Lý luận của lê nin về Chủ nghĩa tư bản nhà nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội & sự vận dụng lý luận đó ở Việt Nam hiện nay

§Ò tµi: Lý luËn cña lª nin vÒ chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi vµ sù vËn dông lý luËn ®ã ë viÖt nam hiÖn nay A. phÇn më ®Çu V.I.Lªnin lµ ng­êi Mac-Xit ®Çu tiªn ®· cã c«ng nghiªn cøu s©u s¾c vÊn ®Ò Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc trong rÊt nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, xay dùng nªn nh÷ng nÒn t¶ng lý luËn vÒ Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc trong ®iÒu kiÖn chuyªn chÝnh v« s¶n. Vµ ®· ¸p dông lý luËn nµy vµo n­íc Nga sau thêi kú céng s¶n thêi chiÕn. Sau khi thÊy râ sù thÊt b¹i trong c¸i ý ®Þnh dïng ph­¬ng ph¸p “xung phong”, nghÜa lµ dïng con ®­êng ng¾n nhÊt, nhanh nhÊt, trùc tiÕp nhÊt ®Ó thùc hiÖn viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi theo nguyªn t¾c x· héi chñ nghÜa, cïng víi t×nh h×nh chÝnh trÞ lóc ®ã Lªnin nhËn thÊy cÇn ph¶i rót lui vÒ vÞ trÝ cña chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc, cÇn ph¶i chuyÓn tõ “xung phong” sang “bao v©y”. Sù chuyÓn ®æi Êy ®­îc ®¸nh dÊu b»ng chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (N.E.P). Khi chuyÓn sang NEP, Lªnin ®· th¼ng th¾n thõa nhËn “Toµn bé quan ®iÓm chñ chóng ta vÒ chñ nghÜa x· héi ®· thay ®æi vÒ c¬ b¶n”. Lªnin nhÊn m¹nh r»ng, chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc ë trong mét n­íc mµ chÝnh quyÒn thuéc vÒ t­ b¶n, vµ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc ë trong mét Nhµ n­íc m« s¶n, ®ã lµ hai kh¸i niÖm kh¸c nhau. Lªnin cßn chØ râ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc trong ®iÒu kiÖn Nhµ n­íc v« s¶n kh«ng nh÷ng lµ mét hiÖn t­îng míi mµ cßn lµ “Mét ®iÒu hÕt søc bÊt ngê”, “Kh«ng ai dù kiÕn”. Ng­êi nãi : “Trong mét n­íc tiÓu n«ng, tr­íc hÕt c¸c ®ång chÝ ph¶i b¾c nh÷ng chiÕc cÇu nhá v÷ng ch¾c, ®i xuyªn qua chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi”, ®©y lµ mét b­íc l×u chiÕn l­îc, ®óng h¬n lµ trë l¹i con ®­êng ph¸t triÓn hîp kinh tÕ. B»ng nhiÒu luËn cu¶ Lªnin ®i tíi sù kh¼ng ®Þnh r»ng chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc d­íi chÝnh quyÒn X« viÕt Nga thêi Êy lµ ®iÒu cÇn thiÕt vµ cã lîi, ch¼ng nh÷ng “Kh«ng ®¸ng sî, mµ ®¸ng mong ®îi” ®Õn møc nÕu kh«ng nãi ®Õn nã th× “§ã kh«ng ph¶i v× chóng ta m¹nh vµ th«ng minh, mµ v× chóng ta kÐm vµ dèt”. Lý luËn vÒ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc cña Lªnin kh«ng ph¶i ®­îc h×nh thµnh ngay mét lóc. Lý luËn ®ã ra ®êi “C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ vµ sù tÊt yÕu do hoµn c¶nh thùc tÕ ®Ò ra”, cho nªn lý luËn nµy ®­îc h×nh thµnh trong mét qu¸ tr×nh tr¶i qua thùc tiÔn, rót kinh nghiÖm hoÆc lµ ph¸t triÓn dÇu, hoÆc lµ söa ®æi nh÷ng quan niÖm ban ®Çu. ë n­íc ta hiÖn nay ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó trùc tiÕp ®i lªn chñ nghÜa x· héi, chóng ta cßn ph¶i tr¶i qua mét thêi kú qu¸ ®é ®Ó ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Con ®­êng qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng thÓ nµo kh¸c ngoµi con ®­êng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, dung n¹p, du nhËp chñ nghÜa t­ b¶n vµ h­íng nã vµo chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc. T­ t­ëng cña Lªnin vÒ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ míi lµ mét trong nh÷ng di s¶n quý b¸u nhÊt mµ Ng­êi ®Ó l¹i cho chóng ta. ViÖc nghiªn cøu s©u s¾c t­ t­ëng ®ã cña Lªnin vÒ chñ nghÜa thiÕt thùc ®èi víi chóng ta. Khi vËn dông t­ t­ëng cña Lªnin vÒ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc cÇn xem xÐt vËn dông nã võa nh­ lµ mét s¸ch l­îc kinh tÕ cña Nhµ n­íc v« s¶n, võa nh­ mét thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é, mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ. Thµnh tùu cña c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc theo ®­êng lèi ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®· vµ ®ang t¹o ra thÕ vµ lùc míi cho ®Êt n­íc tiÕn b­íc trªn con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn, hiÖn ®¹i ho¸ v× môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh. VËy, chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc cã vÞ trÝ, vai trß nh­ thÕ nµo trong quan hÖ víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Ó ph¸t huy cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ®Èy m¹nh ®Êt n­íc theo nh÷ng môc tiªu ®· ho¹ch ®Þnh. Bµi viÕt nµy gãp phÇn lµm râ vÊn ®Ò ®· nªu trªn. Bµi viÕt nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Em rÊt mong nhËn ý kiÕn phª b×nh gãp ý cña thÇy c« ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn m«n häc vµ vËn dông tèt h¬n nh÷ng kiÕn thøc vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ vµo nh÷ng m«n häc kh¸c. B. phÇn néi dung A. Lý luËn cña lªnin vÒ chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc tRONG thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. 