Lợi nhuận và các biện pháp nâng cao lợi nhuận trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam

Lêi c¶m ¬n Xin ®­îc bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tíi c« gi¸o – Th.S TrÇn ThÞ Kim Anh – Khoa Qu¶n trÞ kinh doanh ®· tËn t×nh h­íng dÉn em trong suèt thêi gian qua. Xin göi lêi c¶m ¬n tíi c¸c b¸c, c¸c c«, chó ë Trung t©m th«ng tin kinh tÕ BIZIC vµ Trung t©m hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá – Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, c¸c c¸n bé c«ng t¸c t¹i Th­ viÖn WTO - 63 Lý Th¸i Tæ, ViÖn nghiªn cøu Kinh tÕ thÕ giíi, Th­ viªn Tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng ®· cung cÊp cho em nh÷ng t­ liÖu, tµi liÖu quý b¸u. C¶m ¬n tÊt c¶ b¹n bÌ, ng­êi th©n ®· ®éng viªn vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó em hoµn thµnh bµi Kho¸ luËn nµy. Môc Lôc Lêi më ®Çu Qua h¬n 10 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi víi c¬ chÕ kinh tÕ míi – kinh tÕ thÞ tr­êng, h¬n bao giê hÕt, tÝnh tù chñ cña doanh nghiÖp ®­îc ®Ò cao trong m«i tr­êng c¹nh tranh khèc liÖt. Muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®­îc, c¸c doanh nghiÖp chØ cã mét con ®­êng duy nhÊt ®ã lµ kinh doanh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o vµ kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung vµ n©ng cao lîi nhuËn nãi riªng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, lîi nhuËn ®­îc coi lµ mét tiªu chÝ cèt lâi, lµ môc tiªu quan träng mµ mçi doanh nghiÖp ®Òu h­íng tíi. V× sù ph¸t triÓn cña m×nh, doanh nghiÖp cÇn ph¶i ph¸t huy tèi kh¶ n¨ng vµ tinh thÇn tù chñ ®Ó tõ ®ã thu ®­îc lîi nhuËn cao ®ñ ®Ó duy tr× vµ më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh. Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung cña toµn nÒn kinh tÕ-x· héi, khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá còng ®ang ngµy mét tá râ vai trß quan träng vµ tiÒm n¨ng to lín, b­íc ®Çu ®· cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc vµo tæng thu nhËp x· héi, gi¶i quyÕt mét sè l­îng ®¸ng kÓ c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Ngoµi ra, qua ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cßn cho phÐp nÒn kinh tÕ tËn dông triÖt ®Ó vµ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc x· héi còng nh­ gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Tuy nhiªn, hiÖn t¹i c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam ®ang gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n, tõ phÝa chñ quan còng nh­ kh¸ch quan, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, mµ thÓ hiÖn râ nhÊt lµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung vµ t×nh h×nh thùc hiÖn lîi nhuËn nãi riªng cßn thÊp. Do ®ã, t¸c gi¶ quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi “Lîi nhuËn vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao lîi nhuËn trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam”. B»ng ph­¬ng ph¸p tæng hîp vµ ph©n tÝch, kÕt hîp gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn, kho¸ luËn nµy ®i vµo nghiªn cøu vµ ph©n tÝch vÞ trÝ, vai trß, thùc tr¹ng ho¹t ®éng nãi chung vµ cô thÓ lµ t×nh h×nh lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong giai ®o¹n 1999-2001, tõ ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng kiÕn nghÞ gãp phÇn t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña khu vùc nµy. Trªn c¬ së ®ã, Kho¸ luËn ®­îc bè côc nh­ sau: Ch­¬ng I : Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp Ch­¬ng II : T×nh h×nh thùc hiÖn lîi nhuËn trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam thêi gian qua (1999-2000) Ch­¬ng III: Mét sè ®Ò xuÊt nh»m t¨ng lîi nhuËn trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam MÆc dï ®· rÊt cè g¾ng, song do nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é, kiÕn thøc cña b¶n th©n, vµ do nguån sè liÖu chÝnh thøc ch­a ®­îc ®Çy ®ñ, chi tiÕt nªn Kho¸ luËn ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Ng­êi viÕt rÊt mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ch©n t×nh cña c¸c thµy gi¸o, c« gi¸o còng nh­ c¸c b¹n sinh viªn quan t©m tíi vÊn ®Ò nµy. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Hµ néi, th¸ng 12 n¨m 2002. Ch­¬ng INh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp I. Lîi nhuËn vµ vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi doanh nghiÖp 1. Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn Lîi nhuËn vèn lµ mét kh¸i niÖm rÊt trõu t­îng vµ cã ý nghÜa quan träng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Ngay tõ thêi s¬ khai cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt, trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸, lîi nhuËn ®· lµ ®Ò tµi nghiªn cøu, tranh luËn, t×m tßi cña nhiÒu tr­êng ph¸i kinh tÕ häc víi môc ®Ých x¸c ®Þnh kh¸i niÖm nµy mét c¸ch chÝnh x¸c vµ râ rµng. Adam Smith - ®¹i diÖn tiªu biÓu cña tr­êng ph¸i kinh tÕ häc cæ ®iÓn - lµ ng­êi ®Çu tiªn cã nh÷ng nghiªn cøu kh¸ toµn diÖn vÒ lîi nhuËn. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm gi¸ trÞ trao ®æi cña mäi hµng ho¸ lµ do lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã quyÕt ®Þnh, Adam Smith cho r»ng nÕu lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm nµo ®ã cã gi¸ trÞ cµng lín th× gi¸ trÞ trao ®æi cµng lín. Nh­ng «ng b¸c bá quan ®iÓm cho r»ng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ quy ®Þnh gi¸ trÞ trao ®æi, r»ng trong cÊu thµnh nªn gi¸ trÞ cña hµng ho¸ cã tiÒn l­¬ng, ®Þa t« vµ lîi nhuËn. Theo «ng, lîi nhuËn cña nhµ t­ b¶n ®­îc sinh ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ h×nh thøc biÓu hiÖn kh¸c cña gi¸ trÞ thÆng d­ - tøc lµ phÇn gi¸ trÞ kh«ng ®­îc tr¶ c«ng - t¹o ra. Trªn c¬ së ®ã, Adam Smith cho r»ng "lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ thø hai vµo s¶n phÈm lao ®éng", cßn kho¶n khÊu trõ thø nhÊt lµ ®Þa t« - tiÒn tr¶ cho viÖc sö dông ®Êt. KÕ thõa häc thuyÕt cña Adam Smith, David Ricardo ®· ph©n tÝch vµ t×m hiÓu s©u h¬n vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn trong x· héi T­ b¶n chñ nghÜa. ¤ng cho r»ng gi¸ trÞ t¹o ®­îc gåm cã hai phÇn: tiÒn l­¬ng vµ lîi nhuËn. Tõ nh÷ng nghiªn cøu cña m×nh, «ng ®i ®Õn kÕt luËn quan träng vÒ sù ®èi kh¸ng gi÷a hai bé phËn nµy: khi n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn th× tiÒn l­¬ng gi¶m ®i vµ lîi nhuËn th× t¨ng. David Ricardo cho r»ng lîi nhuËn lµ phÇn gi¸ trÞ thõa ra ngoµi tiÒn c«ng. MÆc dï ch­a biÕt ®Õn ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d­ song «ng vÉn kh¼ng ®Þnh r»ng gi¸ trÞ do c«ng nh©n t¹o ra lín h¬n sè tiÒn c«ng mµ hä nhËn ®­îc. §©y lµ b­íc tiÕn bé cña David Ricardo so víi Adam Smith. Ph¸t huy häc thuyÕt cña hai bËc tiÒn bèi Adam Smith vµ David Ricardo, Sismondi ®i s©u ph©n tÝch vµ ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn bé míi. Theo «ng, lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ tõ s¶n phÈm lao ®éng , ®ã lµ thu nhËp kh«ng lao ®éng, lµ kÕt qu¶ cña sù c­íp bãc c«ng nh©n, tai häa kinh tÕ cña giai cÊp v« s¶n. ViÖc san b»ng lîi nhuËn chØ ®¹t ®­îc b»ng c¸ch ph¸ huû nh÷ng t­ b¶n cè ®Þnh b»ng sù tiªu vong cña c«ng nh©n trong c¸c ngµnh bÞ suy sôp. Dùa vµo häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­, Karl Marx lµ ng­êi ®Çu tiªn ®· ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc, s©u s¾c, cã ý nghÜa c¶ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn. Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, ®Þa t« cña ®Þa chñ, lîi tøc cña tiÒn cho vay,…®Òu lµ c¸c h×nh thøc chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ thÆng d­. ¤ng kh¼ng ®Þnh: vÒ nguån gèc, lîi nhuËn lµ do lao ®éng lµm thuª t¹o ra; vÒ b¶n chÊt, lîi nhuËn lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d­, lµ kÕt qu¶ cña lao ®éng kh«ng ®­îc tr¶ l­¬ng do nhµ t­ b¶n chiÕm lÊy, lµ quan hÖ n« dÞch vµ bãc lét trong x· héi T­ b¶n chñ nghÜa. Karl Marx viÕt: "gi¸ c¶ søc lao ®éng biÓu hiÖn d­íi h×nh th¸i lîi nhuËn trong c¸c doanh nghiÖp t­ b¶n chñ nghÜa v× môc tiªu lîi nhuËn dÉn tíi viÖc tr¶ c«ng cã xu h­íng gi¶m sót". ¤ng ®· tãm t¾t " tiÒn c«ng vµ lîi nhuËn tû lÖ nghÞch víi nhau, tøc lµ lîi nhuËn t¨ng lªn khi møc ®é tiÒn c«ng gi¶m xuèng vµ gi¶m xuèng theo møc ®é tiÒn c«ng t¨ng lªn, vµ lîi nhuËn t¨ng lªn kh«ng ph¶i lµ tiÒn c«ng gi¶m, nh­ng tiÒn c«ng gi¶m v× lîi nhuËn t¨ng". Sang thÕ kû XX, nhiÒu nhµ kinh tÕ häc ®· ®­a ra nhiÒu c¸ch gi¶i thÝch kh¸c nhau, song nh×n chung ®Òu nh»m biÖn hé cho lîi nhuËn, kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i ®­¬ng nhiªn vµ hîp lý cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Theo A.Marshall th× lîi nhuËn lµ tiÒn c«ng tr¶ cho n¨ng lùc ®iÒu hµnh vµ tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh. F.H.Knight trong luËn ¸n tiÕn sü b¶o vÖ n¨m 1921 cña m×nh ®· ®­a ra luËn thuyÕt " lîi nhuËn lµ kÕt qu¶ cña sù