Lý luận và vai trò động lực của phân phối trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

ết, đặc biệt là trong giai đoạn kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay. Bởi vì, khi chuyển sang nền kinh tế thị trường hàng loạt các vấn đề thuộc lĩnh vực phân phối (chẳng hạn như phân phối thu nhập) sao cho phù hợp với nguyên lý kinh tế thị trường cũng như sự tác động của chúng tới sự phát triển kinh tế xã hội đòi hỏi phải có tư duy mới, khoa học hơn trong việc nhìn nhận, đánh giá và đưa ra các quyết định thuộc về lĩnh vực phân phối. Giải quyết tốt vấn đề phân phối sẽ tạo ra động lực to lớn làm thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển ổn định của nền kinh tế đất nước. Tuy nhiên, đây là một vấn đề xã hội lớn lao mà trong phạm vi của vài viết này không thể giải quyết một cách trọn vẹn được. ở đây chúng ta sẽ chỉ nghiên cứu những vấn đề cơ bản nhất về phân phối nhằm mục đích sử dụng có hiệu quả những quan hệ phân phối trong nền kinh tế thị trường của nước ta hiện nay. Về cơ bản, bài viết này sẽ gồm những phần sau: Phần I: Lý luận chung về phân phối. Trong phần này sẽ trình bày những nét cơ bản nhất về bản chất, vai trò của phân phối và sự so sánh sự khác nhau giữa phân phối trong chủ nghĩa tư bản với phân phối trong chủ nghĩa xã hội. Phần II: Vai trò động lực của phân phối trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam. ở phần này, thông qua việc nghiên cứu các hình thức phân phối và các hình thức thu nhập, chúng ta sẽ thấy được vai trò tạo ra động lực cho sự phát triển kinh tế của quan hệ phân phối thể hiện như thế nào. Em xin chân thành cám ơn sự hướng dẫn của thầy đã giúp em có thể hoàn thành bài đề án này. Hà nội tháng 5 năm 2001. Sinh viên Phạm Ngọc Dậu Phần I: lý luận chung về phân phối. I/Bản chất, vai trò và cở sở kinh tế của quan hệ phân phối: 1. Bản chất của phân phối: Trước hết, chúng ta hãy cùng làm rõ bản chất của phân phối. Khi xem xét hoạt động kinh tế của xã hội, chúng ta thấy rằng trong xã hội luôn tồn tại mối quan hệ giữa người sản xuất vầ sản phẩm. Với nền kinh tế hàng hoá, người sản xuất không trở thành chủ sở hữu của sản phẩm đó ngay lập tức. "Phân phối xen vào gữa người sản xuất và sản phẩm, thông qua những quy luật xã hội, phân phối quy định phần dành cho người sẩn xuất trong khối sản phẩm, do đó, phân phối xen vào giữa sản xuất và tiêu dùng", Cácmác. Tuy nhiên, phân phối không phải là một lĩnh vực độc lập đứng bên cạnh sản xuất. Tính chất của quan hệ phân phối do quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất quyết định. Bản thân phân phối là sản phẩm của sản xuất không phải chỉ về mặt nội dung, vì nếu không có sản xuất thì người ta sẽ phân phối cái gì, phân phối như thế nào, mà còn về cả mặt hình thức, vì phương thức tham gia vào sản xuất của con người sẽ quyết định hình thái đặc thù của phân phối. Trong lịch sử đã có những nhà kinh tế chính trị học xem phân phối như là một nhân tố có trước sản xuất bởi vì khi xem xét sự phân phối trong xã hội: với mỗi cá nhân, địa vị của họ do sự phân phối từ trước để lại; còn khi xét chung về mặt xã hội, phân phối biểu hiện ra là phân phối sản phẩm nên dường như không liên quan đến sản xuất, độc lập với sản xuất. Nhưng trước khi là phân phối sản phẩm thì phân phối là: phân phối công cụ sản xuất, phân phối các thành viên lao động; rõ ràng phân phối sản phẩm chỉ là kết quả của sự phân phối này, mà sự phân phối này thì đã bao hàm trong sản xuất. Qua đây, chúng ta khẳng định phân phối là sản phẩm của sản xuất. Do vậy, nó bị chi phối bởi phương thức sản xuất. Mỗi hình thái phân phối tồn tại và biến đi cùng lúc với phương thức sản xuất đã sinh ra nó. điều này chứng tỏ, về mặt bản chất, quan hệ phân phối là nhất trí với quan hệ sản xuất ấy, chúng cấu thành mặt sau của các quan hệ sản xuất. Và vì