1. Nh÷ng t­ t­ëng cña Lªnin vÒ chña nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (N.E.P). Sau cuéc thÝ nghiÖm trùc tiÕp x©y dùng chñ nghÜa x· héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn khã kh¨n ch­a tõng th©ý, trong ®iÒu kiÖn néi chiÕn, trong ®iÒu kiÖn giai cÊp t­ s¶n buéc n­íc Nga X« ViÕt ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh ¸c liÖt th× ®Õn mïa xu©n n¨m 1921, nh÷ng ng­êi céng s¶n Nga ®· nhËn thÊy râ lµ ch­a nªn x©y dùng trùc tiÕp chñ nghÜa x· héi, mµ trong nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ cÇn ph¶i lïi vÒ phÝa chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc, tõ bá biÖn ph¸p tÊn c«ng chÝnh diÖn vµ b¾t ®Çu chuyÓn sang mét cuéc bao v©y l©u dµi, kh«ng thÝch thó, khã kh¨n vµ gian khæ. Sù chuyÓn ®æi Êy ®­îc ®¸nh dÊu b»ng “ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi”. Toµn bé néi dung chÝnh s¸ch kinh tÕ cã thÓ ®­îc kh¸i qu¸t thµnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc l­îng s¶n xuÊt, ®Æc biÖt ®èi víi mét n­íc tiÓu n«ng qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Thùc chÊt cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cã thÓ nãi gän ë hai ®iÓm : mét lµ, Nhµ n­íc v« s¶n cho phÐp nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá ®­îc tù do bu«n b¸n, hai lµ, ®èi víi nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt cña ®¹i t­ b¶n, Nhµ n­íc v« s¶n ¸p dông mét sè nguyªn t¾c cña chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc. Lªnin nãi râ “viÖc trao ®æi hµng ho¸ ®­îc coi lµ ®ßn chñ yÕu cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi, ®­îc ®Æt lªn hµng ®Çu. §Ó thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi ë mét n­íc mµ tiÓu n«ng chiÕm tuyÖt ®¹i bé phËn d©n c­, theo Lªnin cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa chØ cã theer th¾ng lîi triÖt ®Ó víi hai ®iÒu kiÖn. §iÒu kiÖn thø nhÊt lµ cã sù ñng hé kÞp thêi cña c¸ch m¹ng XHCN ë mét n­íc hay ë mét sè n­íc tiªn tiÕn. VÒ ®iÒu kiÖn nµy, Lªnin cho r»ng, tuy ®· lµm nhiÒu h¬n tr­íc ®Ó cã ®­îc ®iÒu kiÖn Êy song cho ®Õn lóc Êy vÉn cßn ch­a ®ñ ®Ó cho ®iÒu kiÖn Êy trë thµnh hiÖn thùc. §iÒu kiÖn thø hai lµ sù tho¶ thuËn gi­a giai cÊp v« s¶n ®ang thùc hiÖn sù chuyªn chÝnh cña m×nh hoÆc ®ang n¾m chÝnh quyÒn Nhµ n­íc víi ®¹i ®a sè n«ng d©n v× lîi Ých cña hai giai cÊp mµ hai giai cÊp ®ã cã sù kh¸c nhau xa”. Nh­ng ph¶i tho¶ thuËn ®­îc víi n«ng d©n th× míi duy tr× ®­îc chÝnh quyÒn cña giai cÊp c«ng nh©n, míi x©y dùng ®­îc chñ nghÜa x· héi. §ã lµ mét b­íc lïi chiÕn l­îc, ®óng h¬n lµ trë l¹i con ®­êng ph¸t triÓn hîp quy luËt kinh tÕ. Theo quan ®iÓm cña Lªnin thêi ®ã tù do trao ®æi lµ tù do bu«n b¸n tøc lµ lïi l¹i chñ nghÜa t­ b¶n. Tù do bu«n b¸n vµ tù do trao ®æi lµ viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a nh÷ng ng­êi së h÷u nhá. Thø trao ®æi hµng ho¸ Êy kh«ng thÓ kh«ng dÉn ®Õn chç ph©n ho¸ nh÷ng ng­êi Sx1 hµng ho¸ ra thµnh kÎ së h÷u t­ b¶n vµ ng­êi së h÷u søc lao ®éng, nghÜa lµ kh«i phôc l¹i chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa. Cho nªn sù ph¸t triÓn trao ®æi t­ nh©n tøc lµ ph¸t triÓn chñ nghÜa t­ b¶n, mét sù ph¸t triÓn kh«ng thÓ tr¸nh khái khi cã hµng triÖu ng­êi s¶n xuÊt nhá. Lªnin chØ râ, tù do bu«n b¸n lµ “kh«i phôc chñ nghÜa t­ b¶n trªn mét møc ®é lín” lµ tù do cña chñ nghÜa t­ b¶n. Víi chÝnh s¸ch kinh tÕ míi, chñ nghÜa t­ b¶n sÏ n¶y në ë nh÷ng n¬i mµ tr­íc ®©y chóng kh«ng thÓ n¶y në ®­îc. Tõ ®ã thÊy ®­îc sù cÇn thiÕt ph¶i dung n¹p chñ nghÜa t­ b¶n v× nã cÇn cho ®«ng ®¶o quÇn chóng n«ng d©n vµ cho t­ b¶n t­ nh©n lµ ng­êi bu«n b¸n ®Ó tháa m·n ®­îc quÇn chóng n«ng d©n vµ cho t­ b¶n t­ nh©n lµ ng­êi bu«n b¸n ®Ó tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu cña n«ng d©n. V× thÕ cÇn ph¶i tæ chøc c«ng viÖc nh­ thÕ nµo cho tiÕn tr×nh b×nh th­êng nÒn kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc vµ cña viÖc l­u th«ng t­ b¶n chñ nghÜa cã thÓ cã ®­îc, v× ®iÒu ®ã cÇn thiÕt cho nh©n