Mạch lạc trong văn bản và việc dạy HS phổ thông viết văn Mạch lạc

MAÏCH LAÏC TRONG VAÊN BAÛN VAØ VIEÄC DAÏY HOÏC SINH PHOÅ THOÂNG VIEÁT VAÊN MAÏCH LAÏC PHAN THÒ AI LÔØI MÔÛ ÑAÀU Dieãn ñaït maïch laïc laø moät yeâu caàu khoâng theå thieáu ñöôïc ñoái vôùi vaên baûn. Trong noùi naêng cuõng nhö vieát laùch, neáu noäi dung giao tieáp khoâng ñöôïc trình baøy moät caùch maïch laïc thì hieäu quaû giao tieáp seõ raát thaáp, thaäm chí coù theå gaây hieåu sai, hieåu laàm ñoái vôùi yù ñònh cuûa ngöôøi noùi hoaëc ngöôøi vieát qua noäi dung vaên baûn. Tuy nhieân, maïch laïc khoâng phaûi laø moät vaán ñeà deã naém baét. Do tính mô hoà vaø phöùc taïp cuûa ñoái töôïng neân chöa coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà noäi dung naøy. Nhöng vì söï böùc xuùc trong thöïc teá giaûng daïy ôû nhaø tröôøng phoå thoâng neân chuùng toâi maïo muoâïi choïn ñeà taøi naøy laøm luaän vaên nghieân cöùu, nhaèm tìm ra nhöõng giaûi phaùp töông ñoái coù theå aùp duïng ñöôïc trong vieäc goùp phaàn naâng cao chaát löôïng söû duïng tieáng Vieät cho hoïc sinh phoå thoâng. Khi choïn ñeà taøi naøy, chuùng toâi bieát raèng ñaây laø moät tham voïng. Nhöng ñieàu voâ cuøng may maén laø chuùng toâi coù ñöôïc nguoàn ñoäng vieân lôùn lao cuûa Thaày Coâ trong suoát khoùa hoïc, ñöôïc tieáp thu nhöõng vaán ñeà maø Thaày Coâ taâm huyeát, ñöôïc nghieân cöùu trao ñoåi veà nhöõng coâng trình khoa hoïc, ñöôïc tham döï nhöõng hoäi nghò nghieân cöùu veà ngöõ phaùp tieáng Vieät, v.v. Chuùng toâi chaân thaønh caûm ôn Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm TP. HCM, Phoøng Khoa hoïc vaø Coâng ngheä Sau ñaïi hoïc, cuøng toaøn theå Thaày Coâ ñaõ quan taâm, taïo ñieàu kieän, giaûng daïy vaø höôùng daãn cho chuùng toâi hoaøn thaønh chöông trình khoùa hoïc Lyù luaän ngoân ngöõ. Chuùng toâi voâ cuøng bieát ôn PGS. TS Trònh Saâm, ngöôøi Thaày chuû nhieäm luoân luoân quan taâm, khuyeán khích, ñoäng vieân chuùng toâi khaéc phuïc khoù khaên, phaán ñaáu vöôn leân. Chuùng toâi xin chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñoái vôùi TS. Dö Ngoïc Ngaân, ngöôøi thaày heát loøng chæ daïy - ngöôøi höôùng daãn heát söùc taän tình ñaõ giuùp chuùng toâi hoaøn thaønh luaän vaên; ñoàng thôøi, chuùng toâi xin ñöôïc caûm ôn Hoäi ñoàng giaùm khaûo ñaõï ñoùng goùp cho luaän vaên raát nhieät tình vôùi tinh thaàn traùch nhieäm cao; caûm ôn ñôn vò, nôi chuùng toâi ñang coâng taùc, ñaõ taïo ñieàu kieän veà thôøi gian, kinh phí ñeå chuùng toâi theo hoïc; caùc tröôøng hoïc ñaõ cung caáp taøi lieäu ñeå chuùng toâi nghieân cöùu hoaøn thaønh luaän vaên. Chuùng toâi cuõng xin ñöôïc göûi lôøi caûm ôn saâu saéc ñoái vôùi nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình, baïn beø vaø ñoàng nghieäp, trong thôøi gian qua, ñaõ heát loøng ñoäng vieân vaø giuùp ñôõ chuùng toâi. Cuoái cuøng, cuõng vì tính chaát phöùc taïp cuûa vaán ñeà maø khaû naêng cuûa ngöôøi nghieân cöùu thì coù haïn neân seõ khoâng theå traùnh khoûi nhöõng nhaän ñònh thieáu söùc thuyeát phuïc vaø sai soùt. Chuùng toâi raát mong ñöôïc söï chaân thaønh ñoùng goùp, ñoàng tình uûng hoä vaø roäng löôïng tha thöù cuûa ngöôøi ñoïc. Xin caûm ôn. TP. Hoà Chí Minh, thaùng 8 naêm 2004 Taùc giaû luaän vaên PHAN THÒ AI MUÏC LUÏC Trang DAÃN NHAÄP 4 1. Lyù do choïn ñeà taøi, muïc ñích vaø nhieäm vuï nghieân cöùu 4 2. Phaïm vi cuûa ñeà taøi 7 3. Lòch söû vaán ñeà 7 4. Phöông phaùp nghieân cöùu 13 5. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên 14 6. Boá cuïc cuûa luaän vaên 15 CHÖÔNG MOÄT: Toång quan veà vaên baûn vaø maïch laïc trong vaên baûn 16 1. Khaùi nieäm veà ngöõ phaùp vaên baûn vaø vaên baûn 16 1.1 Vaøi neùt veà ngöõ phaùp vaên baûn 17 1.1.1 Lyù luaän chung veà ngöõ phaùp vaên baûn 17 1.1.2 YÙ nghóa cuûa lyù thuyeát vaên baûn ôû tröôøng phoå thoâng 19 1.2 Khaùi nieäm veà vaên baûn 21 1.2.1 Khaùi nieäm chung veà vaên baûn 21 1.2.2 Khaùi nieäm veà vaên baûn trong saùch giaùo khoa phoå thoâng 22 2. Ñaëc ñieåm cuûa vaên baûn 22 2.1 Ñaëc ñieåm chung cuûa vaên baûn 22 2.1.1 Tính hoaøn chænh veà nghóa cuûa vaên baûn 23 2.1.2 Tính hoaøn chænh veà caáu truùc cuûa vaên baûn 25 2.1.3 Tính lieân keát vaø maïch laïc cuûa vaên baûn 28 2.2 Ñaëc ñieåm cuûa vaên baûn noùi vaø vaên baûn vieát 31 2.2.1 Phaân bieät vaên baûn noùi vaø vaên baûn vieát 31 2.2.2 Ñaëc ñieåm cuûa vaên baûn noùi vaø vaên baûn vieát 33 3. Veà ñoaïn vaên trong vaên baûn 34 3.1 Khaùi nieäm ñoaïn vaên 34 3.2 Phaân loaïi ñoaïn vaên 34 3.2.1 Ñoaïn vaên thoâng thöôøng 35 3.2.2 Ñoaïn vaên ñaëc bieät 38 3.3 Caùc pheùp lieân keát ôû ñoaïn vaên 39 3.3.1 Khaùi nieäm lieân keát 39 3.3.2 Caùc pheùp lieân keát ñöôïc söû duïng trong ñoaïn vaên 39 3.3.3 Taùc duïng cuûa pheùp lieân keát 40 4. Maïch laïc trong vaên baûn 40 4.1 Khaùi nieäm veà maïch laïc 41 4.2 Phaân bieät giöõa maïch laïc vaø lieân keát 49 4.2.1 Söï lieân quan giöõa maïch laïc vaø lieân keát 49 4.2.2 Söï khaùc nhau giöõa lieân keát vaø maïch laïc 52 Tieåu keát 54 CHÖÔNG HAI: Caùc yeáu toá taïo neân maïch laïc trong vaên baûn 56 1. Maïch laïc ñöôïc taïo neân bôûi caùc pheùp lieân keát 56 1.1 Pheùp quy chieáu 56 1.2 Pheùp theá 57 1.3 Pheùp noái 58 1.4 Pheùp tænh löôïc 58 1.5 Pheùp laëp 59 2. Maïch laïc ñöôïc taïo neân bôûi caùc yeáu toá quan heä 61 2.1 Quan heä dung hôïp nhau giöõa caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ 61 2.2 Quan heä ngoaïi chieáu 64 2.3 Quan heä logic ngöõ nghóa 66 2.4 Yeáu toá trình töï keát caáu 85 2.5 Yeáu toá thoáng nhaát noäi dung 87 Tieåu keát 88 CHÖÔNG BA: Nhöõng loãi vieát vaên thieáu maïch laïc cuûa hoïc sinh phoå thoâng 91 1. Loãi trong duøng töø vaø caùch khaéc phuïc 91 1.1 Loãi do duøng töø sai nghóa 91 1.2 Loãi do keát hôïp töø khoâng hôïp lyù 93 1.3 Loãi do duøng töø truøng laëp 95 1.4 Loãi do caùch saép xeáp töø khoâng logic 97 1.5 Loãi do duøng töø khoâng hôïp phong caùch 99 2. Loãi trong ñaët caâu vaø caùch khaéc phuïc 101 2.1 Ñoái vôùi quan heä höôùng noäi 101 2.2 Ñoái vôùi quan heä höôùng ngoaïi 110 3. Loãi trong döïng ñoaïn vaø caùch khaéc phuïc 112 3.1 Moät soá yeâu caàu cô baûn ñoaïn vaên 112 3.2 Moät soá loãi trong ñoaïn vaên 113 4 Loãi trong xaây döïng vaên baûn vaø caùch khaéc phuïc 118 4.1 Loãi trong laäp ñeà cöông 118 4.2 Loãi trong xaây döïng vaên baûn 119 Tieåu keát 123 KEÁT LUAÄN 125 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 127 4 DAÃN NHAÄP 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI, MUÏC ÑÍCH VAØ NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU 1.1 Töø tröôùc ñeán nay, kieán thöùc veà ngöõ phaùp Vieät Nam maø chuùng ta cung caáp cho caùc em hoïc sinh vaãn coøn nhieàu vaán ñeà chöa thoáng nhaát: caáp moät khaùc caáp hai, caáp hai khaùc caáp ba, baäc phoå thoâng khaùc baäc ñaïi hoïc, cuï theå veà töø nhö töø ñôn, töø gheùp; veà caâu nhö vieäc xaùc ñònh caùc thaønh phaàn caâu vaø vieäc xaùc ñònh caâu ñuùng, caâu sai thì lyù thuyeát ñoâi khi laïi khaùc thöïc tieãn, v.v. Taát caû taïo neân moät môù boøng bong khoâng sao gôõ ñöôïc. Ñeán möùc ngöôøi ta phaûi thoát leân raèng “Phong ba baõo taùp khoâng baèng ngöõ phaùp Vieät Nam”. Söï phöùc taïp treân ñaõ daãn ñeán tình traïng laø ngöôøi Vieät daïy tieáng Vieät, laïi khoâng theå traû lôøi cho hoïc sinh, sinh vieân moät caùch nhaát quaùn nhöõng vaán ñeà caùc em thaéc maéc: taïi sao caâu naøy em vieát thì bò nhaän xeùt laø sai ngöõ phaùp, trong khi thöïc teá söû duïng ngoân ngöõ cho thaáy raèng nhöõng caâu “sai” nhö theá toàn taïi vôùi moät soá löôïng raát lôùn trong ñuû loaïi phong caùch vaên baûn vaø ñöôïc xem laø ñuùng, hay vaø saùng taïo. Taát caû caùc vaán ñeà treân ñaõ vaø ñang ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu quan taâm. Song song vôùi nhöõng toàn taïi vöøa neâu, vaãn coøn nhieàu vaán ñeà quan troïng vaø khaù böùc xuùc nhöng chöa ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm. Chuùng ta ñeàu bieát raèng ñôn vò trong giao tieáp khoâng phaûi laø caâu maø laø vaên baûn. Vaø chuoãi caâu chæ trôû thaønh vaên baûn khi noù maïch laïc. Khi ñoù söï giao tieáp môùi coù hieäu quaû vaø khoâng xaûy ra hieän töôïng “OÂng noùi gaø, baø noùi vòt”. Nhöng maïch laïc laø gì, moät baøi vaên maïch laïc laø moät baøi vaên nhö theá naøo thì chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ. 5 Vaán ñeà ôû ñaây laø vieäc vieát ñuùng hay sai ngöõ phaùp khoâng quan troïng baèng vieäcï dieãn ñaït roõ raøng, khuùc chieát vaø maïch laïc. Chuùng ta bieát raèng: “Vaên chöông hay, duø chæ moät ñoaïn, moät caâu cuõng phaûi coù maïch laïc chaët cheõ. Chuùng ta coù theå quan saùt ñoaïn vaên sauï: (a)Ñieàu ñaùng chuù yù laø thieân nhieân chuyeån bieán thaät mau leï, vuõ truï vaän ñoäng thaät nhanh choùng. (b) Caû vuõ truï bao la töø maët ñaát ñeán baàu trôøi boãng röïc rôõ töôi saùng. (c) Trong choác laùt maøu hoàng thay theá cho boùng toái ñeâm taøn (d) Ñeå nhaán maïnh söï bieán ñoåi mau choùng vaø trieät ñeå aáy, Baùc ñaõ duøng cuïm töø “dó thaønh hoàng”, “taûo nhaát khoâng”. Chuùng ta thaáy raèng söï saép xeáp caùc caâu trong ñoaïn vaên treân chöa maïch laïc. Tuy töøng caâu raát ñuùng ngöõ phaùp, nhöng ngöôøi ñoïc/ ngöôøi nghe vaãn caûm nhaän raèng chuoãi söï kieän ñöôïc neâu leân moät caùch rôøi raïc vaø luûng cuûng. Neáu chuùng ta chuyeån ñoåi vò trí cuûa caùc caâu, ví duï saép xeáp laïi nhö: a, d, c, b thì ñoaïn vaên treân seõ trôû neân roõ raøng, chaët cheõ vaø maïch laïc. Hieän nay, loãi dieãn ñaït rôøi raïc, daøi doøng, loän xoän, luûng cuûng vaø khoù hieåu chieám ña soá trong baøi vieát cuûa hoïc sinh phoå thoâng vaø ñang gioùng leân hoài chuoâng baùo ñoäng. Cho neân, vieäc höôùng daãn caùc em reøn luyeän kyõ naêng dieãn ñaït roõ raøng, maïch laïc ñeå taïo söï töôøng minh cho nhöõng chuoãi phaùt ngoân, cho vaên baûn laø voâ cuøng caáp thieát. Vì chæ trong nhöõng ñieàu kieän reøn luyeän nhö vaäy, kyõ naêng vieát vaên cuûa caùc em môùi ñöôïc trau gioài thöôøng xuyeân vaø lieân tuïc. Hieäu quaû cuûa vieäc söû duïng ngoân ngöõ trong giao tieáp môùi ñöôïc naâng cao. Do bôûi taàm quan troïng nhö ñaõ trình baøy treân neân chuùng toâi maïo muoäi choïn vaán ñeà maïch laïc vaên baûn vaø vieäc höôùng daãn hoïc sinh vieát vaên maïch laïc laøm ñeà taøi nghieân cöùu cho luaän vaên naøy. 1.2 Ñaây laø moät vaán ñeà voâ cuøng phöùc taïp, nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaùnh giaù maïch laïc laø hieän töôïng khaù mô hoà, laø khoâng töôøng minh, laø khoù naém baét. Ngöôøi ta 6 deã daøng nhaän dieän moät baøi vaên khoâng maïch laïc chöù khoâng deã gì ñöa ra caùc tieâu chuaån theá naøo laø maïch laïc. Ñaõ raát nhieàu thaäp kyû qua, trong nhaø tröôøng, giaùo vieân coá gaéng daïy caùc em vieát taäp laøm vaên. Töø lôùp hai laø ñaõ baét ñaàu taäp vieát vaên. Theá nhöng keát quaû ñaït ñöôïc haõy coøn raát khieâm toán, chæ coù moät soá ít, khoâng quaù 20% hoïc sinh vieát toát. Vieát toát ôû ñaây nghóa laø dieãn ñaït roõ raøng, troâi chaûy, löu loaùt; thaät ra cuõng chöa coù söï saùng taïo vaø saâu saéc. Soá coøn laïi, khoâng keå sai veà chính taû, duøng töø, ñaët caâu thì chuû yeáu laø sai veà dieãn ñaït nhö: rôøi raïc, loän xoän, luoäm thuoäm, luûng cuûng, v.v. laøm cho lôøi vaên naëng neà, daøi doøng, toái nghóa vaø thieáu maïch laïc. Söï yeáu keùm treân khoâng theå quy heát traùch nhieäm cho giaùo vieân. Bôûi vì ngöôøi daïy chöa töøng ñöôïc trang bò moät caùch ñaày ñuû voán tri thöùc naøy. Thöïc