Luận án Nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y trong quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

. TS. TRẦN SỸ PHÁN HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. TÁC GIẢ LUẬN ÁN NCS Nguyễn Thanh Tịnh MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN 5 ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Những công trình khoa học bàn về y đức và y đức người thầy 5 thuốc quân đội 1.2. Những công trình khoa học bàn về thực trạng và giải pháp cơ bản nâng cao y đức người thầy thuốc quân đội nói chung, bác 14 sĩ ở phân đội quân y nói riêng Chƣơng 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NÂNG CAO Y ĐỨC NGƢỜI BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y TRONG QUÂN 24 ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1. Nâng cao y đức và vai trò của nó đối với người bác sĩ ở phân 24 đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam 2.2. Đặc điểm người bác sĩ ở phân đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay và những yêu cầu cơ bản của việc 47 nâng cao y đức cho họ Chƣơng 3: NÂNG CAO Y ĐỨC NGƢỜI BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY - 66 NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ THỰC TRẠNG 3.1. Những yếu tố tác động đến việc nâng cao y đức người bác sĩ ở 66 phân đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay 3.2. Thực trạng của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội 78 quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay Chƣơng 4: MỘT SỐ NHÓM GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG, HIỆU QUẢ CỦA VIỆC NÂNG CAO Y ĐỨC 106 NGƢỜI BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y TRONG QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY 4.1. Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục và tự giáo dục y đức 106 của người bác sĩ ở phân đội quân y 4.2. Xây dựng môi trường y đức trong sạch, lành mạnh và đấu tranh 122 chống mọi biểu hiện tiêu cực về y đức ở các phân đội quân y 4.3. Làm tốt công tác cán bộ và đảm bảo điều kiện vật chất cần 137 thiết cho việc nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y KẾT LUẬN 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ 151 CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 PHỤ LỤC 161 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bác sĩ quân y : BSQY Cán bộ quân y : CBQY Chủ nghĩa xã hội : CNXH Chính trị quốc gia : CTQG Đạo đức cách mạng : ĐĐCM Nhà xuất bản : Nxb Phân đội quân y : PĐQY Quân đội nhân dân : QĐND Sĩ quan quân y : SQQY Trang : Tr. Xã hội chủ nghĩa : XHCN 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Sự nghiệp xây dựng QĐND (quân đội nhân dân) cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại đang đặt ra những yêu cầu mới, đòi hỏi phải xây dựng đội ngũ cán bộ quân đội nói chung và đội ngũ bác sĩ ở PĐQY (phân đội quân y) nói riêng không chỉ đủ về số lượng mà phải có đủ phẩm chất, năng lực chuyên môn cần thiết. Để đạt được mục tiêu trên, vấn đề nâng cao y đức cho đội ngũ bác sĩ ở PĐQY luôn đóng vai trò quan trọng. Bởi lẽ, có nâng cao y đức mới tạo cơ sở, nền tảng để tiếp tục bồi dưỡng và củng cố những tri thức y đức, bản lĩnh và lý tưởng nghề nghiệp cho họ. Trên cơ sở đó, góp phần hình thành ở họ các quan hệ y đức và hành vi y đức đúng đắn, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện người CBQY (cán bộ quân y). Bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam có môi trường làm việc rất đặc thù - môi trường hoạt động quân sự và trực tiếp ở tuyến cơ sở trong quân đội. Họ có vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe cho cán bộ, chiến sĩ và nhân dân trên địa bàn đơn vị đóng quân. Hơn nữa, trong chiến tranh họ là những bác sĩ - chiến sĩ, vừa cứu chữa thương bệnh binh, bảo đảm quân y cho đơn vị; vừa trực tiếp tham gia chiến đấu. Song, để thực hiện tốt trọng trách của mình, trong hoạt động thực tiễn họ phải đối mặt với nhiều khó khăn thử thách như tính chất nghề nghiệp phức tạp; dịch bệnh và ô nhiễm môi trường có nhiều diễn biến bất thường; nhiệm vụ bảo đảm quân y để đáp ứng yêu cầu của chiến tranh hiện đại ngày càng đòi hỏi cao hơn; điều kiện sinh hoạt còn nhiều thiếu thốn, v.v.. Các vấn đề đó là những thách thức lớn đặt ra trong việc giải quyết mâu thuẫn giữa cống hiến và hưởng thụ; giữa lý tưởng nghề nghiệp và hiện thực cuộc sống đang diễn ra ở họ. Do vậy, để giải quyết đúng đắn những mâu thuẫn trên thì việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY hiện nay là vấn đề mang tính cấp bách. 2 Y đức không tự nhiên có được, nó phải trải qua quá trình giáo dục, rèn luyện bền bỉ mà thành. Do nhận thức được điều này nên trong thời gian qua, các cấp ủy Đảng, hệ thống chỉ huy và bản thân mỗi bác sĩ ở PĐQY đã có nhiều cố gắng trong việc chăm lo bồi dưỡng, nâng cao y đức để góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của họ. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đã đạt được, việc nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY còn bộc lộ những hạn chế, bất cập như việc kết hợp giữa nội dung, hình thức và phương pháp nâng cao y đức còn thiếu nhịp nhàng, đôi khi chưa thực sự phù hợp; xây dựng các chuẩn mực y đức cho người bác sĩ ở PĐQY còn chậm hoặc không hoàn chỉnh; lãnh đạo, chỉ huy ở một số đơn vị cơ sở chưa quan tâm đúng mức đến công tác CBQY, cũng như việc bảo đảm điều kiện vật chất, tinh thần thiết yếu cho họ, v.v.. Thêm vào đó, cùng với sự tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế đã làm cho một số bác sĩ ở PĐQY có biểu hiện của lối sống cơ hội, thực dụng; thiếu ý thức trách nhiệm với người bệnh, với đơn vị; vi phạm những quy định về y đức; không yên tâm công tác, nặng về toan tính cá nhân dẫn đến thoái thác nhiệm vụ, v.v.. Những biểu hiện tiêu cực trên, nếu chậm được khắc phục sẽ không chỉ làm xói mòn truyền thống tốt đẹp của quân đội, của ngành Quân y, làm phai mờ hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ” trong nhân dân, gây bức xúc trong dư luận xã hội, mà còn trực tiếp cản trở đến sự phát triển nhân cách, nâng cao y đức ở họ. Tình hình trên đây đặt ra sự cần thiết phải nghiên cứu vấn đề “Nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” một cách toàn diện cả về lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án ụ đí n n ứu: Trên cơ sở phân tích một số vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay cũng như thực trạng của việc nâng cao đó, chúng tôi đề xuất một số nhóm giải pháp cơ bản đảm bảo chất lượng, hiệu quả của việc nâng cao y đức cho đội ngũ cán bộ này. 3 ệm vụ n n ứu: Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ cơ bản sau: - Làm rõ một số vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức và vai trò của nó đối với người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. - Phân tích những yếu tố tác động đến việc nâng cao y đức và thực trạng nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. - Đề xuất một số nhóm giải pháp cơ bản nhằm đảm bảo chất lượng, hiệu quả của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án Đ t ợn n n ứu: Nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. P ạm v n n ứu: Hoạt động nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta được xem xét từ năm 2007 trở lại đây. Đó là những bác sĩ đang công tác ở các đại đội quân y, tiểu đoàn quân y và tương đương trong toàn quân. Đề tài không nghiên cứu đối tượng là bác sĩ đang công tác tại tuyến bệnh viện trong quân đội. 4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án ơ sở lý luận: Luận án được thực hiện trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng về ĐĐCM, đạo đức người thầy thuốc cách mạng và vận dụng vào nghiên cứu hoạt động nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay. ơ sở t ự t ễn: Tình hình y đức và nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay, thông qua số liệu thực tế ở các đơn vị; số liệu điều tra xã hội học của tác giả; cùng với các chỉ thị, nghị quyết, chương trình hành động, báo cáo tổng kết của Cục Quân y về xây dựng đội ngũ CBQY nói chung và đội ngũ bác sĩ ở PĐQY nói riêng. 4 P ơn p áp n n ứu: Tác giả luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; kết hợp giữa phân tích và tổng hợp; lịch sử và lôgíc; đi từ trừu tượng đến cụ thể; hồi cứu; chuyên gia cùng với phân tích kết quả khảo sát thực tế tại một số đơn vị quân y trong quân đội ta hiện nay để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu. 5. Những đóng góp mới của luận án - Góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY, đồng thời xác định những yêu cầu cơ bản của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay. - Trên cơ sở phân tích những yếu tố tác động và thực trạng của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay, tác giả luận án đề xuất một số nhóm giải pháp cơ bản nhằm đảm bảo chất lượng, hiệu quả của việc nâng cao y đức cho đội ngũ cán bộ này. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Ý n ĩ lý luận: Góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận chung về nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay. Ý n ĩ t ự t ễn: Kết quả nghiên cứu của luận án có thể giúp các cấp uỷ Đảng trong quân đội vận dụng vào quá trình nhận thức và hoạt động giáo dục, rèn luyện nhằm nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY. Đồng thời, nó còn là nguồn tài liệu tham khảo cho công tác giáo dục, đào tạo ở các học viện, nhà trường quân y trong quân đội ta hiện nay. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án gồm 4 chương, 09 tiết. 5 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC BÀN VỀ Y ĐỨC VÀ Y ĐỨC NGƢỜI THẦY THUỐC QUÂN ĐỘI 1.1.1. Những công trình khoa học tiêu biểu bàn về y đức Vấn đề y đức và nâng cao y đức cho người thầy thuốc là vấn đề phức tạp. Đến nay đã có nhiều công trình khoa học trong và ngoài nước bàn về vấn đề này. Theo phạm vi nghiên cứu đã xác định, tác giả luận án chỉ tổng quan một số công trình được coi là tiêu biểu và liên quan trực tiếp đến đề tài. Ở nước ngoài, một số công trình khoa học đã nghiên cứu vấn đề này dưới các góc độ tiếp cận khác nhau. Cụ thể là: Các công trình nghiên cứu về những nguyên tắc của đạo đức y khoa: Cuốn sách “A case - book of medical ethics” của các tác giả Torrence F. Ackerman, Cason Strong [112]. Cuốn sách đã chỉ ra những nguyên tắc đạo đức trong thực hành y học và “cung cấp một cái nhìn thực tế về những vấn đề trọng tâm liên quan đến đạo đức y học lâm sàng” [112, tr.11 (preface)]. Từ việc phân tích nhiều trường hợp cụ thể trên lâm sàng, các tác giả đã tổng hợp, đánh giá được những tình huống đạo đức điển hình thường gặp ở người bác sĩ trong quá trình điều trị. Trên cơ sở đó, giúp bác sĩ đưa ra các quyết định đạo đức đúng đắn để điều trị một trường hợp lâm sàng cụ thể trong tương lai. Các cuốn sách: “Principles of health care ethics” của Raanan Gillon [110]; và “Ethics, principles of clinical medicine” của John Rees P., Gwyn Wiliams D. [108] đã khẳng định: Nghề Y từ lâu đã chấp thuận một số những tuyên bố về đạo đức được hình thành và phát triển chủ yếu vì lợi ích của người bệnh. Là thành viên của nghề này, người thầy thuốc phải nhận thức được trách nhiệm trước tiên và trên hết của mình đối với bệnh nhân, xã hội, 6 đồng nghiệp và chính bản thân mình. Các nguyên lý đạo đức y khoa không