài danh sách này còn 12 từ khác. Tính chung là 35 từ, với tổng tần số 187, phân bố 146 trang, 37 tác phẩm. Trong tổng số 35 từ, đáng chú ý là những từ phản ánh tập quán lao động sản xuất nông nghiệp. Với số lượng không nhiều (5 từ, tần số 38, phân bố 30 trang, thuộc 22 tác phẩm) nhưng những “sạ”, “len trâu”, những từ chỉ đơn vị đo khối lượng, diện tích “giạ”, “công” cũng phần nào khái quát được những điểm khác biệt về phương thức sản xuất nông nghiệp ở một vùng đất đai màu mỡ và rộng lớn. Ví dụ 5 5a. “Ruộng đất quá phì nhiêu, chẳng cần bón phân, mỗi công đất (1000 thước vuông) thâu hoạch hơn 20 giạ(…) Họ tha hồ ăn xài, suốt tháng giêng cờ bạc đờn ca vọng cổ lai rai cho đến tháng ba, sa mưa.” [Anh hùng rơm, HRCM, tr.11]. 5b. “Chặng đầu, họ mới len trâu tới chân núi Ba Thê, mình đuổi theo còn lịp. Lấy cái nóp của tao mà đem theo” [Mùa len trâu – HRCM, tr.654] 5c. “Trâu chạy ầm ầm. Không mấy chốc, tràm gãy rôm rốp, ngã liệt xuống lõm rừng thành một cái đầm lớn. Người len trâu tạm nghỉ vài ngày” [Mùa len trâu – HRCM, tr.657] Những từ ngữ còn lại liên quan đến nhiều khía cạnh khác nhau của đời sống. Hầu hết, chúng là những từ rất “giàu” chất Nam Bộ: “áo bà ba” với ý nghĩa ước lệ về vẻ đẹp thiếu nữ, “khăn rằn” tượng trưng cho con người dân lao động, “vọng cổ” - hình thức dân ca, dân vũ - tiêu biểu cho sinh hoạt văn hóa tinh thần... “Văn hóa là khắc phục” (theo Trần Ngọc Thêm), trong một cách nhìn khác, Sơn Nam còn cho người đọc cảm nhận về những gian khổ, hiểm nguy mà con người phải đối diện. Ở trường hợp này thì những từ ngữ mà nhà văn sử dụng là không thể thay thế, bởi nó là hiện thực, là dấu ấn của lịch sử của của một thời mở đất. Ví dụ 6 6a. “Đó là người chết, không có đất mà chôn, vùng này nước sâu không đều, có khi thới 4 thước. Chết thì nhờ mấy nhà gần đó bó thây lại với cái chiếu rách, cái nóp bàng. Rồi xóc cây dưới nước, xóc tréo, treo cái xác lên cao” [Từ U Minh đến Cần Thơ – (HK), tr.50]. 6b. “Nói chôn cho đúng tục lệ chớ đất đâu mà chôn? Tư bề là nước. Có hai cách: một là xóc cây tréo ở giữa đồng rồi treo lên mặt nước, chờ khi nước giựt mới đem chôn lại dưới nước… Chi bằng bỏ xác lại rồi dằn cây, dằn đá mà neo lại dưới đáy ruộng” [Một cuộc bể dâu – HRCM, tr.631] Đặc điểm Nam Bộ còn thể hiện ở quan hệ cộng cư, cộng sinh giữa các dân tộc. “Hủ tiếu” có nguồn gốc từ Trung Hoa nhưng đã trở thành món ăn của cả cộng đồng. Trong niềm tin tôn giáo của người Khơ me, “ghe ngo” là hiện thân của thần rắn Naga, tuy nhiên đua “ghe ngo” ngày nay là một hình thức sinh hoạt văn hóa chung, không phân biệt giữa các dân tộc. 2.1.1.4 Nhận xét chung về nhóm không tương đương a. Nói đến Tây Nam Bộ là nói tới sông nước. Sông Mê-kông khi đi vào phía nam Việt Nam thì chia thành hai dòng lớn: sông Tiền và sông Hậu. Từ đây tiếp tục hình thành những nhánh sông to nhỏ khác nhau. Ngoài những con sông tự nhiên còn vô số kênh đào, tạo nên một mạng lưới sông ngòi chằng chịt với tổng chiều dài khoảng 54.000 km. Sông rạch có vai trò quan trọng trong đời sống vật chất và tinh thần của cư dân trên trên mảnh đất này. Sông cho phù sa, cung cấp nước tưới, cho nguồn lợi thủy sản vô cùng to lớn. Văn hóa sông nước vì thế thấm rất sâu vào đời sống ngôn ngữ, góp phần làm nên cái riêng vừa phong phú, đa dạng, vừa độc đáo, trẻ trung, giàu sức sống. Sơn Nam đã huy động khá triệt để từ vựng phương ngữ nhằm tái tạo một cách chân thực bức tranh đời sống của vùng quê sông nước Nam Bộ. Có thể thấy rõ hơn điều này thông qua việc đối chiếu, so sánh những sáng tác của ông với tác phẩm “Đất rừng phương Nam” của nhà văn Đoàn Giỏi. Đây là tác phẩm có chung bối cảnh lịch sử xã hội và có độ dài tương đương với những sáng t._. vung Bao b× 1 1 1 168 C¶n Ng¨n 3 3 3 169 C¹c ThÎ 3 2 1 170 C¹p Ngo¹m 1 1 1 171 Ca H¸t 13 12 7 172 Cãc kÌn Mét lo¹i d©y leo rõng ngËp mÆn 4 3 2 173 CÆp KÕ, liÒn 1 1 1 174 CÆp r»ng Cai, ng−êi qu¶n viÖc cho chñ 30 14 3 175 Cäng Nh¸nh (l¸), Sîi (l¸c) 5 4 4 176 Cao nghÖu Cao nghÒu 5 5 5 177 CÇn ®ãp L¸ dõa kÕt thμnh tÊm 2 1 1 178 CÇn xÐ Sät 4 4 3 179 CÇu Mong 1 1 1 180 CÇu Nhμ vÖ sinh b¾c ra s«ng 1 1 1 181 CÇu khØ CÇu th−êng b»ng 3 thanh tre 7 7 4 182 CÇu m¸t CÇu lμm ra mÐ s«ng r¹ch ®Ó 5 4 2 183 CÇu t¾m Nhμ t¾m 1 1 1 184 CÇu tiªu Nhμ tiªu 1 1 1 185 CÇu vÖ sinh Nhμ xÝ, nhμ VS 1 1 1 186 C−êm tay B¾p tay 7 7 7 187 CÈn Kh¶m 3 3 2 188 Ch¸nh ChÝnh 52 49 22 189 Ch¸o khuya Ch¸o phôc vô nhiÒu ng−êi 1 1 1 190 Ch«m ch«m Mét lo¹i qu¶ vá ®á, cã gai mÒm 1 1 1 191 Ch»m §an 2 2 1 192 Ch»ng bÌ Lo¹i chim lín vïng BiÓn Hå 4 4 3 193 Ch÷ C÷ (®óng ch÷) 1 1 1 194 Ch©m Rãt, ®æ chÊt láng vμo ®Ó 1 1 1 195 Ch©m chÕ Ch©m ch−íc 1 1 1 196 Ch©n mμy L«ng mμy 1 1 1 197 Ch©u Chu (ch©u ®¸o) 3 3 3 198 Ch¬i §ïa, thö, vui kh«ng cã môc 29 27 24 199 Ch¬n Ch©n (ch¬n t−íng) 1 1 1 200 Chμ X¸t 2 2 2 201 Chμng h¶ng D¹ng h¸ng 2 2 2 202 Chμng rμng Quanh quÈn kh«ng rêi 1 1 1 203 Chμnh N¬i (b·I, kho) chøa hμng hãa 3 3 2 204 Ch¾t Ch¾c (l−ìi) 2 2 2 205 Ch¹y L¸I (ch¹y xe) 1 1 1 206 Ch¹y khái Tho¸t khái 1 1 1 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 207 Cha Bè 26 22 13 208 Cha néi Mμy, th»ng 12 10 9 209 Chäc Trªu 3 3 3 210 ChÆp L¸t, mét l¸t (chÆp sau) 6 6 6 211 Chái Chèng 2 2 2 212 Chäi NÐm 1 1 1 213 Chãi lãi Chãi (nghe chãi lãi) 1 1 1 214 Chåm hæm Ngåi xæm 5 5 4 215 Chång ngång Tång ngång 1 1 1 216 Chao §Ëu nhò 1 1 1 217 Chät Chäc 1 1 1 218 Chãt chÐt L¾m ®iÒu 1 1 1 219 ChÐm Hóc , chÐm (Tr©u chÐm) 3 3 2 220 ChÐm lén §¸nh nhau b»ng c¸ch chÐm 2 2 2 221 ChÐn B¸t 26 24 16 222 ChËn ChÆn (ChËn ®Çu) 6 6 6 223 Chén rén Kh«ng yªn, ån μo, nhèn 6 6 6 224 ChËp L¸t, håi 33 32 26 225 Chi G× 18 16 15 226 Chí Chø 100 90 38 227 ChÌ chuèi ChÌ lμm b»ng chuèi 1 1 1 228 Chî næi Chî trªn s«ng 1 1 1 229 Chi vËy G× thÕ 1 1 1 230 Chiªn R¸n 4 4 3 231 Chim ¸o dμx Mét lo¹i chim c¸nh dμi 1 1 1 232 Chïm nhum Lè nhè, qu©y thμnh ®¸m 1 1 1 233 Chïm ruétx Lo¹i c©y tr¸I chïm, l¸ nhá, 1 1 1 234 ChiÕng ChiÕn (anh hïng tø chiÕng) 1 1 1 235 Ch−n Ch©n 10 10 8 236 Ch−ng Bμy 6 6 5 237 Chñn Ngñn (thÊp chñn, ng¾n chñn) 2 2 2 238 ChÕ T¹o 1 1 1 239 Chø bé Kia, c¬ 1 1 1 240 Chöi thÒ Nãi tôc, chöi tôc 6 6 4 241 Chôm §un, nhãm (chôm löa) 5 4 3 242 Chõng Kho¶ng, kho¶ng chõng 39 35 29 243 Chõng Møc (qu¸ chõng) 1 1 1 244 Chôp Chép, vå (Cäp chôp hôt) 12 11 9 245 Chót Tý, Ýt 11 11 9 246 ChÕt giÊc NgÊt (chết một l¸t) 2 2 2 247 Chöu xÐo Chöi xá 1 1 1 248 Chßi mßi chäc mäc PhËn d−íi ®ßi can dù vμo 1 1 1 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 249 Chßm xãm Hμng (Chßm xãm) 5 5 4 250 ChÞu ChÊp nhËn, chÞu ®ùng 5 5 5 251 ChÞu ch¬i ¡n ch¬i 1 1 1 252 Chuèi caux Lo¹i chuèi tr¸i nhá, mïi th¬m 1 1 1 253 Chun Chui (chun v« mïng) 11 8 7 254 Chung Ly (chung r−îu) 1 1 1 255 chuyÖn ViÖc 13 13 13 256 ChuyÖn khμo ChuyÖn tÇm phμo 2 2 2 257 ChuyÖn trêi tr¨ng ChuyÖn m©y giã 1 1 1 258 ChÝ ChÊy 3 2 2 259 ChÝch Tiªm, chÝch 1 1 1 260 Cí Chøng (cí) 6 6 6 261 Cì Kho¶ng, d¹o (cì nμy) 18 18 14 262 Cï c−a Cß c−a 1 1 1 263 Cï lao PhÇn ®Êt næi, bao bäc xung 1 1 1 264 Cï ngoÐo Cï lÌo 1 1 1 265 Cïi chá Khuûu tay 2 2 2 266 Cïi côi B×nh th−êng (m¹nh cïi côi) 1 1 1 267 Cïng Kh¾p, hÕt (gan cïng m×nh) 1 1 1 268 Cïng ®−êng cïng Kh¾p lμng kh¾p xãm 1 1 1 269 C−ng Quý, th−¬ng, chiÒu 1 1 1 270 Cñng V¸y 2 2 2 271 Có Cèc 1 1 1 272 Có rò ñ rò 5 5 4 273 Côc Hßn, viªn, côc 5 4 3 274 Côc cùa Cùa quËy 1 1 1 275 Coi Xem, tr«ng gi÷ 119 105 47 276 Coi mßi D−êng nh−, vÎ nh−, cã dÊu 1 1 1 277 Con C¸i 4 2 1 278 Con n−íc N−íc triÒu 1 1 1 279 Con nÝt TrÎ con 27 25 18 280 Con to¸n Bμi to¸n 2 2 2 281 Côt høng MÊt høng 5 5 5 282 Cu Chim g¸y 13 5 1 283 Cù nù chèng l¹i, c·I l¹i 2 2 2 284 Cùc Khæ 11 11 8 285 Cuèn Cuén 1 1 1 286 D«ng dæng Tång ngång, lâa lå 1 1 1 287 D»n §Ì, Lãt (kh«ng tiÒn d»n tói) 2 2 2 288 D»n bông Lãt d¹ 2 2 2 289 D÷ NhiÒu, ghª... chØ nh÷ng g× 17 15 13 290 D©y ®ái D©y b»ng s¾t, buéc thuyÒn 1 1 1 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 291 D©y cho¹i Lo¹i d©y