ra, nhöõng kieán thöùïc veà ngöõ phaùp vaên baûn chæ môùi hình thaønh vaø phaùt trieån ôû Vieät Nam töø nhöõng naêm 80 vaø chính thöùc ñöa vaøo daïy ôû caáp Trung hoïc cô sôû vaøo nhöõng naêm 90, nhöng chæ döøng laïi ôû caùch xaây döïng ñoaïn vaên, lieân keát trong vaên baûn. Do vaäy, vieäc nghieân cöùu nhöõng lónh vöïc treân laø voâ cuøng caàn thieát. Noù seõ giuùp cho giaùo vieân coù cô sôû ñeå höôùng daãn hoïc sinh reøn luyeän kyõ naêng vieát vaên ngaøy caøng toát hôn. Dieãn ñaït ñöôïc söï suy nghó cuûa mình moät caùch roõ raøng, maïch laïc vaø saâu saéc hôn. 1.3 Bôiû tính phöùc taïp cuûa vaán ñeà nhö vaäy, maø nguoàn taøi lieäu tham khaûo thì laïi voâ cuøng hieám hoi, neân vieäc nghieân cöùu seõ gaëp raát nhieàu khoù khaên. Tuy nhieân, nhu caàu thöïc teá giaûng daïy vaø tình hình vieát vaên cuûa hoïc sinh phoå thoâng hieän nay khoâng cho pheùp chuùng toâi chuøng böôùc. Vôùi khaû naêng hieåu bieát, duø coøn nhieàu haïn cheá cuûa mình, nhöng ñeå hoaøn thaønh nhieäm vuï daïy hoïc, chuùng toâi vaãn maïnh daïn choïn ñeà taøi nghieân cöùu naøy vôùi hy voïng raèng seõ tìm ra nhöõng giaûi thuyeát töôøng minh hôn veà maïch laïc vaên baûn ñeå giuùp giaùo vieân vaø hoïc sinh phoå thoâng coù ñieàu kieän nghieân cöùu moät caùch coù heä thoáng hôn. Keá thöøa nhöõng tri thöùc quyù baùu töø caùc taøi lieäu tham 7 khaûo, phaân tích cöù lieäu töø baøi laøm cuûa hoïc sinh phoå thoâng, chuùng toâi seõ coá gaéng phaùc hoïa neân nhöõng vaán ñeà cô baûn, caàn thieát giuùp cho hoïc sinh hieåu bieát theâm veà maïch laïc vaên baûn. 2. PHAÏM VI CUÛA ÑEÀ TAØI Maûnh ñaát nghieân cöùu veà ngöõ phaùp noùi chung vaø ngöõ phaùp vaên baûn cuõng nhö ngöõ duïng hoïc noùi rieâng laø maûnh ñaát voâ cuøng maàu môõ. Raát nhieàu vaán ñeà phöùc taïp vaø khoâng keùm phaàn thuù vò. Noäi dung naøo cuõng caàn thieát vaø quan troïng. Tuy nhieân, khaû naêng ngöôøi nghieân cöùu thì coù haïn. Ñeå vieäc nghieân cöùu ñöôïc taäp trung, noäi dung giaûi quyeát phuø hôïp vôùi ñeà taøi ñaët ra, chuùng toâi seõ laàn löôït trình baøy nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa vaên baûn nhö khaùi nieäm, ñaëc ñieåm chung vaø ñaëc ñieåm rieâng cuûa vaên baûn noùi, vaên baûn vieát; ñoaïn vaên, caùc caáu truùc cuûa ñoaïn vaên vaø pheùp lieân keát. Thöù ñeán laø vaán ñeà maïch laïc vaên baûn vôùi caùc noäi dung nhö: khaùi nieäm veà maïch laïc; phaân bieät giöõa maïch laïc vaø lieân keát; maïch laïc coù lieân keát vaø maïch laïc khoâng söû duïng pheùp lieân keát trong caùc yeáu toá taïo neân söï maïch laïc vaên baûn. Ñaây laø noäi dung troïng taâm. Do tính phöùc taïp cuûa vaán ñeà chuùng toâi chuû yeáu taäp trung nghieân cöùu tính maïch laïc trong vaên baûn taäp laøm vaên cuûa hoïc sinh phoå thoâng. Vaø töø cô sôû naøy giuùp hoïc sinh hieåu ñöôïc theá naøo laø dieãn ñaït maïch laïc. Luaän vaên seõ trình baøy theo quan ñieåm laø keá thöøa nhöõng thaønh töïu nghieân cöùu veà noäi dung maïch laïc vaên baûn cuûa caùc nhaø ngoân ngöõ trong vaø ngoaøi nöôùc; döïa vaøo nhöõng baøi vieát cuï theå cuûa hoïc sinh phoå thoâng ñeå phaân tích caùc loãi dieãn ñaït vaø tìm ra caùch khaéc phuïc. 3. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ Thuaät ngöõ maïch laïc chæ môùi xuaát hieän trong nhöõng thaäp kyû gaàn ñaây, trong giai ñoaïn thöù hai cuûa vieäc nghieân cöùu vaên baûn. Roõ raøng khaùi nieäm maïch laïc vaên 8 baûn laø moät vaán ñeà khaù môùi meû vaø cuõng khaù phöùc taïp, ñöôïc ñeà caäp ñeán trong nhöõng coâng trình nghieân cöùu Greimas (1966), Todorov (1968), Van Dijk (1973), Gutwimsk (1976), Halliday vaø Hasan (1976), Widdowson (1978), De Beaugrande (1980), Green (1989), David Nunan (1993), D. Togeby (1994), Gillian Brown vaø George Yule (qua baûn dòch cuûa Traàn Thuaàn (2002). Cuï theå qua taùc giaû Van Dijk (1973), trong coâng trình nghieân cöùu “Nhöõng moâ hình cuûa ngöõ phaùp vaên baûn”, vôùi ví duï “Chuùng ta seõ coù moät soá khaùch aên tröa. Calderon (ñaõ) laø moät nhaø vaên lôùn Taây Ban Nha.”, ñeå laäp luaän phaûn baùc laïi quan ñieåm cho raèng hai caâu ñöùng gaàn nhau laø maïch laïc vôùi nhau, oâng nhaän xeùt raèng hai caâu ñöùng gaàn nhau coù theå khoâng maïch laïc vôùi nhau. Theo oâng, bôûi vì giöõa hai caâu naøy khoâng coù hieän töôïng nhaéc laïi töø, cuõng khoâng coù yeáu toá caâu naøy chöa roõ nghóa ñoøi hoûi phaûi giaûi thích baèng yeáu toá khaùc cuûa caâu kia vaø giöõa chuùng cuõng khoâng deã daøng gì thieát laäp quan heä nghóa vôùi nhau (chuùng toâi gaïch döôùi). Nhö vaäy, roõ raøng qua nhaän xeùt naøy ta coù theå hieåu ñöôïc quan nieäm cuûa Van Dijk veà maïch laïc ít nhaát phaûi hoäi tuï ñuû ba yeáu toá treân. Ngöõ phaùp truyeän cuûa T.Todorov (1968) vaø ñöôïc phaùt trieån leân bôûi Rumelhart (1975) cuøng vôùi caùc ñoàng nghieäp cuûa oâng laø S.Garrod vaø A.Sanford cho raèng tính hôïp lyù laéng saâu beân trong ngöõ phaùp truyeän laø ôû choã caùc truyeän tuaân theo moät khuoân hình meàm deûo nhöng coù theå khuoân ñònh trong nhöõng quy taéc loaïi nhö quy taéc vieát laïi (xem DQB, 2002, tr. 200). Vaø theo caùc oâng, caáu truùc naøo cuûa ngöõ phaùp truyeän laøm thaønh ñöôïc caùi khung cho maïch laïc cuûa truyeän thì caáu truùc ñoù ñuùng (tính ñuùng ôû ñaây, theo Foucault ñònh nghóa, laø moät heä thoáng caùc thuû tuïc ñöôïc saép ñoái vôùi vieäc saûn xuaát, vieäc ñieàu chænh, vieäc phaân phoái, vieäc löu thoâng vaø vieäc thao taùc trong trình baøy). ÔÛ ñaây, maïch laïc ñöôïc caùc taùc giaû ñeà caäp trong ngöõ phaùp truyeän. 9 Naêm 1976, Halliday vaø Hasan vôùi “Lieân keát trong tieáng Anh” tuy khoâng nghieân cöùu tröïc tieáp veà maïch laïc nhöng qua taùc phaåm coù theå hieåu quan nieäm veà maïch laïc cuûa caùc taùc giaû naøy nhö sau: “… chaát vaên baûn bao goàm nhieàu hôn, khoâng chæ laø söï coù maët cuûa nhöõng quan heä nghóa thuoäc loaïi maø chuùng toâi qui veà lieân keát – söï phuï thuoäc cuûa yeáu toá naøy vaøo yeáu toá khaùc ñeå giaûi thích ñöôïc noù. Noù bao goàm moät chöøng möïc naøo ñoù cuûa maïch laïc trong caùc yù nghóa ñöôïc dieãn ñaït: khoâng chæ hoaëc khoâng phaûi chuû yeáu laø ôû NOÄI DUNG, maø ôû söï löïa choïn TOAØN BOÄ töø caùc nguoàn yù nghóa cuûa ngoân ngöõ ñoù, bao goàm caû caùc thaønh toá lieân nhaân khaùc nhau, caùc thöùc, caùc tình thaùi, caùc ñoä maïnh vaø nhöõng hình thaùi khaùc nöõa maø ngöôøi noùi nhoài nheùt vaøo trong tình huoáng noùi”. (Halliday & Hasan, 1976, tr. 22) Ñeán naêm 1978, H.G.Widdowson vôùi “Daïy tieáng theo giao tieáp” ñaõ phaân bieät söï lieân keát vaên baûn vôùi maïch laïc dieãn ngoân. Theo taùc giaû, maïch laïc dieãn ngoân bieåu hieän trong khaû naêng dung hôïp nhau cuûa caùc haønh ñoäng noùi. Khaû naêng dung hôïp theå hieän qua caáu truùc theo qui öôùc cuûa töông taùc lôøi noùi. Chính caáu truùc naøy cung caáp lôøi giaûi thích cho caùch thöùc moät soá phaùt ngoân roõ raøng laø khoâng moùc noái vôùi nhau veà maët hình thöùc (khoâng coù lieân keát) laïi coù theå ñöôïc giaûi thuyeát trong phaïm vi moät theå loaïi töông taùc lôøi noùi naøo ñoù, laø taïo ra chuoãi lôøi noùi maïch laïc. OÂng ñöa ra ví duï nhö: A: That’s the telephone. (Coù ñieän thoaïi) B: I’m in the bath. (Anh ñang taém) A: OK . (Thoâi ñöôïc) Chuoãi lôøi noùi naøy laø dieãn ngoân maïch laïc. Coøn lieân keát vaên baûn thì ñöôïc nhaän bieát treân töø ngöõ, ngöõ phaùp beà maët vaø trong söï trieån khai meänh ñeà moät caùch logic. Edmonson (1981) cuõng khaûo saùt vaán ñeà veà caùi gì phaân bieät vaên baûn vôùi phi vaên baûn (töùc laø, caùc vaên baûn maïch laïc vôùi caùc vaên baûn khoâng maïch laïc). OÂng quaû quyeát raèng khoù maø taïo ra nhöõng phi vaên baûn töø nhöõng caâu ñöùng caïnh nhau bôûi vì 10 noùi chung coù theå taïo ra moät vaøi kieåu ngöõ caûnh ñem laïi tính maïch laïc cho baát kyø taäp hôïp caâu naøo. OÂng phaûn ñoái ñieàu khaúng ñònh cuûa Van Dijk, Widdowson, Edmonson vaø ñöa ra nhöõng ví duï raát ngaén ñeå cung caáp nhöõng vaên baûn hieåu ñöôïc khi khoâng coù caùc ñaùnh daáu lieân keát. Naêm 1983, trong taùc phaåm “Phaân tích dieãn ngoân”, G. Brown vaø G.Yule ñaõ daønh haún moät chöông cuoái cuøng cho “Tính maïch laïc trong vieäc giaûi thuyeát dieãn ngoân” . Trong chöông naøy, taùc giaû ñaõ trích daãn quan ñieåm cuûa Labov (1970) “nhaän ra tính maïch laïc vaø khoâng maïch laïc ôû caùc chuoãi hoäi thoaïi khoâng döïa treân cô sôû moái quan heä giöõa caùc phaùt ngoân, maø laø giöõa caùc haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän baèng caùc phaùt ngoân naøy”. [Brown & Yule, 2002, tr.351] Naêm 1989, Georgia M.Green laø ngöôøi xem xeùt maïch laïc treân cô sôû cuûa nguyeân taéc coäng taùc do Grice ñeà xöôùng. OÂng cho raèng: “Maïch laïc cuûa vaên baûn khoâng phaûi laø vaán ñeà cuûa nhöõng ñaëc tröng daønh rieâng cho vaên baûn, maø laø vaán ñeà cuûa caùi söï thaät coù theå coi laø: vieäc nhöõng ngöôøi tieáp nhaän vaên baûn coù naêng löïc suy luaän baèng moïi caùch laø vieäc caàn thieát ñeå chaép noái noäi dung cuûa caùc caâu caù theå laïi vôùi nhau”, vaø hoïc chaép noái “baèng caùch laøm roõ vieäc suy ra moät trình töï thöïc hieän caùi daøn yù ñöôïc suy ra ñeå ñaït ñeán caùi muïc tieâu ñöôïc suy ra”. Ñoàng thôøi, Green thöøa nhaän coù nhieàu caùch tieáp caän khaùc nhau ñoái vôùi maïch laïc. Do vaäy, caùch tieáp caän cuûa oâng ñoái vôùi maïch laïc coù theå goïi laø maïch laïc theo nguyeân taéc coäng taùc. David Nunan, 1993, trong “Phaân tích daãn nhaäp dieãn ngoân”, taùc giaû nhaát trí vôùi yù nieäm cho raèng lieân keát khoâng “taïo ra” maïch laïc vaø vieäc thieát laäp tính maïch laïc laø vieäc ngöôøi ñoïc/ ngöôøi nghe coù söû duïng kieán thöùc ngoân ngöõ cuûa hoï ñeå lieân heä theá giôùi dieãn ngoân vôùi nhöõng con ngöôøi, vaät theå, söï kieän vaø söï theå beân ngoaøi baûn thaân vaên baûn v.v. 11 Trong khi ñoù, ôû Vieät Nam, nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà maïch laïc haõy coøn khieâm toán. Coâng trình nghieân cöùu ñaàu tieân, tæ mæ vaø chaët cheõ nhaát laø Heä thoáng lieân keát vaên baûn tieáng Vieät (1985) cuûa Traàn Ngoïc Theâm. Trong coâng trình naøy, taùc giaû chuû yeáu ñeà caäp ñeán lieân keát vaø heä thoáng lieân keát trong vaên baûn tieáng Vieät. Tuy nhieân, coâng trình coù phaân tích khaù chi tieát veà lieân keát noäi dung theå hieän qua lieân keát chuû ñeà vaø lieân keát logic. Khaùi nieäm lieân keát noäi dung laø cuûa taùc giaû trong thôøi ñieåm luùc baáy giôø; song cho ñeán nay, coù leõ cuõng phuø hôïp vôùi khaùi nieäm maïch laïc cuûa nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc hieän nay. Do vaäy, coâng trình naøy coù theå ñöôïc xem laø ñaàu tieân ôû Vieät Nam, coù ñeà caäp ñeán maïch laïc cuõng khoâng coù gì laø khoâng chính xaùc. Coâng trình thöù hai laø Vaên baûn vaø lieân keát trong tieáng Vieät (1998) cuûa Dieäp Quang Ban, taùc giaû ñaàu tieân trình baøy veà vaán ñeà maïch laïc vaên baûn moät caùch khaù chi tieát. Vaø ñeán naêm 2002, quyeån GIAO TIEÁP-VAÊN BAÛN-MAÏCH LAÏC-LIEÂN KEÁT- ÑOAÏN VAÊN ra ñôøi, chính taùc giaû ñaõ boå sung, môû roäng vaø hieäu chænh muïc noùi veà maïch laïc (trong saùch cuõ 1998) thaønh Phaàn thöù ba: Maïch laïc, vôùi vieäc giôùi thieäu nhöõng noäi dung roõ raøng vaø chi tieát hôn, xöùng ñaùng hôn vôùi vò trí thöïc höõu cuûa maïch laïc trong quaù trình taïo laäp vaø giaûi thích vaên baûn. Trong coâng trình nghieân cöùu ngöõ phaùp chöùc naêng cuûa taùc giaû Cao Xuaân Haïo “Caâu trong tieáng Vieät” quyeån 