phải những điều luật, mà là các tiêu chuẩn về đạo đức định hướng hành vi, phong cách ứng xử và chuẩn mực đạo đức của người thầy thuốc chân chính. Các công trình nghiên cứu về vấn đề giao tiếp giữa bác sĩ với người bệnh: Điển hình như những cuốn: “Doctor - patient communication”, Clinical Method của Elan Preston M [107]; hay “The doctor - patient relationship” Clinical Method của Pauline A. Mc Avoy [109]. Các công trình này đã chỉ ra tầm quan trọng trong giao tiếp giữa bác sĩ với người bệnh và khẳng định: “Hiệu quả giao tiếp này là chức năng trung tâm của y học lâm sàng” [107, tr.5]. Hầu hết các thông tin chẩn đoán cần thiết đều phát sinh trong quá trình giao tiếp giữa bác sĩ và người bệnh. Các công trình khoa học trên cũng chỉ ra nền tảng của quan hệ bác sĩ và người bệnh dựa trên nghĩa vụ của người bác sĩ chịu sự ủy thác luân lý của người bệnh. Nghĩa vụ này được xây dựng trên nền tảng các đức hạnh cơ bản: tính quên mình, sự hy sinh, lòng vị tha và tính chính trực. Khi có xung đột giữa các nguyên tắc đạo đức, người bác sĩ cần vận dụng phân tích y đức bằng các phương pháp luận là tính rõ ràng; nhất quán; liên kết; áp dụng và đầy đủ. Trong sách chuyên khảo “The ethics of medical research on humans” của tác giả Claire Foster [106] đã trình bày những khía cạnh đạo đức trong nghiên cứu y học. Tác giả đã chỉ ra rằng, khoa học sức khoẻ ngày càng phát triển và một trong những nguyên nhân của sự phát triển đó phải kể đến vai trò của các nghiên cứu. Mục đích của các nghiên cứu sức khoẻ có sự tham gia của đối tượng nghiên cứu là con người, nhằm cải thiện sức khoẻ cho chính con người. Để đạt được mục đích đó đòi hỏi kết quả của các nghiên cứu phải chính xác. Vì vậy, lý tưởng nhất là các nghiên cứu phải được tiến hành trên chính con người, trên một nhóm người, có như thế mới xác định đúng giá trị và hiệu quả của thử nghiệm trước khi đưa ra áp dụng rộng rãi. Nhưng vì còn là nghiên cứu, nên đôi khi có những hậu quả, nguy cơ cho sức khoẻ của đối 7 tượng mà người nghiên cứu chưa lường hết được. Bất cứ đề tài nghiên cứu khoa học nào cũng phải tôn trọng các nguyên tắc: tính khoa học, tính pháp lý, tính thực tiễn, v.v.. và bảo đảm các quy định về mặt đạo đức là điều tối cần thiết cho mọi nghiên cứu khoa học trên con người. Sự thể hiện của đạo đức trong nghiên cứu y học không chỉ là tính nhân đạo, mà biểu hiện cả tính khoa học, tính pháp lý và giá trị thực tiễn của nghiên cứu. Ở Việt Nam, từ trước đến nay vấn đề y đức thực sự đã thu hút được sự quan tâm của nhiều học giả, họ đã nghiên cứu vấn đề này dưới nhiều khía cạnh khác nhau như: Trong cuốn chuyên khảo “Phát triển sự nghiệp y tế ở nước ta trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Đỗ Nguyên Phương [79] đã phân tích khái quát những vấn đề chung về y đức, y đạo. Tác giả nhấn mạnh: “Ở phương Đông hay phương Tây thì y đức đều có những điểm chung, đó là tinh thần thái độ phục vụ, hành vi đối xử, bổn phận của người thầy thuốc đối với bệnh nhân và những quy tắc xử sự đối với thầy, cũng như đối với người ngoài nghề” [79, tr.251]. Đồng thời, tác giả cũng chỉ ra những yêu cầu cấp bách phải nâng cao y đức của người thầy thuốc trong giai đoạn hiện nay. Trong cuốn “Một số vấn đề xây dựng ngành Y tế phát triển ở Việt Nam” [81] cũng của tác giả Đỗ Nguyên Phương đã dành một phần nội dung để làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về y tế và đạo đức của người thầy thuốc Việt Nam. Tại đây còn giới thiệu về thân thế, sự nghiệp của các Giáo sư như: Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Ngữ, Hồ Đắc Di, Hoàng Đình Cầu, v.v.. Họ là những “người thầy thuốc làm rạng rỡ cho nền y học Việt Nam” [81, tr.173]. Để xây dựng ngành Y tế phát triển ở Việt Nam hiện nay, theo tác giả phải thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ. Song, trước mắt toàn ngành cần mở rộng những đợt sinh hoạt chính trị rộng rãi để quán triệt và tổ chức thực hiện tốt 12 điều quy định về y đức, đây là yếu tố nền tảng thúc đẩy nền y tế XHCN ngày càng phát triển, góp phần to lớn vào việc xây dựng nguồn lực con người cho đất nước. 8 Tác phẩm “Nguồn gốc của y đức, sự đóng góp của nền y học và văn hóa Việt Nam” của tác giả Ngô Gia Hy [40]. Trên cơ sở tổng kết lịch sử hình thành y đức trên thế giới, tác giả khẳng định: Dù thời xưa hay thời nay, ở phương Đông hay phương Tây, qua các lời thề và di huấn, y đức cũng có những tính chất chung, nên các thầy thuốc ở bất cứ đâu đều có bổn phận như nhau, đó là: bổn phận với đồng nghiệp, với khoa học, với bệnh nhân, với bậc thầy, với học trò, với tập thể và với xã hội. Đây là những nghĩa vụ, chuẩn mực y đức cơ bản mà người thầy thuốc cần phải có trong quá trình hoạt động chuyên môn. Cuốn sách “Y đức và đức sinh học, nguồn gốc và phát triển” của tác giả Ngô Gia Hy [41] đã mô tả một cách khá đầy đủ vấn đề y đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay, đồng thời cũng chỉ ra những nội dung mới của y đức nảy sinh khi y học có bước phát triển mới. Tại đây, tác giả còn đưa ra những suy nghĩ về bảo hiểm y tế với tư cách là đòn bẩy dự phòng và xóa bỏ tiêu cực trong khám, chữa bệnh, đồng thời chỉ ra nhiều khó khăn về mặt tâm lý - xã hội của người thầy thuốc khi thực hiện y đức thời hiện đại. Cuốn sách “Quản lý bệnh viện” [93] do tác giả Lê Ngọc Trọng làm chủ biên đã dành riêng một chuyên mục để viết về y đức. Theo tác giả, “Người hành nghề y đòi hỏi phải có những phẩm chất đặc biệt, được thể hiện ở tinh thần trách nhiệm cao, tận tụy phục vụ, hết lòng thương yêu chăm sóc người bệnh” [93, tr.59]. Tác giả đã phân tích những thách thức mới mà y đức nước ta đang phải đương đầu. Ông cho rằng, “Thách thức lớn nhất, nóng bỏng nhất là đòi hỏi nâng cao y đức trước nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường. Hiện tượng phí ngầm xuất hiện là một tồn tại nhức nhối và đang làm xói mòn lương tâm, đạo đức không ít người hành nghề y” [93, tr.65]. Tác giả nhấn mạnh: “Nâng cao y đức là bổn phận của mỗi người hành nghề y, là trách nhiệm của tập thể, là sự quan tâm của toàn xã hội” [93, tr.66]. 9 Cuốn sách “Một số sự kiện hàng ngày ở bệnh viện” của tác giả Nguyễn Văn Lê [44] giới thiệu một số sự kiện về văn hóa trong giao tiếp, ứng xử giữa người với người trong bệnh viện. Đồng thời, tác giả nhấn mạnh đến các mối quan hệ cơ bản như giao tiếp ứng xử giữa thầy thuốc với bệnh nhân; giữa thầy thuốc với thân nhân người bệnh; giữa thầy thuốc với thầy thuốc; giữa thầy thuốc với sinh viên, v.v.. Những quan hệ đó được biểu hiện qua các sự kiện có thật và hết sức sinh động ở các bệnh viện trong thành phố Hồ Chí Minh. Với nội dung thiết thực như vậy, cuốn sách trên đã trở thành tài liệu tham khảo quý góp phần “phục vụ việc giáo dục y đức cho các thầy thuốc trẻ và phục vụ đông đảo bạn đọc” [44, tr.5]. Chuyên luận “Đại danh y Lãn Ông và cơ sở tư tưởng của nghề làm thuốc” của tác giả Trần Văn Thụy [87] trình bày một cách có hệ thống những tư tưởng y đức của Hải Thượng Lãn Ông. Xuất phát từ quan niệm nghề y là nhân thuật, gồm hai yếu tố khoa học và lòng vị tha gắn bó mật thiết với nhau, ông cho rằng người làm nghề y phải có kiến thức đầy đủ và đức hạnh trọn vẹn. Cuốn sách cũng trình bày hệ thống y đức theo tư tưởng của ông gồm 8 tội cần tránh và 9 điều Y huấn cách ngôn để răn dạy học trò của mình trong quá trình hành nghề. Khi bàn đến những vấn đề lý luận về y đức, bên cạnh những cuốn sách nêu trên, còn một số bài báo khoa học đề cập về vấn đề này như: “Nâng cao đạo đức nghề nghiệp của người thầy thuốc” của tác giả Đỗ Nguyên Phương [80]; “Quán triệt quan điểm về y đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong ngành Y tế Việt Nam hiện nay” của Phan Việt Dũng, Trần Văn Thụy [22]; “Thực hiện lời dạy của Bác Hồ: Lương y như từ mẫu” của Nguyễn Thị Hòa Bình [3]; “Kế thừa và phát huy y đức, y thuật của đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác” của Cao Văn Cường [20]; “Một số vấn đề đạo đức nảy sinh do việc ứng dụng các thành tựu của y sinh học và công nghệ sinh học” của Trần Đức Long [45]; “Suy nghĩ về vinh dự và trách nhiệm của nghề nghiệp y tế” 10 của Phạm Mạnh Hùng [39]; “Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân” của Bùi Đình Phong [75]; “Vấn đề định hướng giá trị đạo đức trong nghiên cứu và ứng dụng y - sinh học hiện đại” của Nguyễn Văn Việt [100]; “Nâng cao y đức, học tập và làm theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của Lâm Văn Đồng [27]; “Quan điểm Hồ Chí Minh về y đức và ý nghĩa đối với ngành Y hiện nay” của Lê Thị Lý [49], v.v.. Trong các công trình khoa học nêu trên, một số tác giả đã đi sâu nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức, khẳng định: Tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức là nền tảng đạo lý của mọi thầy thuốc cách mạng, là cốt lõi tư tưởng của mọi hoạt động xây dựng và phát triển ngành Y tế Việt Nam hiện nay. Đồng thời, theo các tác giả, để nâng cao y đức cho cán bộ y tế ở nước ta hiện nay, người thầy thuốc phải chủ động rèn luyện, nâng cao tinh thần, trách nhiệm với người bệnh, với nghề nghiệp, tu dưỡng y đức theo tư tưởng Hồ Chí Minh, góp phần bảo đảm tốt nhất chất lượng khám, chữa bệnh, chăm sóc sức khoẻ nhân dân để xứng đáng với lòng tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Bên cạnh đó, một số công trình nghiên cứu về khía cạnh đạo đức trong nghiên cứu y - sinh học và thực hành tốt thử nghiệm lâm sàng của cán bộ khoa học ở một số trường, bệnh viện thuộc ngành Y tế. Các tác giả đã đi sâu phân tích các nguyên tắc đạo đức cơ bản như tôn trọng quyền cá nhân; từ tâm và nguyên tắc công bằng. Cũng theo các tác giả, những hành vi của nhà nghiên cứu dù vô tình hay hữu ý làm tổn hại đến người khác, đến xã hội và chính bản thân mình cũng là phi đạo đức. Vì vậy, việc nghiên cứu những nguyên tắc đạo đức cơ bản và quán triệt những nguyên tắc đó trong nghiên cứu y sinh học phải luôn được đặt ra và có vị trí quan trọng đối với nhà nghiên cứu. Một số công trình đã nghiên cứu những vấn đề cơ bản về y đức trên cả bình diện lý luận và thực tiễn, đồng thời chỉ ra tính cấp thiết đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục y đức cho đội ngũ thầy thuốc nói chung; trong đó, đặc biệt phải nâng cao hiệu quả giáo dục y đức cho sinh viên ngành Y khi đang ngồi trên ghế nhà trường. 11 1.1.2. Những công trình khoa học tiêu biểu bàn về y đức của ngƣời thầy thuốc quân đội Một số nhà khoa học ở nước ngoài và trong nước đã có những công trình khoa học chuyên biệt bàn về y đức của người thầy thuốc quân đội như: Trong cuốn “Military medical ethics” của tác giả Thomas E. Beam, MD [111] cho thấy, các chuyên gia y tế quân sự cũng như các chuyên gia y tế khác đều phải có trách nhiệm đạo đức đối với bệnh nhân của mình. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, các chuyên gia y tế quân đội có thể phải đối mặt với những căng thẳng giữa trách nhiệm đạo đức duy nhất cho bệnh nhân và trách nhiệm cá nhân trong quá trình hoạt động quân sự. Kết quả nghiên cứu này tóm tắt một số vấn đề cơ bản về y đức quân sự như lòng trung thực đối với nghề nghiệp; việc tôn trọng quyền con người; việc tuân thủ các quy định nghiêm ngặt của hoạt động quân sự; việc xử lý những trường hợp cụ thể với quân nhân như thương vong, tổn thương về tinh thần, v.v.. Đồng thời, cuốn sách cũng đề cập sự cần thiết phải cải tiến trong việc đào tạo và đào tạo lại y đức cho học viên quân y và đội ngũ nhân viên quân y. Chủ tịch Hồ Chí Minh với tấm lòng cao cả, thấu hiểu những mất mát khi hy sinh một phần thân thể của thương bệnh binh và nỗi gian khổ của bộ đội nơi chiến trận, trong những tác phẩm: “Thư gửi Hội nghị Quân y” [59]; “Thư khen cán bộ và nhân viên quân y” [64], v.v.. Bác đã phân tích rất sâu sắc về y đức của người thầy thuốc quân y cách mạng. Theo Người, y đức của thầy thuốc quân y được thể hiện thông qua tinh thần, thái độ, trách nhiệm, hết lòng thương yêu chăm sóc thương bệnh binh; luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, hợp tác với đồng đội; không ngừng học tập nâng cao trình độ để hoạt động chuyên môn ngày càng đạt hiệu quả cao hơn. Những tư liệu này là cơ sở lý luận quan trọng để tác giả luận án vận dụng trong quá trình triển khai đề tài nghiên cứu của mình. 12 Chuyên khảo “Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân” do Vũ Văn Lương làm chủ biên [48] đã trình bày một cách có hệ thống các quan điểm của Hồ Chí Minh về sức khỏe và vai trò của sức khỏe; mối quan hệ giữa sức khỏe cá nhân và sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, các tác giả cũng chỉ rõ vị trí, nội dung yêu cầu của công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân. Trên cơ sở đó, cuốn sách đã khẳng định tính tất yếu khách quan trong việc quán triệt, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân đối với người cán bộ và nhân viên quân y hiện nay. Tác giả nhấn mạnh: “Thời kỳ mới với những yêu cầu mới đòi hỏi người cán bộ quân y phải quán triệt sâu sắc và vận dụng sáng tạo tưởng Hồ Chí Minh về công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân” [48, tr.45]. Tác phẩm trên cũng chỉ ra một số vấn đề cơ bản về giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện phẩm chất, năng lực cho đội ngũ cán bộ, nhân viên quân y hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Đề tài khoa học “Nghiên cứu ý nghĩa thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân đối với cán bộ quân y hiện nay” do Vũ Văn Lương làm chủ nhiệm [47] đã khảo cứu nguồn gốc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về sức khỏe và chăm sóc sức khỏe, chỉ ra những nội dung cơ bản và ý nghĩa thực tiễn của các tư tưởng đó đối với việc thực hiện nhiệm vụ, chức trách của người CBQY ở nước ta hiện nay. Theo các tác giả, tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân bao gồm một hệ thống quan điểm về sức khỏe và vai trò của sức khỏe; về vị trí và nội dung yêu cầu của công tác chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân; những yêu cầu về phẩm chất y đức và năng lực chuyên môn của người CBQY, v.v.. “Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc sức khỏe có giá trị sâu sắc đối với người cán bộ quân y hiện nay, cả trong nhận thức và hành động, cả trong học tập và tu dưỡng rèn luyện để nâng cao y đức và năng lực chuyên môn” [47, tr.62], nhằm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân trong thời kỳ mới. Vì vậy, mỗi CBQY cần nghiên cứu, quán triệt sâu sắc ý nghĩa thực tiễn những tư tưởng trên của 13 Người. Từ đó, luôn tự giác, thực hiện thường xuyên và sáng tạo trong sự nghiệp chăm sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân hiện nay. Khi bàn về vấn đề y đức của người thầy thuốc quân đội, ngoài các công trình nêu trên còn một số bài báo khoa học viết về vấn đề này dưới các góc độ tiếp cận khác nhau như: “Nâng cao y đức của người thầy thuốc quân đội hiện nay” của tác giả Vũ Hoài Nam [71]. Ở bài viết này, trên cơ sở làm rõ các khái niệm về đạo đức, y đức, y đạo và khẳng định vai trò của y đức đối với việc hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn của người thầy thuốc, tác giả nhấn mạnh: “Ngành Y là một ngành có liên quan trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của con người. Đó là vốn quý nhất, nên đòi hỏi người làm việc trong ngành Y càng phải có những phẩm chất đạo đức đặc biệt” [71, tr.31]. Theo tác giả, để nâng cao chất lượng khám, chữa bệnh đòi hỏi người thầy thuốc quân đội phải có các phẩm chất y đức cơ bản, đó là lòng nhân ái, yêu thương người bệnh như anh em ruột thịt; luôn hành động vì lợi ích của người bệnh; giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp trong mọi hoàn cảnh, v.v.. Một bài báo khác cũng của tác giả Vũ Hoài Nam “Xây dựng và phát triển y đức người thầy thuốc quân đội trong giai đoạn hiện nay” [72] đã đi sâu phân tích nét đặc thù trong hoạt động nghề nghiệp của người thầy thuốc quân đội ta. Đồng thời, khái quát những thành tựu mà đội ngũ này đã dành được trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc trước kia, cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Theo tác giả, để hoàn thành nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới đòi hỏi mỗi người thầy thuốc quân đội phải tích cực học tập, tu dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn và y đức. Tác giả cho rằng: Y đức không nằm trong nghĩa vụ pháp lý, song người thầy thuốc quân đội phải luôn lấy đó làm kim chỉ nam cho việc hành nghề. Mỗi thầy thuốc quân đội phải coi y đức như một luật luân lý để điều chỉnh hành vi của mình, liên quan đến những điều được xem là tốt và đúng, so với những gì được xem là xấu và sai [72, tr.37]. 14 Tiếp cận ở góc độ khác, tác giả Vũ Hoài Nam có bài viết “Xây dựng y đức cách mạng của người thầy thuốc quân đội trong tình hình hiện nay” [70]. Ở đây, tác giả đã đưa ra quan niệm: Y đức cách mạng là hệ thống các giá trị được thể hiện dưới dạng các yêu cầu, quy tắc, chuẩn mực y đức khi được thấm sâu vào người thầy thuốc quân đội, trở thành động lực thôi thúc ngọn lửa nhiệt tình cách mạng, lý tưởng, hoài bão, chí tiến thủ, tinh thần phấn đấu hết mình cho hoạt động y nghiệp và định hướng một cách vững chắc cho sự phát triển các giá trị nhân cách của người thầy thuốc quân đội [70, tr.50]. Cũng theo tác giả, để xây dựng y đức cách mạng cho người thầy thuốc quân đội trong giai đoạn hiện nay, đòi hỏi họ phải quán triệt và thực hiện tốt các yêu cầu cơ bản, đó là: tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân; tự lực, tự cường khắc phục khó khăn, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ; đem hết khả năng chuyên môn để khám, điều trị cho người bệnh, hết lòng vì sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của bộ đội và nhân dân; có lòng nhân ái, thái độ ân cần lịch sự khi tiếp xúc với người bệnh, không nhũng nhiễu và gây phiền hà cho người bệnh, v.v.. Tác giả nhấn mạnh: Để thực hiện tốt các yêu cầu trên, mỗi thầy thuốc quân đội phải thưỡng xuyên tu dưỡng, rèn luyện y đức; tự xây dựng cho mình một kế hoạch học tập, rèn luyện để không ngừng nâng cao y đức; dù ở cương vị công tác nào cũng là người thầy thuốc vững về chính trị, giỏi về chuyên môn, trong sáng về y đức và khỏe về thể lực, góp phần cùng toàn ngành hoàn thành nhiệm vụ cao cả mà Đảng, Nhà nước, quân đội giao phó. 1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC BÀN VỀ THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NÂNG CAO Y ĐỨC NGƢỜI THẦY THUỐC QUÂN ĐỘI NÓI CHUNG, BÁC SĨ Ở PHÂN ĐỘI QUÂN Y NÓI RIÊNG Trong số các công trình mà chúng tôi tiếp cận được, trước hết phải nói đến cuốn “Nâng cao y đức cách mạng của cán bộ, nhân viên trong các viện quân y 15 hiện nay” do tác giả Nguyễn Quang Thẩm làm chủ biên [90]. N...định bao gồm các đơn vị từ cấp tiểu đội, trung đội, đại đội, tiểu đoàn và các đơn vị tương đương. Phân đội có vị trí hết sức quan trọng trong sự nghiệp xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của quân đội ta, là nơi trực tiếp quán triệt và tổ chức thực hiện đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, các nghị quyết, chỉ thị, mệnh lệnh của cấp trên. Đồng thời, phân đội cũng là nơi trực tiếp giáo dục, rèn luyện quân nhân góp phần nâng cao sức mạnh chiến đấu của quân đội. Từ quan niệm phân đội nói trên và xuất phát từ thực tiễn tổ chức ngành Quân y trong quân đội ta là không có tiểu đội và trung đội mà chỉ có đại đội và tiểu đoàn quân y. Do vậy, có thể quan niệm: Phân đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam là các đại đội, tiểu đoàn và tương đương, hoạt động trong lĩnh vực y tế, trực thuộc ban, phòng hậu cần trong biên chế của trung đoàn, sư đoàn bộ binh và tương đương. Phân đội quân y khác các phân đội khác trong biên chế của quân đội không chỉ ở số lượng người ít hơn, mà còn khác về cơ cấu tổ chức và chức năng, nhiệm vụ của nó. Chức năng, nhiệm vụ của PĐQY mang tính đặc thù là 31 chuyên môn về y, dược (cứu, chữa thương bệnh binh, chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ bộ đội và nhân dân trong cả thời bình và thời chiến). So với bệnh viện tuyến trên của quân đội, PĐQY chỉ là đơn vị quân y cơ sở nên quy mô nhỏ, cơ cấu đơn giản, số lượng cán bộ và nhân viên ít; cơ sở vật chất, trang bị, phương tiện hạn chế. Từ đó, đòi hỏi đi đôi với từng bước đáp ứng đầy đủ nhu cầu về số lượng, cần phải nâng cao trình độ trang thiết bị kỹ thuật. Đồng thời, phải không ngừng bồi dưỡng nâng cao y đức và năng lực chuyên môn cho cán bộ, nhân viên trong đơn vị nói chung và người bác sĩ nói riêng, có như vậy mới đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của chiến tranh hiện đại. 2.1.1.3. Qu n n ệm về đứ n bá sĩ ở p ân độ quân Y đức không phải là một kiểu đạo đức, mà nó chỉ là sự biểu hiện của đạo đức xã hội trong một nghề cụ thể, đó là nghề y. Do mục đích nghiên cứu, luận án không đi sâu nghiên cứu y đức của người thầy thuốc quân y nói chung, mà chỉ tập trung nghiên cứu y đức người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay. Y đức của người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam luôn gắn bó chặt chẽ với đời sống hiện thực của đất nước, đời sống hiện thực của họ ở các đơn vị cơ sở trong quân đội và phản ánh đời sống hiện thực đó. Nó trực tiếp phản ánh quá trình tổ chức chỉ huy chiến thuật quân y và hoạt động chuyên môn y học của họ ở các đơn vị cơ sở trong quân đội. Do vậy, y đức người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta có sự thống nhất giữa cái chung (các phẩm chất đạo đức xã hội - đạo đức cách mạng), với cái riêng (các phẩm chất đạo đức của người quân nhân cách mạng) và cái đơn nhất (các phẩm chất y đức của người bác sĩ ở PĐQY). Người bác sĩ ở PĐQY, trước hết là một công dân của xã hội. Vì vậy, cùng với sự vận động của xã hội, ở họ tất yếu hình thành những phẩm chất đạo đức xã hội. Đó là những phẩm chất ĐĐCM (đạo đức cách mạng) của con người Việt Nam do Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh xây dựng. “Đạo đức đó không phải là đạo đức thủ cựu. Nó là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó không phải vì danh vọng của cá nhân, mà vì lợi ích chung của Đảng, của dân tộc, 32 của loài người” [58, tr. 252]. Nội dung của ĐĐCM là quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng; ra sức làm việc cho Đảng, giữ vững kỷ luật của Đảng, thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng; đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân lên trên lợi ích của cá nhân mình; hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân; vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, v.v.. Người bác sĩ ở PĐQY còn là người quân nhân cách mạng. Do vậy, ngoài