kh«ng ch¾c ch¾n, lµ kÕt qu¶ cña sù kh¸c biÖt gi÷a thu nhËp thùc tÕ nhËn ®­îc vµ thu nhËp mong muèn". Quan ®iÓm cña J.Schompeter l¹i hoµn toµn kh¸c. ¤ng cho r»ng lîi nhuËn lµ kÕt qu¶ cña mäi sù c¸ch t©n, cô thÓ lµ sù ®æi míi cña chøc n¨ng s¶n xuÊt, cña s¶n phÈm, cña c«ng nghÖ vµ ph­¬ng ph¸p tæ chøc s¶n xuÊt,… Nh­ vËy, gÇn 200 n¨m sau ngµy ra ®êi cña khoa häc kinh tÕ, c¸c nhµ lý luËn vÉn kh«ng thèng nhÊt vÒ c¸ch chøng minh nguån gèc còng nh­ sù chiÕm h÷u lîi nhuËn. Tuy nhiªn, trong ph¹m vi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, lîi nhuËn ®­îc coi lµ mét tiªu chÝ quan träng, lµ môc tiªu cuèi cïng mµ mçi doanh nghiÖp ®Òu h­íng tíi. Khi tiÕn hµnh bÊt cø ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nµo, ng­êi ta ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn kho¶n lîi nhuËn mµ m×nh cã thÓ thu ®­îc tõ ho¹t ®éng ®ã. Cã thÓ nãi kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn x· héi, mµ ë ®ã c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¸ nh©n tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c c¹nh tranh víi nhau nh»m chiÕm lÜnh thÞ tr­êng ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu cuèi cïng lµ thu ®­îc lîi nhuËn cao. §iÒu ®ã ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng vµ tinh thÇn tù chñ cña m×nh ®Ó t¹o ra thu nhËp vµ lîi nhuËn v× sù ph¸t triÓn cña chÝnh b¶n th©n m×nh. 2. Vai trß cña lîi nhuËn trong doanh nghiÖp Trong ®iÒu kiÖn h¹ch to¸n kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, doanh nghiÖp cã tån t¹i vµ ph¸t triÓn hay kh«ng, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo viÖc doanh nghiÖp cã t¹o ra ®­îc lîi nhuËn hay kh«ng. Bëi vËy lîi nhuËn ®­îc coi lµ ®ßn bÈy kinh tÕ quan träng, lµ mét chØ tiªu c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ë mçi doanh nghiÖp. ViÖc thùc hiÖn tèt lîi nhuËn lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®¶m b¶o t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ®­îc v÷ng ch¾c. Lîi nhuËn cao hoÆc thÊp cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp. NÕu doanh nghiÖp thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn cã nghÜa lµ t×nh h×nh kinh doanh nãi chung lµ tèt. Trªn c¬ së ®ã doanh nghiÖp cã thÓ trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ ®· bá ra, nhanh chãng thanh to¸n c¸c kho¶n tiÒn vay, l·i vay,… . Tõ ®ã cã ®iÒu kiÖn t¨ng thªm uy tÝn cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng. MÆt kh¸c lîi nhuËn lµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña chu tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, nã bÞ ¶nh h­ëng bëi tÊt c¶ c¸c nh©n tè tr­íc. Nh­ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ lîi nhuËn lµ chØ tiªu kh«ng kiÓm so¸t ®­îc, thÓ hiÖn ë chç doanh nghiÖp cã thÓ ho¹ch ®Þnh tr­íc lîi nhuËn lµ môc tiªu phÊn ®Êu trong kú vµ h¹n chÕ c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn nã. Lîi nhuËn lµ nguån tÝch luü c¬ b¶n cña doanh nghiÖp, lµ nguån bæ sung vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Çu t­ chiÒu s©u vµ c¶i thiÖn ®êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn. Lîi nhuËn lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó khai th¸c, tËn dông thÕ m¹nh vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó doanh nghiÖp chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. Lîi nhuËn gióp doanh nghiÖp hoµn thµnh nghÜa vô víi ng©n s¸ch nhµ n­íc, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn, ®ång thêi ®¶m b¶o thu nhËp vµ n©ng cao møc sèng cho ng­êi lao ®éng. Lîi nhuËn cao thÓ hiÖn n¨ng lùc, tr×nh ®é qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lý míi, doanh nghiÖp thu ®­îc lîi nhuËn mét c¸ch hîp lý, hîp ph¸p lµ doanh nghiÖp ®¸p øng ®­îc víi m«i tr­êng kinh doanh. Tuy lîi nhuËn lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña mçi doanh nghiÖp, nh­ng kh«ng v× thÕ mµ doanh nghiÖp bá qua lîi Ých chung cña x· héi. §øng trªn gãc ®é nµy th× doanh nghiÖp ph¶i ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p t¨ng lîi nhuËn trong khu«n khæ ph¸p luËt, phï hîp víi lîi nhuËn chung cña nÒn kinh tÕ x· héi. Nãi tãm l¹i, lîi nhuËn võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc, võa lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Lîi nhuËn lµ th­íc ®o tæng hîp tr×nh ®é qu¶n lý, tr×nh ®é tæ chøc, chuyªn m«n cña doanh nghiÖp. Nhê cã lîi nhuËn, doanh nghiÖp më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh. Lîi nhuËn cßn lµ nguån tÝch luü c¬ b¶n ®Ó Nhµ n­íc t¸i s¶n xuÊt më réng nÒn kinh tÕ quèc d©n, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, kÝch thÝch s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn. Lîi nhuËn còng cßn lµ nguån thu nhËp ®Ó ng­êi lao ®éng t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, t¹o mèi quan hÖ chÆt chÏ víi doanh nghiÖp. 3. Lîi nhuËn lµ mét môc tiªu ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp V× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña chÝnh m×nh, mçi doanh nghiÖp ®Òu ph¶i nç lùc hµi hoµ c¸c môc tiªu kinh doanh, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn lîi nhuËn; chÊt l­îng s¶n phÈm, dÞch vô; kh¸ch hµng; c¹nh tranh; ®æi míi. Tuú tõng giai ®o¹n s¶n xuÊt kinh doanh nhÊt ®Þnh vµ cã tÝnh ®Õn ®Æc ®iÓm thÞ tr­êng, mµ doanh nghiÖp ®­a ra thø tù ­u tiªn cho c¸c môc tiªu nµy. Ch¼ng h¹n, khi míi th©m nhËp thÞ tr­êng, muèn s¶n phÈm cña m×nh cã søc thu hót sù chó ý cña kh¸ch hµng vµ chÊp nhËn t×nh huèng xÊu lµ thua lç, doanh nghiÖp sÏ chó träng tíi môc tiªu kh¸ch hµng vµ môc tiªu chÊt l­îng s¶n phÈm. VÊn ®Ò hoµn thiÖn chÊt l­îng s¶n phÈm sÏ lµ ­u tiªn hµng ®Çu nh»m t¹o ®­îc lîi thÕ c¹nh tranh cho s¶n phÈm cña m×nh, l«i kÐo ®­îc kh¸ch hµng cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c. §ã ®· lµ mét thµnh c«ng lín, mét tiÒn ®Ò kh¶ quan ®¶m b¶o cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng. Song h¬n hÕt th¶y, lîi nhuËn lµ yÕu tè ph¶n ¸nh tæng hîp kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp.Vµ nh­ ®· ph©n tÝch, lîi nhuËn lµ ®éng lùc kinh doanh, lµ môc tiªu cuèi cïng cña doanh nghiÖp, ®ång thêi lµ ®ßn bÈy kinh tÕ lîi h¹i trong qu¶n lý kinh tÕ nãi chung vµ qu¶n lý doanh nghiÖp nãi riªng. Bëi v×, muèn ®øng v÷ng trong cuéc c¹nh tranh khèc liÖt cña thÞ tr­êng th× ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp ph¶i cã hiÖu qu¶, tøc lµ tr­íc hÕt ph¶i cã lîi nhuËn. Cã lîi nhuËn, c¸c doanh nghiÖp míi cã tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó b¶o toµn vµ ph¸t triÓn nguån vèn kinh doanh, më réng quy m« kinh doanh, hay nãi c¸ch kh¸c lµ ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Do ®ã, duy tr× mét møc ®é lîi nhuËn kinh doanh hîp lý lµ cÇn thiÕt ®Ó gi÷ ®­îc s¶n xuÊt ë møc ®é cao vµ cung cÊp tµi chÝnh cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ quèc d©n. Lîi nhuËn chØ ph¸t sinh t¸c ®éng khi nã lµ qu¸ møc, nghÜa lµ nã ®­îc t¨ng lªn mét c¸ch bÊt hîp lý so víi kho¶n tiÒn ®Çu t­ vµ møc rñi ro mµ chñ doanh nghiÖp ph¶i g¸nh chÞu. HiÖn t­îng nµy sÏ chØ x¶y ra trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh bÞ h¹n chÕ. II.C¸c yÕu tè cÊu thµnh lîi nhuËn 1. Doanh thu 1.1. Doanh thu b¸n hµng vµ cung cÊp dÞch vô ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng doanh thu b¸n hµng ho¸, thµnh phÈm vµ cung cÊp dÞch trong kú b¸o c¸o cña doanh nghiÖp. Nã bao gåm toµn bé sè tiÒn mÆt thu ®­îc vµ c¸c kho¶n ph¶i thu tõ kh¸ch hµng mua chÞu hµng ho¸ vµ ®­îc x¸c ®Þnh ngay t¹i thêi ®iÓm b¸n hµng. C¸c kho¶n gi¶m trõ: ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng hîp c¸c kho¶n ®­îc ghi gi¶m trõ vµo tæng doanh thu trong kú, bao gåm: c¸c kho¶n chiÕt khÊu th­¬ng m¹i, gi¶m gi¸ hµng b¸n, hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i vµ thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng tÝnh theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp ph¶i nép t­¬ng øng víi sè doanh thu ®­îc x¸c ®Þnh kú b¸o c¸o. +) ChiÕt khÊu th­¬ng m¹i: ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng sè chiÕt khÊu th­¬ng m¹i cho ng­êi mua hµng cña doanh nghiÖp cho sè hµng ho¸, thµnh phÈm, dÞch vô ®· b¸n ph¸t sinh trong kú b¸o c¸o. +) Gi¶m gi¸ hµng b¸n : ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sè gi¶m gi¸ hµng b¸n cho ng­êi mua hµng cña doanh nghiÖp cho sè hµng ho¸, thµnh phÈm ®· b¸n bÞ kÐm, mÊt phÈm chÊt ph¸t sinh trong kú b¸o c¸o. +) Hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i : ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng gi¸ b¸n cña sè hµng ho¸, thµnh phÈm ®· b¸n bÞ tr¶ l¹i trong kú b¸o c¸o. +) ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt khÈu ph¶i nép, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng tÝnh theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp : ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng sè thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt hoÆc thuÕ xuÊt khÈu ph¶i nép, thuÕ GTGT theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp cho ng©n s¸ch nhµ n­íc theo sè doanh thu ph¸t sinh trong kú b¸o c¸o. Doanh thu thuÇn vÒ b¸n hµng vµ cung cÊp dÞch vô ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sè doanh thu b¸n hµng ho¸, thµnh phÈm vµ cung cÊp dÞch vô ®· trõ c¸c kho¶n gi¶m trõ (chiÕt khÊu th­¬ng m¹i, gi¶m gi¸ hµng b¸n, hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ GTGT theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp ) trong kú b¸o c¸o, lµm c¨n cø tÝnh kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. 