Lãi suất & vấn đề tự do hoá lãi suất ở Việt Nam hiện nay

Lêi më ®Çu L ·i suÊt lµ mét trong nh÷ng c«ng cô rÊt quan träg cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Nã t¸c ®éng hÕt th¶y c¸c kh©u s¶n xuÊt- tiªu dïng- tÝch luü - ®Çu t­, gãp phÇn k×m h·m hay t¨ng tr­ëng kinh tÕ. L·i suÊt lµ mét ph¹m trï kinh tÕ cã tÝnh hai mÆt, nÕu x¸c ®Þnh l·i suÊt hîp lÝ sÏ lµ ®ßn bÈy quan träng thóc ®Èy s¶n xuÊt-l­u th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn vµ ng­îc l¹i. Bëi vËy, l·i suÊt võa lµ c«ng cô qu¶n lÝ vÜ m« cña Nhµ n­íc, võa lµ c«ng cô ®iÒu hµnh vi m« cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Mét chÝnh s¸ch l·i suÊt cã hiÖu qu¶ lµ chÝnh s¸ch ®­îc ¸p dông nhÊt qu¸n trong mét l·nh thæ vµ ®­îc NHNN ®iÒu chØnh chÆt chÏ, mÒm dÎo theo tõng thêi k× cho phï hîp víi nhu cÇu huy ®éng vèn vµ cung øng vèn nh»m thu hót ®­îc nguån vèn nhµn rçi trong d©n chóng, phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc, ®ång thêi ®¶m b¶o ®­îc cho ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc sù cã hiÖu qu¶. Tuú vµo tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ møc ®é æn ®Þnh tiÒn tÖ mµ mçi quèc gia sÏ ®­a ra c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý l·i suÊt ë c¸c møc kh¸c nhau. §èi víi ViÖt Nam, trong b­íc chuyÓn m×nh tõ mét nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp sang nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc; trong qu¸ tr×nh hoµ nhËp cïng sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, viÖc xem xÐt vÊn ®Ò l·i suÊt lµ rÊt cÇn thiÕt. ChÝnh s¸ch l·i suÊt cña Ng©n hµng Nhµ N­íc ®ang tõng b­íc tiÕn dÇn tíi mét chÝnh s¸ch l·i suÊt thÞ tr­êng. Thay ®æi theo h­íng tù do ho¸, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi trong n­íc vµ møc ®é héi nhËp víi thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi. §Ó hiÓu râ h¬n c¸c b­íc ®i trong lé tr×nh ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt trong thêi gian qua vµ tõ ®ã cã nh÷ng ®Þnh h­íng phï hîp h¬n trong gian ®o¹n tíi. §Ò ¸n xin ®­îc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò: L·i suÊt vµ vÊn ®Ò tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam hiÖn nay. Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, ®Ò ¸n bao gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I: C¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ l·i suÊt vµ tù do ho¸ l·i suet Ch­¬ng II: TiÕn tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua. Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn vµ n©ng cao viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do ho¸ l·i suÊt trong thêi gian tíi Víi sù hiÓu biÕt cßn nhiÒu h¹n chÕ, ®Ò ¸n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. VËy em kÝnh mong thÇy c« th«ng c¶m vµ ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò ¸n ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù nhiÖt t×nh h­íng dÉn, chØ b¶o cña c« gi¸o: NguyÔn Hoµi Ph­¬ng ®· gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò ¸n nµy. Ch­¬ng I C¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ l·i suÊt vµ tù do ho¸ l·i suÊt I. T×m hiÓu chung vÒ l·i suÊt 1. L·i suÊt vµ vai trß cña l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ. 1.1 ThÕ nµo lµ l·i suÊt? L·i suÊt lµ mét ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan, mang tÝnh chÊt tæng hîp vµ ®a d¹ng. Nã ®­îc hiÓu theo nghÜa chung nhÊt lµ gi¸ c¶ cña tin dông – gi¸ c¶ cña quan hÖ vay m­în hoÆc cho thuª nh÷ng dÞch vô vÒ vèn d­íi h×nh thøc tiÒn tÖ hoÆc c¸c d¹ng thøc tµi s¶n kh¸c nhau. Khi ®Õn h¹n, ng­êi ta sÏ ph¶i tr¶ cho ng­êi cho vay mét kho¶n tiÒn d«i ra ngoµi sè tiÒn vèn gäi lµ tiÒn l·i. Vµ tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a sã tiÒn l·i trªn sè tiÒn vèn ®i vay gäi lµ l·i suÊt l·i suÊt ®­îc biÓu hiÖn d­íi d¹ng sè tuyÖt ®èi, ®ã chÝnh lµ lîi tøc tÝn dông. Nh­ vËy lîi tøc tÝn dông lµ kho¶n tiÒn chi tr¶ cho viÖc vay m­în quyÒn së h÷­ vµ quyÒn sö dông vèn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. 1.2 Vai trß cña l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng l·i suÊt gi÷ vÞ trÝ kh¸ quan träng, nã ®­¬c thÓ hiÖn nh­ sau: 1.2.1 L·i suÊt lµ mét c«ng cô kÝch thÝch lîi Ých vËt chÊt ®Ó thu hót c¸c kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ. TiÕt kiÖm lµ phÇn thu nhËp cßn l¹i sau khi tiªu dïng ë hiªn t¹i cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ. Víi viÖc t¹o thu nhËp cho ng­êi tiÕt kiÖm, l·i suÊt trë thµnh mét nh©n tè c¬ b¶n ®iÒu tiÕt tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm. L·i suÊt cao khuyÕn khÝch ng­ßi ta hy sinh tiªu dïng hiÖn t¹i, tiÕt kiÖm nhiÒu h¬n ®Ó cã kho¶n tiªu dïng nhiÒu h¬n trong t­¬ng lai vµ ng­îc l¹i. Trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tµi chÝnh ph¸t triÓn, c¸c kho¶n tiÕt kiÖm ®­îc thu hót triÖt ®Ó qua c¸c kªnh tµi chÝnh trùc tiÕp vµ kªnh tµi chÝnh gi¸n tiÕp ®Ó t¹o nªn quü vay ®¸p øng nhu cÇu vèn cho nÒn kinh tÕ. 1.2.2 L·i suÊt lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m«. Víi t­ c¸ch lµ gi¸ ph¶i tr¶ cho nh÷ng sè tiÒn vay ®Ó ®Çu t­ hay mua c¸c vËt dông tiªu dïng, l·i suÊt t¹o nªn kho¶n chi phÝ cña ng­êi ®i vay. ViÖc so s¸nh gi÷a l·i suÊt ph¶i tr¶ víi hiÖu qu¶ biªn cña ®ång vèn lµ c¨n cø quan träng ®Ó ng­êi kinh doanh ®­a ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­. Mét sù gia t¨ng trong l·i suÊt sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng cã ®­îc nh÷ng thu nhËp kh¸ lín ®Ó bï ®¾p ®­îc sè l·i ph¶i tr¶ vµ do ®ã sè ®Çu t­ ch¾c ch¾n sÏ gi¶m. Còng cã thÓ lËp luËn nh­ vËy vÒ viÖc ®i vay ®Ó tiªu dïng, nh÷ng ng­êi tiªu dïng so s¸nh sè l·i ph¶i tr¶ cho mét kho¶n vay m­în víi ý muèn cã cµng sím cµng tèt mét vËt dông nh­ mét c¨n nhµ hay lµ mét chiÕc « t« ch¼ng h¹n. Nh÷ng l·i suÊt cao h¬n sÏ lµm cho mét sè ng­êi tiªu dïng chê ®îi chø kh«ng mua ngay, vµ sè tiªu dïng dù ®Þnh sÏ gi¶m xuèng. Tæng cÇu bao gåm cr c¸c thµnh phÇn nh­ cÇu ®Çu t­ cña doanh nghiÖp vµ cÇu tiªu dïng cña c¸ nh©n, cña hé gia ®×nh sÏ thay ®æi theo. V× sù biÕn ®éng cña l·i suÊt cã t¸c déng ®Õn ®Çu t­, ®Õn tiªu dïng nªn nã cã t¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn c¸c môc tiªu cña nÒn kinh tÕ vÜ m«, biÓu hiÖn trong c¸c tr­êng hîp sau: +L·i suÊt thÊp ® khuyÕn khÝch ®Çu t­, khuyÕn khÝch tiªu dïng®t¨ng tæng cÇu ®S¶n l­îng t¨ng , gi¸ c¶ t¨ng, thÊt ngiÖp gi¶m, néi tÖ cã xu h­íng gi¶m gi¸ so víi ngo¹i tÖ. +L·i suÊt cao ® H¹n chÕ ®Çu t­, h¹n chÕ tiªu dïng ® gi¶m tæng cÇu ® s¶n l­îng gi¶m , gi¸ cae gi¶m , thÊt nghiÖp t¨ng,néi tÖ co xu h­íng t¨ng so víi ®ång ngo¹i tÖ. V× cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn c¸c biÕn sè kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ vÜ m« nh­ trªn nªn l·i suÊt ®­îc ChÝnh Phñ c¸c n­íc lµm c«ng cô cã hiÖu qu¶ ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ quèc gia. 1.2.3 L·i suÊt lµ c«ng cô ph©n phèi vèn vµ kÝch thÝch sö dông vèn cã hiÖu qu¶. L·i suÊt cã t¸c dông trong viÖc ph©n bæ vèn. §èi víi nh÷ng dù ¸n cã møc ®é rñi ro nh­ nhau, dù ¸n nµo cã l·i suÊt cao h¬n th­êng thu hót ®­îc vèn nhanh h¬n, nhiÒu h¬n. Cßn nh÷ng dù ¸n nµo chøa ®ùng nhiÒu rñi ro th× ph¶i tr¶ l·i suÊt cao míi cã kh¶ n¨ng thu hót ®­îc vèn. Nh­ vËy b»ng c¸ch ®­a ra c¸c møc l·i suÊt kh¸c nhau cã thÓ t¹o ®­îc sù ph©n bæ c¸c luång vèn theo môc ®Ých mong muèn. Trong quan hÖ vay vèn, ng­êi di vay kh«ng ph¶i hoµn tr¶ gèc khi ®Õn h¹n mµ cßn tr¶ l·i kho¶n vay, hoµn tr¶ ®Çy ®ñ c¶ gèc vµ l·i võa lµ mét ®Æc tr­ng cña quan hÖ tÝn dông, võa lµ mét nguyªn t¾c tÝn dông. B»ng viÖc buéc ph¶i tr¶ l·i ®· kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp nãi riªng, kÝch thÝch ng­êi vay vèn nãi chung ph¶i sö dông vèn cã hiÖu qu¶, vèn ph¶i cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt, kinh doanh, t¹o thu nhËp ®Ó bï ®¾p chi phÝ, cã lîi nhuËn, t¹o c¬ së cho viªc tr¶ l·i v× tiÒn l·i th­c chÊt lµ mét phÇn lîi nhuËn mµ ng­êi ®i vay tr¶ cho ng­¬i cho vay. 1.2.4 L·i suÊt lµ c«ng cô ®o l­êng t×nh tr¹ng søc khoÎ cña nÒn kinh tÕ. Trong giai ®o¹n ®ang ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ l·i suÊt th­êng cã xu h­ãng t¨ng do cung – cÇu quü cho vay ®Òu t¨ng lªn, trong ®ã tèc ®é t¨ng cña cÇu quû cho vay lín h¬n tèc ®é t¨ng cña cung quü cho vay. Ng­îc l¹i, trong giai ®o¹n suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ, l·i suÊt th­êng cã xu h­íng gi¶m xuèng. L·i suÊt lµ biÕn sè th­êng xuyªn biÕn ®éng trong nÒn kinh tÕ, c¨n cø vµo sù biÕn ®éng ®ã cña l·i suÊt, ng­êi ta cã thÓ dù b¸o c¸c yÕu tè kh¸c cña nÒn kinh tÕ nh­ : tÝnh sinh lêi cña c¸c c¬ héi ®Çu t­, møc l¹m ph¸t dù tÝnh, møc thiÕu hôt ng©n s¸ch. Ng­êi