những phẩm chất chung của người cách mạng, ở họ không thể thiếu những phẩm chất đạo đức của người quân nhân, đó là: trung thành tuyệt đối với Đảng, với Tổ quốc, với nhân dân, với chế độ XHCN; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH, quyết tâm phấn đấu hy sinh cho mục tiêu đó; nhận thức sâu sắc nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhiệm vụ chính trị của quân đội, đơn vị; nâng cao ý thức cảnh giác cách mạng, đánh bại mọi âm mưu thủ đoạn của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch; dũng cảm trong chiến đấu, cần cù sáng tạo trong lao động; có ý thức tổ chức kỷ luật cao; trung thực, thẳng thắn, không đặt lợi ích của cá nhân lên trên lợi ích của Đảng, của dân tộc, v.v.. Những nội dung cơ bản trong phẩm chất đạo đức người quân nhân cách mạng được hình thành, phát triển xuất phát từ yêu cầu khách quan của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhiệm vụ của quân đội. Nó là sự phản ánh tập trung nhất những giá trị đạo đức tốt đẹp của chế độ mới, phù hợp với yêu cầu về xây dựng phẩm chất đạo đức của người quân nhân. Do đó, đòi hỏi mỗi bác sĩ ở PĐQY phải tự tu dưỡng, rèn luyện để có những phẩm chất đạo đức cao đẹp, góp phần cống hiến nhiều hơn nữa cho Tổ quốc và nhân dân. Ngoài ra, người bác sĩ ở PĐQY vừa là người thầy thuốc cách mạng, vừa là người SQQY công tác tại các đơn vị cơ sở trong quân đội nên ở họ tất yếu phải có những phẩm chất đạo đức chung của nghề nghiệp đó là: có lòng nhân ái; có lương tâm và tinh thần trách nhiệm cao với người bệnh; hết lòng yêu nghề, luôn rèn luyện, tu dưỡng nâng cao phẩm chất đạo đức của thầy thuốc; không ngừng học tập và tích cực nghiên cứu khoa học để nâng cao 33 trình độ chuyên môn; sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, gian khổ vì sự nghiệp chǎm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân, v.v.. Đồng thời, là người SQQY công tác tại các đơn vị cơ sở trong quân đội, gắn bó trực tiếp với bộ đội ở tuyến trước. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, họ luôn phải đối mặt với khối lượng lớn công việc, nhiều khó khăn, gian khổ, đóng quân trên địa bàn vùng sâu, biên giới và hải đảo, phải thường xuyên xa gia đình, ít có điều kiện cập nhật kiến thức mới để nâng cao trình độ, phải chấp nhận hy sinh lợi ích riêng cho lợi ích chung của đơn vị và quân đội. Hơn thế nữa, họ tiến hành hoạt động chuyên môn trong môi trường quân sự, hoạt động nghề y theo mục tiêu phục vụ, dựa trên cơ sở kinh tế bao cấp. Mặc dù trên thực tế họ hoàn toàn có khả năng tăng thêm thu nhập chính đáng bằng lợi thế nghề nghiệp, nhưng người bác sĩ ở PĐQY ít có cơ hội thực hiện, hoặc nếu có thì thu nhập luôn có xu hướng thấp hơn những thầy thuốc công tác ở tuyến sau, nơi kinh tế thị trường phát triển hơn. Xuất phát từ đặc điểm nổi bật trên, đòi hỏi người bác sĩ ở PĐQY không những phải có phẩm chất đạo đức nghề nghiệp nói chung của người thầy thuốc cách mạng, mà ở họ còn cần phải có những phẩm chất y đức đặc trưng riêng, đó là: sẵn sàng hy sinh quên mình để bảo vệ và cứu chữa thương bệnh binh vô điều kiện; tổ chức, chỉ huy thực hiện có hiệu quả công tác đảm bảo quân y cho đơn vị trong các trạng thái chiến đấu; thực hiện tốt công tác thương binh, liệt sĩ trong mọi điều kiện, hoàn cảnh; tận tình, chu đáo, vô tư, không cầu lợi trong chăm sóc sức khoẻ ban đầu và cấp cứu, điều trị bệnh cho cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị và nhân dân trên địa bàn đóng quân; yêu ngành, yêu nghề, yên tâm công tác, gắn bó với đơn vị cơ sở; chấp nhận hy sinh lợi ích cá nhân vì lợi ích chung của đơn vị, của người bệnh; có tinh thần quyết chiến, quyết thắng, độc lập tự chủ, tự lực tự cường, khắc phục khó khăn, gian khổ; chủ động học tập, nghiên cứu khoa học và rèn luyện toàn diện kết hợp chuyên sâu để nâng cao năng lực thực hiện chức trách, nhiệm vụ, củng cố bản lĩnh chính 34 trị và nâng cao y đức, v.v.. Để có được những phẩm chất y đức đặc trưng ấy, đòi hỏi người bác sĩ ở PĐQY phải nghiêm khắc với bản thân; cống hiến hết sức mình cho sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho bộ đội và nhân dân; tích cực, chủ động học tập, rèn luyện, tu dưỡng y đức, xây dựng uy tín bằng tài năng, đức độ của mình; có lối sống lành mạnh, lạc quan, mẫu mực, luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, hợp tác với đồng đội, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Việc phân chia các phẩm chất y đức như trên chỉ có ý nghĩa tương đối về mặt nhận thức đối với một đối tượng cụ thể. Trên thực tế, khi xem xét các phẩm chất y đức của người bác sĩ ở PĐQY, không thể phân chia một cách rạch ròi các phẩm chất đó ra được, mà nó hoà quyện, đan xen và thâm nhập vào nhau, từ đó tạo nên bộ mặt y đức riêng có của họ. Trên cơ sở phân tích sự thống nhất giữa cái chung, cái riêng và cái đơn nhất cấu thành y đức người bác sĩ ở PĐQY, chúng tôi quan niệm: Y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam là tổng hòa những nguyên tắc, quy tắc, chuẩn mực đạo đức của xã hội, quân đội, nghề y nhằm điều chỉnh và đánh giá cách ứng xử trong các mối quan hệ nghề nghiệp của họ tại đơn vị cơ sở. 2.1.1.4. Qu n n ệm về nân o đứ n bá sĩ ở p ân độ quân trong Quân độ n ân ân V ệt m Theo Từ điển tiếng Việt thông dụng: “Nâng cao là đưa lên mức cao hơn” [97, tr.679]. Trong Từ điển bách khoa Việt Nam cũng chỉ rõ: “Nâng cao là làm cho cao hơn trước” [98, tr.41]. Mặt khác, theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, nâng cao còn được hiểu là quá trình liên hệ, tác động giữa các mặt, các yếu tố bên trong làm cho sự vật phát triển theo chiều hướng đi lên từ thấp đến cao, từ chưa hoàn thiện đến ngày càng hoàn thiện. Xuất phát từ nhận thức trên, ở mức độ khái quát nhất, chúng tôi quan niệm: Nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam là quá trình tác động tích cực, có mục đích của các chủ thể bằng nhiều nội dung, 35 hình thức và phương pháp thích hợp làm biến đổi y đức của họ theo những tiêu chí ngày càng hoàn thiện hơn. Quan niệm trên cho thấy, nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY là một hoạt động của các chủ thể trong đơn vị. Hoạt động này luôn gắn chặt với mục đích, nội dung, hình thức và phương pháp sử dụng để nâng cao y đức cho họ. Thứ nhất, về chủ thể của hoạt động giáo dục nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY. Quá trình nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY luôn diễn ra trong sự tương tác giữa các chủ thể nâng cao với đối tượng được nâng cao trong môi trường y đức của đơn vị. Chủ thể nâng cao căn cứ vào mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ nâng cao, sử dụng các phương pháp, hình thức giáo dục truyền thụ nội dung y đức tác động vào đối tượng nâng cao. Đối tượng nâng cao phải phát huy tinh thần tự giác, tích cực, chủ động tiếp nhận và xử lý thông tin, ra sức học tập, rèn luyện, tu dưỡng từng bước tạo nên sự chuyển hoá về chất trong phẩm chất y đức của mình. Chủ thể của quá trình nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY là: Đảng, Nhà nước, quân đội, các tổ chức, lực lượng tham gia quá trình giáo dục, huấn luyện cho người bác sĩ ở PĐQY. Trong đó, Đảng, Nhà nước, quân đội là chủ thể ở tầm vĩ mô, mang tính gián tiếp. Lãnh đạo, chỉ huy cùng những lực lượng tham gia vào quá trình giáo dục, huấn luyện ở các đơn vị cơ sở trong quân đội là chủ thể trực tiếp tác động vào quá trình giáo dục, tạo nên sự phát triển về y đức của họ. Bên cạnh đó, người bác sĩ ở PĐQY vừa là đối tượng chịu sự tác động của các chủ thể giáo dục trong đơn vị. Đồng thời, họ lại vừa là chủ thể trực tiếp thực hiện việc nâng cao y đức của mình thông qua quá trình tự giáo dục, tự tu dưỡng, rèn luyện để tích lũy dần dần những yếu tố tích cực, loại bỏ dần những yếu tố tiêu cực tạo nên sự chuyển hóa căn bản về chất trong y đức của người bác sĩ ở PĐQY. Y đức của người bác sĩ ở PĐQY không phải là một thuộc tính bẩm sinh có sẵn bên trong chính bản thân họ. Nó là một thể thống nhất của cái bên trong và cái bên ngoài, cái khách quan và cái chủ quan. Quá trình nâng cao y đức người 36 bác sĩ ở PĐQY luôn bị chế ước, quy định bởi những điều kiện kinh tế - xã hội và các quan hệ xã hội hiện thực của họ. Là sản phẩm tổng hợp của các điều kiện khách quan và chủ quan nên tính tự giác của quá trình nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY không chỉ được thể hiện ở công tác lãnh đạo, quản lý, giáo dục rèn luyện y đức, mà còn được thể hiện trong toàn bộ các hoạt động quân sự, chính trị, hậu cần, kỹ thuật, nghiên cứu khoa học và điều trị của đơn vị. Đây là một quá trình chuyển hóa biện chứng phức tạp, từ những yêu cầu khách quan của xã hội, của quân đội, của ngành thành những đòi hỏi bên trong của mỗi người bác sĩ ở PĐQY. Từ ý thức y đức chuyển thành tình cảm, động cơ bên trong và thành hành vi y đức của họ trong giải quyết các mối quan hệ thuộc lĩnh vực chuyên môn. Để có sự chuyển hóa đó, đòi hỏi phải thông qua sự tác động tổng hợp của nhiều nhân tố hoạt động mang tính chủ động, tự giác. Trong đó, nổi lên là hoạt động lãnh đạo, quản lý, giáo dục, rèn luyện y đức của các tổ chức Đảng, tổ chức chỉ huy, tổ chức Đoàn thanh niên, tổ chức Hội đồng Quân nhân trong từng đơn vị cơ sở. Nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam là một quá trình tự thân. Do vậy, cần phát huy cao vai trò tự giáo dục, tự rèn luyện y đức của từng bác sĩ ở PĐQY, đây là nhân tố giữ vai trò trực tiếp quyết định đến việc đảm bảo chất lượng, hiệu quả của việc nâng cao y đức cho đội ngũ cán bộ này. Thứ hai, về mục đích nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY. Mục đích nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay là làm biến đổi y đức của đội ngũ cán bộ này theo những tiêu chí ngày càng hoàn thiện hơn, nhằm đáp ứng nhiệm vụ, chức trách của họ trong giai đoạn cách mạng mới. Các tiêu chí ấy phải đảm bảo toàn diện, tương đối ổn định. Trên cơ sở đó, giúp cho người bác sĩ ở PĐQY luôn có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với mục tiêu lý tưởng của Đảng, của dân tộc, từng bước nâng cao trình độ mọi mặt, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của chiến tranh hiện đại. Yêu cầu đặt ra đối với người bác sĩ ở PĐQY là phải yêu 37 ngành, yêu nghề, yên tâm công tác, gắn bó với đơn vị cơ sở; sẵn sàng hy sinh thân mình để bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cho thương bệnh binh, bộ đội và nhân dân; chấp nhận hy sinh lợi ích riêng, vì lợi ích chung của đơn vị, quân đội; mức độ hoàn thành nhiệm vụ của họ phải ngày càng tốt hơn. Nhận thức của họ về nghĩa vụ, trách nhiệm với người bệnh, lương tâm với nghề nghiệp ngày càng sâu sắc hơn. Phát triển ngày càng tốt đẹp hơn các quan hệ y đức, hành vi y đức, giúp họ hoàn thành tốt nhiệm vụ, chức trách đặt ra trong giai đoạn cách mạng mới. Để đáp ứng ngày càng cao các tiêu chí về y đức của người bác sĩ ở PĐQY, đòi hỏi quá trình nâng cao y đức phải hướng vào việc mở mang tri thức; nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, lương tâm nghề nghiệp, ý thức, trách nhiệm và chất lượng phục vụ người bệnh; chấp hành nghiêm chỉnh luật pháp, các quy định của ngành, điều lệnh, điều lệ, kỷ luật quân đội; đoàn kết, khiêm tốn, giản dị, v.v.. Đồng thời, phải nâng cao mức độ hoàn thành nhiệm vụ theo chức trách của họ. Đây