leo, sîi to 6 4 4 292 D©y dín D©y d¹i mäc ë rõng 2 2 2 293 D¬ BÈn 1 1 1 294 D¬ d¸y BÈn thØu 7 6 5 295 D−¬ng Phi lao 5 4 2 296 D¹ V©ng 13 12 10 297 D¹n dØnh M¹nh d¹n 1 1 1 298 Dä Do (dä th¸m) 16 15 11 299 D−a leo D−a chuét 2 2 2 300 Dãc PhÐt 27 23 15 301 Dän XÕp, chuyÓn ®Õn (Dän qua 4 4 3 302 Dang XÝch (dang vμi b−íc, dang ra) 2 2 2 303 Day Quay (day ra) 61 59 32 304 dÇm C©y chÌo, m¸i chÌo 2 2 1 305 DÇu h«i DÇu löa 1 1 1 306 DÌ Ngê (®©u dÌ, ai dÌ) 19 18 17 307 Dï ¤ 2 2 1 308 DÌ ®©u Ngê ®©u 4 3 3 309 Diªm quÑt Diªm 3 3 2 310 D−îng C¸ch gäi th©n thuéc 3 2 1 311 DÎo nhÑo DÎo quÑo 1 1 1 312 Dît Nh¹t 4 4 3 313 Ðm GiÊu, chÌn, cè ®Ì xuèng cho 4 4 4 314 DÑp lÐp Máng dÝnh, bÑp dÝ 4 4 4 315 DÔ th−¬ng DÔ mÕn, ®¸ng yªu 2 2 2 316 Dõa n−ícx Loμi dõa sèng ë vïng ngËp 6 6 5 317 Dõa xiªm Gièng dõa tr¸i nhá, n−íc 2 2 2 318 Doi D¶I phï sa däc s«ng 4 3 2 319 Dôm Chôm 1 1 1 320 Dõng v¸ch Ng¨n v¸ch 1 1 1 321 Dßm Nhßm, nh×n 13 11 8 322 DÞ hîm L¹, d÷ (coi bé dÞ hîm) 1 1 1 323 DÜa §Üa 1 1 1 324 ê õ 1 1 1 325 ë ®Ëu ë nhê 1 1 1 326 ë kh«ng Ngåi råi, kh«ng cã viÖc lμm 6 6 6 327 ë m−ín Lμm thuª 1 1 1 328 èm GÇy, cßi 6 6 6 329 èm tong GÇy nhom 1 1 1 330 èng khãi Bãng ®Ìn 2 2 2 331 èng vè TÈu 1 1 1 332 Èu LiÒu (§õng lμm Èu), thiÕu cÈn 1 1 1 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 333 cμ nhØ (g× vËy cμ) 1 1 1 334 G©y lén C·i nhau, bÊt hßa 1 1 1 335 ¸c ®Î ¸c la tn 1 1 1 336 Gμnh GhÒnh 12 11 4 337 G¹ch tμu G¹ch b¸t 1 1 1 338 G¹t Lõa ®¶o, nãi dèi 2 2 2 339 GÆp ThÊy, nh×n thÊy (cã gÆp viªn 4 3 3 340 gåix mét c©y mäc thμnh bôi 1 1 1 341 Gëi Göi 4 4 4 342 Gèi «m Gèi ®Ó «m khi ngñ 1 1 1 343 GhÐ Vμo, ®Õn 10 10 5 344 Ghe ThuyÒn 124 76 30 345 Ghe bÇu (bÇu nãc) Mét lo¹i thuyÒn gç, phÇn 2 1 1 346 Ghe biÓn Tμu biÓn 3 3 3 347 Ghe chμi ThuyÒn chμi l−íi 1 1 1 348 Ghe l−êng Mét lo¹i thuyÒn th©n nhá, 1 1 1 349 Ghe l−íi Tμu, thuyÒn cã l−íi ®¸nh c¸ 2 2 2 350 Ghe mui ThuyÒn cãm¸i che 1 1 1 351 Ghe ngo ThuyÒn ®ua, dμi gèc kh¬mer 38 9 2 352 Ghe thuyÒn Tμu thuyÒn nãi chung 1 1 1 353 Ghe xuång Tμu thuyÒn nãi chung 19 14 5 354 GhÌn RÌn, rö (M¾t ®æ ghÌn) 1 1 1 355 GhiÒn NghÖn 5 5 5 356 Giμ sãi Loμi chim lín, gièng bå n«ng 13 5 2 357 Giμn ngoμi Bªn ngoμi 1 1 1 358 Giμnh Tranh 1 1 1 359 Gi¶ bé Gi¶ vê 7 6 5 360 Gi¹ §v ®o l−êng −íc chõng b»ng 12 10 10 361 Giá Tói, lång, giá (Giá tre) 5 3 3 362 Giã ch−íng Giã mïa ®«ng b¾c 2 2 2 363 Giång PhÇn ®Êt nh« cao trßng hoa 5 4 3 364 Giïm Gióp 30 30 18 365 Giìn §ïa 20 18 13 366 Giìn hít §ïa giìn 1 1 1 367 Giìn mÆt §ïa, ®ïa cît, coi th−êng 2 2 2 368 Giß Ch©n, giß 4 4 3 369 Giùt GiËt 57 51 30 370 Gõax Lo¹i c©y hä si 13 8 5 371 H− Háng 11 11 8 372 H«ng S−ên, ®Çu håi (h«ng nhμ) 16 15 7 373 H×nh ¶nh, tranh 13 11 7 374 H¬ h·i Hít h¶i 5 4 4 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 375 H¬i h−ím H¬i h−íng 1 1 1 376 Hμng ba Hiªn 2 2 2 377 Hæ hμnh Lo¹i r¾n cã mïi hμnh 1 1 1 378 Hãi èi (®á hãi) 4 4 4 379 Håi Lóc, vμo lóc, ngμy 181 153 53 380 Håi x−a Ngμy x−a 2 2 1 381 Ham ThÝch 7 6 6 382 Hªn May 1 1 1 383 Hay BiÕt 11 11 10 384 HÇu Hßng 1 1 1 385 HÐn NhØ (ngé qu¸ hÐn) 1 1 1 386 Héc Ng¨n 9 5 3 387 Hèi Dôc 2 2 2 388 H−ên Hoμn (KhØ h−ên cèt khØ) 1 1 1 389 H−êng Hång 5 5 5 390 Heo Lîn 76 40 15 391 Hép Bao, hép 2 2 2 392 Hép quÑt Bao diªm hoÆc bËt löa 4 4 4 393 Hép quÑt m¸y BËt löa 1 1 1 394 Hét H¹t (hét c¬m) 5 4 4 395 Hèt Bèc, hãt 3 3 3 396 Hét Ð Thøc uèng, d¹ng h¹t nhá nh− 1 1 1 397 Hét xoμi Tay n¾m 1 1 1 398 HÌ hôi H× hôc 1 1 1 399 Hïi hôi Ng¬ ngÈn (tiÕc) 1 1 1 400 HÌn Th¶o nμo (hÌn chi, hÌn g×) 1 1 1 401 Hïn Gãp vèn (tiÒn hoÆc tμi s¶n) 3 3 3 402 HÌn chi Th¶o nμo 4 4 4 403 Hinh hØnh Phæng (hinh hØnh mòi) 2 2 2 404 HiÖp Hîp, kÕt hîp 1 1 1 405 Hñ tiÕu Lo¹i thøc ¨n cã nguån gèc 21 16 7 406 HÑp ThiÖt (hÑp cho t«i qu¸) 1 1 1 407 Hoμi M·i 54 50 30 408 Hoμn Tr¶ l¹i 2 2 1 409 Ho¶ng hån HÕt hån 2 2 1 410 HÖch HÖt (gièng hÖch) 1 1 1 411 Höi Ngöi 8 7 6 412 Hõng Höng, r¹ng (hõng s¸ng) 26 26 13 413 Hôt Tr−ît 1 1 1 414 Hôt h¬i HÕt