ta còng cã thÓ dùa vµo l·i suÊt trong mét thêi kú ®Ó dù b¸o t×nh h×nh kinh tÕ trong t­¬ng lai. C¸c dù b¸o sÏ lµ c¬ së quan träng ®Ó chñ thÓ kinh tÕ ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­, tiªu dïng, c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh phï hîp. 1.2.5 L·i suÊt lµ c«ng cô thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m« cña l·i suÊt ®· lµm cho nã trë thµnh c«ng cô quan träng ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia: Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng nh­ thÞ tr­êng tµi chÝnh ch­a ph¸t triÓn, l·i suÊt ®­îc sö dông lµm mét c«ng cô trùc tiÕp ®Ó t¸c ®éng vµo môc tiªu trung gian vµ qua ®ã tíi môc tiªu cuèi cïng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Ng©n hµng TW sö dông lo¹i c«ng cô nµy d­íi h×nh thøc Ên ®Þnh trùc tiÕp l·i suÊt kinh doanh cho c¸c ng©n hµng ho¹c qui ®Þnh khung l·i suÊt tiÒn göi – l·i suÊt tiÒn vay hoÆc trÇn suÊt tiÒn vay qua ®ã khèng chÕ l·i suÊt cho vay cña c¸c ng©n hµng theo h­íng chÆt hoÆc níi láng tiÒn tÖ. Trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tµi chÝnh ph¸t triÓn, Ng©n hµng TW sö dông c«ng cô l·i suÊt gi¸n tiÕp ch¼ng h¹n nh­ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, l·i suÊt cho vay cÇm cè ®Ó t¸c ®éng gi¸n tiÕp tãi l·i suÊt thÞ tr­êng. L·i suÊt thÞ tr­êng thay ®æi sÏ t¸c ®éng tíi c¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m«. Ngµynay theo xu h­íng tù do ho¸ tµi chÝnh, c¬ chÕ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ b»ng c«ng cô l·i suÊt ngµy cµng trë nªn phæ biÕn trªn thÕ giíi. Nh­ vËy trong nÒn kinh tÕ l·i suÊt lµ c«ng cô kinh tÕ kh¸ quan träng lµm sao ®Ó l·i suÊt ph¶i phï hîp víi l·i suÊt cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra vµ cÇn ®­îc gi¶i quyÕt. 2. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng tíi l·i suÊt, nguyªn t¾c vµ ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l·i suÊt. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng tíi l·i suÊt Trong c¸c nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nhµ n­íc ®ãng vai trß trung t©m hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c ho¹t ®«ng kinh tÕ – x· héi. Trong c¸c n­íc nµy còng kh«ng cã thÞ tr­êng tµi chÝnh vµ tµi chÝnh kiÒm chÕ lµ m« h×nh qu¶n lý tµi chÝnh phæ biÕn. V× lÏ ®ã, l·i suÊt trong c¸c n­íc ®ã ®Òu do nhµ n­íc qui ®Þnh, thËm chÝ mét sè n­íc cßn qui ®Þnh ®Õn c¶ møc chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt tiÒn göi vµ l·i suÊt cho vay ng©n hµng. Sù biÕn ®éng cña l·i suÊt trong c¸c ®iÒu kiÖn nh­ vËy phÇn lín phô thuéc vµ ý chÝ cña chÝnh phñ vµ kh«ng thÓ dù ®o¸n hay x¸c lËp bÊt cø quy luËt vËn ®éng nµo. Tr¸i l¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nhµ n­íc chØ ®ãng vai trß lµ ng­êi ®iÒu tiÕt vÜ m«, thÞ tr­êng tµi chÝnh vµ c¸c ng©n hµng còng nh­ c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian rÊt ph¸t triÓn. H¬n n÷a ®· c¸c n­¬c nµy l¹i theo ®uæi tµi chÝnh tù do ho¸ vµ c¬ chÕ h×nh thµnh l·i suÊt lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng. L·i suÊt v× vËy lu«n biÕn ®éng phô thuéc rÊt nhiÒu vao c¸c nh©n tè kinh tÕ vÜ m« còng nh­ nhiÒu nh©n tè kh¸c. Sau ®©y chóng ta sÏ ®i s©u nghiªn cøu mét sè nh©n tè c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt: 2.1.1 ¶nh h­ëng cña cung cÇu cña quü cho vay. L·i suÊt c¶ cña cho vay v× vËy bÊt kú sù thay ®æi cña cung vµ cÇu hoÆc c¶ cung vµ cÇu quü cho vay kh«ng cïng mét tû lÖ ®Òu sÏ lµ thay ®æi møc l·i suÊt trªn thÞ tr­êng, tuy møc ®é biÕn ®éng cña l·i suÊt còng Ýt nhiÒu phô thuéc vµo c¸c quy ®Þnh cña chÝnh phñ vµ ng©n hµng TW, song ®a sè c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Òu dùa vµo nguyªn lý nµy ®Ó x¸c ®Þnh l·i suÊt. Tõ ®iÒu nµy cho thÊy chóng ta cã thÓ t¸c ®éng vµo cung cÇu trªn thÞ tr­êng vèn ®Ó thay ®æi l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ cho phï hîp víi môc tiªu chiÕn l­îc trong tõng thêi kú: ch¼ng h¹n nh­ thay ®æi c¬ cÊu vèn ®Çu t­, tËp trung vèn ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n träng ®iÓm mÆt kh¸c, muèn duy tr× sù æn cña l·i suÊt th× sù æn ®Þnh cña thÞ tr­êng vèn ph¶i ®­îc ®¶m b¶o v÷ng ch¾c 2.1.2 ¶nh h­ëng cña l¹m ph¸t kú väng. Khi møc l¹m ph¸t ®­îc dù ®o¸n sÏ t¨ng lªn trong mét thßi kú nµo ®ã, l·i suÊt sÏ cã xu h­íng t¨ng. §iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch b»ng c¶ hai h­íng tiÕp cËn: thø nhÊt ,xuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt thùc va l·i suÊt danh nghÜa cho thÊy, ®Ó duy tr× l·i suÊt thùc kh«ng ®æi, tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng ,sÏ danh phÇn tiÕt kiÖm cña m×nh cho viÖc dù tr÷ hµng ho¸ hoÆc nh÷ng d¹ng thøc tµi s¶n phi tµi chÝnh kh¸c (non –financial assets ) nh­ vµng, ngo¹i tÖ m¹nh, hoÆc ®Çu t­ vèn ra n­íc ngoµi nÕu cã thÓ. TÊt c¶ c¸c ®iÒu nµy lµm gi¶m cung quü cho vay vµ g©y ¸p lùc t¨ng l·i suÊt cña c¸c nhµ b¨ng còng nh­ trªn thÞ tr­êng. Tõ mèi quan hÖ nµy cho thÊy ý nghÜa vµ tÇm quan träng cña viÖc kh¾c phôc t©m lý l¹m ph¸t ®èi víi viÖc æn ®Þnh l·i suet, sù æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng nÒn kinh tÕ 2.1.3 ¶nh h­ëng cña béi chi ng©n s¸ch Mét c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt, béi chi ng©n hµng TW vµ ®Þa ph­¬ng trùc tiÕp lµm cho cÇu cña quü cho vay t¨ng l·i suÊt. Sau n÷a béi chi ng©n hµng sÏ t¸c ®éng ®Õn t©m lý c«ng chóng vÒ gia t¨ng møc l¹m ph¸t vµ do vËy sÏ g©y ¸p lùc t¨ng l·i suÊt. Trªn mét gèc ®é kh¸c th«ng th­êng khi béi chi ng©n s¸ch t¨ng chÝnh phñ th­êng gia t¨ng viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. L­îng cung tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng t¨ng lªn lµm cho gi¸ tr¸i phiÕu cã xu h­íng gi¶m, l·i suÊt thÞ tr­êng v× vËy mµ t¨ng lªn. H¬n n÷a ,tµi s¶n cã cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i còng gia t¨ng ë kho¶n môc tr¸i phiÕu chÝnh phñ, dù tr÷ v­ît qu¸ gi¶m, l·i suÊt ng©n hµng còng sÏ t¨ng. 2.1.4 Nh÷ng thay ®æi vÒ ThuÕ ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ thuÕ lîi tøc c«ng ty lu«n t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt gièng nh­ khi thuÕ t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ hµng ho¸. NÕu c¸c h×nh thøc nµy t¨ng lªn còng cã nghÜa ®iÒu tiÕt ®i mét phÇn thu nhËp cña nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc c¸ nh©n vµ tæ choc cung cÊp dÞch vô tÝn dông hay nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh chøng kho¸n. Th«ng th­êng ai còng cã quan t©m ®Õn thu nhËp thùc tÕ hay lîi nhuËn sau thuÕ h¬n lµ thu nhËp danh nghÜa. Do vËy, ®Ó duy tr× mét møc thuËn lîi thùc tÕ nhÊt ®Þnh hä ph¶i céng thªm vµo l·i suÊt cho vay nh÷ng thay ®æi cña thiÕu. §iÒu quan träng ®­îc rót ra tõ mèi quan hÖ nµy lµ viÖc x¸c lËp vµ ®iÒu chØnh ®èi víi chÝnh s¸ch thuÕ, nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng ngoµi ý muèn cña mæi thay ®æi nãi trªn cña thuÕ. 2.1.5 Nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng x· héi Ngoµi nh÷ng yÕu tè ®­îc tr×nh bµy trªn ®©y, sù thay ®æi cña l·i suÊt cßn chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè thuéc vÒ ®êi sèng x· héi kh¸c, Sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh víi c¸c c«ng cô tµi chÝnh ®a d¹ng phong phó lµ mét vÝ dô. C¸c c«ng cô nµy kh¸c nhau kh«ng chØ ë thêi gian ph­¬ng ph¸p tÝnh vµ tr¶ l·i, kh¶ n¨ng tiªu thô mµ c¶ vÒ ®é co d·n cña gi¸ c¶ theo l­îng cÇu cña chóng. ChÝnh v× vËy mµ nh÷ng thay ®æi trong c¬ cÊu chøng kho¸n; sù xuÊt hiÖn c¸c chøng kho¸n míi, còng nh­ ph¸t triÓn theo c¶ chiÒu réng vµ chiÒu s©u cña thÞ tr­êng s¬ cÊp còng sÏ t¸c ®éng thay ®æi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng thø cÊp. Møc ®é ph¸t triÓn cña c¸c thÓ chÕ tµi chÝnh trung gian vµ g¾n liÒn theo ®ã lµ sù c¹nh tranh trong ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô cña c¸c tæ chøc nµy lµ c¸c vÝ dô kh¸c. HiÖu suÊt sö dông vèn hay tû suÊt ®Çu t­ cËn biªn trong nÒn kinh tÕ trong c¸c thêi kú kh¸c nhau do nh÷ng thay ®æi trong c«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn mang tÝnh chu kú cña nÒn kinh tÕ còng t¸c ®éng ®Õn sù thay ®æi l·i suÊt. Thªm n÷a t×nh h×nh vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ còng nh­ nh÷ng biÕn ®éng tµi chÝnh quèc tÕ nh­ c¸c khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trªn thÕ giíi; c¸c luång vèn dÇu t­ ra,vµo c¸c ®èi víi c¸c n­íc...,®Òu Ýt nhiÒu t¸c ®éng ®Õn sù thay ®æi cña l·i suÊt cña c¸c n­íc kh¸c. TÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò nµy gîi ý cho tÊt c¶ nh÷ng nghiªn cøu, so¹n th¶o vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i cã nh÷ng sù nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch tæng thÓ tr­íc khi ®­a ra bÊt kú kÕt luËn hoÆc quyÕt ®Þnh nµo liªn quan ®Õn l·i suÊt. Nh­ vËy trong nÒn kinh tÕ l·i suÊt lµ c«ng cô kinh tÕ kh¸ quan träng lµm sao ®Ó l·i suÊt ph¶i phï hîp víi l·i suÊt cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra vµ cÇn ®­îc gi¶i quyÕt. 