Lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về nền Kinh tế thị trường & vận dụng nó ở Việt Nam

Lêi më ®Çu ViÖt nam lµ mét n­íc anh hïng bÊt khuÊt trong c«ng cuéc b¶o vÖ tæ quèc vµi thËp kû tr­íc.Cßn hiÖn nay,b­íc vµo thÕ lû 21 ViÖt nam vÉn lµ mét n­íc nghÌo cña thÕ giíi.N÷ng chiÕn th¾ng trªn mÆt trËn kh«ng thÓ lµm ra nh÷ng chiÕn th½ng vÒ kinh tÕ, s¸ch l­îc chiÕn tr­êng kh«ng thÓ lµ s¸ch l­îc kinh tÕ.§øng tr­íc thùc tr¹ng ®ã, §¹i héi VI cña §¶ng ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt lÞch sö ®ã lµ b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ n­íc ta. Trong sù nghiÖp ®æi míi ë n­íc ta, vÊn ®Ò ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ chiÕm vÞ trÝ quan träng.§Æc biÖt trong bèi c¶nh ViÖt nam ®ang chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc vµ ®Þnh h­íng theo chñ nghÜa x· héi nh­ ®­êng lèi cña §¶ng ta ®· ®Ò ra tõ c¸c k× §¹i héi VI, VII, VIII. Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy ®­êng lèi cña §¶ng lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc trong nh÷nh n¨m qua ®· chøng minh ®iÒu ®ã. Trong ph¹m vi bµi viÕt cña m×nh, em xin tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò vÒ lý luËn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ vËn dông nã ë ViÖt nam trong thêi gian qua,hiÖn nay vµ trong t­¬ng lai.Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o Ph¹m Thµnh h­íng dÉn vµ gióp ®ì em hoµn thµnh bµi viÕt nµy. Do thêi gian vµ tri thøc,kinh nghiÖm cã h¹n nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, rÊt mong ®­îc thÇy vµ c¸c b¹n ®ãng gãp ý kiÕn. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!  A.phÇn më ®Çu. C.M¸c ng­êi thÇy vµ l·nh tô vÜ ®¹i cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi.Lµ mét nhµ lý luËn kiÖt xuÊt, «ng ®· ®Ó l¹i cho loµi ng­êi mét kho tµng lý luËn quý b¸u vÒ triÕt häc, kinh tÕ chÝnh trÞ vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. Trong bé t­ b¶n vµ mét sè t¸c phÈp cã quan hÖ ®Ðn bé s¸ch ®ã,C.M¸c ®· ®Ò cËp tíi nhiÒu lý luËn vµ quan diÓm vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng,®Õ nay vÉ cßn nguyªn gi¸ trÞ. ChuyÓn ®æi kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc lµ b­íc ngoÆt quan träng lµm thay ®æi ®êi sèng kinh tÕ,x· héi ®Êt n­íc.Sù thµnh c«ng hay kh«ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi quyÕt ®Þnh th¾ng lîi hay kh«ng cña sù nghiÖp ®æi míi. Qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ n­íc ta nh÷ng n¨m qua cho thÊy r»ng, viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶ lý cña Nhµ n­íc lµ sù phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, phï hîp víi xu h­íng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. Tuy nhiªn v× ch­a cã tiÒn lÖ nµo trong lÞch sö vÒ qu¸ ®é tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cho nªn c«ng cuéc ®æi míi ®ang ®ßi hái nhiÒu vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn.Ch¼ng h¹n, hµng lo¹t c¸c kh¸i niÖm, ph¹m trï vÒ kinh tÕ míi, hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò vÒ nhËn thøc l¹i b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸, b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng phï hîp víi ®iÒu kiÖn lÞch sö ViÖt nam ®ang ®ßi hái ph¶i kuËn chøng, gi¶i thÝch mét c¸ch cã c¨n cø khoa häc nh»m lµm c¬ së cho quyÕt ®Þnh cña Nhµ n­íc vÒ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. XuÊt ph¸t tõ ®ã, ë ®©y cÇn lµm râ mét sè vÊn ®Ò: Lý gi¶i c¸c kh¸i niÖm vµ ph¹m trï kinh tÕ häc míi lµm c¬ së l«gic cho viÖc nhËn thøc l¹i b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng mµ chóng ta ®· vµ ®ang h­íng tíi. §ång thêi dùa trªn c¬ së ph©n tÝch thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ n­íc ta ®Ó ®æi c¬ chÕ kinh tÕ n­íc ta ®Ó tr×nh bµy c¸c quan ®iÓm khoa häc lµm c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn cho thêi kú chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ ë n­íc ta. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ c¬ së ®iÒu tiÕt tèt nhÊt nÒn kinh tÕ hµng ho¸.B»ng c¸c ph­¬ng ph¸p l«gic vµ ph­¬ng ph¸p lÞch sö , nghiªn cøu nã d­íi gi¸c ®é m«n kinh tÕ chÝnh trÞ häc chóng ta sÏ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò trªn. B. PhÇn néi dung. I.C¬ së lý luËn lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 1.Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸. VÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng,lÞch sö ph¸t triÓn cña ®êi sèng x· héi cña nh©n lo¹i ®· vµ ®ang tr¶i qua hai kiÓu tæ chøc thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi,hai thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau vÒ chÊt.