Lãi suất và vấn đề sử dụng các chính sách lãi suất trong việc điều tiết nền kinh tế ở Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng l·i suÊt lµ mét trong nh÷ng biÕn sè ®­îc theo dâi mét c¸ch chÆt chÏ nhÊt bëi nã cã quan hÖ mËt thiÕt ®èi víi lîi Ých kinh tÕ cña tõng ng­êi trong x· héi. L·i suÊt t¸c ®éng ®Õn quyÕt ®Þnh cña mçi c¸ nh©n: chi tiªu hay tiÕt kiÖm ®Ó ®Çu t­. Sù thay ®æi cña l·i suÊt cã thÓ dÉn tíi sù thay ®æi quyÕt ®Þnh cña mçi doanh nghiÖp: vay ®Ó më réng s¶n xuÊt, hoÆc ®Çu t­ vµo ®©u cã lîi nhÊt. Th«ng qua nh÷ng quyÕt ®Þnh cña c¸ nh©n, doanh nghiÖp l·i suÊt ¶nh h­ëng ®Õn møc ®é ph¸t triÓn còng nh­ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. C«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn ë n­íc ta trong h¬n m­êi n¨m qua ®· t¹o cho ®Êt n­íc bé mÆt míi, søc sèng míi. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc trªn c¸c mÆt ®· ®­a n­íc ta tho¸t khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, n©ng cao vÞ thÕ ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ, tõ ®ã t¹o tiÒn ®Ò cho giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña ®Êt n­íc - giai ®o¹n ph¸t triÓn kh«ng chØ theo chiÒu réng mµ cßn h­íng tíi chiÒu s©u. Trong c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ, ý thøc ®­îc l·i suÊt lµ c«ng cô quan träng ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia, ChÝnh phñ, Ng©n hµng nhµ n­íc ®· cã nh÷ng b­íc c¶i c¸ch quan träng vÒ l·i suÊt ®Ó tiÕn dÇn tíi tù do ho¸ hoµn toµn l·i suÊt ë n­íc ta - ®¸p øng ®ßi hái mang tÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. L·i suÊt b­íc ®Çu ®· ®iÒu chØnh theo yªu cÇu cña thÞ tr­êng, chÕ ®é kiÓm so¸t l·i suÊt cøng nh¾c dÇn ®­îc níi láng, ngµy cµng trë nªn linh ho¹t. Tuy nhiªn, hiÖn nay viÖc x©y dùng vµ thùc thi mét chÝnh s¸ch l·i suÊt tiÕn tíi tù do ho¸ trªn c¬ së võa ®¶m b¶o ®­îc sù kiÓm so¸t cña nhµ n­íc ®èi víi thÞ tr­êng nh»m phï hîp víi môc tiªu vµ diÔn biÕn cña c¸c biÕn kinh tÕ vÜ m«, víi thùc tr¹ng thÞ tr­êng tµi chÝnh trong n­íc ®ang lµ mét bµi to¸n khã ®èi víi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn, em ®· lùa chän ®Ò tµi: “L·i suÊt vµ vÊn ®Ò sö dông c¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt trong viÖc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam”. §Ò ¸n gåm ba ch­¬ng: Ch­¬ng I: Lý thuyÕt chung vÒ l·i suÊt. Ch­¬ng II: Nh÷ng chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam - Tù do ho¸ l·i suÊt. Th«ng qua viÖc sö dông c¸c kªnh th«ng tin thø cÊp: s¸ch, b¸o, t¹p chÝ... với phương pháp thống kê, phân tích kinh tế, tổng hợp, so sánh số liệu. B»ng c¸ch kết hợp việc nghiên cứu lý thuyết và thực tế, thực trạng của nền kinh tế, của chính sách lãi suất ë ViÖt Nam. Môc ®Ých cña ®Ò ¸n lµ tr×nh bµy râ lý luËn vÒ l·i suÊt trªn ph­¬ng diÖn chung, tõ ®ã ®i nghiªn cøu c¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· sö dông ë ViÖt Nam nh»m thÊy râ nh÷ng ­u ®iÓm vµ c¸c mÆt h¹n chÕ cña tõng chÝnh s¸ch qua ®ã cã thÓ rót ra nh÷ng bµi häc ®Ó hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam, gi¶i ph¸p ®Ó tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt. Víi tr×nh ®é vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn cã h¹n, ®Ò ¸n ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o vµ c¸c b¹n nh»m gióp cho ®Ò ¸n ®­îc hoµn thiÖn h¬n, ®Æc biÖt lµ gióp cho em cã thÓ bæ sung nh÷ng khiÕm quyÕt trong vèn kiÕn thøc nhá hÑp cña b¶n th©n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« NguyÔn ThÞ Thuú D­¬ng - c« gi¸o ®· trùc tiÕp h­íng dÉn lµm ®Ò ¸n, xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong tr­êng ®· truyÒn ®¹t cho em nh÷ng vèn kiÕn thøc quý b¸u ®Ó viÕt nªn ®Ò ¸n nµy, c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c b¹n ®· gióp cho ®Ò ¸n ®­îc hoµn thµnh! Ch­¬ng I. Lý thuyÕt chung vÒ l·i suÊt 1. Kh¸i niÖm vÒ l·i suÊt. Kh¸i niªm vÒ l·i su©t. * Theo quan ®iÓm cña K.Marx: “L·i suÊt lµ phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc t¹o ra do kÕt qu¶ bãc lét lao ®éng lµm thuª bÞ t­ b¶n - chñ ng©n hµng chiÕm ®o¹t”. Nh­ vËy theo K.Marx l·i suÊt cã nguån gèc tõ lîi nhuËn, lµ mét bé phËn cña lîi nhuËn. Tõ quan ®iÓm cña K.Marx cho thÊy nh×n chung l·i suÊt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. Tuy nhiªn, ta thÊy ph¹m vi ®Ò cËp cña K.Marx chØ ë ph¹m vi cña quan hÖ cho vay vµ ®i vay do sù ph¸t triÓn h¹n chÕ cña c¸c quan hÖ tµi chÝnh, tiÒn tÖ ë thêi kú ®ã. * Quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i cho r»ng:“L·i suÊt chÝnh lµ sù tr¶ c«ng cho sè tiÒn vay, lµ phÇn th­ëng cho “së thÝch chi tiªu t­ b¶n”. l·i suÊt do ®ã cßn ®­îc gäi lµ sù tr¶ c«ng cho sù chia l×a víi cña c¶i, tiÒn tÖ.” (J.M. Keynes). Nãi mét c¸ch kh¸c l·i suÊt chÝnh lµ chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn, lµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng tiÒn tÖ. Quan ®iÓm coi l·i suÊt lµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng tiÒn tÖ, lµ chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn cã thÓ nãi lµ mét b­íc tiÕn lín trong viÖc x¸c ®Þnh c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn vµ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng tíi l·i suÊt. Tãm l¹i, l·i suÊt ®­îc hiÓu theo mét nghÜa chung nhÊt lµ gi¸ c¶ cña tÝn dông-gi¸ c¶ cña quan hÖ vay m­în hoÆc cho thuª nh÷ng dÞch vô vÒ vèn d­íi h×nh thøc tiÒn tÖ hoÆc c¸c d¹ng thøc tµi s¶n kh¸c nhau. Khi ®Õn h¹n, ng­êi ®i vay sÏ ph¶i tr¶ cho ng­êi cho vay mét kho¶n tiÒn d«i ra ngoµi sè tiÒn vèn gäi lµ tiÒn l·i. Tû lÖ phÇn tr¨m cña sè tiÒn l·i trªn sè tiÒn vèn gäi lµ l·i suÊt (World Bank). 1.2. C¸c lo¹i l·i suÊt c¬ b¶n vµ ph­¬ng ph¸p ®o l­êng. 1.2.1. L·i suÊt ®¬n. Vay ®¬n lµ cung cÊp cho ng­êi vay mét kho¶n tiÒn vèn, vèn nµy ph¶i ®­îc hoµn tr¶ ng­êi cho vay vµo ngµy m·n h¹n cïng víi mét kho¶n tiÒn phô ®­îc gäi lµ tiÒn l·i. §èi víi nh÷ng kho¶n tÝn dông ®­îc thùc hiÖn d­íi h×nh thøc vay ®¬n, l·i suÊt ®­îc gäi lµ l·i suÊt ®¬n. Ph­¬ng ph¸p tÝnh l·i suÊt ®¬n: TiÒn l·i L·i suÊt ®¬n = –––––––––– Tæng sè vèn Nh­ vËy ta thÊy viÖc tÝnh to¸n l·i suÊt ®¬n rÊt ®¬n gi¶n vµ th«ng th­êng ®­îc ¸p dông trong c¸c mãn vay th­¬ng m¹i cã thêi h¹n ng¾n h¬n mét n¨m hay lµ thêi h¹n cho vay trïng khÝt víi chu kú tÝnh l·i. 1.2.2. L·i suÊt tÝch häp. Tõ viÖc xem xÐt l·i suÊt ®¬n ta thÊy n¶y sinh vÊn ®Ò: nÕu chóng ta tham gia vµo mét quan hÖ tÝn dông dµi h¹n h¬n, 2 hoÆc nhiÒu n¨m, trong ®ã chu kú tÝnh l·i l¹i th­êng lµ mét n¨m hoÆc thËm chÝ Ýt h¬n, tøc lµ chu kú tÝnh l·i nhá h¬n thêi gian tÝn dông mµ l¹i ¸p dông c¸ch tÝnh to¸n trªn ®©y th×, mét lµ mÆc nhiªn ®· cã sù thõa nhËn mét møc l·i suÊt gièng nhau gi÷a c¸c thêi kú kh¸c nhau, vµ hai lµ chóng ta ®· kh«ng tÝnh to¸n ®Çy ®ñ gi¸ trÞ cña viÖc sö dông sè tiÒn vèn dÜ ®· lín h¬n sè tiÒn gèc ban ®Çu do kho¶n tiÒn l·i cña chu kú tÝnh l·i hoÆc n¨m tr­íc ®ã ®em l¹i. ChÝnh v× lÏ ®ã l·i suÊt tÝch häp ®­îc coi lµ c«ng b»ng vµ chÝnh x¸c h¬n trong viÖc ®o l­êng l·i suÊt ®èi víi c¸c mãn vay dµi h¹n. L·i suÊt tÝch häp lµ lo¹i l·i suÊt tÝnh cho c¸c kho¶n vay mµ thêi gian tÝn dông chia lµm nhiÒu chu kú tÝnh l·i, ë chu kú tÝnh l·i ®Çu tiªn l·i suÊt tÝch häp ®­îc tÝnh to¸n dùa trªn c¬ së l·i suÊt ®¬n, nh­ng tõ chu kú tÝnh l·i thø hai trong thêi h¹n tÝn dông do sè vèn tÝn dông thùc tÕ ®· ®­îc tÝch luü thªm phÇn tiÒn l·i cña chu kú tr­íc nªn l·i suÊt ®¬n tÝnh cho c¸c chu kú sau sÏ lín h¬n chu kú ®Çu vµ “tÝch häp” l¹i chóng ta sÏ cã mét møc l·i suÊt cho suèt thêi kú kh¸c so víi møc l·i suÊt ®¬n ban ®Çu. Mét c¸ch ®¬n gi¶n, chóng ta cã thÓ hiÓu l·i suÊt tÝch häp lµ l·i suÊt cã tÝnh ®Õn yÕu tè “l·i mÑ ®Î l·i con”. Ph­¬ng thøc ®o l­êng l·i suÊt tÝch häp: it = (1+i)1/t -1 Trong ®ã: - it lµ l·i suÊt tÝch häp t¹i chu kú tÝnh l·i bÊt kú (t) nµo ®ã. - i lµ l·i suÊt ®¬n hµng n¨m. ¦u ®iÓm: - L·i suÊt tÝch häp ®· gi¶i quyÕt ®­îc nh­îc ®iÓm cña l·i ®¬n, nã ph¶n ¸nh ®­îc møc l·i suÊt phô thuéc vµo ®é dµi thêi gian cña tÝn dông vµ chu kú tÝnh l·i: ®é dµi thêi gian tÝn dông cµng lín h¬n chu kú tÝnh l·i, l·i suÊt tÝch häp cµng lín. - L·i suÊt tÝch häp cho phÐp tÝnh to¸n chÝnh x¸c h¬n sè tiÒn l·i trong c¸c kho¶n vay ng¾n h¹n thËm chÝ theo sè ngµy. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm cho thÞ tr­êng tiÒn tÖ víi nh÷ng mãn vay m­în nãng ngµy cµng trë nªn s«i ®éng h¬n. 1.2.3. L·i suÊt hoµn vèn. L·i suÊt hoµn vèn lµ l·i suÊt lµm c©n b»ng gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tiÒn thanh to¸n nhËn ®­îc tõ mét kho¶n tÝn dông víi gi¸ trÞ h«m nay cña kho¶n tÝn dông ®ã. L·i suÊt hoµn vèn th­êng ®­îc ¸p dông ®èi víi c¸c kho¶n tÝn dông mµ viÖc tr¶ vèn vµ l·i theo ®Þnh kú hoÆc tr¶ mét kho¶n cè ®Þnh theo ®Þnh kú, ch¼ng h¹n vay cè ®Þnh hoÆc tr¸i phiÕu coupon. Ph­¬ng ph¸p tÝnh: - Tr­êng hîp thêi h¹n tÝn dông lµ n n¨m ta cã PV(1+i)n =FVn hay PV=FVn/(1+i)n Trong ®ã - PV: gi¸ trÞ hiÖn t¹i - FVn: gi¸ trÞ t­¬ng lai sÏ ®­îc thanh to¸n cña sè tiÒn sau thêi gian tÝn dông. - Tr­êng hîp nh÷ng kho¶n tÝn dông tr¶ tõng phÇn cè ®Þnh vµo thêi ®iÓm cuèi mçi n¨m trong suèt thêi kú tÝn dông th× ta cã: PV=FP/(1+i)1+FP/(1+i)2+…+FP/(1+i)n  Trong ®ã FP: kho¶n thanh to¸n hµng n¨m ®· biÕt. §Ó tÝnh l·i suÊt hoµn vèn (i) ta ph¶i gi¶i c¸c ph­¬ng tr×nh trªn. - §èi víi tr¸i phiÕu Coupon, ng­êi së h÷u tr¸i phiÕu Coupon sÏ ®­îc thanh to¸n sè lîi nhuËn ë d¹ng tiÒn Coupon cè ®Þnh hµng n¨m vµ ®Õn n¨m cuèi cïng cña kú h¹n sÏ nhËn nèt sè Coupon cuèi cïng vµ toµn bé tiÒn vèn. Do ®ã ta cã: PV = C/(1+i)1 + C/(1+i)2 + … + C/(1+i)n + F/(1+i)n Trong ®ã: - C lµ sè tiÒn coupon cè ®Þnh nhËn ®­îc hµng n¨m. - F lµ sè tiÒn vèn nhËn ®­îc vµo n¨m cuèi cïng cña kú h¹n. Gi¶i ph­¬ng tr×nh trªn ta ®­îc l·i suÊt hoµn vèn (i) cña tr¸i phiÕu Coupon. ViÖc gi¶i c¸c ph­¬ng tr×nh trªn ®­îc thùc nhê c¸c phÇn mÒm tÝnh to¸n cña m¸y tÝnh hoÆc tra b¶ng. Nh»m lµm ®¬n gi¶n viÖc tÝnh to¸n l·i suÊt hoµn vèn cña c¸c tr¸i phiÕu trªn th­¬ng tr­êng mét c¸ch nhanh chãng, ngay c¶ khi kh«ng cã m¸y tÝnh c¸ nh©n vµ b¶ng sè, hai h×nh thøc vËn dông l·i suÊt hoµn vèn lµ l·i suÊt hoµn vèn hiÖn hµnh vµ l·i suÊt hoµn vèn trªn c¬ së tÝnh gi¶m. 1.2.3.1. L·i suÊt hoµn vèn hiÖn hµnh. Ph­¬ng ph¸p tÝnh: b»ng tû sè gi÷a tiÒn thanh to¸n coupon hµng n¨m víi gi¸ cña tr¸i phiÕu ®ã. ic = C/Pcb Trong ®ã: - ic lµ l·i suÊt hoµn vèn hiÖn hµnh cña tr¸i phiÕu coupon. Pcb lµ gi¸ cña tr¸i phiÕu coupon. C lµ tiÒn coupon hµng n¨m. 1.2.3.2. L·i suÊt hoµn vèn trªn c¬ së tÝnh gi¶m. Sö dông cho c¸c lo¹i tr¸i phiÕu chiÕt khÊu hay tÝnh gi¶m, tøc lµ ®Ó tr¶ thu nhËp cho ng­êi mua ng­êi ta b¸n tr¸i phiÕu víi gi¸ thÊp h¬n mÖnh gi¸ cña nã. §Ó ®¬n gi¶n ng­êi ta tÝnh tû suÊt lîi nhuËn cña tr¸i phiÕu vµ coi tû suÊt ®ã nh­ lµ l·i suÊt hoµn vèn: itg = {(F - Ptg)/F}(360/N) Trong ®ã: - itg lµ l·i suÊt hoµn vèn trªn c¬ së tÝnh gi¶m. F lµ mÖnh gi¸ cña tr¸i phiÕu tÝnh gi¶m. Ptg lµ gi¸ b¸n tr¸i phiÕu. N sè ngµy tíi khi ®Õn h¹n thanh to¸n cña tr¸i phiÕu. 1.3. Mét sè ph©n biÖt vÒ l·i suÊt. 1.3.1. L·i suÊt thùc vµ l·i suÊt danh nghÜa. Tû lÖ l¹m ph¸t hay tû lÖ tr­ît gi¸ cña ®ång tiÒn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh lu«n lµm cho gi¸ trÞ thùc trë nªn nhá h¬n gi¸ trÞ danh nghÜa. V× vËy, l·i suÊt thùc lu«n nhá h¬n l·i suÊt danh nghÜa bëi tû lÖ l¹m ph¸t nãi trªn. - Tr­êng hîp tû lÖ l¹m ph¸t (ii) kh«ng lín h¬n 10% th× l·i suÊt thùc vµ l·i suÊt danh nghÜa cã liªn hÖ víi nhau qua c«ng thøc: ir = in + ii Trong ®ã: - ir lµ l·i suÊt thùc in lµ l·i suÊt danh nghÜa ii lµ tû lÖ l¹m ph¸t - Tr­êng hîp tû lÖ l¹m ph¸t ii cao h¬n 10% th× l·i suÊt thùc ph¶i tÝnh theo c«ng thøc sau: in - ii ir = ––– ii + 1 Ta thÊy tû lÖ l¹m ph¸t cµng cao, l·i suÊt thùc cµng thÊp. 1.3.2. L·i suÊt vµ tû suÊt lîi tøc. L·i suÊt lµ tû lÖ phÇn tr¨m cña sè tiÒn l·i trªn sè tiÒn vèn cho vay. Tû suÊt lîi tøc lµ tû lÖ phÇn tr¨m cña sè thu nhËp cña ng­êi cã vèn trªn tæng sè vèn anh ta ®· ®­a vµo sö dông (®Çu t­ hay cho vay). VÝ dô vÒ l·i suÊt vµ tû suÊt lîi tøc: ¤ng A mua mét tr¸i phiÕu kho b¹c cã thêi h¹n lµ 1 n¨m, mÖnh gi¸ lµ 1.000.000 VND víi l·i suÊt cè ®Þnh lµ 6% n¨m. NÕu «ng A gi÷ tr¸i phiÕu ®ã cho ®Õn ngµy ®¸o h¹n vµ nhËn kho¶n thu nhËp b»ng 6% mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu vµ ®óng b»ng l·i suÊt cña tr¸i phiÕu. Nh­ng nÕu l·i suÊt trªn thÞ tr­êng lµ 5%, «ng A ®em b¸n tr¸i phiÕu nµy vµ thu ®­îc 1.200.000 VND, th× lóc nµy kho¶n thu nhËp cña «ng A lµ 200.000 VND vµ tû suÊt lîi tøc lµ 20%. Nh­ vËy, l·i suÊt kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i b»ng víi tû suÊt lîi tøc. Trong ho¹t ®éng cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông, ngoµi mét tû lÖ l·i nhÊt ®Þnh c¸c tæ chøc nµy cßn ®ßi hái ng­êi vay tiÒn ph¶i tr¶ thªm c¸c kho¶n phÝ, vµ do ®ã, tæng thu nhËp tõ nh÷ng kho¶n cho vay kh«ng chØ lµ phÇn tiÒn l·i cã ®­îc do l·i suÊt cho vay mang l¹i mµ cßn céng thªm c¸c kho¶n chi phÝ trªn. Tû lÖ % cña tæng thu nhËp (cßn gäi lµ chi phÝ tµi chÝnh ®èi víi ng­êi ®i vay) trªn sè vèn cho vay chÝnh lµ tû suÊt lîi tøc hay l·i suÊt hiÖu qu¶ cña tæ chøc tÝn dông. 1.3.3. C¸c l·i suÊt c¬ b¶n cña ng©n hµng. Ba lo¹i l·i suÊt c¬ b¶n cña ng©n hµng th­êng ®­îc quan t©m h¬n c¶ bao gåm l·i suÊt tiÒn göi, l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt liªn ng©n hµng. - L·i suÊt tiÒn göi th«ng th­êng lµ l·i suÊt mµ ng©n hµng th­¬ng m¹i (NHTM) tr¶ cho ng­êi göi tiÒn trªn sè tiÒn ë tµi kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm, l·i suÊt tiÒn göi ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua c«ng thøc: itg = icb + ii Trong ®ã: - itg lµ l·i suÊt tiÒn göi. - icb lµ tû lÖ l·i c¬ b¶n cña ng©n hµng tr¶ cho tõng lo¹i tiÒn göi kh¸c nhau. - L·i suÊt cho vay lµ l·i suÊt mµ ng©n hµng cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc vay vèn trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh, tuú theo tÝnh chÊt cña mãn vay vµ thêi gian vay vèn mµ l·i suÊt cho vay ®­îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau, tuy vËy l·i suÊt cho vay th­êng ®­îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¬ së cña l·i suÊt tiÒn göi: icv = itg + X Trong ®ã: - icv lµ l·i suÊt cho vay. - X lµ chi phÝ nghiÖp vô cña ng©n hµng. - L·i suÊt liªn ng©n hµng lµ l·i suÊt mµ c¸c ng©n hµng cho nhau vay tiÒn tÖ nh­ l·i suÊt LIBOR hay PIBOR... t­¬ng øng víi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng London hay Paris... 2. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn l·i suÊt. 2.1. Cung cÇu cña quü cho vay. L·i suÊt lµ gi¸ c¶ cña cho vay chÝnh v× vËy bÊt kú sù thay ®æi nµo cña cung vµ cÇu quü cho vay kh«ng cïng mét tû lÖ ®Òu sÏ lµm thay ®æi møc l·i suÊt trªn thÞ tr­êng Tõ ®ã cho thÊy ta cã thÓ ®iÒu chØnh møc l·i suÊt trªn thÞ tr­êng b»ng c¸ch t¸c ®éng vµo cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng mÆt kh¸c muèn duy tr× sù æn ®Þnh cña l·i suÊt th× sù æn ®Þnh cña thÞ tr­êng vèn ph¶i ®­îc ®¶m b¶o v÷ng ch¾c. 2.2. L¹m ph¸t dù tÝnh. Khi møc l¹m ph¸t ®­îc dù ®o¸n sÏ t¨ng lªn trong mét thêi kú nµo ®ã, l·i suÊt sÏ cã xu h­íng t¨ng lªn (hiÖu øng Fisher). Nguyªn nh©n: - XuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt thùc vµ l·i suÊt danh nghÜa cho thÊy ®Ó duy tr× l·i suÊt th­c kh«ng ®æi, tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng ®ßi hái l·i suÊt danh nghÜa ph¶i t¨ng lªn t­¬ng øng. - C«ng chóng dù ®o¸n l¹m ph¸t t¨ng sÏ dµnh phÇn tiÕt kiÖm cña m×nh cho viÖc dù tr÷ hµng ho¸ hoÆc nh÷ng d¹ng thøc tµi s¶n phi tµi chÝnh kh¸c nh­ vµng, ngo¹i tÖ m¹nh… chÝnh ®iÒu nµy sÏ lµm gi¶m cung quü cho vay vµ g©y ¸p lùc t¨ng l·i suÊt cña c¸c ng©n hµng còng nh­ trªn thÞ tr­êng. 2.3. Ho¹t ®éng thu, chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc võa lµ nguån cung tiÒn göi võa lµ nguån cÇu tiÒn vay ®èi víi ng©n hµng. Do ®ã, sù thay ®æi gi÷a thu, chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ mét trong nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn l·i suÊt. Ng©n s¸ch béi chi hay thu kh«ng kÞp tiÕn ®é sÏ dÉn ®Õn l·i suÊt t¨ng. §Ó bï ®¾p, chÝnh phñ sÏ vay d©n b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Nh­ vËy l­îng tiÒn trong d©n chóng sÏ bÞ thu hÑp lµm t¨ng l·i suÊt. Ngoµi ra khi th©m hôt ng©n s¸ch ®· trùc tiÕp lµm cÇu vÒ quü cho vay trong c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh t¨ng lªn, trong khi cung l¹i gi¶m vµ n©ng cao l·i suÊt hoÆc ng­êi d©n dù ®o¸n l¹m ph¸t sÏ t¨ng cao do Nhµ n­íc t¨ng khèi l­îng cung øng tiÒn tÖ, dÉn tíi viÖc g¨m tiÒn l¹i ®Ó mua tµi s¶n kh¸c lµm cung quü cho vay bÞ gi¶m mét c¸ch t­¬ng øng vµ l·i suÊt t¨ng lªn. 2.4. Thay ®æi cña thuÕ. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ thuÕ lîi tøc c«ng ty khi t¨ng lªn cã nghÜa lµ ®iÒu tiÕt ®i mét phÇn thu nhËp cña nh÷ng c¸ nh©n vµ tæ chøc cung cÊp dÞch vô tÝn dông hay nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh chøng kho¸n. Mäi ng­êi ®Òu quan t©m tíi lîi nhuËn sau thuÕ hay thu nhËp thùc tÕ h¬n lµ thu nhËp danh nghÜa do ®ã ®Ó ®¶m b¶o møc lîi nhuËn thùc tÕ hä ph¶i céng thªm vµo l·i suÊt cho vay nh÷ng thay ®æi cña thuÕ. VÊn ®Ò x¸c lËp vµ ®iÒu chØnh thuÕ cho phï hîp nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng ngoµi ý muèn. 2.5. Tû gi¸. Tû gi¸ lµ gi¸ c¶ tiÒn tÖ cña n­íc nµy thÓ hiÖn b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ cña n­íc kh¸c. Tû gi¸ do quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi quyÕt ®Þnh vµ chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu nh©n tè nh­ c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, cung cÇu ngo¹i tÖ, l¹m ph¸t… trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay lµm cho kh«ng mét quèc gia nµo, nÕu muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, l¹i kh«ng tham gia thùc hiÖn ph©n c«ng lao ®éng vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ. Th«ng qua qu¸ tr×nh trao ®æi bu«n b¸n gi÷a c¸c n­íc, tû gi¸ (tû gi¸ ®­îc niªm yÕt theo ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn trùc tiÕp) cña mét n­íc t¨ng, xuÊt khÈu t¨ng lªn nguån thu ngo¹i tÖ t¨ng lªn. §iÒu ®ã lµm t¨ng cung ngo¹i tÖ, t­¬ng ®­¬ng víi viÖc t¨ng cÇu néi tÖ kÕt qu¶ lµ lµm l·i suÊt t¨ng lªn. B»ng c¸ch lËp luËn t­¬ng tù, chóng ta sÏ thu ®­îc mét møc l·i suÊt néi tÖ thÊp h¬n nÕu tû gi¸ gi¶m, ®ång néi tÖ cã gi¸ h¬n. Tãm l¹i, khi møc gi¸ cña ®ång tiÒn mét n­íc so víi c¸c n­íc kh¸c gi¶m xuèng th× mét ­íc ®o¸n hîp lý lµ l·i suÊt trong n­íc sÏ t¨ng lªn vµ ng­îc l¹i. 2.6. Nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng x· héi. Ngoµi nh÷ng yÕu tè ë trªn, l·i suÊt cßn rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®æi cña t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ còng nh­ nh÷ng biÕn ®éng tµi chÝnh quèc tÕ nh­ c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trªn thÕ giíi... Từ cuối năm 2000, nền kinh tế Mỹ rơi vào tình trạng suy thoái. Các nền kinh tế lớn khác trên thế giới : Tây Âu, Nhật Bản,... cũng rơi vào tình trạng trì trệ. Để cứu vãn xu thế đó, từ ngày 4-1-2001, Cục dự trữ liên bang Mỹ - FED (Ngân hàng trung ương của nước này) đã 11 lần hạ lãi suất chủ đạo của mình, từ 6,5%/năm (trước tháng 1-2001) lần lượt xuống còn 1,75%/tháng (từ 12-12-2001), thấp nhất trong vòng hơn 30 năm qua trong lịch sử nền kinh tế Mỹ. Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BOJ) hạ lãi suất của mình xuống bằng 0. Ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) cũng nhiều lần hạ lãi suất của mình... Tác động dây chuyền của lãi suất trên các thị trường chủ chốt của thế giới : Thị trường liên ngân hàng Luân Đôn (LIBOR), Thị trường liên ngân hàng Xin-ga-po (SIBOR),... cũng liên tục giảm. Ở Việt Nam, để hạn chế tác động tiêu cực của xu hướng suy giảm nền kinh tế toàn cầu từ đầu năm 2001 đến nay, ng©n hµng nhµ n­íc (NHNN) đã cắt giảm lãi suất cơ bản đối với đồng Việt Nam (VND) tới 4 lần, từ mức 0,75%/tháng, xuống còn 0,725%, 0,65% và 0,60%/tháng (từ 1-11-2001) ; đồng thời, 2 lần cắt giảm lãi suất tái cấp vốn, từ mức 0,50% xuống 0,45%/tháng rồi 0,40%, 2 lần cắt giảm lãi suất tái chiết khấu từ 0,45%/tháng xuống 0,40% rồi 0,35%. 3. ¶nh h­ëng cña l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ. 3.1. L·i suÊt víi qu¸ tr×nh huy ®éng vèn. §èi víi ViÖt Nam trªn con ®­êng ph¸t triÓn kinh tÕ th× vÊn ®Ò tÝch luü vµ sö dông vèn cã tÇm quan träng ®Æc biÖt c¶ vÒ ph­¬ng ph¸p nhËn thøc vµ chØ ®¹o thùc tiÔn. V× vËy chÝnh s¸ch l·i suÊt cã vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc huy ®éng nguån vèn nhµn rçi trong x· héi vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ ®¶m b¶o ®óng ®Þnh h­íng vèn trong n­íc lµ quyÕt ®Þnh, vèn ngoµi n­íc lµ quan träng trong chiÕn l­îc CNH-H§H n­íc ta hiÖn nay. ViÖc ¸p dông mét chÝnh s¸ch l·i suÊt hîp lý ®¶m b¶o nguyªn t¾c: l·i suÊt ph¶i b¶o tån ®­îc gi¸ trÞ vèn vay, ®¶m b¶o tÝch luü cho c¶ ng­êi cho vay vµ ng­êi ®i vay. Cô thÓ: + Tû lÖ l¹m ph¸t< l·i suÊt tiÒn göi < l·i suÊt tiÒn vay < tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. + L·i suÊt ng¾n h¹n < l·i suÊt dµi h¹n (®èi víi c¶ tiÒn göi vµ tiÒn vay) L·i suÊt cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt mét c¸ch tù nhiªn l­îng vèn l­u th«ng tõ n¬i thõa ®Õn n¬i thiÕu, tõ ng­êi cã vèn sang ng­êi cÇn vèn ®Ó ®­a vèn vµo sö dông trong c¸c dù ¸n ®Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh cã lîi cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi. Møc l·i suÊt nhá h¬n møc hîp lÝ sÏ khiÕn ng­êi vay ®¸nh gi¸ thÊp gi¸ trÞ sö dông cña ®ång vèn dÉn ®Õn ®Çu t­ kh«ng hiÖu qu¶, l·ng phÝ nguån vèn, g©y thiÖt h¹i cho b¶n th©n ng­êi ®i vay lÉn ng­êi cho vay vµ h¬n n÷a, ¶nh h­ëng ®Õn sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Ng­îc l¹i, møc l·i suÊt cao h¬n møc hîp lÝ tøc lµ ®¸nh gi¸ qu¸ cao gi¸ trÞ sö dông cña ®ång vèn th× chØ cã t¸c dông khuyÕn khÝch ng­êi cho vay, lµm cho vèn trë nªn d­ thõa, ø ®äng, kh«ng ®­îc ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh, kh«ng sinh l·i, lóc ®ã ®ång vèn trë thµnh “vèn chÕt” kh«ng cßn t¸c dông g× n÷a. 3.2. L·i suÊt víi qu¸ tr×nh ®Çu t­. Qu¸ tr×nh ®Çu t­ cña doanh nghiÖp vµo tµi s¶n cè ®Þnh ®­îc thùc hiÖn khi mµ hä dù tÝnh lîi nhuËn thu ®­îc tõ tµi s¶n cè ®Þnh nµy nhiÒu h¬n sè l·i ph¶i tr¶ cho c¸c kho¶n ®i vay ®Ó ®Çu t­. Do ®ã khi l·i suÊt xuèng thÊp c¸c h·ng kinh doanh cã ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh më réng ®Çu t­ vµ ng­îc l¹i. Trong m«i tr­êng tiÒn tÖ hoµn chØnh, ngay c¶ khi mét doanh nghiÖp thõa vèn th× chi tiªu ®Çu t­ cã kÕ ho¹ch vÉn bÞ ¶nh h­ëng bëi l·i suÊt, bëi v× thay cho viÖc ®Çu t­ vµo më réng s¶n xuÊt doanh nghiÖp cã thÓ mua chøng kho¸n hay göi vµo ng©n hµng nÕu l·i suÊt cña nã cao. §Æc biÖt trong thêi kú nÒn kinh tÕ bÞ ®×nh trÖ, hµng ho¸ ø ®äng vµ xuèng gi¸, cã dÊu hiÖu thõa vèn vµ ¸p lùc l¹m ph¸t thÊp cÇn ph¶i h¹ l·i suÊt v× nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ l·i suÊt ph¶i nhá h¬n lîi nhuËn b×nh qu©n cña ®Çu t­, sù chªnh lÖch nµy sÏ t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp më réng quy m« ®Çu t­. 3.3. L·i suÊt víi tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm. Thu nhËp cña mét hé gia ®×nh th­êng ®­îc chia thµnh hai bé phËn: tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm. Tû lÖ ph©n chia nµy phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè nh­ thu nhËp, vÊn ®Ò hµng ho¸ l©u bÒn vµ tÝn dông tiªu dïng, hiÖu qu¶ cña tiÕt kiÖm trong ®ã l·i suÊt cã t¸c dông tÝch cùc tíi c¸c nh©n tè ®ã. Khi l·i suÊt thÊp chi phÝ tÝn dông tiªu dïng thÊp, ng­êi ta vay nhiÒu cho viÖc tiªu dïng hµng ho¸ nghÜa lµ tiªu dïng nhiÒu h¬n, khi l·i suÊt cao ®em l¹i thu nhËp tõ kho¶n tiÒn ®Ó dµnh nhiÒu h¬n sÏ khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm, do ®ã tiÕt kiÖm t¨ng. 3.4. L·i suÊt víi tû gi¸ vµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Nh­ ta ®· biÕt, tû gi¸ lµ gi¸ c¶ tiÒn tÖ cña n­íc nµy thÓ hiÖn b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ cña n­íc kh¸c. Tû gi¸ do quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi quyÕt ®Þnh vµ chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu nh©n tè nh­ c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, cung cÇu ngo¹i tÖ, l¹m ph¸t…L·i suÊt lu«n lµ mét c«ng cô t¸c ®éng m¹nh ®Õn tû gi¸ vµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng më, nÕu l·i suÊt (l·i suÊt thùc tÕ) trong n­íc t¨ng sÏ thu hót mét l­îng vèn lín tõ bªn ngoµi vµo lµm cho cÇu néi tÖ t¨ng lªn dÉn ®Õn gi¶m tû gi¸, tû gi¸ gi¶m sÏ khiÕn cho xuÊt khÈu gi¶m, nhËp khÈu t¨ng vµ ng­îc l¹i. Nh­ vËy, b»ng viÖc t¸c ®éng vµo l·i suÊt cã thÓ b×nh æn ®­îc tû gi¸ vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. §©y lµ mét ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tû gi¸ ®¬n gi¶n tuy nhiªn l¹i kh«ng dÔ thùc hiÖn do khi l·i suÊt trong n­íc thay ®æi sÏ dÔ dÉn ®Õn mét cuéc c¹nh tranh vÒ l·i suÊt gi÷a c¸c n­íc nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho n­íc m×nh. MÆt kh¸c l·i suÊt còng lµ mét c«ng cô qu¸ m¹nh cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn hµng lo¹t biÕn kinh tÕ vÜ m« kh¸c do ®ã viÖc sö dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i hÕt søc thËn träng. 3.5. L·i suÊt víi l¹m ph¸t. L¹m ph¸t lµ t×nh tr¹ng t¨ng liªn tôc møc gi¸ chung cña nÒn kinh tÕ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Trong thêi kú l¹m ph¸t, t¨ng l·i suÊt sÏ cho phÐp hÖ thèng ng©n hµng cã thÓ thu hót phÇn lín sè tiÒn cã nhiÒu trong l­u th«ng khiÕn cho ®ång tiÒn trong l­u th«ng gi¶m, c¬ sè tiÒn vµ l­îng tiÒn cung øng gi¶m, l¹m ph¸t ®­îc kiÒm chÕ. Nh­ vËy, l·i suÊt còng gãp phÇn chèng l¹m ph¸t. Tuy nhiªn, viÖc sö dông c«ng cô l·i suÊt trong chèng l¹m ph¸t kh«ng thÓ duy tr× l©u dµi v× l·i suÊt t¨ng sÏ lµm gi¶m ®Çu t­, gi¶m tæng cÇu vµ lµm gi¶m s¶n l­îng. Do vËy l·i suÊt ph¶i ®­îc sö dông kÕt hîp víi c¸c c«ng cô kh¸c th× míi cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t, æn ®Þnh gi¸ c¶, æn ®Þnh ®ång tiÒn. Mét chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp lµ sù cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ. 