2.2 C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh chÕ ®é l·i suÊt. L·i suÊt tÝn dông ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c sau: Nguyªn t¾c 1: L·i suÊt ph¶i ®ång thêi thùc hiÖn ®­îc 2 chøc n¨ng kÝch thÝch, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng kinh tÕ ph¸t triÓn vµ lµ chÝnh s¸ch kinh tÕ cã hiÖu qu¶. Do l·i suÊt cã ¶nh h­ëng ®Õn tÊt c¶ c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn tiÒn trong x· héi nªn viÖc x¸c ®Þnh mét møc l·i suÊt hîp lÝ lµ rÊt quan träng. L·i suÊt cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt mét c¸ch tù nhiªn l­îng vèn l­u th«ng tõ n¬i thõa ®Õn n¬i thiÕu, tõ ng­êi cã vèn sang ng­êi cÇn vèn ®Ó ®­a vèn vµo sö dông trong c¸c dù ¸n ®Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh cã lîi cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi. Møc l·i suÊt nhá h¬n møc hîp lÝ sÏ khiÕn ng­êi vay ®¸nh gi¸ thÊp gi¸ trÞ sö dông cña ®ång vèn dÉn ®Õn ®Çu t­ kh«ng hiÖu qu¶, l·ng phÝ nguån vèn, g©y thiÖt h¹i cho b¶n th©n ng­êi ®i vay lÉn ng­êi cho vay vµ h¬n n÷a, ¶nh h­ëng ®Õn sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Ng­îc l¹i, møc l·i suÊt cao h¬n møc hîp lÝ tøc lµ ®¸nh gi¸ qu¸ cao gi¸ trÞ sö dông cña ®ång vèn th× chØ cã t¸c dông khuyÕn khÝch ng­êi cho vay, lµm cho vèn trë nªn d­ thõa, ø ®äng, kh«ng ®­îc ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh, kh«ng sinh l·i, lóc ®ã ®ång vèn trë thµnh “ vèn chÕt ” kh«ng cßn t¸c dông g× n÷a. V× vËy, tr­íc khi x¸c ®Þnh møc l·i suÊt ph¶i tÝnh ®Õn nguyªn t¾c nµy ®Çu tiªn. Nguyªn t¾c 2: B¶o tån gi¸ trÞ cña vèn, bï ®¾p ®­îc rñi ro, cã tÝch luü cho ng­êi së h÷u vèn vµ ng­êi sö dông vèn. Khi ®em vèn vµo sö dông, sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh, ng­êi sö dông vèn còng nh­ ng­êi cho vay vèn ®Òu hi väng vèn ban ®Çu sÏ t¹o ra mét l­îng tiÒn lín h¬n tøc lµ cã sinh l·i ®ñ ®Ó trang tr¶i c¸c chi phÝ vµ ®Ó l¹i mét phÇn lîi nhuËn. §©y lµ lÏ ®­¬ng nhiªn. Song trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i ®Çu t­ nµo còng ®em l¹i kÕt qu¶ tèt ®Ñp, sÏ cã nh÷ng lóc bÞ lç, thËm chÝ mÊt c¶ vèn ban ®Çu. Do ®ã, l·i suÊt ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c 2 ®Ó ng­êi cho vay vµ ng­êi ®i vay kh«ng bÞ thiÖt thßi dï cho viÖc sö dông vèn cã lóc l·i cã lóc lç. Nguyªn t¾c 3: L·i suÊt ph¶i ®­îc ph©n ®Þnh theo thÞ tr­êng tiÒn tÖ cÊp 2. Së dÜ l·i suÊt ph¶i ph©n ®Þnh ra v× trªn mçi thÞ tr­êng, c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn møc l·i suÊt lµ kh¸c nhau nh­: chñ thÓ së h÷u vµ sö dông vèn, chi phÝ huy ®éng vèn, møc ®é rñi ro, uy tÝn cña ng­êi vay.v.v...Tuy nhiªn, l·i suÊt trªn thÞ tr­êng cÊp 2 cã thÓ dùa vµo l·i suÊt trªn thÞ tr­êng cÊp mét ®Ó ®Þnh ra møc l·i suÊt phï hîp vµ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng cÊp 1 cã thÓ t¨ng hay gi¶m ®Ó t¸c ®éng vµo l·i suÊt cña thÞ tr­êng cÊp 2. Tãm l¹i, l·i suÊt trªn 2 thÞ tr­êng tiÒn tÖ ph¶i kh¸c nhau nh­ng cã quan hÖ h÷u c¬ vµ rµng buéc lÉn nhau. Th«ng th­êng, l·i suÊt trªn thÞ tr­êng cÊp mét nhá h¬n l·i suÊt trªn thÞ tr­êng cÊp 2 ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c tæ chøc tÝn dông sau khi ®i vay trªn thÞ tr­êng cÊp 1 vµ cho vay trªn thÞ tr­êng cÊp 2 sÏ thu ®­îc mét phÇn lîi nhuËn tõ chªnh lÖch l·i suÊt trªn hai thÞ tr­êng ®ã. Nguyªn t¾c 4: Nguyªn t¾c nµy ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së nguyªn t¾c 1 vµ 2, trong ®ã: TØ lÖ l¹m ph¸t < L·i suÊt ®i vay < L·i suÊt cho vay < TØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ (1) L·i suÊt ng¾n h¹n < L·i suÊt trung vµ dµi h¹n (2) BÊt ®¼ng thøc (1) cho thÊy l·i suÊt ph¶i ®¶m b¶o cã lîi cho c¶ ng­êi vay vµ ng­êi ®i vay ®ång thêi cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. TØ lÖ l¹m ph¸t cµng thÊp vµ tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ cµng cao th× cµng tèt ®èi víi c¶ d©n c­, tæ chøc tÝn dông vµ doanh nghiÖp. Trong bÊt ®¼ng thøc (2) l·i suÊt râ rµng ph¶i cã tÝnh bï ®¾p ®­îc rñi ro, thêi h¹n sö dông vèn cµng dµi, rñi ro cµng cao th× l·i suÊt cµng lín. V× nÕu l·i suÊt ng¾n h¹n lín h¬n l·i suÊt trung vµ dµi h¹n th× nã chØ cã lîi cho nh÷ng ng­êi giµu, l¾m tiÒn göi vµo TCTD, sèng dùa vµo l·i cao, ng¾n ngµy, lµm mÊt ®i chøc n¨ng c¬ b¶n cña c¸c tæ chøc tÝn dông lµ “ ®i vay ®Ó cho vay” vµ cã h¹i cho nÒn kinh tÕ, x· héi vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Nguyªn t¾c 5: §¶m b¶o sù biÕn thiªn cña l·i suÊt theo s¸t sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong n­íc vµ tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ. L·i suÊt ph¶n ¸nh qui luËt cung- cÇu vèn, do ®ã nã ph¶i phô thuéc vµo sù biÕn ®éng cña c¸c luång vèn trªn thÞ tr­êng. NÕu cung vèn ®ang thõa mµ l·i suÊt cø t¨ng lªn th× nh÷ng ng­êi cÇn vèn trªn thÞ tr­êng sÏ kh«ng vay tiÒn n÷a, lµm cho vèn kh«ng ®­îc l­u th«ng, h¹n chÕ sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c, ®èi víi mçi quèc gia, l·i suÊt kh«ng chØ phï hîp víi thÞ tr­êng trong n­íc mµ cßn ph¶i vËn ®éng ngµy cµng gÇn víi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Cã nh­ thÕ, ®Êt n­íc míi cã thÓ hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ cã quan hÖ b×nh ®¼ng víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn kh¸c. 2.3 Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l·i suÊt. 2.3.1 C¬ së h×nh thµnh l·i suÊt. ViÖc t×m ra mét c¬ së cã thÓ hoµn toµn tin cËy lµ kh«ng thÓ cã ngay ®­îc. C¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh hoµn h¶o còng ®· vµ ®ang x©y dùng l·i suÊt theo ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch th«ng tin cña thÞ tr­êng, víi kinh nghiÖm vµ sù uyªn th©m trong nghÒ nghiÖp ®Ó ®Þnh l­îng mét l·i suÊt phï hîp. Trong phÇn nµy, chóng ta xem xÐt c¸c c¬ së mµ hÇu hÕt c¸c n­íc ®ang sö dông cho viÖc h×nh thµnh l·i suÊt. TØ lÖ lîi nhuËn b×nh qu©n vµ tØ lÖ tr­ît gi¸ lµ hai yÕu tè quan träng cÊu thµnh nªn l·i suÊt ®ång thêi còng lµ 2 c¬ së h×nh thµnh nªn møc l·i suÊt. L·i suÊt tÝn dông trong c¬ chÕ thÞ tr­êng bÞ giíi h¹n bëi tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ (giíi h¹n trªn) vµ tØ lÖ l¹m ph¸t (giíi h¹n d­íi). L·i suÊt chØ cã thÓ vËn ®éng trong giíi h¹n ®ã vµ ph¶i c¨n cø vµo 2 yÕu tè nµy cïng víi quy luËt cung - cÇu vèn ®Ó t¨ng, gi¶m mét c¸ch hîp lÝ. MÆt kh¸c, do nÒn kinh tÕ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo 2 c¬ së trªn nªn l·i suÊt ®­îc ®Æt ra, ngoµi môc ®Ých thu lîi cho mét c¸ nh©n, mét tæ chøc, ph¶i ®¶m b¶o kÝch thÝch nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng. Do ®ã, khi x¸c ®Þnh l·i suÊt, ng­êi ta ph¶i dùa trªn 2 c¬ së c¬ b¶n nµy. C¬ së thø 3 lµ ­íc ®Þnh mét tØ lÖ kÝch thÝch. L·i suÊt còng gièng nh­ c¸c lo¹i gi¸ c¶ kh¸c, chØ cÇn thÊp hoÆc cao h¬n mét chót so víi c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c ®· cã thÓ thu ®­îc nhiÒu kh¸ch hµng h¬n, cho vay nhiÒu h¬n hoÆc ng­îc l¹i. Nh­ vËy, trªn c¬ së mét tØ lÖ kÝch thÝch, lîi nhuËn cña TCTD cã thÓ bÞ gi¶m ®i nÕu tÝnh trªn gi¸ trÞ tõng giao dÞch song víi sè l­îng giao dÞch t¨ng lªn th× lîi nhuËn vÉn t¨ng mµ TCTD l¹i t¹o ra ®­îc lîi thÕ c¹nh tranh l©u dµi cho m×nh. C¬ së tiÕp theo lµ chØ tiªu hîp lÝ vÒ tæng chi phÝ tÝn dông b×nh qu©n. Dùa trªn chØ tiªu nµy, ng­êi ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc nhiÒu chØ tiªu kh¸c nh­ doanh thu, lîi nhuËn, møc l­¬ng, møc l·i suÊt.v.v...NÕu tÝnh to¸n tæng chi phÝ tÝn dông b×nh qu©n cao h¬n nhu cÇu thùc tÕ cña thÞ tr­êng sÏ dÉn ®Õn thõa vèn, TCTD muèn cho vay ®­îc ph¶i gi¶m l·i suÊt cho vay. §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn hai hËu qu¶ lµ gi¶m l·i suÊt tiÒn göi khiÕn kh¸ch hµng chuyÓn sang göi tiÒn ë c¸c TCTD kh¸c hoÆc lµ gi¶m lîi nhuËn ®ång thêi gi¶m tiÒn l­¬ng cña c¸n bé c«ng nh©n viªn. NÕu chØ tiªu trªn thÊp h¬n nhu cÇu thùc tÕ th× t¸c ®éng ng­îc l¹i , TCTD ph¶i n©ng c¶ l·i suÊt ®i vay vµ l·i suÊt cho vay lªn. Khi l·i suÊt cho vay t¨ng, c¸c doanh nghiÖp sÏ vay Ýt h¬n cho ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh khiÕn cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng chËm l¹i. V× vËy, x¸c ®Þnh chØ tiªu tæng chi phÝ tÝn dông b×nh qu©n hîp lÝ lµ rÊt cÇn thiÕt khi h×nh thµnh l·i suÊt gióp cho TCTD gi÷ ®­îc uy tÝn víi c¸c doanh nghiÖp vay vèn vµ thu hót ®­îc nhiÒu kh¸ch hµng göi tiÒn. C¬ së cuèi cïng lµ kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp cña c¸c chuyªn gia. L·i suÊt lµ mét biÕn sè ®­îc cÊu thµnh tõ rÊt nhiÒu biÕn sè kh¸c nhau mµ trong ®ã chñ yÕu lµ nh÷ng biÕn sè mang tÝnh kh¸ch quan. Do ®ã, muèn x¸c ®Þnh ®­îc l·i suÊt ph¶i n¾m ch¾c ®­îc c¸c yÕu tè cÊu thµnh nã. Sù biÕn ®éng cña c¸c yÕu tè nµy rÊt phøc t¹p, do ®ã cÇn ph¶i xem xÐt, ph©n tÝch kÜ l­ìng, ®ßi hái ph¶i do c¸c chuyªn gia ho¹t ®éng l©u n¨m trong nghÒ thùc hiÖn. 2.3.2 C«ng thøc tæng qu¸t tÝnh l·i suÊt. L·i suÊt ®i vay cña ng©n hµng. L·i suÊt tiÒn göi = < a% tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n + tØ lÖ l¹m ph¸t. Trong ®ã: 0 = < a < 100. Víi a = 0% => L·i suÊt tiÒn göi kh«ng k× h¹n = TØ lÖ tr­ît gi¸. Víi tiÒn göi cã k× h¹n th× k× h¹n cµng dµi, a% cµng lín. L·i suÊt cho vay. L·i suÊt cho vay nãi chung = L·i suÊt tiÒn göi + b%TØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n + Phô phÝ tÝn dông + HÖ sè rñi ro Trong ®ã: b% phô thuéc vµo thêi h¹n vèn ®­îc sö dông, thêi h¹n cµng dµi b% cµng lín. HÖ sè rñi ro phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh­ thêi h¹n sö dông vèn, chñ thÓ vay vèn, môc ®Ých vay vèn, tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n ®Çu t­... II. C¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ tù do ho¸ l·i suÊt 1. ThÕ nµo lµ tù do ho¸ l·i suÊt ? Tù do ho¸ l·i suÊt lµ mét bé phËn quan träng cña tù do ho¸ tµi chÝnh. Thùc chÊt cña tù do ho¸ l·i suÊt chÝnh lµ c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt hoµn toµn ®Ó cho cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng x¸c ®Þnh l·i suÊt c©n b»ng, tøc lµ l·i suÊt ®­îc tù do biÕn ®éng ®Ó ph¶n øng theo c¸c lùc l­îng cung-cÇu vèn trªn thÞ tr­êng, lo¹i bá nh÷ng ¸p ®Æt mang tÝnh hµnh chÝnh lªn sù h×nh thµnh cña l·i suÊt. Nhµ n­íc kh«ng Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt, ®ång thêi còng kh«ng khèng chÕ møc l·i suÊt. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc quyÒn x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt kinh doanh cña m×nh ®Ó ¸p dông trong viÖc huy ®éng vèn vµ cho vay cßn Ng©n hµng trung ­¬ng chØ can thiÖp b»ng c¸c c«ng cô ®Ó ®iÒu chØnh cho phï hîp chiÕn l­îc vµ môc tiªu ®Æt ra trong tõng thêi kú ph¸t triÓn. Trong c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt, nÕu nhµ n­íc hoµn toµn kh«ng can thiÖp ®Õn hÖ thèng l·i suÊt thÞ tr­êng th× ®ã lµ c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn (th¶ næi l·i suÊt hoµn toµn). NÕu nhµ n­íc cã tham gia can thiÖp gi¸n tiÕp theo mét ®Þnh h­íg x¸c ®Þnh th«ng qua c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th× ®ã lµ c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt cã qu¶n lý. Vµ khi ®ã NHT¦ t¸c ®éng tíi l·i suÊt chñ yÕu dùa trªn c¸c c«ng cô kiÓm so¸t tiÒn tÖ gi¸n tiÕp nh­ nghiÖp vô thÞ tr­êng më, t¸i chiÕt khÊu, hîp ®ång mua l¹i, vµ mét phÇn dùa vµo ¸p ®Æt tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc. Tù do ho¸ l·i suÊt lµ ®Ó cho l·i suÊt h×nh thµnh trªn c¬ së cung cÇu vÒ vèn, møc tiÕt kiÖm, thu nhËp vµ chi tiªu cña c¸ nh©n vµ nh÷ng nh©n tè kh¸c. Tù do ho¸ l·i suÊt ®­îc coi lµ h¹t nh©n cña tù do ho¸ tµi chÝnh, nã lµm cho c¸c luång tµi chÝnh l­u th«ng th«ng suèt vµ lµ mét xu thÕ ®Ó gãp phÇn thóc ®Èy kinh tÕ –tµi chÝnh ViÖt Nam héi nhËp quèc tÕ. Tù do ho¸ l·i suÊt nãi riªng vµ tù do ho¸ tµi chÝnh nãi chung cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c¸c quèc gia trong giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ chuÈn bÞ héi nhËp vao nÒn kinh tÕ thÕ giíi trªn ph­¬ng diÖn vÜ m« lÉn vi m« ®iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: 2. Vai trß cña tù do ho¸ l·i suÊt trong nÒn kinh TÕ 2.1 XÐt trªn ph­¬ng diÖn vÜ m« cña nÒn kinh tÕ Trong qu¸ tr×nh héi nhËp, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng thµnh c«ng b­íc ®Çu trong viÖc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi sau nhiÒu n¨m bÞ gi¸n ®o¹n. HiÖn nay, chóng ta ®· cã mèi quan hÖ víi WB, ADB,… vµ lµ thµnh viªn cña ASEAN tõ n¨m 1997, gia nhËp AFTA vµ ®Æc biÖt míi trë thµnh mét thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO. B­íc ®Çu hoµ nhËp nh­ vËy chóng ta ®· cã nh÷ng thµnh c«ng lín, kÕ tiÕp chóng ta ®· chuyÓn ®æi mét sè ho¹t ®éng cho phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, trong ®ã cã lÜnh vùc tµi chÝnh ng©n hµng. Nh­ vËy tù do ho¸ l·i suÊt chuyÓn dÇn sang viÖc thùc hiÖn c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt, gi¶m sù can thiÖp vµ ®iÒu hµnh b»ng c¸c c«ng cô tµi chÝnh trùc tiÕp. Víi c¬ chÕ nµy, sÏ tr¶ l·i suÊt ®óng vai trß lµ ®ßn bÈy kÝch thÝch nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, kÝch thÝch sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. 2.2 VÒ ph­¬ng diÖn vi m« cña nÒn kinh tÕ : Tù do ho¸ l·i suÊt sÏ thóc ®Èy c¹nh tranh gi÷a c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, c¸c tæ chøc tÝn dông trong n­íc vµ chi nh¸nh ng©n hµng th­¬ng m¹i n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, gióp c¸c ng©n hµng trong n­íc cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ nghiÖp vô, tiÕp cËn c«ng nghÖ tiªn tiÕn h¬n. Viªc tù do ho¸ l·i suÊt cho phÐp c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i chñ ®éng h¬n trong viÖc kinh doanh tiÒn tÖ, chñ ®éng ®Þnh ra l·i suÊt lµ bao nhiªu ®Ó cã thÓ thu hót ®­îc nguån vè ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr­êng, t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh. §ång thêi mét khi c¸c ng©n hµng ®­îc quyÒn Ên ®Þnh l·i suÊt, hä sÏ ®­a ra ph­¬ng ¸n sö dông vèn tèt nhÊt vµ tr¸nh ®­îc rñi ro cã thÓ gÆp ph¶i. Vµ chÝnh sù c¹nh tranh trong ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng lµ nh©n tè h×nh thµnh l·i suÊt thÞ tr­êng. §èi víi kh¸ch hµng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ã lµ c¸c doang nghiÖp, c¸c tÇng líp d©n c­ sÏ chñ ®éng h¬n trong viÖc tiÕp cËn nguån vèn phï hîp víi ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh, ®ång thêi ®­îc quyÒn lùa chän c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, c¸c tæ chøc tÝn dông ®Ó giao dÞch ho¹t ®éng. Viªc c¹nh tranh gi÷a c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i lµm cho l·i suÊt tÝn dông cã xu h­íng h¹ thÊp, ®iÒu nµy sÏ kÝch thÝch c¸c doanh ngiÖp vµ c¸c c¸ nh©n tÝch cùc triÓn khai nhiÒu dù ¸n s¶n xuÊt kinh doanh h¬n. Tõ ®ã sÏ t¨ng cÇu vÒ tÝn dông, ®©y lµ yÕu tè ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Ch­¬ng II TiÕn tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt chÝnh lµ qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh c¬ chÕ l·i suÊt qua c¸c thêi kú ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Tõ ®Çu thËp kû 90 chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· dÇn thay ®æi tõng b­íc thÝch øng víi c¬ chÕ l·i suÊt thÞ truêng ®ång thêi t¨ng c­êng hiÖu lùc cña c¬ chÕ gi¸ trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. DiÔn biÕn cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trong thêi gian qua cã thÓ chia thµnh c¸c giai ®o¹n nh­ sau: 1. TiÕn tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua. 1.1 Giai ®o¹n tr­íc th¸ng 3/1988 –L·i suÊt ë thêi kú thùc thi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo ph­¬ng thøc qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung §Æc tr­ng c¬ b¶n cña l·i suÊt ë thêi kú nµy®ã lµ ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt bao cÊp kh¸ nÆng nÒ, l·i suÊt ®­îc x©y dùng tho¸t ly l·i suÊt nÒn kinh tÕ thÕ giíi: + L·i suÊt tiÒn göi thÊp h¬n møc l¹m ph¸t. + L·i suÊt cho vay thÊp h¬n l·i suÊt huy ®éng vµ thÊp h¬n møc l¹m ph¸t. DÉn ®Õn l·i suÊt trong thêi kú nay víi t×nh tr¹ng “l·i gi¶ vµ lç thËt’ lµm cho ng©n hµng kh«ng thÓ b¶o toµn vèn cña m×nh do l¹m ph¸t t¨ng cao vµ l·i suÊt thùc lµ sè ©m. V× vËy tû lÖ l¹m ph¸t ®· lín h¬n l·i suÊt danh nghÜa. Do vËy ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶: + Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i víi yªu cÇu rót bít tiÒn l­u th«ng, gi¶i to¶ ¸p lùc cña tiÒn ®èi víi gi¸ c¶ hµng ho¸ bÞ h¹n chÕ nhiÒu. + Nhu cÇu vay vèn t¨ng lªn kh«ng thùc chÊt, t¹o lîi nhuËn gi¶ t¹o cho doanh nghiÖp. + Ng©n hµng bao cÊp qua l·i suÊt cho kh¸ch hµng, t¹o lç kh«ng ®¸ng cã cho ng©n hµng. Ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh tiÒn tÖ b×nh th­êng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Giai ®o¹n 1988 - 6/1992-Thêi kú l·i suÊt ©m B­íc ngoÆc trong tiÕn tr×nh ®æi míi, c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n hµng b¾t ®Çu b»ng NghÞ ®Þnh 53/H§BT ngµy 26/03/1988 do Héi ®ång Bé tr­ëng ban hµnh (nay lµ Thñ T­íng ChÝnh Phñ). Néi dung c¬ b¶n cña nghÞ ®Þnh nµy lµ: Thø nhÊt lµ t¸ch bé phËn qu¶n lý quü ng©n s¸ch ra khái ng©n hµng nhµ n­íc ®Ó h×nh thµnh nªn hÖ thèng Kho b¹c Nhµ n­íc. Thø hai lµ t¸ch chøc n¨ng kinh doanh ra khái hÖ thèng ng©n hµng Nhµ n­íc giao cho c¸c ng©n hµng chuyªn doanh. Thø ba lµ thµnh lËp thªm hai ng©n hµng chuyªn doanh míi ®ã lµ ng©n hµng C«ng th­¬ng ViÖt Nam vµ ng©n hµng N«ng NghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam, cïng víi hai ng©n hµng tr­íc lµ Ngo¹i th­¬ng vµ ng©n hµng §Çu T­ Ph¸t TriÓn ®¶m nhËn chøc n¨ng kinh doanh thay cho ng©n hµng nhµ n­íc. C¶ bèn ng©n hµng nµy ho¹t ®éng d­íi h×nh thøc ng©n hµng chuyªn doanh trong lÜnh vùc cña m×nh ®Õn n¨m 1990 (sau nay ®æi thµnh Ng©n hµng th­¬ng m¹i) Víi sù ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña ng©n hµng nhµ n­íc vµ c¸c ng©n hµng chuyªn doanh, ®· lµm tiÒn ®Ò cho hai ph¸p lÖnh vÒ: Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng, hîp t¸c x· tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh ngµy 23/05/1989 cña Héi ®ång nhµ n­íc. Hai ph¸p lÖnh nµy cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/10/1990 víi néi dung chñ yÕu: Xo¸ h¼n m« h×nh ng©n hµng mét cÊp vµ x©y dùng m« h×nh ng©n hµng hai cÊp phï hîp víi m« h×nh cña ng©n hµng c¸c ._.n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn. Trong ®ã NHNNthùc hiÖn chøc n¨ng ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng qu¶n lý ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i c¸c tæ chøc tÝn dông trong nÒn kinh tÕ, cßn ng©n hµng th­¬ng m¹i, c¸c tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn chøc n¨ng kinh doanh trùc tiÕp vÒ lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông vµ ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ . Tõ ph¸p lÖnh ng©n hµng cã hiÖu lùc 01/10/1990 ®Õn ngµy 01/10/1998 LuËt ng©n hµng nhµ n­íc vµ luËt c¸c tæ chøc tÝn dông ra ®êi vµ cã hiÖu lùc cho ®Õn nay ®· t¹o ra hµnh lang ph¸p lý quan träng cho ho¹t ®éng kinh doanh cña hÖ thèng ng©n hµng trong nªn kinh tÕ . Trong giai ®o¹n nµy Ng©n hàng Nhà nước (NHNN) can thiệp ở mức độ cao và trực tiếp vào lãi suất thông qua ấn định các mức lãi suất tiền gửi (LSTG) và lãi suất cho vay (LSCV). §Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn QuyÕt ®Þnh 29NH/Q§ ngµy 16/03/1989 quy ®Þnh møc l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n tíi 9%/thµng tøc lµ 96%/n¨m; l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm kú h¹n 3 th¸ng lµ 12%/th¸ng tøc lµ 144%/n¨m. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn l·i suÊt cho vay c¸c lo¹i ®· ®­îc ®iÒu chØnh cïng h­íng víi l·i suÊt tiÒn göi. ChÝnh nh÷ng thay ®æi vÒ l·i suÊt nµy ®· gãp phÇn rÊt quan träng vµo viÖc chÆn ®øng l¹m ph¸t phi m· vµo cuèi quý II/1989 vµ ®ång bé cïng víi nh÷ng c¶i c¸ch vµ ®iÒu chØnh kh¸c t¹o ra nh÷ng ®éng th¸i míi ®­a nÒn kinh tÕ tõng b­íc ®i vµo æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nµy l¹m ph¸t ®ang ë møc cao nªn chÝnh s¸ch l·i suÊt ch­a thùc hiÖn ®­îc l·i suÊt d­¬ng mµ vÉn theo l·i suÊt ©m. Cơ chế lãi suất âm và mang nặng tính chất bao cấp được duy trì suốt thời kỳ này với: - LSCV đối với doanh nghiệp nhà ước LSCV dài hạn; - LSCV LSTG của các tổ chức kinh tế; N¨m 1988 víi quyÕt ®Þnh cña héi ®ång bé tr­ëng ban hµnh ngay 09/03/1988 cho phÐp tÊt c¶ c¸c tæ chøc bao gåm c¸c ®¬n vÞ ngoµi quèc doanh ®­îc vay tiÒn vµ huy ®éng tõ c«ng chóng. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ t¸t c¶ c¸c tæ chøc kinh tÕ dÒu cã thÓ kinh doanh tiÒn tÖ , ngoµi ra c¸c tæ chøc huy ®éng vèn tõ c«ng chóng d­íi d¹ng tiÒn göi tiÕt kiÖm ®Ó cho vay kh«ng ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh truyÒn thèng cña ng©n hµng, nh­ dù tr÷ b¾t buéc hay tû lÖ vèn/d­ nî cho vay. Trong thêi gian nµy c¸c quü tÝn dông vµ hîp t¸c x· mäc lªn rÊt nhiÒu víi tæng con sè h¬n 7.180 ®¬n vÞ. Hµng lo¹t tæ chøc tÝn dông ë thµnh thÞ ®ua nhau t¨ng l·i suÊt ®Ó huy ®éng vèn. C¶ hÖ thèng r¬i vµo vßng xo¸y t¨ng l·i suÊt ®Ó huy ®éng vèn nh­ng kh«ng ®Ó ý ®Õn viÖc cho vay ra thÕ nµo ®Ó võa b¶o toµn vèn võa cã l·i cao. Bªn ngoµi x· h«i cã hiÖn t­îng ®Çu t­ rñi ro cao, kh«ng cã sù kiÓm so¸t nghiªm ngÆt nªn kÕt qu¶ nhiÒu ®¬n vÞ s¶n xuÊt kh«ng tr¶ ®­îc nî cho c¸c tæ chøc tÝn dông. §ång thêi viÖc theo ®uæi lîi nhuËn cña c¸c quü tÝn dông b»ng c¸ch huy ®éng vèn víi l·i suÊt cao trong bèi c¶nh kh«ng cã gi¸m s¸t vµ qu¶n lý ®· nhanh chãng dÈn tíi hµnh vi lõa ®¶o, ®iÓn h×nh vµo n¨m 1990. HËu qu¶ sau ®ã lµ sù ®æ vì cña nhiÒu tæ chøc tÝn dông. §Õn cuãi n¨m 1990 tæng sè quü tÝn dông gi¶m m¹nh chØ cßn 160 ®¬n vÞ. Ng­êi d©n mÊt lßng tin vµo hÖ thèng ng©n hµng, hä quyÕt ®Þnh rót tiÒn tiÕt kiÖm cña m×nh chuyÓn sang vµng hay ®« la Mü. Tình trạng này làm cho lãi suất không thực hiện được chức năng vốn có của nó; lãi suất không còn là đòn bẩy kích thích nhu cầu gửi tiền của công chúng, phát huy tính hiệu quả trong quá trình sử dụng vốn và đảm bảo lợi nhuận cho ngân hàng. Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i ®«i víi yªu cÇu rót bít tiÒn trong l­u th«ng ®· g©y ¸p lùc lªn gi¸ c¶ hµng ho¸; Nhu cÇu vèn ph¸t riÓn kh«ng thùc chÊt, t¹o lîi nhuËn gi¶ t¹o cho ng©n hµng lµm cho hÖ thèng ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh tiÒn tÖ mét c¸ch b×nh th­êng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. 1.3 Giai ®o¹n cuèi n¨m 1992 – chuyÓn tõ l·i suÊt ©m sang l·i suÊt d­¬ng. Khi l¹m ph¸t ®­îc kiÒm chÕ vµ ®Èy lïi t­¬ng ®èi thÊp th× míi cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn l·i suÊt d­¬ng, tøc lµ l·i suÊt cho vay cao h¬n l·i suÊt huy ®éng vµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n l¹m ph¸t. Th¸ng 10/1992 NHNN b¾t ®Çu tõng b­íc thùc hiÖn l·i suÊt d­¬ng vµ ®Õn th¸ng 3/1993 th× l·i suÊt d­¬ng hoµn toµn , nh­ng NHNN vÉn quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi ,cho vay ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc thÊp h¬n doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh.l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n cao h¬n l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n, l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cao h¬n l·i suÊt tiÒn göi chña c¸c tæ chøc kinh tÕ. Tõ ®ã g©y ra sù canh tranh kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp 1.4 Giai ®o¹n 1993 – 1995- Giai ®o¹n võa quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ, võa cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn. NHNN đã có nhiều bước điều chỉnh trong điều hành chính sách lãi suất, cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn c­ît møc cho vay cô thÓ(QuyÕt ®Þnh 184/Q§ ngµy 28/09/1993): - Xoá bỏ về cơ bản sự chênh lệch lãi suất cho vay giữa các thành phần kinh tế, thay vì ấn định lãi suất cụ thể bằng quản lý lãi suất theo một khung, bao gồm lãi suất tối thiểu về tiền gửi và lãi suất tối đa về tiền vay.Cô thÓ l·i suÊt cho vay víi doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ 1,8%/th¸ng, l·i suÊt cho vay víi khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh cao nhÊt lµ 2,1%/th¸ng. - NHNN cho phép Ngân hàng thương mại (NHTM) được thoả thuận lãi suất với khách hàng (áp dụng trong trường hợp huy động vốn bằng phát hành kỳ phiếu- lãi suất huy động có thể cao hơn lãi suất tiết kiệm cùng kỳ hạn 0,2%/tháng và cho vay cao hơn mức trần 2,1%/ tháng);NÕu vèn huy ®éng tiÒn tiÕt kiÖm vµ tiÒn göi theo c¸c l·i suÊt quy ®Þnh mµ kh«ng ®ñ ®Ó cho vay th× c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc phÐp ph¸t hành kỳ phiếu víi l·i suÊt cao hơn lãi suất tiết kiệm cùng kỳ hạn 0,2%/tháng và cho vay víi møc l·i suÊt cao hơn mức 2,1%/ tháng trªn c¬ sì tho¶ rhuËn víi kh¸ch hµng heo ph­¬ng ch©m : ng©n hµng kinh doanh ®­îc vµ kh¸ch hµng chÊp nhËn ®­îc. C¬ chÕ l·i suÊt cho vay tho¶ thuËn cã ng­êi gäi ®ã lµ “Tù do ho¸ l·i suÊt mét lÇn n÷a”. Trªn thùc tÕ, kho¶ng 30-60 % tæng d­ nî lóc bÊy giê lµ tõ c¸c kho¶n cho vay b»ng l·i suÊt tho¶ thuËn mµ phÇn lín lµ cho vay doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n, víi l·i suÊt phæ biÕn lµ 2,3% - 3,5 % th¸ng. C¸c ng©n hµng ®¹t møc chªnh lÖch giìa l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng rÊt cao, phæ biÕn tõ 0,7% - 1% th¸ng. Víi c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn, cã thÓ hiÓu lµ ®· tù do ho¸ mét phÇn l·i suÊt, hoÆc ®ã lµ c¬ chÕ cho vay víi l·i suÊt “cøng” ®i ®«i víi mét biªn ®é dao ®éng nhÊt ®Þnh. Trong l·i suÊt tho¶ thuËn , møc chªnh lÖch gi÷a sµn (tiÒn göi ) vµ trÇn (cho vay) rÊt lín kho¶ng 0,7% - 1,0%/th¸ng, lµm cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã nøc lîi nhuËn qu¸ cao trong khi doanh nghiÖp vµ hé n«ng d©n (chiÕm kho¶ng 30-60% tæng