§ã lµ:thêi ®¹i kinh tÕ tù nhiªn,tù cung tù cÊp vµ thêi ®¹i kinh tÕ hµng ho¸,mµ giai ®o¹n cao cña nã ®­îc gäi lµ kinh tÕ thÞ tr­êng. a.Kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ tù nhiªn hay s¶n xuÊt tù cung,tù cÊp lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Çu tiªn mµ loµi ng­êi sö dông ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò s¶n xuÊt c¸i g×?s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo? vµ cho ai? ë ®©y,ng­êi s¶n xuÊt ®ång thêi lµ ng­êi tiªu dïng.Môc®Ých cña s¶n xuÊt lµ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh b¶n th©n ng­êi s¶n xuÊt.V× vËy,cã thÓ nãi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn chØ gåm hai kh©u:s¶n xuÊt – tiªu dïng.nã cã tÝnh chÊt b¶o thñ,tr× trÔ,bÞ giíi h¹n ë nhu cÇu h¹n hÑp.S¶n xuÊt tù cung tù cÊp chØ thÝch øng víi thêi k× lùc l­îng s¶n xuÊt ch­a phÊt triÓn.Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao,ph©n c«ng lao ®éng ®­îc më réng th× dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸.Khi trao ®æi hµng ho¸ trë thµnh môc ®Ých th­êng xuyªn cña s¶n xuÊt th× s¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸.Kinh tÕ hµng ho¸ b¾t ®Çu b»ng kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n,ra ®êi tõ khi chÕ ®é chñ nghÜa céng s¶n tan r·,dùa trªn hai tiÒn ®Ò c¬ b¶n lµ cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ cã sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt,s¶n xuÊt vµ toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®Òu g¾n víi thÞ tr­êng.ChuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn sang kinh tÕ hµng ho¸ lµ ®¸nh dÊu b­íc chuyÓn sang thêi ®¹i kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn,thêi ®¹i v¨n minh cña nh©n lo¹i. b.Hai ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸. C¬ së kinh tÕ - x· héi cña sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a ng­êi s¶n xuÊt nµy víi ng­êi s¶n xuÊt kh¸c do cã c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia ng­êi s¶n xuÊt vµo nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau cña x· héi hoÆc nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Cã thÓ nãi ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· t¹o ra nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau,do ph©n c«ng lao ®éng x· héi nªn mçi ng­êi chuyªn lµm mét viÖc trong mét ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh vµ chuyªn s¶n xuÊt ra mét hoÆc mét sè s¶n phÈm nhÊt ®Þnh.Song nhu cÇu tiªu dïng cña hä l¹i kh¸c nhau.§Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh,nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt ph¶i n­¬ng tùa vµo nhau,trao ®æi s¶n phÈm cho nhau.Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµm n¶y sinh nh÷ng quan hÖ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt víi nhau. Ph©n c«ng lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn cÇn cña s¶n xuÊt hµng ho¸.§iÒu kiÖn thø hai vµ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh.Dùa vµo ®iÒu kiÖn nµy mµ ng­êi chñ t­ liÖu s¶n xuÊt cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt vµ nh÷ng s¶n phÈm do hä s¶n xuÊt ra.Nh­ vËy,quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ ng­êi s¶n xuÊt,lµm cho hä t¸ch biÖt víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ.Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ng­êi s¶n xuÊt nµy muèn sö dông s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao ®æi s¶n phÈm cho nhau.S¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸. c.Khi s¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ th× ng­êi s¶n xuÊt trë thµnh ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸.S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi.§Çu tiªn lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n,s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n s¶n xuÊt hµng ho¸ cña n«ng d©n,thî thñ c«ng dùa trªn chÕ ®é së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng cña b¶n th©n hä.S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n ra ®êi trong thêi k× c«ng x· nguyªn thuû tan r·,trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn nã ®ãng vai trß phô thuéc vµ bæ sung.§©y lµ kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá,dùa trªn kÜ thuËt thñ c«ng vµ l¹c hËu.Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n,s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn thµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín.Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy diÔn ra trong thêi k× qu¸ ®é tõ x· héi phong kiÕn sang x· héi t­ b¶n chñ nghÜa. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh,vÞ thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸ còng dÇn ®­îc thay ®æi:tõ chç nh­ lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi kh«ng phæ biÕn kh«ng hîp thêi trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ cña nh÷ng ng­êi thî thñ c«ng vµ n«ng d©n tù do,®Õn chç ®­îc thõa nhËn trong x· héi phong kiÕn,vµ ®Õn chñ nghÜa t­ b¶n th× kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n kh«ng nh÷ng ®­îc thõa nhËn mµ cßn ®­îc ph¸t triÓn cao h¬n ®ã lµ kinh tÕ thÞ tr­êng. 1.2.B­íc chuyÓn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ tr­êng. a.Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é x· héi ho¸ cao NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng.§©y lµ mét kiÓu tæ chøc kimh tÕ trong ®ã s¶n xuÊt c¸i g×?nh­ thÕ nµo?vµ cho ai?®­îc quyÕt ®Þnh th«ng qua thÞ tr­êng.Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n,c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸,dÞch vô trªn thÞ tr­êng.Th¸i ®é c­ xö cña tõng thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng lµ h­íng vµo t×m kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh,theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng hay “Bµn tay v« h×nh”.(Adam Smith) Kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ Song kh«ng ph¶i lµ ®ång nhÊt nã víi kinh tÕ hµng ho¸.XÐt vÒ mÆt lÞch sö,kinh tÕ hµng ho¸ cã tr­íc kinh tÕ thÞ tr­êng.Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi th× thÞ tr­êng còng xuÊt hiÖn,nh­ng kh«ng cã nghÜa ®ã lµ kinh tÕ thÞ tr­êng.Víi sù t¨ng tr­ëng cña kinh tÕ hµng ho¸,thÞ tr­êng ®­îc më réng,phong phó,®ång bé,c¸c quan hÖ thÞ tr­êng t­¬ng ®èi hoµn thiÖn,®Òu ®­îc tiÒn tÖ ho¸.Khi ®ã ng­êi ta gäi kinh tÕ hµng ho¸ lµ kinh tÕ thÞ tr­êng hay nãi c¸ch kh¸c kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é x· héi ho¸ cao.Kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n kh¸c biÖt,®éc lËp,®øng ngoµi kinh tÕ hµng ho¸ mµ lµ giai ®o¹n cao cña kinh tÕ hµng ho¸. b.Nh÷ng ®iÒu kiÖn h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr­êng. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®­îc h×nh thµnh dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y: Mét lµ. Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ tr­êng søc lao ®éng.Tr­íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét tiÕn bé lÞch sö.Ng­êi lao ®éng ®­îc tù do,cã quyÒn lµm chñ kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh vµ lµ chñ thÓ b×nh ®¼ng trong viÖc th­¬ng l­îng víi ng­êi kh¸c.Chñ nghÜa t­ b¶n ®· thùc hiÖn ®­îc b­íc tiÕn bé lÞch sö ®ã trong khu«n khæ lîi dông tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®Ó phôc vô tói tiÒn cña c¸c nhµ t­ b¶n.V× vËy ®· lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a t­ b¶n víi lao ®éng lµm thuª.Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö míi,thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i mäi ng­êi cã søc lao ®éng ®em b¸n ®Òu lµ nh÷ng ng­êi v« s¶n.Do sù chi phèi lîi Ých kinh tÕ vµ cña chi phÝ c¬ héi,nh÷ng ng­êi lao ®éng vÉn cã thÓ b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho ng­êi kh¸c nÕu hä c¶m thÊy viÖc lµm nµy cã lîi h¬n so víi viÖc tæ ch­c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong lÞch sö ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®· tõng dÉn tíi sù ph©n ho¸ nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ng­êi nghÌo.Sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra chËm ch¹p.Cho nªn cÇn ph¶i cã b¹o lùc cña nhµ n­íc ®Ó thóc ®Èy sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra ®­îc nhanh.ChÝnh sù ph©n ho¸ nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ng­êi nghÌo tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®· lµm n¶y sinh hµng ho¸ lao ®éng vµ thÞ tr­êng søc lao ®éng. Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn ®Õn sù h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr­êng lµ v×: - Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn,nã cã n¨ng suÊt lao ®éng cao.Ngoµi nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cßn cã nh÷ng s¶n phÈm thÆng d­.ChÝnh sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®· ph¶n ¸nh ®iÒu ®ã.Hµng ho¸ søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt.TÝnh chÊt ®Æc biÖt cña nã ®­îc thÓ hiÖn tËp trung ë thuéc tÝnh gi¸ trÞ sö dông cña nã. - Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng së dÜ nh­ vËy lµ v×:do kÜ thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn cho nªn n¨ng suÊt lao ®éng cña ng­êi c«ng nh©n ®· cao.Ngµy lao ®éng cña ng­êi c«ng nh©n ®­îc chia thµnh hai phÇn,phÇn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ phÇn thêi gian lao ®éng thÆng d­.ChØ ®Õn mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt-khi kÜ thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn,n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®­îc n©ng cao th× søc lao ®éng cña ng­êi ta míi cã thÓ trë thµnh ®èi t­îng cña quan hÖ mua b¸n.Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng ph¶n ¸nh giai ®o¹n s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn trong ®ã n¨ng suÊt lao ®éng ®· cao. - Nhê cã sù xuÊt hiªn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ tr­êng søc lao ®éng mµ tiÒn tÖ kh«ng chØ lµ ph­¬ng tiÖn l­u th«ng mµ cßn trë thµnh ph­¬ng tiÖn lµm t¨ng gi¸ trÞ,n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh,thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. - Víi sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn tíi sù h×nh thµnh thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mét c¸ch hoµn chØnh.Kinh tÕ thÞ tr­êng ra ®êi. Hai lµ.Ph¶i tÝch luü ®­îc mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµ sè tiÒn ®ã ph¶i trë thµnh vèn ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m môc ®Ých cã lîi nhuËn.Lý luËn kinh tÕ cña tr­êng ph¸i träng th­¬ng ®· ph¶n ¸nh râ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò nµy. Ba lµ.Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kinh tÕ tiÒn tÖ cho nªn vai trß cña tiÒn tÖ v« cïng quan träng.§Ó h×nh thµnh ®­îc nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cÇn cã hÖ thèng tµi chÝnh,tÝn dông,ng©n hµng t­¬ng ®èi ph¸t triÓn.Kh«ng thÓ cã ®­îc kinh tÕ thÞ tr­êng nÕu nh­ hÖ thèng tµi chÝnh,ng©n hµng cßn qu¸ yÕu ít, hÖ thèng quan hÖ tÝn dông cßn qu¸ gi¶n ®¬n, kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vÒ vèn cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Bèn lµ.Sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng t­¬ng ®èi ph¸t triÓn,trªn c¬ së ®ã míi b¶o ®¶m cho l­u th«ng hµng ho¸ vµ l­u th«ng tiÒn tÖ ®­îc thuËn lîi dÔ dµng,míi t¨ng ®­îc ph­¬ng tiÖn vËt chÊt nh»m më réng quan hÖ trao ®æi. N¨m lµ.T¨ng c­êng vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc.Nhµ n­íc ph¶i t¹o ra m«i tr­êng,hµnh lang cho thÞ tr­êng ph¸t triÓn lµnh m¹nh.§ång thêi Nhµ n­íc sö dông nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy nh÷ng ­u thÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc cña thÞ tr­êng.Nhµ n­íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt mét c¸ch hîp lý,xö lý hµi hoµ c¸c quan hÖ kinh tÕ x· héi. c.Nh÷ng ®Æc tr­ng chung cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh theo m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng.Ch¼ng h¹n kinh tÕ thÞ tr­êng cña Thuû §iÓn,kinh tÕ thÞ tr­êng mang mµu s¾c Trung Quèc,Kinh tÕ thÞ tr­êng cña Nga,kinh tÕ thÞ tr­êng cña Mü,kinh tÕ thÞ tr­êng ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸ vµ §«ng Nam ¸ …Trong c¸c n­íc T©y ¢u,m« h×nh kinh tÕ Thuû §iÓn cã nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng ®¸ng l­u ý.§ã lµ nÒn kinh tÕ cña mét n­íc vèn lµ n«ng nghiÖp nghÌo nµn ë B¾c ¢u.Sau mét thêi k× tr¶i qua kinh tÕ thÞ tr­êng trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp phån vinh,mét nhµ n­íc phóc lîi ®iÓn h×nh ë Ch©u ¢u. Trung Quèc vµ Nga lµ hai n­íc trong c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa tr­íc ®©y chuyÓn tõ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ng h­íng ®i vµ thµnh qu¶ ®¹t ®­îc rÊt kh¸c nhau.Trung Quèc còng ®i theo kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ng kh«ng hoµn toµn gièng m« h×nh cña c¸c n­íc ph­¬ng T©y mµ mang “mµu s¾c Trung Quèc”.N­íc Nga th× ®· rÏ h¼n theo h­íng kinh tÕ thÞ tr­êng cña c¸c n­íc ph­¬ng T©y.Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy nÒn kinh tÕ cña n­íc nµy ®iªu ®­ng,lao ®ao cã lóc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi s©u s¾c.Cßn Trung Quèc,tuy ph¶i tr¶i qua thêi k× kinh tÕ “qu¸ nãng”(1989-1991) vµ mét sè vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt ®Þnh nh­:n¹n thÊt nghiÖp t×nh tr¹ng téi ph¹m,tham nhòng, nh­ng nh×n chung kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh,®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸ cao,vµo lo¹i hµng ®Çu thÕ giíi. Kinh tÕ thÞ tr­êng cña Mü cã ®Æc tr­ng lµ:do tiÒm lùc kinh tÕ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh m¹nh mÏ nªn møc ®é Nhµ n­íc can thiÖp vµo kinh tÕ cã phÇn “mÒm” h¬n so víi c¸c n­íc kh¸c,nh­ng Nhµ n­íc l¹i can thiÖp tÝch cùc,m¹nh mÏ vµo lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i.Mét mÆt b¶o vÖ thÞ tr­êng trong n­íc,mÆt kh¸c hç trî m¹nh mÏ cho c¸c c«ng ty Mü trong viÖc x©m nhËp vµo thÞ tr­êng ngoµi n­íc.MÆc dï vËy kinh tÕ thÞ tr­êng cña Mü còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng mÆt tr¸i vµ nh÷ng khuyÕt tËt cña nã. Kinh tÕ thÞ tr­êng ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸,§«ng Nam ¸ còng cã nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng ®¸ng l­u ý.ë c¸c n­íc nµy ®Òu cã sù can thiÖp tÝch cùc,m¹nh mÏ cña Nhµ n­íc vµo nÒn kinh tÕ(Hµn Quèc,Th¸i Lan...).NhÊt lµ Hµn Quèc ®ang theo ®uæi “nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng do Nhµ n­íc h­íng ®¹o”.Trong khi ®ã, mét sè n­íc kh¸c ë khu vùc,vai trß can thiÖp cña Nhµ n­íc cã phÇn níi láng h¬n,thËm chÝ gÇn nh­ ®Ó cho thÞ tr­êng tù ®iÒu chØnh (Singapore,Hång K«ng) ë c¸c n­íc thuéc khu vùc nµy cßn cã qu¸ tr×nh quèc h÷u ho¸ ®an xen víi qu¸ tr×nh t­ nh©n ho¸,Nhµ n­íc trùc tiÕp ®Çu t­ vµo mét sè lÜnh vùc then chèt quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh­:dÇu khÝ,ho¸ dÇu…(Hµn Quèc,Th¸i Lan,In®«nªsia,...).HiÖn nay khu vùc nµy ®­îc xem lµ khu vùc ®Çy n¨ng ®éng,ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng tr­ëng cao hµng ®Çu thÕ giíi.Trong ®ã cã nh÷ng n­íc ®­îc dù ®o¸n sÏ trë thµnh c­êng quèc kinh tÕ trong thÕ kØ 21. Tãm l¹i,nÕu g¸c l¹i nh÷ng ®Æc tr­ng riªng,c¸ biÖt cña m« h×nh kinh tÕ trªn vµ chØ tÝnh ®Õn nh÷ng ®Æc tr­ng chung vèn cã cña kinh tÕ thÞ tr­êng.Cã thÓ nªu nh÷ng ®Æc tr­ng mang tÝnh phæ biÕn nh­ sau: Mét lµ. TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao.C¸c chñ thÓ kinh tÕ tù bï ®¾p nh÷ng chi phÝ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña m×nh.C¸c chñ thÓ kinh tÕ ®­îc tù do liªn kÕt liªn doanh,tù do tæ chøc qóa tr×nh s¶n xuÊt theo luËt ®Þnh.§©y lµ ®Æc tr­ng rÊt quan träng cña kinh tÕ thÞ tr­êng.§ång thêi còng lµ biÓu hiÖn vµ yªu cÇu néi t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸,kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng bao dung hµnh vi bao cÊp.Nã ®èi lËp víi bao cÊp vµ ®ång nghÜa víi tù chñ vµ n¨ng ®éng. Hai lµ. Trªn thÞ tr­êng hµng ho¸ rÊt phong phó.Ng­êi ta tù do mua b¸n hµng ho¸,trong ®ã ng­êi mua chän ng­êi b¸n,ng­êi b¸n t×m ng­êi mua.Hä gÆp nhau ë gi¸ c¶ thÞ tr­êng.§Æc tr­ng nµy ph¶n ¸nh tÝnh ­u viÖt h¬n h¼n cña kinh tÕ thÞ tr­êng so víi kinh tÕ tù nhiªn.Sù ®a d¹ng vµ phong phó vÒ chñng lo¹i nh÷ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng mét mÆt ph¶n ¸nh tr×nh ®é cao cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi,mÆt kh¸c còng nãi lªn møc ®é ph¸t triÓn cña quan hÖ trao ®æi,tr×nh ®é cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng.Nh÷ng ­u thÕ trªn cña kinh tÕ thÞ tr­êng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc-kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ,tùu chung ph¸t triÓn tr×nh ®é cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi.V× vËy nãi ®Õn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao. Ba lµ. Gi¸ c¶ ®­îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ tr­êng.Gi¸ c¶ thÞ tr­êng võa biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ tr­êng võa chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh tranh vµ quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ dÞch vô.Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ tr­êng,gi¸ c¶ lµ kÕt qu¶ cña sù th­¬ng l­îng vµ tho¶ m·n gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n.§Æc tr­ng nµy ph¶n ¸nh cña quy luËt l­u th«ng hµng ho¸.Trong qui tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ ng­êi b¸n lu«n muèn b¸n víi gi¸ cao,ng­êi mua l¹i lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp.§èi víi ng­êi b¸n gi¸ c¶ ph¶i ®¸p øng ®­îc nhu cÇu bï ®¾p vÒ chi phÝ vµ cã doanh lîi.Chi phÝ s¶n xuÊt lµ giíi h¹n d­íi,lµ phÇn cøng cña gi¸ c¶,cßn doanh lîi cµng nhiÒu cµng tèt.