thế, cả hai đều có chung một tính chất lịch sử nhất thời ấy. Tuy vậy, phân phối không phải chỉ đơn thuần là một kết quả tiêu cực của sản xuất và trao đổi. Nó cũng tác động lại mạnh mẽ như thế đến cả sản xuất lẫn trao đổi. Bởi vì bất cứ phương thức sản xuất mới nào và bất cứ hình thức trao đổi mới nào, lúc đầu không những bị những hình thức cũ và những thiết chế chính trị ấy ngăn trở, mà còn bị phương thức phân phối cũ ngăn trở nữa. Phải trải qua một cuộc đấu tranh lâu dài, phương thức sản xuất mới mới giành được sự phân phối thích ứng với nó. Mặt khác, một phương thức sản xuất nhất định càng linh hoạt bao nhiêu, càng dễ phát triển bao nhiêu thì sự phân phối càng chóng đạt tới trình độ thoát khỏi ngay chính những điều kiện đã đẻ ra nó và càng trở nên mâu thuẫn với phương thức sản xuất, trao đổi cũ bấy nhiêu. Ví dụ như trong chủ nghĩa tư bản, sự tồn tại của nó chưa bao lâu, nhất là từ khi có đại công nghiệp, tức là mới chưa đầy một trăm năm, mà trong thời gian ngắn ngủi đó, nó đã đẻ ra những mâu thuẫn trong sự phân phối- một đằng là sự tập trung tư bản với khối lượng của cải khổng lồ vào tay một số ít người trong xã hội, còn phía bên kia là phần lớn quần chúng lao động không có tài sản. Với mâu thuẫn này tất yếu sẽ đưa nền sản xuất tư bản chủ nghĩa đến chỗ diệt vong. 2. Vai trò của phân phối trong nền sản xuất xã hội: Như ở trên chúng ta thấy rằng phân phối là một phạm trù kinh tế trừu tượng. Do đó, để nghiên cứu về quan hệ phân phối cũng như để thấy được vai trò của nó thì ta phải thông qua các hình thức biểu hiện của phân phối. Khi bàn về vai trò của phân phối trong nền sản xuất xã hội, F.Ănghen cho rằng: "sự phân phối chừng nào mà còn bị những lý do thuần tuý kinh tế chi phối, thì nó sẽ được điều tiết bởi lợi ích của sản xuất, rằng sản xuất sẽ được thuận lợi trên hết trong mọi phương thức phân phối mà mọi thành viên trong xã hội có thể phát triển , duy trì và thực hành những năng khiếu của họ một cách toàn diện nhất". Để hiểu được ý nghĩa lời nói của Ănghen, trước hết chúng ta phải tìm hiểu thế nào là lợi ích kinh tế, nó chi phối đến cá nhân cũng như xã hội như thế nào. Chúng ta biết rằng, trong mỗi hình thái kinh tế xã hội đều bao gồm một hệ thống phức tạp các lợi ích. Trong hệ thống lợi ích phức tạp đó, lợi ích kinh tế có ý nghĩa quyết định nhất. Bởi vì, "lợi ích kinh tế là những quan hệ kinh tế phản ánh những nhu cầu, những động cơ khách quan về sự hoạt động của các giai cấp, những nhóm xã hội hay của từng người lao động riêng biệt, do quan hệ sản xuất quyết định", (định nghĩa lợi ích kinh tế, giáo trình kinh tế chính trị). Là hình thức biểu hiện của quan hệ kinh tế và quy luật kinh tế trong một phương thức sản xuất nhất định, lợi ích kinh tế bao giờ cũng mang tính chất lịch sử và giai cấp. Tương ứng với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, mức độ thoả mãn các nhu cầu về lợi ích của từng giai cấp trong xã hội là khác nhau, do tính chất của quan hệ sản xuất quyết định. Tính giai cấp ảnh hưởng rất sâu sắc và chi phối mạnh mẽ tới hệ thống lợi ích trong xã hội. Ví dụ, trong xã hội tư bản chủ nghĩa, các nhà tư bản sở hữu tư liệu sản xuất và bóc lột công nhân làm thuê để tối đa hoá lợi ích của mình. Do vậy, mâu thuẫn về lợi ích kinh tế giữa các giai cấp luôn tồn tại trong xã hội tư bản. Với tính cách là hình thức biểu hiện của quan hệ kinh tế, lợi ích kinh tế có vai trò là động lực mạnh mẽ đối với nền kinh tế. Sở dĩ chủ nghĩa tư bản vẫn tồn tại và phát triển được là do các nhà tư bản luôn có những cải tiến trong kỹ thuật, thay đổi hình thức bóc lột... và vẫn thu được lợi nhuận cao. Và, ở một mức độ sâu hơn, tức là khi phương thức sản xuất còn là bình thường đối với xã hội thì nói chung người ta vẫn bằng lòng với sự phân phối đó của xã hội. Và chỉ khi nào phương thức sản xuất đó đã đi vào