1.2. Doanh thu ho¹t ®éng tµi chÝnh ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh doanh thu ho¹t ®éng tµi chÝnh thuÇn (tæng doanh thu trõ (-) thuÕ GTGT theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp (nÕu cã) liªn quan ®Õn ho¹t ®éng kh¸c) ph¸t sinh trong kú b¸o c¸o cña doanh nghiÖp. 1.3. Thu nhËp kh¸c ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c (®· trõ thuÕ GTGT ph¶i nép tÝnh theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp) ph¸t sinh trong kú b¸o c¸o 2. Chi phÝ 2.1. Gi¸ vèn hµng b¸n ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng gi¸ vèn cña hµng ho¸, gi¸ thµnh s¶n xuÊt cña thµnh phÈm ®· b¸n, chi phÝ trùc tiÕp cña c¸c dÞch vô ®· cung cÊp, chi phÝ kh¸c ®­îc tÝnh vµo hoÆc ghi gi¶m gi¸ vèn hµng b¸n trong kú b¸o c¸o. 2.2. Chi phÝ b¸n hµng ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng chi phÝ b¸n hµng ph©n bæ cho sè hµng ho¸, thµnh phÈm, dÞch vô ®· b¸n trong kú b¸o c¸o. 2.3. Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp §©y lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tæng chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp ph©n bæ cho sè hµng ho¸, thµnh phÈm, dÞch vô ®· b¸n trong kú b¸o c¸o. 2.4. Chi phÝ tµi chÝnh ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng chi phÝ tµi chÝnh, gåm tiÒn l·i vay ph¶i tr¶, chi phÝ b¶n quyÒn, chi phÝ ho¹t ®éng liªn doanh,… ph¸t sinh trong kú b¸o c¸o cña doanh nghiÖp. 2.5. Chi phÝ kh¸c ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c. 3. ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tæng sè thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ph¶i nép trong kú b¸o c¸o. III. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn lîi nhuËn doanh nghiÖp 1. Nhãm nh©n tè chñ quan a. N¨ng lùc, quy m« s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp Vèn, lao ®éng vµ c«ng nghÖ lµ nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt cho ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, ®¶m b¶o cho viÖc thùc thi c¸c ph­¬ng ¸n, c¸c kÕ ho¹ch kinh doanh, c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña doanh nghiÖp, gióp cho doanh nghiÖp cã thÓ t¸i s¶n xuÊt mét c¸ch hiÖu qu¶ vµ cã ®iÒu kiÖn ®æi míi s¶n phÈm. V× vËy, ®©y lµ nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ kinh doanh vµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Lîi thÕ vÒ vèn trong c¬ chÕ ngµy nay hÕt søc quan träng. Kh¶ n¨ng vÒ vèn dåi dµo sÏ gióp doanh nghÞªp giµnh ®­îc thêi c¬ trong kinh doanh, cã ®iÒu kiÖn ®Ó më réng thÞ phÇn, tõ ®ã cã nhiÒu kh¶ n¨ng t¨ng doanh thu vµ t¨ng lîi nhuËn. Cïng víi vèn, cã thÓ nãi con ng­êi lu«n ®ãng vai trß chñ ®¹o vµ cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ hiÖn nay, khi c¸c doanh nghiÖp ph¶i c¹nh tranh víi nhau mét c¸ch gay g¾t th× con ng­êi l¹i cµng kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß then chèt trong viÖc t¹o ra lîi nhuËn. Tr×nh ®é qu¶n lý, tr×nh ®é chuyªn m«n còng nh­ sù nhanh nh¹y cña ng­êi l·nh ®¹o trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp. Bëi víi mét ph­¬ng ¸n kinh doanh mÒm dÎo sÏ gióp doanh nghiÖp ®¹t ®­îc lîi nhuËn tèi ­u. Bªn c¹nh ®ã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm trong lao ®éng cña c¸n bé c«ng nh©n viªn còng rÊt quan träng, ¶nh h­ëng tíi sù thµnh c«ng cña mçi doanh nghiÖp. Víi ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n viªn cã tr×nh ®é cao thÝch øng víi yªu cÇu thÞ tr­êng, doanh nghiÖp cã thÓ n©ng cao hiÖu suÊt lao ®éng, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao lîi nhuËn. C«ng nghÖ lµ mét yÕu tè cã thÓ khiÕn doanh nghiÖp giµnh ®­îc lîi thÕ trªn thÞ tr­êng nh­ng còng cã thÓ lµm doanh nghiÖp bÞ tôt hËu so víi ®èi thñ c¹nh tranh. Tr×nh ®é c«ng nghÖ, trang thiÕt bÞ, m¸y mãc tiªn tiÕn gióp doanh nghiÖp tiÕt kiÖm ®­îc thêi gian, chi phÝ s¶n xuÊt, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, tõ ®ã n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng. Thùc tiÔn kinh doanh cho thÊy, c«ng nghÖ chÝnh lµ nh©n tè gióp doanh nghiÖp ®¹t ®­îc lîi nhuËn cao vµ lîi nhuËn siªu ng¹ch. b. Gi¸ thµnh s¶n phÈm §©y lµ mét nh©n tè mang tÝnh chñ quan trong c«ng t¸c qu¶n lý cña doanh nghiÖp, bëi nã chÝnh lµ kÕt qu¶ cña viÖc qu¶n lý vµ sö dông lao ®éng, vËt t­, tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nã cã t¸c ®éng ngÞch chiÒu ®Õn lîi nhuËn. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cã thÓ lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt (gi¸ thµnh c«ng x­ëng) thùc tÕ (víi doanh nghiÖp s¶n xuÊt, dÞch vô), hay trÞ gi¸ mua cña hµng hãa cïng phÝ thu mua ph©n bæ cho hµng hãa (víi doanh nghiÖp kinh doanh hµng hãa). Khi gi¸ thµnh s¶n phÈm t¨ng lªn th× lîi nhuËn gép sÏ gi¶m xuèng, vµ khi gi¸ thµnh s¶n phÈm gi¶m th× lîi nhuËn gép cña doanh nghiÖp sÏ t¨ng lªn. Nh­ thÕ, gi¸ thµnh s¶n phÈm cã mèi quan hÖ tû lÖ nghÞch víi lîi nhuËn doanh nghiÖp, ®ång thêi còng lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng ¶nh h­ëng tíi lîi nhuËn. Trong ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi, nÕu doanh nghiÖp tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ s¶n xuÊt, thu mua liªn quan ®Õn hµng tiªu thô th× sÏ lµm cho lîi nhuËn b¸n hµng t¨ng lªn vµ ng­îc l¹i. Bªn c¹nh ®ã, nÕu xem xÐt chi phÝ s¶n xuÊt víi c¸ch ph©n lo¹i thµnh chi phÝ bÊt biÕn vµ chi phÝ kh¶ biÕn, trong ®ã chi phÝ chi phÝ bÊt biÕn ®­îc hiÓu lµ chi phÝ kh«ng thay ®æi khi tæng khèi l­îng s¶n phÈm thay ®æi nh­ng chi phÝ tÝnh cho tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm l¹i thay ®æi, cßn chi phÝ kh¶ biÕn lµ chi phÝ thay ®æi theo khèi l­îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra nh­ng chi phÝ cho tõng s¶n phÈm l¹i thay ®æi. Khi ®ã, khi l­îng s¶n phÈm thay ®æi sÏ dÉn tíi sù thay ®æi cña tæng chi phÝ s¶n xuÊt, nh­ng t­¬ng quan vÒ sù thay ®æi cña hai thµnh phÇn cña chi phÝ s¶n xuÊt l¹i kh«ng gièng nhau. Nhê ®ã, trong ®iÒu kiÖn gi÷ nguyªn khèi l­îng s¶n phÈm ®Çu ra nh­ng l¹i gi¶m chi phÝ bÊt biÕn ë ®Çu vµo th«ng qua viÖc s¾p xÕp l¹i biªn chÕ, tinh gi¶n bé phËn qu¶n lý, bé phËn phôc vô,... th× chi phÝ tuyÖt ®èi sÏ gi¶m vµ lîi nhuËn t¨ng. HoÆc doanh nghiÖp còng cã thÓ tËp trung vµo viÖc ®Çu t­, t¨ng cho phÝ s¶n xuÊt ë ®Çu vµo (chi phÝ kh¶ biÕn) nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, theo ®ã gi¶m t­¬ng ®èi chi phÝ vµ còng cho kÕt qu¶ lµ lîi nhuËn nhiÒu h¬n. c. Khèi l­îng s¶n phÈm tiªu thô §©y lµ nh©n tè tÝch cùc, cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp, m¹nh mÏ ®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh. Trong tr­êng hîp gi¸ c¶ kh«ng thay ®æi, nÕu khèi l­îng hµng hãa tiªu thô t¨ng lªn th× lîi nhuËn t¨ng lªn vµ ng­îc l¹i. Ta cã: Møc t¨ng cña lîi nhuËn Møc t¨ng doanh thu Tû lÖ lîi do t¨ng khèi l­îng = b¸n hµng * nhuËn thuÇn hµng hãa tiªu thô kinh doanh Víi ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi th× khèi l­îng hµng hãa tiªu thô t¨ng lªn, gi¶m ®i bao nhiªu lÇn th× lîi nhuËn còng t¨ng lªn hoÆc gi¶m ®i bÊy nhiªu lÇn. ViÖc t¨ng gi¶m khèi l­îng tiªu thô ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt c¶ vÒ khèi l­îng, chÊt l­îng, chñng lo¹i vµ thêi gian, còng nh­ ph¶n ¸nh kÕt qu¶ c«ng t¸c b¸n hµng cña doanh nghiÖp. Nh­ vËy, t¸c ®éng cña nh©n tè nµy chñ yÕu ph¶n ¸nh yÕu tè chñ quan trong c«ng t¸c qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. d. ChÊt l­îng vµ gi¸ b¸n cña hµng hãa Trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh, chÊt l­îng s¶n phÈm, hµng hãa, dÞch vô lµ nh©n tè quan träng hµng ®Çu, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi nh©n tè khèi l­îng vµ gi¸ c¶, bëi v× thÞ tr­êng lµ n¬i quyÕt ®Þnh møc doanh thu cña doanh nghiÖp: chÊt l­îng t¹o nªn gi¸ trÞ sö dông cña hµng hãa, dÞch vô mµ ng­êi mua nhËn ®­îc. ChÊt l­îng ®­îc thÓ hiÖn tr­íc hÕt ë phÈm cÊp, kiÓu d¸ng, mµu s¾c vµ sù phï hîp víi thÞ hiÕu cña ng­êi tiªu dïng. ChÊt l­îng phô thuéc vµo ng­êi s¶n xuÊt vµ viÖc mua nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo. Nã chÝnh lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Gi¸ b¸n s¶n phÈm lµ mét nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn khèi l­îng s¶n phÈm hµng hãa tiªu thô (xÐt c¶ vÒ mÆt gi¸ trÞ vµ hiÖn vËt), ¶nh