§èi víi ng­êi mua gi¸ c¶ ph¶i phï hîp víi lîi Ých giíi h¹n cña hä.Gi¸ c¶ thÞ tr­êng dung hoµ ®­îc c¶ lîi Ých cña ng­êi mua vµ lîi Ých cña ng­êi b¸n.Tuy nhiªn trong cuéc gi»ng co gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®Ó h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ tr­êng lîi thÕ sÏ nghiªng vÒ phÝa ng­êi b¸n,nÕu nh­ cung Ýt,cÇu nhiÒu vµ ng­îc l¹i lîi thÕ sÏ nghiªng vÒ ng­êi mua nÕu nh­ cung nhiÒu,cÇu Ýt. Bèn lµ. Canh tranh lµ mét tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ tr­êng.Nã tån t¹i trªn c¬ së nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc lËp vµ kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ.Theo yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ,tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Òu ph¶i s¶n xuÊt vµ kinh doanh trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Trong ®iÒu kiÖn ®ã,muèn cã nhiÒu lîi nhuËn c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kÜ thuËt,¸p dông kÜ thuËt míi vµo s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt,gi¶m hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt nh»m thu lîi nhuËn siªu ngh¹ch.Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x¶y ra mét c¸ch phæ biÕn,trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh vùc l­u th«ng. C¹nh thanh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt bao gåm:c¹nh tranh néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau.C¹nh tranh tronh lÜnh vùc l­u th«ng bao gåm:c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng.H×nh thøc vµ nh÷ng biÖn ph¸p cña c¹nh tranh cã thÓ rÊt phong phó nh­ng ®éng lùc vµ môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh chÝnh lµ lîi nhuËn. N¨m lµ. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ hÖ thèng kinh tÕ më.Nã rÊt ®a d¹ng,phøc t¹p vµ ®­îc ®iÒu hµnh víi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña Nhµ n­íc. Mçi ®Æc tr­ng trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng.Tæng hîp c¶ n¨m ®Æc tr­ng trªn sÏ gióp chóng ta h×nh dung ®­îc kh¸i quat cÊu tróc cña m« h×nh nµy. d.C¸c h×nh thøc cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Nh­ trªn ®· nãi:kinh tÕ thÞ tr­êng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸.Nã ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn:giai ®o¹n thø nhÊt.Giai ®o¹n chuyÓn tõ kinh tÕ hµng hãa lªn kinh tÕ thÞ tr­êng(cßn gäi lµ kinh tÕ thÞ tr­êng s¬ khai).Giai ®o¹n thø hai lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng tù do,trong giai ®o¹n nµy sù ph¸t triÓn kinh tÕ diÔn ra theo tinh thÇn tù do,Nhµ n­íc kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh tÕ.Giai ®o¹n ba lµ giai ®o¹n kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i,trong giai ®o¹n nµy Nhµ n­íc can thiÖp vµo kinh tÕ thÞ tr­êng vµ më réng giao l­u kinh tÕ víi c¸c n­íc ngoµi. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tù ®iªu tiÕt,trong ®ã Nhµ n­íc chØ lµm c¸c chøc n¨ng truyÒn thèng cña Nhµ n­íc ph¸p quyÒn nh­:-B¶o vÖ quyÒn së h÷u cña c¸c nhµ kinh doanh.Nhµ n­íc b¶o ®¶m an ninh,chÝnh trÞ,quèc phßng,an toµn x· héi,t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp.Xö lý c¸c tranh chÊp trong kinh doanh vµ vi ph¹m ph¸p luËt. Trong giai ®o¹n kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i,Nhµ n­íc can thiÖp vµo kinh tÕ hay cßn gäi kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc.Trªn thÕ giíi ngµy nay kh«ng cã n­íc nµo mµ Nhµ n­íc kh«ng can thiÖp vµo kinh tÕ.ChØ kh¸c ë biÖn ph¸p,môc tiªu vµ kÕt qu¶ ®¹t ®­îc.Kinh tÕ thÞ tr­êng ë c¸c n­íc ®Òu cã sù kÕt hîp gi÷a c¬ chÕ thÞ tr­êng(Bµn tay v« h×nh) vµ sù can thiÖp ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc cßn gäi lµ “bµn tay h÷u h×nh”.Thùc tiÔn ®· chØ râ cÇn cã “bµn tay” cña Nhµ n­íc ®èi víi kinh tÕ thÞ tr­êng dï ph¸t triÓn theo khuynh h­íng nµo,môc tiªu nµo.MÆt kh¸c mét ®iÒu cÇn kh¼ng ®Þnh lµ m« h×nh kinh tÕ cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi ngµy nay dï cã ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ®Õn møc nµo còng kh«ng ph¶i lµ thiªn ®­êng mµ vÉn cã nh÷ng khuyÕt tËt nhÊt ®Þnh.Theo thêi gian kinh tÕ thÞ tr­êng ngµy cµng béc lé nguyªn h×nh nh÷ng mÆt tr¸i cña nã:n¹n thÊt nghiÖp,bÊt c«ng x· héi,ph©n ho¸ giµu nghÌo,t×nh tr¹ng téi ph¹m...Nh÷ng ®iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh thªm mét lÇn n÷a nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc.Nhµ n­íc ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt nãi trªn.Ch¼ng h¹n,chÝnh s¸ch tµi chÝnh-tiÒn tÖ,kinh tÕ ®èi ngo¹i(ThuÕ,l·i suÊt,®iÒu tiÕt xuÊt nhËp khÈu...) chó ý vÊn ®Ò tiÒn l­¬ng,trî cÊp thÊt nghiÖp,phóc lîi x· héi... 1.3.C¸c quy luËt vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr­êng. a.Kh¸i qu¸t vÒ hµng ho¸ vµ hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸. Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña loa ®éng,nã cã thÓ tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu nµo ®ã cña ng­êi lao ®éng;nã ®­îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n chø kh«ng ph¶i s¶n xuÊt ra ®Ó ng­êi s¶n xuÊt ra nã tiªu dïng. Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh:gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ sö dông lµ c«ng dông cña s¶n phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ng­êi.VÝ dô:c¬m ®Ó ¨n,¸o ®Ó mÆc,m¸y mãc thiÕt bÞ nguyªn nhiªn vËt liÖu ®Ó s¶n xuÊt...C«ng dông cña s¶n phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña s¶n phÈm quy ®Þnh.Khoa häc kÜ thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn gióp con ng­êi ngµy cµng ph¸t hiÖn ra nh÷ng thuéc tÝnh míi cña s¶n phÈm vµ ph­¬ng ph¸p lîi dông nh÷ng thuéc tÝnh ®ã. Gi¸ trÞ sö dông chØ thÓ hiÖn ë viÖc sö dông hay tiªu dïng.Mét s¶n phÈm ®· lµ hµng ho¸ th× nhÊt thiÕt ph¶i cã gi¸ trÞ sö dông,nh­ng kh«ng ph¶i bÊt k× s¶n phÈm g× cã gi¸ trÞ sö dông còng ®Òu lµ hµng ho¸.Ch¼ng h¹n,kh«ng khÝ,n­íc suèi còng cã gi¸ trÞ sö dông nh­ng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸.Trong kinh tÕ hµng ho¸ nãi chung gi¸ trÞ sö dông lµ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi. Gi¸ trÞ trao ®æi tr­íc hÕt lµ tØ lÖ vÒ l­îng mµ gi¸ trÞ sö dông nµy trao ®æi víi gi¸ trÞ sö dông kh¸c.VÝ dô,1 r×u trao ®æi lÊy 20 kg thãc.T¹i sao r×u vµ thãc lµ hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau l¹i cã thÓ trao ®æi ®­îc víi nhau?T¹i sao l¹i ®æi tØ lÖ 1 r×u lÊy 20 kg thãc?Hai gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi ®­îc víi nhau khi gi÷a chóng cã mét c¬ së chung.Hao phÝ lao ®éng chÝng lµ c¬ së chung ®Ó so s¸nh r×u víi thãc.Cßn së dÜ ph¶i trao ®æi víi mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh, 1 r×u lÊy 20 kg thãc lµ v× ng­êi ta cho r»ng lao ®éng hao phÝ s¶n xuÊt ra 1 c¸i r×u b»ng hao phÝ s¶n xuÊt ra 20 kg thãc.Khi chñ r×u vµ chñ thãc ®ång ý trao ®æi víi nhau th× hä cho r»ng lao ®éng cña hä ®Ó s¶n xuÊt ra r×u b»ng gi¾ trÞ cña 20kg thãc. Tõ ph©n tÝch trªn chóng ta rót ra kÕt luËn quan träng:gi¸ trÞ lµ lao ®éng x· héi cña ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸. S¶n phÈm nµo kh«ng chøa ®ùng lao ®éng cña con ng­êi th× kh«ng cã gi¸ trÞ.Khi gi¸ trÞ thay ®æi th× gi¸ trÞ trao ®æi còng thay ®æi,gi¸ trÞ trao ®æi chÝnh lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông lµ hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸,hµng ho¸ ®­îc thÓ hiÖn nh­ lµ sù thèng nhÊt chÆt chÏ nh­ng l¹i m©u thuÉn gi÷a hai thuéc tÝnh nµy. b.Kh¸i niÖm vÒ thÞ tr­êng,vai trß vµ t¸c dông,ph©n lo¹i thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸.Nã ra ®êi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt l­u th«ng hµng ho¸ VËy thÞ tr­êng lµ g×? Theo nghÜa ban ®Çu thÞ tr­êng g¾n liÒn víi ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh,trªn ®ã diÔn ra qu¸ tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸.ThÞ tr­êng cã tÝnh kh«ng gian vµ thêi gian.Theo nghÜa nµy thÞ tr­êng lµ c¸i chî,c¸i ®Þa d­,khu vùc tiªu thô hµng ho¸ ph©n theo c¸c mÆt hµng,ngµnh hµng. S¶n xuÊt hµng ho¸ lu«n ph¸t triÓn,l­îng hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng ngµy cµng dåi dµo vµ phong phó,thÞ tr­êng ®­îc më réng.ThÞ trt­êng ®­îc hiÓu theo nghÜa ®Çy ®ñ h¬n,nã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm m«i giíi.T¹i ®©y ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l­îng hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng. Ngµy nay c¸c nhµ khoa häc thèng nhÊt víi nhau kh¸i niÖm vÒ thÞ tr­êng nh­ sau:ThÞ tr­êng lµ mét qu¸ tr×nh mµ trong ®ã ng­êi b¸n vµ ng­êi mua t¸c ®éng qua l¹i víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l­îng. Ph©n ®o¹n thÞ tr­êng: Trong lÞch sö ®· xuÊt hiÖn nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i thÞ tr­êng kh¸c nhau.Ch¼ng h¹n dùa vµo l­u th«ng hµng ho¸ ng­êi ta ®· ph©n chia thÞ tr­êng thµnh:thÞ tr­êng cung øng vËt t­ kÜ thuËt,thÞ tr­êng hµng tiªu dïng.Dùa vµo quan hÖ së h÷u ng­êi ta chia thÞ tr­êng thµnh thÞ tr­êng cã tæ chøc vµ thÞ tr­êng tù do.Kinh tÕ häc hiÖn ®¹i chia thÞ tr­êng thµnh thÞ tr­êng yÕu tè s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng hµng ho¸ tiªu