Khuynh hướng phê bình Mác-Xít ở Việt Nam nữa đầu thế kỷ XX (1900 - 1945)

1 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ********* HOÀ VI THÖÔØNG KHUYNH HÖÔÙNG PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT ÔÛ VIEÄT NAM NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX (1900 - 1945) Chuyeân ngaønh : VAÊN HOÏC VIEÄT NAM Maõ soá : 62.22.34.01 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS.TS: NGUYEÃN THÒ THANH XUAÂN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – NAÊM 2005 2 LÔØI CAÛM ÔN Ñeå hoaøn thaønh luaän vaên Khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX, ngoaøi noã löïc cuûa baûn thaân, toâi coøn coù söï giuùp ñôõ chaân tình cuûa quí thaày coâ, gia ñình vaø beø baïn gaàn xa; ñaëc bieät laø coâng lao höôùng daãn taän tuî, tinh thaàn traùch nhieäm cuøng vôùi phong caùch laøm vieäc khoa hoïc, nghieâm tuùc cuûa coâ NGUYEÃN THÒ THANH XUAÂN. Toâi voâ cuøng bieát ôn taát caû quí thaày coâ cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm TPHCM vaø tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi vaø Nhaân vaên TPHCM ñaõ nhieät tình daïy doã cho toâi suoát maáy naêm qua. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn gia ñình vaø baïn beø gaàn xa ñaõ hoã trôï cho toâi veà vaät chaát laãn tinh thaàn trong thôøi gian hoïc taäp cho ñeán ngaøy hoâm nay. Cuoái cuøng, toâi mong ñöôïc göûi lôøi caûm ôn traân troïng nhaát ñeán coâ NGUYEÃN THÒ THANH XUAÂN – Ngöôøi ñaõ cho toâi nhieàu baøi hoïc quí töø quaù trình hoïc taäp vaø laøm vieäc vôùi coâ: veà phöông phaùp laøm vieäc khoa hoïc, veà tinh thaàn traùch nhieäm vaø nhaát laø taám loøng cao caû cuûa moät nhaø giaùo. HOÀ VI THÖÔØNG 3 MUÏC LUÏC Trang Trang phuï bìa ........................................................................................................ 1 Lôøi caûm ôn ........................................................................................................ 2 Muïc luïc ........................................................................................................ 3 DAÃN LUAÄN ........................................................................................................ 5 Chöông 1. TOÅNG QUAN VEÀ PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT VAØ PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT ÔÛ VIEÄT NAM NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX 1.1. Toång quan veà pheâ bình Maùc-xít ................................................................. 18 1.1.1. Khaùi nieäm pheâ bình Maùc-xít ............................................................. 18 1.1.2. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn................................................................... 20 1.1.2.1. Veà nguoàn goác vaø baûn chaát cuûa vaên hoïc..................................... 20 1.1.2.2. Veà chöùc naêng cuûa vaên hoïc vaø vai troø cuûa vaên ngheä só ............. 25 1.1.2.3. Veà theá giôùi quan vaø phöông phaùp saùng taùc ............................... 28 1.1.3. Sô löôïc veà quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa pheâ bình Maùc-xít treân theá giôùi ..................................................................... 36 1.2. Khaùi quaùt veà pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX ............... 51 1.2.1. Cô sôû xaõ hoäi - lòch söû ......................................................................... 51 1.2.2. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån ..................................................... 54 Chöông 2. CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA KHUYNH HÖÔÙNG PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT ÔÛ VIEÄT NAM NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX 2.1. Caùc ñaëc ñieåm veà nguyeân taéc thaåm myõ ....................................................... 66 2.1.1. Khaùi nieäm vaên hoïc ............................................................................. 67 2.1.2. Moái quan heä nhaø vaên - taùc phaåm - ngöôøi ñoïc .................................... 70 2.1.3. Traùch nhieäm cuûa nhaø vaên, phöông phaùp saùng taùc vaø töï do trong ngheä thuaät ............................................................................. 78 2.1.4. Noäi dung vaø hình thöùc ........................................................................ 88 2.1.5. Giaù trò vaên hoïc .................................................................................... 99 2.2. Caùc ñaëc ñieåm veà phöông phaùp pheâ bình .................................................. 107 2.2.1. Phöông phaùp laäp luaän ....................................................................... 108 2.2.1.1. Phöông phaùp xaây döïng heä thoáng môû ....................................... 108 4 2.2.1.2. Phöông phaùp so saùnh – ñoái chöùng khaùch quan ........................ 111 2.2.1.3. Phöông phaùp giaûi thích xaây döïng khaùi nieäm............................ 113 2.2.2. Ngoân ngöõ pheâ bình ........................................................................... 114 2.2.2.1. Ngoân ngöõ ñoái thoaïi................................................................... 115 2.2.2.2. Ngoân ngöõ nhieàu gioïng ñieäu ..................................................... 116 Chöông 3. ÑOÙNG GOÙP CUÛA PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX 3.1. Nhöõng ñoùng goùp chung ............................................................................ 120 3.1.1. Xaây döïng thaønh coâng neàn taûng lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi ñaàu tieân ôû Vieät Nam .............................................................. 120 3.1.2. Khôi nguoàn saùng taïo, ñöa vaên hoïc trôû veà phuïc vuï ñôøi soáng nhaân daân vaø thöïc tieãn caùch maïng ....................................... 121 3.1.3. Kieán taïo cô sôû phöông phaùp khoa hoïc cho pheâ bình hieän ñaïi ......... 123 3.1.4. Moät neàn pheâ bình giaøu tính vaên hoùa, daân chuû vaø “nhieät tình trí tueä” khoâng ngöøng töï vaän ñoäng ñieàu chænh........................ 124 3.2. Caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít tieâu bieåu nöûa ñaàu theá kæ XX .......................... 125 3.2.1. Haûi Trieàu (1908 - 1954) ................................................................... 125 3.2.2. Ñaëng Thai Mai (1902 - 1984) .......................................................... 131 3.3. Nhöõng haïn cheá trong pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX ................... 137 3.3.1. Ñôn giaûn hoaù phaûn aùnh luaän vaø nhaän thöùc luaän Maùc-xít ................ 137 3.3.2. Hình thöùc ngheä thuaät, giaù trò thaåm myõ vaø vaên baûn ngoân töø taùc phaåm chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc ................................ 139 3.3.3. Vaán ñeà vai troø cuûa chuû theå saùng taïo coøn boû ngoû ............................. 141 3.3.4. Tính thaåm myõ trong ngoân ngöõ pheâ bình coøn haïn cheá ..................... 142 KEÁT LUAÄN .................................................................................................... 144 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .................................................................................... 149 PHUÏ LUÏC .................................................................................................... 159 5 DAÃN LUAÄN 1. Lí do choïn ñeà taøi Trong neàn vaên hoïc truyeàn thoáng cuûa daân toäc, pheâ bình töø laâu ñaõ gaén boù vôùi caùc sinh hoaït vaên chöông döôùi hình thöùc bình vaên, bình thô nhö moät thuù chôi tao nhaõ cuûa caùc baäc vaên nhaân taøi töû. Nhöng pheâ bình vaên hoïc theo nghóa hieän ñaïi thì phaûi ñeán nhöõng naêm ba möôi cuûa theá kæ XX môùi thöïc söï coù maët treân vaên ñaøn khi xaõ hoäi Vieät nam ñaõ hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän caàn thieát veà kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa, hoïc thuaät… Neáu nhö söï phaùt trieån vaên hoïc thôøi kì naøy ñöôïc ñaùnh giaù baèng toác ñoä “moät naêm baèng ba möôi naêm” thì neàn pheâ bình vaên hoïc töông öùng vôùi noù cuõng ñaõ böôùc ñi baèng “ñoâi hia baûy daëm”. Vôùi khoaûng thôøi gian ngaén nguûi töø ngaøy taäp Pheâ bình vaø caûo luaän cuûa Thieáu Sôn “thaäm thuït nhö moät naøng daâu môùi” xuaát hieän (naêm 1933) cho ñeán Caùch maïng thaùng Taùm naêm 1945, pheâ bình nöôùc ta ñaõ thöïc söï tröôûng thaønh vaø laøm troøn söù meänh cuûa mình treân töøng böôùc ñi cuûa vaên hoïc daân toäc giai ñoaïn naøy, trong ñoù phaûi keå ñeán vai troø cuûa Khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX . Thaønh töïu cuûa pheâ bình vaên hoïc thôøi kì naøy bao quaùt nhieàu lónh vöïc: pheâ bình taùc giaû, taùc phaåm, theå loaïi, giai ñoaïn vaên hoïc… trong ñoù coù nhieàu taùc phaåm ñeán nay vaãn giöõ nguyeân söùc soáng. Nhieàu vaán ñeà lí luaän maø pheâ bình vaên hoïc giai ñoaïn naøy ñaët ra vaãn