d©n. ë ®©y ®· diÔn ra mét ®iÒu mµ chÝnh Lªnnin còng ph¶i nãi “H×nh nh­ lµ ng­îc ®êi: chñ nghÜa t­ b¶n t­ nh©n l¹i ®ãng vai trß trî thñ cho chñ nghÜa x· héi”, “Cã thÓ sö dông chñ nghÜa t­ b¶n t­ nh©n ®Ó xóc tiÕn cho chñ nghÜa x· héi”. Nh­ng muèn kh«ng thay ®æi b¶n chÊt cña m×nh, Nhµ n­íc v« s¶n chØ cã thÓ thõa nhËn cho chñ nghÜa t­ b¶n ®­îc ph¸t triÓn trong mét chõng mùc nµo ®ã vµ chØ víi ®iÒu kiÖn lµ th­¬ng nghiÖp t­ nh©n vµ t­ b¶n t­ nh©n ph¶i phôc tïng sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc vµ nh÷ng biÖn ph¸p cã tÝnh chÊt Nhµ n­íc tõ bªn trªn. Nh­ vËy trong ®iÒu kiÖn Nhµ n­íc v« s¶n, tù do trao ®æi, tù do mua b¸n dÉn ®Õn sù phôc håi chñ nghÜa t­ b¶n d­íi h×nh thøc chña yÕu lµ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc. Trong ®iÒu kiÖn mét n­íc mµ chñ nghÜa t­ b¶n tiÓu t­ s¶n chiÕm ­u thÕ, hµng ho¸ chØ cã thÓ cã ®­îc tõ n«ng d©n, tõ n«ng nghiÖp. Vµ nh­ vËy chØ cã n«ng s¶n hµng ho¸ nµu trao ®ái víi n«ng s¶n hµng ho¸ kh¸c, ®iÒu ®ã d÷ kh«ng kÝch thÝch n«ng d©n, n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Ph¶i cã hµng ho¸ mµ n«ng d©n cÇn. Mµ muèn cã nh÷ng hµng ho¸ ®ã ph¶i dùa vµo sù ph¸t triÓn thñ c«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. Nh­ng tûong mét n­íc bÞ tµn ph¸ kiÖt quÖ sau 7 n¨m chiÕn tranh, tuyÖt ®¹i ®a sè nh©n d©n lµ n«ng d©n còng bÞ ph¸ s¶n sÏ kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc ngay vÊn ®Ò nµy nªó kh«ng cã sù gióp ®ì c¶u t­ b¶n”. Lªnin nãi râ : cã sù gióp ®ì cña t­ b¶n n­íc ngoµi. Theo Lªnin cÇn ph¶i “du nhËp” chñ nghÜa t­ b¶n tõ bªn ngoµi b»ng nh÷ng hîp ®ång bu«n b¸n víi c¸c n­íc t­ b¶n lín, b»ng chÝnh s¸ch t« nh­îng, tãm l¹i b»ng nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc. 2. Vai trß cña chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña n­íc Nga kh«ng cho phÐp ®i trùc tiÕp lªn ch¶u nghÜa x· héi mµ ph¶i xuyªn qua chñ nghÜa t­ banr Nhµ n­íc tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. N­íc Nga lµ mét n­íc chËm tiÕn ë Ch©u ¢u cho nªn n­íc Nga míi chØ cã nguyÖn väng kiªn quyÕt tiÕn lªn con ®­êng x· héi chñ nghÜa mµ ch­a cã nÒn mãng kinh tÕ. Do ®ã cÇn ph¶i rót lui vÒ nh­ng vÞ trÝ cña chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc, cÇn ph¶i chuyÓn tõ “Xung phong” sang “ Bao v©y”. B¶n th©n chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc chÝnh lµ sù kÕt hîp, liªn hîp, phæi hîp Nhµ n­íc X« ViÕt, nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n víi chñ nghÜa t­ b¶n do nhµ n­íc v« s¶n kiÎm so¸t vµ ®iÒu tiÕt cã thÓ ®a¶y nhanh sù ph¸t triÓn ngay tøc kh¾c nÒn n«ng nghiÖp. Nhê viÖc t¨ng nhanh lùc l­îng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ æn ®Þnh x· héi, tho¸t ra khái khñng ho¶ng, tho¸t khái c¶nh gi¶m sót “TÝn nhiÖm cña n«ng d©n ®èi víi chÝnh quyÒn X« ViÕt, kh¾c phôc t×nh tr¹ng trém c¾p cña c«ng nÆng nÒ vµ n¹n ®Çu c¬ lan trµn .v.v...” NÕu du nhËp ®­îc chñ nghÜa t­ b¶n th× sÏ cã thÓ c¶i thiÖn ®­îc ®êi sèng cña nh©n d©n, nÒn ®¹i c«ng nghiÖp X« ViÕt ®­îc kh«i phôc. Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc lµ c«ng cô ®Ó liªn hîp nÒn s¶n xuÊt nhá l¹i, kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n t¸n vµ ®Êu tranh chèng tÝnh tù ph¸t tiÓu t­ b¶n vµ t­ s¶n chñ nghÜa. Trong ®iÒu kiÖn c«ng nghiÖp lín ch­a ®­îc kh«i phôc, kinh tÕ nhá vÉn tån t¹i mét c¸ch ®éc lËp trong chñ nghÜa x· héi th× chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc sÏ lµ sù liªn hîp nÒn s¶n xuÊt nhá l¹i, bëi v× chñ nghÜa t­ b¶n lµ xu h­íng vµ lµ kÕt qu¶ ph¸t triÓn tù ph¸t cña nÒn s¶n xuÊt nhá. Víi ý nghÜa Êy th× “T­ b¶n lµm cho s¶n xuÊt nhá liªn hîp l¹i, t­ b¶n sinh ra tõ nÒn s¶n xuÊt nhá”. XÐt vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn th× chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc vÒ kinh tÕ cao h¬n nhiÒu so víi kinh tÕ tiÓu n«ng. NÕu ph¸t triÓn ®­îc chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc th× sÏ t¨ng c­êng ®­îc nÒn ®¹i s¶n xuÊt ®èi lËp víi nÒn s¶n xuÊt l¹c hËu, nÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ ho¸ ®èi lËp víi nÒn s¶n xuÊt thñ c«ng, nã t¨ng thªm s¶n phÈm mµ nã thu ®­îc cña ®¹i c«ng nghiÖp, cñng cè ®­îc nh÷ng quan hÖ kinh tÕ do Nhµ n­íc ®iÒu chØnh, ®èi lËp víi nh÷ng quan hÖ kinh tÕ tiÓu t­ s¶n v« chÝnh phñ. Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc, v× lÏ Êy, trë thµnh c«ng cô ®Ó ®Êu tranh chèng tÝnh tù ph¸t t­ b¶n chñ nghÜa, tÝnh tù ph¸t tiÓu t­ s¶n, chèng tÖ ®Çu c¬, ®­îc coi lµ kÎ thï cña cña chñ nghÜa x· héi, ë n­íc tiÓu n«ng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc lµ mét b­íc tiÕn lín, nhê nã mµ chiÕn th¾ng ®­îc t×nh tr¹ng hçn ®én, t×nh tr¹ng suy sôp vÒ kinh tÕ cña giai cÊp Êy lµ c¸i quan träng h¬n hÕt. ChÝnh v× thÕ mµ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc sÏ ®­a n­íc Nga lªn chñ nghÜa x· héi b»ng con ®­êng ch¾c ch¾n nhÊt. Chñ nghÜa x· héi Nhµ n­íc cßn lµ c«ng cô ®Ó kh¾c phôc ®­îc “kÎ thï chÝnh trong “néi bé” ®Êt n­íc, kÎ thï cña c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ” cña chÝnh quyÒn X« ViÕt. §ã lµ bän ®Çu c¬, bän gian th­¬ng, bän ph¸ ho¹i ®éc quyÒn cña Nhµ n­íc. Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc cßn ®­îc xem lµ c«ng cô ®Êu tranh chèng chñ nghÜa quan liªu vµ nh÷ng lÖch l¹c quan liªu chñ nghÜa. Lªnin ph©n tÝch vÒ nguån gèc kinh tÕ cña chñ nghÜa quan liªu ë n­íc Nga : Êy lµ t×nh tr¹ng riªng lÎ, t×nh tr¹ng ph©n t¸n cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá, c¶nh khèn cïng cña hä, t×nh tr¹ng dèt n¸t cña hä, t×nh tr¹ng kh«ng cã ®­êng x·, n¹n mï ch÷, t×nh tr¹ng kh«ng cã sù trao ®æi gi÷a N«ng nghiÖp vµ C«ng nghiÖp, t×nh tr¹ng thiÕu sù liªn hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a N«ng nghiÖp vµ C«ng nghiÖp. Th«ng qua Chñ nghÜa t­ b¶n mµ giai cÊp c«ng nh©n cã thÓ häc tËp ®­îc c¸ch tæ chøc vµ qu¶n lý mét nÒn s¶n xuÊt lín. Khi Êy giai cÊp c«ng nh©n V« s¶n Nga, so víi bÊt cø giai cÊp V« s¶n ë c¸c n­íc ph¸t triÓn nµo kh¸c lµ giai cÊp tiªn tiÕn h¬n vÒ cÊp ®é chÝnh trÞ cña n­íc m×nh vµ vÒ søc m¹nh cña chÝnh quyÒn c«ng n«ng, nh­ng l¹c hËu h¬n nh÷ng n­íc l¹c hËu nhÊt ë T©y ¢u vÒ mÆt tæ chøc mét Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc cã quy cñ, vÒ tr×nh ®é v¨n ho¸, vÒ møc ®é chuÈn bÞ cho viÖc “thùc hiÖn” Chñ nghÜa x· héi trong lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt. Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc (nÕu thùc hiÖn ®­îc) sÏ gióp cho chÝnh quyÒn X« ViÕt kh¾c phôc dÇn ®­îc t×nh tr¹ng l¹c hËu Êy. Còng qua ®©y mµ hä tËp ®­îc c¸ch tæ chøc cña “nh÷ng ng­êi th«ng minh vµ cã kinh nghiÖm”, trong nh÷ng xÝ nghiÖp hÕt søc to lín thùc sù ®¶m nhËn ®­îc viÖc cung cÊp s¶n phÈm cho hµng chôc triÖu ng­êi. Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc th«ng qua sù “du nhËp” cña t­ b¶n tõ bªn ngoµi lµ h×nh thøc du nhËp tiÕn bé kü thuËt hiÖn ®¹i ; qua ®ã mµ hy väng ®­îc tr×nh ®é trang bÞ cao cña Chñ nghÜa t­ b¶n. NÕu kh«ng lîi dung kü thuËt®ã th× kh«ng x©y dùng tèt ®­îc c¬ së cho nÒn ®¹i s¶n xuÊt cña chÝnh quyÒn X« ViÕt. Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc cßn mang l¹i c¸i lîi lµ, th«ng qua sù ph¸t triÓn nã mµ phôc håi ®­îc giai c¸p c«ng nh©n. NÕu chñ nghÜa t­ b¶n ®­îc lîi thÕ th× s¶n xuÊt c«ng nghiÖp còng sÏ t¨ng lªn vµ giai cÊp v« s¶n còng theo ®ã mµ lín nhanh lªn. NÕu chñ nghÜa t­ b¶n ®­îc kh«i phôc l¹i th× còng cã nghÜa lµ sÏ kh«i phôc l¹i giai cÊp v« s¶n vµ taä ra mét giai cÊp v« s¶n c«ng nghiÖp, v× chiÕn tranh, v× bÞ ph¸ s¶n nªn ®· bÞ mÊt tÝnh giai cÊp, nghÜa lµ bÞ ®Èy ra khái con ®­êng tån t¹i giai cÊp cña m×nh vµ kh«ng cßn tån t¹i víi t­ c¸ch lµ giai cÊp v« s¶n n÷a. Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc mµ Lªnin nªu lµ mét thø chñ nghÜa t­ b¶n ®Æc biÖt. Nã kh¸c víi kh¸i niÖm th«ng th­êng vÒ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc v× ë ®©y Nhµ n­íc n»m trong tay giai cÊp v« s¶n vµ nh÷ng ®Ønh cao cña nÒn kinh tÕ th× n»m trong tay Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa. Lªnin viÕt : “Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc cña chóng t«i kh¸c vÒ c¨n b¶n so víi Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc cña chÝnh phñ t­ b¶n, sù kh¸c biÖt chÝnh lµ ë chç Nhµ n­íc cña chóng t«i kh«ng ph¶i ®¹i diÖn cho giai cÊp t­ s¶n mµ ®¹i diÖn cho giai cÊp v« s¶n”. Tõ nh÷ng ®iÒu võa tr×nh bµy vÒ Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc chóng ta cã thÓ thÊy : Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc kh«ng chØ lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ trong kÕt cÊu nÒn kinh tÕ qu¸ ®é mµ cßn lµ s¸ch l­îc cña Nhµ n­íc V« s¶n, lµ con ®­êng ®Ó thùc hiÖn sù qu¸ ®é lªn CNXH trong mét n­íc tiÓu s¶n xuÊt chiÕm ­u thÕ. 3. C¸c h×nh thøc cña Chñ nghÜa T­ b¶n Nhµ n­íc. Lªnin ®· nªu ra nh÷ng h×nh thøc cô thÓ cña Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc. 3.1. T« Nh­îng : Trong cuèn “Bµn vÒ ThuÕ l­¬ng thùc” Lªnin quan niÖm : “T« nh­îng lµ mét giao kÌo, mét sù liªn