4. C¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n. 4.1. Tù do ho¸ l·i suÊt. Tù do ho¸ l·i suÊt lµ mét bé phËn c¬ b¶n cña tù do ho¸ tµi chÝnh, tøc lµ l·i suÊt ®­îc tù do biÕn ®éng ®Ó ph¶n øng theo c¸c lùc l­îng cung-cÇu vèn trªn thÞ tr­êng, lo¹i bá nh÷ng ¸p ®Æt mang tÝnh hµnh chÝnh lªn sù h×nh thµnh cña l·i suÊt. Nã cho phÐp c¸c ng©n hµng tù chñ trong viÖc Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt kinh doanh cña m×nh. Tù do ho¸ tµi chÝnh (®Æc biÖt lµ tù do ho¸ l·i suÊt) gãp phÇn huy ®éng nguån lùc th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh chÝnh thøc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ hÖ thèng tµi chÝnh, gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. T¹i sao møc ®é thµnh c«ng tù do ho¸ l·i suÊt cña c¸c quèc gia kh¸c nhau l¹i kh«ng gièng nhau, thËm chÝ g©y hiÖu qu¶ tiªu cùc? (óc, NhËt, New Zealand, Mü, Malaysia... cã nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, trong khi Phillipines, Thæ NhÜ Kú, Chi Lª, Achentina, Uruguay....l¹i thÊt b¹i). C©u tr¶ lêi n»m trong c¸ch thøc vµ tiÕn tr×nh tù do ho¸. VÊn ®Ò ë ®©y chÝnh lµ tiÕn hµnh nh÷ng b­íc ®i, c¸ch thøc trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë c¸c quèc gia, nÕu quèc gia nµo trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt mµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cña quèc gia m×nh th× chóng ta thÊy ®­îc r»ng hä ®· thµnh c«ng, ng­îc l¹i nh÷ng quèc gia tiÕn hµnh mét c¸ch m¸y mãc kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña ®Êt n­íc m×nh th× cÇm ch¾c thÊt b¹i. Nh­ tr­êng hîp Malaysia, tõ n¨m 1981, ®· cho phÐp c¸c NHTM tù tÝnh møc l·i suÊt c¬ b¶n cho ng©n hµng m×nh dùa trªn c¬ së chi phÝ thùc tÕ. Nh­ng ngay sau ®ã, ng©n hµng trung ­¬ng nhËn thÊy r»ng trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch­a thùc sù ph¸t triÓn, viÖc cho phÐp c¸c NHTM tù x¸c ®Þnh møc l·i suÊt c¬ b¶n nh­ vËy theo nguyªn t¾c tù do ho¸ l·i suÊt sÏ dÉn ®Õn c¹nh tranh qu¸ møc vÒ l·i suÊt gi÷a c¸c ng©n hµng vµ khi ®ã vÊn ®Ò an toµn trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c NHTM sÏ bÞ ®e do¹. ChÝnh v× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi vÊn ®Ò nªu trªn vµ nhÊt lµ sau thêi kú suy tho¸i kinh tÕ (1985-1986), vµo n¨m 1987, Malaysia chuyÓn sang ®iÒu hµnh l·i suÊt theo h­íng võa ®¶m b¶o cã sù phèi hîp chØ ®¹o cña ng©n hµng trung ­¬ng, võa duy tr× ë mét møc ®é nµo ®ã quyÒn tù chñ cña c¸c NHTM. Nhê ®ã mµ l·i suÊt ®· ®­îc qu¶n lý linh ho¹t theo diÔn biÕn thay ®æi cña thÞ tr­êng, vµ dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng. Theo kinh nghiÖm cña NhËt B¶n, ®Ó ®iÒu hµnh l·i suÊt, bªn c¹nh l·i suÊt cã tÝnh chÊt ®Þnh h­íng lµ l·i suÊt chiÕt khÊu, hä còng cã ¸p dông mét sè l·i suÊt cã ®iÒu tiÕt mµ ®­îc x©y dùng dùa trªn c¬ së l·i suÊt chiÕt khÊu, th«ng th­êng theo c¸ch nµy hä x¸c ®Þnh ®­îc l·i suÊt c¬ b¶n chÝnh lµ sµn l·i suÊt cho vay nh»m ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng. Ngoµi ra, l·i suÊt trªn thÞ tr­êng nh­ l·i suÊt trªn c¸c thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, l·i suÊt trªn thÞ tr­êng më (CD markets vµ Gensaki markets) lµ l·i suÊt tù do, cã nghÜa lµ ®­îc tù do x¸c ®Þnh trªn c¬ së cung cÇu vÒ vèn. §èi víi nh÷ng n­íc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo c¬ chÕ tù do ho¸ hoµn toµn nh­ cña Anh vµ Mü, l·i suÊt ®­îc c«ng bè dùa hoµn toµn trªn cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, ®Æc biÖt lµ chó träng l·i suÊt chµo hµng trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng (nh­ l·i suÊt LIBOR, SIBOR... ) vµ lÊy ®ã lµm mÆt b»ng c¬ së chung ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt; tuy nhiªn, ®Ó thùc hiÖn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo c¬ chÕ nµy ®ßi hái c¸c n­íc ¸p dông ph¶i cã nÒn kinh tÕ thùc sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh, ®ång thêi cã ®Çy ®ñ c¸c c«ng cô vµ c¸c chÕ tµi cÇn thiÕt ®Ó can thiÖp khi diÔn ra nh÷ng biÕn ®éng vÒ tµi chÝnh, tiÒn tÖ vµ ngay c¶ trong tr­êng hîp l·i suÊt ®ang æn ®Þnh vµ do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh th× c¸c nhµ qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vÉn cã thÓ can thiÖp theo c¸ch nµy hoÆc c¸ch kh¸c nh»m ®¹t ®­îc c¸c môc ®Ých kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi ®Æt ra. 4.2. KiÒm chÕ l·i suÊt. §èi víi nh÷ng n­íc theo ®uæi chÝnh s¸ch tµi chÝnh kiÒm chÕ vµ ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ®­îc tæ chøc theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, vai trß cña l·i suÊt kh«ng ®­îc nh×n nhËn mét c¸ch ®óng ®¾n: l·i suÊt mang nÆng tÝnh chÊt bao cÊp vÒ tµi chÝnh trong toµn bé khu vùc kinh tÕ quèc doanh vµ ®¶m b¶o cho yªu cÇu vÒ “giíi h¹n ng©n s¸ch mÒm” trong c¸c ho¹t ®éng chi tiªu cña chÝnh phñ. Thùc tÕ cho thÊy hËu qu¶ ®èi víi c¸c n­íc nµy lµ nh÷ng mÊt c©n ®èi nghiªm träng gi÷a cung vµ cÇu trong vèn ®Çu t­; kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t vµ sù biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i; t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng do kh«ng cã kh¶ n¨ng huy ®éng vèn vµ sö dông vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶; hÖ thèng thÞ tr­êng tµi chÝnh bÞ chia c¾t manh món kh«ng thÓ kiÓm so¸t næi vµ ®Çy r·y rñi ro cho nªn kh«ng thÓ gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c n­íc nµy. ViÖt Nam tr­íc c¶i c¸ch lµ mét vÝ dô minh ho¹ sinh ®éng cho tr­êng hîp nµy mµ ta sÏ nghiªn cøu ë ch­¬ng tiÕp theo. Ch­¬ng II. Nh÷ng chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam trong thêi gian qua 1. ChÝnh s¸ch l·i suÊt ©m. Tr­íc nh÷ng n¨m 1988-1989, vµo thêi kú quan liªu bao cÊp, nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Nhµ n­íc trùc tiÕp qu¶n lý l·i suÊt b»ng c¸ch c«ng bè tÊt c¶ c¸c lo¹i l·i suÊt, cã thÓ nãi ®©y lµ chÝnh s¸ch l·i suÊt cøng nh¾c bÞ ¸p ®Æt theo kiÓu hµnh chÝnh: NghÞ ®Þnh 53/H§BT ngµy 26/3/1988 vµ 2 ph¸p lÖnh vÒ NH (1/10/1990) NHNN qui ®Þnh cô thÓ c¸c lo¹i l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay. Tuy theo thêi gian l·i suÊt cã ®­îc ®iÒu chØnh, nh­ng do l¹m ph¸t phi m· l·i suÊt lu«n trong t×nh tr¹ng ©m. §iÒu nµy cã nghÜa lµ: + L·i suÊt tiÒn göi < tû lÖ l¹m ph¸t + L·i suÊt cho vay < l·i suÊt huy ®éng < tû lÖ l¹m ph¸t HÖ thèng l·i suÊt cã nhiÒu tiªu cùc: - ChÝnh s¸ch l·i suÊt cøng nh¾c khiÕn cho c¸c NHTM kh«ng linh ho¹t trong ho¹t ®éng tÝn dông tr­íc mäi biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ. - L·i suÊt tÝn dông lu«n ë møc quy ®Þnh b¾t buéc nªn kh«ng khuyÕn khÝch c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c NHTM. - L·i suÊt tiÒn göi < tû lÖ l¹m ph¸t nªn kh«ng khuyÕn khÝch ng­êi d©n vµ c¸c tæ chøc göi tiÒn vµo ng©n hµng. Do ®ã chØ huy ®éng ®­îc vèn ng¾n h¹n mµ l¹i cho vay trung vµ dµi h¹n, kÕt qu¶ lµ lç. Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i víi yªu cÇu rót bít tiÒn l­u th«ng, gi¶i to¶ ¸p lùc cña tiÒn ®èi víi gi¸ c¶ hµng ho¸ bÞ h¹n chÕ nhiÒu. - L·i suÊt cho vay < l·i suÊt huy ®éng vèn vµ tû lÖ l¹m ph¸t nªn ng©n hµng trong t×nh tr¹ng bao cÊp ®èi víi doanh nghiÖp vay vèn vµ th«ng qua hÖ thèng tÝn dông l·i suÊt thÊp lu«n trong t×nh tr¹ng lç ho¹t ®éng Ng©n hµng kh«ng æn ®Þnh. - V× l·i suÊt cho vay < l·i suÊt huy ®éng nªn c¸c doanh nghiÖp thÞ nhau vay vèn, t×m mäi c¸ch, mäi c¬ héi vay vèn ®Ó ®­îc h­ëng bao cÊp. - Doanh nghiÖp vay nhiÒu nh­ng lîi nhuËn thu ®­îc kh«ng ph¶i do s¶n xuÊt kinh doanh mµ do h­ëng bao cÊp cña NHTM t¹o møc lîi nhuËn gi¶ cho c¸c doanh nghiÖp, g©y tr× trÖ qu¸ tr×nh ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. 2. ChÝnh s¸ch l·i suÊt d­¬ng. Sau n¨m 1988 hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp h×nh thµnh. ChÝnh phñ giao cho NHNN ®iÒu hµnh l·i suÊt, ®iÒu chØnh l·i suÊt theo yÕu tè biÕn ®éng cña thÞ tr­êng mµ quan träng nhÊt lµ l¹m ph¸t. Thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch, ®Ó thu hót tiÒn thõa trong l­u th«ng vÒ, k×m chÕ l¹m ph¸t, tr¸nh bao cÊp qua l·i suÊt,víi quyÕt ®Þnh 29/NH ngµy 16/3/1989 l·i suÊt huy ®éng ®­îc n©ng lªn mét møc cao theo tØ lÖ l¹m ph¸t (l·i suÊt tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n 9%/th¸ng-tøc lµ 109%/n¨m, l·i suÊt tiÕt kiÖm 3 th¸ng 12%/th¸ng-144 %/n¨m). Nh÷ng thµnh c«ng cña viÖc thùc thi chÝnh s¸ch l·i suÊt d­¬ng: - Thu hót mét khèi l­îng tiÒn lín trong l­u th«ng, t¨ng nguån vèn tÝn dông, gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. - Xo¸ bá bao cÊp qua tÝn dông ng©n hµng, chuyÓn ho¹t ®éng ng©n hµng sang kinh doanh thùc sù. - ChuyÓn l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d­¬ng, tøc lµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n tØ lÖ l¹m ph¸t, l·i suÊt cho vay lín h._.