ñang laø nhöõng vaán ñeà thôøi söï vaên hoïc hoâm nay. Moät ñaëc ñieåm noåi baät cuûa pheâ bình vaên hoïc Vieät nam nöûa ñaàu theá kæ XX laø söï phong phuù, ña daïng veà noäi dung, ñeà taøi vaø khuynh höôùng tö töôûng… Ñieàu ñoù ñaõ daãn ñeán söï buøng noå caùc cuoäc tranh luaän soâi noåi, keùo daøi treân baùo chí. Nhìn chung, caùc cuoäc tranh luaän – cuoäc ñaáu tranh giöõa caùc khuynh höôùng tö töôûng – ñaõ goùp phaàn xaây döïng vaø cuûng coá caùc khuynh höôùng tö töôûng vaø lí luaän khoa hoïc, tieán boä, goùp phaàn ñöa neàn vaên hoùa, vaên hoïc daân toäc phaùt trieån theo con ñöôøng ñuùng ñaén, phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi, ñaát nöôùc vaø daân toäc. Giöõ vò trí noåi baät nhaát trong vai 6 troø naøy laø khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít. Thoâng qua caùc cuoäc tranh luaän vaên hoïc, ñaëc bieät laø cuoäc tranh luaän “ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh”, xu höôùng pheâ bình Maùc-xít ñaõ theå hieän tieáng noùi doõng daïc cuûa mình ngay töø khi môùi ra ñôøi, taïo söï thu huùt roäng raõi töø phía coâng chuùng, taùc ñoäng maïnh meõ vaø saâu saéc ñeán tình hình vaên hoïc vaø tö töôûng ñöông thôøi vaø trôû thaønh boä phaän coù tính chaát muõi nhoïn, doïn ñöôøng cho vaên hoïc daân toäc tieán leân khi traøo löu vaên hoïc laõng maïn ñaõ ñi vaøo ngoõ cuït, beá taéc vaø suy thoaùi. Boû qua nhöõng maët naøo ñoù coøn haïn cheá, khuynh höôùng pheâ bình vaên hoïc Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp voâ cuøng quan troïng cho neàn vaên hoïc nöôùc ta. Tuy nhieân, trong suoát moät thôøi gian khaù daøi, pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX chæ ñöôïc quan taâm nhö moät vaán ñeà ñaáu tranh tö töôûng ñeå khaúng ñònh caùi ñuùng – caùi sai, nhìn nhaän vaø phuû nhaän. Vieäc nhaän ñònh, ñaùnh giaù xu höôùng naøy vôùi tö caùch moät theå loaïi, döôùi goùc ñoä khoa hoïc vaãn chöa ñöôïc xem xeùt ñuùng möùc. Trong caùc saùch giaùo khoa hieän haønh xu höôùng pheâ bình Maùc-xít vaãn chöa ñöôïc coi nhö moät theå loaïi thuoäc boä phaän vaên hoïc Caùch maïng giai ñoaïn 1930-1945. Töø nhöõng naêm 90 trôû laïi ñaây, ñoä luøi thôøi gian nöûa theá kæ ñaõ cho pheùp coù moät caùch nhìn toaøn dieän vaø khoa hoïc hôn veà nhöõng thaønh töïu cuûa pheâ bình noùi chung cuõng nhö xu höôùng pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn tröôùc Caùch maïng noùi rieâng. Ngaøy caøng xuaát hieän nhieàu baøi nghieân cöùu coâng phu vaø nghieâm tuùc veà vaán ñeà naøy. Ñieàu ñoù ñaõ cho thaáy ñaây laø moät vaán ñeà khoa hoïc ñang ñaët ra cho giôùi nghieân cöùu vaên hoïc ngaøy nay. Trong xu theá giao löu khoa hoïc quoác teá soâi ñoäng hieän nay, cuøng vôùi quaù trình hoïc taäp, tieáp thu vaø öùng duïng thi phaùp hoïc vaøo vieäc nghieân cöùu vaên hoïc, khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû nöôùc ta cuõng töø giaõ ngoâi vò thoáng lónh cuûa mình. Nhöng pheâ bình thi phaùp hoïc cuõng ñang coù nguy cô rôi vaøo ñoäc toân. Trong khi ñoù, ñoái vôùi lónh vöïc khoa hoïc nhaân vaên, veà nguyeân taéc, khoâng coù khuynh höôùng hay phöông phaùp naøo laø chìa khoùa vaïn naêng cho moïi hieän töôïng vaên hoïc; caùc phöông phaùp, 7 khuynh höôùng khaùc bieät ñeàu coù khaû naêng boå sung, hoaøn thieän cho nhau vaø vieäc vaän duïng, phoái hôïp phöông phaùp naøo laø tuøy thuoäc vaøo ñoái töôïng nghieân cöùu cuï theå. Do ñoù, nghieân cöùu, phaân tích vaø ñaùnh giaù khaùch quan, khoa hoïc caùc phöông phaùp pheâ bình noùi chung vaø khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít noùi rieâng laø coâng vieäc raát caàn thieát ñeå goùp phaàn xaây döïng vaø thuùc ñaåy söï phaùt trieån khoa nghieân cöùu vaên hoïc ôû nöôùc ta trong tình hình thöïc tieãn hieän nay. Maët khaùc, pheâ bình Maùc-xít ôû nöôùc ta cuõng nhö treân theá giôùi ñang ñöùng tröôùc yeâu caàu ñoåi môùi. Vieäc xem xeùt, nhaän ñònh laïi khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX theå hieän yù thöùc phaûn tænh coù yù nghóa ñònh höôùng vaø töï hoaøn thieän nhöõng maët coøn haïn cheá cuûa baûn thaân phöông phaùp naøy nhaèm ñaùp öùng kòp thôøi yeâu caàu phaùt trieån cuûa khoa hoïc. 2. Lòch söû vaán ñeà: Tröôùc naêm 1945, ngay ôû trong giai ñoaïn môùi hình thaønh, pheâ bình Maùc-xít ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng cuûa pheâ bình ñöông thôøi. Haàu nhö taát caû caùc vaán ñeà, luaän ñieåm cuûa pheâ bình Maùc-xít ñeàu ñöôïc ñöa ra baøn baïc, ñoái thoaïi giöõa