h­ëng ®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn khèi l­îng hµng hãa tiªu thô kh«ng thay ®æi, nÕu gi¸ c¶ hµng hãa t¨ng lªn th× doanh thu b¸n hµng t¨ng lªn vµ do ®ã lîi nhuËn ®¹t ®­îc tõ ho¹t ®éng b¸n hµng còng t¨ng lªn vµ ng­îc l¹i, nÕu gi¸ c¶ gi¶m xuèng th× lîi nhuËn còng gi¶m xuèng. Møc t¨ng lîi nhuËn = Møc t¨ng gi¸ * Khèi l­îng hµng * Tû lÖ lîi nhuËn do t¨ng gi¸ ho¸ tiªu thô thuÇn KD Trong thùc tiÔn kinh doanh, gi÷a gi¸ c¶ hµng hãa víi khèi l­îng hµng hãa tiªu thô vµ lîi nhuËn cã mèi quan hÖ phô thuéc. Khi gi¸ c¶ hµng hãa t¨ng lªn, sÏ bÞ søc Ðp cña thÞ tr­êng nªn khèi l­îng hµng hãa tiªu thô cã kh¶ n¨ng gi¶m xuèng, bëi vËy t¨ng gi¸ ch­a ch¾c ®· lµm t¨ng doanh thu vµ lîi nhuËn. NÕu gi¸ c¶ t¨ng lªn mµ lµm cho khèi l­îng hµng tiªu thô gi¶m nhanh h¬n møc t¨ng cña gi¸ th× doanh thu gi¶m vµ do ®ã lîi nhuËn còng gi¶m xuèng. Ng­îc l¹i, khi gi¸ c¶ gi¶m xuèng sÏ khuyÕn khÝch kh¸ch hµng mua víi khèi l­îng lín, lµm cho khèi l­îng hµng hãa tiªu thô t¨ng lªn, do ®ã gi¶m gi¸ ch­a ch¾c ®· lµm gi¶m doanh thu vµ gi¶m lîi nhuËn. NÕu gi¶m gi¸ lµm cho khèi l­îng hµng hãa tiªu thô t¨ng nhanh h¬n møc gi¶m cña gi¸ th× doanh thu b¸n hµng t¨ng vµ lîi nhuËn còng t¨ng lªn. Tãm l¹i, nh©n tè gi¸ b¸n hµng hãa cã thÓ coi lµ nh©n tè t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù thay ®æi cña lîi nhuËn doanh nghiÖp. Tr­êng hîp gi¸ c¶ cña mét sè mÆt hµng cßn do Nhµ n­íc quy ®Þnh vµ trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh ngµy cµng trë nªn quyÕt liÖt, gi¸ c¶ t¨ng hay gi¶m lµ do t¸c ®éng cña nh©n tè kh¸ch quan. Cßn do phÈm cÊp hµng hãa thay ®æi lµm gi¸ b¸n b×nh qu©n thay ®æi l¹i lµ t¸c ®éng cña nh©n tè chñ quan. Nãi c¸ch kh¸c, trong tr­êng hîp nµy th× gi¸ lµ nh©n tè chñ quan t¸c ®éng ®Õn lîi nhuËn, cßn trong tr­êng hîp kh¸c th× gi¸ b¸n cña hµng hãa l¹i ®ãng vai trß lµm nh©n tè kh¸ch quan t¸c ®éng tíi doanh thu vµ lîi nhuËn. e. Ph­¬ng thøc tiªu thô s¶n phÈm, dÞch vô Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, hµng hãa phong phó vÒ chñng lo¹i, ®a d¹ng vÒ mÉu m·. Cïng mét lo¹i s¶n phÈm nh­ng l¹i cã rÊt nhiÒu h·ng kh¸c nhau tiÕn hµnh s¶n xuÊt. §iÒu ®ã lµm lµm cho m«i tr­êng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng©ngú cµng trë nªn khèc liÖt vµ gay g¾t. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, viÖc c¸c doanh nghiÖp ¸p dông c¸c biÖn ph¸p thóc ®Èy tiªu thô hµng hãa lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Doanh nghiÖp cã thÓ kh«ng ngõng ®æi míi h×nh thøc mÉu m· cña s¶n phÈm, n©ng cao chÊt l­îng hµng hãa vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p dÞch vô sau kh©u b¸n. Khi s¶n phÈm ®ång lo¹i cña c¸c h·ng kh¸c nhau mµ gi¸ c¶, chÊt l­îng ngang nhau th× hµng hãa nµo cã dÞch vô sau b¸n hµng tèt th× ¾t h¼n sÏ ®­îc kh¸ch hµng lùa chän. C¸c dÞch vô kÌm theo ®ã kh«ng t¹o ra lîi nhuËn nh­ng nã lµm t¨ng khèi l­îng hµng hãa tiªu thô, vµ th«ng th­êng, khèi l­îng hµng hãa tiªu thô t¨ng nhanh h¬n rÊt nhiÒu so víi chi phÝ bá ra, do ®ã lµm t¨ng lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. f. ChiÕn l­îc kinh doanh, tr×nh ®é qu¶n lý vµ tæ chøc kinh doanh cña doanh nghiÖp ChiÕn l­îc kinh doanh ®ãng vai trß hÕt søc quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi mçi mét doanh nghiÖp. Nã cã ý nghÜa rÊt lín tíi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Tïy theo môc ®Ých theo ®uæi cña chiÕn l­îc kinh doanh cña doanh nghiÖp trong tõng giai ®o¹n mµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp thu ®­îc trong giai ®o¹n ®ã lµ nhiÒu hay Ýt. NÕu môc tiªu cña doanh nghiÖp lµ c¹nh tranh më réng thÞ tr­êng (t¨ng thÞ phÇn) th× doanh nghiÖp ph¶i chÊp nhËn møc lîi nhuËn thÊp, thËm chÝ cßn cã thÓ kh«ng cã lîi nhuËn. Ng­îc l¹i khi ®· chiÕm lÜnh ®­îc thÞ tr­êng th× lîi nhuËn sÏ kh«ng ngõng t¨ng lªn. VËy chiÕn l­îc kinh doanh cña doanh nghiÖp còng ¶nh h­ëng ®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã tr×nh ®é qu¶n lý doanh nghiÖp còng gãp phÇn kh«ng nhá ®èi víi sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Tr­íc ®©y víi c¬ chÕ qu¶n lý cña nÒn kinh tÕ bao cÊp, c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n hÇu nh­ kh«ng cã hiÖu qu¶, thËm chÝ lç n¨m nay kÐo theo lç n¨m kÕ tiÕp .C¬ chÕ qu¶n lý yÕu kÐm ®· lµm cho doanh nghiÖp kh«ng thÓ hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn ®­îc. Nh­ng sau thêi kú qu¸ ®é th× c¸c doanh nghiÖp b¾t ®Çu hÕt søc coi träng vÊn ®Ò qu¶n lý trong kinh doanh. NÕu doanh nghiÖp cã tr×nh ®é qu¶n lý kinh tÕ nãi chung vµ tr×nh ®é qu¶n lý vèn vµ chi phÝ nãi riªng tèt, ®©y sÏ lµ mét ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó gi¶m chi phÝ vµ t¨ng lîi nhuËn. Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, tr×nh ®é tæ chøc kinh doanh, sù n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña doanh nghiÖp bÞ coi nhÑ hoÆc kh«ng cÇn thiÕt, kh«ng ®­îc quan t©m, kh«ng liªn quan tíi sù sèng cßn cña doanh nghiÖp . Ng­îc l¹i, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, nã gi÷ mét vai trß quan träng, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Tr×nh ®é tæ chøc kinh doanh cña doanh nghiÖp ®­îc hiÓu bao gåm hai néi dung c¬ b¶n sau : - C¸c ph­¬ng ¸n, kÕ ho¹ch kinh doanh, kÕ ho¹ch ®Çu t­ cña doanh nghiÖp cã tÝnh kh¶ thi hay kh«ng, cã phï hîp víi thÞ tr­êng hay kh«ng, cã hiÖu qu¶ hay kh«ng, vµ hiÖu qu¶ cao hay thÊp. Mét ph­¬ng ¸n, kÕ ho¹ch kinh doanh, kÕ ho¹ch ®Çu t­ mµ kh«ng phï hîp víi thùc tÕ cña thÞ tr­êng, kh«ng phï hîp víi doanh nghiÖp, kh«ng mang tÝnh kh¶ thi hoÆc hiÖu qu¶ thÊp kÐm ... cã thÓ dÉn ®Õn sù suy tho¸i, thËm chÝ lµ sù tiªu vong cña doanh nghiÖp . - ViÖc thùc thi ph­¬ng ¸n, kÕ ho¹ch kinh doanh vµ ®Çu t­ cña doanh nghiÖp ph¶i ®­îc tæ chøc mét c¸ch khoa häc vµ thùc tiÔn. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch m«t c¸ch m¸y mãc, thô ®éng cã thÓ dÉn tíi hËu qu¶ ngoµi mong muèn cña doanh nghiÖp. Ho¹t ®éng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp liªn quan tíi c¸c néi dung c¬ b¶n vÒ khai th¸c sö dông c¸c nguån vèn, vÒ viÖc tæ chøc thanh to¸n ... ®Òu ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ tÊt yÕu còng liªn quan tíi lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. g. VÞ thÕ doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng Trong m«i tr­êng c¹nh tranh gay g¾t, ®èi víi t©m lý ng­êi tiªu dïng mµ xÐt, th× khi s¶n phÈm gièng nhau vÒ mÉu m·, chñng lo¹i th× ng­êi tiªu dïng cã xu h­íng lùa chän s¶n phÈm cña doanh nghiÖp cã uy tÝn lín h¬n. Mét doanh nghiÖp cã uy tÝn lín trªn thÞ tr­êng bao giê còng cã vÞ thÕ c¹nh tranh cao h¬n, do ®ã sÏ b¸n ®­îc nhiÒu hµng h¬n, thËm chÝ cßn cã thÓ b¸n víi gi¸ cao h¬n. Khi ®ã tæng doanh thu t¨ng lªn vµ lîi nhuËn còng t¨ng lªn t­¬ng øng trong ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi. Thùc chÊt, ®©y lµ kÕt qu¶ gÆt h¸i ®­îc tõ chÊt l­îng kinh doanh cña doanh nghiÖp trong qu¸ khø. 2. Nhãm nh©n tè mang tÝnh kh¸ch quan a. Cung - cÇu vµ sù c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng ThÞ tr­êng ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp v× doanh nghiÖp cung cÊp hµng hãa, dÞch vô ra thÞ tr­êng lµ nh»m phôc vô nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng ®Ó kiÕm lêi. Sù biÕn ®éng cña cung vµ cÇu trªn thÞ tr­êng ¶nh h­ëng ®Õn khèi l­îng hµng hãa b¸n ra cña doanh nghiÖp. Cung - cÇu cho doanh nghiÖp biÕt nh÷ng mÆt hµng cÇn thiÕt víi khèi l­îng vµ chÊt l­îng nhÊt ®Þnh, thêi ®iÓm ®­a ra tiªu thô trªn thÞ tr­êng. Cung cÇu x¸c ®Þnh møc gi¸ cho mçi lo¹i hµng hãa vµ gióp c¸c doanh nghiÖp cã ®Þnh h­íng khi quyÕt ®Þnh tung ra thÞ tr­êng s¶n phÈm cña m×nh. Víi gi¸ thµnh hîp lý, sè l­îng, chÊt l­îng vµ mÉu m· ®Æc biÖt hîp thÞ hiÕu th× s¶n phÈm sÏ cã søc c¹nh tranh rÊt lín vµ dÔ ®­îc ng­êi tiªu dïng chÊp nhËn. NÕu cÇu vÒ hµng hãa trªn thÞ tr­êng lín h¬n møc cung, doanh nghiÖp cã thÓ tËn dông lîi thÕ ®Ó t¨ng gi¸, thu lîi nhuËn cao, thu håi vèn nhanh vµ më réng s¶n xuÊt kinh doanh nÕu cÇn, hoÆc chuyÓn sang lÜnh vùc ®Çu t­ kh¸c. Ng­îc l¹i, nÕu cÇu nhá h¬n cung, doanh nghiÖp nªn kÝch thÝch tiªu thô hµng hãa b»ng c¸c biÖn ph¸p nh­ khuyÕn m¹i, gi¶m gi¸,... ®Ó thu håi vèn vµ tÊt nhiªn lîi nhuËn thu ®­îc trong tr­êng hîp nµy kh«ng cao. Th«ng th­êng th× c¸c doanh nghiÖp bao giê còng thu håi vèn trong giai ®o¹n ®Çu khi tung hµng hãa ra thÞ tr­êng b»ng chÝnh s¸ch gi¸ cao, sau ®ã t×m mäi c¸ch t¨ng khèi l­îng hµng b¸n ra nh»m thu thªm lîi nhuËn. Bëi vËy viÖc n¾m b¾t ®­îc quy luËt cung cÇu vµ tËn dông nã cã hiÖu qu¶ lu«n ®­îc c¸c doanh nghiÖp ®Æc biÖt quan t©m. Khi nãi tíi thÞ tr­êng ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn c¹nh tranh bëi nã lµ quy luËt tÊt yÕu kh¸ch quan. Mäi doanh nghiÖp cã mÆt trªn thÞ tr­êng ngµy nay ®Òu ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh gay g¾t vÒ thÞ phÇn, chÊt l­îng hµng hãa, uy tÝn trªn thÞ tr­êng,... Nhµ n­íc ®· vµ ®ang t¹o hµnh lang ph¸p lý th«ng tho¸ng, giao th­¬ng gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t huy tèi ®a tiÒm lùc s½n cã. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ doanh nghiÖp ph¶i cã s._.¶n phÈm ®­a ra thÞ tr­êng ®óng thêi ®iÓm, c¹nh tranh ®­îc víi s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c - nh÷ng mÆt hµng c¶ ë trong n­íc s¶n xuÊt vµ nh÷ng mÆt hµng nhËp khÈu tõ n­íc ngoµi. C¸c doanh nghiÖp ph¶i nghiªn cøu vµ hiÓu râ ®èi thñ c¹nh tranh, biÕt vÞ thÕ m×nh ®ang ®øng, nh÷ng ­u nh­îc ®iÓm ®ang cã ®Ó ®­a ra nh÷ng chiÕn l­îc, s¸ch l­îc kinh doanh trong tõng giai ®o¹n nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt mµ vÉn n»m trong khu«n khæ mét thÞ tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. b. ChÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc Vai trß chñ ®¹o cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng kinh tÕ ë tÇm vÜ m«. Nhµ n­íc ®Þnh h­íng, khuyÕn khÝch hay h¹n chÕ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ nãi chung vµ cña c¸c doanh nghiÖp nãi riªng b»ng c¸c chÝnh s¸ch, luËt lÖ vµ c«ng cô tµi chÝnh, trong ®ã chÝnh s¸ch thuÕ vµ chÝnh s¸ch l·i suÊt lµ nh÷ng c«ng cô gióp Nhµ n­íc thùc hiÖn tèt vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« cña m×nh. ThuÕ, l·i suÊt vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ kh¸c cña Nhµ n­íc ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn ®Çu t­, tiªu dïng x· héi, gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch vô trªn thÞ tr­êng vµ sù vËn ®éng cña toµn nÒn kinh tÕ. V× vËy nã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn lîi nhuËn. §©y lµ nh©n tè kh«ng thuéc tÇm kiÓm so¸t cña doanh nghiÖp vµ ¶nh h­ëng tíi lîi nhuËn cña doanh nghiÖp mét c¸ch kh¸ch quan. Doanh nghiÖp chØ cã thÓ n¾m b¾t c¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc ®Ó chñ ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh, cã c¸c chiÕn l­îc kinh doanh phï hîp. c. T¸c ®éng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp Chóng ta ®ang ë nh÷ng n¨m ®Çu tiªn cña thiªn niªn kû míi víi nh÷ng biÕn ®éng to lín trªn tÊt c¶ c¸c mÆt cña quan hÖ quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, ®­îc dÆc tr­ng râ nÐt bëi mét xu thÕ bao trïm-xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt nam ®· triÓn khai nh÷ng nç lùc quan träng ®Ó héi nhËp vµo xu thÕ chung nµy. §©y võa lµ mét th¸ch thøc, võa lµ mét c¬ héi lín cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam. HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam th­êng sö dông c«ng nghÖ kÐm hiÖn ®¹i h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi vµ do vËy th­êng ph¶i sö dông nhiÒu nh©n c«ng h¬n cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. Khi thùc hiÖn më cöa thÞ tr­êng, hµng ho¸ nhËp khÈu sÏ cã c¬ héi th©m nhËp s©u h¬n vµo thÞ tr­êng trong n­íc. Ng­êi tiªu dïng cã c¬ héi mua hµng víi gi¸ thÊp h¬n, cã nhiÒu sù lùa chän vêi mÉu m· ®a d¹ng h¬n. C¸c doanh nghiÖp ViÖt nam nÕu tham gia vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt còng cã c¬ héi t­¬ng tù nh­ vËy ®Ó lùa chän vËt liÖu s¬ chÕ vµ c¸c ®Çu vµo trùc tiÕp kh¸c. Nhê ®ã, gi¸ thµnh s¶n phÈm sÏ gi¶m. Bªn c¹nh ®ã, më cöa th­¬ng m¹i g¾n liÒn víi tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ bëi nã t¹o ra sù g¾n kÕt gi÷a nÒn kinh tÕ trong n­íc víi thÞ tr­êng toµn cÇu c¶ vÒ ®Çu vµo lÉn ®Çu ra. Nã t¹o lËp quan hÖ mËu dÞch gi÷a c¸c n­íc, më réng h¬n n÷a kh¶ n¨ng xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña c¸c n­íc thµnh viªn trong liªn minh víi c¸c n­íc, c¸c khu vùc trªn thÕ giíi. Nhê ®ã, tiÒm n¨ng kinh tÕ cña c¸c n­íc ®­îc khai th¸c mét c¸ch hiÖu qu¶, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi quèc gia cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong viÖc tiÕp thu vèn, c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý tiªn tiÕn tõ c¸c quèc gia kh¸c, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. §©y lµ c¬ héi rÊt tèt cho c¸c doanh nghiÖp khai th¸c, tËn dông nh÷ng lîi Ých mµ toµn cÇu ho¸ ®em l¹i nh»m c¾t gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, ®æi míi tr×nh ®é c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý, tõng b­íc n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh vµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. §ång thêi, toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp còng t¹o ra nh÷ng th¸ch thøc lín ®èi víi mçi quèc gia nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng, vÒ c¸c mÆt nh­ n¨ng lùc c¹nh tranh, c¬ chÕ chÝnh s¸ch, nguy c¬ tôt hËu. Ch­¬ng IIT×nh h×nh thùc hiÖn lîi nhuËn trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam thêi gian qua (1999 - 2001) I. Kh¸i qu¸t chung vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam 1. Kh¸i niÖm Chñ thÓ quan träng nhÊt cña mçi mét nÒn kinh tÕ chÝnh lµ c¸c doanh nghiÖp. Bªn c¹nh c¸c doanh nghiÖp, c¸c xÝ nghiÖp lín vÒ quy m«, vÒ sè l­îng vèn, vÒ sè l­îng c«ng nh©n, th× kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn c¸c doanh nghiÖp cã quy m« võa vµ nhá. §Æc biÖt cã kh«ng Ýt nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ h­ng thÞnh dùa vµo sù ph¸t triÓn vµ h­ng thÞnh cña lo¹i h×nh doanh nghiÖp võa vµ nhá. Vai trß to lín cña c¸c doanh nghiÖp nµy lµ kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc, song ®Ó cã ®­îc sù thèng nhÊt trong viÖc ®­a ra mét kh¸i niÖm hoµn chØnh vÒ thÕ nµo lµ mét doanh nghiÖp võa vµ nhá th× vÉn ®ang lµ môc tiªu cè g¾ng cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi Vµo nh÷ng n¨m 1970, Ng©n hµng thÕ giíi ®· tæng kÕt ë 75 quèc gia cã tíi 50 ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá. N¨m 1997, t¹i héi nghÞ quèc tÕ vÒ lao ®éng, c¸c chuyªn gia kinh tÕ ®· ®­a ra ®Þnh nghÜa r»ng doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ c¸c doanh nghiÖp cã tõ 100 ®Õn 499 lao ®éng, cßn c¸c doanh nghiÖp cã tõ 500 lao ®éng trë lªn lµ c¸c doanh nghiÖp lín. Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn ch­a ®¹t ®­îc sù thèng nhÊt vÒ kh¸i niÖm thÕ nµo lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ mçi quèc gia hÇu nh­ vÉn duy tr× quan niÖm riªng dùa vµo c¸c tiªu thøc ph©n lo¹i kh¸c nhau nh­ vèn, sè lao ®éng, doanh thu vµ nhiÒu khi cßn dùa vµo c¶ ngµnh nghÒ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ®Ó ph©n lo¹i. 1.1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp cña mét sè quèc gia Ch©u ¸ - ë §µi Loan, ChÝnh phñ §µi Loan quy ®Þnh doanh nghiÖp cã l­îng vèn d­íi 4 triÖu ®«la §µi loan ( kho¶ng 1.6 triÖu USD ) lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá. - ë Hµn Quèc, doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tæng hîp 3 tiªu thøc lµ vèn, sè lao ®éng vµ doanh thu, ®ång thêi dùa vµo ngµnh nghÒ lÜnh vùc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, theo ®ã: + Doanh nghiÖp kinh doanh khai th¸c vµ x©y dùng cã 300 lao ®éng vµ cã tæng sè vèn d­íi 600.000 USD lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá, trong ®ã doanh nghiÖp cã d­íi 20 lao ®éng lµ doanh nghiÖp nhá; + Doanh nghiÖp th­¬ng m¹i cã d­íi 20 lao ®éng, doanh thu d­íi 500.000 USD (®èi víi doanh nghiÖp b¸n bu«n) vµ d­íi 250.000 USD (®èi víi doanh nghiÖp b¸n lÎ) lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá. - ë Th¸i Lan, ChÝnh phñ quan t©m duy nhÊt tíi tiªu thøc sè lao ®éng, theo ®ã doanh nghiÖp cã quy m« tõ 50 ®Õn 200 lao ®éng lµ doanh nghiÖp võa, d­íi 50 lao ®éng lµ doanh nghiÖp nhá. - ë NhËt B¶n, vÊn ®Ò ®Þnh nghÜa doanh nghiÖp võa vµ nhá nãi riªng vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá nãi chung ®­îc ®Æc biÖt quan t©m vµ ®· ®ùîc ph¸p quy ho¸ rÊt chÆt chÏ. Tiªu chÝ vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc quy ®Þnh râ trong v¨n b¶n “ LuËt c¬ b¶n vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá ” B¶ng 1: Ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá ë NhËt B¶n Ngµnh Sè l­îng c«ng nh©n vµ vèn Doanh nghiÖp nhá C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá Qui ®Þnh n¨m 1963 Söa ®æi n¨m 1973 Má vµ chÕ t¹o ,vËn t¶i ,x©y dùng 300 ng­êi vµ thÊp h¬n 50 triÖu yªn vµ thÊp h¬n 300 ng­êi vµ thÊp h¬n 100 triÖu yªn vµ thÊp h¬n 20 ng­êi vµ thÊp h¬n B¸n bu«n 30 ng­êi vµ thÊp h¬n 10 triÖu yªn vµ thÊp h¬n 100 ng­êi vµ thÊp h¬n 30 triÖu yªn vµ thÊp h¬n 20 ng­êi vµ thÊp h¬n B¸n lÎ vµ dÞch vô 30 ng­êi vµ thÊp h¬n 10 triÖu yªn vµ thÊp h¬n 50 ng­êi vµ thÊp h¬n 10 triÖu yªn vµ thÊp h¬n 20 ng­êi vµ thÊp h¬n ( Nguån: “ Vai trß doanh nghiÖp võa vµ nhá ë NhËt B¶n: Kh¶ n¨ng hîp t¸c víi ViÖt Nam ”, NXB Khoa häc x· héi, 1997 ) Nh­ vËy, NhËt B¶n ®· quan t©m tíi hai tiªu chÝ lµ sè lao ®éng vµ vèn, ®ång thêi cã xÐt ®Õn tÝnh chÊt s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi ra, ë mét sè quèc gia nh­ Philippin l¹i ¸p dông tiªu chÝ sè lao ®éng vµ gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh, ë In®«nnªxia l¹i lÊy tiªu chÝ vèn b×nh qu©n cho mét lao ®éng ®Ó xem xÐt. Tãm l¹i, tiªu chÝ x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá ë c¸c n­íc cã kh¸c nhau tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña tõng n­íc còng nh­ chÝnh s¸ch cña tõng n­íc trong tõng thêi kú. 1.2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam N­íc ta lµ mét n­íc kÐm ph¸t triÓn, s¶n xuÊt nhá lµ chñ yÕu nªn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm mét tû träng lín. C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· vµ ®ang trë thµnh mét lùc l­îng kinh tÕ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Song thÕ nµo lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n­íc ta vÉn cßn ®­îc hiÓu theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Do ®ã, ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c cña m×nh, mét sè c¬ quan, tæ chøc hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· chñ ®éng ®­a ra c¸c tiªu chÝ x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá nh­ : - Theo Ng©n hµng C«ng Th­¬ng ViÖt Nam, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ c¸c doanh nghiÖp cã sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m d­íi 500 ng­êi, gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh d­íi 10 tû ®ång, vèn l­u ®éng d­íi 8 tû ®ång vµ doanh thu b×nh qu©n th¸ng d­íi 20 tû ®ång ; - Theo trung t©m hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ doanh nghiÖp cã d­íi 300 lao ®éng vµ vèn ph¸p ®Þnh d­íi 1 tû ®ång ; - Theo SMEDF – Quü Hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá do EU tµi trî, doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc hiÓu lµ doanh nghiÖp cã sè vèn ®¨ng ký tõ 50.000 USD ®Õn 300.000 USD vµ sö dông tõ 10 ®Õn 500 lao ®éng. C«ng v¨n 681/CP-KTN ngµy 20/6/1998 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc ®Þnh h­íng chiÕn l­îc vµ c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá, t¹m thêi quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam lµ doanh nghiÖp cã vèn ®iÒu lÖ d­íi 5 tû VND hoÆc lao ®éng trung b×nh hµng n¨m d­íi 200 ng­êi. Víi c¸ch x¸c ®Þnh nµy th× vÒ mÆt sè l­îng, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm tû lÖ lín trong tæng sè doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. GÇn ®©y, ngµy 23/11/2001, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 90/2001/N§-CP vÒ trî gióp ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá. Theo NghÞ ®Þnh nµy, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ®éc lËp, ®· ®¨ng ký kinh doanh theo ph¸p luËt hiÖn hµnh, cã sè vèn ®¨ng ký kh«ng qu¸ 10 tû ®ång hoÆc sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m kh«ng qu¸ 300 ng­êi. Doanh nghiÖp võa vµ nhá trong nghiªn cøu nµy bao gåm nh÷ng doanh nghiÖp ®­îc ph©n lo¹i dùa theo tiªu chÝ trªn. 2.Vai trß cña doanh nghiÖp võa vµ nhá trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam Quan ®iÓm chung hiÖn nay ®Òu cho r»ng khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ang ®ãng gãp mét phÇn rÊt quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, chiÕm tû lÖ cao trong tæng s¶n phÈm x· héi (GDP), t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, thu hót mét phÇn kh«ng nhá sè lao ®éng míi gia t¨ng ë ViÖt Nam. 2.1. Doanh nghiÖp võa vµ nhá thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®Êt n­íc Trong giai ®o¹n 1995 – 2000, b×nh qu©n hµng n¨m khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· ®ãng gãp h¬n 45% GDP (riªng khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong n­íc ®ãng gãp 41,58%). NÕu xÐt riªng trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm kho¶ng 81% tæng gi¸ trÞ s¶n l­îng cña toµn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Theo tÝnh to¸n, doanh nghiÖp võa vµ nhá tuy chiÕm trªn 90% vÒ sè l­îng doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, nh­ng l¹i chØ chiÕm 52% tæng vèn kinh doanh cña c¶ khu vùc nµy. Nh­ vËy, doanh nghiÖp võa vµ nhá ngoµi quèc doanh chiÕm kho¶ng 19% GDP. Cßn trong 35% GDP thuéc vÒ khu vùc Nhµ n­íc, khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« võa vµ nhá chiÕm gÇn 20%, tøc kho¶ng 7% GDP. ChØ tÝnh riªng 8 th¸ng ®Çu n¨m 2002, gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp c¶ n­íc t¨ng 14,0%; khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá t¨ng 11,7%; khu vùc ngoµi quèc doanh t¨ng 19,2%; khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¨ng 13,1%. 2.2. Doanh nghiÖp võa vµ nhá gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm víi hiÖu suÊt cao, t¹o thu nhËp cho d©n c­ Trªn thÕ giíi, khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc coi lµ khu vùc thu hót nhiÒu lao ®éng, gãp phÇn quan träng gi¶i quyÕt viÖc lµm, nhÊt lµ ë c¸c n­íc ®«ng d©n, l¹i chñ yÕu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, d­ thõa lao ®éng vµ cã thu nhËp thÊp nh­ n­íc ta. C¸c sè liÖu mµ Tæng côc Thèng kª c«ng bè ®· cho thÊy râ mét ®iÒu: c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ nguån chñ yÕu t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc. Thø nhÊt, c¸c sè liÖu cho thÊy, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá tuyÓn dông gÇn 1 triÖu lao ®éng, chiÕm gÇn mét nöa (49%) lùc l­îng lao ®éng trong tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Trong c¸c lÜnh vùc c¬ b¶n cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá tuyÓn dông 355.000 lao ®éng, chiÕm 36% tæng sè lao ®éng trong ngµnh. (Trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, sè lao ®éng trung b×nh cña doanh nghiÖp nhá kho¶ng 16 ng­êi, cña doanh nghiÖp võa kho¶ng 102 ng­êi vµ cña doanh nghiÖp lín kho¶ng 543 ng­êi). Trong ngµnh x©y dùng, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· t¹o ra chç lµm viÖc cho 155.000 lao ®éng, chiÕm 51% tæng sè lao ®éng trong toµn ngµnh; trong ngµnh th­¬ng nghiÖp vµ dÞch vô söa ch÷a: 111.000 lao ®éng, chiÕm 56% tæng sè lao ®éng trong ngµnh nµy; lÜnh vùc kh¸ch s¹n vµ nhµ hµng: 51.000 lao ®éng, chiÕm 89% tæng sè lao ®éng trong ngµnh; ho¹t ®éng kinh doanh tµi s¶n vµ dÞch vô t­ vÊn: 27000 lao ®éng, chiÕm 72% tæng sè lao ®éng trong ngµnh. H¬n n÷a, c¸c sè liÖu thèng kª còng cho thÊy r»ng c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· thu hót mét tû lÖ lao ®éng chñ yÕu trªn ph¹m vi toµn quèc; ë duyªn h¶i miÒn Trung sè lao ®éng lµm viÖc t¹i c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá so víi tæng sè lao ®éng lµm viÖc ë tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp chiÕm tû lÖ cao nhÊt lµ 67%; §«ng Nam Bé cã tû lÖ thÊp nhÊt lµ 44%; vµ trªn toµn quèc, tû lÖ nµy lµ 49%. Doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· gãp phÇn ®a d¹ng ho¸ nguån thu nhËp vµ t¨ng thu nhËp cho d©n c­. ViÖt Nam lµ mét n­íc n«ng nghiÖp, n¨ng suÊt cña nÒn s¶n xuÊt thÊp, do ®ã thu nhËp cña d©n c­ còng thÊp, l¹i chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. V× thÕ, sù lín m¹nh cña doanh nghiÖp võa vµ nhá ë thµnh thÞ còng nh­ ë n«ng th«n lµ ph­¬ng h­íng c¬ b¶n nh»m t¨ng n¨ng suÊt, t¨ng thu nhËp vµ ®a d¹ng ho¸ thu nhËp cho d©n c­. Thu nhËp cña d©n c­ vïng cã doanh nghiÖp cao gÊp 4 lÇn so víi vïng thuÇn n«ng. B×nh qu©n thu nhËp cña mét lao ®éng trong doanh nghiÖp võa vµ nhá ë møc 300-400 ngh×n ®ång/th¸ng, cao gÊp 2-3 lÇn cña hé n«ng d©n. Nguån thu nhËp ®­îc ®a d¹ng ho¸ gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng, æn ®Þnh x· héi nãi chung. 2.3. Doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ãng gãp lín cho xuÊt khÈu, t¨ng thu ngo¹i tÖ, ®¶m b¶o thùc hiÖn ®Þnh h­íng chiÕn l­îc cña toµn bé nÒn kinh tÕ Hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ quèc tÕ, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· cã nh­ng ®Þnh h­íng ph¸t triÓn phï hîp. Tr­íc hÕt, ®Ó cã tÝch luü, ®Æc biÖt lµ tÝch luü b»ng ngo¹i tÖ ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn, chóng ta ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu. Nhµ n­íc ®· liªn tôc ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, thóc ®Èy xuÊt khÈu, cho phÐp mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc trùc tiÕp tham gia ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu (NghÞ ®Þnh 57 N§-CP/1998). Trong xu thÕ ®ã, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· vµ ®ang lµ mét lùc l­îng nßng cèt cña c«ng t¸c xuÊt khÈu. C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá gi÷ vai trß chñ ®¹o trong c«ng t¸c s¶n xuÊt, chÕ biÕn, thu mua, dÞch vô cho hµng xuÊt khÈu, bëi s¶n phÈm xuÊt cña chóng ta chñ yÕu lµ n«ng s¶n. Trong sè c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam víi kim ng¹ch xuÊt khÈu cña mçi mÆt hµng h¬n 100 triÖu USD hµng n¨m th× chØ cã dÇu th« lµ s¶n phÈm kh«ng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. 