h¬i 2 2 2 415 Hßm Quan tμi 3 3 3 416 Hßn §¶o 3 3 3 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 417 Huª Hoa 13 13 9 418 HuÒ Hoμ 6 6 6 419 HuyÕt TiÕt 4 4 3 420 Huýt giã Thæi s¸o 1 1 1 421 HÝt hμ Xuýt xoa 1 1 1 422 K×a Kia, ®Êy (n÷a k×a) 1 1 1 423 Kªnh r¹ch S«ng ngßi (nãi kh¸I qu¸t) 3 2 1 424 Kªu Gäi 21 16 15 425 Kªu la Kªu gμo 3 2 2 426 Kªu rªu Bªu diÕu, ca th¸n 1 1 1 427 Kh¨n r»n Kh¨n ng−êi Khomer 1 1 1 428 Kh«ng chõng Cã kh¶ n¨ng 1 1 1 429 Kh¶y G¶y (Kh¶y ®μn) 2 2 2 430 Kh¼m §Çy, qu¸ t¶i 4 3 3 431 Kh¹p Gièng nh− v¹i 2 2 1 432 Khã dÔ Lμm khã (lμm khã dÔ) 1 1 1 433 Kháe §ì mÖt, håi phôc, T×nh tr¹ng tèt 6 6 6 434 Khæ qua M−íp ®¾ng 2 2 2 435 Khái Kh«ng (khái cÇn) 1 1 1 436 Khãm Døa (gièng qu¶ lín) 14 9 3 437 KhÐ èi, ®á rùc(mÆc ®á khÐ) 2 2 2 438 Khê D¹i 3 2 2 439 KhÈn Khai (hoang) 2 2 1 440 Khi Khinh rÎ 1 1 1 441 Khïng §iªn 9 8 7 442 Khinh dÔ Khinh rÎ 1 1 1 443 Khinh khi Khinh rÎ 6 6 6 444 Kho té Kho trong té (gièng t«) 1 1 1 445 Kho¸t vÈy n−íc, vÐn 8 6 6 446 Khoai m× S¾n 1 1 1 447 Khui Më (VËt ®−îc ®ãng gãi kÝn, 4 4 4 448 Khum Khom (khum l−ng) 1 1 1 449 KhÝt nót Võa khÝt 1 1 1 450 Kinh Kªnh 39 33 13 451 Kinh x¸ng Kªnh ®μo c¬ giíi 13 13 7 452 KiÕm T×m, kiÕm 40 37 26 453 KiÕn Cóng 1 1 1 454 KiÓng C¶nh 4 4 4 455 KiÕng kÝnh 21 20 13 456 KÑt V−íng bËn, m¾c, kÑp 2 2 2 457 KÑt. Ng¸ch cöa (kÑt v¸ch) 1 1 1 458 KÕ KÒ 8 8 8 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 459 KÒm Gi÷ 2 1 1 460 KÕt §an (KÕt qu¹t) 1 1 1 461 Kú L¹, khã coi, kh«ng b×nh 13 12 8 462 Ký gi¶ Nhμ b¸o 16 11 1 463 L¸ buåm C¸nh buåm 1 1 1 464 L¸nh Tr¸nh (l¸nh mÆt) 2 2 2 465 L¸t Lóc 14 14 11 466 L× lîm Khã d¹y, kh«ng sai b¶o ®−îc 2 2 2 467 L©u l¾c L©u l¾t 1 1 1 468 L©y lÊt L¾t lay 2 2 2 469 L¬ xe L¸i phô 2 2 1 470 L¬n t¬n Lon ton 1 1 1 471 Lμi Nhμi 2 2 2 472 Lμm Mæ, giÕt 1 1 1 473 Lμm ®éc NhiÔm trïng, m−ng mñ 1 1 1 474 Lμm bé Gi¶ vê 1 1 1 475 Lμm biÕng L−êi 4 4 1 476 Lμm lμnh l¸nh d÷ . 1 1 1 477 Lμm ph¸ch Tù cao 1 1 1 478 Lμm thinh NÝn lÆng, kh«ng nãi 1 1 1 479 Lμm trêi Hèng h¸ch 1 1 1 480 L¶ng nh¸ch Kh«ng cã lý, nh¹t nhÏo, v« 1 1 1 481 L·ng §·ng (L·ng trÝ) 2 2 2 482 L·nh LÜnh 35 26 18 483 L¹nh RÐt, l¹nh, gi¸ 2 2 2 484 L¹t Nh¹t 1 1 1 485 La Kªu, hÐt, m¾ng 11 10 7 486 La ã La hÐt 2 2 2 487 Läi G·y x−¬ng, sai khíp 1 1 1 488 Läi Lßi (vÆn läi ra phÝa sau) 1 1 1 489 Lai rai Mét viÖc g× ®ã kh«ng liªn 15 15 9 490 Lãm Lám (nghe lám) 1 1 1 491 Lãm thãm Lo¸ng tho¸ng (thÝnh gi¸c) 1 1 1 492 Län Bã (nhá) 1 1 1 493 Läng Léng, lång (Läng kiÕng) 1 1 1 494 Lãng §èt (Lãng tay, lãng tre) 2 2 2 495 Lãng Lóc (lãng tr−íc) 1 1 1 496 Láng báng Lâng bâng 2 1 1 497 Lãng nhãng Lãng ngãng 6 6 5 498 Lãng rμy D¹o nμy 1 1 1 499 Lanh Nhanh 7 7 6 500 Lanh lÑ Nhanh nhÑn 5 5 3 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 501 Lanh lÑn Nhanh nhÑn 3 3 3 502 Lªu bªu LÒnh bÒnh 1 1 1 503 Lç mòi Mòi 2 2 2 504 Lç tai Tai 10 9 8 505 LÇm bÇm LÈm bÈm 1 1 1 506 LÇn DÇn (Nhai lÇn céng b«ng 1 1 1 507 LÇn håi DÇn dμ 23 20 9 508 LÇn lÇn DÇn dÇn 18 18 14 509 LÇu TÇng 29 24 11 510 LÇy quÇy Loanh quanh 1 1 1 511 LÐ ®Ð NgÊp nghÐ 2 2 2 512 LÐn Trèn (LÐn ra chî), lμm kh«ng 25 23 16 513 LÐp xÑp LÐp (tr¸i lÐp xÑp) 1 1 1 514 Le LÌ 1 1 1 515 Lé §−êng 7 6 5 516 Lë lãi Lë loÐt 1 1 1 517 Lé xe §−êng xe ®i ®−îc 13 11 5 518 Léi B¬I, léi, ®I bé 15 14 12 519 Lèi Hμng (Hμng xãm) 5 5 4 520 Lêi L·i 6 6 5 521 L−êi biÕng L−êi nh¸c 1 1 1 522 Lèi xãm Hμng xãm 3 3 3 523 L−êm ¦¬m (vμng l−êm) 1 1 1 524 LËm L¹m, nÆng (hót lËm l¾m råi) 1 1 1 525 LÉm lóa Kho, khu chøa lóa 14 12 6 526 Lem luèc Nhem nhuèc 1 1 1 527 Lén LÉn (xμo lén cñ hμnh) 1 1 1 528 LËn C¬, kia (nh÷ng bèn ®ång lËn) 7 7 5 529 LÊn hiÕp LÊn ¸t 1 1 1 530 Len tr©u ChuyÓn n¬i ch¨n d¾t tr©u 14 10 3 531 Léng Lång 1 1 1 532 Léng Léng hμnh, qu¸ møc 1 1 1 533 L−êng g¹t Lõa ®¶o 1 1 1 534 LËp LÆp (lËp l¹i) 1 1 1 535 LËp dËp L¾p b¾p (nãi lËp rËp), kh«ng 1 1 1 536 Lét Bãc, cëi 9 6 2 537 LÈu BÕp nÊu cï lao 1 1 1 538 Liªn tu bÊt tËn Trμng giang ®¹i h¶i 1 1 