nhöõng ngöôøi uûng hoä laäp tröôøng tö töôûng Maùc-xít vaø nhöõng ngöôøi chöa bò thuyeát phuïc bôûi quan ñieåm naøy. Veà phía nhöõng ngöôøi taùn ñoàng vaø uûng hoä, coù theå keå ñeán Phan Vaên Huøm vôùi baøi ñeà töïa quyeån Duy taâm hay duy vaät cuûa Haûi Trieàu (naêm 1935), Hoà Xanh vaø baøi Pheâ bình Cuoán Duy taâm hay duy vaät Haûi Trieàu (naêm 1936), Haûi Thanh vaø Lôøi töïa vieát cho cuoán saùch Vaên só vaø xaõ hoäi cuûa Haûi Trieàu (naêm 1937) cuøng nhieàu yù kieán raûi raùc treân caùc baøi baùo cuûa caùc taùc giaû: Laâm Moäng Quang, Hoaû Sôn, Sôn Traø, v.v.. Ñöùng veà phía quan ñieåm khoâng taùn ñoàng tính chaát qui phaïm, giaùo ñieàu cuûa pheâ bình Maùc-xít vaø ñaáu tranh cho töï do ngheä thuaät, coù theå keå ñeán Thieáu Sôn, Hoaøi Thanh, Leâ Traøng Kieàu, Löu Troïng Lö… Nhöng nhìn chung, caùc baøi vieát veà pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy coù tính chaát ñaáu tranh tö töôûng vaø quan ñieåm ngheä thuaät hôn laø muïc tieâu nghieân cöùu khoa hoïc. Nhöõng ngöôøi taùn ñoàng laäp tröôøng tö töôûng Maùc-xít luùc naøy bò thuyeát phuïc chuû yeáu bôûi cô sôû lí luaän Maùc-xít vaø söï nhaïy caûm veà yeâu caàu cuûa thöïc tieãn lòch söû hôn laø xuaát phaùt töø hieåu bieát thöïc tieãn vaø baûn chaát vaên chöông. Ngöôïc laïi, phía 8 khoâng hoaøn toaøn taùn ñoàng quan ñieåm Maùc-xít do döïa vaøo voán kinh nghieäm, tri thöùc vaên chöông vaø caûm thuï cuûa baûn thaân. Do vaäy, hai thaùi ñoä ñoái vôùi pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy thöïc chaát do xuaát phaùt töø hai cô sôû khaùc nhau, khoâng ñoái laäp maø hoaøn toaøn coù theå boå sung cho nhau. Töø naêm 1945 ñeán naêm 1975, pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn nöûa ñaàu theá kæ XX vôùi vai troø cuûa Haûi Trieàu vaø Ñaëng Thai Mai cuõng trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu ôû caû hai mieàn Nam – Baéc. ÔÛ mieàn Baéc, coù theå keå ñeán caùc coâng trình tieâu bieåu: Vuõ Ñöùc Phuùc, Nguyeãn Ñöùc Ñaøn – Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam 1930 - 1945 – Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 1964; Vuõ Ñöùc Phuùc – Baøn veà nhöõng cuoäc ñaáu tranh tö töôûng trong lòch söû vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi 1930 - 1954 – Nxb KHXH, Haø Noäi, 1971; Hoàng Chöông - Haûi Trieàu, Veà vaên hoïc ngheä thuaät, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 1969. Trong ñoù, coâng trình cuûa Vuõ Ñöùc Phuùc (Baøn veà…) ñaõ heä thoáng hoaù vaán ñeà pheâ bình ñaàu theá kæ moät caùch töông ñoái ñaày ñuû nhöng vieäc ñaùnh giaù cuûa taùc giaû chuû yeáu döïa treân laäp tröôøng tö töôûng vôùi thaùi ñoä cöùng raén neân nhöõng nhaän ñònh cuûa coâng trình ñöa ra coù phaàn chöa thaät söï thoaû ñaùng. Coâng trình Sô thaûo lòch söû… cuûa taùc giaû tröôùc ñoù cuõng chæ ñeà caäp ñeán vaán ñeà moät caùch sô löôïc vaø nhieàu thieáu soùt. Ngoaøi ra coøn coù caùc coâng trình cuûa Hoàng Chöông: Maáy vaán ñeà lí luaän vaø Pheâ bình vaên ngheä, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. ÔÛ mieàn Nam, vieäc nghieân cöùu pheâ bình Maùc-xít noùi rieâng vaø pheâ bình ñaàu theá kæ noùi chung phaûi keå ñeán coâng lao cuûa GS. Thanh Laõng thuoäc Ñaïi hoïc Vaên khoa Saøi Goøn. Giaù trò lôùn nhaát trong caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa oâng laø cung caáp cho ngöôøi ñoïc böùc tranh toaøn caûnh veà pheâ bình ñaàu theá kæ baèng vieäc taäp hôïp caùc baøi pheâ bình cuûa giai ñoaïn naøy thaønh moät boä söu taäp ñoà soä trong Tuyeån taäp möôøi ba naêm tranh luaän vaên hoïc - Vaên hoïc Vieät Nam 1932 - 1945 (13 taäp), (Nxb Phong traøo vaên hoùa, Saøi Goøn, 1972,1975). OÂng cuõng heä thoáng hoaù caùc khuynh höôùng pheâ bình giai ñoaïn naøy caên cöù vaøo tính chaát baùo chí vaø noäi dung cuûa noù qua Baûng löôïc ñoà vaên hoïc Vieät Nam 1862 – 1945 (Nxb Trình baøy, Saøi Goøn, 1967) trong ñoù Haûi Trieàu - Ñaëng Thai Mai – 9 Buøi Coâng Tröøng ñöôïc xeáp vaøo khuynh höôùng pheâ bình duy vaät Maùc-xít. Ngoaøi ra coøn coù theå keå ñeán Phaïm Theá Nguõ vôùi Vieät Nam vaên hoïc söû giaûn öôùc taân bieân 1962 - 1945 (Nxb Quoác hoïc tuøng thö, Saøi Goøn, 1965) vaø Löôïc khaûo vaên hoïc cuûa Nguyeãn Vaên Trung (Nxb Nam Sôn, Saøi Goøn, 1968, T.3) vôùi hai quan ñieåm ñaùnh giaù vaø nhìn nhaän khaùc bieät. Phaïm Theá Nguõ nhìn nhaän vaán ñeà theo quan ñieåm keá thöøa tinh thaàn khoa hoïc vaø lí luaän hoïc taäp töø phöông Taây coøn Nguyeãn Vaên Trung thì xuaát