giai đoạn thoái trào của nó, khi mà nó không còn những điều kiện để tồn tại; chỉ khi đó, sự phân phối trở nên ngày càng chênh lệch thêm, bất công ngày càng sâu sắc thêm. Khi đó người ta mới cần đến một cuộc cách mạng để xoá bỏ phương thức sản xuất đã lỗi thời này để xây dựng nên một phương thức sản xuất mới cao hơn. Chủ nghĩa tư bản cũng vậy, càng phát triển, mâu thuẫn về lợi ích giữa các giai cấp trong lòng nó càng sâu sắc mà bản thân nó không thể nào khắc phục nổi. Do đó, tất yếu sẽ dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa tư bản để nhường chỗ cho một hình thái xã hội mới cao hơn, xã hội xã hội chủ nghĩa. Đối với nền kinh tế thị trường trong thời kỳ quá độ ở nước ta hiện nay, do sự tồn tại của nhiều thành phần kinh tế khác nhau dựa trên nhiều hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất tạo nên tính phức tạp trong cơ cấu xã hội, giai cấp cũng như trong quan hệ lợi ích kinh tế. Do vậy, quan hệ phân phối muốn phát huy được vai trò động lực của mình thì phải khuyến khích được các giai cấp, tầng lớp hoạt động tích cực, tức là phải đảm bảo lợi ích kinh tế cho họ. Tuy nhiên, các giai cấp, tầng lớp phải thống nhất ở lợi ích chung của toàn xã hội. Có như vậy, xã hội mới phát triển lành mạnh theo định hướng xã hội chủ nghĩa. 3. Cơ sở kinh tế của sự phân phối: Khi tìm hiểu cơ sở kinh tế của sự phân phối, chúng ta nghĩ ngay đến việc phân phối vật phẩm tiêu dùng cho cá nhân mỗi thành viên trong xã hội. Tuy nhiên, phân phối bao hàm cả phân phối cho sản xuất được xem như là yếu tố của sản xuất còn phân phối cho tiêu dùng xem là kết quả của quá trình sản xuất. Để quá trình tái sản xuất và tái sản xuất mở rộng được diễn ra không ngừng, tổng sản phẩm sản xuất ra không thể phân phối ngay cho mọi người. Do vậy, mọi ý kiến cho rằng sản phẩm sản xuất ra phải chia đều cho mọi người là phi thực tế và không thể thực hiện được, có chăng là trong xã hội nguyên thuỷ. Bởi vì, trong một xã hội phát triển với nền sản xuất lớn thì một bộ phận của tổng sản phẩm xã hội phải dùng để bù đắp những khoản chi phí, dự phòng, tích luỹ... phần còn lại mới dành cho phân phối tiêu dùng. Theo C.Mác, phần trích ra đó bao gồm: Phần bù đắp những tư liệu sản xuất đã hao phí; Phần để mở rộng sản xuất; Lập quỹ tự trữ đề phòng khi tai nạn bất ngờ. Chúng ta thừa nhận phần trích này là một điều tất yếu về kinh tế, vì khôi phục và mở rộng sản xuất là để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của xã hội. Phần còn lại của tổng sản phẩm xã hội sẽ dành cho tiêu dùng. Nhưng trước khi phân phối trực tiếp cho cá nhân, còn phải trích một phần để: Chi phí về quản lý hành chính và tổ chức, bảo vệ Tổ quốc. Mở rộng các sự nghiệp phúc lợi công cộng và cứu tế xã hội. Sau đó, phần còn lại sẽ được trực tiếp phân phối cho tiêu dùng cá nhân của những người làm việc trong nền sản xuất xã hội phù hợp với số lượng và chất lượng của lao động cũng như số lượng vốn và tài sản mà họ đã đóng góp vào quá trình sản xuất. II/ Phân phối dưới chủ nghĩa tư bản: Để so sánh chủ nghĩa tư bản với chủ nghĩa xã hội và để hiểu rõ hơn về phân phối, chúng ta hãy xem xét sự phân phối trong xã hội tư bản chủ nghĩa. Như chúng ta đã biết, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa dựa trên cơ sở chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất và bóc lột lao động làm thuê nên tương ứng với nó là hình thức phân phối bất bình đẳng. Xét về sự phân phối cho sản xuất, dưới chủ nghĩa tư bản mọi tư liệu sản xuất đều thuộc về nhà tư bản còn người lao động là những người vô sản. Sự phân phối như vậy về tư liệu sản xuất tất yếu dẫn đến những bất công trong sự phân phối về sản phẩm của lao động. Người công nhân tham gia vào quá trình sản xuất dưới hình thái lao động làm thuê nên sẽ tham gia vào quá trình phân phối sản phẩm lao động dưới hình thái tiền lương (tiền công lao động). Tiền lương là tiền công mà tư bản trả cho công nhân khi anh ta làm việc cho nhà tư bản trong một khoảng thời gian nhất định để sản xuất ra một lượng hàng hoá nào đó. Thực chất của tiền lương dưới chủ nghĩa tư bản là giá trị hay giá cả của sức lao động. Nhưng nó lại biểu hiện ra thành giá trị hay giá cả của lao động. Nhà tư bản có hai hình thức tính tiền lương cơ bản là tiền lương theo sản phẩm và tiền lương tính theo thời gian. Tuy nhiên, đó chỉ là những cách khác nhau của nhà tư bản để chiếm đoạt giá trị thặng dư của người công nhân lao động nhưng lại để họ tưởng rằng lao động của mình đã được trả công đầy đủ. Thực chất, người công nhân càng lao động khẩn trương hơn, họ càng bị bóc lột nhiều hơn. Bên cạnh đó, sự khác biệt giữa tiền lương danh nghĩa và tiền lương thực tế cũng là một nguyên nhân làm giảm mức sống thực tế của người lao động. Từ đó, sự khác biệt về mức sống giữa các giai cấp trong xã hội càng lớn và mâu thuẫn xã hội càng gay gắt. Đối lập với giai cấp công nhân là giai cấp tư sản. Sở hữu mọi tư liệu sản xuất, giai cấp tư sản được phân phối sản phẩm lao động dưới hình thái lợi nhuận, lợi tức hoặc địa tô. 1/ Lợi nhuận và lợi tức: Hình thái này của giá trị thặng dư là một quan hệ chi phối việc tái sản xuất. Tuy vậy, tư bản không được tiêu dùng tự do phần lợi nhuận của mình bởi nhu cầu dự trữ và tái sản xuất mở rộng. Không biểu hiện thành nhân tố chủ yếu của phân phối sản phẩm , lợi nhuận biểu hiện thành một nhân tố chủ yếu của bản thân việc sản xuất sản phẩm, thành một nhân tố phân phối tư bản và lao động trong các ngành sản xuất khác nhau. Việc phân chia lợi nhuận thành lợi nhuận doanh nghiệp và lợi tức biểu hiện ra là việc phân phối cùng một khoản thu nhập. Tuy nhiên, sự phân chia đó phát sinh từ sự phát triển của chủ nghĩa tư bản với tư cách là giá trị sáng tạo ra giá trị và giá trị thặng dư. Tức là nó phát sinh từ hình thái xã hội nhất định. Từ đó, nó sinh ra các hình thức tín dụng và ngân hàng, các hình thái của sản xuất. Trong lợi tức, cái gọi là hình thái của phân phối gia nhập vào giá cả và được xem như là nhân tố của sản xuất. 2/ Địa tô: Với địa tô, đó là phần nhận được của nhà tư bản sở hữu ruộng đất nông nghiệp khi cho thuê ruộng đất. Mặc dù không đảm nhiệm một chức năng nào trong quá trình sản xuất nhưng do dưới chủ nghĩa tư bản, ruộng đất được kinh doanh theo kiểu tư bản chủ nghĩa nên địa tô được xem như là thu nhập của địa chủ trong phân phối tổng sản phẩm sản xuất ra. Đồng thời, nó cũng là đặc thù của phương thức sản xuất theo kiểu tư bản. *Nhận xét chung: Nghiên cứu quan hệ phân phối trong chủ nghĩa tư bản, chúng ta thấy đó thực sự là một hình thức phân phối bất bình đẳng do quan hệ giai cấp tạo nên. Sự bất bình đẳng này có nguyên nhân từ bản thân quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa và do đó không thể khắc phục được. Những cải thiện trong phúc lợi xã hội của chủ nghĩa tư bản giai đoạn hiện nay chỉ là một thủ đoạn của giai cấp thống trị nhằm xoa dịu mâu thuẫn xã hội; làm cho công nhân và nhân dân lao động tưởng rằng họ được xã hội ưu đãi đầy đủ. Tuy nhiên, lực lượng sản xuất càng phát triển, tự nó sẽ ý thức được sứ mệnh lịch sử của mình trong việc đập tan quan hệ sản xuất đã lỗi thời và xây dựng nên một hình thái xã hội mới công bằng hơn. III/ Quan hệ phân phối trong chủ nghĩa cộng sản: Cái mà làm cho người ta phân biệt rõ nét nhất giữa các xã hội với nhau đó là hình thức phân phối của xã hội đó. Ví dụ, trong xã hội nguyên thuỷ, cuộc sống bầy đàn và sự phân chia sản phẩm lao động bình đẳng là nét đặc trưng tiêu biểu; còn trong xã hội tư bản, đó là chế độ tư hữu và sự phân hoá giàu nghèo sâu sắc...chính vì vậy mà nhiều nhà kinh tế chính trị cổ điển như Ricacdo đã từng coi phân phối là đối tượng duy nhất của kinh tế chính trị