1, taùc giaû ñaõ ñeà caäp ñeán vaán ñeà maïch laïc trong ngoân baûn vaø lieân keát caâu vôùi quan nieäm “Khi ngoân baûn goàm töø hai caâu trôû leân, giöõa caùc caâu coù moät quan heä nhaát ñònh khieán chuùng khoâng phaûi laø baát kyø ñoái vôùi nhau: giöõa chuùng coù moät maïch laïc” vaø söï maïch laïc giöõa caùc caâu naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùc phöông tieän töø ngöõ, ngöõ phaùp trong caùc caâu vaø baèng boá cuïc. Taùc giaû minh chöùng cho quan ñieåm cuûa mình qua caùc daïng ví duï cuï theå nhö: Leân tí nöõa. Tí nöõa. Sang traùi 12 moät chuùt. Ñöôïc roài ñaáy. Ñinh ñaây naøy. Giöõa naêm caâu trong ví duï treân cho chuùng ta hình dung ñöôïc ai ñoù ñang ñònh vò moät vaät. Ñoïc ví duï naøy, moïi ngöôøi ñeàu coù theå coâng nhaän vôùi nhau raèng giöõa chuùng coù maïch laïc. Baèng caùc ví duï ñöôïc löïa choïn ñieån hình, cuï theå, taùc giaû ñaõ minh hoïa vaø phaân tích trong moät soá trang ngaén nguûi, nhöng thöïc söï theå hieän ñöôïc söï töôøng minh cho moät hieän töôïng khoâng töôøng minh chuùt naøo. Beân caïnh ñoù, coøn coù moät soá taùc giaû khaùc nhö Ñoã Höõu Chaâu, trong “Nhöõng luaän ñieåm veà caùch tieáp caän ngoân ngöõ hoïc caùc söï kieän vaên hoïc” in trong taïp chí Ngoân ngöõ soá 2/ 1990, “Ngöõ phaùp vaên baûn” 1994, “Ñaïi cöông ngoân ngöõ hoïc” taäp 2, 2001; Nguyeãn Ñöùc Daân “Logic vaø Tieáng Vieät” 1998 cuõng ñaõ coù moät soá quan ñieåm phaùc hoïa veà maïch laïc ñaùng chuù yù. Vaø gaàn ñaây cuõng coù moät soá baøi vieát veà maïch laïc nhö: Traàn Thò Vaân Anh “Maïch laïc theo quan heä nguyeân nhaân trong Truyeän Kieàu” (2002), Nguyeãn Thò Thìn “Veà maïch laïc cuûa vaên baûn vieát” (öùng duïng vaøo phaân tích truyeän ngaén Ñaùm ma kyø laï nhaát maø toâi chöùng kieán cuûa Ezra M. Cox) (2003),v.v. Toùm laïi, lòch söû nghieân cöùu veà hieän töôïng maïch laïc, chuû yeáu ñöôïc ruùt ra töø caùc taøi lieäu tieáng Anh vaø tieáng Vieät, ñaõ neâu baät moät soá quan ñieåm veà maïch laïc. - Maïch laïc laø moät vaán ñeà khaù tröøu töôïng vaø khoù naém baét. Vaãn coøn toàn taïi nhieàu quan ñieåm chöa ñoàng nhaát veà maïch laïc. Vaø ña soá taøi lieäu ñeàu coù ñeà caäp nhieàu ñeán maïch laïc trong phaân tích dieãn ngoân. - Maïch laïc laø yeáu toá quan troïng vaø chuû yeáu taïo neân vaên baûn. Khi goïi laø moät vaên baûn thì cuõng coù nghóa laø chính chuoãi phaùt ngoân ñoù ñaõ maïch laïc vaø chaéc chaén laø maïch laïc. Vaø ngöôïc laïi, khoâng coù maïch laïc, chuoãi phaùt ngoân naøy seõ khoâng trôû thaønh vaên baûn. 13 - Maïch laïc vaø lieân keát khoâng phaûi laø moät. Maïch laïc theå hieän ôû beà saâu cuûa quan heä nghóa, coøn lieân keát theå hieän ôû beà maët baèng caùc phöông thöùc hình thöùc lieân keát khöù chæ, hoài chæ, v.v. Thöïc söï lieân keát laø moät phöông thöùc goùp phaàn taïo neân maïch laïc vaên baûn. - Maïch laïc ôû hoäi thoaïi khaùc maïch laïc trong vaên baûn vieát. Maïch laïc hoäi thoaïi thöôøng gaén chaët vôùi hoaøn caûnh vaø tình huoáng phaùt ngoân; coøn maïch laïc trong vaên baûn vieát gaén chaët vôùi chuû ñeà vaø toaøn caûnh cuûa vaên baûn. - Möùc ñoä nhaän ñònh veà maïch laïc cuûa moät vaên baûn tuyø thuoäc vaøo khaû naêng tö duy, thaùi ñoä tình caûm, trình ñoä hieåu bieát vaø kieán thöùc neàn cuûa ngöôøi ñoïc laø chuû yeáu. Tuy nhieân, beân caïnh ñoù, cuõng coù moät soá yeáu toá cô baûn giuùp ngöôøi ñoïc/ ngöôøi nghe xaùc ñònh ñöôïc chuoãi caâu maïch laïc vaø chuoãi caâu khoâng maïch laïc. Nhìn chung, vaán ñeà maïch laïc ôû phöông Taây cuõng nhö ôû Vieät Nam chöa ñöôïc ñeà caäp ñeán nhieàu neân ñoù chính laø maûnh ñaát maàu môõ cho caùc nhaø nghieân cöùu; tuy nhieân ñaáy cuõng laø söï khoù khaên cho nhöõng ngöôøi ñang taäp nghieân cöùu nhö chuùng toâi. Do vaäy, chuùng toâi seõ phaûi coá gaéng noã löïc gaáp nhieàu laàn hôn ñeå keá thöøa vaø phaùt huy moät caùch hieäu quaû nhaát töø nhöõng thaønh töïu cuûa caùc taùc giaû neâu treân. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Sau khi ñaõ xaùc ñònh choïn “Maïch laïc trong vaên baûn vaø vieäc daïy hoïc sinh phoå thoâng vieát vaên maïch laïc” laøm ñeà taøi luaän vaên, chuùng toâi ñaõ söu taäp toaøn boä caùc taøi lieäu tham khaûo coù theå coù ñöôïc cuûa caùc taùc giaû trong vaø ngoaøi nöôùc; thu möôïn khoaûng naêm traêm baøi vieát cuûa hoïc sinh phoå thoâng, chuû yeáu ôû lôùp chín vaø lôùp möôøi hai, vì hai khoái lôùp naøy theå hieän ñöôïc keát quaû reøn luyeän kyõ naêng vieát tieáng Vieät ôû cuoái caáp THCS vaø THPT. Caên cöù vaøo ñoù ñeå ñaùnh giaù kyõ naêng vieát laùch cuûa hoïc 14 sinh phoå thoâng thì khaû naêng chính xaùc cao hôn caùc khoái lôùp khaùc. Sau khi coù caùc taøi lieäu vaø tö lieäu treân, chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu vôùi caùc phöông phaùp sau: 4.1 Phöông phaùp phaân loaïi, thoáng keâ. Taøi lieäu tham khaûo duøng cho ñeà taøi cuûa luaän vaên, tuy khoâng nhieàu nhöng cuõng khoâng theå goïi laø deã neáu khoâng bieát caùch choïn löïa vaø saép xeáp theo töøng vaán ñeà caàn nghieân cöùu. Ñoái vôùi luaän vaên naøy, chuùng toâi phaân loaïi taøi lieäu thaønh ba cuïm vaán ñeà: taøi lieäu ñaïi cöông veà ngoân ngöõ, veà vaên baûn; taøi lieäu veà moät soá vaán ñeà coù lieân quan ñeán maïch laïc, moät soá vaên baûn vaên chöông; vaø baøi vieát cuûa hoïc sinh. 4.2 Phöông phaùp so saùnh Phöông phaùp naøy voâ cuøng quan troïng. Noù ñoøi hoûi ngöôøi nghieân cöùu phaûi coù khaû naêng nhaïy beùn vaø bao quaùt, sau khi tham khaûo nhieàu taøi lieäu, ngöôøi ñoïc ghi cheùp nhöõng nhaän ñònh, quan ñieåm theo töøng loaïi gioáng nhau vaø khaùc nhau. So saùnh caùc quan ñieåm cuûa caùc taùc giaû. Ví duï giöõa Emoudson vaø Widouson khaùc vôùi Van Dijk; giöõa Dieäp Quang Ban vaø Cao Xuaân Haïo, v.v. So saùnh giöõa lyù luaän veà maïch laïc vaø caùc vaên baûn cuï theå trong ñôøi soáng haèng ngaøy. Ñeå töø ñoù coù theå neâu leân ñöôïc nhöõng neùt chung cô baûn nhaát hình thaønh quan ñieåm cuûa luaän vaên. 4.3 Phöông phaùp phaân tích – toång hôïp, mieâu taû. Phöông phaùp naøy ñöôïc vaän duïng trong suoát quaù trình trình baøy luaän vaên, nhaát laø chöông hai vaø chöông ba. Phaân tích töø caùc taøi lieäu tham khaûo, tö lieäu vaên baûn maãu vaø baøi vieát cuûa hoïc sinh; saép xeáp theo loaïi; ruùt ra nhaän xeùt toång hôïp töøng phaàn, töøng chöông qua tieåu keát. Trong quaù trình trình baøy coù theå saép xeáp theo toång - phaân - hôïp, phaân – hôïp, v.v. 5. ÑOÙNG GOÙP CUÛA LUAÄN VAÊN 15 Maïch laïc laø moät vaán ñeà hoaøn toaøn khoâng môùi ñoái vôùi vaên baûn vieát. Nhöng chæ coù moät ñieàu laø laøm theá naøo ñeå hoïc sinh vieát vaên maïch laïc thì chöa ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu quan taâm. Hình nhö moïi ngöôøi ñeàu nghó raèng vieäc reøn luyeän vieát vaên maïch laïc cho hoïc sinh laø vieäc thöôøng ngaøy. Tröôùc heát, giaùo vieân cho hoïc sinh tieáp caän vôùi caùc vaên baûn maãu, sau ñoù, ñöa ra caùc ñoaïn vaên, baøi vaên chöa maïch laïc vaø giuùp caùc em chænh söûa laïi. Theá laø ñaït yeâu caàu, khoâng caàn giaûi thích cho hoïc sinh hieåu maïch laïc laø gì, vì sao phaûi söûa maø khoâng ñeå nhö vaäy, v.v. Luaän vaên naøy coá gaéng ñi vaøo giaûi quyeát, duø chöa phaûi laø trieät ñeå, töôøng minh vaán ñeà lôø môø treân, nhöng seõ trình baøy laïi moät caùch coù heä thoáng nhöõng vaán ñeà caàn löu yù ñoái vôùi vieäc nhaän dieän ra hieän töôïng maïch laïc trong caùc chuoãi ngoân ngöõ. Töø ñoù, luaän vaên xaùc ñònh ñöôïc ñaâu laø vaên baûn, ñaâu laø phi vaên baûn, ñoàng thôøi phaân bieät ñöôïc lieân keát vaø maïch laïc. Ñieàu quan troïng maø luaän vaên quan taâm laø trình baøy caùc yeáu toá goùp phaàn taïo neân söï maïch laïc vaên baûn moät caùch roõ raøng ñeå giuùp hoïc sinh chuù yù vaän duïng trong quaù trình xaây döïng baøi taäp laøm vaên chaët cheõ vaø maïch laïc. Chuùng toâi mong raèng nhöõng nhaän xeùt ruùt ra ñöôïc trong luaän vaên seõ goùp phaàn giuùp giaùo vieân coù theâm taøi lieäu tham khaûo veà vieäc daïy taäp laøm vaên ôû nhaø tröôøng phoå thoâng ñaït hieäu quaû, ñoàng thôøi giuùp hoïc sinh r._.eøn luyeän kyõ naêng vieát vaên ngaøy caøng maïch laïc vaø chaët cheõ, goùp phaàn giöõ gìn vaø phaùt huy söï trong saùng vaø giaøu ñeïp cuûa tieáng Vieät. 6. BOÁ CUÏC CUÛA LUAÄN VAÊN Ngoaøi phaàn daãn nhaäp vaø keát luaän, luaän vaên goàm ba chöông: chöông moät trình baøy toång quan veà vaên baûn vaø maïch laïc trong vaên baûn, trong chöông naøy coù boán noäi dung: khaùi nieäm veà vaên baûn vaø ngöõ phaùp vaên baûn, ñaëc ñieåm cuûa vaên baûn, keát caáu ñoaïn vaên vaø maïch laïc trong vaên baûn; chöông hai trình baøy veà caùc yeáu toá taïo neân 16 maïch laïc trong vaên baûn ví duï nhö yeáu toá lieân keát vaø yeáu toá quan heä; chöông ba trình baøy nhöõng loãi vieát vaên thieáu maïch laïc cuûa hoïc sinh phoå thoâng nhö loãi trong duøng töø, ñaët caâu, döïng ñoaïn vaø xaây döïng vaên baûn. 17 CHÖÔNG MOÄT TOÅNG QUAN VEÀ VAÊN BAÛN VAØ MAÏCH LAÏC TRONG VAÊN BAÛN Caùc saùch ngöõ phaùp töø xöa ñeán nay ñeàu ñi ñeán nhaän ñònh thoáng nhaát: caâu laø ñôn vò coù khaû naêng dieãn ñaït moät yù töông ñoái troïn veïn, ñem laïi cho ngöôøi nghe moät thoâng baùo töông ñoái hoaøn chænh. Caùch nhaän ñònh naøy, theo ngöõ phaùp truyeàn thoáng, thì caâu laø ñôn vò ngöõ phaùp cao nhaát, treân caâu khoâng coøn moät ñôn vò ngöõ phaùp naøo hôn nöõa nhö Bloomfield ñaõ keát luaän: “Caâu laø ñôn vò lôùn nhaát cuûa mieâu taû ngöõ phaùp” [ John Lyons, 1997, tr. 278]. Chuùng ta coù theå hieåu töø “töông ñoái” ñöôïc duøng ôû treân chính laø söï thaän troïng cuûa caùc nhaø ngoân ngöõ. Vì roõ raøng ôû ñaây, caâu khoâng phaûi laø ñôn vò cao nhaát trong giao tieáp maø vôùi caâu ta chæ môùi baét ñaàu böôùc chaân vaøo ñòa haït cuûa thoâng baùo (cuõng nhö vôùi aâm vò thì ta môùi böôùc chaân vaøo ñòa haït ngoân ngöõ, vôùi hình vò thì ta môùi böôùc chaân vaøo ñòa haït cuûa ngöõ phaùp,…). Vaø ôû ñòa haït naøy (vaên baûn), caâu chæ laø ñôn vò teá baøo. Thaät vaäy, Halliday ñaõ nhaän xeùt raèng: “Ñôn vò cô baûn khi chuùng ta söû duïng ngoân ngöõ, khoâng phaûi laø töø hay caâu, maø laø vaên baûn”. (M.A.K.Halliday, 1960). Vaäy vaên baûn laø gì, ra ñôøi töø khi naøo vaø coù nhöõng ñaëc ñieåm ra sao? 1. KHAÙI NIEÄM VEÀ NGÖÕ PHAÙP VAÊN BAÛN VAØ VAÊN BAÛN Baét ñaàu töø nhöõng naêm 1930, tröôøng phaùi ngoân ngöõ hoïc Praha ñaõ ñeà caäp ñeán ñoaïn vaên vaø söï lieân heä giöõa caùc caâu trong ñoaïn vaên; roài ñeán nhöõng naêm sau laø ôû Ñöùc (K.Boost vieát veà “Khoái lieân heä caùc caâu”), ôû Nga (N.S.Pospelov “Chænh theå cuù phaùp phöùc hôïp”; I.A.Figurovskij “Chænh theå cuù phaùp cuûa vaên baûn hoaøn chænh”), ôû 18 Myõ (Z.S.Harris ñeà xuaát phöông phaùp phaân tích dieãn ngoân “discourse”), v.v ñeàu noùi ñeán moái lieân heä giöõa caùc caâu (moái quan heä treân caâu). Vaøo 1953, L.Hjelmslev, nhaø ngoân ngöõ hoïc noåi tieáng Ñan Maïch, ñaõ vieát: “ Caùi duy nhaát ñeán vôùi ngöôøi nghieân cöùu ngoân ngöõ vôùi tö caùch khôûi ñieåm […] ñoù laø vaên baûn trong tính hoaøn chænh tuyeät ñoái vaø khoâng taùch rôøi cuûa noù”. Lôøi noùi naøy caøng veà sau caøng ñöôïc khaúng ñònh vaø cöù theá caùi ñôn vò cao nhaát ñöôïc goïi laø vaên baûn ñoù nghieãm nhieân trôû thaønh ñoái töôïng cuûa ngoân ngöõ hoïc. Vaø tieáp theo sau ñoù, töø nhöõng naêm 1968 ñeán nhöõng naêm 1970, teân goïi ngöõ phaùp vaên baûn ngaøy caøng ñöôïc nhieàu nhaø ngoân ngöõ ñeà caäp. Nhaát laø vaøo nhöõng naêm 80, lónh vöïc vaên baûn - theo caùch noùi hình töôïng cuûa V.A.Zvegintsev [1980, tr.14]- gaàn nhö ñaõ trôû thaønh moät “vuõ truï ngoân ngöõ hoïc”. Nhö Traàn Ngoïc Theâm ñaõ nhaän ñònh: “Neáu coi vieäc naâng ngoân ngöõ hoïc leân taàm moät khoa hoïc khaùi quaùt gaén lieàn vôùi teân tuoåi cuûa F.de Saussure laø cuoäc caùch maïng laàn thöù nhaát trong ngoân ngöõ hoïc nhö laâu nay vaãn noùi, thì cuoäc caùch maïng laàn thöù hai phaûi laø vieäc ñöa ngoân ngöõ hoïc leân taàm moät khoa hoïc bao quaùt heát ñoái töôïng cuûa mình gaén lieàn vôùi söï ra ñôøi cuûa ngoân ngöõ hoïc vaên baûn”. 