phaùt töø quan ñieåm cuûa oâng veà baûn chaát, neàn taûng vaø khaû naêng cuûa pheâ bình. Tuy nhieân, caû hai coâng trình naøy ñeàu daønh cho pheâ bình 1930 - 1945 moät soá trang raát khieâm toán. Cuõng thuoäc veà khuynh höôùng nghieân cöùu vaên hoïc söû, coøn coù Vaên hoïc söû thôøi khaùng Phaùp 1858 – 1945 cuûa Leâ Vaên Sieâu (Nxb Trí Ñaêng, Saøi Goøn, 1972), trong ñoù taùc giaû coù ñieåm qua caùc taùc giaû pheâ bình tieâu bieåu giai ñoaïn naøy vaø Ñaëng Thai Mai laø moät trong soá ñoù. Töø naêm 1975 ñeán nay, caùc coâng trình nghieân cöùu veà pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX taêng leân nhanh choùng caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng vaø coù xu höôùng tieán daàn ñeán muïc tieâu khoa hoïc vôùi söï nhìn nhaän thaáu tình ñaït lí hôn. Vaán ñeà ñöôïc nghieân cöùu treân nhieàu phöông dieän vôùi caùch tieáp caän, phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc vaän duïng cuõng ngaøy caøng phong phuù, ña daïng. Trong Nhaø vaên Vieät Nam, Taäp 1 (Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi, 1979), taùc giaû Phan Cöï Ñeä ñaõ daønh nhieàu coâng phu cho vieäc giôùi thieäu taùc giaû Ñaëng Thai Mai. Thaùng 11-1982, qua Baøi noùi taïi cuoäc hoïp trieån khai coâng taùc pheâ bình vaên hoïc (trích trong Veà lí luaän vaø pheâ bình vaên hoïc ngheä thuaät, Nxb Söï thaät, Haø Noäi, 1983), taùc giaû Hoaøng Tuøng khaúng ñònh laïi phöông phaùp pheâ bình treân cô sôû chuû nghóa Marx - Lenin nhöng taùc giaû cuõng chæ döøng laïi ôû nhaän ñònh treân laäp tröôøng chính trò: “Veà phöông phaùp chung, ngöôøi ta noùi tôùi haøng chuïc phöông phaùp nhöng thöïc chaát coù theå noùi ngaøy nay coù hai phöông phaùp pheâ bình ñoái laäp nhau: phöông phaùp pheâ bình treân cô sôû chuû nghóa Marx – Lenin phöông phaùp pheâ bình treân cô sôû caùc lí thuyeát tö saûn… Pheâ bình laø ñaáu tranh tö töôûng neân khoâng coù söï “chung soáng” giöõa quan ñieåm voâ saûn vaø phöông phaùp tö saûn 10 trong phöông phaùp pheâ bình” [50, tr.32]. Ñeán Töø ñieån vaên hoïc (Nxb KHXH, Haø Noäi, 1983), Nguyeãn Hoaønh Khung, Traàn Höõu Taù ñaõ ñöa ra nhöõng nhaän ñònh xaùc ñaùng hôn veà Haûi Trieàu, Ñaëng Thai Mai, veà Vaên hoïc khaùi luaän… ôû möùc ñoä khaùi quaùt vaø cô baûn. Naêm 1986, GS. Nguyeãn Hueä Chi ñaõ giôùi thieäu khaù ñaày ñuû , toaøn dieän vaø heä thoáng veà toaøn boä cuoäc ñôøi, söï nghieäp – nhöõng ñoùng goùp to lôùn cuûa GS. Ñaëng Thai Mai ñoái vôùi neàn vaên hoïc daân toäc trong Taùc gia lí luaän pheâ bình nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam 1945 – 1975 (Nxb KHXH, Haø Noäi, 1986). Veà cuoäc tranh luaän Ngheä thuaät vò ngheä thuaät vaø ngheä thuaät vò nhaân sinh, Tröôøng Chinh cuõng nhìn nhaän hôïp lí coâng lao cuûa Haûi Trieàu trong Veà vaên hoùa ngheä thuaät (Nxb Söï thaät, Haø Noäi, 1986). Töø naêm 1994 trôû ñi, nhaân kæ nieäm 40 naêm ngaøy maát cuûa Haûi Trieàu, nhieàu coâng trình nghieân cöùu coù giaù trò veà Haûi Trieàu vaø cuoäc tranh luaän ngheä thuaät 1935 - 1939 laàn löôït xuaát hieän. Nhôù kieän töôùng trong buùt chieán vì moät neàn vaên hoïc vò nhaân sinh, khuynh höôùng taû thöïc xaõ hoäi cuûa Nguyeãn Ngoïc Thieän (Vaên ngheä Quaân ñoäi, (8), 1994, tr.102-106) theå hieän loøng töôûng nieäm vaø khaúng ñònh coâng lao Haûi Trieàu treân cô sôû ñieåm nhìn khaùch quan lòch söû. Giaûng vaên vaên hoïc Vieät Nam 1930 – 1945, T.III – Vaên hoïc Caùch maïng cuûa caùc taùc giaû Haø Minh Ñöùc, Traàn Khaùnh Thaønh, Ñoaøn Ñöùc Phöông (Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 1995) ñaõ coù caùch nhìn khaùi quaùt vaø saéc saûo veà yù nghóa lòch söû vaø giaù trò khoa hoïc lí luaän cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ qua coâng lao cuûa Haûi Trieàu vaø Ñaëng Thai Mai. Vaán ñeà phöông phaùp pheâ bình, phong caùch pheâ bình cuõng ñöôïc löu yù. Ngoaøi Haûi Trieàu vaø Ñaëng Thai Mai, taùc phaåm coøn nhaéc ñeán coâng lao ñoùng goùp cho pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy cuûa nhieàu caây buùt khaùc. Naêm 1996, Nxb Chính trò Quoác gia xuaát baûn coâng trình taäp hôïp caùc baøi nghieân cöùu baøn baïc cuûa nhieàu taùc giaû veà Haûi Trieàu: Haûi Trieàu – nhaø lí luaän tieân phong (Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi, 1996). Cuõng trong naêm naøy, Nguyeãn Ngoïc Thieän xuaát baûn Nhìn laïi cuoäc tranh luaän ngheä thuaät 1935 - 1939 (Nxb KHXH, Haø Noäi, 1996) taäp hôïp moät soá baøi vieát vaø tö lieäu veà cuoäc tranh