học. Bởi vì, do trực quan họ thấy rằng những hình thái phân phối là biểu hiện rõ nhất ghi lại các nhân tố của sản xuất trong một xã hội nhất định. Chủ nghĩa xã hội đối lập mình với chủ nghĩa tư bản cũng lấy quan hệ phân phối làm điểm trọng yếu. Và sau đây, chúng ta hãy cùng nghiên cứu quan hệ phân phối trong xã hội xã hội chủ nghĩa để thấy được sự khác biệt của nó với chủ nghĩa tư bản. *Các hình thức phân phối trong chủ nghĩa cộng sản: Chủ nghĩa cộng sản, theo quan điểm của Mác, là hình thái xã hội cao hơn chủ nghĩa tư bản. Tuy nhiên, "đó không phải là một xã hội đã phát triển trên những cơ sở riêng của nó, mà trái lại, là một xã hội cộng sản vừa mới từ xã hội tư bản thoát ra; vì vậy, về mọi mặt kinh tế, đạo đức, trí tuệ, xã hội ấy còn mang những dấu vết của xã hội cũ, xã hội đã đẻ ra nó",Các Mác. Mác gọi đó là giai đoạn đầu hay giai đoạn thấp của xã hội cộng sản. Trong xã hội này, tư liệu sản xuất không còn là của riêng cá nhân nữa mà thuộc về toàn thể xã hội. Mỗi thành viên khi tham gia vào lao động sản xuất sẽ được trả công tương xứng với phần mình đã cống hiến cho xã hội, sau khi đã khấu trừ đi số lượng lao động góp vào quỹ chung của xã hội. Như vậy thì giữa các cá nhân sẽ không ngang nhau do sự khác biệt về trình độ, sức khoẻ... quyết định. Mác thừa nhận không thể thực hiện được công bằng và bình đẳng trong giai đoạn đầu của chủ nghĩa cộng sản. Về mặt của cải, vẫn còn chênh lệch, mà những chênh lệch này là bất công. Tuy nhiên, sẽ không còn tình trạng người bóc lột người vì không còn ai được chiếm hữu tư liệu sản xuất, đất đai làm của riêng. Để đạt được điều này, vẫn cần có Nhà nước để vừa bảo vệ chế độ công hữu về tư liệu sản xuất vừa bảo vệ quyền bình đẳng về lao động và bình đẳng trong việc phân chia các sản phẩm. Nhà nước sẽ tiêu vong chừng nào trong xã hội không còn có các giai cấp mâu thuẫn nhau về lợi ích, tức là không còn có giai cấp nào để trấn áp nữa. Để Nhà nước mất hẳn đi phải chờ đến chủ nghĩa cộng sản hoàn toàn. Mác nói:" trong giai đoạn cao của xã hội cộng sản, khi mà con người không còn phụ thuộc một cách nô lệ vào sự phân công nữa, và sự đối lập giữa lao động trí óc với lao động chân tay cũng theo đó mà không còn nữa; khi mà lao động sẽ không phải chỉ là một phương tiện để sinh sống nữa, mà tự nó sẽ biến thành một nhu cầu bậc nhất cho đời sống; khi mà lực lượng sản xuất cũng đã tăng lên cùng với sự phát triển toàn diện của các cá nhân và tất cả những nguồn tài phú công cộng đều tuôn ra dồi dào, thì chỉ khi đó người ta mới có thể hoàn toàn vượt khỏi giới hạn chật hẹp của pháp quyền tư sản và xã hội mới có thể ghi trên là cờ của mình:"Làm hết năng lực, hưởng theo nhu cầu!". Theo quan điểm tư sản, người ta có thể xem chế độ xã hội như vậy là "thuần tuý ảo tưởng" và chế giễu việc xã hội chủ nghĩa đã hứa cho mỗi công nhân được quyền muốn lấy của xã hội bao nhiêu của cải cũng được mà không cần biết anh ta đã làm gì cho xã hội. Mà thực chất, đây là dự kiến lôgic của những nhà xã hội chủ nghĩa vĩ đại về một giai đoạn cao của chủ nghĩa cộng sản sẽ đến, và việc đó lại giả định rằng năng suất lao động lúc đó sẽ khác năng suất lao động ngày nay, cũng như sự phát triển hoàn thiện hơn về năng lực cũng như phẩm chất của con người khi ấy. Trên đây chúng ta đã phân tích hai giai đoạn của hình thái xã hội cộng sản đó là xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa. Và chúng ta phải phân biệt được một cách khoa học sự khác nhau giữa hai giai đoạn này. Để từ đây chúng ta sẽ nghiên cứu về phân phối trong giai đoạn của nước ta hiện nay. Phần II: vai trò động lực của phân phối trong nền kinh tế thị trường ở việt nam. I/ Quan hệ phân phối trong thời kỳ quá độ ở nước ta hiện nay: Nước ta chủ trương xây dựng chủ nghĩa xã hội theo quan điểm của Mác. Tuy nhiên, để đạt tới chủ nghĩa xã hội là cả một quá