1.1 VAØI NEÙT VEÀ NGÖÕ PHAÙP VAÊN BAÛN Ngoân ngöõ hoïc vaên baûn ra ñôøi nhaèm goùp phaàn giaûi thuyeát nhöõng vaán ñeà laâu nay ngoân ngöõ hoïc truyeàn thoáng bò beá taéc nhö laø: khoâng ñuû khaû naêng giaûi thích nhieàu hieän töôïng bieåu hieän trong phaïm vi caâu nhöng laïi coù lieân quan tôùi nhöõng cô cheá ngoaøi caâu; khoâng ñuû ñaùp öùng nhöõng nhu caàu thöïc tieãn cuûa vieäc xaây döïng vaên baûn, trong ñoù coù moân taäp laøm vaên daïy trong nhaø tröôøng; khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu phaân tích taùc phaåm vaên hoïc; khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu xöû lyù thoâng tin ngoân ngöõ. 19 Vaø chæ ngoân ngöõ hoïc vaên baûn (textlinguistics) môùi coù theå giaûi quyeát thoûa ñaùng caùc nhu caàu treân. 1.1.1 Lyù luaän chung veà ngöõ phaùp vaên baûn Söï ra ñôøi cuûa ngöõ phaùp vaên baûn ñaõ khaúng ñònh taàm quan troïng cuûa noù trong cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Söï ra ñôøi naøy ñöôïc keá thöøa vaø phaùt trieån töø nhöõng thaønh töïu lôùn lao cuûa ngoân ngöõ hoïc noùi chung vaø cuûa ngöõ phaùp noùi rieâng. Ngöõ phaùp, ñònh nghóa theo Dieäp Quang Ban (Ngöõ phaùp tieáng Vieät 2001), coù theå hieåu theo nghóa roäng laø toaøn boä caùc quy luaät, quy taéc hoaït ñoäng cuûa taát caû caùc yeáu toá ngoân ngöõ, keå caû caùc yeáu toá coù hai maët: aâm vaø nghóa, laãn yeáu toá chæ coù moät maët aâm. Hieåu theo nghóa heïp thì ngöõ phaùp laø toaøn boä caùc quy luaät, quy taéc hoaït ñoäng chæ caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ coù hai maët. Caùc yeáu toá ngoân ngöõ coù hai maët treân bao goàm nhöõng yeáu toá töø baäc töø toá (hay hình vò), töùc laø boä phaän aâm thanh nhoû nhaát maø coù nghóa, cho ñeán caâu ñöôïc laøm thaønh töø nhieàu töø hoaëc töø nhieàu cuïm chuû vò. Nhöõng thaäp kyû gaàn ñaây, ngöôøi ta ñaõ môû roäng soá ñôn vò ngoân ngöõ coù hai maët treân laø nhöõng vaên baûn (vieát hay noùi) hoaøn chænh duøng cho nhöõng tình huoáng nhaát ñònh vaø ñöôïc goïi laø ngöõ phaùp vaên baûn. Ngöõ phaùp vaên baûn: Naêm 1974, H. Isenberg khi baøn veà ñoái töôïng lyù luaän ngoân ngöõ hoïc veà vaên baûn oâng cuõng ñaõ neâu laïi moät soá neùt chung cuûa vaên baûn: “Vôùi caâu hoûi veà caùc neùt chung cuûa taát caû caùc vaên baûn – vaên baûn “coù keát caáu” cuõng nhö vaên baûn “khoâng coù keát caáu” – chuùng toâi ñaõ traû lôøi baèng caùch keå ra nhöõng ñaëc tröng nhö chuoãi noái tieáp tuyeán tính cuûa caâu, bieân giôùi phía traùi vaø phía phaûi, tính keát thuùc töông ñoái vaø tính lieân keát”. Naêm 1976, M.A.K.Halliday vaø R. Hasan ñaõ baøn veà nhöõng ñaëc tröng cuûa vaên baûn khaù kyõ nhö sau: “Töø vaên baûn ñöôïc duøng trong ngoân ngöõ hoïc ñeå chæ moät ñoaïn 20 naøo ñoù, ñöôïc noùi ra hay ñöôïc vieát ra, coù ñoä daøi baát kyø, taïo laäp ñöôïc moät toång theå hôïp nhaát. Chuùng ta bieát nhö moät nguyeân taéc chung raèng moät maãu ngoân ngöõ cuûa chính chuùng ta hoaëc taïo thaønh ñöôïc moät vaên baûn hoaëc khoâng. Ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø chaúng bao giôø coù theå laø khoâng chaéc chaén. Söï phaân bieät giöõa moät vaên baûn vaø moät taäp hôïp nhöõng caâu khoâng coù quan heä vôùi nhau suy cho cuøng laø vaán ñeà möùc ñoä, vaø ôû ñaây luoân luoân coù nhöõng tröôøng hôïp maø ñoái vôùi chuùng thì chuùng ta khoâng ñònh chaéc ñöôïc – moät ñieàu coù theå thöôøng gaëp ñoái vôùi nhieàu giaùo vieân khi ñoïc caùc baøi laøm vaên cuûa hoïc sinh cuûa mình. Tuy nhieân, ñieàu ñoù khoâng laøm maát hieäu löïc cuûa nhaän xeùt chung cho raèng chuùng ta caûm nhaän ñöôïc söï phaân bieät giöõa caùi laø vaên baûn vôùi caùi khoâng laø vaên baûn”. […] [Theo Dieäp Quang Ban, 2002, tr. 62] 1.1.2 YÙ nghóa cuûa lyù thuyeát vaên baûn ôû nhaø tröôøng phoå thoâng Nhaø tröôøng phoå thoâng cuûa chuùng ta töø nhieàu naêm qua ñaõ chuù yù daïy cho hoïc sinh caùch söû duïng ñuùng caùc töø vaø vieát ñuùng caùc caâu. Vieäc laøm naøy ñaõ thu ñöôïc nhöõng keát quaû nhaát ñònh. Hoïc sinh ñaõ vieát ñöôïc nhieàu caâu ñuùng vaø khoâng ít caâu hay. Tuy nhieân, caùc em laïi khoâng bieát caùch trình baøy caùc caâu ñuùng vaø hay ñoù vaøo moät ñoaïn, moät baøi vieát ñeå taïo thaønh moät chænh theå thoáng nhaát, chaët cheõ vaø logic hay noùi moät caùch hình töôïng thì caùc caâu naøy chöa ñöôïc xeáp vöøa khít vaøo nhau maø caùch trình baøy cuûa caùc em coøn loän xoän, luoäm thuoäm, luûng cuûng. Xin xem daãn chöùng: Caùc nhaø thô thôøi kyø naøy ñeàu ca ngôïi tinh thaàn yeâu nöôùc, tinh thaàn quaät khôûi choáng xaâm laêng. Ca ngôïi tinh thaàn ñoäc laäp, yù thöùc töï cöôøng chöùa chan loøng yeâu nöôùc. Ca ngôïi caûnh thanh bình thònh trò. Caùc baøi thô cuûa Traàn Quang Khaûi, Phaïm Nguõ Laõo, baøi thô “Thaàn” cuûa Lyù Thöôøng Kieät, “Baïch Ñaèng Giang Phuù’ cuûa Tröông Haùn Sieâu… ñaõ khaúng ñònh noäi dung vaên hoïc thôøi kyø naøy. Trong soá ñoù baøi “Hòch töôùng só”cuûa Traàn Höng Ñaïo laø moät trong nhöõng baøi tieâu bieåu. Baøi hòch ra ñôøi naêm 1285. baøi hòch keâu goïi töôùng só neâu cao tinh thaàn yeâu nöôùc, chí caêm thuø giaëc maø ra söùc chieán ñaáu. Taùc giaû ñaõ keâu goïi töôùng só haõy töø boû loái soáng höôûng laïc, ra söùc hoïc taäp 21 binh thö, quyeát taâm chieán ñaáu vaø chieán thaéng keû thuø xaâm löôïc…” [Daãn theo TNT, 1985, tr.8] Quan saùt ví duï sau: (1)Duø bieát Nguyeãn Du ñaõ noùi “chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi”, toâi vaãn cöù nghó raèng, taâm vaø taøi bao giôø cuõng phaûi caân xöùng môùi taïo neân ñöôïc vaên chöông thaät söï. (2)Moät ñaùm cöôùi laø moät truyeän ngaén xuaát saéc nhaát cuûa Nam Cao. (3)Ñoïc vaên hay ta vöøa xuùc ñoäng tröôùc nhöõng caûnh ñôøi ñöôïc ñöa vaøo taùc phaåm cuøng vôùi taám loøng cuûa taùc giaû, vöøa caûm thaáy khoaùi thuù ñaëc bieät tröôùc caùi taøi cuûa ngöôøi caàm buùt. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) Ñoïc ñoaïn vaên treân ta baét gaëp coù caùi gì chöa oån: noù loän xoän, luûng cuûng. Noäi dung ñoaïn vaên giôùi thieäu “Moät ñaùm cöôùi” laø truyeän ngaén ñaëc saéc cuûa Nam Cao. Do vaäy, chuùng ta coù theå saép xeáp laïi thöù töï cuûa caùc caâu vaên sao cho chuùng khoâng choûi nhau maø vöøa khít vôùi nhau thì laäp töùc seõ coù moät ñoaïn vaên hay. Moät ñaùm cöôùi laø moät truyeän ngaén xuaát saéc nhaát cuûa Nam Cao. Duø bieát Nguyeãn Du ñaõ noùi “chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi”, toâi vaãn cöù nghó raèng, taâm vaø taøi bao giôø cuõng phaûi caân xöùng môùi taïo neân ñöôïc vaên chöông thaät söï.Ñoïc vaên hay ta vöøa xuùc ñoäng tröôùc nhöõng caûnh ñôøi ñöôïc ñöa vaøo taùc phaåm cuøng vôùi taám loøng cuûa taùc giaû, vöøa caûm thaáy khoaùi thuù ñaëc bieät tröôùc caùi taøi cuûa ngöôøi caàm buùt. Caùc töø ngöõ gaïch döôùi ñeàu coù quan heä nghóa vôùi nhau: truyeän ngaén ñaëc saéc – vaên chöông thaät söï – vaên hay; taâm vaø taøi … caân xöùng – vöøa …taám loøng cuûa taùc giaû, vöøa … caùi taøi cuûa ngöôøi caàm buùt. Caùc caâu sau chính laø trieån khai noäi dung cuûa caâu ñaàu tieân. Do vaäy, traät töï cuûa noù phaûi ñöôïc saép xeáp ñuùng chuû ñònh thì yù trieån khai môùi coù theå ñaït hieäu quaû cao. Daãn chöùng treân cho chuùng ta thaáy raèng hoïc sinh coù theå vieát caâu khoâng sai ngöõ phaùp nhöng do khoâng bieát saép xeáp caùc caâu cho hôïp lyù neân yù choàng cheùo leân nhau laøm cho ñoaïn vaên dieãn ñaït loän xoän vaø luûng cuûng. Thöïc ra thì caû thaày vaø troø, tröôùc ñaây - khi ngöõ phaùp vaên baûn chöa ra ñôøi, chæ ñöôïc trang bò lyù thuyeát ngöõ phaùp ñeán caâu laø cuøng. Giaùo vieân chæ ra söùc daïy cho hoïc sinh vieát caâu ñuùng, caùch söûa loãi 22 chính taû, loãi duøng töø, loãi ñaët caâu ; coøn caùch söûa loãi ñoaïn vaên thì chöa. Maõi ñeán lôùp 12, trong saùch taäp laøm vaên môùi coù moät soá kieåu loãi laäp luaän nhö: “luaän chöùng thieáu logic: laäp luaän coù maâu thuaãn, laäp luaän khoâng nhaát quaùn, laäp luaän khoâng ñuû lyù do; saép xeáp daãn chöùng khoâng hôïp lyù,v.v.”. Do vaäy, ñeå khaéc phuïc nhöõng haïïn cheá treân caàn phaûi cung caáp cho giaùo vieân vaø hoïc sinh nhöõng lyù luaän cô baûn trong vieäc söû duïng caâu ñeå caáu taïo neân moät baøi vaên. Nhöõng lyù luaän ñoù thuoäc veà ngöõ phaùp vaên baûn. 1.2 KHAÙI NIEÄM VEÀ VAÊN BAÛN 1.2.1 Khaùi nieäm chung veà vaên baûn (text) Hieän nay, khaùi nieäm veà vaên baûn vaãn chöa ñöôïc söï thoáng nhaát giöõa caùc nhaø ngoân ngöõ. Coù quan nieäm cho raèng vaên baûn laø bieåu hieän söï kieän noùi baèng caùc daïng vieát “written text” hoaëc laø ñôn thoaïi khoâng töông taùc (non-interactive monolongue). Hoaëc vaên baûn laïi laø caùi kieán truùc lyù luaän tröøu töôïng maø dieãn ngoân seõ hieän thöïc hoùa noù (Van Dijk); vì theá môùi coù lieân keát vaên baûn (textual cohesion) vaø maïch laïc dieãn ngoân (discourse coherence) coù nghóa laø lieân keát vaên baûn nhaän dieän ñöôïc qua beà maët töø ngöõ, qua ngöõ phaùp vaø qua söï trieån khai meänh ñeà, coøn maïch laïc dieãn ngoân laïi hoaït ñoäng giöõa caùc haønh ñoäng noùi (H.G.Widdowson); Moät caùch nhìn töông töï cuûa Guy Cook: “Vaên baûn laø moät chuoãi ngoân ngöõ lyù giaûi ñöôïc ôû maët hình thöùc, beân ngoaøi ngöõ caûnh”, v.v. Töø caùc quan nieäm treân, theo chuùng toâi vaên baûn coù theå ñöôïc hieåu moät caùch khaùi quaùt nhö sau: Vaên baûn laø ñôn vò cuûa ngoân ngöõ trong söû duïng. Noù khoâng ñöôïc xaùc ñònh kích côõ. Noù khaùc vôùi caâu veà maët chuûng loaïi. 23 Vaên baûn laø moät loaïi ñôn vò ñöôïc laøm thaønh töø moät khuùc ñoaïn lôøi noùi hay lôøi vieát, hoaëc lôùn hoaëc nhoû, coù caáu truùc, coù ñeà taøi … loaïi nhö moät truyeän keå, moät baøi thô, moät ñôn thuoác, moät bieån chæ ñöôøng… [Daãn theo DQB, 2002, tr. 50] Nhö vaäy, ta cuõng coù theå hieåu: “Vaên baûn laø moät ñôn vò nghóa, moät ñôn vò khoâng phaûi cuûa hình thöùc maø laø cuûa yù nghóa. Noù khoâng phaûi ñöôïc goàm töø nhöõng caâu maø laø ñöôïc hieän thöïc hoaù hoaëc ñöôïc kyù maõ vaøo nhöõng caâu”. [M.A.K.Halliday, 1994, tr.1-2] Noùi moät caùch ñôn giaûn, vaên baûn coù theå ôû daïng noùi hay daïng vieát; coù theå daøi hay ngaén; coù caáu truùc; coù ñeà taøi vaø ngoaøi caùc loaïi tieâu bieåu nhö ñaõ neâu coøn nhieàu loaïi khaùc nöõa. Ñaây coù theå noùi laø moät ñònh nghóa töông ñoái hoaøn chænh vaø deã hieåu. 1.2.2 Khaùi nieäm veà vaên baûn trong saùch giaùo khoa phoå thoâng Vaên baûn laø chuoãi lôøi noùi mieäng hay baøi vieát coù chuû ñeà thoáng nhaát, coù lieân keát, maïch laïc, vaän duïng phöông thöùc bieåu ñaït phuø hôïp ñeå thöïc hieän muïc ñích giao tieáp. [ Saùch Ngöõ vaên 6/1, 2001, tr.17] Ñònh nghóa naøy ñöôïc vaän duïng töø caùch hieåu vaên baûn nhö ôû khaùi nieäm chung, phuø hôïp khaû naêng nhaän bieát cuûa caùc em hoïc sinh phoå thoâng. Ñieàu quan troïng caàn chuù yù laø vaên baûn coù chuû ñeà thoáng nhaát, lieân keát, maïch laïc vaø vaän duïng phöông thöùc bieåu ñaït phuø hôïp töøng loaïi nhö: töï söï, mieâu taû, bieåu caûm, nghò luaän, thuyeát minh, haønh chính - coâng vuï, v.v. 2. ÑAËC ÑIEÅM CUÛA VAÊN BAÛN Ñeå coù moät vaên baûn, khoâng phaûi chæ caàn gheùp nhöõng caâu ñuùng ngöõ phaùp laïi vôùi nhau laø ñöôïc maø noäi dung cuûa nhöõng caâu naøy phaûi lieân quan chaët cheõ vôùi nhau, cuøng keát noái taïo thaønh moät chænh theå thoáng nhaát bieåu ñaït moät chuû ñeà chung vaø ñöôïc 24 saép xeáp trong moät keát caáu hoaøn chænh, maïch laïc nhaèm ñaït ñöôïc muïc ñích giao tieáp cuï theå. Ñoù chính laø nhöõng neùt cô baûn, ñaëc ñieåm cuûa vaên baûn giuùp ta phaân bieät ñöôïc giöõa vaên baûn vaø phi vaên baûn. 2.1 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG CUÛA VAÊN BAÛN Caùc moái quan heä taïo neân tính thoáng nhaát chuû ñeà ñeå chuoãi caâu trôû thaønh vaên baûn ñöôïc theå hieän ôû nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa vaên baûn nhö tính hoaøn chænh nghóa, tính hoaøn chænh caáu truùc vaø tính lieân keát, maïch laïc. 2.1.1 Tính hoaøn chænh veà nghóa cuûa vaên baûn Tính hoaøn chænh nghóa cuûa vaên baûn theå hieän ôû söï thoáng nhaát chuû ñeà cuûa noù. Chuû ñeà ñöôïc hieåu laø haït nhaân nghóa cuûa vaên baûn, noäi dung coâ ñuùc vaø khaùi quaùt cuûa vaên baûn: “Chuû ñeà cuûa vaên baûn hoaøn chænh hay cuûa vaên baûn con chuùng toâi coi laø haït nhaân nghóa ñöôïc hieåu nhö nôi taäp trung khaùi quaùt toaøn boä noäi dung cuûa vaên baûn”. [O.I.MOSKALSKAJA, 1996, tr.27] Moät vaên baûn hoaøn chænh coù dung löôïng côõ lôùn nhö moät taùc phaåm thì coù theå ñöôïc caáu taïo neân bôûi chöông, phaàn, muïc, v.v hay nhoû nhö moät baøi thô Ñöôøng thì cuõng ñöôïc taïo neân töø nhöõng ñoaïn thô vaø taát caû caùc chöông, phaàn, muïc, ñoaïn, luoân luoân bieåu ñaït moät chuû ñeà boä phaän, chuû ñeà con. Chuû ñeà chung cuûa vaên baûn ñöôïc ñeà caäp ñeán ôû treân phaûi ñöôïc hieåu noù khoâng laø moät pheùp coäng ñôn thuaàn cuûa caùc chuû ñeà boä phaän/ chuû ñeà con maø chuùng ñoàng thôøi phuïc vuï cho vieäc theå hieän moät chuû ñeà chung vaø boå sung cho nhau trong vieäc theå hieän chuû ñeà aáy. VD (1): PHAÀN THÖÔÛNG Moät ngöôøi noâng daân tìm ñöôïc moät vieân ngoïc quyù lieàn muoán ñem daâng tieán nhaø vua. 25 OÂng ta tìm ñeán cung ñieän vaø nhôø caùc quan trong trieàu baûo laøm caùch naøo gaëp ñöôïc nhaø vua. Moät trong caùc quan hoûi oâng ta caàn gaëp vua ñeå laøm gì. Ngöôøi noâng daân beøn keå laïi chuyeän muoán daâng vua vieân ngoïc quyù. Vò quan noï baûo: - Ñöôïc, toâi seõ ñöa anh vaøo gaëp nhaø vua vôùi ñieàu kieän anh phaûi chia cho toâi moät nöûa phaàn thöôûng cuûa nhaø vua. Neáu khoâng thì thoâi ! Ngöôøi noâng daân ñoàng yù, vaø vieân quan noï lieàn daãn oâng ta vaøo cung vua. Vua caàm laáy vieân ngoïc vaø baûo: - Theá anh muoán ta thöôûng cho anh caùi gì baây giôø? Ngöôøi noâng daân beøn thöa: - Xin beä haï haõy thöôûng cho haï thaàn naêm möôi roi, haï thaàn khoâng muoán gì hôn caû. Chæ coù ñieàu laø haï thaàn ñaõ ñoàng yù chia cho vieân quan ñaõ ñöa haï thaàn vaøo ñaây moät nöûa soá phaàn thöôûng cuûa beä haï. Vaäy xin beä haï haõy thöôûng cho moãi ngöôøi hai möôi nhaêm roi. Nhaø vua baät cöôøi, ñuoåi teân caän thaàn ra vaø thöôûng cho ngöôøi noâng daân moät nghìn ruùp. [ Saùch Ngöõ vaên 6/1, 2002, tr. 45-46] Caâu chuyeän treân goàm ba phaàn: phaàn môû baøi “Moät… vua” theå hieän loøng trung thaønh vaø söï toân kính cuûa anh noâng daân; phaàn thaân baøi “OÂng …roi” theå hieän tinh thaàn duõng caûm ñaáu tranh choáng boïn quan tham cuûa anh noâng daân; phaàn keát luaän: söï thaønh coâng cuûa anh noâng daân. Chuû ñeà chung cuûa caâu chuyeän laø ca ngôïi loøng duõng caûm, trung thaønh vaø thoâng minh cuûa ngöôøi noâng daân trong ñaáu tranh choáng boïn tham quan. Nhö vaäy, chuû ñeà chung ôû ñaây khoâng theå laø söï laép gheùp ñôn thuaàn caùc chuû ñeà con laïi vôùi nhau maø laø moät söï toång hôïp vaø phaùt trieån. VD (2): Quaëng saét khoâng coù ích ñoái vôùi chuùng ta trong cuoäc soáng haèng ngaøy neáu nhö noù ôû daïng toàn taïi trong töï nhieân. Tröôùc heát noù phaûi ñöôïc vôõ ra töø loøng ñaát vaø ñöôïc khai thaùc leân. Ñoù laø coâng vieäc cuûa nhöõng ngöôøi thôï moû. Nhöõng loø cao luyeän quaëng thaønh saét töï nhieân. Nhöõng xí nghieäp gang theùp bieán saét töï nhieân thaønh gang theùp; Cuoái cuøng nhöõng xí nghieäp gang theùp saûn xuaát töø theùp thaønh saét taây vaø theùp taám. [O.I.MOSKALSKAJA, 1996, tr.33] 26 Chuû ñeà hay noäi dung chính trong ví duï naøy coù theå khaùi quaùt laø quaù trình lao ñoäng nhaèm khai thaùc vaø xöû lyù quaëng saét töï nhieân thaønh saét theùp ñöôïc duøng trong xaây döïng. Taát caû caùc caâu trong ñoaïn vaên treân ñeàu taäp trung neâu baät quaù trình naøy. Caùc ví duï treân ñaõ giuùp chuùng ta xaùc ñònh tính hoaøn chænh veà nghóa cuûa vaên baûn. VD (3): Xem baøi thô (Thô vaên yeâu nöôùc Nam boä, nöûa sau TK XIX) Treân ñôøi coù maáy maët ñi ngang? YÛ lôùn chaân tay coù moät chaøng Loõ maét khoâng phaân ngöôøi phaûi quaáy Quô caøng chaúng löïa keû ngay gian Ñöa mình theo nöôùc hieàm khoâng ruoät Loät voû giaø ñôøi chaúng thaáy gan Gaëp luùc toái trôøi thì keå chaéc Nghe hôi ñoäng ñaát ruùt vaøo hang. [ Trònh Saâm, 2001, tr. 122] Noäi dung töôøng minh cuûa töøng caâu, töøng caâu trong vaên baûn treân ñeàu taäp trung mieâu taû con cua nhöng yù nghóa haøm aån chung cuûa toaøn baøi thô laø nhaèm aùm chæ boïn heøn nhaùt baùn nöôùc caàu vinh, cuùi ñaàu laøm tay sai cho giaëc, chaïy theo thôøi theá ñeå kieám chaùc cho baûn thaân. Tuy nhieân, neáu chæ ñaùp öùng cho söï hoaøn chænh nghóa vaên baûn seõ khoâng ñöôïc troïn veïn neáu vaên baûn khoâng coù ñöôïc moät caáu truùc hoaøn chænh. 2.1.2 Tính hoaøn chænh veà caáu truùc cuûa vaên baûn Caùc caâu, caùc ñoaïn, caùc chöông, v.v trong vaên baûn quan heä chaët cheõ vôùi nhau khoâng phaûi chæ baèng söï thoáng nhaát chuû ñeà maø coøn baèng nhöõng tín hieäu ña daïng beân ngoaøi chæ ra raèng chuùng laø nhöõng boä phaän cuûa moät chænh theå vaø hôïp laïi taïo neân moät caáu truùc hoaøn chænh. 27 Moät soá tín hieäu ñöôïc söû duïng trong quaù trình xaây döïng vaên baûn nhaèm taïo söï gaén boù chaët cheõ giöõa caùc boä phaän trong moät chænh theå thöôøng ñöôïc nhaän bieát cuï theå nhö sau: - Tín hieäu hình thöùc: Vaên baûn phaûi ñöôïc trình baøy moät caùch khoa hoïc, deã nhaän bieát caùc chöông, caùc phaàn , caùc muïc. VD (4): Chöông I 1 I.1 I.1.1 I.1.1.1 I.1.1.2 I.1.2 I.2 2 Caùch trình baøy naøy ñöôïc aùp duïng moät caùch trieät ñeå trong caùc vaên baûn khoa hoïc, luaän vaên, vaên baûn haønh chính, v.v. Caàn chuù yù raèng heã coù chöông moät thì phaûi coù chöông hai, heã coù muïc 1.1 thì phaûi coù muïc 1.2, v.v. Caáu truùc caùc phaàn phaûi töông ñöông vaø caân xöùng vôùi nhau keå caû veà hình thöùc trình baøy laãn ngheä thuaät söû duïng ngoân töø. Rieâng vaên baûn theo phong caùch goït duõa thöôøng khoâng duøng caùc con soá nhö treân maø coù ngheä thuaät trình baøy tuyø theo töøng theå loaïi. Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi quan taâm vaø ñeà caäp ñeán vaên baûn taäp laøm vaên vieát cuûa hoïc sinh laø chuû yeáu. Baøi taäp laøm vaên vieát luoân luoân ñöôïc caáu taïo ba phaàn: phaàn ñaët vaán ñeà, phaàn giaûi quyeát vaán ñeà vaø phaàn keát thuùc vaán ñeà. Theo yeâu caàu moät baøi taäp laøm vaên vieát thì hoïc sinh 28 khoâng ñöôïc ghi soá nhö treân maø caùc em trình baøy baèng caùch luøi ñaàu doøng. Caùch trình baøy naøy phaûi cho ngöôøi ñoïc thaáy coù ba phaàn vaø trong töøng phaàn nhö vaäy goàm coù caùc ñoaïn vaên. Caùc phaàn ñöôïc trình baøy moät caùch caân ñoái. Phaàn ñaàu vaø phaàn cuoái vôùi dung löôïng töông ñöông nhau vaø baèng moät phaàn tö hay moät phaàn naêm noäi dung phaàn giaûi quyeát vaán ñeà. Noùi chung, moãi kieåu vaên baûn coù caáu truùc rieâng. Vaên baûn haønh chính khaùc vaên baûn baùo chí. Vaø ngay trong vaên baûn haønh chính cuõng coù nhieàu bieåu maãu ñöôïc quy ñònh rieâng chaúng haïn coâng vaên, baùo caùo, tôø trình, thoâng baùo, nghò quyeát, quyeát ñònh, v.v. Ñoái vôùi vaên baûn taäp laøm vaên, ngoaøi quy ñònh ba phaàn chung coøn coù nhöõng yeâu caàu cuï theå nhaát laø trong phaàn giaûi quyeát vaán ñeà. Ví duï nhö vaên chöùng minh khaùc vaên bình luaän; vaên giaûi thích khaùc vaên phaân tích; trong ñoù, phaân tích nhaân vaät khaùc phaân tích taùc phaåm, v.v. Do vaäy, vieäc xaây döïng caáu truùc moät caùch hoaøn chænh vaø phaân boá caân ñoái theo chuû ñeà cuûa vaên baûn cuõng laø goùp phaàn theå hieän tính maïch laïc vaên baûn. - Tín hieäu noäi dung: Moái quan heä noäi dung giöõa caùc caâu, caùc ñoaïn, caùc phaàn quyeát ñònh tính chaát cuûa vaên baûn. Söï quan heä giöõa phía phaûi phía traùi cuûa moät caâu, phía treân phía döôùi cuûa moät ñoaïn, giöõa caùc phaàn trong vaên baûn nhaát thieát phaûi ñöôïc chuù troïng xaây döïng theo moät noäi dung hoaøn chænh, moät chuû ñeà thoáng nhaát. Neáu giöõa chuùng khoâng coù moái lieân heä naøo thì ta seõ coù chuoãi caâu hoãn ñoän, rôøi raïc. Trong moät baøi taäp laøm vaên vieát neáu coù moät ñoaïn, moät phaàn naøo ñoù khoâng coù cuøng noäi dung chung seõ bò xem laø laïc ñeà. Trong ví duï (1) khi nghe hoaëc ñoïc caâu: “Chæ coù ñieàu laø haï thaàn ñaõ ñoàng yù chia cho vieân quan ñaõ ñöa haï thaàn vaøo ñaây moät nöûa soá phaàn thöôûng cuûa beä haï”, ta seõ khoâng hieåu yù nghóa cuûa caâu naøy moät caùch cuï theå raèng taïi sao laïi noùi laø “chæ coù 29 ñieàu” neáu ta khoâng bieát noäi dung cuûa caâu tröôùc. Vì cuïm töø naøy thöôøng ñöôïc baét ñaàu cho caâu giaûi thích hoaëc boå sung noäi dung caâu tröôùc, nhö ôû ví duï treân, ñeå giaûi thích noäi dung caâu ngöôøi noâng daân laïi xin ñöôïc thöôûng naêm möôi roi maø khoâng xin ñieàu gì khaùc. Vaø cuõng ñeå giaûi thích noäi dung caâu sau laø thöôûng cho moãi ngöôøi hai möôi nhaêm roi. “Xin beä haï haõy thöôûng cho haï thaàn naêm möôi roi, haï thaàn khoâng muoán gì hôn caû. Chæ coù ñieàu laø haï thaàn ñaõ ñoàng yù chia cho vieân quan ñaõ ñöa haï thaàn vaøo ñaây moät nöûa soá phaàn thöôûng cuûa beä haï. Vaäy xin beä haï haõy thöôûng cho moãi ngöôøi hai möôi nhaêm roi”. VD (5): Chieác taøu thuyû nhoû, thaáp, maøu traéng, uoán mình (1). “Sibin” chaïm muõi vaøo bôø vaø döøng laïi (2). Maùy ñieän baùo treân taøu reùo leân, vaø chaân vòt quay laøm nöôùc suûi boït (3). Caùc haønh khaùch doàn laïi ôû loái ra (4). Ngöôøi kieåm soaùt nhaûy leân bôø neùm sôïi daây caùp vaøo coïc neo baèng saét ôû treân beán vaø keâu to: “Xuoáng taøu! Beán cuoái cuøng!”