luaän trong ñoù ñaùng löu yù laø baøi vieát cuøng teân cuûa chính taùc giaû vaø baøi YÙ nghóa cuûa cuoäc tranh luaän luaän ngheä thuaät 1935 - 11 1939 – Nhöõng vaán ñeà cuûa lí luaän vaên hoïc hoâm qua vaø hoâm nay (Baøi vieát ñaõ ñöôïc in treân TCVH (7), 1994, tr.7). Nhöõng baøi vieát naøy ñaõ cung caáp cho ngöôøi ñoïc böùc tranh lòch söû veà quaù trình hình thaønh - phaùt trieån – keát thuùc cuûa cuoäc tranh luaän ñoàng thôøi ñöa ra nhöõng ñaùnh giaù veà ñoùng goùp vaø nhöõng ñieàu coøn haïn heïp cuûa phong traøo theo caùch nhìn cuûa tö duy lí luaän hieän ñaïi. Cuøng naêm naøy coøn coù baøi Baûn lónh ngoøi buùt cuûa Haûi Trieàu (TCVH, (8), tr 20) cuûa Loäc Phöông Thuyû vôùi nhöõng vaán ñeà veà phong caùch pheâ bình. Cuõng veà ñeà taøi Haûi Trieàu vaø cuoäc tranh luaän ngheä thuaät naøy, sau ñoù khoâng laâu ñaõ coù coâng trình bieân khaûo raát coâng phu vaø coù giaù trò cuûa Vu Gia: Haûi Trieàu – Ngheä thuaät vò nhaân sinh (Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi, 1998). Ngay sau ñoù, trong Toång taäp VHVN, T. 37 (Nxb KHXH, Haø Noäi, 2000), taùc giaû Buøi Ngoïc Traùc cuõng daønh hôn boán möôi trang ñeå giôùi thieäu vaø ñaùnh giaù laïi toaøn boä quaù trình hình thaønh phaùt trieån pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam tröôùc 1945 töø Haûi Trieàu ñeán Ñaëng Thai Mai, Nguyeãn Ñình Thi, Tröôøng Chinh v.v.. vaø cung caáp hôn saùu traêm trang tö lieäu goàm caùc vaên kieän cuûa Ñaûng vaø caùc baøi vieát thuoäc khuynh höôùng pheâ bình Maùc- xít giai ñoaïn naøy. Nhöõng naêm ñaàu cuûa thieân nieân kæ môùi, khoâng ít nhöõng coâng trình nghieân cöùu coù giaù trò veà ñeà taøi xuaát hieän vôùi phöông phaùp nghieân cöùu ñoåi môùi roõ reät. Treân ñieåm nhìn phong caùch hoïc, Haø Minh Ñöùc ñöa ra nhöõng nhaän ñònh veà Phong caùch vaø buùt phaùp vaên chöông Ñaëng Thai Mai (TCVH, (1), 2003, tr.10-14). Vaên hoïc khaùi luaän cuõng ñöôïc Traàn Ñình Söû nhìn nhaän laïi theo tö duy lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi qua baøi vieát Vaên hoïc khaùi luaän cuûa Ñaëng Thai Mai - Coâng trình lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi ñaàu tieân (TCVH, (2), 2003, tr.11-14). Nguyeãn Ngoïc Thieän cuõng coù baøi nghieân cöùu veà Ñaëng Thai Mai töø quan ñieåm lòch söû trong Ñaëng Thai Mai vaø cuoäc tranh luaän ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh (TCVH, (7), 2003, tr.37-41). Trong naêm 2004, ñaùng löu yù laø coâng trình Pheâ bình vaên hoïc Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX (1900 - 1945) cuûa taùc giaû Nguyeãn Thò Thanh Xuaân (Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM, 2004). Baèng moät khoái löôïng tri thöùc phong phuù, coâng trình ñaõ heä thoáng hoaù, so saùnh 12 vaø phaân tích ñeå phaùc hoaï moät böùc tranh toaøn caûnh veà hoaït ñoäng pheâ bình nöûa ñaàu theá kæ theo dieãn tieán lòch söû, ñoàng thôøi phaân tích nhöõng ñaëc ñieåm, thaønh töïu cuûa noù trong moái quan heä vôùi nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi ñöông thôøi. Vôùi söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa phöông phaùp khoa hoïc vaø thaùi ñoä lao ñoäng nghieâm tuùc, coù theå noùi ñaây laø coâng trình nghieân cöùu hieän ñaïi ñaàu tieân veà dieän maïo cuûa pheâ bình Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ tröôùc treân bình dieän toång theå. Coâng trình cuõng ñaõ cung caáp cho ngöôøi ñoïc moät caùi nhìn khaùi quaùt veà lòch söû phaùt sinh cuõng nhö nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa pheâ bình Maùc-xít trong heä thoáng caùc xu höôùng pheâ bình ñöông thôøi, nhöng do phaïm vi ñeà taøi quaù roäng, taùc giaû chöa coù dòp ñi saâu phaân tích caën keõ khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít cuûa giai ñoaïn naøy. Cuøng ñoái töôïng nghieân cöùu vôùi taùc giaû Nguyeãn Thò Thanh Xuaân, trong naêm 2004, coøn coù baøi Caùc hình thaùi tö duy pheâ bình ñaàu theá kæ XX cuûa taùc giaû Trònh Baù Ñónh (Taïp chí Hoàn Vieät II, Trung taâm nghieân cöùu Quoác hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 2004). Vaän duïng moâ hình giao tieáp ngoân ngöõ cuøng vôùi phöông phaùp heä thoáng – caáu truùc, taùc giaû noã löïc xaây döïng caùc cô sôû phöông phaùp tö duy theo moâ hình nhö laø neàn taûng theå hieän baûn chaát rieâng cuûa moãi khuynh höôùng pheâ bình ñaàu theá kæ tröôùc, trong ñoù pheâ bình Maùc-xít ñöôïc xeáp vaøo loaïi hình thaùi pheâ bình luaän hoïc. Giaù trò tieâu bieåu cuûa coâng