d­ nî) gÆp nhiÒu khã kh¨n.Tõ thùc tÕ nµy, t¹i kú häp lÇn thø 8, quèc héi kho¸ IX(08/1995)®· ®i ®Õn thèng nhÊt cïng cíi viÖc bá thuÕ doanh thu trong ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, ®· yªu cÇu ng©n hµng tiÕt kiÖm chi phÝ ho¹t ®éng vµ khèng chÕ møc chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt huy ®éng vèn vµ l·i suÊt cho vay b×nh qu©n lµ 0,35%/th¸ng. §èi víi l·i suÊt ngo¹i tÖ, NHNN quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay, cßn l·i suÊt huy ®éng vèn do c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i tù quyÕt ®Þnh trªn c¬ së l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ vµ cung cÇu vèn ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong n­íc quyÕt ®Þnh. Nh÷ng ­u ®iÓm cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trong thêi gian nµy: Trong thêi gian nµy l·i suất đã bắt đầu được sử dụng như một công cụ của CSTT. Những thay đổi trên thể hiện chính sách lãi suất đã được cải cách theo hướng linh hoạt hơn và phù hợp hơn với cơ chế thị trường. Sự thay đổi từ việc ấn định các mức lãi suất cụ thể sang quy định trần và sàn lãi suất, cho phép các TCTD chủ động, tự quyết định mức lãi cụ thể của đơn vị mình, hạn chế đến mức thấp nhất sự can thiệp trực tiếp của NHNN. §©y là bước chuyển biến quan trọng để tiến tới quá trình tự do hoá lãi suất Mặc dù vậy, cơ chÕ l·i suÊt tÝn dông trong thêi ky nµy vÉn béc lé nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh: + Qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh c¬ chÕ l·i suÊt cßn thiÕu linh ho¹t,ch­a ®iÒu chØnh ®Ó phï hîp víi t¨ng tr­áng vµ l¹m ph¸t. + L·i suÊt cho vay cßn qu¸ cao víi hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp.§iÒu nµy cã thÓ nhËn thÊy khi tû suÊt lîi nhuËn cña ngµnh c«ng n«ng nghiÖp tõ 1992 – 1995 lµ 5,15 – 12% trong khi ®ã l·i suÊt cho vay b×nh qu©n ë møc 12 – 2%/n¨m + L·i suÊt cho vay trung vµ dµI h¹n cßn thÊp h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹nTCTD kh«ng m¹nh d¹n më réng cho vay trung vµ dµI h¹n do sî rñi ro.§IÒu nµy khong phï hî víi c¬ chÕ thi tr­êng. + L·i suÊt ®ång ViÖt Nam vµ ngo¹i tÖ cßn kho¶ng c¸ch chªnh lÖch qu¸ lín.§iÒu nµy g©y bÊt lîi cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu. + Bªn c¹nh c¬ chÕ khung l·i suÊt lµ c¬ chÕ cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn b»ng nguån vèn huy déng kú phiÕu,tr¸I phiÕu cña NHTM. Do vËy, nhiÒu TCTD nhÊt lµ c¸c NHTM cæ phÇn cho vay b»ng c¸c nguån vèn kh¸c còng ¸p dông cá chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn, ®Èy mÆt b»ng l·i suÊt lªn cao v­ît qu¸ khung l·i suÊt cho vay quy ®Þnh cña NHNN + C¬ chÕ này vẫn khống chế trực tiếp lãi suất trên thị trường, làm giảm tác dụng kích thích và điều tiết hoạt động kinh doanh của các ngân hang vÒ mét khÝa c¹nh nµo ®ã, c¸c ng©n hµng vÉn ph¶i chÞu c¶ l·i suÊt tiÒn göi vµ l·i suÊt cho vay(cho dï møc chªnh lÖch l·i suÊt thùc tÕ cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c ng©n hµng tuú thuéc vµo c¬ cÊu chi phÝ cô thÓ). B¶ng 1: L·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay 1993 – 1995 §¬n vÞ tÝnh %/th¸ng 1993 1994 1995 1. L·i suÊt tiÒn göi d©n c­ - Kh«ng kú h¹n -3 th¸ng -6 th¸ng -1 n¨m O,8 1,7 1,7 2,0 0,7 1,4 1,7 2,0 0,7 1,4 1,7 2,0 2. L·i suÊt cho vay - ng¾n h¹n -Dµi h¹n 2,1 1,7 2,1 1,7 2,1 1,7 Giai ®o¹n tõ n¨m 1996 ®Õn th¸ng 7 n¨m 2000 – Thùc hiÖn chÝnh c¸h l·i suÊt tÝn dônh vµ qu¶n lý chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt ®Çu vµo vµ l·i suÊt ®Çu ra. NHNN tiếp tục ấn định mức lãi suất tái cấp vốn và có những đổi mới căn bản về điều hành lãi suất: - Thay vì qui định khung lãi suất tối thiểu về tiền gửi - lãi suất tối đa về tiền vay, NHNN chỉ qui định các mức lãi suất “trần” theo thời hạn cho vay và khống chế chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất huy động vốn bình quân là 0,35%/tháng (4,2%/năm) để khắc phục tình trạng hầu hết các ngân hàng thương mại đều có mức lợi nhuận cao trong khi các doanh nghiệp lại gặp khó khăn về tài chính (khi thực hiện cơ chế lãi suất thoả thuận ở giai đoạn trước). - Bá quy ®Þnh vÒ sµn l·i suÊt ®èi víi tiÒn göi cña c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ d©n c­ t¹i TCTD.C¸c l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ do c¸c TCTD Ên ®Þnh trªn c¬ së trÇn l·i suÊt cho vay,chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi b×nh qu©n lµ 0,35%/th¸ng vµ cung cÇ vèn cña rõng TCCD. Cã sù ph©n biÖt gi÷a l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n vµ trung, dµI h¹n; Cã sù ph©n biÖt l·i suÊt cho vay ë khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n. - TrÇn l·i suÊt cho vay ngo¹i tÖ ®­îc ®IÒu chØnh phï hîp víi biÕn ®äng l·i suÊt trªn thÞ tr­ßng quèc tÕ vµ cung cÇu ngo¹i tÖ trong n­íc. Theo c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt tÝn dông nãi trªn tõ n¨m 1996 – 7/2000 NHNN liªn tôc ®IÒu chØnh l·i suÊt cho vay cña c¸c TCTD ®èi víi nÒn kinh tÕ phï hîp víi chØ sè l¹m ph¸t vµ cung cÇu vèn tõng thêi ®iÓm cô thÓ: 4Trong n¨m 1996 NHNN ®· cã 4 lÇn ®IÒu chØnh trÇn l·i suÊt VND, l·i suÊt huy ®éng vèn cuèi n¨m 1996 gi¶m 8,4%/n¨m, l·i suÊt cho vay gi¶m 10%/n¨m so víi l·i suÊt n¨m 1995. Víi l·i suÊt cho vay khu vùc n«ng th«n ®­îc quy dÞnh cao h¬n l·i suÊt cho vay ë khu vùc thµnh thÞ. §iÒu nµy ®· cã t¸c dông ®iÒu chuyÓn c¸c luång vèn d­ thõa tõ thµnh thÞ vÒ n«ng th«n . C¬ chÕ l·i suÊt míi ®· rót ng¾n chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt néi tÖ vµ l·i suÊt ngoÞa tÖ (xem b¶ng sè liÖu sau): b¶ng 2: TrÇn l·i suÊt cho vay n¨m 1996 §¬n vÞ: VND%/th¸ng, USD%/th¸ng th¸ng 1 7 9 10 I. Cho vay VND 1. TrÇn l·i suÊt cho vay khu vùc thµnh thÞ - Cho vay ng¾n h¹n 1,70 1,60 1,50 - Cho vay trung ,dµI h¹n 1,75 1,65 1,55 1,35 2. TrÇn l·i suÊt cho vay khu vùc n«ng th«n 2,00 1,80 1,70 1,50 3. Cho vay cña HTXTD vµ QTDND 2,50 2,20 2,10 1,80 II. Cho vay ngo¹i tÖ 9,50 9,50 9,50 9,50 III.Chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng b×nh qu©n O,35 O,35 0,35 0,35 4 Trong năm1997,lµ n¨m cã nhiÒu biÕn ®éng víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi . §Æc biÖt lµ cuéc khñng ho¶ng tµI chÝnh – TiÒn tÖ ch©u ¸ ®­îc khëi ®Çu b»ng sù th¶ næi ®«ng B¹t cña ChÝnh phñ Th¸I Lan ®· ¶nh h­ëng phÇn nµo ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam.C¬ chÕ l·i suÊt tÝn dông tiÕp tôc ®­îc ®IÒu chØnh theo h­íng duy tr× l·i suÊt cho vay ë møc thÊp nhÊt t¹o ®IÒu kiÖn më réng tÝn dông ®èi víi nÒn kinh tÕ. NHNN đã thay đổi hình thức qui định lãi suất tái cấp vốn, chuyển sang qui định mức lãi suất cụ thể. Mức lãi suất tái cấp vốn cũng được điều chỉnh giảm xuống trong thời gian này (từ 1,1% năm 1997 xuống 0,7%/tháng từ 4/9/ 99) để phù hợp với chỉ số lạm phát, quan hệ cung- cầu vốn trên thị trường và thực hiện giải pháp kích cầu về đầu tư của Chính phủ. 4Đến cuối tháng 1/1998, NHNN tiÕp tôc thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t l·i suÊt trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ b»ng c¬ chÕ trần lãi suất cho vay, xo¸ bỏ qui định chênh lệch lãi suất cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng. Cùng với nới lỏng sự kiểm soát lãi suất, NHNN liên tục điều chỉnh trần lãi suất cho vay theo hướng giảm cơ cấu trần và mức khống chế, đặc biệt trong năm các năm 1998, 1999.Xo¸ bá ph©n biÖt gi÷a l·i suÊt cho vay thµnh thÞ vµ n«ng th«n, l·i suÊt tiÒn göi tiÕp tôc ®­îc tù do ho¸. KÕt qu¶ lµ ®Õn cuèi n¨m 1998 tÝn dông cho nÒn kinh tÕ t¨ng 16,4%, sè d­ tiÒn göi t¨ng 19,1% so víi cïng kú n¨m 1997 (thÓ hiÖn ë b¶ng). Nh»m gãp phÇn t¨ng c­êng ho¹t ®éng qu¶n lý ngo¹i hãi , h¹n chÒ viÖc tæ chøc kinh tÕ n¾m gi÷ ngo¹i tÖ trªn tµi kho¶n tiÒn göi,tõ th¸ng 09/1998 NHNN ®· quy ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a b»ng USD .Cô thÓ nh­ sau: -TiÒn göi kh«ng kú h¹n: 0,5%/n¨m -TiÒn göi cã kú h¹n ®Õn 06 th¸ng: 3%/n¨m -TiÒn göi cã kú h¹n trªn 06 th¸ng: 3,5%/n¨m 4N¨m 1999 lµ n¨m ®¸nh dÊu mèc quan träng trong ho¹t ®éng ng©n hµng, ®©y lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu thùc hiÖn luËt NHNN vµ LuËt c¸c TCTD. T×nh h×nh kinh tÕ vÜ m« cã mét sè biÕn déng mang tÝnh ®Æc tr­ng: tû lÖ l¹m ph¸t lµ con sè ©m, tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÞ ch÷ng l¹i, søc mua cña nÒn kinh tÕ gi¶m. XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ ®ã vµ ®¶m b¶o c©n ®èi cung _ cÇu tÝn dông, ®ång thêi t¹o cho c¸c tæ chøc tÝn dông linh ho¹t h¬n ®Ó ®Þnh ra c¸c møc l·i suÊt huy ®éng vµ cho vay th× c¬ chÕ l·i suÊt trÇn tr­íc ®©y sÏ ®­îc thay thÕ b»ng l·i suÊt c¬ b¶n . Tuy nhiªn t¹i thêi ®iÓm nµy do ch­a x¸c ®Þnh râ c¬ chÕ ®IÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n nh­ thÕ nµo nªn n¨m 1999 vÉn ®­îc thùc hiÖn theo l·i suÊt trÇn (c¸c møc l·i suÊt trÇn cho vay ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng). ĐÓ bæ sung thêm công cụ điều hành lãi suất, tháng 11/1999 NHNN đưa vào sử dụng nghiệp vụ chiết khấu, tái chiết khấu giấy tờ có giá cho các NHTM, lãi suất tái chiết khấu được qui định ở mức thấp hơn 0,05%/tháng so lãi suất tái cấp vốn; 4Tháng 7/2000, NHNN đưa vào sử dụng nghiệp vụ thị trường mở, lãi suất thị trường mở được hình thành qua các phiên giao dịch. Nh÷ng ­u ®iÓm cña chÝnh s¸ch trÇn l·i suÊt + Việc điều chỉnh chính sách lãi suất như trên nhằm tiến tới việc duy trì một trần lãi suất cho vay, tạo điều kiện để áp dụng mức lãi suất cơ bản và từng bước tự do hoá lãi suất, b­íc ®Çu ®· thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt huy ®éng(l·i suÊt ®Çu vµo cña c¸c NHTM) vµ linh ho¹t trÇn l·i suÊt cho vay(l·i suÊt ®Çu ra). C¬ chÕ nµy ®· gãp phÇn trong viÖc kích cầu thúc đẩy đầu tư và tiêu dùng, duy tr× t¨ng tr­ëng kinh tÕ, kiÓm so¸t l¹m ph¸t vµ ænn ®Þnh søc mua cña VND trong sù t­¬ng quan cña ®ång tiÒn trong khu vùc do cã khñng ho¶ng tiÒn tÖ n¨m 1997 – 1998 ë c¸c n­íc §«ng Nam ¸. + §iÒu hµnh l·i suÊt theo trÇn khuyÒn khÝch c¸c TCTD trong viÖc c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ t¨ng c­êng vai trß chñ ®¹o trong kinh doanh tiÒn tÖ, chñ ®éng trong viÖc ®iÒu hoµ quan hÖ cung – cÇu vèn kinh doanh b»ng c«ng cô l·i suÊt mét c¸ch nh¹y bÐn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. +ViÖc quy ®Þnh cho vay theo trÇn l·i suÊt t¹o ra mÆt b»ng chung vÒ l·i suÊt trong ph¹m vi c¶ n­íc, xo¸ bá t×nh tr¹ng cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn, v­ît xa c¸c møc l·i suÊt do NHNN quy ®Þnh tr­íc ®ã. §¶m b¶o ®­îc vai trß qu¶n lý nhµ n­íc cña NHNN vÌ l·i suÊt vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c thanh tra, kiÓm ta, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN. + C¸c TCTD kh«ng cho vay víi l·i suÊt v­ît trÇn ®iÒu nµy ®· b¶o vÖ ®­îc lîi Ých cho ng­êi vay, t¹o mÆt b»ng vÒ ph©n phèi lîi nhuËn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ng­êi göi tiÒn. + L·i suÊt ngoÞa tÖ ®­îc ®iÒu chØnh kÞp thêi phï hîp víi l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ gi¶m thiÓu chªnh lÖch l·i suÊt cho vay néi tÖ vµ l·i suÊt cho vay ngo¹i tÖ. Tuy nhiên ảnh hưởng của c¬ chÕ trÇn lãi suất đối với nền kinh tế Việt Nam cßn nhiÒu hạn chế: + C¬ chÕ trÇn l·i suÊt lµ mét biÖn ph¸p can thiÖp hµnh chÝnh cña nhµ n­íc, lµm cho l·i suÊt nhiÒu khi kh«ng ph¶n ¸nh ®óng quan hÖ cung – cÇu vèn trªn thÞ tr­êng, h¹n chÕ møc ®é c¹nh trnah, h¹n chÕ viÖc huy ®éng vµ cho vay vèn dµI h¹n (do bÞ khèng chÕ bëi trÇn l·i suÊt); ViÖc ph©n bæ nguån vèn tÝn dông theo lÜnh vùc kinh tÕ vµ ®Þa bµn l·nh thæ gÆp khã kh¨n. +ViÖc quy ®Þnh chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng lµ 0,35%/th¸ng trong thêi kú ®Çu ®· gß bã tÝnh chñ ®éng linh ho¹t trong kinh doanh cña c¸c TCTD, khã xö lý linh ho¹t, hµi hoµ mèi quan hÖ vÒ lîi Ých gi÷a ng­êi göi tiÒn vµ ng­êi ®i vay. C¬ chÕ ®iÒu hµnh nµy ®· lµm h¹n chÕ viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng cô tµI chÝnh trªn thÞ tr­êng, v× c¸c TCTD ¸p dông phæ biÕn lµ l·i suÊt cè ®Þnh, ch­a cã th­íc ®o ®Ó ¸p dông l·i suÊt linh ho¹t. + TrÇn l·i suÊt ®­îc ®iÒu chØnh theo xu h­íng gi¶m thÇp ®Ó hç trî cho ho¹t ®éng ®Çu t­, s¶n xuÊt, kinhdoanh nh­ng l¹i lµm cho chªnh lÑch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ huy ®éng cña c¸c TCTD bÞ gi¶m thÊp (d­íi 0,2%/th¸ng), nhiÒu TCTD gÆp khã kh¨n trong kinh doanh. + ¶nh h­ëng cña c¬ chÕ l·i suÊt trÇn lªn tæng cÇu cßn h¹n chÕ. Có hai lý do: trước hết, việc giảm phát trong thời gian từ 1996 xuất phát từ sự suy giảm các yếu tố sản xuất liên quan đến tổng cung nhiều hơn tổng cầu, vì thế các chính sách vĩ mô tác động vào tổng cầu sẽ chỉ đem lại hiệu quả hạn chế; thứ hai, sự điều chỉnh lãi suất thường là chậm so với thị trường, nên mất đi lợi thế bất ngờ của sự thay đổi lãi suất. Hơn nữa việc sử dụng các công cụ gián tiếp khác chưa thực sự có hiệu quả; việc điều hành trần lãi suất vẫn là một biện pháp can thiệp hành chính của Nhà nước do vậy đã hạn chế tính chủ động, linh hoạt trong kinh doanh của các TCTD, hạn chế việc hình thành và phát triển của các công cụ tài chính, có nguy cơ làm suy yếu năng lực tài chính của TCTD + C¬ chÕ trµn l·i suÊt ¸p dông cho c¶ ®ång ViÖt Nam vµ ngo¹i tÖ, lµm cho quan hÖ gi÷a l·i suÊt ®ång ViÖt Nam víi l·i suÊt ngoÞa tÖ trong n­íc, l·i suÊt néi tÖ trong n­íc víi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng quèc tÕ trë nªn kÐm linh ho¹t, c¶n trë viÖc huy ®éng vèn tõ n­íc ngoµi vµ sù thua thiÖt cho doanh nghiÖp vµ TCTD ViÖt Nam. B¶ng 3: Tæng hîp l·i suÊt cho vay 1996 – 7/2000. §¬n vÞ: VND%/th¸ng, USD%/n¨m L·i suÊt cho vay 1996 1997 1998 1999 7/2000 1. VND *Khu vùc thµnh thÞ - Ng¾n h¹n 1,70 1,25 1,20 1,10 0,85 - Trung, dµI h¹n 1,75 1,35 1,25 1,15 0,95 *Khu vùc n«ng th«n 2,00 1,50 1,25 1,25 1,00 *QTDDN 2,50 1,80 1,50 1,35 1,15 2. USD 9,50 9.50 9,00 8,50 7,50 B¶ng 4: chØ sè tiÕt kiÖm, l·i suÊt danh nghÜa trung b×nh, l·i suÊt thùc Nguån: IMF N¨m TiÕt kiÖm (%GDP) LS danh nghÜa(%n¨m) LS thùc (% n¨m) CPI (% n¨m) 1991 10,10 42,0 25,6 17,5 1992 13,77 35,5 17,9 5,1 1993 14,54 21,6 16,4 14,5 1994 17,08 16,8 2,4 14,3 1995 18,99 16,8 4,1 13,5 1996 15,96 13,5 9,0 4,5 1997 16,50 12,6 8,9 3,7 1.4 Tù do ho¸ l·i suÊt giai ®o¹n tõ 8/2000 – 5/2002 - C¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n kÌm biªn ®é Giai ®o¹n tõ 8/2000 – 5/2001 §Ó phï hîp víi xu h­íng ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng vµ trªn c¬ së LuËt NHNN tõ tháng 8 năm 2000, NHNN ®· bá quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ trÇn l·i suÊt chuyÓn sang thùc hiÖn c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n. Cô thÓ lµ: * C¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n ®ång ViÖt Nam: NHNN c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt cho vay cña c¸c NHTT ¸p dông ®èi víi kh¸ch hµng tèt nhÊt (cã chÊt l­îng vµ uy tÝnh) vµ mét biªn ®é thÝch hîp thÓ hiÖn b»ng sè phÇn tr¨m (%) tuyÖt ®èi. L·i suÊt cho vay vµ huy ®éng cña TCTD g¾n víi l·i suÊt c¬ b¶n cña NHNN. Theo ®ã, l·i suÊt cho vay cña TCTD cao nhÊt = l·i suÊt c¬ b¶n + biªn ®é (%) Biªn ®é trªn ®­îc quy ®Þnh hîp lý ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c TCTD Ên ®Þnh l·i suÊt mét c¸ch linh ho¹t, phï hîp víi diÒu kiÖn kinh doanh vµ møc ®é rñi ro cô thÓ ®ång thêi NHNN kiÓm so¸t ®­îc l·i suÊt cho vay. Biªn ®é kh«ng ph©n biÖt ®èi víi l·i suÊt ¸p dông gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c lo¹i h×nh TCTD (trõ QTDDN c¬ së) mµ chØ cã sù ph©n biÖt l·i suÊt ng¾n h¹n vµ l·i suÊt trung, dµI h¹n. Biªn ®é trªn bao gåm c¶c c¸c kho¶n phÝ liªn quan ®Õn c¸c kho¶n vay nh»m tr¸nh viÖc TCTD lîi dông thu phÝ ®Ó n©ng l·i suÊt cho vay lªn qu¸ møc biªn ®é cho phÐp. Theo nuyªn t¾c trªn, NHNN ®· c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n trong nh÷ng th¸ng cßn l¹i cña n¨m 2000 nh­ sau: + L·i suÊt c¬ b¶n lµ 0,75%/th¸ng. + Biªn ®é trªn ®èi víi l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n lµ 0,30%/th¸ng. + Biªn ®é trªn ®èi víi l·i suÊt cho vay trung, dµI h¹n lµ 0,5%/th¸ng. N¨m 2001, NHNN tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt theo h­íng ®iÒu chØnh l·i suÊt c¬ b¶n mét c¸ch linh ho¹t. L·i suÊt c¬ b¶n ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së b¸m s¸t tÝn hiÖu thÞ tr­êng, ®¸p øng môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, ®¶m b¶o sù kiÓm so¸t cña NHNN vµ tõng b­íc h­íng tíi tù do ho¸ l·i suet. Trong n¨m nµy, NHNN ®· chñ ®éng ®iÒu chØnh gi¶m liªn tôc l·i suÊt c¬ b¶n ®èi víi cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam tõ 0,75%/th¸ng thêi ®iÓm ®Çu n¨m xuèng cßn 0,6%/th¸ng t¹i thêi ®iÓm cuèi n¨m(gi¶m 0,15%/th¸ng). C¸c møc biªn ®é trªn ®èi víi l·i suÊt c¬ b¶n kh«ng thay ®æi so víi biªn ®é l·i suÊt hµng th¸ng n¨m 2000(®èi víi l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n lµ 0,3%/th¸ng; víi l·i suÊt cho vay trung, dµi h¹n lµ 0.5%/th¸ng) B¶ng 5: L·i suÊt c¬ b¶n th¸ng 8/2000 – 7/2002 §¬n vÞ: %/th¸ng Thêi ®iÓm Møc l·i suÊt 8/2000 – 2/2001 0,750 3/2001 0,725 4 – 5/2001 0,700 6 – 9/2001 0,650 10/2001 – 7/2002 0,600 * C¬ chÕ ®iÒ hµnh l·i suÊt ngo¹i tÖ: L·i suÊt ngo¹i tÖ thÞ tr­êng trong n­íc quan hÖ chÆt chÏ víi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Møc l·i suÊt h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ què tÕ (LIBOR, SIBOR) lµ c¸c l·i suÊt chñ yÕu ®­îc ®iÒu chØnh theo quan hÖ cung – cÇu cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ quèc tÕ. Nh­ vËy c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt ngo¹i tÖ ®­îc ®æi mêi heo h­íng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ nh­ng vÉn cã sù kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc.Cô thÓ: L·i suÊt cho vay ng¾n h¹n (tõ 1 n¨m trë xuèng) kh«ng v­ît qu¸ møc SIBOR kú h¹n 3 th¸ng + 1,0%/n¨m. L·i suÊt cho vay trung dµI h¹n (tõ 1 n¨m trë lªn) kh«ng v­ît qu¸ møc SIBOR kú h¹n 6 th¸ng + 2,5%/n¨m. l·i suÊt cho vay c¸c lo¹i ngo¹i kh¸c do chiÕm tû lÖ nhá trong ho¹t ®éng tiÒn göi vµ tÝn dông trªn thÞ tr­êng nªn cho phÐp c¸c NHTM tù xem xÐt quyÕt ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi, l·i suÊt huy ®éng vµ cho vay cña c¸c ngo¹i tÖ nµy trªn c¬ së thÞ tr­êng quèc tÕ vµ cung - cÇu vèn tÝn dông cña tõng ngo¹i tÖ trong n­íc. Vào tháng 11/2001, trần lãi suất cho vay ngoại tệ được xóa bỏ, từ đó cho phép những người vay ngoại tệ trong nước có thể thương lượng lãi suất với các ngân hàng nội địa và ngân hàng nước ngoài. Giai ®o¹n tõ 6/2001 – 5/2002 VÒ thùc chÊt l·i suÊt cho vay b»ng ®« la Mü vÉn cßn bÞ nhµ n­íc qu¶n lý ë møc ®é nhÊt ®Þnh b»ng viÖc khèng chÕ biªn ®é, ch­a hoµn toµn phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ th«ng lÖ quèc tÕ; Biªn ®é l·i suÊt cho vay b»ng USD, nhÊt lµ cho vay ng¾n h¹n (+1%) t­¬ng ®èi hÑp, kh«ng cßn phï hîp víi ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong vµ ngoµi n­íc. V× vËy, kÓ tõ ngµy 1/6/2001 (Theo quyÕt ®Þnh 718 ngµy 29/05/2001)- NHNN ®· xo¸ bá c¬ chÕ l·i suÊt cho vay USD tèi ®a b»ng l·i suÊt SIBOR + biªn ®é cho phÐp. C¸c TCTD ®­îc Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay b»ng USD trªn c¬ së l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ vµ cung – cÇu vèn tÝn dông b»ng ngo¹i tÖ ë trong n­íc. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn NHNN th¶ næi mét c«ng cô l·i suÊt – mét c«ng cô rÊt nh¹y c¶m trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. MÆc dï c¬ chÕ nµy míi chØ ¸p dông víi l·i suÊt ngo¹i tÖ nh­ng ®· diÔn biÕn ®Çy bÊt ngê. Giai ®o¹n nay NHNN ®· cho phÐp thùc hiªn tho¶ thuËn víi ngo¹i tÖ USD. §©y lµ mét b­íc ®ét ph¸ hÕt søc quan träng trong tiÕn tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam. Trong giai ®o¹n nµy c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n kÌm biªn ®é cña ®ång ViÖt Nam vÉn ¸p dông nh­ cò: B¶ng 6: L·i suÊt tiÒn göi USD cña c¸ nh©n vµ tiÒn göi EUR trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2002 t¹i mét sè NHTM: Tû lÖ phÇn tr¨m/n¨m TiÒn göi kh«ng kú h¹n TiÒn göi kh«ng kú h¹n D­íi 6 th¸ng Trªn 6 th¸ng 1) TiÒn göi ®« la Mü c¸ nh©n - NH Ngo¹i Th­¬ng ViÖt Nam 1,20 1,6 0– 1,80 2,50 - NH C«ng Th­¬ng ViÖt Nam 1,20 1,55 – 1,75 2 ,00– 2,40 - NH No & PTNT 1,25 1,55 – 1,85 2,00 – 2,40 2) TiÒn göi EUR c¸ nh©n - Ph¸p nh©n - NH Ngo¹i Th­¬ng ViÖt Nam 0,80 – 1,20 2,00 – 2,20 2,50 – 2,80 - NH C«ng Th­¬ng ViÖt Nam 1,00 1,50 – 2,00 2,20 – 2,40 Cơ chế giới hạn biên độ lãi suất so với lãi suất cơ bản về bản chất không khác gì so với trần lãi suất áp dụng trước đây. Tuy nhiên, trên thực tế mức trần (lãi suất cơ bản cộng biên độ) được định ở mức cao hơn trần lãi suất theo cơ chế cũ rất nhiều. Hình 1 cho thấy lãi suất cho vay của ngân hàng luôn thấp hơn giới hạn biên độ cho phép. Trước thời điểm áp dụng lãi suất cơ bản, lãi suất cho vay bình quân của bốn ngân hàng thương mại quốc doanh đã kịch trần (0,85%/tháng). Thực tế là trong năm 1999, các NHTM không theo kịp 5 đợt hạ trần lãi suất của NHNN, và kết quả, như trên Hình 1, là LSCV ngắn hạn bình quân vượt trên trần lãi suất. Từ tháng 8/2000, lãi suất cơ bản được đặt ở mức mà khi cộng với biên độ 0,3%/tháng đã cao hơn hẳn lãi suất cho vay thực tế. Như vậy, từ khi có cơ chế lãi suất cơ bản, các ngân hàng đã bắt đầu ấn định lãi suất trên cơ sở thỏa thuận với khách hàng. Một điểm đáng chú ý nữa là LSCV của các NHTM, mặc dù luôn cao hơn lãi suất cơ bản, nhưng thay đổi theo lãi suất cơ bản. Trong năm 2000 và 2001, cả hai mức lãi suất này đều giảm. Nhưng trong thời gian đó, lãi suất tiền gửi lại tăng lên. Cạnh tranh giữa các ngân hàng đã dẫn tới gia tăng lãi suất huy động vốn, nhưng LSCV vẫn không tăng và nằm trong biên độ lãi suất cơ bản. Chênh lệch lãi suất, do vậy, đã giảm đi rõ rệt. Hình 1: Từ trần lãi suất đến lãi suất cơ bản rồi tự do hóa lãi suất, 1998-2002 Nguồn: Tính toán từ cơ sở dữ liệu tài chính quốc tế IFS của IMF. Nhìn chung, có ba ý kiến khác nhau bình luận về cơ chế điều hành lãi suất bằng lãi suất cơ bản của NHNN: Ý kiến thứ nhất cho rằng lãi suất cơ bản + biên độ không có gì khác với trần lãi suất trước đây và, do vậy, sẽ không tạo ra tác động gì nhiều tới các mức lãi suất cũng như hành vi huy động và cho vay vốn của các ngân hàng. Đặc biệt, chính sách này cũng như trần lãi suất, hoàn toàn loại bỏ những người vay vốn nhỏ (như tiểu thương, hộ sản xuất nhỏ và cá nhân) ra khỏi thị trường tài chính chính thức. Đó là do chi phí cho vay các đối tượng này thường lớn nên không thể cho vay trong khuôn khổ trần lãi suất hay lãi suất cơ bản cộng biên độ. Ý kiến thứ hai nhấn mạnh tính tích cực của cơ chế lãi suất cơ bản. Trong phạm vi biên độ cho phép, các ngân hàng giờ đây có thể định mức LSCV khác nhau tùy theo mức độ rủi ro, chứ không còn áp dụng một mức chung cho tất cả các khách hàng như trước đây. Như vậy, cạnh tranh trong hệ thống các tổ chức tín dụng sẽ gia tăng và hiệu quả phân bổ vốn cũng sẽ được cải thiện. Hơn thế nữa, LSCV thực tế của ngân hàng mặc dù không đụng giới hạn biên độ nhưng có xu hướng thay đổi cùng với lãi suất cơ bản. Thực ra, NHNN trong nhiều trường hợp đã thay đổi lãi suất cơ bản theo tình hình thay đổi lãi suất trên thị trường. Đây là tín hiệu để có thế tiến tới tự do hóa hoàn toàn lãi suất. Ý kiến thứ ba lại mang tính bi quan trước cơ chế lãi suất mới. Theo ý kiến này, việc các ngân hàng được tự do định đoạt lãi suất trong khi các doanh nghiệp nhà nước chậm đổi mới sẽ chỉ làm trầm trọng thêm quan hệ tài chính vốn không được lành mạnh giữa hai thực thể này. Đó là vì, ngân hàng sẽ sẵn sàng cho những doanh nghiệp nhà nước được chính phủ bảo lãnh ngầm vay vốn với lãi suất trong khoảng 0,6-0,65%/tháng trong khi khu vực tư nhân có thể phải trả lãi suất tới 0,75-0,8%/tháng vì các ngân hàng coi cho khu vực này vay vốn là rủi ro hơn. Như đã trình bày, các ngân hàng đã chủ động xác định LSTG và LSCV từ thời điểm áp dụng lãi suất cơ bản. Với việc chính thức tự do hóa lãi suất thì lãi suất cơ bản do NHNN công bố chỉ còn tính chất tham khảo. LSTG tiếp tục gia tăng. Đồng thời, ngay sau khi ra quyết định tự do hóa, lãi suất cho vay của các ngân hàng đã lập tức nhích lên. Quan điểm hoài nghi về tự do hóa lãi suất cho rằng, cạnh tranh giữa các ngân hàng khi không còn kiểm soát lãi suất sẽ dẫn tới tình trạng “cá lớn nuốt cá bé”. Các ngân hàng nhỏ khó có khả năng cho vay với lãi suất thấp để cạnh tranh với các ngân hàng lớn. Đặc biệt, các NHTM cổ phần dường như không thể giảm LSTG để giảm LSCV vì sẽ ngay lập tức bị người tiết kiệm rút tiền. Ngược lại, khi không còn trần về lãi suất hay giới hạn lãi suất cơ bản + biên độ, họ có thể có xu hướng tăng lãi suất huy động rồi đầu tư rủi ro cao (do tác động của lựa chọn bất lợi và tâm lý ỷ lại) trước sức ép cạnh tranh. Trong khi đó, những người ủng hộ đưa ra các lập luận tương tự như các lý lẽ ủng hộ cơ chế lãi suất cơ bản trước đây. Các nhà hoạch định chính sách hy vọng rằng lãi suất giờ đây sẽ phản ánh cung cầu trên thị trường vốn vay. Hơn thế nữa, khi lãi suất cơ bản chỉ còn tính chất tham khảo thì các ngân hàng hoàn toàn có thể cho các đối tượng kinh doanh nhỏ hay nông dân vay với lãi suất phản ánh các chí phí cho vay và rủi ro. Thống đốc NHNN Lê Đức Thúy cho rằng: “Ưu điểm lớn nhất của cơ chế này (cơ chế tự do hóa lãi suất) là tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng mở rộng mạng lưới để huy động cho vay vốn với mức lãi suất phù hợp; đáp ứng đầy đủ và nhanh hơn vốn cho người cần vay ... Một tác động khác của cơ chế mới là: Tạo thuận lợi cho việc cải cách hệ thống ngân hàng theo định hướng thị trường, nâng cao năng lực tài chính, khả năng cạnh tranh, các tiêu chuẩn an toàn và khả năng hội nhập với thị trường tài chính tiền tệ quốc tế của các tổ chức tín dụng Việt Nam.” Nh÷ng ­u ®iÓm cña chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n: + ChÝnh s¸ch l·i suÊt thêi kú nµy ®· tiÕn gÇn ®Õn nguyªn t¾c l·i suÊt thÞ tr­êng h¬n. NHNN d· h­íng tíi t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c TCTD huy ®éng vèn c¶ trong n­íc vµ n­íc ngoµi. C¸c TCTD._.