1 539 Lîi h¹i Hay,tμi giái 1 1 1 540 L−îm NhÆt (LÆt) 12 9 7 541 Lïm Bôi (Bôi c©y) 1 1 1 542 Lín To (lín tiÕng) 2 2 2 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 543 Lín rßng N−íc lªn xuèng 1 1 1 544 Linh l¸ng Lªnh l¸ng 1 1 1 545 LÏo lù lÎo mÐp 1 1 1 546 LiÒn Ngay, lu«n (lμm liÒn - lμm 7 7 5 547 LiÔn C©u ®èi 3 3 3 548 Líp Mét sè, nhãm(líp ®em ch«n, líp 1 1 1 549 Líp tr−íc Khi tr−íc, ngμy tr−íc 1 1 1 550 Lît l¹t Nhît nh¹t 2 2 2 551 LÑ Nhanh (Mau lÑ) 20 16 11 552 Lñng Thñng 3 3 3 553 Ló Lã 4 4 4 554 Lôc b×nh Loμi bÌo t©y, l¸ to 17 9 4 555 Lôc l¹o Lôc läi 6 6 6 556 Lôi X©u, dôi 2 2 1 557 Loi ngoi Lãp ngãp 3 3 3 558 Loi nhoi NhiÒu, ån μo vμ kh«ng trËt tù 2 2 2 559 Loi. Vïng ®Êt nhá nh« ra s«ng 1 1 1 560 Lôp Lång, lîp 6 3 1 561 Lôp côp Lép cép 1 1 1 562 Lóp xóp Lôp xôp 1 1 1 563 Lßi ruét Khèn khæ, khã kh¨n 1 1 1 564 Lßng Lång (lßng ngùc) 1 1 1 565 Lßng vßng Quanh quÈn 2 2 2 566 LÞnh LÖnh 37 34 24 567 Lu Chum 10 8 7 568 Lùa Chän 6 6 6 569 Lua l¸o Qua quýt (¨n lua l¸o) 1 1 1 570 Lui cui Lói hói 4 4 4 571 Lui tíi §Õn 4 4 4 572 Lum khum Lom khom 1 1 1 573 Lung. Kho¶ng ®Êt thÊp réng ngËp 7 6 4 574 Ly Cèc 12 10 7 575 m¨ng côt Mét lo¹i qu¶, vá dμy, cã mói 1 1 1 576 M¸ MÑ 11 8 5 577 M¸ng xèi M¸ng n−íc 1 1 1 578 M¸y ®Ìn M¸y ph¸t ®iÖn 1 1 1 579 M¸y ®u«i t«m Ghe cã ®éng c¬, ch©n vÞt cã 1 1 1 580 M¸y h¸t M¸y Cassette 3 3 1 581 M¸y h¸y M¸y Cassette 1 1 1 582 M«n Cã mμ (cã m«n leo lªn nãc) 1 1 1 583 M«n Khoai (khoai m«n) 2 2 2 584 M×nh Th©n m×nh 6 6 6 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 585 Mμ §i (ë l¹i ch¬i mμ) 1 1 1 586 M¾c V−íng, dÝnh (V−íng m¾c, bËn) 6 6 5 587 M¾c c«ng MÊt c«ng 1 1 1 588 M¾c cì XÊu hæ 6 6 5 589 M¾c dÞch M¾c bÖnh - H− ®èn, h− háng, 3 3 2 590 M¾c kÑt V−íng, bËn, m¾c chuyÖn g× 1 1 1 591 M¾c toi §éng vËt nu«i chÕt dÞch, 1 1 1 592 M¾m Lo¹i c©y nhì, mäc thμnh 1 1 1 593 M¾m bß hãc M¾m lμm tõ c¸ ñ (kh¬ mer) 1 1 1 594 M¾m lßng M¾m lμm b»ng lßng lîn 1 1 1 595 M¾m Lo¹i c©y nhì, mäc thμnh 11 9 6 596 M¾ng vèn Tr¸ch, tr¸ch mãc 1 1 1 597 M¹nh Kháe 3 3 3 598 M¹nh giái M¹nh khoÎ 2 2 2 599 Má Mâm, måm 4 4 4 600 Må Mé 1 1 1 601 Mæ C¾n (r¾n mæ) kiÓu mæ, mæ 2 1 1 602 Mai Mèi 2 1 1 603 Mai chiÒu Mai kia, lóc nμo ®ã 1 1 1 604 Mai kia mèt nä Ngμy mai ngμy kia 1 1 1 605 MÇn Lμm 3 2 2 606 MÇy Mμy 57 23 11 607 Mê í Mê ¸m, mËp mê 1 1 1 608 Méc Con dÊu 1 1 1 609 Mem Sòng, mÌm 3 3 3 610 MËn Tr¸i doi 26 6 1 611 MËp BÐo 6 6 4 612 MËp m¹p BÐo 1 1 1 613 MËp ó BÐo trßn 1 1 1 614 Mèp Mét lo¹i c©y to, th©n xèp 20 12 4 615 Mèt Kia (ngμy kia) 12 11 9 616 Mét c¬n giã b»ng TN 1 1 1 617 MÊy C¸c (c¸c anh, c¸c chÞ) 18 14 11 618 MËy mμy 3 3 3 619 Mí M¬ ngñ (ngñ mí) 1 1 1 620 Mí Thay thÕ danh tõ lo¹i 28 25 15 621 Mí Thay thÕ danh tõ lo¹iw 1 1 1 622 MÌ Võng 2 2 2 623 Mï u Lo¹i c©y to, qu¶ cã tinh dÇu 9 5 3 624 Mïa n−íc. Mïa n−íc næi (mïa n−íc lªn) 1 1 1 625 mÌm rÝch (cò mÌm) 1 1 1 626 M−ín Thuª 39 34 20 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 627 M−în Nhê 1 1 1 628 M−în Vay, m−în, nhê 7 6 5 629 M−în cí LÊy cí 1 1 1 630 Mïng Mμn 36 17 12 631 Mïng mÒn Mμn ch¨n 3 3 2 632 MiÓng M¶nh vì sμnh, sø, thñy tinh, 3 3 3 633 MiÕng M¶nh, miÕng (m¶nh giÊy) 4 4 4 634 MiÖt Mét n¬i xa, thuéc khu vùc NT 28 22 15 635 MiÕt M¶i (m¶i miÕt) 2 2 1 636 MiÔu MiÕu 15 11 6 637 M−ít r−ît M−ît mμ 1 1 1 638 Möa N«n 2 1 1 639 MÕch MÊt (mÕch lßng) 1 1 1 640 MÒn Ch¨n 9 6 6 641 Môt Môn 1 1 1 642 Muåi Mïi mÉn 1 1 1 643 Muåi mÉn Mïi mÉn 3 3 1 644 Muçng Th×a 2 2 2 645 MÝch MÊt (mÝch lßng) 2 2 2 646 N¨n nØ Nμi nØ 5 5 4 647 N¹p Nép 2 2 2 648 ña Êy, èi 21 21 16 649 Næi §−îc (chÞui kh«ng næi) 1 1 1 650 Nãi ch¬i Nãi vui, ®ïa 1 1 1 651 Nãi l¸o Nãi sai, nãi kh«ng cã thËt 11 7 5 652 Nåi tr¸ch Mét lo¹i nåi ®Êt 1 1 1 653 Nãn Mò, nãn 7 7 6 654 Nãp VËt qu©y kÝn (th−êng b»ng 27 20 9 655 NÇy Nμy 152 113 27 656 Néi Riªng, chỉ (Néi c¸i ly) 1 1 1 657 Ng¸n Ch¸n, sî 17 15 12 658 Ng¸y G¸y (ngñ ng¸y) 1 1 1 659 NgÆt Khã 17 16 14 660 Ngåi lª ®«i m¸ch Ngåi lª m¸ch lÎo 1 1 1 661 Ngän §Çu (ngän r¹ch, ngän kªnh) 11 11 8 662 Ngang ®èi diÖn 3 3 3 663 Ngé L¹ 17 15 13 664 Ngép Ng¹t 1 1 1 665 Nghe NhÐ 7 7 6 666 Nghinh Nghªnh (nghinh chiÕn) 6 6 6 667 NghÑt NghÞt (®«ng nghÑt) 2 2 2 668 NghÖu (Cao nghÖu) Cao nghÒu 2 2 2 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 669 Ngñ gôc Ngñ gËt 2 2 2 670 Ngñ khß Ngñ kh× 1 1 1 671 Ngo¾c VÉy 4 4 4 672 Ngõa Phßng 7 7 6 673 Ngon Tèt ®Ñp, hay, thuËn 1 1 1 674 Nh− vÇy Nh− thÕ 41 36 28 675 Nh¸i Nh¹i 2 2 1 676 Nh»m dÝnh, ph¶i (¨n nh»m) 7 7 7 677 Nh»m g× ¡n thua gi 1 1 1 678 Nh×n NhËn 1 1 1 679 Nh¬n Nh©n 48 42 22 680 Nhμ lång chî Chä cã m¸i che 2 2 2 681 Nhμ m¸t Nhμ th−êng cÊt ë mÐ s«ng ®Ó 1 1 1 682 Nhμo Mét lo¹i c©y mäc mÐ ao, l¸ 2 1 1 683 Nh¶y dùng Ph¾t, ®øng ph¾t 3 3 3 684 Nh¶y mòi H¾t h¬i 1 1 1 685 Nh¶y nhæm D·y n¶y, ®øng ph¾t lªn 2 2 2 686 Nh¾m §o¸n (nh¾m chõng) 1 1 1 687 Nhá BÐ (th»ng nhá), Ýt- kÐm h¬n 13 12 11 688 Nhá con Nhá thã 2 2 2 689 NhÆt Mau (Khoan nhÆt) 1 1 1 690 Nhãm Nhæm vÒ phÝa tr−íc 1 1 1 691 NhËn NhÊn n−íc 1 1 1 692 NhÊp nh¸y TÝch t¾c (trong nhÊp nh¸y) 1 1 1 693 Nhét Buån (xóac gi¸c) 1 1 1 694 Nhèt Dèt (nhèt heo) 1 1 1 695 NhËt Bæn NhËt B¶n 3 2 2 696 Nhét nh¹t Chét d¹, khã chÞu, mÊt tù 2 2 2 697 NhËt tr×nh GiÊy b¸o 1 1 1 698 NhËu Nh¾m r−îu- ¨n cã uèng r−îu 18 17 13 699 NhËu nhÑt R−îu chÌ 1 1 1 700 NhÌ Ngê (nhÌ ®©u) 2 2 2 701 NhÌ Nh»m (nhÌ nã mμ b¾n) 2 2 2 702 Nh−íng D−íng (D−íng m¾t) 2 2 2 703 NhÑp BÑp (bÞ ®Ì nhÑp x¸c) 1 1 1 704 Nhõa nhùa LÌ nhÌ 2 2 2 705 Nhóm Nhãm (nhóm löa) 2 2 2 706 Nhóm löa Nhãm löa 1 1 1 707 Nhøt NhÊt 105 96 48 708 NhÓu NhiÔu (N−íc nhÓu) 2 2 2 709 Nhùt NhËt 17 15 10 710 Nhùt tr×nh B¸o ngμy (nhËt tr×nh) 1 1 1 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 711 NÌ Nμy 49 43 27 712 N−íc giùt N−íc rót (khi n−íc giùt 1 1 1 713 N−íc l¹nh N−íc l· 4 4 4 714 N−íc lín, n−íc rßng Thñy triÒu lªn, xuèng 1 1 1 715 N−íc lín. Thñy triÒu ®ang lªn… 4 4 4 716 N−íc lÌo N−íc sóp n¾u tõ c¸ m¾m 1 1 1 717 N−íc næi Mïa n−íc ngËp 1 1 1 718 N−íc rÆc N−íc c¹n s¸t, ch¶y trong 2 2 2 719 ñm Vo (trßn vo) 1 1 1 720 Nöa khuya Nöa ®ªm 1 1 1 721 Nóm vó §Çu vó 1 1 1 722 Nót Cóc 1 1 1 723 Nùc Nãng 3 2 2 724 Nùc néi Nãng bøc 2 2 2 725 NÝn khe NÝn l¨ng 1 1 1 726 NÝn thinh L¨ng im, lÆng thinh 2 2 2 727 ô ®èng 1 1 1 728 Õm YÓm (Õm bïa) 3 2 1 729 óy Êy, èi 2 2 2 730 Ph¸ch Lμm cao 1 1 1 731 Ph¸ch lèi Tù cao, h«ng h¸ch 5 5 4 732 Ph©n Chia 1 1 1 733 Ph©n b× TÞ n¹nh 1 1 1 734 Ph©n nöa Mét nöa (b»ng ph©n nöa) 1 1 1 735 Ph©n t«m §Çu vá t«m 1 1 1 736 Ph¶ng Dao c¸n dμi chÆt cá 2 2 2 737 Pháng Báng 2 2 2 738 Phãng Nhμo (phãng tíi) 1 1 1 739 Ph−íc Phóc 13 13 10 740 Pho pho O o 2 2 2 741 Phøc Ph¾t (Phøc cho råi) 1 1 1 742 Phông Ph−îng 3 3 3 743 Phøt KhuÊt (®i phøt cho råi) 1 1 1 744 Phß Phï 4 4 3 745 Qu¸ MÊt (Em chÕt qu¸) 1 1 1 746 Qu¸ giang §i nhê 10 10 4 747 Quμy Quay (muèn quμy trë l¹i) 2 2 2 748 Quμy QuÇy (Quμy chuèi) 3 3 3 749 Qu¹u C¸u 3 3 3 750 Qua §Õn 1 1 1 751 QuÇn côt QuÇn ®ïi 10 9 2 752 Queo Kh« (c¹n queo) 2 2 2 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 753 QuÊy Sai, tr¸i 2 2 2 754 QuËy Ph¸ ph¸ch, quÊy, khuÊy 10 6 5 755 Quíu Quý 1 1 1 756 QuÑo RÏ 10 10 7 757 QuÑt BËt löa, diªm 3 2 2 758 QuÕt Gi· 5 1 1 759 R¸c rÕn R¸c r−ëi 3 3 3 760 R¸ng Cè, g¾ng 31 28 18 761 r¸o hÕt 21 21 17 762 R¸o träi HÕt s¹ch, hÕt 3 3 3 763 R¸p L¾p 3 3 3 764 R«m rèp B«m bèp 1 1 1 765 R−¬ng Hßm 2 2 1 766 Rμnh BiÕt, râ 28 27 19 767 Rμnh rÏ Râ rμng 1 1 1 768 Rμy Råi ( rμy) 16 15 10 769 R¾n b«ng sóng Mét lo¹i r¾n n−íc, m×nh hoa 2 2 1 770 R¾n m¾t Cøng ®Çu 5 4 4 771 R¾n mèi Th»n l»n 1 1 1 772 R¾n nÑp nia R¾n c¹p nong 1 1 1 773 R¾n r©u Lo¹i r¾n n−íc 1 1 1 774 R¹ch. §−êng n−íc tù nhiªn, ch¶y 95 79 25 775 Rå rå å å 2 2 1 776 Räi ChiÕu 5 5 5 777 Rªn la Kªu rªn 1 1 1 778 Rªn nh− béng Ca th¸n, rªn rØ 1 1 1 779 Rät rÑt Sét so¹t 1 1 1 780 RÇu Buån lo 1 1 1 781 RÇy M¾ng 9 8 8 782 RÇy la M¾ng chöi 1 1 1 783 Rê Sê 5 5 5 784 Rèi nïi Rèi mï 2 2 2 785 Rèi trÝ QuÉn trÝ 3 3 3 786 