trình naøy laø ñöa ra moät ñieåm nhìn môùi veà ñeà taøi vaø gôïi yù cho vieäc vaän duïng saùng taïo nhöõng phöông phaùp khoa hoïc vaøo nghieân cöùu vaø pheâ bình noùi chung. Ngoaøi ra coøn coù theå keå ñeán baøi vieát Haûi Trieàu (1908 -1954) cuûa Nguyeãn Ngoïc Thieän (Taïp chí Nhaø vaên (2), 2004, tr.66-76) theå hieän söï toång keát, nhìn nhaän laïi toaøn boä cuoäc ñôøi, söï nghieäp cuûa Haûi Trieàu vaø baøi YÙ nghóa trieát hoïc cuûa pheâ bình vaên hoïc cuûa Hoà Só Vònh (Taïp chí Cöûa Vieät, (120), 2004, tr.68- 71), trong ñoù vaán ñeà cuoäc tranh luaän ngheä thuaät 1935 -1939 ñöôïc soi saùng laïi ôû goùc ñoä vaên hoùa. Toùm laïi, do yù nghóa vaø vai troø lòch söû ñaëc bieät cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX, ñeà taøi ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu qua nhieàu theá heä töø nhieàu phöông phaùp tieáp caän khaùc nhau. Thaät khoù coù theå naøo thoáng keâ ñaày ñuû veà toaøn boä 13 lòch söû nghieân cöùu cuûa ñeà taøi nhöng nhìn chung vaán ñeà ñaõ ñöôïc laøm saùng toû treân nhieàu khía caïnh. Tuy vaäy, pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX vaãn coøn laø moät ñeà taøi ñoøi hoûi söï nghieân cöùu thöïc söï coù heä thoáng, khoa hoïc vaø söï ñaùnh giaù ñaày ñuû, thoûa ñaùng hôn nöõa. 3. Phaïm vi ñeà taøi Ñeå phaûn aùnh ñuùng tính chaát cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX vôùi hieän töôïng hôïp nhaát vaø giao thoa giöõa caùc lónh vöïc: lí luaän, pheâ bình taùc giaû - taùc phaåm vaø nghieân cöùu lòch söû vaên hoïc, chuùng toâi choïn khaùi nieäm pheâ bình theo nghóa roäng. Do ñoù, ñoái töôïng nghieân cöùu vaø khaûo saùt seõ laø caùc taùc phaåm vaø taùc giaû pheâ bình ñoàng thôøi laø caùc baøi vieát, caùc coâng trình lí luaän vaên hoïc vaø lieân heä vôùi vaán ñeà lòch söû vaên hoïc, goïi chung laø pheâ bình vaên hoïc; trong ñoù ñoái töôïng chính laø caùc taùc phaåm lí luaän bôûi vì ñaây laø thaønh töïu tieâu bieåu cuûa pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy. Veà maët tö lieäu, caùc saùch pheâ bình, caùc baøi pheâ bình thuoäc xu höôùng Maùc-xít treân caùc baùo vaø taïp chí xuaát baûn trong thôøi kì 1900 -1945 seõ laø tö lieäu chính ñeå khaûo saùt vaø nghieân cöùu. Ngoaøi ra, ñeå coù cô sôû ñoái chieáu vaø so saùnh, chuùng toâi coøn söû duïng taøi lieäu pheâ bình cuûa caùc khuynh höôùng pheâ bình khaùc trong cuøng thôøi kì, caùc coâng trình, baøi vieát coù lieân quan thuoäc thôøi kì tröôùc vaø sau noù. Ñoàng thôøi, chuùng toâi cuõng tham khaûo caùc coâng trình nghieân cöùu veà lí thuyeát vaên hoïc, veà lí thuyeát vaø thöïc tieãn pheâ bình Maùc-xít trong vaø ngoaøi nöôùc ñeå taïo cô sôû lí luaän cho vieäc nhaän ñònh, phaân tích ñoái töôïng. 4. Muïc ñích vaø nhieäm vuï nghieân cöùu: Nghieân cöùu ñeà taøi Khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät nam nöûa ñaàu theá kæ XX, chuùng toâi höôùng ñeán muïc tieâu ñöa ra moät caùch nhìn töông ñoái toaøn dieän veà khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX vôùi tö caùch moät theå loaïi thuoäc boä phaän vaên hoïc Caùch maïng coù heä thoáng quan ñieåm thaåm myõ döïa treân cô sôû phöông phaùp luaän cuûa chuû nghóa Marx – Lenin töø quan ñieåm ñoàng ñaïi vaø lòch ñaïi: 14 • Taùi hieän quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX trong moái quan heä taùc ñoäng vôùi caùc khuynh höôùng pheâ bình khaùc vaø ñieàu kieän xaõ hoäi lòch söû Vieät Nam tröôùc 1945. • Phaân tích nhöõng ñaëc ñieåm cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX trong moái quan heä so saùnh vôùi pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn nöûa sau theá kæ XX vaø pheâ bình Maùc-xít ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi. • Nhaän ñònh nhöõng ñoùng goùp vaø nhöõng vaán ñeà haïn cheá cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX ñoái vôùi lòch söû vaên hoïc daân toäc. 5. Phöông phaùp nghieân cöùu : Döïa treân ñaëc ñieåm cuûa ñoái tuôïng nghieân cöùu (xu höôùng pheâ bình Maùc-xít trong moät giai ñoaïn cuï theå) vaø muïc tieâu cuûa ñeà taøi, chuùng toâi thöïc hieän quaù trình nghieân cöùu theo caùc phöông phaùp sau: Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam giai ñoaïn nöûa ñaàu theá kæ XX naèm trong tieán trình lòch söû cuûa pheâ bình hieän ñaïi Vieät Nam ñoàng thôøi chòu taùc ñoäng, aûnh höôûng bôûi nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi – thôøi ñaïi cuøng vôùi qui luaät vaän ñoäng noäi taïi cuûa baûn thaân