trình lâu dài và gian khó. Nó đòi hỏi chúng ta không chỉ phải nỗ lực rất lớn mà còn cần phải có đường lối, chính sách đúng đắn, hiệu quả trong từng giai đoạn đi lên, đặc biệt là trong thời kỳ quá độ hiện nay. Sự phức tạp của thời kỳ quá độ thể hiện ở chỗ tồn tại nhiều giai cấp, tầng lớp thuộc các thành phần kinh tế khác nhau, mâu thuẫn nhau về lợi ích. Chính vì vậy mà việc quản lý nền kinh tế càng trở nên khó khăn hơn. Để phát triển nền sản xuất xã hội, việc sử dụng các quan hệ phân phối có vai trò hết sức quan trọng trong hệ thống các quan hệ kinh tế. Bởi vì như phần lý luận đã trình bày, chúng ta biết rằng phân phối không chỉ đơn thuần là một kết quả tiêu cực của sản xuất và trao đổi. Nó cũng có tính độc lập tương đối của nó và cũng tác động lại mạnh như thế đến cả sản xuất lẫn trao đổi. Vì vậy, nếu biết sử dụng đúng quan hệ phân phối sẽ tạo ra động lực to lớn không những làm phát triển nền kinh tế mà còn tạo ra được sự công bằng hơn trong xã hội. Tuy nhiên, ta cũng phải rất thận trọng vì nếu sử dụng không đúng đắn sẽ có thể gây ra những hậu quả nguy hại cho xã hội, làm ảnh hưởng tới con đường cách mạng của đất nước. 1/ Phân phối phải đảm bảo nguyên tắc công bằng: Trong điều kiện của đất nước ta hiện nay, khi mà nhân dân lao động đã được giải phóng; nó đòi hỏi một sự phân phối công bằng trong xã hội. Tuy vậy, chúng ta phải hiểu cho thấu đáo thế nào là "phân phối công bằng". Chủ nghĩa tư bản cũng cho rằng sự phân phối hiện nay của họ là "công bằng". Và trong thực tế, nếu xét trên cơ sở phương thức sản xuất hiện nay thì đó chẳng phải là sự phân phối duy nhất "công bằng" hay sao? Do vậy, khi đả kích chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa tư bản đă chế giễu cái sự công bằng trong xã hội chủ nghĩa, coi đó là một điều không tưởng sáo rỗng. Để chứng minh sự đúng đắn của mình, chúng ta phải quán triệt nội dung tư tưởng phân phối công bằng trong xã hội chủ nghĩa. Có phải phân phối công bằng là mọi người đều hưởng như nhau thành quả của lao động không? Như vậy thì những người không lao động cũng được hưởng như những người lao động ư? Hay chỉ thuộc về những người lao động, thế thì cái "quyền bình đẳng" của mọi thành viên trong xã hội sẽ ra sao? Chúng ta phải hiểu rằng cái xã hội mà ta đang xét là xã hội chủ nghĩa nhưng không phải ở giai đoạn cao trên những cơ sở của chính nó, mà là một xã hội vừa thoát thai từ xã hội tư bản; do đó, nó còn mang dấu vết của cái xã hội đã đẻ ra nó. Với điều kiện xã hội như vậy thì sự công bằng chỉ nên thực hiện ở mức trả đúng, trả đủ cho người lao động căn cứ vào sự cống hiến của anh ta cho xã hội ( sau khi đã trừ đi những khoản chi phí, đóng góp nhất định). Như vậy, tính chất công bằng trong phân phối hàm nghĩa tạo ra động lực để tăng trưởng kinh tế chứ không phải là chủ nghĩa bình quân trong phân phối lượng sản phẩm xã hội tạo ra. Vì thế điều cần ghi nhận ở đây là sự chênh lệch về phân phối thu nhập không những không phải là bất bình đẳng mà trái lại, đó là sự bình đẳng, hiểu theo nghĩa là sự hợp lý nhất có thể. Tuy nhiên, chúng ta cũng đă từng không hiểu đúng về công bằng nên đã mắc sai lầm trong phân phối, làm trì trệ nền sản xuất đất nước. Đó là thời kỳ kinh tế tập trung bao cấp. 2/Kinh nghiệm trong thời kỳ kinh tế tập trung: Đây là thời kỳ sau cách mạng thành công, do nóng vội muốn tiến nhanh lên chủ nghĩa xã hội, nên chúng ta đã mắc sai lầm trong vận dụng quan hệ phân phối của chủ nghĩa Mác. Trong điều kiện lực lượng sản xuất yếu kém do nền kinh tế đi lên từ nông nghiệp, tương ứng với nó là quan hệ sản xuất chưa phát triển, nước ta thực hiện chế độ công hữu toàn bộ tư liệu sản xuất và tiến hành phân phối theo kiểu "bao cấp"; điều này dẫn tới tình trạng "bình quân chủ nghĩa" và sản sinh ra hiện tượng trây lười, vô trách nhiệm của người lao động. Bởi vì trong