không chỉ là mục tiêu của việc nâng cao y đức, mà còn là tiêu chí căn bản nhất để đánh giá trình độ nâng cao y đức của đội ngũ cán bộ này. Việc xác định tiêu chí nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY có nhiều cách khác nhau, có thể xét theo cấu trúc các thành tố cấu thành y đức, hay xét theo hệ thống các giá trị. Trong công trình này, chúng tôi xác định tiêu chí nâng cao y đức cho đội ngũ ấy dựa theo cấu trúc các thành tố cấu thành y đức, bao gồm: ý thức y đức, hành vi y đức và quan hệ y đức. Yêu cầu chung về tiêu chí nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY phải toàn diện trên các mặt, các thành tố cấu trúc của y đức, tăng trưởng các chỉ số phải đảm bảo sự ổn định, bền vững. Cụ thể là: Ý thức y đức là hệ thống các quan niệm, nguyên tắc, quy tắc, chuẩn mực, lý tưởng, tình cảm và động cơ y đức chỉ đạo hoạt động của người bác sĩ ở PĐQY. Để tích lũy các yếu tố cấu thành ý thức y đức của họ, các chủ thể giáo dục ở đơn 38 vị cần phải căn cứ vào yêu cầu, nhiệm vụ của quân đội, của ngành Quân y và của đơn vị để đề ra mức độ cần đạt được về ý thức y đức cho đội ngũ cán bộ này. Sự nâng cao về ý thức y đức của họ phải được thể hiện ở chỗ ngày càng nhận thức đúng đắn và sâu sắc hơn chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về lĩnh vực y tế, điều lệnh, điều lệ của quân đội, của ngành Quân y, quy định, chỉ thị của Bộ Y tế về y đức. Trên cơ sở đó, mỗi bác sĩ ở PĐQY có sự chuyển hóa rõ rệt về chất ở thái độ, tình cảm, lương tâm và trách nhiệm với người bệnh; yên tâm công tác, gắn bó với đơn vị, luôn rèn luyện, tu dưỡng y đức, tích cực nâng cao trình độ mọi mặt, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Hành vi y đức là những hành động, cử chỉ việc làm cùng với các biểu lộ trên nét mặt, lời nói, dáng vẻ bên ngoài, v.v.. được người bác sĩ sử dụng trong các mối quan hệ công tác của mình ở PĐQY. Hành vi y đức là sự thể hiện ra bên ngoài của ý thức y đức. Nội dung hành vi y đức của người bác sĩ ở PĐQY được thể hiện ở trong toàn bộ quá trình lãnh đạo, chỉ huy phân đội, qua việc chấp hành pháp luật, kỷ luật, điều lệ công tác quân y và cung cách tiếp xúc, ứng xử với mọi người. Tức là, trong quá trình chỉ huy đơn vị phải tích cực, chủ động, sáng tạo, vượt qua khó khăn trở ngại, nỗ lực vươn lên hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ được giao; trong công tác chấp hành nghiêm pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của quân đội và các quy định của ngành; sống trong sạch, lành mạnh, trung thực, khiêm tốn, giản dị; trong quan hệ với mọi người luôn đoàn kết, thân ái, không làm tổn thương đến tinh thần và thể chất của thương bệnh binh, bộ đội và nhân dân. Quan hệ y đức là những mối quan hệ thông qua đó người bác sĩ ở PĐQY thể hiện tư tưởng, thái độ y đức và hành vi y đức cụ thể của mình. Quan hệ y đức là hệ thống những quan hệ xác định giữa người bác sĩ ở PĐQY với nhau, với tập thể và xã hội xét về mặt đạo đức nghề nghiệp. Nó là một bộ phận hợp thành của quan hệ xã hội, chứa đựng những nhu cầu, những giá trị đạo đức. 39 Đối với họ trong quá trình học tập, công tác ở phân đội ngày càng phải nhận thức rõ và giải quyết tốt các mối quan hệ công tác của mình theo các giá trị, chuẩn mực y đức và sát hợp với tình hình thực tiễn tại phân đội. Trong khám, chữa bệnh phải quán triệt và thực hiện tốt 12 điều “Quy định về y đức” do Bộ Y tế ban hành và được cụ thể hóa thành bốn mối quan hệ cơ bản trong công tác, đó là: với bệnh nhân; với nghề nghiệp; với đồng nghiệp và với xã hội. Các tiêu chí trên là một thể thống nhất, gắn bó biện chứng với nhau. Do đó, quá trình xây dựng các chuẩn mực về y đức, khảo sát đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp cơ bản nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong giai đoạn hiện nay đòi hỏi phải có quan điểm toàn diện, lịch sử, cụ thể và phát triển, không được tuyệt đối hóa một tiêu chí nào. Thứ ba, về nội dung nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY. Xuất phát từ mục đích nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY trong quân đội ta hiện nay là làm biến đổi y đức của họ theo những tiêu chí ngày càng hoàn thiện hơn. Do vậy, nội dung nâng cao y đức của đội ngũ cán bộ này đòi hỏi tính toàn diện. Song, phải chú ý trọng tâm, trọng điểm, trước hết cần tập trung hơn vào những nội dung cơ bản là: nâng cao chất lượng giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng về công tác chăm sóc, bảo vệ sức khỏe cho bộ đội và nhân dân trong tình hình mới; tăng cường giáo dục truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc, quân đội, của ngành Quân y và các nguyên tắc, quy tắc, chuẩn mực y đức cần có của người bác sĩ ở PĐQY; kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục y đức với nâng cao tri thức toàn diện cho đội ngũ cán bộ này, v.v.. Cần lưu ý rằng, việc đổi mới nội dung giáo dục y đức phải theo hướng ngày càng đi sâu vào từng mối quan hệ cụ thể trong hoạt động nghề nghiệp của họ ở các đơn vị cơ sở trong quân đội. Giáo dục cho họ nắm vững và thực hiện tốt những nguyên tắc, chuẩn mực y đức trong giải quyết các mối quan hệ với thương bệnh binh, bộ đội và nhân dân; với đồng nghiệp; với nghề nghiệp, v.v.. Đồng 40 thời, chú trọng trang bị cho họ hệ thống tri thức, kỹ năng nắm bắt tâm lý người bệnh và trong lãnh đạo, chỉ huy PĐQY. Việc làm này có ý nghĩa hết sức quan trọng, trực tiếp góp phần nâng cao nhận thức về y đức của người BSQY. Đồng thời, nó còn là cơ sở để giúp họ rèn luyện thói quen hành vi y đức đúng đắn, hết lòng, hết sức cứu chữa, phục vụ thương bệnh binh vô điều kiện, tích cực bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ bộ đội ở đơn vị cơ sở và nhân dân địa phương, nơi đóng quân. Thứ tư, về hình thức và phương pháp nâng cao y đức của người bác sĩ ở PĐQY. Nội dung, hình thức và phương pháp nâng cao y đức có mối quan hệ hữu cơ với nhau, cho nên muốn hoạt động nâng cao y đức đạt hiệu quả tích cực, cần phải sử dụng tổng hợp nhiều hình thức, phương pháp khác nhau. Có nghĩa là, việc chuyển tải một nội dung có thể sử dụng tổng hợp nhiều hình thức, phương pháp nâng cao. Ngược lại, một hình thức, phương pháp nâng cao y đức có thể được sử dụng để chuyển tải nhiều nội dung. Tuy nhiên, hình thức, phương pháp phải phù hợp với nội dung và phải luôn khuyến khích được năng lực tư duy sáng tạo, phát huy được tính tự giác, chủ động trong tự giáo dục, tu dưỡng y đức của người bác sĩ ở PĐQY. Theo đó, ngoài hình thức tổ chức cho bác sĩ ở PĐQY quán triệt nghị quyết của Đảng, chỉ thị và hướng dẫn của cấp trên về công tác chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho bộ đội và nhân dân trong tình hình mới. Cấp ủy, chỉ huy các đơn vị cơ sở và PĐQY căn cứ vào tình hình cụ thể, có thể sử dụng tổng hợp các hình thức để giáo dục, bồi dưỡng nâng cao phẩm chất y đức cho đội ngũ cán bộ này như giáo dục, tập huấn tập trung theo chuyên đề; giáo dục, bồi dưỡng thông qua hoạt động thực tiễn và cuộc sống hàng ngày; giáo dục, bồi dưỡng thông qua diễn tập, hội thi, tự học tập, rèn luyện, v.v.. Các đơn vị cơ sở cần kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục, rèn luyện cán bộ với giáo dục rèn luyện đảng viên trong phân đội. Thực hiện nghiêm túc và nâng cao chất lượng chế độ kiểm tra giám sát các hoạt động của người bác sĩ ở PĐQY, thực hiện tốt 41 quy chế dân chủ trong đơn vị; kết hợp sử dụng linh hoạt các phương pháp thuyết trình, nêu vấn đề, đối thoại, trực quan, cấp trên dạy cấp dưới, thuyết phục, nêu gương, xây đi đôi với chống, v.v.. Kết hợp việc giáo dục, bồi dưỡng của đơn vị với phát huy tính tự giác, tích cực tu dưỡng, rèn luyện về y đức của mỗi bác sĩ ở PĐQY. Như vậy, thực chất của việc nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY là quá trình tác động qua lại giữa chủ thể nâng cao với đối tượng nâng cao (người bác sĩ ở PĐQY) nhằm biến đổi cả ý thức y đức, hành vi y đức và quan hệ y đức của họ ngày càng hoàn thiện hơn - yếu tố nền tảng trong nhân cách, cơ sở để người bác sĩ ở PĐQY hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao. 2.1.2. Vai trò của việc nâng cao y đức đối với ngƣời bác sĩ ở phân đội quân y trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay Nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY luôn đóng vai trò hết sức quan trọng. Nó tạo lập nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện cả phẩm chất và năng lực công tác của họ. Nghiên cứu vai trò của việc nâng cao y đức đối với người bác sĩ ở PĐQY có nhiều cách tiếp cận và nội hàm có thể rộng, hẹp khác nhau, nhưng trong khuôn khổ của luận án, chúng tôi tiếp cận vấn đề này từ một số khía cạnh cơ bản như sau: Thứ nhất, nâng cao y đức góp phần phát triển nhận thức, điều chỉnh hành vi cho người bác sĩ ở PĐQY. Với tư cách là một hình thái ý thức xã hội, đạo đức nói chung và y đức nói riêng có chức năng nhận thức thông qua sự phản ánh tồn tại xã hội, phản ánh hoạt động lao động đặc thù của người bác sĩ công tác ở các đơn vị cơ sở trong quân đội. Những quan niệm y đức và chuẩn mực y đức cần có của người bác sĩ ở PĐQY có được hiện thực hóa thông qua các quan hệ y đức trong đời sống của họ hay không? Điều đó không chỉ phụ thuộc vào tính đúng đắn của những quan niệm y đức, chuẩn mực y đức cần có của họ, vào việc tuyên truyền, giáo dục của các chủ thể trong đơn vị, mà còn phụ thuộc rất lớn 42 vào khả năng tiếp nhận và chuyển hoá nó trong nhận thức và hành vi y đức của mỗi người bác sĩ ở PĐQY. Do vậy, nâng cao y đức có vai trò quan trọng đối với việc phát triển nhận thức và điều chỉnh hành vi y đức cho họ. Bởi lẽ, thông qua việc nhận thức đúng đắn các quan niệm y đức tiến bộ và các chuẩn mực y đức cần có sẽ giúp người bác sĩ ở PĐQY chuyển hóa được những chuẩn mực y đức của người BSQY như là cái chung, thành ý thức y đức của cá nhân như là cái riêng. Đồng thời, trong quá trình này họ còn hướng vào bản thân mình, lấy mình làm đối tượng để nhận thức. Đây là quá trình tự đánh giá, tự thẩm định, tự đối chiếu những nhận thức, hành vi y đức của mình với những chuẩn mực y đức cần có của người bác sĩ ở PĐQY nói chung. Từ nhận thức này giúp họ hình thành niềm tin, lý tưởng y đức và các nguyên tắc, chuẩn mực y đức trong các quan hệ ứng xử của mình ở PĐQY. Nhận thức của họ được phát triển sẽ là điều kiện căn bản để có hành vi y đức đúng đắn. Vì vậy, với sự phát triển nhận thức, nắm vững các nguyên tắc, chuẩn mực y đức, khi tham gia vào các quan hệ y đức và thực tiễn y đức ở đơn vị, họ sẽ tự nguyện, tự giác điều chỉnh hành vi của mình theo chuẩn mực y đức cần có. Qua đó, mang lại lợi ích thiết thực cho họ, cho người bệnh và cho phân đội. Thứ hai, nâng cao y đức là cơ sở, điều kiện để phát triển năng lực chuyên môn, hoàn thiện nhân cách của người bác sĩ ở PĐQY. Đạo đức và năng lực là hai thành tố căn bản của nhân cách, có quan hệ biện chứng với nhau. Hồ Chí Minh đã nhắc nhở người cán bộ cách mạng phải có cả tài và đức, có tài mà không có đức thì vô dụng, lại có hại, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó. Trong mối quan hệ đó, Người nhấn mạnh: “Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân” [58, tr.253]. Đối với người bác sĩ ở PĐQY, lòng nhân ái, thương yêu thương bệnh binh và bộ đội là cơ sở, động lực thôi thúc họ tích cực học tập, rèn luyện nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp. Song, khi trình độ chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp 43 vững vàng, nó tác động trở lại góp phần làm cho y đức của họ phát triển cao hơn. Nếu người bác sĩ ở PĐQY có tài mà không có đức thì rất nguy hiểm, vì tài đã bị lợi dụng để lừa bịp người bệnh, phục vụ cho mưu đồ cá nhân. Vì vậy, y đức của người bác sĩ ở PĐQY chính là nền tảng nhân cách của họ. Sự nghiệp cách mạng càng phát triển thì yêu cầu về nhân cách của người bác sĩ ở PĐQY càng phải cao. Do đó, nâng cao y đức càng có vị trí, vai trò quan trọng để họ hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang của mình. Y đức được xem xét dưới góc độ ý thức, hành vi và quan hệ y đức, được thể hiện dưới dạng những nguyên tắc, chuẩn mực thì nâng cao y đức luôn giữ vai trò định hướng cho sự phát triển nhân cách của người bác sĩ ở PĐQY. Đồng thời, giúp họ từng bước nâng cao trình độ giác ngộ cách mạng, nhận thức sâu sắc hơn về lương tâm và trách nhiệm của mình đối với nghề nghiệp, củng cố động cơ, xu hướng nghề nghiệp đúng đắn. Từ đó, tạo nên niềm tin, ý chí mạnh mẽ, lòng quyết tâm cao thúc đẩy người bác sĩ ở PĐQY sẵn sàng chấp nhận sự hy sinh lợi ích cá nhân, vượt qua mọi khó khăn vất vả trong công tác và chiến đấu, ra sức học tập, rèn luyện, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao. Thứ ba, nâng cao y đức là điều kiện quan trọng để người bác sĩ ở PĐQY củng cố lý tưởng nghề nghiệp, tăng cường tình cảm, trách nhiệm, lương tâm với người bệnh và góp phần đấu tranh đẩy lùi những hiện tượng tiêu cực về y đức trong đơn vị. Mỗi người khi lựa chọn một nghề cho mình đều bắt đầu từ sự hứng thú, yêu thích với công việc đó và mong muốn được sống với nghề, hết lòng vì nghề. Bởi nghề nghiệp không chỉ là phương tiện để mưu cầu cuộc sống, mà còn là nơi con người cống hiến sức lực, trí tuệ và bộc lộ những phẩm chất đạo đức của mình. Đối với người bác sĩ ở PĐQY không chỉ cần tài năng của người SQQY, mà còn đòi hỏi khắt khe về đạo đức nghề nghiệp; về sự hy sinh quên mình vì tính mạng của thương bệnh binh và đồng đội nơi chiến trận; về tính mạng của nhân dân khi gặp thiên tai, thảm 44 họa. Nhưng để có thể đạt được và giữ vững y đạo thì họ cần phải có tình yêu nghề, gắn bó với nghề và quan trọng nhất là phải có lý tưởng cao quý cống hiến trọn đời cho sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe bộ đội và nhân dân, dẫu cho cuộc sống thực tại của họ còn nhiều khó khăn gian khổ. Muốn xây dựng được lý tưởng nghề nghiệp cao đẹp cho người bác sĩ ở PĐQY, trước hết cần phải nâng cao y đức cho họ. Bởi lẽ, quá trình hình thành lý tưởng nghề nghiệp cho họ, bao giờ cũng xuất phát từ sự nảy sinh tình cảm y đức. Đến lượt mình, tình cảm y đức của họ lại là yếu tố quan trọng trong quá trình chuyển hóa từ tri thức y đức thành hành vi y đức đúng đắn. Từ tình cảm y đức, giúp người bác sĩ ở PĐQY có được niềm tin với nghề nghiệp mà mình đã chọn. Niềm tin đó được củng cố sẽ trở thành một động lực quan trọng để hình thành lý tưởng nghề nghiệp của họ. Qua đó, giúp họ có mục đích, khát vọng vươn lên chiếm lĩnh đỉnh cao của nghề nghiệp, có lương tâm, trách nhiệm với người bệnh, sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn thử thách trong công tác và chiến đấu, dám nghĩ, dám làm để vươn tới sự hoàn thiện về nhân cách. Ở nước ta hiện nay đang có tình trạng “suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tệ tham nhũng, lãng phí, hư hỏng” [25, tr.15] trong một bộ phận không nhỏ cán bộ đảng viên và người thầy thuốc. Đấy thực sự là nguy cơ đáng báo động. Những hiện tượng đó đang trực tiếp tác động đến y đức của người bác sĩ ở PĐQY. Điều đó được thể hiện ở lối sống cơ hội, thực dụng; thiếu ý thức trách nhiệm, tinh thần, thái độ phục vụ người bệnh; không muốn gắn bó lâu dài với đơn vị cơ sở; ngại học tập, rèn luyện; sa sút y đức đang nảy sinh ở một bộ phận bác sĩ ở PĐQY. Để ngăn chặn những tiêu cực trên trong y đức của họ, đòi hỏi các chủ thể ở đơn vị cơ sở trong quân đội phải sử dụng kết hợp nhiều biện pháp mang tính đồng bộ n... người thầy thuốc quân đội trong giai đoạn hiện nay”, Tạp chí Y học quân sự, (301), tr. 37 - 39. 73. Nguyễn Hồng Nhung (2010), Y đức và những quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về ngành Y, Tạp chí Thông tin Khoa học & Công nghệ, (1), tr. 27 - 28. 74. Hoàng Thị Kim Oanh (2008), “Y đức và vấn đề nâng cao hiệu quả giáo dục y đức cho sinh viên ngành Y”, Tạp chí Triết học, (5), tr. 75 - 77. 75. Bùi Đình Phong (2006), “Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân”, Tạp chí Khoa giáo, (3), tr. 12 - 13. 76. Nguyễn Vĩnh Phú (2011), “Cục Quân y tiếp tục thực hiện tốt chức năng cơ quan tham mưu chiến lược về công tác y tế trong quân đội thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước”, Tạp chí Y học Quân sự, (269), tr. 3 - 7. 158 77. Nguyễn Quang Phúc và cộng sự (2008), Các giải pháp kết hợp giáo dục y đức thông qua dạy học các môn y học chuyên ngành, Đề tài khoa học cấp ngành, Hà Nội. 78. Nguyễn Văn Phúc (2007), “Về tính quy luật của sự hình thành hệ giá trị và chuẩn mực đạo đức mới”, Tạp chí Triết học, (3), tr. 3 - 7. 79. Đỗ Nguyên Phương (1996), Phát triển sự nghiệp y tế ở nước ta trong giai đoạn hiện nay, Nxb Y học, Hà Nội. 80. Đỗ Nguyên Phương (1997), “Nâng cao đạo đức nghề nghiệp của người thầy thuốc”, Tạp chí Cộng sản, (4), tr. 13 - 17. 81. Đỗ Nguyên Phương (1998), Một số vấn đề xây dựng ngành Y tế phát triển ở Việt Nam, Nxb Y học, Hà Nội. 82. Đỗ Nguyên Phương (1999), Y tế Việt Nam trong quá trình đổi mới, Nxb Y học, Hà Nội. 83. Trần Văn Quảng (2004), “Kế thừa và phát huy giá trị y đức, y thuật của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác”, Tạp chí Đông y, (359), tr. 20 - 23. 84. Nguyễn Sỹ Quốc (2013), “10 kinh nghiệm xây dựng và điều hành ngành Quân y QĐND Việt Nam từ năm 1945 - 1975”, Tạp chí Y học Quân sự, (290), tr. 10 - 16. 85. Trương Thanh Quý (2001), “Y đức - Một hạnh nguyện từ bi”, Tạp chí Nghiên cứu Phật học, (1), tr. 30. 86. M.E.Tê-lê-xép-xcai-a, N.I.Pô-ghip-cô (1986), Đạo đức y học, Nxb. Y học, Hà Nội, tr. 31. 87. Trần Văn Thụy (2000), Đại danh y Lãn Ông và cơ sở tư tưởng của nghề làm thuốc chữa bệnh, Nxb Y học, Hà Nội. 88. Trần Văn Thụy (2011), Nâng cao y đức, đấu tranh đẩy lùi tiêu cực trong hoạt động khám, chữa bệnh, Tạp chí Cộng sản, (825), tr. 65 - 69. 89. Tổng cục Chính trị (2001), Giáo trình Đạo đức học quân sự, Nxb QĐND, Hà Nội. 159 90. Tổng cục Chính trị (2002), Nâng cao y đức cách mạng của cán bộ, nhân viên trong các viện quân y hiện nay, Nxb QĐND, Hà Nội. 91. Tổng cục Hậu cần, Cục Quân y, (2006), “Tổ chức và chỉ huy quân y”, Tập I, Nxb QĐND, Hà Nội. 92. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1995), Hải Thượng Y tông Tâm lĩnh, tập 1, Nxb Y học, Hà Nội. 93. Lê Ngọc Trọng (1997), “Y đức”, Quản lý bệnh viện, Nxb Y học, Hà Nội, tr. 59 - 68. 94. Nguyễn Văn Trường và cộng sự (2007), “Kết quả điều tra kiến thức, thái độ và thực hành về đạo đức nghiên cứu y sinh học và thực hành tốt thử nghiệm lâm sàng của cán bộ khoa học ở một số trường, bệnh viện thuộc ngành Y tế“, Tạp chí Y học thực hành, (5), tr. 3 - 5. 95. Nguyễn Văn Tuấn (2007), “Tự trị, chất lượng và y đức thay vì cổ phần hoá bệnh viện công”, Tạp chí Thông tin & Phát triển, (4), tr. 11 - 13. 96. Lê Trọng Tuyến (2013), “Xây dựng chuẩn mực đạo đức quân nhân ở đơn vị cơ sở trong quân đội ta hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh”, Tạp chí Giáo dục lý luận chính trị quân sự, (2), tr. 33 - 37. 97. Từ điển tiếng Việt thông dụng (1996). Nxb Giáo dục, Hà Nội, tr. 679. 98. Từ điển Bách khoa Việt Nam (2003), Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội, tr.41. 99. Từ điển Bách khoa quân sự Việt Nam (2004), Nxb QĐND, Hà Nội, tr.789. 100. Nguyễn Văn Việt (2006), “Vấn đề định hướng giá trị đạo đức trong nghiên cứu và ứng dụng y - sinh học hiện đại”, Tạp chí Triết học, (3), tr. 41- 45. 101. Viện Khoa học xã hội và nhân văn quân sự (2006), Chuẩn mực đạo đức con người Việt Nam hiện nay, Nxb QĐND, Hà Nội. 102. Viện Khoa học xã hội và nhân văn quân sự (2007), Chuẩn mực đạo đức quân nhân của Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay, Nxb QĐND, Hà Nội. 103. Vụ Khoa học và đào tạo - Bộ Y tế (2001), Giáo dục và đào tạo nhân lực y tế, Nxb Y học, Hà Nội. 160 104. Vũ Văn Vương (2011), “Ngành Quân y học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ mới”, Tạp chí Y học Quân sự, (269), tr. 20 - 23. 105. Nguyễn Như Ý (2000), Đại từ điển tiếng Việt, Nxb Văn hóa, Hà Nội, tr.98. TIẾNG ANH 106. Claire Foster (2004), The ethics of medical research on humans, Cambridge University Press. 107. Elan Preston M. (1992), “Doctor - patient communication”, Clinical Method, Butterworth Heinemann, pp. 93 - 113. 108. John Rees P., Gwyn Wiliams D. (1995), Ethics, Principles of clinical medicine, London, pp. 6 - 8. 109. Pauline A. Mc Avoy (1992), “The doctor - patient relationship”, Clinical Method, Butterworth Heinemann, pp. 78 - 93. 110. Raanan Gillon B.A (1994), Principles of health care ethics, John Wily & Son. 111. Thomas E. Beam, MD (2003), Military medical ethics, Borden institute Wanter reed army medical center Washington, DC. 112. Torrence F. Ackerman, Ph.D. Cason Strong, Ph.D (1989), A Case - book of Medical Ethics, Oxford University Press, Inc. 161 PHỤ LỤC Phần 1: PHIẾU TRƢNG CẦU Ý KIẾN (Gồm hai mẫu phiếu) Mẫu 1 PHIẾU TRƢNG CẦU Ý KIẾN (Dành cho bác sĩ đang công tác ở các PĐQY hiện nay) Để góp phần nâng cao chất lượng đề tài: “Nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay”, xin đồng chí vui lòng cung cấp thông tin một cách chân thực nhất về những nội dung dưới đây. Nhất trí với ý kiến nào đồng .vào ô tương ứng ٧ chí hãy đánh dấu 1. Đồng chí vui lòng cho biết một số thông tin về bản thân: - Nam hay nữ: Sinh năm: Năm nhập ngũ: - Quân hàm và ( tháng, năm nhận quân hàm): - Chức vụ và ( tháng, năm nhận chức vụ): - Đơn vị: - Đảng viên hay đoàn viên: 2. Đồng chí đã tốt nghiệp trƣờng y nào? Năm tốt nghiệp? Trình độ chuyên môn hiện nay? - Học viện Quân y ; Trường y dân sự . - Năm tốt nghiệp: - Trình độ chuyên môn hiện nay: Đại học ; Sau đại học . 3. Đồng chí cho biết, việc nâng cao y đức ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay có vai trò quan trọng nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) - Rất quan trọng  - Quan trọng  - Bình thường  - Không quan trọng  - Khó trả lời  162 4. Theo đồng chí, trong hệ thống các chuẩn mực y đức cơ bản sau, mức độ cần thiết của từng chuẩn mực đó với ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) Mức độ Nội dung Rất Cần Không cần cần Bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng Tinh thần tập thể, tự giác, sáng tạo, tiết kiệm, hiệu quả trong lao động Nhận thức sâu sắc và thực hiện đúng các nguyên tắc, quy tắc về y đức Yêu thương, tôn trọng, công bằng với người bệnh. Không làm điều có hại cho người bệnh Tinh thần, thái độ phục vụ và phong cách ứng xử với người bệnh Yêu ngành, nghề, ham học tập, nghiên cứu và truyền thụ kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn cho đồng nghiệp Ý thức bảo vệ phẩm giá, danh dự nghề nghiệp Đoàn kết, hợp tác, tôn trọng đồng nghiệp, kính trọng bậc thầy Tích cực tham gia các hoạt động xã hội Hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao Năng lực chỉ huy và chuyên môn nghiệp vụ Tính kỷ luật, trung thực, khiêm tốn, dân chủ Tích cực đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực về y đức và lối sống Các nội dung khác (Đ/C viết thêm): 163 5. Theo đồng chí, thực trạng những phẩm chất y đức của ngƣời bác sĩ ở PĐQY thuộc đơn vị mình hiện nay nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) Trung Hạn Nội dung đánh giá Tốt Khá bình chế Bản lĩnh chính trị, lòng trung thành với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng, Tổ quốc Tinh thần tập thể, tự giác, sáng tạo, tiết kiệm và hiệu quả trong lao động Nhận thức và thực hiện các nguyên tắc, quy tắc về y đức Yêu thương, tôn trọng, công bằng với người bệnh. Không làm điều có hại cho người bệnh Tinh thần, thái độ phục vụ và phong cách ứng xử với người bệnh Yêu ngành, nghề, ham học tập, nghiên cứu và truyền thụ kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn cho đồng nghiệp Ý thức bảo vệ phẩm giá, danh dự nghề nghiệp Đoàn kết, hợp tác, tôn trọng đồng nghiệp, kính trọng bậc thầy Tính tiền phong, gương mẫu trong nếp sống, sinh hoạt tại đơn vị và địa phương nơi đóng quân Tham gia các hoạt động nhân đạo, từ thiện Thực hiện nhiệm vụ kết hợp quân, dân y Kết quả thực hiện nhiệm vụ được giao Năng lực chỉ huy và chuyên môn nghiệp vụ Tính kỷ luật, trung thực, khiêm tốn, dân chủ Tinh thần đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực về y đức, lối sống Các nội dung khác (Đ/C viết thêm): 164 6. Trong đơn vị đồng chí lãnh đạo, chỉ huy các cấp nhận thức về vị trí, vai trò và sự cần thiết phải nâng cao y đức cho ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) - Nhận thức đúng vị trí, vai trò và sự cần thiết phải nâng cao y đức  - Chưa nhận thức đầy đủ  - Chưa nhận thức đúng đắn  - Khó nói  7. Đồng chí hãy cho biết công tác giáo dục, bồi dƣỡng nhằm nâng cao y đức cho bác sĩ ở PĐQY của đơn vị mình trong thời gian qua đƣợc thực hiện nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) Trung Hạn Nội dung đánh giá Tốt Khá bình chế Chất lượng, sự phong phú, sát hợp về nội dung giáo dục, bồi dưỡng y đức Chất lượng, sự phong phú, kết hợp các hình thức giáo dục, bồi dưỡng y đức Mức độ phong phú và sự kết hợp các phương pháp giáo dục, bồi dưỡng y đức Sự kết hợp giữa các nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục y đức Trách nhiệm của các chủ thể (tổ chức lãnh đạo, chỉ huy, các tổ chức quần chúng) ở đơn vị trong thực hiện giáo dục, bồi dưỡng y đức cho bác sĩ ở PĐQY 8. Xin đồng chí cho biết, ý thức tự giáo dục, rèn luyện y đức của ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay ở mức độ nào? (Chọn 1 phƣơng án) - Có ý thức tự giáo dục, rèn luyện y đức rất cao  - Có ý thức tự giáo dục, rèn luyện y đức  - Chưa có ý thức tự giáo dục, rèn luyện y đức  - Khó nói  165 9. Theo đồng chí, những nguyên nhân nào sau đây đang tác động làm hạn chế việc nâng cao y đức của ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay? (Tuỳ chọn số lƣợng phƣơng án) - Mặt trái của cơ chế kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế  - Chiến lược diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch  - Sự bất cập trong công tác giáo dục của các chủ thể giáo dục  - Thiếu tích cực trong tự tu dưỡng, rèn luyện của bác sĩ quân y  - Những tác động tiêu cực của môi trường đạo đức xã hội và nghề nghiệp  - Những bất cập trong công tác quy hoạch, quản lý, sử dụng bác sĩ quân y  - Việc đảm bảo đời sống vật chất, tinh thần chưa tốt  Các nguyên nhân khác (Đ/C viết thêm): 10. Theo đồng chí, để nâng cao y đức của ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay, mức độ cần thiết của từng nhóm giải pháp sau đây nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) Mức độ cần thiết Các nhóm giải pháp Rất cần Cần Không cần Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục và tự giáo dục y đức của người bác sĩ ở phân đội quân y Xây dựng môi trường y đức trong sạch, lành mạnh và đấu tranh chống mọi biểu hiện tiêu cực về y đức ở các đơn vị Làm tốt công tác cán bộ và đảm bảo điều kiện vật chất cần thiết cho việc nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y 166 11. Theo đồng chí để nâng cao y đức ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay cần phải ƣu tiên giải quyết tốt vấn đề gì? 12. Nguyện vọng của đồng chí hiện nay nhƣ thế nào? (Tuỳ chọn số lƣợng phƣơng án) - Được công tác lâu dài trong quân đội  - Được đi học nâng cao trình độ  - Được công tác tại các Bệnh viện  - Được chuyển vùng công tác  - Muốn ra quân theo chế độ  - Nguyện vọng khác: X n ân t n ảm ơn đồn í đ ộn tá ! 167 Mẫu 2 PHIẾU TRƢNG CẦU Ý KIẾN (Dành cho cán bộ lãnh đạo, chỉ huy nơi có PĐQY thuộc quyền và cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị được bác sĩ ở PĐQY chăm sóc sức khỏe ban đầu) --------------------------------- Để góp phần nâng cao chất lượng đề tài: “Nâng cao y đức người bác sĩ ở PĐQY trong QĐND Việt Nam hiện nay”, xin đồng chí vui lòng cung cấp thông tin một cách chân thực nhất về những nội dung dưới đây. Nhất trí với ý kiến nào đồng .vào ô tương ứng ٧ chí hãy đánh dấu 1. Đồng chí vui lòng cho biết một số thông tin về bản thân: - Nam hay nữ: Sinh năm: Năm nhập ngũ: - Quân hàm và ( tháng, năm nhận quân hàm): - Chức vụ và ( tháng, năm nhận chức vụ): - Đơn vị: - Đảng viên hay đoàn viên: 2. Đồng chí cho biết, việc nâng cao y đức ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay có vai trò quan trọng nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) - Rất quan trọng  - Quan trọng  - Bình thường  - Không quan trọng  - Khó trả lời  168 3. Theo đồng chí, trong hệ thống các chuẩn mực y đức cơ bản sau, mức độ cần thiết của từng chuẩn mực đó với ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) Mức độ Nội dung Rất Cần Không cần cần Bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng Tinh thần tập thể, tự giác, sáng tạo, tiết kiệm, hiệu quả trong lao động Nhận thức sâu sắc và thực hiện đúng các nguyên tắc, quy tắc về y đức Yêu thương, tôn trọng, công bằng với người bệnh. Không làm điều có hại cho người bệnh Tinh thần, thái độ phục vụ và phong cách ứng xử với người bệnh Yêu ngành, nghề, ham học tập, nghiên cứu và truyền thụ kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn cho đồng nghiệp Ý thức bảo vệ phẩm giá, danh dự nghề nghiệp Đoàn kết, hợp tác, tôn trọng đồng nghiệp, kính trọng bậc thầy Tích cực tham gia các hoạt động xã hội Hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao Năng lực chỉ huy và chuyên môn nghiệp vụ Tính kỷ luật, trung thực, khiêm tốn, dân chủ Tích cực đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực về y đức và lối sống Các nội dung khác (Đ/C viết thêm): 169 4. Theo đồng chí, thực trạng những phẩm chất y đức của ngƣời bác sĩ ở PĐQY thuộc đơn vị mình hiện nay nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) Trung Hạn Nội dung đánh giá Tốt Khá bình chế Bản lĩnh chính trị, lòng trung thành với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng, Tổ quốc Tinh thần tập thể, tự giác, sáng tạo, tiết kiệm, hiệu quả trong lao động Nhận thức và thực hiện các nguyên tắc, quy tắc về y đức Yêu thương, tôn trọng và công bằng với người bệnh. Không làm điều có hại cho người bệnh Tinh thần, thái độ phục vụ và phong cách ứng xử với người bệnh Yêu ngành, nghề, ham học tập, nghiên cứu và truyền thụ kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn cho đồng nghiệp Ý thức bảo vệ phẩm giá, danh dự nghề nghiệp Đoàn kết, hợp tác, tôn trọng đồng nghiệp, kính trọng bậc thầy Tính tiền phong, gương mẫu trong nếp sống, sinh hoạt tại đơn vị và địa phương nơi đóng quân Tham gia các hoạt động nhân đạo, từ thiện Thực hiện nhiệm vụ kết hợp quân, dân y Kết quả thực hiện nhiệm vụ được giao Năng lực chỉ huy và chuyên môn nghiệp vụ Tính kỷ luật, trung thực, khiêm tốn, dân chủ Tinh thần đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực về y đức, lối sống Các nội dung khác (Đ/C viết thêm): 170 5. Trong đơn vị đồng chí lãnh đạo, chỉ huy các cấp nhận thức về vị trí, vai trò và sự cần thiết phải nâng cao y đức cho ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) - Nhận thức đúng vị trí, vai trò và sự cần thiết phải nâng cao y đức  - Chưa nhận thức đầy đủ  - Chưa nhận thức đúng đắn  - Khó nói  6. Đồng chí hãy cho biết công tác giáo dục, bồi dƣỡng nhằm nâng cao y đức cho bác sĩ ở PĐQY của đơn vị mình trong thời gian qua đƣợc thực hiện nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) Trung Hạn Nội dung đánh giá Tốt Khá bình chế Chất lượng, sự phong phú, sát hợp về nội dung giáo dục, bồi dưỡng y đức Chất lượng, sự phong phú, kết hợp các hình thức giáo dục, bồi dưỡng y đức Mức độ phong phú và sự kết hợp các phương pháp giáo dục, bồi dưỡng y đức Sự kết hợp giữa các nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục y đức Trách nhiệm của các chủ thể (tổ chức lãnh đạo, chỉ huy, các tổ chức quần chúng) ở đơn vị trong thực hiện giáo dục, bồi dưỡng y đức cho bác sĩ ở PĐQY 7. Xin đồng chí cho biết, ý thức tự giáo dục, rèn luyện y đức của ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay ở mức độ nào? (Chọn 1 phƣơng án) - Có ý thức tự giáo dục, rèn luyện y đức rất cao  - Có ý thức tự giáo dục, rèn luyện y đức  - Chưa có ý thức tự giáo dục, rèn luyện y đức  - Khó nói  171 8. Theo đồng chí, những nguyên nhân nào sau đây đang tác động làm hạn chế việc nâng cao y đức của ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay? (Tuỳ chọn số lƣợng phƣơng án) - Mặt trái của cơ chế kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế  - Chiến lược diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch  - Sự bất cập trong công tác giáo dục của các chủ thể giáo dục  - Thiếu tích cực trong tự tu dưỡng, rèn luyện của bác sĩ quân y  - Những tác động tiêu cực của môi trường đạo đức xã hội và nghề nghiệp  - Những bất cập trong công tác quy hoạch, quản lý, sử dụng bác sĩ quân y  - Việc đảm bảo đời sống vật chất, tinh thần chưa tốt  Các nguyên nhân khác (Đ/C viết thêm): 9. Theo đồng chí, để nâng cao y đức của ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay, mức độ cần thiết của từng nhóm giải pháp sau đây nhƣ thế nào? (Chọn 1 phƣơng án) Mức độ cần thiết Các nhóm giải pháp Rất cần Cần Không cần Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục và tự giáo dục y đức của người bác sĩ ở phân đội quân y Xây dựng môi trường y đức trong sạch, lành mạnh và đấu tranh chống mọi biểu hiện tiêu cực về y đức ở các đơn vị Làm tốt công tác cán bộ và đảm bảo điều kiện vật chất cần thiết cho việc nâng cao y đức người bác sĩ ở phân đội quân y 10. Theo đồng chí để nâng cao y đức ngƣời bác sĩ ở PĐQY hiện nay cần phải ƣu tiên giải quyết tốt vấn đề gì? 11. Khi đƣợc ngƣời bác sĩ ở PĐQY chăm sóc sức khỏe cho mình, đồng chí mong muốn ở họ điều gì? X n ân t n ảm ơn đồn í đ ộn tá ! 172 Phần 2 TỔNG HỢP KẾT QUẢ ĐIỀU TRA, KHẢO SÁT 1. Đối tƣợng điều tra, khảo sát - Số đơn vị: + Khối quân khu: Quân khu 1; Quân khu 2; Quân khu 3. + Khối quân đoàn: Quân đoàn 1; Quân đoàn 3. + Khối quân chủng: Quân chủng Hải quân. + Khối binh chủng: Binh chủng Tăng - Thiết giáp; Binh chủng Công binh; Binh chủng pháo binh. - Tổng số người được thăm dò ý kiến: 900. + Bác sĩ ở PĐQY: 500. Trong đó: Lứa tuổi: từ 25 - 35: 412; từ 36 - 50: 88. Quân hàm: cấp úy: 435; cấp tá: 65. Thâm niên nghề nghiệp: từ 1 - 5: 310; từ 6 - 10: 102; trên 10: 88. Đảng, đoàn: đảng viên: 500; đoàn viên: 0. Trình độ chuyên môn: đại học: 403; sau đại học: 97. + Lãnh đạo, chỉ huy nơi có PĐQY thuộc quyền: 32. + Cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị được bác sĩ ở PĐQY chăm sóc sức khỏe ban đầu và khám chữa bệnh: 368. - Địa bàn đóng quân: Toàn quốc. - Thời gian điều tra, khảo sát: Từ tháng 01 năm 2013 đến tháng 12 năm 2013. - Xử lý số liệu khảo sát bằng phương pháp thống kê xã hội học. 2. Kết quả điều tra, khảo sát Ghi chú: - Kết quả điều tra xã hội học ở các phụ lục dưới đây đều do tác giả luận án trực tiếp tiến hành, với tổng số phiếu phát ra là 900, thu về là 900. - Bác sĩ ở PĐQY (được kí hiệu là A). Lãnh đạo, chỉ huy nơi có PĐQY thuộc quyền và cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị được bác sĩ ở PĐQY chăm sóc sức khỏe ban đầu và khám, chữa bệnh (được kí hiệu là B). 173 Phụ lục 1. Đán á ủ á ủ t ể về tầm qu n tr n ủ v ệ nân o đứ n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Đối Phƣơng án trả lời tƣợng Rất quan Quan trọng Bình Không Khó trả Tổng trọng thƣờng quan trọng lời A 82.4 14.2 2.0 1.4 0 100.0 B 83.5 9.5 5.5 1.5 0 100.0 Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 2. Đán á về mứ độ ần t ết ủ n ữn p ẩm ất đứ ần p ả ó đ v n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ cần thiết Nội dung đánh giá Không Tổng Rất cần Cần cần A B A B A B A B Bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành 84.0 85.0 16.0 15.0 0 0 100.0 100.0 với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng Tinh thần tập thể, tự giác, sáng tạo, tiết kiệm, hiệu quả 98.8 96.8 0 3.2 1.2 0 100.0 100.0 trong lao động Nhận thức sâu sắc và thực hiện đúng các nguyên tắc, 96.0 92.0 4.0 8.0 0 0 100.0 100.0 quy tắc về y đức Yêu thương, tôn trọng, công bằng với người bệnh. 100.0 100.0 0 0 0 0 100.0 100.0 Không làm điều có hại cho người bệnh Tinh thần, thái độ phục vụ và phong cách ứng xử với 100.0 100.0 0 0 0 0 100.0 100.0 người bệnh Yêu ngành, nghề, ham học tập, nghiên cứu và truyền thụ 96.0 87.5 4.0 12.5 0 0 100.0 100.0 kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn cho đồng nghiệp 174 Ý thức bảo vệ phẩm giá, 91.0 92.0 9.0 8.0 0 0 100.0 100.0 danh dự nghề nghiệp Đoàn kết, hợp tác, tôn trọng đồng nghiệp, kính 99.04 98.5 0.6 1.5 0 0 100.0 100.0 trọng bậc thầy Tích cực tham gia các hoạt 100.0 100.0 0 0 0 0 100.0 100.0 động xã hội Hoàn thành tốt nhiệm vụ 85.0 86.5 15.0 14.5 0 0 100.0 100.0 được giao Năng lực chỉ huy và chuyên 100.0 100.0 0 0 0 0 100.0 100.0 môn nghiệp vụ Tính kỷ luật, trung thực, 94.0 92.0 6.0 8.0 0 0 100.0 100.0 khiêm tốn, dân chủ Tích cực đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực về y 99.2 98.75 0.8 1.25 0 0 100.0 100.0 đức và lối sống Các nội dung khác (Đ/C viết thêm): Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 3. Đán á ủ á ủ t ể về bản lĩn ín trị v lập tr n t t ởn ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Trung Tốt Khá Hạn chế Tổng Nội dung đánh giá bình A B A B A B A B A B Bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với mục 97.2 97.5 0 0 2.8 2.5 100.0 100.0 tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án 175 Phụ lục 4. Đán á ủ á ủ t ể về ý t ứ , t á độ, trá n ệm tron l o độn ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Nội dung đánh giá Tốt Khá Trung Hạn Tổng bình chế A B A B A B A B A B Tinh thần tập thể, tự giác, sáng tạo, tiết 98.4 97.5 0 1.75 1.6 0.75 0 0 100.0 100.0 kiệm và hiệu quả trong lao động Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 5. Đán á ủ á ủ t ể về trìn độ n ận t ứ v t ự ện á n u n tắ , qu tắ về đứ ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Nội dung đánh giá Tốt Khá Trung Hạn chế Tổng bình A B A B A B A B A B Nhận thức và thực hiện các 78.0 69.75 15.0 17.5 4.0 7.5 3.0 5.25 100.0 100.0 nguyên tắc, quy tắc về y đức Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 6. Đán á ủ á ủ t ể về m qu n ệ v n bện ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Nội dung Tốt Khá Trung Hạn chế Tổng đánh giá bình A B A B A B A B A B Yêu thương, tôn trọng, công bằng với người bệnh. 94.4 91.25 3.6 5.75 2.0 3.0 0 0 100.0 100.0 Không làm điều có hại cho người bệnh Tinh thần, thái độ phục vụ và phong 92.4 87.5 3.6 5.75 2.0 3.0 2.0 3.75 100.0 100.0 cách ứng xử với người bệnh Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án 176 Phụ lục 7. Đán á ủ á ủ t ể về m qu n ệ v n ề n ệp ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Nội dung Tốt Khá Trung Hạn chế Tổng đánh giá bình A B A B A B A B A B Yêu ngành, nghề, ham học tập, nghiên cứu và truyền thụ 82.6 77.75 9.8 13.25 4.6 6.25 3.0 2.75 100.0 100.0 kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn cho đồng nghiệp Ý thức bảo vệ phẩm giá, danh dự nghề 94.2 95.25 3.4 2.75 1.6 1.0 0.8 1.0 100.0 100.0 nghiệp Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 8. Đán á ủ á ủ t ể về m qu n ệ v đồn n ệp ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Nội dung Tốt Khá Trung Hạn Tổng đánh giá bình chế A B A B A B A B A B Đoàn kết, hợp tác, tôn trọng đồng 94.8 92.75 3.0 4.75 2.2 2.5 0 0 100.0 100.0 nghiệp, kính trọng bậc thầy Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án 177 Phụ lục 9. Đán á ủ á ủ t ể về m qu n ệ v x ộ ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n (c n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Nội dung Tốt Khá Trung Hạn chế Tổng đánh giá bình A B A B A B A B A B Tính tiền phong, gương mẫu trong nếp sống, sinh hoạt tại 80.0 78.75 8.0 8.75 6.6 7.75 5.4 4.75 100.0 100.0 đơn vị và địa phương nơi đóng quân Tham gia các hoạt động nhân 97.2 94.5 2.8 5.5 0 0 0 0 100.0 100.0 đạo, từ thiện Thực hiện nhiệm vụ kết hợp quân, 100.0 100.0 0 0 0 0 0 0 100.0 100.0 dân y Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 10. Đán á ủ á ủ t ể về ết quả t ự ện n ệm vụ, năn lự ôn tá , ý t ứ ỷ luật v t n t ần đấu tr n n á b ểu ện t u ự ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n (c n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Nội dung Tốt Khá Trung Hạn chế Tổng đánh giá bình A B A B A B A B A A Kết quả thực hiện 74.0 71.25 17.6 17.5 4.4 7.5 4.0 3.75 100.0 100.0 nhiệm vụ được giao Năng lực chỉ huy và 76.0 72.5 15.6 17.5 4.4 7.5 4.0 2.5 100.0 100.0 chuyên môn nghiệp vụ Tính kỷ luật, trung thực, 80.4 78.0 19.6 22.0 0 0 0 0 100.0 100.0 khiêm tốn, dân chủ Tinh thần đấu tranh chống các biểu hiện tiêu 79.4 75.5 14.0 15.0 4.0 7.5 2.6 2.0 100.0 100.0 cực về y đức, lối sống Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án 178 Phụ lục 11. Đán á ủ á ủ t ể về n ận t ứ ủ l n đạo, ỉ u á ấp về vị trí, v trò v sự ần t ết p ả nân o đứ o n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Đối Phƣơng án trả lời tƣợng Nhận thức đúng Chƣa nhận thức Chƣa nhận Khó Tổng đầy đủ thức đúng đắn nói A 100.0 0 0 0 100.0 B 100.0 0 0 0 100.0 Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 12. Đán á về ất l ợn ôn tá áo ụ , bồ ỡn n ằm nân o đứ ủ n bá sĩ ở PĐQY ủ đơn vị t n qu ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ đánh giá Nội dung đánh giá Tốt Khá Trung Hạn chế Tổng bình A B A B A B A B A B Chất lượng, sự phong phú, sát hợp về nội dung 76.0 72.5 15.6 17.5 4.4 7.5 4.0 2.5 100.0 100.0 giáo dục, bồi dưỡng y đức Chất lượng, sự phong phú, kết hợp các hình 74.0 71.5 17.6 17.5 4.4 7.5 4.0 3.5 100.0 100.0 thức giáo dục, bồi dưỡng y đức Mức độ phong phú và sự kết hợp các phương 74.4 71.5 17.2 16.0 4.4 7.5 4.0 5.0 100.0 100.0 pháp giáo dục, bồi dưỡng y đức Sự kết hợp giữa các nội dung, hình thức và phương 80.0 80.5 15.4 15.0 3.2 2.5 2.4 2.0 100.0 100.0 pháp giáo dục y đức Trách nhiệm của các chủ thể (tổ chức lãnh đạo, chỉ huy, các tổ chức quần chúng) 73.2 71.0 20.0 24.5 6.8 4.5 0 0 100.0 100.0 ở đơn vị trong thực hiện giáo dục, bồi dưỡng y đức cho bác sĩ ở PĐQY Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án 179 Phụ lục 13. Đán á về ý t ứ tự áo ụ , rèn lu ện đứ ủ n bác sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Đối Phƣơng án trả lời tƣợng Có ý thức tự giáo Có ý thức tự Chƣa Có ý thức Khó Tổng dục, rèn luyện y giáo dục, rèn tự giáo dục, rèn nói đức rất cao luyện y đức luyện y đức A 74.4 19.2 6.4 0 100.0 B 80.5 15.0 4.5 0 100.0 Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 14. Đán á về n ữn n u n n ân đ n tá độn l m ạn ế v ệ nân o đứ ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n (tuỳ n s l ợn p ơn án) Đơn vị: % Phƣơng án trả lời Đối tƣợng A B Mặt trái của cơ chế kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế 100.0 100.0 Chiến lược diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch 85.4 78.75 Sự bất cập trong công tác giáo dục của các chủ thể giáo dục 80.6 87.5 Thiếu tích cực trong tự tu dưỡng, rèn luyện của bác sĩ quân y 94.0 95.0 Những tác động tiêu cực của môi trường đạo đức xã hội và nghề 100.0 100.0 nghiệp Những bất cập trong công tác quy hoạch, quản lý, sử dụng bác sĩ 93.0 93.75 quân y Việc đảm bảo đời sống vật chất, tinh thần chưa tốt 85.2 77.5 Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án 180 Phụ lục 15. Đán á về mứ độ ần t ết ủ n ữn n óm ả p áp n ằm nân o đứ ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n ( n 1 p ơn án) Đơn vị: % Mức độ cần thiết Nội dung đánh giá Rất cần Cần Không Tổng cần A B A B A B A B Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục và tự giáo dục y đức 91.0 93.75 9.0 6.25 0 0 100.0 100.0 của người bác sĩ ở phân đội quân y Xây dựng môi trường y đức trong sạch, lành mạnh và đấu 95.0 97.0 5.0 3.0 0 0 100.0 100.0 tranh chống mọi biểu hiện tiêu cực về y đức ở các đơn vị Làm tốt công tác cán bộ và đảm bảo điều kiện vật chất cần thiết cho việc nâng cao y 95.0 97.0 5.0 3.0 0 0 100.0 100.0 đức người bác sĩ ở phân đội quân y Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án Phụ lục 16. u ện v n ủ n bá sĩ ở PĐQY ện n (tuỳ n s l ợn p ơn án) Đơn vị: % Thâm niên công tác Phƣơng án trả lời Từ 1 - 5 Từ 6 - 10 Trên 10 năm năm năm Được công tác lâu dài trong quân đội 100 97.2 100 Được đi học nâng cao trình độ 100 100 98.0 Được công tác tại các Bệnh viện 100 100 74.0 Được chuyển vùng công tác 12.8 33.5 3.4 Muốn ra quân theo chế độ 0 2.8 0 Nguyện vọng khác 4.0 10.0 6.6 Nguồn: Khảo sát của tác giả luận án 181 Phụ lục 17. ột s ết quả về đ ều trị ủ á PĐQY á năm 2008 – 2013 Kết quả thu dung Năm cấp cứu, điều trị 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Tỉ lệ khỏi bệnh (%) 71.0 72.0 72.5 78.0 74.0 79.0 Ngày điều trị trung bình của 9.6 9.6 9.2 8.6 9.2 8.4 bệnh nhân khỏi bệnh Tỉ lệ sử dụng giường (%) 65.39 60.9 65.2 52.43 53.82 69.58 Tỷ lệ ca cấp cứu thành công (%) 97.0 98.0 98.0 99.0 99.0 100 Nguồn: Tổng hợp số liệu từ Phòng Quân y các đơn vị thuộc đối tượng điều tra của đề tài (12/2013) Phụ lục 18. ột s ết quả oạt độn n ân đạo, từ t ện ủ á PĐQY các năm 2008 - 2013 Kết quả Năm Khám chữa bệnh Tổ chức hiến máu Thăm, tặng quà cho các kết hợp làm công nhân đạo (đơn vị gia đình chính sách (tỉ tác dân vận (lƣợt máu) đồng) ngƣời) Năm 2008 30.730 13.000 1.2 Năm 2009 32.500 14.620 1.1 Năm 2010 35.000 14.976 1.4 Năm 2011 37.000 14.500 1.5 Năm 2012 36.000 15.000 1.7 Năm 2013 42.000 15.400 1.3 Nguồn: Tổng hợp số liệu từ Phòng Quân y các đơn vị thuộc đối tượng điều tra của đề tài (12/2013).