Rén rÞp Nhén nhÞp 9 9 8 787 Réng Nhèt l¹i (C¸) 1 1 1 788 RËp rμng Rén rμng (®i rËp rμng) 1 1 1 789 Rèt Cuèi 9 9 8 790 Rï r× Nãi nhá, th©n mËt (Thñ thØ) 4 4 4 791 ri voi Lo¹i r¾n lín, sèng d−íi n−íc 10 6 1 792 R−íc §ãn 14 14 13 793 Rïm beng Om sßm 2 2 2 794 Rinh Khªnh (rinh c¸i tam b¶n) 4 4 4 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 795 RiÕt M·i 2 2 2 796 Rít R¬I (chÐm rít mét c¼ng), 13 13 10 797 R−ît §uæi 19 18 16 798 R−îu ®Õ R−îu tr¾ng – Quèc lñi 9 9 9 799 Rñ ren Rñ rª 2 2 2 800 RÒ rÒ ChËm ch¹p 2 2 2 801 Rón Rèn 1 1 1 802 Ruång bè Khñng bè 1 1 1 803 RÝt RÕt (r¾n rÝt) 4 4 4 804 RÝu rÝu LÝu rÝu 1 1 1 805 S¸ng ®ªm Suèt ®ªm 2 2 1 806 S¸t r¹t S¸t s¹t 1 1 1 807 S×nh Bïn 8 8 6 808 S×nh Ph×nh, tr−¬ng thèi 3 3 3 809 S¹ Trång lóa trùc tiÕp, kh«ng 5 3 2 810 SÆc r»n Gièng c¸ sÆc, cã träng l−îng 4 4 3 811 Sãi Hãi 2 2 2 812 Sanh Sinh 91 77 43 813 Sao vËy Sao thÕ 1 1 1 814 SÇu riªng Lo¹i qu¶ gai nhän gièng mÝt 3 3 2 815 SÐt DØ (®inh sÐt) 5 4 3 816 SËy ®Õ Lo¹i c©y th©n xèp lμm nót 4 3 3 817 Siªng Ch¨m chØ, siªng n¨ng 1 1 1 818 SØ B¸n bu«n 2 2 1 819 Sôp SËp (sôp tèi) 4 3 3 820 Sót (xóc) Trãc 1 1 1 821 Sui gia Th«ng gia 1 1 1 822 T¸c ho¸c Toang ho¸c 1 1 1 823 T¸nh TÝnh 31 29 22 824 T¸p C¾n (SÊu t¸p côt ch©n) 2 2 1 825 T»n kh¹o §Çu nËu 1 1 1 826 T»ng h¾ng §»ng h¾ng 4 4 4 827 T−¬m Tu«n 1 1 1 828 Tμn m¹t NghÌo m¹t 1 1 1 829 Tμu ®ß ThuyÒn kh¸ch 6 6 5 830 Tμu cuèc Tμu cã chøc n¨ng xóc, cuèc 1 1 1 831 Tæ tr¸c S¬ suÊt, sai sãt nªn thÊt b¹i 1 1 1 832 Tam b¶n ThuyÒn ghÐp tõ 3 m¶nh gç lín 29 21 4 833 Tay mÆt Tay ph¶i 4 4 4 834 Tay tr¬n Tay tr¾ng 1 1 1 835 TÇm bËy BËy b¹, sai tr¸i 1 1 1 836 TÇm v«ng Lo¹i tre th©n nhá, kh«ng gai 4 1 1 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 837 TÐ Ho¸ (tÐ ra) 6 5 5 838 TÐ Ng· 28 27 17 839 TÐt To¸c 2 2 2 840 Tê cí GiÊy chøng nhËn 5 2 1 841 Tèi ngμy Suèt ngμy 7 7 7 842 TÊn Ên, ®Ì 1 1 1 843 TÊn thèi TiÕn tho¸i 2 2 2 844 TÊp T¾p (tÊp vμo bê) 2 2 2 845 TËp Vë 1 1 1 846 Th¸y m¸y T¸y m¸y 1 1 1 847 Th«i n«i §Çy t«I - trÎ trßn 1 n¨m tuæi 1 1 1 848 Th»ng chμi Mét loμi chim ¨n thÞt 1 1 1 849 Th× thμo Th× thÇm 2 2 2 850 Th©u Thu, thu vÒ 12 12 7 851 Th©y X¸c 4 4 3 852 Th¬ Th− 16 14 7 853 Th¬ ký Th− ký 9 5 1 854 Th¬ thíi Th− th¸i 2 2 2 855 Th−¬ng Yªu, th−¬ng 2 2 2 856 Th¶y ThÈy (th¶y xuèng n−íc) 6 6 6 857 Th¾ng C«, c« ®Æc l¹i 1 1 1 858 Th¹nh t×nh ThÞnh t×nh (th¹nh t×nh) 2 2 2 859 Th−a KiÖn 1 1 1 860 Thä Thô (Thä gi¸o) 2 2 2 861 Thäc Chäc 5 5 4 862 Thæ mé Lo¹i xe ngùa ®«i 2 1 1 863 Thán mán Vôn vÆt, nhá nhÆt, nhá 2 2 2 864 Thät Chäc 2 1 1 865 ThÇy bãix Mét loμi chim ¨n thÞt 1 1 1 866 ThÇy chïa S− s·i 3 3 3 867 Thè lé Thæ lé 2 2 2 868 Thèi Tho¸i 10 9 8 869 Thèi chÝ Tho¸i chÝ 1 1 1 870 Thèi lui Tho¸i lui 5 5 4 871 ThËt t×nh ThËt lßng 1 1 1 872 ThÊu trêi Qu¸ møc (®au thÊu trêi) 1 1 1 873 Thia thia C¸ cê 2 2 2 874 ThÌm Muèn (¨n) 1 1 1 875 Thinh LÆng 2 2 2 876 ThiÖt ThËt 87 78 42 877 ThiÖt t×nh ThËt lßng 3 3 3 878 ThiÕu Nî 5 4 2 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 879 ThiÕu chÞu Mua chÞu, nî 4 2 2 880 Thñng thØnh Thong th¶ 3 3 3 881 Thø thiÖt Thø thËt, hμng thËt, chÊt 2 2 2 882 Thoa Xoa 3 3 1 883 Thói Thèi 6 6 6 884 Thßn Th−ên th−ît (dμi thßn) 1 1 1 885 Thuèc ®en Thuèc l¸ kh«ng ®Çu läc, ®en 2 1 1 886 Thuèc rª Thuèc vª (vÊn) 6 5 5 887 Thui §en (tèi thui) S× (®en thui) 7 7 7 888 Tíi §Õn 4 4 2 889 Tíi TiÕp (chÌo tíi, lμm tíi) 1 1 1 890 Tíi lui Qua l¹i (®I tíi ®I lui) 50 48 29 891 Tim BÊc ®Ìn 4 4 2 892 Tïm lum NhiÒu, bÒ bén, kh«ng theo 1 1 1 893 TiÕp Gióp 2 2 2 894 T−ng bèc T©ng bèc 1 1 1 895 Tø chiÕng Tø chiÕn 1 1 1 896 Tøc c−êi Buån c−êi 2 2 2 897 Tøc tèi Bùc tøc 1 1 1 898 Tøc thë NghÑt thë 1 1 1 899 Tôi nã Bän, chóng nã 94 67 27 900 tôi b©y Chóng mμy (bay) 15 13 9 901 Tôi bay Chóng mμy (bay) 1 1 1 902 Tôi m×nh Chóng m×nh 2 2 2 903 Tôi nμy Bän nμy 1 1 1 904 Tôi t«i Chóng t«i 6 4 3 905 Tôi tui Chóng t«i 4 2 2 906 Tom gãp Gom gãp 1 1 1 907 Tõng chËp Tõng chÆp 1 1 1 908 TØnh kh« TØnh b¬ 2 2 1 909 Tr¸i Næi ban môn 1 1 1 910 Tr¸i Qu¶ 47 30 12 911 Tr¸i c©y Hoa qu¶ (nãi chung) 3 3 1 912 Tr¸i mËn Tr¸i doi 1 1 1 913 Tr©m bÇu c©y to, cã gai, mäc ë bê ruéng 1 1 1 914 Tr©y tróa TrÇy trôa, be bÐt 1 1 1 915 Trμm Lo¹i c©y gç cøng, hoa dÇu, 43 35 15 916 Trμo Thêi (trμo nμy) 1 1 1 917 Tr¶ bμi KiÓm tra 1 1 1 918 Tr¹i c−a X−ëng gç 1 1 1 919 Træi Næi (ttæi nh¹c) 1 1 1 920 Trän HÕt 7 7 5 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 921 TrÐt Tr¸t 4 2 2 922 Trêi thÇn Trêi ®Êt 1 1 1 923 Trèng tr¬n Trèng hoang 2 2 2 924 TrËt Tr−ît, sai 12 11 11 925 TrËt ch×a Kh«ng ®óng, kh«ng tróng 1 1 1 926 TrËt r×u, trËn bóa Khã d¹y khã b¶o 1 1 1 927 Tri h« H« ho¸n 1 1 1 928 Trïi trôi Trïng trôc (ë trÇn trïi trôi) 1 1 1 929 Trín §μ, qu¸n tÝnh 8 7 6 930 Trîn tr¾ng Trîn ng−îc 2 2 2 931 Trít Cong (m«i trít) 1 1 1 932 Trît Tr−ît 1 1 1 933 Tr−ng Bμy (Ph¶i tr−ng ra ®ñ thø 1 1 1 934 TrÔ Muén 15 15 10 935 Tróng §−îc, gÆp ®−îc, ®óng, tróng 11 11 8 936 Trøng c¸ Mét lo¹i c©y qu¶ h¹t nhá 3 3 2 937 Trßng Lßng (trßng tr¾ng) 1 1 1 938 TrÞ Ch÷a 3 3 3 939 TrÝ KhÝ (tøc trÝ) 1 1 1 940 Tßn ten Lñng l¼ng 6 6 5 941 Tuèt TÊt, hÕt, tÊt c¶ (lμm tuèt) 1 1 1 942 Tuèt luèt TÊt tÇn tËt, hÕt (lμm tuèt 1 1 1 943 Tui T«i 7 6 6 944 Uæng PhÝ 15 15 11 945 Ui da èi trêi 1 1 1 946 Um Om (um s¶) 1 1 1 947 Un Hun 14 13 10 948 V¸c c¸i lu mμ ch¹y BÒ ngoμi gi¶ nh− hiÒn lμnh 1 1 1 949 V¸i L¹y 9 6 6 950 V¸n Ph¶n, gç c−a thμnh tÊm 10 9 8 951 V« Vμo 158 118 47 952 V÷ng bông Yªn t©m 1 1 1 953 Vμm r¹ch. Ng· ba r¹ch 2 2 2 954 Vμm. Ng· ba s«ng r¹ch 17 16 11 955 Vá Lèp 1 1 1 956 Vâ Vò 3 3 2 957 Vâ trang Vò trang 1 1 1 958 Van v¸i Van l¹y 1 1 1 959 Väng cæ H×nh thøc d©n ca NB 32 25 7 960 Vang r©n Vang rÒn 5 5 4 961 Vay nî Vay 1 1 1 962 Ve Vá 1 1 1 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 963 Ve chai Vá chai 8 7 5 964 VÊn QuÊn, cuèn 11 11 7 965 VËt lén §¸nh vËt (§¸nh nhau nãi 1 1 1 966 VËy ThÕ 9 9 7 967 VËy k×a ThÕ h¶, thÕ nhØ (lμm sao vËy 2 2 2 968 VËy sao ThÕ μ, thÕ h¶ 1 1 1 969 Vî lín Vî c¶ 1 1 1 970 Vî nhá Vî bÐ 1 1 1 971 ViÕng Th¨m 6 6 6 972 VÑt C©y ngËp mÆn 4 4 3 973 Vô ViÖc 1 1 1 974 Voi. Vïng ®Êt nh« ra ë cöa s«ng 3 2 2 975 Vß vÏ Mét lo¹i ong... 6 5 2 976 VÞnh BIÓN KÝN ¡N S¢U VμO §L 1 1 1 977 Vu«ng. Vïng ®Êt réng, vu«ng v¾n, 14 7 1 978 Vuét Tuét 2 2 1 979 X¨m xoi Xoi mãi 1 1 1 980 X¨n X¾n 1 1 1 981 X¸ L¹y 4 4 2 982 X¸ng M¸y ®μo, xóc 1 1 1 983 X¸p Di chuyÓn x¸t gÇn 6 6 6 984 X¸t To¸t (tr¾ng to¸t) 1 1 1 985 X«i n−íc B¸nh tr«i 1 1 1 986 X«i n−íc dõa X«I lμm tõ g¹o ng©m n−íc dõa 1 1 1 987 X©m X¨m (X©m m×nh) 2 1 1 988 X¬ r¬ Ch¬ v¬, x¬ x¸c 2 2 2 989 Xμ b«ng Xμ phßng 23 9 4 990 Xμ lán QuÇn ®ïi 2 2 2 991 Xμi Tiªu, dïng (xμi ng−êi, xμi ®å) 23 21 17 992 X¶ xui Lμm viÖc g× ®ã cho hÕt vËn 2 2 2 993 X¾n B¨ng ngang (x¾n qua) 1 1 1 994 X−a XA X¦A, L¢U 23 22 11 995 Xãc C¾m xuèng, xèc 1 1 1 996 Xãc chÐo KiÓu t¸ng b»ng c¸ch g¨m 1 1 1 997 Xæ Bung ra, bu«ng xuèng, tÈy 2 2 2 998 Xåm xμm Xåm xoμm 1 1 1 999 Xanh T¸i (xanh mÆt) 2 2 2 1000 Xanh dên Xanh r× 1 1 1 1001 XÐ phay Mãn thÞt xÐ theo thí, thμnh 2 2 2 1002 XÐt Kh¸m 1 1 1 1003 Xe ®ß Xe kh¸ch 7 6 5 1004 Xe l«i Xe kÐo 7 5 2 Soá Soá STT Töø ngöõ Nghóa Taàn soá trang truyeân 1005 Xiªn xÐo Xá xiªn 1 1 1 1006 XiÕt XiÕt chÆt (B©y giê xiÕt l¹i) 1 1 1 1007 Xít LÞm (ngät xít) 2 2 2 1008 Xít XÎ, b¾t, lÊy (ã xít gμ) 1 1 1 1009 XÑt XoÑt, xuÊt hiÖn tho¸ng qua 3 3 3 1010 Xô XÞ (xô mÆt) 3 3 3 1011 Xø Vïng (xø nÇy) 46 37 20 1012 Xo (Buån xo) (Buån) thiu 2 2 2 1013 Xoμi Lo¹i c©y hä Muçm 3 3 3 1014 Xôi LiÖt (b¹i xôi) 1 1 1 1015 Xôi l¬ Ngay ®¬ 1 1 1 1016 Xom X¨m, ®©m xuèng th¨m dß 1 1 1 1017 Xuång LO¹I THUYÒN §¸Y PH¼NG 220 124 34 1018 Xuång ba l¸ ThuuyÒn ghÐp tõ ba m¶nh gç 2 2 2 1019 Xuång chÌo Lo¹i thuyÒn b»ng søc ng−êi 1 1 1 1020 Xuång ghe ThuyÒn bÌ nãi chung 2 2 1 1021 Xui xÎo Rñi ro 8 8 7 1022 XÝ Êy, ý (vd: xÝ hôt) 4 4 2 1023 XÝch l« m¸y XÝch l« g¾n m¸y 1 1 1 1024 XÝu Tý (nhá tý) 3 3 2 1025 ý Êy, èi 2 1 1 Tổng tần số 7034 ._.