(5) [O.I.MOSKALSKAJA, 1996, tr.32] Caùc töø: muõi, chaân vòt, coïc neo ôû caùc caâu (1,2,3,5) ñeàu coù lieân quan maät thieát vôùi nhau cuøng quy chieáu veà chieác taøu. Caâu (4) lieân quan moät caùch giaùn tieáp nhöõng caâu treân vaø taát caû taäp trung theå hieän moät chuû ñeà chung ñoù laø “chieác taøu caäp beán”. Toùm laïi, caâu hoaëc ñôn vò treân caâu khoâng tröïc tieáp keát hôïp vôùi nhau thaønh vaên baûn. Chuùng phaûi naèm trong moät boä phaän naøo ñoù cuûa vaên baûn, vaø caùc boä phaän naøy laïi keát hôïp vôùi nhau thaønh nhöõng ñôn vò lôùn hôn, cöù nhö vaäy cho ñeán khi vaên baûn keát thuùc. Tính hoaøn chænh nghóa vaø hoaøn chænh caáu truùc laø nhöõng yeáu toá caàn nhöng chöa ñuû ñeå taïo neân vaên baûn neáu thieáu yeáu toá lieân keát vaø maïch laïc. 30 2.1.3 Tính lieân keát vaø maïch laïc vaên baûn Chuùng ta bieát raèng vaên baûn laø moät chænh theå thoáng nhaát maø caâu laø nhöõng phaàn töû cuûa heä thoáng naøy. Vaø chính caáu truùc vaên baûn ñaõ chæ ra vò trí cuûa moãi caâu vôùi moái quan heä, lieân heä cuûa noù trong vaên baûn. Nhöõng moái quan heä vaø lieân heä aáy taïo ra tính lieân keát vaø maïch laïc vaên baûn. Vì vaäy, tính lieân keát (cohesion) vaø maïch laïc (coherence) chính laø nhöõng yeáu toá quan troïng cuûa vaên baûn. Lieân keát laø caùi thuoäc hình thöùc, baûn thaân cuûa vaên baûn. Coøn nhöõng hieän töôïng thuoäc veà quan heä cuûa taàng nghóa ngaàm beân döôùi vaø nhöõng yeáu toá coù lieân quan ñeán ngöõ caûnh tình huoáng thì goïi laø maïch laïc. Trong ñoù, nhöõng sôïi daây lieân keát chæ goùp phaàn taïo neân söï noái keát veà hình thöùc coøn yeáu toá maïch laïc môùi thöïc söï quyeát ñònh neân vaên baûn. Maïch laïc giuùp ta nhaän bieát taäp hôïp caâu naøo laø vaên baûn vaø taäp hôïp caâu naøo khoâng phaûi vaên baûn. Phaàn naøy chuùng toâi seõ trình baøy cuï theå ôû chöông sau. Nhìn chung, lieân keát ñöôïc theå hieän qua vieäc löïa choïn caùc phöông tieän lieân keát nhö: ñaïi töø, phoù töø, quaùn töø, lieân töø, v.v thöïc hieän bôûi caùc pheùp lieân keát quy chieáu, theá, noái, tænh löôïc vaø laëp v.v ñeå taïo neân quan heä nghóa giöõa caùc caâu trong xaây döïng ñoaïn vaên, vaên baûn. Coøn maïch laïc laø söï saép xeáp caùc caâu trong ñoaïn vaên vaø caùc ñoaïn trong vaên baûn vöøa khít vaøo nhau theo moät trình töï coù chuû ñònh nhaèm neâu baät ñöôïc chuû ñeà chung taïo neân söï hoøa hôïp yù nghóa. VD (6): Tröôøng Sôn ñoâng naéng, taây möa Ai chöa ñeán ño,ù nhö chöa roõ mình … (1) Ñaõ coù moät thôøi Tröôøng sôn laø nhö theá ñaáy trong loøng nhöõng ngöôøi daân Vieät. (2) Daûi Tröôøng Sôn daèng daëc vaø huøng vó, nôi coù con ñöôøng Hoà Chí Minh lòch söû, vaøo nhöõng naêm choáng Mó gian khoå, aùc lieät nhöng cuõng traøn ñaày haøo khí, ñaõ trôû thaønh moät söùc huùt vó ñaïi ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ra traän, vaø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laøm ngheä thuaät, vaên chöông. (3) Bieát bao vaên ngheä só ñaõ haønh höông ñeán Tröôøng Sôn ñeå 31 chieâm ngöôõng cuoäc chieán ñaáu cuûa daân toäc mình, ñeå hieåu nhaân daân mình, Toå quoác mình, vaø ñeå roõ veà chính baûn thaân mình. (Baøi laøm vaên maãu) Chuû ñeà ñoaïn vaên treân laø noùi veà Tröôøng Sôn, moät baùu vaät cho nhöõng ngöôøi laøm ngheä thuaät. Caáu truùc xaây döïng ñoaïn vaên goàm ba noäi dung: giôùi thieäu ñaëc ñieåm Tröôøng Sôn, Tröôøng Sôn laø di tích lòch söû vaø Tröôøng Sôn laø ngöôøi baïn cuûa giôùi ngheä thuaät. Pheùp lieân keát laëp taïo neân moái quan heä nghóa giöõa caùc caâu vôùi nhau. Vaø ba caâu trong ñoaïn vaên treân ñaõ trình baøy theo moät trình töï hôïp lyù: Tröôøng Sôn tröôùc chieán tranh, trong chieán tranh vaø sau chieán tranh; ñoaïn vaên taäp trung trieån khai noäi dung cuûa hai caâu thô daïo ñaàu moät caùch raát maïch laïc. Töø ñieån Baùch khoa veà ngoân ngöõ vaø ngoân ngöõ hoïc [tr. 603] cho raèng: thuaät ngöõ lieân keát vaø maïch laïc ñaõ trôû neân quen thuoäc trong phaân tích dieãn ngoân vaø ngoân ngöõ hoïc vaên baûn, cuõng nhö trong ngöõ phaùp vaø phong caùch, töông töï nhö caâu vaø phaùt ngoân trong ngoân ngöõ hoïc noùi chung. Nhaän ñònh nhö treân minh chöùng moät ñieàu raèng lieân keát vaø maïch laïc quan heä vôùi nhau nhö hai maët cuûa kyù hieäu (bieåu vaät vaø bieåu nieäm) hay cuï theå hôn thì noù gioáng nhö aâm vò vaø aâm toá; hình vò vaø aâm tieát; caâu vaø phaùt ngoân theo quan ñieåm cuûa Saussure. Noùi maïch laïc vieát chaët cheõ. Neáu coi lieân keát laø thuoäc veà vieát laùch coøn maïch laïc thuoäc veà noùi naêng thì e raèng chöa thuyeát phuïc. Phaàn naøy caàn phaûi ñöôïc nghieân cöùu moät caùch tæ mæ môùi coù theå neâu leân ñöôïc nhöõng neùt baûn chaát, tinh teá, coát loõi cuûa vaán ñeà. Treân ñaây laø nhöõng ñaëc ñieåm chung, chuû yeáu cuûa vaên baûn. Trong ñoù, ñaëc ñieåm maïch laïc coù tính chaát quyeát ñònh: “Chuùng ._.(139): Moïi vaät ñeàu nhö ngöng ñoïng trong baøi thô “Caâu caù muøa thu” cuûa Nguyeãn Khuyeán. Caûnh vaät phaûng phaát noãi buoàn man maùc. Moät chieác thuyeàn caâu beù teûo teo coâ quaïnh. Moät ngoõ truùc vaéng veû ñìu hiu. Moïi vaät thaám ñöôïm caùi buoàn coâ ñôn. Noãi buoàn traøn vaøo caûnh vaät. ÔÛ choã naøo cuõng thaáy noãi buoàn ngöng ñoïng. Chieác thuyeàn buoàn, ngoõ truùc buoàn, vaø caû chieác laù vaøng rôi cuõng buoàn. Noãi buoàn aån daáu trong moïi söï vaät. Muøa thu ôû ñaây buoàn hay chính taâm tö cuûa Nguyeãn Khuyeán ñöôïm buoàn. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) Nhöõng caâu gaïch döôùi laø do vieát truøng laëp moät caùch thieáu caân nhaéc, chuùng ta coù theå chöõa laïi baèng caùch boû nhöõng caâu ñoù ñi thì ñoaïn vaên seõ trôû neân trong saùng, chaët cheõ vaø maïch laïc. Moät soá ví duï khaùc minh hoïa cho loái xaây döïng ñoaïn luaån quaån, daøi doøng, yù truøng laëp laøm cho ñoaïn vaên luûng cuûng, luoäm thuoäm vaø thieáu maïch laïc. VD (140): Truyeän ngaén “Röøng xaø nu” söû duïng ngheä thuaät nhaân hoùa ñeå mieâu taû röøng xaø nu anh duõng, baát khuaát nhö nhöõng con ngöôøi daân laøng Xoâ man. Truyeän ñaõ ñeå laïi söï xuùc ñoäng, khaéc saâu trong loøng ngöôøi ñoïc veà röøng xaø nu, veà nhöõng con ngöôøi anh duõng, baát khuaát, gan daï, saün saøng hy sinh cho lyù töôûng cao ñeïp. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) 119 VD (141): Laø moät nhaø thô quaân ñoäi, Chính Höõu vieát nhieàu veà ngöôøi lính vaø tröôùc sau nhö moät, oâng daønh cho hoï nhöõng tình caûm öu aùi vaø traân troïng nhaát. Töø thöïc teá gian nan vaø maùu löûa, oâng ñaõ saùng taùc baøi thô “Ñoàng chí”ñöôïc saùng taùc naêm 1948, trích töø taäp thô “Ñaàu suùng traêng treo”. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) VD (142): Baøi thô vieát veà nhöõng ngöôøi chieán só ôû nôi xa xoâi khaéc nghieät, vaø cuøng laø nhöõng ngöôøi ngheøo khoå. Hoï ñaõ boû qua, maëc keä taát caû vaø hoï cuõng laø ngöôøi cuøng chung chí höôùng, chung yù ñònh baûo veä ñaát nöôùc. Cho duø coù bao nhieâu khoù khaên gian khoå, hoï vaãn vöôït qua ñeå chieán ñaáu. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) 3.2.4 Loãi do vieát lan man ( 482 /500 baøi, tyû leä 96,4%). Caùc caâu trong vaên baûn khoâng neâu ñöôïc chuû ñeà vaø yù kieán ñaùnh giaù nhaän ñònh veà vaán ñeà mình ñaët ra; dieãn ñaït thieáu maïch laïc laøm cho ngöôøi ñoïc khoâng hieåu ñöôïc yù. Ña soá hoïc sinh vi phaïm loãi naøy. Ñeå khaéc phuïc, chuùng ta coù theå höôùng daãn hoïc sinh vieát caâu chuû ñeà tröôùc, sau ñoù, tìm caùc yù phuïc vuï cho chuû ñeå naøy vaø dieãn ñaït thaønh caùc caâu hoaøn chænh, chaët cheõ vaø maïch laïc. VD (143): Trong vaên hoïc caùch maïng 1930 – 1945 laø chuû nghóa hieän thöïc chaúng nhöõng phaûi coù moät ngoøi buùt laïnh luøng maø phaûi coù moät traùi tim nhaân ñaïo chính laø nôi xuaát phaùt, nôi baét ñaàu nguoàn cuûa nhöõng saùng taùc, cuûa nhaân vaät hieän thöïc cuõng laø thieân chöùc cuûa nhaân vaät trong baát kyø thôøi ñaïi naøo. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) VD (144): Lòch söû cuûa nöôùc ta gaén lieàn vôùi nhöõng trang saùch choáng giaëc ngoaïi xaâm heát söùc haøo huøng, baát khuaát nhöng ñeå coù ñöôïc baàu trôøi ñoäc laäp nhö ngaøy nay thì phaûi ñaùnh ñoåi töø maùu xöông phía sau ñoù thaáp thoaùng hình aûnh khoâng theå thieáu ñöôïc: ngöôøi lính. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) 3.2.5 Loãi vieát vaên rôøi raïc, loän xoän vaø sai kieán thöùc (289 /500 baøi, tyû leä 57,8%). 120 Caùc caâu trong ñoaïn thieáu söï gaén boù chaët cheõ, höõu cô vôùi nhau; saép xeáp khoâng theo moät trình töï naøo; ñoâi khi kieán thöùc cuûa ngöôøi vieát thieáu chính xaùc. Ñoïc nhöõng ñoaïn vaên naøy, ngöôøi ñoïc caûm thaáy roái raém, khoù hieåu. VD (145): Lòch söû daân toäc ñaõ ghi laïi bieát bao trang söû haøo huøng vôùi nhöõng teân tuoåi saùng choùi muoân ñôøi khoâng queân. Ngoâ Quyeàn ñaùnh tan quaân xaâm löôïc Nam Haùn. Nguyeãn Hueä ñaùnh tan quaân xaâm löôïc nhaø Thanh. Leâ Lôïi phaù tan quaân Nguyeân. Aûi Chi Laêng maõi maõi laø moà choân quaân xaâm löôïc. Roài Traàn Höng Ñaïo laõnh ñaïo nhaân daân ñaùnh ñuoåi quaân Minh giaønh laïi neàn ñoäc laäp cho Toå quoác. Cöûa bieån Baïch Ñaèng laäp chieán coâng löøng laãy. Nhöõng teân tuoåi ñoù seõ soáng maõi cuøng non soâng. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) VD (146): Moïi taùc phaåm ngheä thuaät ñeàu baét ñaàu töø moät caûm xuùc. Thô laø loaïi hình ngheä thuaät coù ngoân ngöõ giaøu hình aûnh vaø nhaïc ñieäu. Thô coù theå coù vaàn, coù theå khoâng coù vaàn. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) Ñeå ñoaïn vaên treân lieân keát chaët cheõ vaø khoâng bò laïc ñeà, chuùng ta coù theå söûa laïi nhö sau: Moïi taùc phaåm ngheä thuaät ñeàu baét ñaàu töø moät caûm xuùc. Thô laø loaïi hình ngheä thuaät chaúng nhöõng giaøu caûm xuùc maø coøn coù ngoân ngöõ giaøu hình aûnh vaø giaøu nhaïc ñieäu. Nhaïc ñieäu ñoù khoâng phuï thuoäc vaøo choã thô coù vaàn hay khoâng coù vaàn. Nhìn chung, loãi veà ñoaïn khoâng phaûi chæ coù baáy nhieâu maø noù muoân hình vaïn traïng trong baøi vieát thöïc teá cuûa hoïc sinh. ÔÛ luaän vaên naøy, chuùng toâi chæ coù theå minh hoaï moät soá loãi ñieån hình ñeå giuùp hoïc sinh hieåu ñöôïc vieát nhö theá naøo laø maïch laïc vaø nhö theá naøo laø thieáu maïch laïc. Baûng 4: Leäch chuû ñeà Thieáu yù Laëp noäi dung Vieát lan man Vieát loän xoän 379 75,8% 221 44,2% 364 72,8% 482 96,4% 289 57,8% 121 4. Loãi trong xaây döïng vaên baûn vaø caùch khaéc phuïc Vaän duïng töø, ngöõ chính xaùc; vieát caâu ñuùng vaø hay; döïng ñoaïn chaët cheõ vaø maïch laïc vaãn chöa ñuû maø coøn phaûi bieát caùch xaây döïng moät vaên baûn. Tuyø theo phong caùch töøng vaên baûn maø coù caùc caùch vieát cho phuø hôïp. ÔÛ ñaây, chuùng toâi chæ ñeà caäp ñeán vaên baûn taäp laøm vaên cuûa hoïc sinh phoå thoâng. Qua caùc baøi vieát cuûa hoïc sinh, chuùng ta coù theå chæ ra moät soá loãi veà vaên baûn nhö sau. 4.1 Loãi trong laäp ñeà cöông Giai ñoaïn laäp ñeà cöông laø giai ñoaïn quan troïng quyeát ñònh naêm möôi phaàn traêm keát quaû cuûa baøi vieát. Ñoái vôùi hoïc sinh, trong caùc chöông lyù thuyeát taäp laøm vaên, bao giôø cuõng coù caùc tieát thöïc haønh veà xaây döïng daøn baøi; nhöng thöïc ra, ña soá caùc em thöôøng khoâng thöïc hieän nghieâm tuùc böôùc naøy khi vieát baøi taäp laøm vaên. Caùc em ñaët buùt laø vieát töø ñaàu ñeán cuoái maïch suy nghó cuûa mình theo yeâu caàu cuûa ñaàu ñeà. Do vaäy, ñeà cöông baøi vieát cuûa caùc em thöôøng vi phaïm caùc loãi nhö: naëng nhaát laø laïc ñeà, sau ñoù laø xa ñeà, thieáu noäi dung, noäi dung caùc ñoaïn maâu thuaãn, khoâng hôïp logic, trình töï khoâng hôïp lyù, truøng yù, v.v. Ñaây laø nhöõng loãi maø chuùng ta ñaõ phaân tích ôû ñoaïn, chæ khaùc veà caáp ñoä, thay vì trong moät ñoaïn thì loãi naøy xaûy ra ôû phaïm vi giöõa caùc ñoaïn, trong moät vaên baûn. Caùch khaéc phuïc, chuùng ta phaûi taäp cho hoïc sinh thoùi quen xaây döïng ñeà cöông, töø ñôn giaûn ñeán chi tieát. Tröôùc heát, yeâu caàu phaûi xaùc ñònh chuû ñeà, xaây döïng caùc luaän ñieåm phuïc vuï cho chuû ñeà, trieån khai ñaày ñuû caùc luaän ñieåm vaø saép xeáp caùc luaän ñieåm theo moät trình töï hôïp lyù. Ví duï (147): Khi yeâu caàu vaên baûn laø vieát veà loøng yeâu nöôùc cuûa daân toäc Vieät Nam, chuùng ta coù theå höôùng daãn hoïc sinh laäp ñeà cöông toång quaùt. 