2.4. Doanh nghiÖp võa vµ nhá cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n Trong nh÷ng n¨m qua, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, dÞch vô lµ ng­êi ®i ®Çu gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n trong tõng lµng x·. C¸c doanh nghiÖp lín kh«ng cã lîi thÕ vÒ quy m« nhá, dÔ ph©n t¸n nh­ thÕ ®Ó lµm ®­îc viÖc ®ã. Doanh nghiÖp võa vµ nhá víi m¹ng l­íi réng kh¾p, ®· cã truyÒn thèng g¾n bã víi n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ - x· héi n«ng th«n ®· lµ mét ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn theo h­íng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Qua ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®ã, nhiÒu tô ®iÓm, côm c«ng nghiÖp ®· vµ ®ang ®­îc h×nh thµnh, cã t¸c ®éng chuyÓn ho¸ c¬ cÊu kinh tÕ sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ngµy cµng chiÕm tû träng cao, v­¬n tíi møc chiÕm ­u thÕ so víi tû trong n«ng nghiÖp trong t­¬ng lai kh«ng xa. HÖ thèng c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt ®å gia dông sÏ ph¸t triÓn h¬n n÷a trªn ®µ nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan hiÖn nay, nhê ®ã, c¸c lµng nghÒ sÏ ®­îc ph¸t triÓn, hiÖn ®¹i ho¸. II. Mét sè ®Æc ®iÓm cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam NÒn kinh tÕ ViÖt Nam sau n¨m 1986 lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi chÕ ®é ®a së h÷u. Do ®ã, cã doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc së h÷u Nhµ n­íc, tøc lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc, mét sè kh¸c thuéc së h÷u tËp thÓ hay thuéc së h÷u t­ nh©n, trong ®ã, doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc së h÷u t­ nh©n cã sè l­îng ®«ng h¬n. Doanh nghiÖp cã quy m« lín hÇu nh­ ®Òu thuéc së h÷u Nhµ n­íc. Cã thÓ kh¸i qu¸t thµnh phÇn doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ: - C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« võa vµ nhá ®­îc thµnh lËp vµ ®¨ng ký theo LuËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc (1990); - C¸c c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n c¸ quy m« võa vµ nhá ®­îc thµnh lËp vµ ®¨ng ký ho¹t ®éng theo LuËt c«ng ty, LuËt doanh nghiÖp t­ nh©n (1990); - C¸c hîp t¸c x· cã quy m« võa vµ nhá ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo LuËt hîp t¸c x· (1996); - C¸c hé t­ nh©n vµ nhãm s¶n xuÊt kinh doanh d­íi vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký theo NghÞ ®Þnh 66-H§BT. Theo thèng kª cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, tÝnh ®Õn 31/12/2000, sè doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam, ph©n lo¹i theo tiªu chÝ vèn, nh­ sau: B¶ng 2: Sè doanh nghiÖp ph©n theo quy m« vèn trong c¸c khu vùc kinh tÕ Doanh nghiÖp Tæng sè DN Vèn < 0,5 tû ®ång Vèn tõ 0,5 ®Õn 1 tû ®ång Vèn tõ 1 tû ®Õn 5 tû ®ång Vèn tõ 5 tû ®Õn d­íi 10 tû Sè DN Tû lÖ Sè DN Tû lÖ Sè DN Tû lÖ Sè DN Tû lÖ (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) Tæng sè 39.762 14.723 37,0 6071 15,3 10336 26,0 2714 6,9 1.Dn trong n­íc 38.223 14.707 38,5 6052 15,8 10184 26,6 2525 6,6 1.1.DNNN 5531 110 1,9 154 2,8 1228 22,2 888 16,1 1.1.1.DNNN T¦ 1877 8 0,4 20 1,1 150 7,9 201 10,7 1.1.2.DNNN ®Þa ph­¬ng 3654 102 2,8 134 3,7 1078 29,5 687 18,8 1.2.Hîp t¸c x· 3187 1204 27,8 464 14,6 1205 37,8 180 5,6 1.3.DN t­ nh©n 18226 11552 63,4 3205 17,6 3021 16,6 300 1,6 1.4.C«ng ty hîp danh 4 - - - - 3 75 1 25 1.5.C«ng ty TNHH 10485 1794 17,1 2180 20,8 4444 42,4 1012 9,7 1.6.C«ng ty cæ phÇn cã vèn nhµ n­íc 368 8 2,2 14 3,8 95 25,8 84 22,8 1.7.C«ng ty cæ phÇn kh«ng cã vèn NN 432 39 9,0 35 8,1 188 43,5 60 13,9 2.DN cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi 1529 16 1,0 19 1,2 152 9,9 189 12,4 2.1.DN 100% vèn n­íc ngoµi 858 6 0,7 11 1,3 111 12,9 116 13,5 2.2.DNNN liªn doanh víi n­íc ngoµi 513 8 1,6 3 0,6 29 5,7 40 7,8 2.3.HTX liªn doanh víi n­íc ngoµi 4 - - - - - - 1 25 2.4.C¸c lo¹i h×nh DN kh¸c liªn doanh víi n­íc ngoµi 132 - - 4 3,0 8 6,0 29 21,9 2.5.Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh 22 2 9,1 1 4,5 4 18,2 3 13,6 (Nguån: Tæng côc Thèng kª-KÕt qu¶ ®iÒu tra toµn bé doanh nghiÖp –NXB Thèng kª-2001) Nh­ vËy, trong tæng sè 39.762 doanh nghiÖp cña c¶i n­íc tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 31/12/2000, cã tíi 33.844 doanh nghiÖp lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (quy m« vèn d­íi 10 tû VND), chiÕm tû lÖ 85,2%. C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm 99,2% ((4)+(6)+(8)+(10)) trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n; chiÕm 95,8% trong tæng sè c¸c hîp t¸c x·; chiÕm 90% trong tæng sè c¸c c«ng ty TNHH; chiÕm 54,6% trong tæng sè c¸c c«ng ty cæ phÇn cã vèn Nhµ n­íc vµ 74,5% trong tæng sè c¸c c«ng ty cæ phÇn kh«ng cã vèn Nhµ n­íc; chiÕm 43% trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Cßn theo tiªu chÝ ph©n lo¹i dùa theo sè lao ®éng th× trong tæng sè 39.762 doanh nghiÖp, cã 36.302 doanh nghiÖp cã sè lao ®éng d­íi 300 ng­êi, chiÕm kho¶ng 91,3%. Sè lao ®éng b×nh qu©n ë c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nh­ sau: B¶ng 3: Sè lao ®éng trung b×nh trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp võa vµ nhá §¬n vÞ: ng­êi 1999 2000 2001 -DNNN -C«ng ty t­ nh©n -C«ng ty cæ phÇn -C«ng ty TNHH 152 12 111 35 151,2 12,7 110,1 36 150 13 111,8 36,5 (Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­-B¸o c¸o nghiªn cøu- Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ ®æi míi c¸c thñ tôc hµnh chÝnh nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá tai ViÖt Nam ) VËy, cã thÓ x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ mét lùc l­îng kinh tÕ quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt nam. Ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nh­ hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam cßn cã mét sè ®Æc thï ngµnh nghÒ kinh doanh , ®Þa bµn ho¹t ®éng, vÒ thÞ tr­êng, vÒ vèn, nh©n sù,… Cô thÓ: 1. §Æc ®iÓm vÒ ngµnh nghÒ, ph¹m vi kinh doanh vµ ®Þa bµn kinh doanh, ho¹t ®éng: VÒ ngµnh nghÒ, phÇn lín c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam ho¹t ®éng trong 3 lÜnh vùc chÝnh: th­¬ng m¹i vµ dÞch vô ®êi sèng; c«ng nghiÖp vµ x©y dùng; dÞch vô vËn chuyÓn hµng ho¸, hµnh kh¸ch. Ta cïng xÐt b¶ng sau: B¶ng 4: Ph©n bè c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá theo ngµnh kinh tÕ c¨n cø vµo tiªu chÝ vèn Ngµnh Tæng sè < 0,5 tû 0,5 tû ®Õn d­íi 1 tû 1 tû ®Õn d­íi 5 tû 5 tû ®Õn d­íi 10 tû DNVVN Tæng sè Tû lÖ (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) Tæng sè 39762 14723 6071 10336 2714 33844 85,1 1.N«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp 831 34 47 253 169 503 60,5 2.Thuû s¶n 60 6 6 26 6 44 73,3 3.C«ng nghiÖp khai th¸c má 430 126 57 100 43 326 75,8 4.C«ng nghiÖp chÕ biÕn 10403 3134 1549 2529 826 8038 77,3 5.S¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn, khÝ ®èt, n­íc 113 24 7 10 9 50 44,2 6.X©y dùng 3984 639 706 1362 376 3083 77,4 7.Th­¬ng nghiÖp, söa ch÷a xe cã ®éng c¬, m« t«, xe m¸y, ®å dïng gia ®×nh 17364 8686 2770 3906 786 16148 92,9 8.Kh¸ch s¹n vµ nhµ hµng 1917 788 333 515 100 1736 90,5 9.VËn t¶i vµ th«ng tin liªn l¹c 1789 407 250 602 211 1470 82,2 10.Tµi chÝnh,tÝn dông 1026 134 81 581 79 875 85,3 11.Ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ 7 4 2 1 - 7 100,0 12.Ho¹t ®éng liªn quan ®Õn kinh doanh tµi s¶n,dÞch vô t­ vÊn 1372 542 212 360 67 1181 86,1 13.Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o 81 53 10 7 4 74 91,9 14.Y tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng cøu trî x· héi 24 3 3 9 4 19 79,2 15.Ho¹t ®éng v¨n ho¸ thÓ thao 118 14 9 44 11 78 66,1 16.Ho¹t ®éng phôc vô c¸ nh©n vµ c«ng céng 243 129 29 31 23 212 87,2 (Nguån: Tæng côc Thèng kª-KÕt qu¶ ®iÒu tra toµn bé doanh nghiÖp-NXB Thèng kª,2001) Nh­ vËy, cã thÓ thÊy ph¹m vi kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt nam lµ kh¸ réng, chiÕm tû lÖ cao ë hÇu hÕt c¸c ngµnh. Trong tæng sè 33.844 doanh nghiÖp võa vµ nhá, cã 16148 doanh nghiÖp tham gia vµo c¸c ngµnh th­¬ng nghiÖp,söa ch÷a, chiÕm 92,9% tæng sè doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong ngµnh nµy; 8038 doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ biÕn, chiÕm 77,3% trong tæng sè doanh nghiÖp cïng ngµnh. TiÕp ®ã, ngµnh x©y dùng cã 3083 doanh nghiÖp thuéc lo¹i võa vµ nhá, chiÕm 77,4% trong tæng sè doanh nghiÖp cïng ngµnh; sè doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kh¸ch s¹n, nhµ hµng chiÕm 90,5%. C¸c ngµnh nh­ ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ, y tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng cøu trî x· héi, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, ho¹t ®éng v¨n ho¸ thÓ thao, tuy sè l­îng doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm tû lÖ ¸p ®¶o, song so víi tæng sè doanh nghiÖp trong c¶ n­íc th× con sè nµy