dïng,dÞch vô;thÞ trt­êng trong n­íc vµ thÞ tr­êng n­íc ngoµi. ThÞ tr­êng yÕu tè s¶n xuÊt hay thÞ tr­êng “®Çu vµo” lµ n¬i mua b¸n c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh­ søc lao ®éng,t­ liÖu s¶n xuÊt,vèn vµ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh. Cã thÞ tr­êng nµy míi cã c¸c yÕu tè ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸,míi cã hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô hay míi cã thÞ tr­êng ®Çu ra.Sè l­îng,chÊt l­îng,tÝnh ®a d¹ng cña thÞ tr­êng ®Çu ra do thÞ tr­êng ®Çu vµo quy ®Þnh.Tuy nhiªn thÞ tr­êng ®Çu ra còng cã ¶nh h­ëng tíi thÞ tr­êng ®Çu vµo,kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc cña thÞ tr­êng ®Çu vµo. ThÞ tr­êng hµng tiªu dïng,dÞch vô hay thÞ tr­êng “®Çu ra” lµ n¬i mua b¸n c¸c hµng ho¸ tiªu dïng cuèi cïng vµ dÞch vô. Hµng ho¸ tiªu dïng lµ c¸c vËt phÈm tiªu dïng nh­ l­¬ng thùc,thùc phÈm,quÇn ¸o,nhµ ë, c¸c hµng ho¸ dÞch vô nh­ söa ch÷a,du lÞch,ch÷a bÖnh... ThÞ tr­êng trong n­íc lµ viÖc mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ ng­êi tiªu dïng trong n­íc.ThÞ tr­êng n­íc ngoµi lµ sù mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ gi÷a n­íc nµy víi n­íc kh¸c. ThÞ tr­êng ngoµi n­íc th«ng qua ngo¹i th­¬ng cã t¸c ®éng thóc ®Èy vµ hç trî thÞ tr­êng trong n­íc ph¸t triÓn.Ng­îc l¹i,th«ng qua ngo¹i th­¬ng thÞ tr­êng trong n­íc cã thÓ nhanh chãng tiÕp cËn víi thÞ ttr­êng thÕ giíi. Vai trß cña thÞ tr­êng: Nh­ trªn ®· kh¼ng ®Þnh kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi thÞ tr­êng.S¶n xuÊt cho thÞ tr­êng,tiªu dïng th«ng qua thÞ tr­êng.ThÞ tr­êng lµ träng t©m cña toµn bé qua tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cÇn s¶n xuÊt mÆt hµng g×,sè l­îng bao nhiªu, ®iÒu ®ã ph¶i th«ng qua thÞ tr­êng.Nh­ vËy thÞ tr­êng chÝnh lµ lùc l­îng h­íng dÉn ®Æt nhu cÇu cho s¶n xuÊt,vµ do ®ã thÞ tr­êng cã vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. §Ó s¶n xuÊt cÇn ph¶i cã c¸c yÕu tè s¶n xuÊt.ThÞ tr­êng chÝnh lµ n¬i cung cÊp nh÷ng yÕu tè ®ã b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc tiÕn hµnh b×nh th­êng.S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ®Ó trao ®æi,®Ó b¸n.ThÞ tr­êng lµ n¬i tiªu thô nh÷ng hµng ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp,th«ng qua thÞ tr­êng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®­îc thùc hiÖn vµ c¸c doanh nghiÖp thu ®­îc vèn.NÕu coi doanh nghiÖp lµ mét c¬ thÓ sèng th× thÞ tr­êng lµ n¬i b¶o ®¶m c¸c yÕu tè cho sù sèng ®ã vµ còng lµ n¬i thùc hiÖn sù trao ®æi chÊt ®Ó cho sù sèng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Tõ ®ã,thÞ tr­êng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn vµ lµ m«i tr­êng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸.ThÞ tr­êng lµ n¬i kiÓm tra cuèi cïng chñng lo¹i c¸c hµng ho¸,sè l­îng hµng ho¸ còng nh­ chÊt l­îng hµng ho¸.ThÞ tr­êng kiÓm nghiÖm tÝnh phï hîp cña s¶n xuÊt ®èi víi tiªu dïng x· héi.ThÞ tr­êng cßn lµ n¬i cuèi cïng ®Ó chuyÓn lao ®éng t­ nh©n c¸ biÖt thµnh lao ®éng x· héi. c. Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ tr­êng, quy luËt vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ g×?cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ c¬ chÕ thÞ tr­êng do néi hµm vµ ngo¹i diÖn réng,cho nªn rÊt khã ®Þnh nghÜa,nh­ng ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch c¬ b¶n nh­ sau: “ C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã ®Ó nh»m gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ x· héi lµ c¸i g× ? b»ng c¸ch nµo ? vµ cho ai? ” Nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr­êng tr­íc hÕt ph¶i nãi tíi thÞ tr­êng Nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ ph¶i nãi tíi c¸c nh©n tè c¬ b¶n cÊu thµnh thÞ tr­êng ®ã lµ hµng - tiÒn , ng­êi mua vµ ng­êi b¸n . Tõ ®ã h×nh thµnh nªn c¸c quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ,mua b¸n,cung cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng Nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ ph¶i nãi tíi lîi nhuËn v× nã lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr­êng.Cho nªn ë trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¶i lÊy lç, l·i ®Ó tÝnh to¸n. Nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ thÞ tr­êng lµ ph¶i nãi tíi c¹nh tranh vµ c¸c quy luËt kinh tÕ chi phèi sù vËn ®éng cña thÞ tr­êng (quy luËt gi¸ trÞ ,c¹nh tranh, cung cÇu...) trong ®ã quy luËt gi¸ trÞ lµ c¨n b¶n nhÊt.Chõng nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸ trÞ._.