Lạm phát với tăng trưởng kinh tế trong thực tiễn kinh tế ở Việt Nam

I - Lêi nãi ®Çu T¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t lµ hai vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ lín trong kinh tÕ vÜ m«. Sù t¸c ®éng qua l¹i cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t hÕt søc phøc t¹p vµ kh«ng ph¶i lóc nµo còng tu©n theo nh÷ng qui t¾c kinh tÕ . L¹m ph¸t lµ mét vÊn ®Ò kh«ng ph¶i xa l¹ vµ lµ mét ®Æc diÓm cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ ë mçi thêi k× kinh tÕ víi c¸c møc t¨ng tr­ëng kinh tÐ kh¸c nhau sÏ cã nh÷ng møc l¹m ph¸t phï hîp. Do vËy vÊn ®Ò l¹m ph¸t vµ ¶nh h­ëng cña l¹m ph¸t tíi t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ mét ®Ò tµi rÊt hÊp dÉn, ®Æc biÖt trong bèi c¶nh ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn nay vÊn ®Ò nµy cµng trë nªn cÇn thiÕt. ViÖc x¸c ®Þnh mèi quan hÖ t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t ®· vµ ®ang thu hót sù chó ý cña nhiÒu nhµ kinh tÕ. Môc ®Ých chÝnh lµ ph©n tÝch ®Ó kh¼ng ®Þnh vµ tiÕn tíi x¸c lËp mèi quan hÖ ®Þnh h­íng gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi l¹m ph¸t vµ cã thÓ sö dông l¹m ph¸t lµ mét trong c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«. §Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ th× ®­¬ng nhiªn c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu hµnh vÜ m« ®­a ra lµ nh»m n©ng cao l¹m ph¸t cña nÒn kinh tÕ nÕu nh­ chóng cã quan hÖ thuËn víi nhau vµ do vËy c¸c gi¶i ph¸p nh­ cung øng tiÒn, ph¸ gi¸ ®ång néi tÖ… sÏ ®­îc xem xÐt ë møc ®é hîp lý. Cßn kh«ng, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¶i c©n nh¾c c¸c gi¶i ph¸p vÜ m« ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ yÕu tè l¹m ph¸t trë thµnh thø yÕu. MÆc dï vÉn ph¶i duy tr× møc ®é kiÓm so¸t. ë n­íc ta trong bèi c¶nh ®æi míi kinh tÕ d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, vÊn ®Ò l¹m ph¸t kh«ng nh÷ng lµ mét tiªu thøc kinh tÕ mµ cßn kiÕn mang ý nghÜa chÝnh trÞ n÷a. II - Néi dung Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ l¹m ph¸t I. Kh¸i niÖm §· cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ l¹m ph¸t vµ mçi quan ®iÓm ®Òu cã sù ch¾c ch¾n vÒ luËn ®iÓm vµ nh÷ng lý luËn cña m×nh. Theo L.V.chandeler, D.C cliner víi tr­êng ph¸i l¹m ph¸t gi¸ c¶ th× kh¼ng ®Þnh :l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸ hµng bÊt kÓ dµi h¹n hay ng¾n h¹n , chu kú hay ®ét xuÊt. G.G. Mtrukhin l¹i cho r»ng : Trong ®êi sèng, tæng møc gi¸ c¶ t¨ng tr­íc hÕt th«ng qua viÖc t¨ng gi¸ kh«ng ®ång ®Òu ë tõng nhãm hµng ho¸ vµ rót cuéc dÉn tíi viÖc t¨ng gi¸ c¶ nãi chung. Víi ý nghÜa nh­ vËy cã thÓ xem sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn lµ l¹m ph¸t. ¤ng còng chØ râ: l¹m ph¸t, ®ã lµ h×nh thøc trµn trÒ t­ b¶n mét c¸ch tiÒm tµng ( tù ph¸t hoÆc cã dông ý) lµ sù ph©n phèi l¹i s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n th«ng qua gi¸ c¶ gi÷a c¸c khu vùc cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¸c giai cÊp, c¸c nhãm d©n c­ x· héi. ë møc bao qu¸t h¬n P.A.Samuelson vµ W.D.Nordhaus trong cuèn “Kinh tÕ häc” ®· ®­îc dÞch ra tiÕng viÖt, xuÊt b¶n n¨m 1989 cho r»ng l¹m ph¸t xÈy ra khi møc chung cña gi¸ c¶ chi phÝ t¨ng lªn. Víi luËn thuyÕt “L¹m ph¸t l­u th«ng tiÒn tÖ “ J.Bondin vµ M. Friendman l¹i cho r»ng l¹m ph¸t lµ ®­a nhiÒu tiÒn thõa vµo l­u th«ng lµm cho gi¸ c¶ t¨ng lªn. M.Friedman nãi “ l¹m ph¸t ë mäi lóc moÞ n¬i ®Òu lµ hiÖn t­îng cña l­u th«ng tiÒn tÖ. L¹m ph¸t xuÊt hiÖn vµ chØ cã thÓ xuÊt hiÖn khi nµo sè l­îng tiÒn trong l­u th«ng t¨ng lªn nhanh h¬n so víi s¶n xuÊt” Nh­ vËy, tÊt c¶ nh÷ng luËn thuyÕt, nh÷ng quan ®iÓm vÒ l¹m ph¸t ®· nªu trªn ®Òu ®­a ra nh÷ng biÓu hiÖn ë mét mÆt nµo ®ã cña l¹m ph¸t, vµ theo quan ®iÓm cña t«i vÒ vÊn ®Ò nµy sau khi nghiªn cøu mét sè luËn thuyÕt ë trªn th× nhËn thÊy ë mét khÝa c¹nh nµo ®ã cña l¹m ph¸t th×: khi mµ l­îng tiÒn ®i vµo l­u th«ng v­ît møc cho phÐp th× nã dÉn ®Õn l¹m ph¸t, ®ång tiÒn bÞ mÊt gi¸ so víi tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c. 2. Kh¸i niÖm l¹m ph¸t trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i Trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i khi mµ nÒn kinh tÕ cña mét n­íc lu«n ®­îc g¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi th× biÓu hiÖn cña l¹m ph¸t ®­îc thÓ hiÖn qua mét sè yÕu tè míi. a. Sù mÊt gi¸ cña c¸c loai chøng kho¸n cã gi¸. Song song víi sù t¨ng gi¸ c¶ cña c¸c loai hµng ho¸, gi¸ trÞ c¸c lo¹i chøng kho¸n cã gi¸ trÞ bÞ sôt gi¶m nghiªm träng, V× viÖc mua tÝn phiÕu lµ nh»m ®Ó thu c¸c kho¶n lîi khi ®¸o h¹n. Nh­ng v× gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn sôt gi¶m nghiªm träng nªn ng­êi ta kh«ng thÝch tÝch luü tiÒn theo h×nh thøc mua tÝn phiÕu n÷a. Ng­êi ta tÝch tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ. b. Sù gi¶m gi¸ cña ®ång tiÒn so víi ngo¹i tÖ vµ vµng. Trong ®iÒu kiÖn më réng quan hÖ quèc tÕ, vµng vµ ngo¹i tÖ m¹nh ®­îc coi nh­ lµ tiÒn chuÈn ®Ó ®o l­êng sù mÊt gi¸ cña tiÒn quèc gia. §ång tiÒn cµng gi¶m gi¸ so víi vµng vµ USD bao nhiªu nã l¹i t¸c ®éng n©ng gi¸ hµng ho¸ lªn cao bÊy nhiªu. ë ®©u ng­êi ta b¸n hµng dùa trªn c¬ së “qui ®æi” gi¸ vµng hoÆc ngo¹i tÖ m¹nh ®Ó b¸n mµ kh«ng c¨n cø vµo tiÒn quèc gia n÷a (tiÒn giÊy do Ng©n hµng Nhµ n­íc ph¸t hµnh) c. L¹m ph¸t cßn thÓ hiÖn ë chç khèi l­îng tiÒn ghi sæ t¨ng vät nhanh chãng. Bªn c¹nh khèi l­îng tiÒn giÊy ph¸t ra trong l­u th«ng. Nh­ng ®iÒu cÇn chó ý lµ khi khèi l­îng tiÒn ghi sæ t¨ng lªn cã nghÜa lµ khèi l­îng tÝn dông t¨ng lªn, nã cã t¸c ®éng lín ®Õn sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ. Nh­ vËy l¹m ph¸t trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i cßn cã nghÜa lµ sù gia t¨ng c¸c ph­¬ng tiÖn chi tr¶ trong ®ã cã khèi l­îng tÝn dông ng¾n h¹n gia t¨ng nhanh d. L¹m ph¸t trong ®iÒu kiÖn hiªn ®¹i cßn lµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc Nh»m kÝch thÝch s¶n xuÊt, chèng l¹i n¹n thÊt nghiÖp, bï ®¾p c¸c chi phÝ thiÕu hôt cña ng©n s¸ch. 3. C¸c Lo¹i h×nh cña l¹m ph¸t Còng nh­ ë trªn ®· cã rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu ë c¸c gãc ®é kh¸c nhau vÒ l¹m ph¸t th× ë phÇn nµy còng nh­ vËy ng­êi ta cã thÓ ph©n lo¹i l¹m ph¸t theo nhiÒu tiªu chÝ kh¸c nhau. C¨n cø vµo møc ®é ng­êi ta chia lam ba lo¹i - L¹m ph¸t võa ph¶i :Loai l¹m ph¸t nµy xÈy ra víi møc t¨ng chËm cña gÝa c¶ ®­îc giíi h¹n ë møc ®é mét con sè hµng n¨m (tøc lµ > 10%). Trong ®iÒu kiÖn l¹m ph¸t thÊp gÝa c¶ t­¬ng ®èi thay ®æi chËm vµ ®­îc coi nh­ lµ æn ®Þ - L¹m ph¸t phi m· :Møc ®é t¨ng cña gÝa c¶ ®· ë hai con sè trë lªn hµng n¨m trë lªn. L¹m ph¸t phi m· g©y t¸c h¹i nghiªm träng trong nÒn kinh tÕ. §ång tiÒn mÊt gi¸ mét c¸ch nhanh chãng-l·i suÊt thùc tÕ gi¶m xuèng d­íi 0 (cã n¬i l·i suÊt thùc tÕ gi¶m xuèng tíi 50-100/n¨m), nh©n d©n tr¸nh gi÷ tiÒn mÆt. - Siªu l¹m ph¸t:TiÒn giÊy ®­îc ph¸t hµnh µo ¹t, gÝa c¶ t¨ng lªn víi tèc ®é chãng mÆt trªn 1000 lÇn/n¨m. Siªu l¹m ph¸t lµ thêi k× mµ tèc ®é t¨ng gi¸ v­ît xa møc l¹m ph¸t phi m· vµ v« cïng kh«ng æn ®Þnh. C¨n cø vµo nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra l¹m ph¸t ng­êi ta ph©n biÖt - L¹m ph¸t ®Ó bï ®¾p c¸c thiÕu hôt cña ng©n s¸ch: §©y lµ nguyªn nh©n th«ng th­êng nhÊt do sù thiÕu hôt ng©n s¸ch chi tiªu cña Nhµ n­íc (y tÕ, gi¸o dôc, quèc phßng) vµ do nhu cÇu khuÕch tr­¬ng nÒn kinh tÕ. Nhµ n­íc cña mét quèc gia chñ tr­¬ng ph¸t hµnh thªm tiÒn vµo l­u th«ng ®Ó bï ®¾p cho c¸c chi phÝ nãi trªn ®ang thiÕu hôt. ë ®©y chóng ta thÊy vèn ®Çu t­ vµ chi tiªu cña ChÝnh phñ ®­îc bï ®¾p b»ng ph¸t hµnh, kÓ c¶ t¨ng møc thuÕ nã sÏ ®Èy nÒn kinh tÕ ®i vµo mét thÕ mÊt c©n ®èi vùît qu¸ s¶n l­îng tiÒm n¨ng cña nã. Vµ khi tæng møc cÇn cña nÒn kinh tÕ v­ît qu¸ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ (v× c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cña mét nÒn kinh tÕ lµ cã giíi h¹n) lóc ®ã cÇu cña ®ång tiÒn sÏ v­ît qu¸ kh¶ n¨ng cung øng hµng ho¸ vµ l¹m ph¸t sÏ xÈy ra, gÝa c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn nhanh chãng. -L¹m ph¸t do nguyªn nh©n chi phÝ : Trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng, kh«ng cã quèc gia nµo l¹i cã thÓ duy tr× ®­îc trong mét thêi gian dµi víi c«ng ¨n viªc lµm ®Çy ®ñ cho mäi ng­êi, gÝa c¶ æn ®Þnh vµ cã mét thÞ tr­êng hoµn toµn tù do. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, xu h­íng t¨ng gÝa c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ tiÒn l­¬ng c«ng nh©n lu«n lu«n diÔn ra tr­íc khi nÒn kinh tÕ ®¹t ®­îc mét khèi l­îng c«ng ¨n viÖc lµm nhÊt ®Þnh. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ chi phÝ s¶n xuÊt ®· ®Èy gÝa c¶ t¨ng lªn ngay c¶ trong c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ch­a ®­îc sö dông ®Çy ®ñ, l¹m ph¸t xÈy ra. L¹m ph¸t nh­ vËy cã nguyªn nh©n lµ do søc ®Èy cña chi phÝ s¶n xuÊt. Mét sè nhµ kinh tÕ t­ b¶n cho r»ng viÖc ®Èy chi phÝ tiÒn l­¬ng t¨ng lªn lµ do c«ng ®oµn g©y søc Ðp. Tuy nhiªn mét sè nhµ kinh tÕ kh¸c cho r»ng chÝnh c«ng ®oµn ë n­íc t­ b¶n ®· ®ãng vai trß quan träng trong viÖc lµm gi¶m tèc ®é t¨ng cña l¹m ph¸t vµ gi÷ kh«ng cho l¹m ph¸t gi¶m xuèng qu¸ nhanh khi nã gi¶m . V× c¸c hîp ®ång l­¬ng cña c¸c c«ng ®oµn thuêng lµ dµi h¹n vµ khã thay ®æi. Ngoµi ra c¸c cuéc khñng ho¶ng vÒ c¸c loai nguyªn liÖu c¬ b¶n nh­ dÇu má, s¾t thÐp...®· lµm cho gi¸ c¶ cña nã t¨ng lªn (v× hiÕm ®i) vµ ®iÒu ®ã ®· ®Èy chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng lªn. Nãi chung viÖc t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt do nghiÒu nguyªn nh©n, ngay c¶ viÖc t¨ng chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh hay nh÷ng chi phÝ ngoµi s¶n xuÊt kh¸c còng lµm cho chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng lªn vµ do vËy nã ®Èy gÝa c¶ t¨ng lªn. Cã thÓ nãi nguyªn nh©n ë ®©y lµ s¶n xuÊt kh«ng cã hiÖu qu¶, vèn bá ra nhiÒu h¬n nh­ng s¶n phÈm thu l¹i kh«ng t¨ng lªn hoÆc t¨ng rÊt chËm so víi tèc ®é t¨ng cña chi phÝ. - L¹m ph¸t ú : Lµ l¹m ph¸t chØ t¨ng víi mét tû lÖ kh«ng ®æi hµng n¨m trong mét thêi gian dµi. ë nh÷ng n­íc cã l¹m ph¸t ú xÈy ra, cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ ë n­íc ®ã cã mét sù c©n b»ng mong ®îi, tû lÖ l¹m ph¸t lµ tû lÖ ®­îc tr«ng ®îi vµ d­îc ®­a vµo c¸c hîp ®ång vµ c¸c tho¶ thuËn kh«ng chÝnh thøc. Tû lÖ l¹m ph¸t ®ã ®­îc Ng©n hµng Trung ­¬ng, chÝnh s¸ch tµi chÝnh cña Nhµ n­íc, giíi t­ b¶n vµ c¶ giíi lao ®éng thõa nhËn vµ phª chuÈn nã. §ã lµ mét sù l¹m ph¸t n»m trong kÕt cÊu biÓu hiÖn mét sù c©n b»ng trung hoµ vµ nã chØ biÕn ®æi khi cã sù chÊn ®éng kinh tÕ x¶y ra (tû lÖ ú t¨ng hoÆc gi¶m). NÕu nh­ kh«ng cã sù chÊn ®éng nµo vÒ cung hoÆc cÇu th× l¹m ph¸t cã xu h­íng tiÕp tôc theo tû lÖ cò. - L¹m ph¸t cÇu kÐo :L¹m ph¸t cÇu kÐo x¶y ra khi tæng cÇu t¨ng lªn m¹nh mÏ t¹i møc s¶n l­îng ®· ®¹t hoÆc v­ît qu¸ tiÒm n¨ng. Khi x¶y ra l¹m ph¸t cÇu kÐo ng­êi ta th­êng nhËn thÊy l­îng tiÒn kh«ng l­u th«ng vµ khèi l­îng tÝn dông t¨ng ®¸ng kÓ vµ v­ît qu¸ kh¶ n¨ng cã giíi h¹n cña møc cung hµng hãa. B¶n chÊt cña l¹m ph¸t cÇu kÐo lµ chi tiªu qu¸ nhiÒu tiÒn ®Ó mua mét l­îng cung h¹n chÕ vÒ hµng hãa cã thÓ s¶n xuÊt ®­îc trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng lao ®éng ®· ®¹t c©n b»ng. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ l¹m ph¸t cã thÓ x¶y ra khi môc tiªu c«ng ¨n viÖc lµm cao. Ngay khi c«ng ¨n viÖc lµm ®Èy ®ñ, thÊt nghiÖp lóc nµo còng tån t¹i do nh÷ng xung ®ét trªn thÞ tr­êng lao ®éng. Tû lÖ thÊt nghiÖp khi cã c«ng ¨n viÖc lµm ®Èy ®ñ (tû lÖ thÊt nghiÖp tù nhiªn) sÏ lín h¬n 0. NÕu Ên ®Þnh mét chØ tiªu thÊt nghiÖp thÊp d­íi tû lÖ thÊt nghiÖp tù nhiªn sÏ t¹o ra mét ®Þa bµn cho mét tû lÖ t¨ng tr­ëng tiÒn tÖ cao h¬n vµ l¹m ph¸t ph¸t sinh.Nh­ vËy theo ®uæi mét chØ tiªu s¶n phÈm qu¸ cao hay t­¬ng ®­¬ng lµ mét tû lÖ thÊt nghiÖp qu¸ thÊp lµ nguån gèc sinh ra chÝnh s¸ch tiÒn tÖ l¹m ph¸t. - L¹m ph¸t chi phÝ ®Èy: Ngay c¶ khi s¶n l­îng ch­a ®¹t møc tiÒm n¨ng nh­ng vÉn cã thÓ x¶y ra l¹m phÊt ë nhiÒu n­íc, kÓ c¶ ë nh÷ng n­íc ph¸t triÓn cao. §ã lµ mét ®Æc ®iÓm cña l¹m ph¸t hiÖn t¹i. KiÓu l¹m ph¸t nµy gäi lµ l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy, võa l¹m ph¸t võa suy gi¶m s¶n l­îng, t¨ng thªm thÊt nghiÖp nªn còng gäi lµ “l¹m ph¸t ®×nh trÖ”. C¸c c¬n sèc gi¸ c¶ cña thÞ tr­êng ®Çu vµo, ®Æc biÖt lµ c¸c vËt t­ c¬ b¶n: x¨ng, dÇu, ®iÖn... lµ nguyªn nh©n chñ yÕu ®Èy chi phÝ lªn cao, ®­êng AS dÞch chuyÓn lªn trªn. Tuy tæng cÇu kh«ng thay ®æi nh­ng gi¸ c¶ l¹i t¨ng lªn vµ s¶n l­îng gi¶m xuèng. Gi¸ c¶ s¶n phÈm trung gian (vËt t­) t¨ng ®ét biÕn th­êng do c¸c nguyªn nh©n nh­ thiªn t¹i, chiÕn tranh, biÕn ®éng chÝnh trÞ kinh tÕ... L¹m ph¸t chi phÝ còng cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña chÝnh s¸ch æn ®Þnh n¨ng ®éng nh»m thóc ®Èy mét møc c«ng ¨n viÖc lµm cao. Nã x¶y ra do nh÷ng có sèc cung tiªu cùc hoÆc do viÖc c¸c c«ng nh©n ®ßi t¨ng l­¬ng cao h¬n g©y nªn C¨n cø vµo qu¸ tr×nh béc lé hiÖn h×nh l¹m ph¸t ng­êi ta ph©n biÖt -L¹m ph¸t ngÇm ®©y lµ lo¹i l¹m ph¸t ®ang ë giai ®o¹n Èn n¸u, bÞ kiÒm chÕ vÒ t èc ®é t¨ng gi¸. -L¹m ph¸t c«ng khai ®©y lµ lo¹i l¹m ph¸t mµ sù t¨ng gi¸ c¶ hµng h¸o, dÞch vô râ rÖt trªn thÞ tr­êng. 4. Nh÷ng hËu qu¶ cña l¹m ph¸t Qua thùc tÕ cña l¹m ph¸t ta thÊy r»ng hËu qu¶ cña nã ®Ó l¹i cho nÒn kinh tÕ lµ rÊt trÇm träng, nã thÓ hiÖn vÒ mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ mét sè hËu qu¶ sau: - X· héi kh«ng thÓ tÝnh to¸n hiÖu qña hay ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh mét c¸ch b×nh th­êng ®­îc do tiÒn tÖ kh«ng cßn gi÷ ®­îc chøc n¨ng th­íc ®o gi¸ trÞ hay nãi ®óng h¬n lµ th­íc ®o nµy bÞ co gi·n thÊt th­êng. - TiÒn tÖ vµ thuÕ lµ hai c«ng cô quan träng nhÊt ®Ó nhµ n­íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ®· bÞ v« hiÖu ho¸, v× tiÒn mÊt gi¸ nªn kh«ng ai tin vµo ®ång tiÒn n÷a, c¸c biÓu thuÕ kh«ng thÓ ®iÒu chØnh kÞp víi møc ®é t¨ng bÊt ngê cña l¹m ph¸t vµ do vËy t¸c dông ®iÒu chØnh cña thuÕ bÞ h¹n chÕ, ngay c¶ tr­êng hîp nhµ n­íc cã thÓ chØ sè ho¸ luËt thuÕ thÝch hîp víi møc l¹m ph¸t, th× t¸c dông ®iÒu chØnh cña thuÕ còng bÞ h¹n chÕ. - Ph©n phèi l¹i thu nhËp lµm cho mét sè ng­êi n¾m gi÷ c¸c hµng ho¸ cã gi¸ c¶ t¨ng ®ét biÕn giÇu lªn nhanh chãng vµ nh÷ng ng­êi cã c¸c hµng ho¸ mµ gi¸ c¶ cña chóng kh«ng t¨ng hoÆc t¨ng chËm vµ ng­êi gi÷ tiÒn bÞ nghÌo ®i. - KÝch thÝch t©m lý ®Çu c¬ tÝch tr÷ hµng ho¸, bÊt ®éng s¶n, vµng b¹c... g©y ra t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸ kh«ng b×nh th­êng vµ l·ng phÝ. - Xuyªn t¹c, bãp mÐo c¸c yÕu tè cña thÞ tr­êng lµm cho c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr­êng bÞ biÕn d¹ng. hÇu hÕt c¸c th«ng tin kinh tÕ ®Òu thÓ hiÖn trªn gi¸ c¶ hµng ho¸, gi¸ c¶ tiÒn tÖ, gi¸ c¶ lao ®éng... mét khi nh÷ng gi¸ c¶ nµy t¨ng hay gi¶m ®ét biÕn vµ liªn tôc , th× c¸c yÕu tè cña thÞ tr­êng kh«ng thÓ tr¸nh khái bÞ thæi phång hoÆc bãp mÐo. - S¶n xuÊt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu, vèn ch¹y vµo nh÷ng ngµnh nµo cã lîi nhuËn cao. - Ng©n s¸ch béi chi ngµy cµng t¨ng trong khi c¸c kho¶n thu ngµy cµng gi¶m vÒ mÆt gi¸ trÞ. - §èi víi ng©n hµng, l¹m ph¸t lµm cho ho¹t ®éng b×nh rh­êng cña ng©n hµng bÞ ph¸ vì, ng©n hµng kh«ng thu hót ®­îc c¸c kho¶n tiÒn nhµn rçi trong x· héi. - §èi víi tiªu dïng: lµm gi¶m søc mua thùc tÕ cña nh©n d©n vÒ hµng ho¸ tiªu dïng vµ buéc nh©n d©n ph¶i gi¶m khèi l­îng vÒ hµng ho¸ tiªu dïng, ®Æc biÖt lµ ®êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn ngµy cµng khã kh¨n. mÆt kh¸c l¹m ph¸t còng lµm thay ®æi nhu cÇu tiªu dïng, khi l¹m ph¸t gay g¾t sÏ g©y nªn hiÖn t­îng mäi ng­êi t×m c¸ch th¸o ch¹y khái ®ång tiÒn tøc lµ kh«ng muèn gi÷ vµ cÊt gi÷ ®ång tiÒn mÊt gi¸ b»ng c¸ch hä xÏ t×m mua bÊt kú hµng ho¸ dï kh«ng cã nhu cÇu ®Ó cÊt tr÷ tõ ®ã lµm giÇu cho nh÷ng ng­êi ®Çu c¬ tÝch tr÷. ChÝnh v× c¸c t¸c h¹i trªn cña l¹m ph¸t nªn viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t vµ gi÷ l¹m ph¸t ë møc ®é võa ph¶i ®· trë thµnh mét trong nh÷ng môc tiªu lín cña mäi nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Tuy nhiªn, môc tiªu kiÒm chÕ l¹m ph¸t kh«ng cã nghÜa lµ ph¶i ®­a l¹m ph¸t ë møc b»ng kh«ng tøc lµ nÒn kinh tÕ kh«ng cã l¹m ph¸t mµ ph¶i duy tr× møc l¹m ph¸t ë mét møc ®é nµo ®ã phï hîp v¬Ý nÒn kinh tÕ bëi v× l¹m ph¸t kh«ng ph¶i hoµn toµn lµ tiªu cùc, nÕu nh­ mét quèc gia nµo ®ã cã thÓ duy tr× ®­îc møc l¹m ph¸t võa ph¶i vµ kiÒm chÕ, cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ th× ë quèc gia ®ã l¹m ph¸t kh«ng cßn lµ mèi nguy h¹i cho nÒn kinh tÕ n÷a mµ nã ®· trë thµnh mét c«ng cô ®¾c lùc gióp ®iÒu tiÕt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ mét c¸ch hiÖu qu¶ . Ch­¬ng II L¹m ph¸t víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong thùc tiÔn kinh tÕ ë ViÖt Nam. 1. Giai ®o¹n tõ n¨m 1976 -1980: Lµ giai ®o¹n ®­îc coi lµ kh«ng cã l¹m ph¸t theo quan niÖm kinh tÕ chÝnh trÞ phæ biÕn trong c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ®­¬ng thêi vµ kh«ng ®­îc ph¶n ¸nh trong c¸c thèng kª chÝnh thøc .Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ ë viÖt nam khi ®ã v½n cã l¹m ph¸t, thÓ hiÖn á sù khan hiÕm hµng ho¸ ,dÞch vô vµ sù gi¶m sót cña chóng, ®ång thêi ®­îc hi nhËn trong sù diÔn biÕn gia t¨ng gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng trªn thÞ tr­êng x· héi trªn d­íi 20% trªn mét n¨m vµ ®ã lµ l¹m ph¸t cña nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn vµ ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi c¬ chÕ , n¬i ®éc quyÒn nhµ n­íc cßn mang ®Ëm tÝnh chÊt phi kinh tÕ vµ ®­îc dung d­ìng bëi c¸c chØ thÞ cña nhµ n­íc vµ tån t¹i thèng trÞ phæ biÕn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc. Vµo thêi kú nµy khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc chiÕm kho¶ng 85 - 87% vèn cè ®Þnh, 95% lao ®éng lµnh nghÒ mµ chØ t¹o ra 30 – 37% tæng s¶n phÈm x· héi. Trong khi ®ã khu vùc kinh tÕ t­ nh©n chØ chiÕm 13,2% søc lao ®éng x· héi vµ suèt thêi kú dµi tr­íc n¨m 1986 bÞ nhiÒu søc Ðp kiÒm chÕ , xong l¹i s¶n xuÊt ra tíi 32 – 43% tæng s¶n phÈm x· héi vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt so víi khu vùc kinh tÕ quèc doanh vµ hîp t¸c x·. MÆt kh¸c l¹m ph¸t ë viÖt nam diÔn ra trong suèt nÒn kinh tÕ ®ãng cöa phô thuéc nhiÒu vµo nguån viÖn trî bªn ngoµi.Trªn thùc tÕ , tr­íc n¨m 1988kh«ng cã ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµI vµo ViÖt Nam. C¸c biªn giíi ®Òu bÞ khÐp l¹i víi chÕ ®é xuÊt nhËp c¶nh còng nh­ l­u th«ng hµng ho¸ rÊt nghiªm ngÆt, phiÒn phøc .C¬ cÊu chñ yÕu cã tÝnh h­íng néi ,khÐp kÝn ,thay thÕ hµng nhËp khÈu vµ kh«ng khuyÕt khÝch xuÊt khÈu . Cïng víi chÝnh s¸ch ®Þnh h­íng ph¸t triÓn vµ ®Çu t­ cã nhiÒu bÊt cËp , nªn c¬ cÊu kinh tÕ viÖt nam bÞ mÊt c©n ®èi vµ kh«ng hîp lý nghiªm träng gi÷a c«ng nghiÖp – n«ng nghiÖp , c«ng nghiÖp nÆng - c«ng nghiÖp nhÑ, nhÊt lµ ngµnh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng , gi÷a s¶n xuÊt – dÞch vô .§ã lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸, dÞch vô, t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt, thiÕu hôt ng©n s¸ch chiÒn miªn , t¨ng møc cung tiÒn kh«ng tu©n theo quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ …vµ do ®ã g©y ra l¹m ph¸t . 2. Giai ®o¹n 1981-1988 Lµ thêi kú tõ n¨m 1981 ®Õn n¨m 1988: lµ thêi kú l¹m ph¸t chuyÓn tõ d¹ng “Èn” sang d¹ng “më”.Thùc tÕ cho thÊy r»ng tõ n¨m 1981 ®Õn n¨m 1988 chØ sè t¨ng gi¸ ®Òu trªn 100% mét n¨m . Vµo n¨m 1983 vµ 1984 ®· gi·m xuèng, nh­ng n¨m 1986 ®· t¨ng vät tíi møc cao nhÊt lµ 557% sau ®ã cã gi¶m. Nhu vËy møc l¹m ph¸t cao vµ kh«ng æn ®Þnh . song vÊn ®Ò l¹m ph¸t ch­a ®­îc thõa nhËn trong c¸c v¨n kiÖn chÝnh thøc. VÊn ®Ò nµy chØ ®­îc quy vµo sö lý c¸c khÝa c¹nh “gi¸ - l­¬ng- tiÒn, mµ l¹i chñ yÕu b»ng c¸c gi¶i ph¸p hµnh chÝnh ,nh­ xem xÐt vµ ®IÒu chØnh ®¬n gi¶n gi¸ c¶ trong khu vùc thÞ tr­êng cã tæ chøc nh÷ng n¨m 1981,1983,1987,vµ”bï vµo gi¸ l­¬ng “dæi tiÒn n¨m 1985…§©y lµ thêi k× xuÊt hiÖn siªu l¹m ph¸t víi 3 ch÷ sè kÐo dµi suèt 3 n¨m 1986-1988,vµ ®¹t ®Ønh cao nhÊt trong lÞch sö kinh tÕ hiÖn ®¹i n­íc ta suèt nöa thÕ kØ nay 3. Giai ®o¹n 1988-1995 Liªn tôc tõ n¨m 1988, mäi nç lùc cña chÝnh phñ ®­îc tËp trung vµo kiÒm chÕ, ®Èy lïi l¹m ph¸t tõ møc 3 ch÷ sè xuèng cßn 1 ch÷ sè. §©y lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam. Trong khi l¹m ph¸t ®­îc kÐo xuèng th× kinh tÕ vÉn t¨ng tr­ëng cao vµ kh¸ æn ®Þnh, b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng 7 – 8%. T¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t (tû lÖ %) N¨m 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 T¨ng tr­ëng 5,1 8,0 5,1 6,0 8,6 8,1 8,8 9,5 L¹m ph¸t 410,9 34,8 67,2 67,4 17,2 5,2 14,4 12,7 C«ng cuéc chèng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam tËp trung chñ yÕu vµo nh÷ng vÊn ®Ò: Nèi láng c¬ chÕ kiÓm so¸t gi¸ c¶, phi tËp trung hãa tiÕn tr×nh ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ kinh tÕ, thèng nhÊt ®iÒu hµnh tû gi¸ theo quan hÖ cung cÇu ngo¹i tÖ, khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®ång thêi thi hµnh mét chÝnh s¸ch l·i suÊt thùc d­¬ng, kÕt hîp th¾t chÆt ®óng møc viÖc cung øng tiÒn trung ­¬ng. C¸c gi¶i ph¸p lóc ®Çu ®­îc tiÕp nèi víi sö dông tõng b­íc cã hiÖu qu¶ c¸c c«ng cô tµi chÝnh ®· nhanh chãng ®em l¹i nhiÒu thµnh qu¶ ®¸ng khÝch lÖ trong ®iÒu kiÖn kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t. Cô thÓ: - Lßng tin cña d©n chóng vµo ®ång tiÒn ViÖt Nam ®· tõng b­íc ®­îc kh«i phôc. TiÒn tÖ æn ®Þnh khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc vµ n­íc ngoµi t¨ng nhanh. TÝch lòy ®Çu t­ cña c¶ n­íc n¨m 1993 b»ng 17,6% GDP, t¨ng ®¸ng kÓ so víi tû lÖ tÝch lòy 11 – 12% nh÷ng n¨m tr­íc. - Ta cã b¶ng sè liÖu sau: N¨m GDP/ng­êi (Tr ®ång) Tèc ®é t¨ng GDP (%) Tèc ®é t¨ng tiªu dïng (%) Tû lÖ tÝch lòy/GDP (%) Tû lÖ ®Ó dµnh/GDP (%) 1989 1990 1991 1992 1993 95 98 109 131 163 8,0 5,1 6,0 8,6 8,1 8,1 8,3 3,6 5,4 4,4 11,6 12,6 15,0 17,6 20,5 7,2 - - 6,9 15,0 Nguån: Tæng côc thèng kª 1994 - Trong tæng sè tÝch lòy n¨m 1993, tÝch lòy Nhµ n­íc chiÕm 43%, ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi 40%. Tû lÖ ®Çu t­ n­íc ngoµi nµy t­¬ng ®­¬ng tû lÖ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo Singapo mét nÒn kinh tÕ ®­îc coi lµ më cöa réng nhÊt ë Ch©u ¸ hiÖn nay. - Tû lÖ tiÒn ®Ó dµnh cña c¶ nÒn kinh tÕ trªn GDP n¨m 1992 lµ 6,9%, n¨m 1993 lµ 15% GDP. §©y lµ mét b­íc ngoÆt lín vÒ tÝch lòy so víi tr­íc ®©y. - N¨m 1989, khi c¸c c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®­îc phi tËp trung hãa vµ gi¸ n«ng s¶n ®­îc th¶ næi, cïng víi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c, chØ trong vßng 1 n¨m ViÖt Nam ®· tõ chç ph¶i nhËp khÈu g¹o ®· trë thµnh mét n­íc xuÊt khÈu g¹o, thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng lªn. Møc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong n¨m qua cã ®­îc lµ nhê kinh tÕ t¨ng tr­ëng cao trong khi l¹m ph¸t bÞ ®Èy lïi vµ bÞ khèng chÕ ë møc hîp lý. §iÒu nµy tr¸i ng­îc h¼n víi mét sè quèc gia khi chèng l¹m ph¸t th­êng lµm kinh tÕ suy tho¸i. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc còng n¶y sinh nhiÒu khã kh¨n míi: L¹m ph¸t gi¶m trong ®iÒu kiÖn nhËp siªu vèn n­íc ngoµi (chñ yÕu lµ vay nî) ®· lµm cho ®ång tiÒn ViÖt Nam cã xu h­íng lªn gi¸ so víi mét sè ®ång tiÒn kh¸c, ¶nh h­ëng bÊt lîi ®Õn viÖc khuyÕn khÝch ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, thu hót vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi trong khi ®ã s¶n xuÊt trong n­íc bÞ chÌn Ðp, c¹nh tranh m¶nh bêi hµng nhËp ®Æc biÖt lµ hµng nhËp lËu. N¨m 1992 tû lÖ hµng tÝch lòy ph¶i nhËp lªn tíi 63,7%, tû lÖ s¶n phÈm trung gian dïng trong s¶n xuÊt ph¶i nhËp lªn tíi 25%. C¸n c©n th­¬ng m¹i do ®ã tiÕp tôc th©m hôt trong ®iÒu kiÖn ®ã viÖc t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao h¬n sÏ kÝch thÝch l¹m ph¸t gia t¨ng, g©y khã kh¨n cho viÖc duy tr× thµnh qu¶ ®¹t ®­îc.N¨m 1994, møc l¹m ph¸t do quèc héi th«ng qua lµ 10% nh­ng do mét sè nguyªn nh©n kh¸ch quan nh­ gi¸ c¶ thÞ tr­êng thÕ giíi t¨ng ¶nh h­ëng ®Õn trong n­íc, thiªn tai, béi chi ng©n s¸ch... ®· khiÕn l¹m ph¸t v­ît møc dù kiÕn 14,4%. Møc l¹m ph¸t n¨m 1994 tuy kh«ng ®¹t kÕ ho¹ch nh­ng cã yÕu tè cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. NhiÒu nhµ kinh tÕ cho r»ng cÇn ph¶i x¸c lËp mét tû lÖ nhÊt ®Þnh gi÷a t¨ng tr­ëng vµ l¹m ph¸t. Cã ý kiÕn cho r»ng ph¶i kiÒm chÕ l¹m ph¸t thÊp, æn ®Þnh gi¸ c¶ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ dï ë nhÞp ®é thÊp nh­ng æn ®Þnh l©u dµi (c¸c n­íc nh©n NICS). Ng­îc l¹i cã ý kiÕn l¹i cho r»ng khuyÕn khÝch l¹m ph¸t míi t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Tuy nhiªn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu vµ xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt thÊp so víi c¸c n­íc kh¸c nªn ®Ó tr¸nh khái tôt hËu, kinh tÕ ViÖt Nam ph¶i ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng cao trong nhiÒu n¨m. Muèn vËy, ViÖt Nam cã thÓ ph¶i duy tr× tû lÖ l¹m ph¸t vµi n¨m ®Çu cao h¬n møc t¨ng tr­ëng trong n­íc mét chót, kÐo dÇn xuèng nh÷ng n¨m sau. Tuy nhiªn nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ chóng ta th¶ næi hoµn toµn l¹m ph¸t. 4. Giai ®o¹n 1996-1999: Tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ b×nh qu©n giai ®o¹n 1991-1995 lµ 8,2% vµ cã kh¶ n¨ng tiÕp tôc t¨ng m¹nh khi n¨m 1995 ®¹t tû lÖ t¨ng tr­ëng 9,5% ®· khiÕn c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nghÜ ®Õn viÖc ph¶i kiÒm chÕ tèc ®é t¨ng tr­ëng cao qu¸ ®¸ng vµ ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p cÊp b¸ch ®Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t. Tuy nhiªn tõ n¨m 1996, cô thÓ h¬n tõ 1997, xuÊt ph¸t tõ nhiÒu nguyªn nh©n trong ®ã cã ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trong khu vùc, tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ còng nh­ møc l¹m ph¸t cña ViÖt Nam ®· liªn tôc gi¶m. §¸ng l­u ý lµ ®· cã mÇm mèng xuÊt hiÖn hiÖn t­îng gi¶m ph¸t th«ng qua chØ sè gi¸ ©m ë mét vµi th¸ng trong c¸c n¨m 1996, 1997 vµ 1999. Tuy nhiªn xÐt vÒ chung vµ dµi h¹n, tuy tèc ®é t¨ng tr­ëng cã gi¶m sót song nÒn kinh tÕ n­íc ta vÉn chñ yÕu ë xu h­íng l¹m ph¸t víi møc ®é võa ph¶i, b×nh qu©n 6%/n¨m kÓ tõ 1995-1999. KÕt luËn L¹m ph¸t vµ t¨ng tr­êng kinh tÕ lµ hai vÊn ®Ò cã quan hÖ rÊt chÆt chÏ, phøc t¹p. L¹m ph¸t cã thÓ lµ ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ ng­îc l¹i còng cã thÓ lµ t¸c nh©n k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ thËm chÝ . V× vËy cÇn chó träng sù c©n ®èi, mèi quan hÖ hµi hoµ gi÷a hai vÊn ®Ò nµy ,chØ cã vËy míi ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña Viªt Nam trong giai ®o¹n ®æi míi hiÖn nay. Trong nh÷ng n¨m võa qua ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ ®ã còng lµ nhê mét phÇn ®ãng gãp cña c¸c chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh tØ lÖ l¹m ph¸t hîp lÝ. Tuy nhiªn nh÷ng bÊt æn sù mÊt c©n ®èi gi÷a l¹m ph¸t trong mét sè thêi gian lµ dÊu hiÖu ®Ó chóng ta cÇn ®iÒu chØnh vµ ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch cã hiÖu qu¶. HiÓu râ vµ gi¶i quyÕt ®­îc tèt vÊn ®Ò nµy sÏ gãp phÇn kh«ng nhá cho c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë n­íc ta. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Lý thuyÕt l¹m ph¸t, gi¶m ph¸t vµ thùc tiÔn ë ViÖt Nam. TËp thÓ t¸c gi¶:PTS:NguyÔn Minh Phong,TS:Vâ §¹i L­îc,TS:NguyÔn ThÞ HiÒn, Vµ mét sè t¸c gi¶ kh¸c. 2. Gi¸o tr×nh KTVM – DHKTQD Gi¸o tr×nh Lý ThuyÕt Tµi chÝnh TiÒn TÖ 3. T¹p chÝ Th«ng tin kinh tÕ 4. T¹p chÝ Th«ng tin tµi chÝnh 5. T¹p chÝ Ph¸t triÓn kinh tÕ Phô lôc Trang Lêi nãi ®Çu 2 Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ l¹m ph¸t 1. Kh¸i niÖm 2 2. Kh¸i niÖm l¹m ph¸t trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i 3 3. C¸c Lo¹i h×nh cña l¹m ph¸t 4 4. Nh÷ng hËu qu¶ cña l¹m ph¸t 8 Ch­¬ng II: L¹m ph¸t víi ph¸t triÓn kinh tÕ trong thùc tiÔn kinh tÕ ë ViÖt Nam 10 1.Giai ®o¹n tõ n¨m 1976 –1981 10 2.Giai ®o¹n 1981-1988 11 3. Giai ®o¹n 1988-1995 11 4. Giai ®o¹n 1996-1999 14 KÕt luËn 15 Tµi liÖu tham kh¶o 16 ._.