kÕt, liªn minh gi÷a chÝnh quyÒn Nhµ n­íc X« ViÕt, nghÜa lµ Nhµ n­íc V« s¶n víi Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc chèng l¹i thÕ lùc tù ph¸t tiÓu t­ s¶n. Ng­êi nhËn t« nh­îng lµ nhµ t­ b¶n T« nh­îng lµ chÝnh quyÒn X« ViÕt ký Hîp ®ång víi nhµ t­ b¶n. Nhµ t­ b¶n tiÕn hµnh kinh doanh víi t­ c¸ch lµ mét bªn ký kÕt, lµ ng­êi thuª t­ liÖu s¶n xuÊt XHCN, vµ thu ®­îc lîi nhuËn cña t­ b¶n mµ m×nh bá ta, råi nép cho Nhµ n­íc CHCN mét phÇn s¶n phÈm. T« ng­îng lµ h×nh thøc kinh tyÕ mµ hai bªn cïng cã lîi. Nhµ t­ b¶n kinh doanh theo ph­¬ng thøc t­ b¶n cèt ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn bÊt th­êng, siªu ng¹ch hoÆc ®Ó cã ®­îc lo¹i nguyªn liÖu mµ hä kh«ng t×m ®­îc hoÆc khã t×m ®­îc b»ng c¸ch kh¸c. ChÝnh quyÒn X« ViÕt còng cã lîi : Lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, sè l­îng s¶n phÈm t¨ng lªn. H×nh thøc T« nh­îng lµ sù “du nhËp” chñ nghÜa t­ b¶n tõ bªn ngoµi vµo. TÊt c¶ khã kh¨n trong nhiÖm vô nµy lµ ph¶i c©n nh¾c, ph¶i suy nghÜ hÕt mäi ®iÒu khi ký hîp ®ång t« nh­îng vµ sau ®ã ph¶i biÕt theo dâi viÖc chÊp hµnh nã. Trong B¸o c¸o vÒ T« nh­îng, Lªnin ®· nªu ra nh÷ng ®iÒu cÇn ph¶i cÇn ph¶i chó ý nh­ sau: - §Ó thùc hµnh Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc (T« nh­îng) cÇn ph¶i tõ bá Chñ nghÜa ¸i quèc ®Þa ph­¬ng cña mét sè ng­êi cho r»ng tù m×nh cã thÓ lµm lÊy, kh«ng chÊp nhËn trë l¹i ¸ch n« dÞch cña t­ b¶n. Lªnin nªu râ cµn ph¶i s½n sµng chÞu ®ùng c¶ mét lo¹t hy sinh thiÕu thèn vµ bÊt lîi miÔn sao cã ®­îc sù chuyÓn biÕn quan träng vµ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng kinh tÕ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu. - Ng­êi t« nh­îng cã tr¸ch nhiÖm c¶i thiÖn ®êi sèng c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp t« nh­îng sao cho ®¹t tíi møc sèng trung b×nh cña ng­êi n­íc ngoµi. C¶i thiÖn ®êi sèng c¶u c«ng nh©n c¸c xÝ nghiÖp t« nh­îng vµ ngoµi t« nh­îng ®­îc xem lµ “c¬ së cña chÝnh s¸ch t« nh­îng”. - Ngoµi ra ng­êi nhËn t« nh­îng ph¶i b¸n thªm cho ChÝnh quyÒn X« ViÕt (nÕu cã yªu cÇu) tõ 50 ®Õn 100% sè l­îng s¶n phÈm tiªu dïng cho c¸c c«ng nh©n ë XÝ nghiÖp T« nh­îng còng víi gi¸ b¸n nh­ trªn, lµm nh­ vËy ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng c«ng nh©n kh¸c. - VÊn ®Ò tr¶ l­¬ng cho c«ng nh©n ë c¸c xÝ nghiÖp t« nh­îng sÏ ®­îc quy ®Þnh theo sù tho¶ thuËn riªng cña tõng hîp ®ång. - §iÒu kiÖn vÒ thuª m­ín, vÒ sinh ho¹t vËt chÊt, vÒ tr¶ l­¬ng cho c«ng nh©n lµnh nghÒ vµ nh©n viªn ng­êi n­íc ngoµi ®­îc quy ®Þnh theo sù tho¶ thuËn tù do gi÷a hai bªn, C«ng ®oµn kh«ng cã quyÒn trong viÖc nµy. - §èi víi c«ng nh©n Nga cã tr×nh ®é cao, nÕu c¸c xÝ nghiÖp t« nh­îng muèn mêi ph¶i cã sù ®ång ý cña c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn Trung ¦¬ng. - Ph¶i t«n träng ph¸p luËt cña Nga. - Ph¶i nghiªm chØnh tu©n theo nh÷ng quy t¾c Khoa häc vµ kü thuËt phï hîp víi ph¸p luËt cña n­íc Nga vµ cña n­íc ngoµi. 3.2. C¸c Hîp t¸c x· (HTX) còng lµ mét h×nh thøc cña CNTB Nhµ n­íc. C¨n cø vµo nh÷ng thêi ®iÓm lÞch sö tr­íc vµ sau, cã thÓ nhËn thÊy r»ng, tho¹t ®Çu Lªnin quan niÖm : HTX lµ h×nh thøc cña CNTB Nhµ n­íc. VÒ sau tõ thùc tiÔn n­íc Nga, Lªnin ®· ph©n biÖt tæ chøc kinh tÕ nµy trong nh÷ng chÕ ®é kh¸c nhau. NghÜa lµ trong thùc tÕ tån t¹i hai chÕ ®é HTX : TBCN vµ XHCN. ChÕ ®é Hîp t¸c x· TBCN trong lßng chÕ ®é X« ViÕt ®­îc coi lµ mét h×nh thøc CNTB Nhµ n­íc. ýnghÜa cña chÕ ®é hîp t¸c x· lµ ë chç kh«ng ph¶i xo¸ bá ng­êi s¶n xuÊt nhá víi lîi Ých t­ nh©n cña hä mµ lµ ®Æt lîi Ých ®ã d­íi sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc vµ phôc vô tõng lîi Ých chung. 3.3. H×nh thøc ®¹i lý uû th¸c. Lªnin coi h×nh thøc nµy lµ h×nh thøc thø ba. Theo h×nh thøc nµy Nhµ n­íc l«i cuèn nhµ t­ b¶n víi t­ c¸ch lµ mét nhµ bu«n, tr¶ cho hä mét sè tiÌn hoa hång ®Ó hä b¸n s¶n phÈm cña Nhµ n­íc vµ mua s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt nhá. 3.4. Cho t­ b¶n trong n­íc thuª xÝ nghiÖp, vïng má, rõng, ®Êt. H×nh thøc nµy gièng h×nh thøc t« nh­îng, nh­ng ®èi t­îng t« nh­îng kh«ng ph¶i lµ t­ b¶n n­íc ngoµi mµ lµ t­ bn¶ trong n­íc. H×nh thøc nµy ®­îc coi lµ h×nh thøc riªng ®Ó ph©n biÖt nã víi h×nh thøc t­¬ng tù nh­ng ®èi t­îng thuª chØ lµ t­ b¶n trong n­íc. 3.5. Cho n«ng d©n thuª nh÷ng hÇm má nhá. §©y còng lµ kiÓu cho thuª, nh­ng ®èi t­îng thuª theo c¸ch nãi cña Lªnin lµ nh÷ng tiÓu t­ s¶n. Vµ chÝnh ë nh÷ng hÇm má nhá cho n«ng d©n thuª s¶n xuÊt l¹i ®Æc biÖt ph¸t triÓn h¬n lµ nh÷ng xÝ nghiÖp lín nhÊt tr­íc kia lµ cña t­ b¶n, ngang hµng víi c¸c xÝ nghiÖp t­ b¶n ë T©y ¢u. 3.6. C«ng ty Hîp doanh. Trong b¸o c¸o t¹i §¹i héi IV quèc tÕ Céng s¶n, Lªnin ®· nãi vÒ nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc do thùc hµnh chÕ ®é chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc. Khi nãi vÒ lÜnh vùc th­¬ng nghiÖp, chÝnh quyÒn X« ViÕt ®· cè g¾ng lËp ra nh÷ng X«ng ty Hîp doanh, thµnh lËp theo thÓ thøc tiÒn vèn mét phÇm lµ cña t­ b¶n t­ nh©n, ngoµi ra cña t­ b¶n n­íc ngoµi vµ mét phÇn lµ cña chÝnh quyÒn X« ViÕt. §ã lµ mét sè h×nh thøc cña CNTBNN cã thÓ rót ra tõ thùc tiÔn thùc hµnh chÕ ®é nµy vµ ®­îc LªnØnt×nh bµy khi th× tËp trung, khi th× r¶i r¸c ë mét sè t¸c phÈm. 4. KÕt qu¶ thùc hiÖn CNTB Nhµ n­íc. Sù thùc hµnh CNTBNN ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ lín. §Õn th¸ng 11 n¨m 1922 Lªnin ®· tr×nh bµy kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh tùu cña chÝnh s¸ch kinh tÕ më nãi chung, CNTBNN nãi riªng nh­ sau: Tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ t×nh h×nh giai cÊp n«ng d©n. Tõ chç ®ãi kÐm, bÊt b×nh ®Õn chç n«ng d©n ch¼ng nh÷ng ®· tho¸t khái n¹n ®ãi mµ cßn nép ®­îc thuÕ l­¬ng thùc hµng tr¨m triÖu pót. Tõ nh÷ng cuéc b¹o ®éng mang tÝnh chÊt phæ biÕn n¨m 1921, n«ng d©n ®· hµi lßng víi t×nh h×nh cña hä. C«ng nghiÖp nhÑ ®ang cã ®µ ph¸t triÓn ®êi sèng cña c«ng nh©n ®­îc c¶i thiÖn, t×nh h×nh bÊt m·n cña c«ng nh©n kh«ng cßn n÷a. C«ng nghiÖp nÆng tuy vÉn cßn khã kh¨c nh­ng ®· cã sù thay ®æi nhÊt ®Þnh. Lý do lµ kh«ng cã nh÷ng kho¶n cho vay lín hµng mÊy tr¨m triÖu ®«la. ChÝnh s¸ch t« nh­îng th× hay thËt nh­ng cho ®Õn lóc Êy (1922) vÉn ch­a cã mét t« nh­îng sinh lîi nµo trong c«ng nghiÖp nÆng. Kh«ng hy väng vay ®­îc ë c¸c n­íc giµu cã, c¸c n­íc ®Õ quèc vÉn ®ang muèn bãp chÕt Nhµ n­íc XHCN non trÎ. Tuy nhiªn, nhê chÝnh s¸ch kinh tÕ míi mµ thu ®­îc mét sè vèn lín h¬n 20 triÖu róp vµng (nhê th­¬ng nghiÖp mµ cã vèn Êy). §iÒu quan träng n÷a lµ tiÕt kiÖm vÒ mäi mÆt, kÓ c¶ nh÷ng chi phÝ vÒ tr­êng häc ®· cøu v·n c«ng nghiÖp. Riªng vÒ chÝnh s¸ch Chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc ®· cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc nhÊt ®Þnh gãp phÇn lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ n­íc Nga ®· bÞ suy sôp sau chiÕn tranh. Nhê t« nh­îng víi n­íc ngoµi nhiÒu nhµnh c«ng nghiÖp quan träng (®Æc biÖt lµ nhµnh khai th¸c dÇu) ®· ph¸t triÓn, nhiÒu kinh nghiÖm tiªn tiÕn víi trang thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i cña nÒn s¶n xuÊt lín ®· ®­îc ®­a vµo s¶n xuÊt mang l¹i hiÖu qu¶ cao. Th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c xÝ nghiÖp cho thuª, c¸c xÝ nghiÖp hân hîp ®· gãp phÇn gióp Nhµ n­íc X« ViÕt duy tr× sù ho¹t ®éng s¶n xuÊt b×nh th­êng ë c¸c c¬ së kinh tÕ t¨ng thªm s¶n phÈm cho x· héi, viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. H×nh thøc ®¹i lý th­¬ng nghiÖp vµ c¸c hîp t¸c x· t­ b¶n chñ nghÜa trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, tÝn dông vµ tiªu thô ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc hç trî th­¬ng nghiÖp XHCN, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh trao ®æi vµ l­u th«ng hµng ho¸, tiÒn tÖ, lµm sèng ®éng nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá, qua ®ã c¶i biÕn nh÷ng ng­êi tiÓu n«ng, nèi liÒn quan hÖ trao ®æi C«ng - N«ng nghiÖp, Thµnh thÞ - N«ng th«n. Nh÷ng kÕt qu¶ Êy cã ý nghÜa tÝch cùc ®èi víi n­íc Nga X« ViÕt. Nã gãp phÇn kh«ng nhá vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc Nga sau chiÕn tranh. Tuy nhiªn so víi sù mong muèn vµ môc tiªu ban ®Çu ®Æt ra cña Lªnin th× kÕt qu¶ thùc hµnh chÕ ®é nµy vÉn cßn rÊt thÊp. Song kÕt qu¶ lín nhÊt lµ b¾t ®Çu h×nh thµnh mét kh¸i niÖm míi, vµ CNTBNN ®· thùc sù lµ mét phÇn ®Æc tr­ng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi. Vµ chÝnh nhê chÝnh s¸ch kinh tÕ míi mµ chÝnh quyÒn X« ViÕt ®· gi÷ ®­îc vÞ trÝ v÷ng ch¾c trong N«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp vµ cã kh¶ n¨ng tiÕn lªn ®­îc. N«ng d©n võa lßng C«ng nghiÖp còng nh­ Th­¬ng nghiÖp ®ang håi sinh vµ ph¸t triÓn. §ã lµ mét th¾ng lîi cña chÝnh quyÒn X« ViÕt. B. Sù vËn dông lý luËn cña lªnin vÒ chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc ë viÖt nam 1. Sù cÇn thiÕt vµ kh¶ n¨ng sö dông kinh tÕ TBNN ë n­íc ta. XÐt vÒ ph­¬ng diÖn vËt chÊt, kinh tÕ, n­íc ta hiÖn nay ë møc ®é nhÊt ®Þnh, ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó trùc tiÕp x©y dùng chñ nghÜa x· héi. V× vËy chóng ta cÇn suy nghÜ thÊu ®¸o qu¸ tr×nh ®i lªn chñ nghiÏa x· héi th«ng qua chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc nh­ Lªnin tõng v¹ch ra. Chóng ta cÇn sö dông chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc nh­ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn sù ®iÞnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Víi ®­êng lèi ®æi míi vµ chñ tr­¬ng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña §¹i héi VI vµ VII cña §¶ng, kinh tÕ t­ nh©n, c¸ thÓ ë n­íc ta ®· ®­îc më réng, hiÖn cung cÊp kho¶ng 2/3 tæng s¶n phÈm trong n­íc. CÇn h­íng kinh tÕ nµy vµo con ®­êng chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ viÖc thùc hµnh ®­êng lèi chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc nãi riªng ë n­íc ta ®Æt trong côc diÖn chung cña thÕ giíi cã nhiÒu thuËn lîi. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ë cuèi thÓ kû XX ®Õn nay ®· mang ®Õn nh÷ng ®¶o lén lín lao trong c¬ së vËt chÊt, kü thuËt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng, trong thÕ chÕ chÝnh trÞ kinh tÕ, x· héi, trong quan hÖ quèc tÕ, trong kÕt cÊu giai cÊp vµ x· héi ... §ã lµ søc m¹nh thêi ®¹i. Søc m¹nh nµy cã thÓ ®­a mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn cÊt c¸nh lªn mét c¸ch nhÑ nhµng nÕu n­íc ®ã biÕt n¾m b¾t thêi c¬ vµ biÕt ®i ®óng h­íng. §Êt n­íc ta cã hoµn c¶nh quèc tÕ thuËn lîi cho viÖc b×nh th­êng ho¸ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ trong ®ã cã sù “du nhËp” CNTB tõ bªn ngoµi, tõ c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. N­íc ta n»m ngay gi÷a khu vùc ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt cña thÕ giíi ngµy nay, lµ vïng vµnh ®ai Th¸i B×nh D­¬ng thuéc khu vùc Ch©u ¸. VÒ kh¸ch quan, c¸c n­íc ph¸t triÓn kh«ng thÓ kh«ng më réng ¶nh h­ëng vµ t×m nh÷ng nguån ®Çu t­ míi ë vïng nµy. ChØ cÇn cã mét chÝnh s¸ch hîp t¸c khu vùc ®óng ®¾n víi chÝnh s¸ch kinh tÕ mÒm dÎo chóng ta cã thÓ thu hót ®­îc vèn ®Çu t­ cña n­íc ngoµi d­íi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña l­îng s¶n xuÊt trong mét nÒn s¶n xuÊt toµn cÇu ho¸, trong mét nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang chuyÓn ho¸ thµnh mét thÓ thèng nhÊt, tÝnh phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ngµy cµng t¨ng lªn. Phô thuéc lÉn nhau lµ ta cÇn ng­êi vµ ng­êi còng cÇn ta. C¸c n­íc c«ng nghiÖp phµt triÓn ®ang chuyÓn sang mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt míi vÒ cho nªn vÒ kh¸ch quan hä cã nhu cÇu chuyÓn nh­îng nh÷ng kü thuËt ®­îc gäi lµ truyÒn thèng cho nh÷ng n­íc kÐm ph¸t triÓn. §iÒu nµy còng t¹o ra mét sã thuËn lîi cho chóng ta trong viÖc thu hót nh÷ng kü thuËt ®ã vµ c¸c nguån vèn g¾n víi kü thuËt Êy tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn vÒ c«ng nghiÖp. Còng ph¶i nãi ®Õn mÆt m¹nh cña ®Êt n­íc ta cã thu hót ®èi víi t­ b¶n n­íc ngoµi. C¸i mµ chñ nghÜa t­ b¶n thÕ giíi cÇn lµ sù chuyÓn h­íng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng (dÜ nhiªn lµ theo quan ®iÓm cña hä), th× chóng ta ®· b¾t ®Çu (dÜ nhiªn lµ theo môc ®Ých cña ta). VÒ kh¸ch quan, viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ c¸i quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh xu h­íng hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, quyÕt ®Þnh triÓn väng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n­íc ta. C«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt n­íc ta ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu b­íc ®Çu rÊt quan träng. Nhµ n­íc ta ®· thiÕt lËp ®­îc nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ víi bªn ngoµi vµ ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i ®­îc n­íc ngoµi ®¸nh gi¸ lµ “réng më” vµ thøc thêi. N­íc ta còng cã mét sè tµi nguyªn quý gi¸, lµ mét thÞ tr­êng kh«ng ph¶i nhá. §Æc biÖt sù æn ®Þnh chÝnh trÞ lµ c¸i mµ ng­êi n­íc ngoµi cã thÓ tin cËy trong viÖc ®Çu t­ l©u dµi. 2. Nh÷ng h×nh thøc cô thÓ cña chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc ®ang ®­îc vËn dông ë n­íc ta. 2.1. H×nh thøc liªn doanh, liªn kÕt gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c chñ së h÷u ngoµi quèc doanh ë trong n­íc hoÆc víi c¸c chñ së h÷u ö c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa. Sù liÖn doanh, liªn kÕt ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ kÓ c¶ t­ b¶n chñ nghÜa hiÖn ®¹i coi lµ “Mét ý t­ëng tuyÓt vêi”. Sù khai th¸c triÖ ®Ó t­ t­ëng vÒ chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc ®ßi hái ph¶i më réng kh¸i niÖm liªn doanh liªn kÕt. Kh«ng chØ liªn doanh, liªn kÕt víi chñ nghÜa t­ b¶n tõ bªn ngoµi mµ c¶ chñ nghÜa t­ b¶n néi ®Þa víi c¸c c¬ së thuéc thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n dÓ c¶ hîp t¸c t­ nh©n. Liªn doanh, liªn kÕt gi÷a c¸c n­íc víi nhau ®ang lµ xu h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ chung cña thÕ giíi. Thùc tiÔn trong n­íc vµ trªn thÕ giíi cho thÊy ®Ó liªn doanh ®¹t hiÖu qu¶ cÇn ph¶i gi¶i ®¸p mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò liªn quan. Ch¼ng h¹n, liªn doanh ®Ó s¶n xuÊt c¸i g× ? Ta muèn cã mÆt hµng xuÊt khÈu nh­ng ph¶i tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh bëi nÕu kh«ng cã mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta th× c¸c nhµ t­ b¶n còng ®· gÆp kh«ng Ýt ®èi thñ c¹nh tranh. Kh«ng thÓ kh«ng tr¶ lêi cho c¸c c©u hái vÒ thÞ tr­êng nãi chung, thÞ tr­êng ®­îc h­ëng vµ kh«ng ®­îc h­ëng chÕ ®é tèi huÖ quèc trong th­¬ng m¹i. §Þa ®iÓm x©y dùng xÝ nghiÖp liªn doanh còng kh«ng thÓ bá qua v× cã quan hÖ ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ søc c¹nh tranh. Mét sè vÊn ®Ò cÇn x¸c ®Þnh râ lµ viÖc lùa chän “b¹n cïng ch¬i” ë bªn ngoµi vµ c¬ së trong n­íc ë bªn ngoµi vµ c¬ së trong n­íc liªn doanh víi n­íc ngoµi. Nªn tÝch cùc, chñ ®éngt×m b¹n hµng, ®Æt quan hÖ nhiÒu h·ng, tr­íc hÕt lµ c¸c tËp ®oµn xuyªn quèc gia, kinh doanh nhiÒu ngµnh. Bëi v× nh÷ng tËp ®oµn nµy cã ®Æc tr­ng lµ rÊt linh ho¹t, cã nh÷ng quan hÖ bÒn v÷ng víi nhiÒu n­íc, cã bé m¸y tiªu thô ®· ®­îc xÕp ®Æt hoµn h¶o. Nh­ng cßn mÆt tr¸i cña tÊm huy ch­¬ng cÇn ph¶i l­u ý. Ch¼ng h¹n nh­ trong ph©n c«ng lao ®éng th× c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn th­êng ®­îc ph©n c«ng lµm nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ cÇn nhiÒu lao ®éng gi¶n ®¬n, luång kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn kh«ng cã lµ bao. C¸c C«ng ty liªn doanh th­êng ®Çu t­ lín vµo c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Ó sö dông tiÒm lùc khoa häc lín ë n¬i ®©y nh»m ®ãn tr­íc c¸c thµnh tùu khoa häc - kü thuËt. Nh­ vËy, trong buæi ®Çu liªn doanh còng khã mµ hy väng vµo nh÷ng nguån ®Çu t­ lín tõ bªn ngoµi. ViÖc lùa chän c¬ së trong n­íc ®Ó liªn doanh víi n­íc ngoµi còng cÇn ph¶i xem xÐt cÈn thËn nÕu kh«ng muèn “®¸nh mÊt m×nh”. Ngoµi yÕu tè phÈm chÊt chÝnh trÞ cña nh÷ng nhµ qu¶n lý, cßn ph¶i tÝnh ®Õn phÈm chÊt kinh doanh ®¹t chÊt l­îng cao, nhê ®ã mµ giµnh ®­îc sù tÝn nhiÖm. 2.2. C«ng ty cæ phÇn víi tÝnh c¸ch lµ h×nh thøc kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc vµ cæ phÇn ho¸ xÝ nghiÖp ®Ó thµnh lËp xÝ nghiÖp t­ b¶n Nhµ n­íc. C«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÑn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, cho yªu cÇu tËp trung t­ b¶n vµ cã vai trß rÊt lín trong viÖc ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Khi xuÊt hiÖn C«ng ty cæ phÇn cã nhiÒu d¹ng. XÐt theo kh¶ n¨ng chuyÓn nh­îng cæ phiÕu møc quy ®Þnh vèn ph¸p ®Þnh tèi thiÓu, chia C«ng ty cæ phÇn lµm hai lo¹i: C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ C«ng ty v« danh. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn C«ng ty cæ phÇn ®­îc xem lµ mét tÊt yÕu kinh tÕ, sù tån t¹i cña nã kh«ng nh÷ng chØ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tÝch tô vèn mµ cßn lµ nhu cÇu kh¸ch quan cña viÖc cñng cè tÝnh hiÖu qu¶ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nãi chung, cña quèc doanh nãi riªng. Cïng víi viÖc x©y dùng c¸c C«ng ty cæ phÇn b¾t ®Çu tõ viÖc b¸n cæ phÇn vµ thu hót, C«ng ty cæ phÇn cßn ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh b»ng biÖn ph¸p “cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc”. Thùc chÊt cæ phÇn ho¸ xÝ nghiÖp quèc doanh hiÖn nay lµ chuyÓn tõ së h÷u Nhµ n­íc thµnh së h÷u tËp thÓ, hçn hîp lµ lµm gän nhÑ, tèi ­u thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh t¨ng thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ, c¸ thÓ, t­ nh©n. Nã lµ gi¶i ph¸p nh»m tho¸t khái t×nh tr¹ng lµm ¨n thua lç cña c¸c xÝ nghÞp quèc doanh. Nã cßn lµ gi¶i ph¸p ®Ó gãp phÇn kh¾c phôc t×nh tr¹ng phæ biÕn vµ nghiªm träng hiÖn nay lµ sù thÊt tho¸t tµi s¶n, l·ng phÝ d­íi nhiÒu h×nh thøc. Cho nªn, cïng víi viÖc s¾p xÕp l¹i kinh tÕ quèc doanh theo h­íng cñng cè nh÷ng c¬ së kinh tÕ cÇn thiÕt vµ cã kh¶ n¨ng cñng cè, cµn thùc hiÖn biÖn ph¸p “cæ phÇn ho¸” xÝ nghiÖp quèc doanh. Song, cÇn vµ chØ nªn cñng cè sè ._.