chiÕm tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ. Cßn vÒ ®Þa bµn ho¹t ®éng, doanh nghiÖp võa vµ nhá phÇn lín tËp trung ë ®« thÞ vµ vïng ven ®«. Tû lÖ ho¹t ®éng ë vïng n«ng th«n rÊt thÊp. H¬n n÷a, trong nh÷ng n¨m ®æi míi, hµng lo¹t nh÷ng doanh nghiÖp míi ra ®êi, nhÊt lµ ë khu vùc ngoµi quèc doanh, trong khi nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc s¾p xÕp l¹i th«ng qua s¸t nhËp, ®ãng cöa hoÆc gi¶i thÓ. T×nh h×nh ®ã cã t¸c ®éng lín ®Õn thùc tr¹ng ph©n bæ doanh nghiÖp trong c¶ n­íc, trong ®ã cã c¶ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. C¸c vïng ®« thÞ tËp trung ®«ng d©n c­, c¸c vïng gÇn thÞ tr­êng tiªu thô vµ c¸c trung t©m c«ng nghiÖp ®­îc h×nh thµnh tõ tr­íc thêi kú ®æi míi lµ n¬i thuËn lîi cho viÖc ra ®êi c¸c doanh nghiÖp míi. ë c¸c vïng n«ng th«n - n¬i c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng bÞ mai mét trong nh÷ng n¨m bao cÊp - nay l¹i ®­îc chÝnh s¸ch ®æi míi t¸c ®éng nªn nhiÒu doanh nghiÖp víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau ®· ra ®êi, gãp phÇn duy tr× vµ ph¸t triÓn c¸c nghÒ truyÒn thèng. Tuy nhiªn, tèc ®é ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n vÉn ch­a t­¬ng xøng. TÊt c¶ c¸c yÕu tè ®ã ®· ¶nh h­ëng tíi sù ph©n bè doanh nghiÖp theo vïng l·nh thæ, kÓ c¶ doanh nghiÖp võa vµ nhá. Riªng vïng §«ng Nam Bé vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long ®· chiÕm trªn 55% tæng sè doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¶ n­íc. Hai vïng cã sè l­îng doanh nghiÖp võa vµ nhá lín tiÕp theo lµ ®ång b»ng s«ng Hång (18,1%) vµ duyªn h¶i miÒn Trung (10,1%). 2. N¨ng lùc, quy m« s¶n xuÊt kinh doanh Nh­ ®· ph©n tÝch, khi nãi tíi n¨ng lùc vµ quy m« s¶n xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp lµ nãi tíi c¸c yÕu tè vèn, c«ng nghÖ vµ lao ®éng vµ nã cã t¸c ®éng m¹nh tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nãi chung vµ lîi nhuËn nãi riªng. Song trªn thùc tÕ, ®©y l¹i lµ nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt mµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam gÆp ph¶i. VÒ vèn, mÆc dï sè l­îng doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm tû lÖ ¸p ®¶o trong tæng sè doanh nghiÖp c¶ n­íc, nh­ng doanh nghiÖp võa vµ nhá chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, gi¶i quyÕt ®­îc nhiÒu lao ®éng song tæng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh míi chØ b»ng 30% so víi tæng vèn cña c¸c doanh nghiÖp trong c¶ n­íc. §iÒu nµy, mét mÆt ph¶n ¸nh møc ®é thu hót vèn vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp cßn thÊp, mÆt kh¸c ph¶n ¸nh c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá nh×n chung ®Òu gÆp ph¶i khã kh¨n thiÕu vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt, vµ t×nh tr¹ng Êy ë c¸c doanh nghiÖp lµ kh«ng gièng nhau. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam n¨m 2000, nÕu xÐt chung tæng sè c¸c doanh nghiÖp th× tû lÖ thiÕu vèn lµ 43,6%, cßn nÕu xÐt riªng khu vùc ngoµi quèc doanh, tû lÖ nµy lªn tíi trªn 90%. ViÖc cung øng cho doanh nghiÖp võa vµ nhá hiÖn nay ®­îc ®¸nh gi¸ lµ chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn qua thÞ tr­êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc. C¸c chñ doanh nghiÖp th­êng vay vèn cña ng­êi th©n, b¹n bÌ vµ vay cña nh÷ng ng­êi cho vay lÊy l·i. HÇu nh­ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ngoµi quèc doanh kh«ng tiÕp cËn ®­îc víi nguån tÝn dông chÝnh thøc, tøc tÝn dông cña hÖ thèng Ng©n hµng, mét phÇn do hÖ thèng Ng©n hµng, kÓ c¶ hÖ thèng tµi chÝnh trung gian cßn yÕu kÐm, ch­a tiÕp cËn ®­îc víi cÇu vÒ tÝn dông; song mét phÇn kh«ng nhá lµ do b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ch­a cã ®ñ kh¶ n¨ng ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c ®ßi hái cña Ng©n hµng vÒ c¸c thñ tôc nh­ lËp dù ¸n, thÕ chÊp,… C¸c chñ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh còng th­êng e ng¹i khi vay vèn cña Ng©n hµng v× nh­ vËy hä buéc ph¶i xuÊt tr×nh c¸c b¸o c¸o chÝnh x¸c vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh vµ c¸c kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh - ®iÒu mµ nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng muèn lµm v× nhiÒu lý do kh¸c nhau. Ngoµi vÊn ®Ò thiÕu vèn, th× viÖc chiÕm dông vèn cña nhau, c«ng nî kh«ng thanh to¸n ®­îc cµng lµm cho viÖc sö dông vèn kÐm hiÖu qu¶ h¬n. §iÒu nµy lµm cho kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam gi¶m trong t­¬ng quan víi c¸c n­íc trong khu vùc. VÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ, ®¸nh gi¸ tæng quan vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay so víi thêi kú tr­íc ®æi míi ®· cã nhiÒu c¬ héi vµ nhiÒu thay ®æi h¬n. Song so víi c¸c n­íc trong khu vùc, thÕ giíi th× phæ biÕn c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam vÉn cßn thÊp kÐm, l¹c hËu 30 – 50 n¨m. V× vËy, chi phÝ ®Çu vµo ë c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cao h¬n 30% – 50% so víi c¸c ®èi t¸c ASEAN. Kh¶ n¨ng ®æi míi c«ng nghÖ l¹i rÊt h¹n chÕ kÓ c¶ trong nh÷ng n¨m t¨ng tr­ëng cao võa qua. C¸c nghiªn cøu cho thÊy tû lÖ ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ trong c¸c doanh nghiÖp ë thµnh phè Hå ChÝ Minh – trung t©m c«ng nghiÖp lín nhÊt cña c¶ n­íc – còng chØ kho¶ng 10%/n¨m tÝnh theo vèn ®Çu t­. Nh­ vËy, ph¶i mÊt kho¶ng 10 n¨m míi ®æi míi ®­îc hÕt m¸y mãc thiÕt bÞ. Trong khi ®ã nhiÒu s¶n phÈm c«ng nghÖ trong c«ng nghiÖp hiÖn nay nh­ ®iÖn tö, viÔn th«ng, ho¸ thùc phÈm th­êng trë nªn l¹c hËu rÊt nhanh. Tû lÖ c«ng nghÖ l¹c hËu l¹i qu¸ cao nªn víi tèc ®é ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ nh­ vËy th× khã cã thÓ tr¸nh khái tôt hËu. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy lµ lµ do chóng ta thiÕu vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh. Riªng vèn l­u ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam míi ®¸p øng ®­îc 60% nhu cÇu. MÆt kh¸c, hiÖu qu¶ sö dông vèn kÐm, thÓ hiÖn qua chØ sè ICOR vÉn cßn cao qua c¸c n¨m: “ n¨m 1997: 3,7; 1998: 4,5; 1999: 5,7; 2000: 6,9; trong khi ®ã n¨m 2000 ë Hµn Quèc lµ 2,5; Malaixia lµ 4 lÇn”. Lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng, Ýt ®­îc ®µo t¹o, thiÕu kü n¨ng, tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, ®Æc biÖt lµ sè lao ®éng trong c¸c c¬ së kinh doanh nhá. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy: chØ cã 5,3% lao ®éng trong khu vùc ngoµi quèc doanh cã tr×nh ®é ®¹i häc, trong ®ã chñ yÕu tËp trung vµo c¸c c«ng ty TNHH vµ c«ng ty cæ phÇn (h¬n 80%). PhÇn lín c¸c chñ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh-c¸c doanh nghiÖp míi ®­îc thµnh lËp trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y-ch­a ®­îc ®µo t¹o vÒ qu¶n trÞ kinh doanh. Trong sè c¸c chñ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, 42,7%lµ nh÷ng ng­êi ®· tõng lµ c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc, trªn 60% chñ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cã ®é tuæi trªn 40, kho¶ng 48,4% chñ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh kh«ng cã b»ng cÊp chuyªn m«n vµ chØ cã 31,2% sè chñ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cã tr×nh ®é tõ cao ®¼ng trë lªn. 3. N¨ng suÊt lao ®éng, gi¸ thµnh s¶n phÈm B¶ng 5: Doanh thu trung b×nh trªn mét lao ®éng trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp võa vµ nhá Doanh thu (®ång) Doanh thu trung b×nh cña mét lao ®éng (®ång) Doanh thu trung b×nh trªn 1 lao ®éng (®ång) DNNN 182419363 31060,68 206 C«ng ty t­ nh©n 11419661 1046,14 87 C«ng ty CP 2742742 23243,58 209 C«ng ty TNHH 19702605 4644,65 133 ( Nguån: Mét sè chØ tiªu chñ yÕu vÒ quy m« vèn vµ hiÖu qu¶ cña 1,9 triÖu c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh trªn l·nh thæ ViÖt Nam, Tæng côc Thèng kª, NXB Thèng kª, Hµ néi, 2000 ) Tõ nh÷ng sè liÖu trong b¶ng trªn vÒ doanh thu trªn 1 lao ®éng, cã thÓ thÊy r»ng n¨ng suÊt lao ®éng trung b×nh cña c¸c c«ng ty cæ phÇn cao h¬n mét chót so víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Nh­ng c¶ hai lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy ®Òu cã n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n kho¶ng 2,5 lÇn so víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, cao h¬n 2 lÇn so víi c¸c c«ng ty TNHH, trong ®ã phÇn lín c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n vµ c«ng ty TNHH lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. §Ó ®¹t ®­îc n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n, c¸c doanh nghiÖp lín h¬n, mµ cô thÓ lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ c«ng ty cæ phÇn, d­êng nh­ ®· ®Çu t­ mét l­îng vèn trªn mét lao ®éng cao h¬n nhiÒu so víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. Theo sè liÖu trong Niªn gi¸m thèng kª 2000, l­îng vèn trung b×nh cho mét chç lµm viÖc trong c«ng ty cæ phÇn lµ ._.