122 (1) Loøng yeâu nöôùc theå hieän qua tieán trình lòch söû cuûa daân toäc: + Trong lòch söû xa xöa + Trong thôøi kyø caän vaø hieän ñaïi + Trong giai ñoaïn hieän nay (2) Loøng yeâu nöôùc theå hieän trong coâng cuoäc baûo veä vaø xaây döïng ñaát nöôùc: + Trong coâng cuoäc baûo veä ñaát nöôùc + Trong coâng cuoäcxaây döïng ñaát nöôùc (3) Loøng yeâu nöôùc theå hieän ôû caùc thaønh phaàn trong xaõ hoäi: + ÔÛ caùc theá heä, caùc trình ñoä vaø giôùi tính khaùc nhau + ÔÛ khaép moïi mieàn xuoâi ngöôïc treân ñaát nöôùc Vieät nam + ÔÛ ngöôøi Vieät trong nöôùc vaø Vieät kieàu ôû nöôùc ngoaøi… Töø ñeà cöông toång quaùt treân, chuùng ta höôùng daãn caùc em xaây döïng ñeà cöông chi tieát, thöïc hieän ñeán ñaây, baøi vieát cuûa caùc em xem nhö laø thaønh coâng moät nöûa. 4.2 Loãi trong xaây döïng vaên baûn Sau khi laäp ñeà cöông chi tieát thì phaàn coøn laïi laø do tri thöùc neàn vaø khaû naêng laäp luaän cuûa caùc em. Neáu caùc em bieát baùm vaøo ñeà cöông ñeå xaây döïng thaønh töøng ñoaïn vaên vaø vaän duïng kieán thöùc veà lieân keát ñoaïn thì baøi vieát cuûa caùc em seõ ñaït. Tuy nhieân, do trình ñoä cuûa caùc em veà: kieán thöùc cuoäc soáng, kieán thöùc phoå thoâng cô baûn, kieán thöùc tieáng Vieät, khaû naêng tö duy vaø dieãn ñaït, v.v khoâng ñeàu nhau maø chaát löôïng baøi vieát khaùc nhau. Yeâu caàu ñoái vôùi caùc em laø caùc em phaûi coù yù thöùc thöïc hieän nghieâm tuùc caùc böôùc xaây döïng vaên baûn; vaän duïng vieäc duøng töø, ñaët caâu, döïng ñoaïn ñaûm baûo caùc yeáu toá maïch laïc thì seõ traùnh ñöôïc nhöõng loãi cô baûn. 4.2.1 Loãi do khoâng taùch ñoaïn ( 326 /500 baøi, tyû leä 65,2%). 123 Loãi naøy do quaù trình xaây döïng vaên baûn, caùc em vieát lieàn moät maïch, maëc duø caùc yù naøy khoâng cuøng phuïc vuï cho moät noäi dung. Ñuùng ra, caùc em phaûi taùch thaønh töøng ñoaïn, moãi ñoaïn dieãn ñaït moät noäi dung. Quan saùt moät phaàn vaên baûn maø ngöôøi vieát khoâng taùch ñoaïn sau. VD (148): Nam Cao laø moät caây buùt luoân luoân suy nghó tìm toøi ñeå “khôi nhöõng nguoàn chöa ai khôi, vaø saùng taïo nhöõng gì chöa coù…” (Ñôøi thöøa). Vì theá, ñeà taøi cuûa oâng tuy khoâng môùi, taùc phaåm cuûa oâng vaãn coù nhieàu ñaëc saéc taân kyø. Taùc phaåm Nam Cao chuû yeáu xoay quanh hai ñeà taøi chính: noâng daân vaø ngöôøi tieåu tö saûn ngheøo. Tuy phaàn vaên baûn treân chæ coù ba caâu, nhöng moãi caâu aån chöùa moät noäi dung khaùc nhau. Do vaäy, caùch vieát hay nhaát laø taùch noù thaønh ba ñoaïn nhö sau. Nam Cao laø moät caây buùt luoân luoân suy nghó tìm toøi ñeå “khôi nhöõng nguoàn chöa ai khôi, vaø saùng taïo nhöõng gì chöa coù…” (Ñôøi thöøa). Vì theá, ñeà taøi cuûa oâng tuy khoâng môùi, taùc phaåm cuûa oâng vaãn coù nhieàu ñaëc saéc taân kyø. Taùc phaåm Nam Cao chuû yeáu xoay quanh hai ñeà taøi chính: noâng daân vaø ngöôøi tieåu tö saûn ngheøo. VD (149): Trích trong baøi vieát cuûa hoïc sinh: Qua lôøi keå cuûa cuï Meát – ngöôøi ñöôïc xem laø caây xaø nu giaø nhaát laøng, töôïng tröng cho söùc maïnh quaät khôûi cuûa laøng Xoâman, troâng veû ñeïp quaéc thöôùc cuûa cuï aån chöùa moät phaàn kieâu huøng thôøi trai treû- veà quaù khöù ñau thöông maø Tnuù ñaõ gaùnh chòu noùi rieâng hay caû daân laøng Xoâman noùi chung, boïn giaëc thaät daõ man, ñieân cuoàng, chuùng ñaõ eùp Tnuù vaøo con ñöôøng cuøng, ñaõ ñaùnh cheát meï con Mai khoâng thöông tieác. Chuùng laáy caây saét maø ñaùnh vaøo ngöôøi phuï nöõ gaày yeáu, treân löng laïi ñieäu theâm moät ñöùa beù coøn thieâm thieáp nguû. Chæ vì muoán baét ngöôøi coäng saûn maø chuùng saün saøng laáy maïng ngöôøi phuï nöõ nhö vaäy. Luùc aáy, ngoïn löûa 124 caêm thuø maø Tnuù doàn neùn baáy laâu boác leân nguøn nguït. Tnuù quay laïi, cuï Meát khoâng coøn nhaän ra anh nöõa, ôû hai con maét cuûa anh baây giôø laø hai cuïc löûa lôùn vaø moät tieáng theùt döõ doäi vang leân, Tnuù ñaõ nhaûy vaøo giöõa boïn giaëc. Anh khoâng bieát ñaõ laøm gì, chæ thaáy teân lính to beùo nhaát naèm laên ra giöõa saân. Söùc chòu ñöïng cuûa con ngöôøi laø coù haïn, Tnuù ñaõ bò doàn vaøo con ñöôøng cuøng, moät con ngöôøi duø coù traùi tim baèng saét ñaù ñi nöõa maø khi chöùng kieán caûnh vôï con theùt leân ñau ñôùn nhö vaäy cuõng phaûi ñieân cuoàng maø xoâng vaøo. Nhöng cuoái cuøng, anh khoâng cöùu kòp, vôï con anh ñaõ cheát. Baøn tay anh nhö moät caùnh lieàm vöõng chaéc oâm laáy meï con Mai. Anh cuõng laø moät con ngöôøi nhö bao ngöôøi khaùc, anh cuõng coù quyeàn ñöôïc höôûng haïnh phuùc, nhöng boïn giaëc ñaõ töôùc maát cuûa anh caùi quyeàn ñoù. Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ mieâu taû “choã veát thöông nhöïa öùa ra thôm ngaøo ngaït roài ñaëc queän laïi thaønh töøng cuïc maùu lôùn”. Taïi sao treân voû caây xuø xì aáy laïi coù maùu chaûy ra? […] Phaàn vaên baûn naøy ñaõ phaïm loãi khoâng chia taùch ñoaïn neân laøm cho baøi vieát daøi doøng, thieáu maïch laïc. 4.2.2 Loãi do taùch ñoaïn tuyø tieän ( 415 /500 baøi, tyû leä 83%). Ngöôïc vôùi loãi treân laø loãi vieát traøn lan, khoâng taùch ñoaïn. Loãi naøy laø do ngöôøi vieát taùch doøng moät caùch ngaãu höùng, khoâng döïa vaøo cô sôû cuûa ñoaïn vì theá baøi vieát khoâng maïch laïc, thieáu chaët cheõ. Loãi naøy khaù phoå bieán trong baøi vieát cuûa hoïc sinh. VD (150): Chæ baèng möôøi boán doøng thô ngaén nguûi, nhaø thô Nguyeãn Ñình Thi, vôùi baøi “Ñaát nöôùc”, ñaõ mieâu taû thaønh coâng veà thieân nhieân vaø con ngöôøi Vieät Nam. Vôùi caùc bieän phaùp tu töø: ñieäp töø, nhaân hoùa, v.v. moät caùch kheùo leùo vaø nhuaàn nhuyeãn, cuøng vôùi vieäc söû duïng ngoân töø giaûn dò, deã hieåu, nhaø thô ñaõ laøm hieän leân khung caûnh ñaát nöôùc Vieät Nam töôi ñeïp, giaøu söùc soáng. 125 Ñoàng thôøi, oâng cuõng noùi leân ñöôïc hình aûnh con ngöôøi Vieät Nam chaát phaùc, hieàn laønh nhöng ñaõ raát anh huøng, baát khuaát, kieân cöôøng choáng giaëc ngoaïi xaâm, giöõ vöõng neàn ñoäc laäp, töï do cho daân toäc. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) Ñoaïn ñaàu chính laø caâu chuû ñeà, coøn ñoaïn hai vaø ñoaïn ba nhaèm trieån khai hai noäi dung veà thieân nhieân vaø con ngöôøi Vieät Nam maø caâu chuû ñeà ñaõ ñaët ra. Nhö vaäy, vieäc taùch ñoaïn ôû ñaây laø khoâng coù cô sôû. 4.2.3 Loãi do vieát caùc ñoaïn khoâng lieân keát (384 /500 baøi, tyû leä 76,8%). Daïng loãi naøy laøm cho baøi vaên bò ñöùt maïch, rôøi raïc, thieáu chaët cheõ vaø khoâng maïch laïc. Ñeå khaéc phuïc, chuùng ta caàn höôùng daãn hoïc sinh caùch söû duïng caùc hình thöùc lieân keát ñoaïn ñi keøm vôùi caùch laäp luaän ñeå taïo neân söï gaén keát noäi dung giöõa caùc ñoaïn. Quan saùt ví duï sau: VD (151): Deá Meøn laø nhaân vaät raát ñöôïc moïi ngöôøi yeâu thích. Chuù caàn cuø laøm vieäc. Vaø ñaùng yeâu nhaát laø chuù coù moät thaân theå cöôøng traùng, tay chaân nôû nang, vì chuù chaêm chæ reøn luyeän thaân theå. Chuùng ta khoù coù theå chaáp nhaän vieäc chuù öa gaây goå vôùi moïi chung quanh vaø baét naït keû yeáu. Ñaùng traùch nhaát laø haønh ñoäng treâu choïc chò Coác cuûa chuù. Chính nhöõng troø nghòch ngôïm cuûa chuù ñaõ khieán Deá Choaét phaûi traû nôï oan. ( Baøi laøm cuûa hoïc sinh) Caû hai ñoaïn ñeàu noùi veà Deá Meøn: ñoaïn ñaàu trình baøy veà öu ñieåm, ñoaïn sau noùi ñeán khuyeát ñieåm. Ñang noùi veà noäi dung naøy laïi ñoät ngoät chuyeån sang noäi dung kia maø khoâng coù moät daáu hieäu chuyeån yù laøm cho hai ñoaïn vaên khoâng lieân keát vôùi nhau. Ñeå söûa loãi treân, chuùng ta coù theå theâm vaøo caâu chuyeån yù nhö: “Beân caïnh nhöõng öu ñieåm treân, Deá Meøn coøn coù vaøi khuyeát ñieåm cuûa chaøng trai môùi lôùn” hoaëc 126 trong tröôøng hôïp naøy coù theå theâm caùc caëp lieân töø nhö: “Tuy nhieân chuùng ta cuõng khoù…”, v.v thì caùc ñoaïn vaên treân seõ coù söï gaén keát chaët cheõ vaø maïch laïc. Baûng 5: Loãi khoâng laëp ñeà cöông Loãi khoâng taùch ñoaïn Loãi taùch ñoaïn tuyø tieän Thieáu lieân keát ñoaïn 453 90,6% 319 65,2% 415 83% 384 76,8% Tieåu keát: Trong thöïc teá xaây döïng vaên baûn noùi chung vaø baøi taäp laøm vaên hieän nay cuûa hoïc sinh phoå thoâng noùi rieâng coøn raát nhieàu ñieàu baát caäp, raát nhieàu loãi vi phaïm. Nhöõng loãi naøy cuõng ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu ñeà caäp ñeán, nhöng nhìn chung, keát quaû vaãn chöa ñaït nhö mong muoán. Do vaäy, vôùi söï hieåu bieát coøn haïn heïp, chuùng toâi khoâng coù tham voïng seõ xoay chuyeån ñöôïc tình hình chung maø chæ mong ñöôïc goùp phaàn nhoû beù nhaèm höôùng daãn theâm cho hoïc sinh moät soá caùch khaéc phuïc veà loãi dieãn ñaït, giuùp caùc em bieát caùch xaây döïng moät vaên baûn töông ñoái hoaøn chænh ñaûm baûo ñöôïc tính maïch laïc cuûa noù. Loãi veà dieãn ñaït khoâng chæ ñaët ra trong phaïm vi roäng cuûa moät vaên baûn maø phaûi ñi töø vieäc xaây döïng ñeà cöông cho ñeán luùc hoaøn chænh baøi vieát. ÔÛ böôùc xaây döïng ñeà cöông, hoïc sinh phaûi naém cho ñöôïc chuû ñeà cuûa vaên baûn. Töø ñoù, xaùc laäp caùc luaän ñieåm phuïc vuï cho chuû ñeà naøy vaø trieån khai luaän ñieåm baèng nhöõng luaän cöù vaø nhöõng luaän chöùng thích hôïp. Sau khi xaây döïng ñeà cöông chi tieát, caàn höôùng daãn hoïc sinh choïn nhöõng töø ngöõ thích hôïp, ñuùng vaø suùc tích ñeå dieãn ñaït thaønh caâu, thaønh ñoaïn. Ñoàng thôøi chuù troïng vaän duïng nhöõng luaän cöù vaø luaän chöùng trong laäp luaän nhaèm laøm saùng toû töøng 127 luaän ñieåm. Caùc luaän ñieåm trong vaên baûn phaûi gaén boù logic vôùi nhau laøm noåi baät chuû ñeà chung. Moãi luaän ñieåm coù theå ñöôïc trieån khai thaønh moät ñoaïn vaên hoaëc hôn, tuyø thuoäc vaøo ñoä daøi noäi dung cuûa töøng luaän ñieåm. Tuy nhieân, giöõa caùc ñoaïn naøy phaûi coù söï gaén boù chaët cheõ; vôùi töø ngöõ: töø vieäc xaùc ñònh nghóa, söï keát hôïp töø, söï saép xeáp traät töï töø,… phaûi phuø hôïp vôùi noäi dung trieån khai trong caâu; vôùi caâu phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu höôùng noäi vaø höôùng ngoaïi, caùc caâu taäp trung trieån khai chuû ñeà cuûa ñoaïn moät caùch logic vaø chaët cheõ; vôùi ñoaïn ñaûm baûo theo caùc yeâu caàu xaây döïng ñoaïn, traùnh vi phaïm caùc loãi nhö ñaõ trình baøy treân ñeå ñaûm baûo tính chaët cheõ, maïch laïc cho vaên baûn. 128 KEÁT LUAÄN Maïch laïc vaên baûn vaø vieäc daïy hoïc sinh phoå thoâng vieát vaên maïch laïc laø nhöõng vaán ñeà voâ cuøng khoù khaên vaø phöùc taïp. Ngay töø ñònh nghóa veà vaên baûn ñaõ coù raát nhieàu yù kieán khaùc nhau cho neân ñònh nghóa veà maïch laïc vaên baûn cuõng chöa thoáng nhaát. Theâm vaøo ñoù, coù hai khaùi nieäm ñang coøn toàn taïi laø: maïch laïc dieãn ngoân vaø lieân keát vaên baûn. Nhö vaäy muoán hieåu ñöôïc maïch laïc vaø lieân keát thì caàn phaûi phaân bieät giöõa dieãn ngoân vaø vaên baûn. Nhöng thöïc ra ñeå phaân bieät ñöôïc dieãn ngoân vaø vaên baûn laø ñieàu khoâng phaûi deã. Treân maûnh ñaát maàu môõ nhöng khoâng keùm phaàn khaéc nghieät naøy, trong khaû naêng haïn heïp, chuùng toâi choïn cho mình moät loái nhoû vôùi nieàm hy voïng laø seõ gaëp ít choâng gai. Tröôùc tieân, ñeå thuaän tieän cho vieäc nghieân cöùu, chuùng toâi khaûo saùt qua baøi taäp laøm vaên vieát cuûa hoïc sinh phoå thoâng cô sôû, phoå thoâng trung hoïc. Töø thöïc teá baøi vieát cuûa hoïc sinh, chuùng toâi coù nhaän xeùt nhö sau: haàu heát hoïc sinh (482/ 500 baøi taäp laøm vaên, tyû leä 96,4%) vieát lan man, khoâng trình baøy ñöôïc caùc luaän ñieåm, luaän chöùng roõ raøng; ( 364/ 500 baøi, tyû leä 72,8%) laëp luaän daøi doøng, yù truøng laëp; ( 289/ 500 baøi, tyû leä 57,8%) saép xeáp loän xoän, yù luûng cuûng, v.v. Keát quaû khaûo saùt cho thaáy khaû naêng tö duy, laäp luaän cuûa hoïc sinh, ngay caû baäc trung hoïc phoå thoâng cuõng coøn nhieàu ñieàu caàn phaûi suy nghó. Ñieàu ñoù minh hoïa raèng khaû naêng dieãn ñaït vaán ñeà moät caùch maïch laïc ôû hoïc sinh coøn raát thaáp. Nhö vaäy keát quaû giao tieáp seõ khoâng cao vaø aûnh höôûng khoâng ít ñeán söï töï tin cuûa caùc em trong cuoäc soáng. 