giai đoạn quá độ, lao động chưa phải là "nhu cầu bậc nhất của con người". Những nguyên nhân này đẩy xã hội ta vào tình trạng trì trệ, nghèo nàn, chậm phát triển và khủng hoảng trong thời kỳ này. Qua đây ta cũng thấy được sức mạnh của quan hệ phân phối ảnh hưởng đến nền kinh tế như thế nào. Sự vận dụng sai lệch quan hệ này gây ra những hậu quả thật nghiêm trọng. Tuy nhiên chúng ta xem đây là một sai lầm khó tránh khỏi khi thực hiện những cải cách lớn như vậy; đồng thời nó cũng là bài học kinh nghiệm đắt giá để cho chúng ta thấy được vai trò của mỗi quan hệ kinh tế trong xã hội. Chính từ đây mà chúng ta đã thận trọng hơn trong việc nghiên cứu những giải pháp cho quan hệ phân phối để từ đó phát huy được sức mạnh to lớn, vai trò động lực của quan hệ phân phối và đã mang lại sự phát triển ổn định cho sự phát triển của đất nước ta được như ngày nay. II/ Phương hướng cơ bản về phân phối trong thời kỳ quá độ: Trong tình hình khả năng và trình độ sản xuất còn quá thấp, nền kinh tế xã hội đang vấp phải vô vàn khó khăn, Đảng và nhà nước ta vẫn khẳng định: "phân phối phải nhằm ổn định và tiến lên từng bước cải thiện đời sống vật chất và văn hoá của nhân dân, phải thể hiện ngay tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội, cố gắng phấn đấu bảo đảm công bằng và hợp lý". 1/ Phân phối bảo đảm hình thành cơ cấu kinh tế mới: Đi lên chủ nghĩa xã hội từ một nền nông nghiệp lạc hậu, tiểu thủ công nghiệp yếu kém, quan hệ phân phối phải có nhiệm vụ để hình thành một cơ cấu kinh tế mới, hiện đại sao cho phát huy được mọi tiềm lực kinh tế trong nước. Muốn vậy, phân phối phải tập trung đầu tư cả chiều rộng lẫn chiều sâu. Về chiều rộng, quan hệ phân phối mà nước ta xây dựng cho phép các hình thức phân phối (phân phối theo lao động; phân phối theo tài sản, vốn; phân phối ngoài thù lao lao động thông qua các quỹ phúc lợi xã hội) phát triển bình đẳng với nhau. Tuy nhiên, về mặt chiều sâu, chúng ta đầu tư nhiều hơn cho hình thức phân phối theo lao động để đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa. Các hình thức khác vẫn được duy trì do nó phù hợp đặc điểm của thời kỳ quá độ và thực hiện nó cũng có tác dụng thúc đẩy nền kinh tế phát triển. 2/ Kết hợp khuyến khích lợi ích vật chất với giáo dục chính trị trong phân phối: Lênin đã chỉ: "phải xây dựng mọi ngành kinh tế quốc dân quan trọng trên cơ sở sự quan tâm thiết thân của cá nhân". Trước hết phải biết sử dụng nguyên tắc lợi ích vật chất để tác động thật tốt. Nguyên tắc đó không chỉ thể hiện ở chỗ có thu nhập thích đáng với kết quả lao động và hoạt động kinh doanh mà còn phải thể hiện rõ ở việc tự chịu trách nhiệm vật chất, có thưởng phạt công minh. Song song với khuyến khích lợi ích vật chất phải thường xuyên coi trọng việc giáo dục chính trị tư tưởng, nâng cao giác ngộ xã hội chủ nghĩa; nhận thức đúng đắn mối quan hệ hữu cơ giữa lợi ích cá nhân với lợi ích tập thể và lợi ích chung toàn xã hội. Nguyên tắc này ngày càng trở nên quan trọng ở nước ta trong tình hình tư tưởng tàn dư. ý thức tư tưởng xã hội cũ để lại trong văn hoá mới, hệ tư tưởng mới đòi hỏi phải có quan tâm và thời gian. Do đó, giáo dục chính trị tư tưởng cần tiến hành thường xuyên và lâu dài mà trước tiên là phải làm cho mọi người nhận rõ nghĩa vụ, quyền lợi, trách nhiệm lao động. III/ Các hình thức phân phối cơ bản của nước ta hiện nay: Với mục đích về xây dựng một chế độ xã hội thực sự công bằng do nhân dân lao động làm chủ, đồng thời, do những đặc điểm của thời kỳ quá độ, nước ta có các hình thức phân phối sau: Thứ nhất, phân phối theo lao động. Thứ hai, phân phối theo tài sản hay vốn và những đóng góp khác. Thứ ba, phân phối ngoài thù lao lao động thông qua các quỹ phúc lợi xã hội. Trong các hình thức phân phối cơ bản này, phân phối theo lao động là cách chủ yếu, vì nó là thành quả của lao động, tác động trực tiếp vào tính cực của lao động xã hội. Bên cạnh đó, phân phối ngoài thù lao lao động thông qua các quỹ phúc lợi xã hội ngày càng trở nên quan trọng trong quá trình phát triển của xã hội. Hai cách phân phối này luôn đứng bên cạnh nhau và bổ sung cho nhau để góp phần giải quyết những yêu cầu chung của xã hội. Ngoài ra, các hình thức phân phối theo tài sản, vốn và các đóng góp khác trong giai đoạn hiện nay cũng trở thành một tất yếu, hợp quy luật. Để hiểu rõ hơn, sau đây, chúng ta sẽ lần lượt nghiên cứu từng hình thức phân phối. 1/ Phân phối theo lao động: *Tính tất yếu khách quan của quy luật phân phối theo lao động: Chủ nghĩa xã hội là một hình thức xã hội cao hơn, công bằng hơn chủ nghĩa tư bản. Nhưng nếu tưởng tượng rằng trong xã hội này, công nhân sẽ nhận được toàn bộ "giá trị" lao động của mình, tức là có thể đổi một giờ lao động này để lấy một giờ lao động khác, thì đó quả là một sự mơ hồ thiếu thực tế. Bởi vì, thực hiện sự trao đổi đó, tức là người ta đem phân phối toàn bộ sản phẩm. Người ta rút bỏ của xã hội cái chức năng tiến bộ quan trọng nhất của xã hội là tích luỹ. Người ta đem cái chức năng đó giao vào tay những cá nhân và để cho họ được tha hồ tuỳ ý. Cá nhân khi đó muốn sử dụng "thu nhập" của mình như thế nào cũng được. Xã hội như vậy thì việc tái sản xuất cũng rất khó thực hiện chứ chưa nói đến tái sản xuất mở rộng. Vì vậy, đối với thời kỳ quá độ của nước ta hiện nay, việc thực hiện phân phối theo lao động là thích hợp nhất với các thành phần kinh tế dựa trên chế độ sở hữu công hữu về tư liệu sản xuất. Trong thành phần kinh tế này, mọi người đều có quyền bình đẳng ngang nhau về tư liệu sản xuất, khi đó, chỉ có thể thực hiện phân phối giữa những người lao động với nhau thông qua việc lấy lao động làm thước đo. Đối với thành phần này, phân phối theo lao động là một tất yếu, bởi nhiều nguyên nhân: - Do dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất nên chế độ người bóc lột người không còn nữa. Quyền làm chủ của người lao động được xác lập. Lao động đang trở thành cơ sở quyết định địa vị xã hội và phúc lợi vật chất của mỗi người. Vì thế mà phân phối theo lao động là phù hợp với quan hệ sản xuất của thành phần kinh tế này. - Tuy nhiên, trong thời kỳ này vẫn còn có sự khác biệt giữa các loại lao động như lao động trí óc, lao động chân tay, lao động phức tạp, lao động giản đơn... Do vậy, cần phải dựa vào số lượng và chất lượng của lao động để phân phối. - Trong điều kiện còn khó khăn của nước ta hiện nay, nền kinh tế chưa thể đạt mức phân phối theo nhu cầu. Trong điều kiện đó, để phân phối công bằng phải dựa vào lao động của mỗi người. Mặt khác, lao động chưa trở thành "nhu cầu bậc nhất của con người" mà còn là "phương kế sinh nhai" của mỗi người. Trong tình hình đó thì phân phối theo lao động là phù hợp với điều kiện đất nước. Qua đây chúng ta thấy rằng phân phối theo lao động là phù hợp với chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, phù hợp với trạng thái sản xuất và trình độ phát triển kinh tế của đất nước. Chính vì vậy việc thực hiện phân phối theo lao động có tác dụng thúc đẩy sản xuất ngày càng phát triển. Bởi vì thực hiện tốt phân phối theo lao động có nhiều tác dụng to lớn đối với xã hội và bản thân người lao động. Một là, nó đáp ứng được đòi hỏi cấp bách về "công bằng xã hội" đang đặt ra ở nước ta, nó kết hợp chặt chẽ giữa lợi ích của sản xuất xã hội và lợi ích của từng cá nhân người lao động. Hai là, nó khuyến khích người lao động đi phát huy mọi năng lực của bản thân vào trong sản xuất. Điều này góp phần nâng cao trình độ người lao động và đồng thời xoá bỏ dần sự khác nhau giữa lao động trí óc và lao động chân tay. Từ đó tăng dần sự thống nhất khối liên minh công-nông-trí thức, tăng cường sức mạnh thống trị của giai cấp công nhân trong ._.