129 Tröôùc vaán ñeà böùc xuùc treân, luaän vaên coá gaéng trình baøy nhöõng ñieàu cô baûn nhaát veà vaên baûn, caùc ñaëc ñieåm cuûa vaên baûn, caùc caùch xaây döïng ñoaïn vaên, lieân keát caâu vaø lieân keát ñoaïn ñeå laøm tieàn ñeà chung cho noäi dung cuûa luaän vaên laø maïch laïc vaên baûn vaø vieäc daïy hoïc sinh vieát vaên maïch laïc. 1. Maïch laïc vaên baûn laø söï bieåu hieän cuûa vieäc saép xeáp töø ngöõ, caâu, ñoaïn vaên vöøa khít vaøo nhau trong moät chænh theå nhaát ñònh. Noùi moät caùch hình töôïng thì maïch laïc gioáng nhö caùc ñöôøng ranh giôùi cuûa moät moâ hình baûn ñoà; caùc maûnh teân töøng vuøng ñòa lyù phaûi ñöôïc xeáp vaøo ñuùng vò trí vaø ranh giôùi cuûa noù trong toång theå moâ hình; neáu xeáp sai vò trí, laäp töùc moâ hình seõ bò phaù vôõ, seõ rôøi raïc vaø seõ maát ñi giaù trò cuûa moät baûn ñoà. 2. Maïch laïc vaên baûn ñöôïc taïo neân bôûi caùc yeáu toá lieân keát vaø caùc moái quan heä. 2.1 Moät soá pheùp lieân keát taïo neân maïch laïc vaên baûn goàm coù: pheùp quy chieáu, pheùp theá, pheùp tænh löôïc, pheùp noái vaø pheùp laëp. Neáu caùc pheùp lieân keát treân duy trì vaø phaùt trieån chuû ñeà vaên baûn trong moät noäi dung thoáng nhaát thì seõ goùp phaàn taïo neân söï maïch laïc vaên baûn. 2.2 Moät soá quan heä goùp phaàn quan troïng taïo neân maïch laïc vaên baûn. - Quan heä ngoaïi chieáu bieåu hieän bôûi quan heä dung hôïp giöõa chuoãi lôøi giao tieáp vaø ngöõ caûnh tình huoáng hoäi thoaïi noùi chung; giöõa ñeà baøi vaø baøi vieát hoïc sinh noùi rieâng. Neáu baøi vieát khoâng dung hôïp vôùi ñeà baøi thì baøi seõ bò xa ñeà, thaäm chí laïc ñeà, khoâng maïch laïc. - Quan heä noäi chieáu bieåu hieän bôûi quan heä ngöõ nghóa logic, trình töï keát caáu vaø noäi dung thoáng nhaát giöõa caùc caâu, caùc ñoaïn trong baøi vieát. Trong ñoù, yeáu toá quan heä ngöõ nghóa logic laø quan troïng nhaát. Ñaûm baûo yeáu toá naøy, vaên baûn ñaït 50% maïch laïc, vì khi ñoù, nghóa cuûa caùc caâu quan heä maät thieát vôùi nhau, chuùng ñöôïc saép xeáp 130 theo trình töï phuø hôïp vôùi söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån khaùch quan voán coù cuûa söï vaät. Nhö vaäy seõ traùnh ñöôïc xa ñeà vaø laïc ñeà. Tuy nhieân, tính thoáng nhaát noäi dung vaãn ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu trong quaù trình xaây döïng vaên baûn. Bôûi vì: “Nhöõng vaên baûn maïch laïc/ nhöõng saûn phaåm dieãn ngoân maïch laïc laø nhöõng caùi taïo neân moät toång theå coù nghóa” (David Nunan). 3. Ñeå höôùng daãn hoïc sinh vieát vaên maïch laïc, luaän vaên ñaõ ñi vaøo phaân tích kyõ caùc yeâu caàu naøy ñeå giuùp hoïc sinh hieåu vaø vaän duïng ñöôïc vaøo trong quaù trình xaây döïng vaên baûn. Töø vieäc phaûi tìm hieåu kyõ ñeà baøi, vieäc laäp daøn yù ñaïi cöông, xaây döïng daøn yù chi tieát ñeán vieäc tìm töø, ñaët caâu, döïng ñoaïn; taát caû ñeàu phaûi ñaûm baûo caùc yeáu toá treân. Ñoàng thôøi, reøn luyeän cho hoïc sinh phoå thoâng caùc thoùi quen trong quaù trình xaây döïng vaên baûn nhö xaùc ñònh yeâu caàu cuûa töøng theå loaïi baøi vieát: chöùng minh, giaûi thích, bình luaän, phaân tích hay bình giaûng, v.v; xaùc ñònh caùc luaän ñieåm, luaän cöù, luaän chöùng; chuù yù phaùt trieån chuû ñeà khi choïn löïa töø ngöõ,ø ñaët caâu vaø döïng ñoaïn. Beân caïnh ñoù, luaän vaên cuõng ñaõ trích daãn moät soá loãi phoå bieán nhö loãi veà duøng töø khoâng hôïp nghóa, khoâng chaët cheõ, khoâng ñuùng phong caùch,…; loãi veà ñaët caâu trong quan heä höôùng noäi vaø quan heä höôùng ngoaïi; loãi veà döïng ñoaïn vaø xaây döïng vaên baûn, ñoàng thôøi höôùng daãn hoïc sinh caùch khaéc phuïc. Treân ñaây laø toaøn boä nhöõng vaán ñeà maø trong quaù trình giaûng daïy, hoïc taäp vaø nghieân cöùu, chuùng toâi ñaõ caûm nhaän ñöôïc. Chuùng toâi hy voïng luaän vaên thöïc söï trôû thaønh moät taøi lieäu coù theå tham khaûo ñöôïc ñoái vôùi caùc baïn ñoàng nghieäp vaø caùc em hoïc sinh trong quaù trình naâng cao hieäu quaû söû duïng tieáng Vieät. 131 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO I.- TIEÁNG VIEÄT: 1. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2000) Tieáng Vieät lôùp 6, NXBGD. 2. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2000) Tieáng Vieät lôùp 7, NXBGD. 3. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2000) Tieáng Vieät lôùp 8, NXBGD. 4. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2000) Tieáng Vieät lôùp 9, NXBGD. 5. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2000) Tieáng Vieät lôùp 10, NXBGD. 6. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2000) Tieáng Vieät lôùp 11, NXBGD. 7. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2000) Laøm vaên lôùp 12, NXBGD. 8. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2003) Ngöõ vaên 6, NXBGD. 9. Boä Giaùo duïc vaø ñaøo taïo (2003) Ngöõ vaên 7, NXBGD. 10. Buøi Khaùnh Theá (1995) Nhaäp moân ngoân ngöõ hoïc, NXBGD. 11. Buøi Minh Toaùn - Leâ A - Ñoã Vieät Huøng (2002) Tieáng Vieät thöïc haønh, NXBGD. 12. Cao Xuaân Haïo (2000) Ngöõ phaùp chöùc naêng tieáng Vieät, Q.1, NXBGD. 13. Cao Xuaân Haïo (2001) Tieáng Vieät- maáy vaán ñeà ngöõ aâm, ngöõ phaùp, ngöõ nghóa, NXBGD. 14. Cao Xuaân Haïo (2001) Tieáng Vieät- Vaên Vieät- Ngöôøi Vieät, NXB Treû. 15. Cao Xuaân Haïo, Lyù Tuøng Hieáu, Nguyeãn Kieân Tröôøng, Voõ Xuaân Trang, Traàn Thò Tuyeát Mai (2002) Loãi ngöõ phaùp vaø caùch khaéc phuïc, NXBKHXH. 16. David Nunan (1998) Daãn nhaäp phaân tích dieãn ngoân, NXBGD. 17. Dieäp Quang Ban (1998) Vaên baûn vaø lieân keát trong tieáng Vieät, NXBGD. 18. Dieäp Quang Ban (2001) Ngöõ phaùp tieáng Vieät, T2, NXBGD. 19. Dieäp Quang Ban (2002) Ngöõ phaùp truyeän vaø moät vaøi bieåu hieän cuûa tính maïch laïc trong truyeän, Ngoân ngöõ, soá 10. 20. Dieäp Quang Ban (2002) Giao tieáp-Vaên baûn- Maïch laïc- Lieân keát- Ñoaïn vaên, NXBKHXH. 21. Dieäp Quang Ban (1998) Moät soá vaán ñeà veà caâu toàn taïi, NXBGD. 22. Döông Höõu Bieân (2000) Giaùo trình ngöõ nghóa hoïc tieáng Vieät thöïc haønh, NXBVHTT. 23. Ñinh Vaên Ñöùc (2001) Ngöõ phaùp tieáng Vieät töø loaïi, NXBÑHQG.HN. 24. Ñaøo Thaûn (2001) Moät sôïi rôm vaøng, NXB TREÛ. 25. Ñinh Troïng Laïc (1997) Phong caùch hoïc tieáng Vieät, NXBÑHQG.HN. 132 26. Ñoã Höõu Chaâu (2001) Ñaïi cöông ngoân ngöõ hoïc, taäp 2, NXBGD. 27. Ñoã Höõu Chaâu (1999) Töø vöïng ngöõ nghóa tieáng Vieät, NXBGD. 28. F.D.Saussure (1973) Giaùo trình NNHÑC, NXBKHXH. 29. Gillian Brown – George Yule (2002) Phaân tích dieãn ngoân, NXBÑHQG HN. 30. Haø Huy Thaùi (2001) Chuaån möïc hoaù vaø coâng thöùc hoùa caáu truùc caâu vaên, NXBVHTT. 31. Haø Thuùc Hoan (1998) Tieáng Vieät thöïc haønh, NXBTPHCM. 32. Hoaøng Vaên Haønh (2002) Soå tay duøng töø tieáng Vieät, NXBKHXH. 33. Hoaøng Pheâ (1989) Logic ngoân ngöõ hoïc, NXBKHXH. HN. 34. Hoaøng Pheâ (1997) Töø ñieån tieáng Vieät, NXB Ñaø Naüng. 35. Hoaøng Troïng Phieán (1980) Ngöõ phaùp tieáng Vieät, NXBÑ & THCN. 36. Hoaøng Tueä (2001) Tuyeån taäp ngoân ngöõ hoïc, NXBÑHQG TP. HCM. 37. Hoaøng Vaên Vaân (2002) Ngöõ phaùp kinh nghieäm, NXBKHXH. 38. Hoà Leâ – Leâ Trung Hoa (2002) Söû duïng töø ngöõ trong TV, NXBKHXH. 39. Leâ Thaùi Aát, Kyõ thuaät haønh vaên (Saùch Ñaïi hoïc Sö Vaïn Haïnh). 40. Leâ Bieân (1999) Töø loaïi tieáng Vieät hieän ñaïi, NXBGD. 41. Leâ Xuaân Thaïi (1994) Caâu chuû vò trong tieáng Vieät, NXBKHXH. 42. Leâ Xuaân Thaïi (1999) Tieáng Vieät trong tröôøng hoïc, NXBÑHQG.HN. 43. Lyù Toaøn Thaéng (2002) Maáy vaán ñeà Vieät ngöõ hoïc, NXBKHXH. 44. MAK HALLIDAY (2001) Daãn luaän ngöõ phaùp chöùc naêng, NXBÑHQG HN. 45. Nam Cao (1995) Truyeän ngaén tuyeån choïn, NXBVH.HN. 46. Nguyeãn Taøi Caån (1975) Ngöõ phaùp tieáng Vieät, NXBÑH&THCN. 47. Nguyeãn Ñöùc Daân (1998) Loâ gích vaø tieáng Vieät, NXBGD. 48. Nguyeãn Ñöùc Daân (2000) Ngöõ duïng hoïc, NXBGD. 49. Nguyeãn Ñöùc Daân (2002) Noãi oan “Thì, laø, maø”, NXB TREÛ. 50. Nguyeãn Ñöùc Döông (2003) Tìm veà linh hoàn tieáng Vieät, NXB TREÛ. 51. Nguyeãn Thieän Giaùp (2000) Duïng hoïc Vieät ngöõ, ÑHQG.HN. 52. Nguyeãn Thieän Giaùp (1999) Töø vöïng hoïc tieáng Vieät, NXBGD. 53. Nguyeãn Troïng Hoaøn (2002) Reøn luyeän tö duy saùng taïo, NXBGD. 54. Nguyeãn Vaên Khang (1999) Ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, NXBKHXH. 55. Nguyeãn Lai (1999) Nhöõng baøi giaûng ngoân ngöõ hoïc, ÑHQG.HN. 56. Nguyeãn Hieán Leâ (1998) Luyeän vaên, NXBVH. 57. Nguyeãn Hieán Leâ – Nguyeãn Quyeát Thaéng (2002) Chuùng toâi taäp vieát tieáng Vieät, NXB TN. 133 58. Nguyeãn Thò Quy (1995) Vò töø haønh ñoäng vaø caùc tham toá cuûa noù, NXBKHXH. 59. Nguyeãn Höõu Tieán (1995) Maïch laïc vaø vai troø cuûa caùc töø ngöõ chuyeån tieáp chæ quan heä so saùnh, tuyeån choïn trong vaên baûn, Ngoân ngöõ soá 4. 60. Nguyeãn Höõu Tieán (1999) Quan heä lieân caâu trong vaên baûn tieáng Vieät, Ngoân ngöõ soá 1. 61. Nguyeãn Kim Thaûn (1997) Nghieân cöùu ngöõ phaùp tieáng Vieät, NXBGD. 62. Nguyeãn Thò Thìn (2003) Veà maïch laïc cuûa vaên baûn vieát, Ngoân ngöõ soá 3. 63. Nguyeãn Thò Thìn (2001) Caâu tieáng Vieät vaø noäi dung daïy hoïc caâu ôû tröôøng phoå thoâng. NXBÑHQG HN. 64. Nguyeãn Minh Thuyeát- Nguyeãn Vaên Hieäp (1999) Thaønh phaàn caâu tieáng Vieät, NXBÑHQG.HN. 65. Nguyeãn Ñöùc Toàn (2001) Nhöõng vaán ñeà daïy vaø hoïc tieáng Vieät trong nhaø tröôøng, NXBÑHQG HN. 66. Nguyeãn Phuù Phong (2002) Nhöõng vaán ñeà NPTV, NXBÑHQG.HN. 67. Nguyeãn Troïng Baùu- Nguyeãn Quang Ninh- Traàn Ngoïc Theâm (1985) Ngöõ phaùp vaên baûn vaø vieäc daïy laøm vaên, NXB GD. 68. Nguyeãn Thò Vieät Thanh (2001) Heä thoáng lieân keát lôøi noùi tieáng Vieät, NXBGD. 69. Nguyeãn Nguyeân Tröù (1998) Caùch vieát cuûa Baùc Hoà, NXBGD. 70. O.I. MOSKALSKAJA (1996) Ngöõ phaùp vaên baûn, NXB GD. 71. Phaïm Taát Ñaéc (1950) Phaân tích töø loaïi, ABC.HN. 72. Phan Maäu Caûnh (2003) Baøn theâm veà tính loâgic vaø keát caáu phi lyù trong vaên baûn, Ngoân ngöõ & Ñôøi soáng, soá 8. 73. Toâ Hoaøi (1976) Truyeän Taây Baéc, VH. 74. Traàn Hoaøng (2001) Taøi lieäu tham khaûo veà ngöõ phaùp tieáng Vieät, ÑHSP TP. HCM. 75. Traàn Ngoïc Theâm (1989) Vaên baûn nhö moät ñôn vò giao tieáp, Ngoân ngöõ soá 1. 76. Traàn Ngoïc Theâm (1989) Vaên baûn vaø vieäc nghieân cöùu vaên baûn tieáng Vieät, VNNHHN. 77. Traàn Ngoïc Theâm (2000) Heä thoáng lieân keát vaên baûn tieáng Vieät, NXB GD. 78. Trònh Saâm (2001) Tieâu ñeà vaên baûn tieáng Vieät, NXB GD. 134 79. Trònh Saâm (2001) Ñi tìm baûn saéc tieáng Vieät, NXB TREÛ. 80. Trung taâm khoa hoïc xaõ hoäi (2002) Tieáng Vieät trong giao tieáp, NXBVHTT. 81. Vieän ngoân ngöõ hoïc (1995) Töø ñieån tieáng Vieät, NXB Ñaø Naüng. II/. TIEÁNG ANH: 1. Editors C N Candlin & H G Widdowson (1989) Discourse, Oxford University Press. 2. Halliday & Hasan (1977) Cohesion in English, Longman, London. 3. J. Dyvik (1984) Subject or topic in Vietnamese. 4. Regina L.Smalley – Mary K. Ruetten, Refining composition skills, New York. 5. Thompson & Martinet (1989) A Practical English Grammar. 6. Thompson, A Vietnamese grammar (photo). ._.