ñôøi soáng vaên hoïc. Do ñoù, ñeå xaùc ñònh vaø taùi hieän ñöôïc quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX caàn phaûi vaän duïng phöông phaùp lòch söû – phaùt sinh. Vieäc phaûn aùnh trung thöïc ñoái töôïng vaø yeâu caàu ñöa ra nhaän ñònh, ñaùnh giaù thoaû ñaùng, thaáu tình ñaït lí veà vai troø lòch söû, yù nghóa - giaù trò cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX ñoøi hoûi phaûi mieâu taû ñoái töôïng trong boái caûnh cuûa noù ñoàng thôøi phaûi ñaët ñoái töôïng vaøo quaù trình vaän ñoäng lòch söû tröôùc vaø sau noù. Vì vaäy, phöông phaùp mieâu taû t._.heo quan ñieåm lòch söû cuõng raát caàn thieát cho vieäc nghieân cöùu ñeà taøi naøy. 15 Baûn thaân khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX cuõng laø moät heä thoáng bao goàm nhieàu yeáu toá caáu taïo, nhieàu khía caïnh vôùi moái lieân heä phöùc taïp vôùi nhau. Phaân tích ñaëc ñieåm cuûa pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy khoâng theå khoâng vaän duïng phöông phaùp heä thoáng – caáu truùc ñeå coù theå phaûn aùnh ñaày ñuû toaøn dieän caùc yeáu toá, phöông dieän cuûa ñoái töôïng theo moái lieân heä logic cuûa lòch söû ñoàng thôøi soi roïi laïi vaán ñeà theo quan ñieåm hieän ñaïi. Tính chaát, yeâu caàu veà giaù trò khaùch quan, khoa hoïc cuûa coâng trình nghieân cöùu cuõng ñoøi hoûi phöông phaùp so saùnh. Chuùng toâi cuõng löu yù ñeán phöông phaùp naøy trong coâng trình ñeå ñoái chieáu giöõa caùc giai ñoaïn, caùc taùc gia, caùc quan ñieåm v.v.. töø ñoù ruùt ra nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa vaán ñeà, söï khaùc bieät vaø quaù trình chuyeån bieán, vaän ñoäng cuûa ñoái töôïng. Ngoaøi ra, pheâ bình cuõng thuoäc veà moät phöông dieän cuûa hoaït ñoäng tieáp nhaän. ÔÛ ñaây laø vaán ñeà tieáp nhaän lí luaän Maùc-xít vôùi nguoàn goác laø nguyeân lí trieát hoïc cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng (DVBC). Vieäc vaän duïng pheâ bình Maùc-xít ñöa ñeán nhöõng heä quaû nhö theá naøo ñoái vôùi ñôøi soáng vaên hoïc, ñoàng thôøi vieäc tieáp nhaän phaûn aùnh nhö theá naøo veà nguoàn goác cuûa noù cuõng nhö phaûn aùnh nhö theá naøo veà phöông phaùp tieáp caän pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam? Ñaây laø nhöõng vaán ñeà caàn ñöôïc giaûi quyeát baèng phöông phaùp lòch söû - chöùc naêng. Do ñoù, chuùng toâi cuõng vaän duïng phöông phaùp naøy trong quaù trình thöïc hieän ñeà taøi. 6. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa luaän vaên: Choïn ñeà taøi Khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX, chuùng toâi mong muoán ñöa ra moät caùch nhìn heä thoáng vaø toaøn dieän veà moät khuynh höôùng pheâ bình ôû giai ñoaïn hình thaønh vaø xaùc laäp choã ñöùng cuûa noù trong boái caûnh phöùc taïp vaø soâi ñoäng cuûa ñôøi soáng vaên hoïc vaø pheâ bình nöûa ñaàu theá kæ tröôùc. Pheâ bình Maùc-xít trong suoát moät thôøi gian daøi ñaõ giöõ vai troø lòch söû quan troïng trong ñôøi soáng vaên hoùa daân toäc. Do ñoù, nghieân cöùu ñeà taøi trong giai ñoaïn hình thaønh, 16 chuùng toâi cuõng kì voïng coù theå laøm saùng toû nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa noù; ñaùnh giaù, nhìn nhaän laïi caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán ñeà taøi maø tröôùc ñaây do ñieàu kieän lòch söû - xaõ hoäi, caùc coâng trình ñi tröôùc chöa coù ñieàu kieän giaûi quyeát thaät thaáu ñaùo vaø thuyeát phuïc. Töø ñieåm nhìn toång theå vaø chi tieát, chuùng toâi noã löïc ñöa ra nhöõng nhaän ñònh thöïc söï khaùch quan vaø trung thöïc veà pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX vôùi yù nguyeän taïo laäp moät naác thang cho caùc coâng trình nghieân cöùu cao hôn höôùng ñeán con ñöôøng ñoåi môùi pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam, taïo ñieàu kieän cho pheâ bình Maùc-xít coù theå phaùt huy nhöõng nhaân toá tích cöïc cuûa noù vaøo vieäc thuùc ñaåy ñôøi soáng pheâ bình vaên hoïc noùi rieâng vaø ñôøi soáng vaên hoùa daân toäc noùi chung nhanh choùng tröôûng thaønh vaø hoaø nhaäp vaøo neàn vaên hoùa vaø pheâ bình nhaân loaïi. 7. Caáu truùc cuûa luaän vaên: Daãn luaän (13 trang) Chöông 1. Toång quan veà pheâ bình Maùc-xít vaø pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX (47 trang) 1.1. Toång quan veà pheâ bình Maùc-xít 1.2. Khaùi quaùt veà pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX Chöông 2. Caùc ñaëc ñieåm cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX (54 trang) 2.1. Caùc ñaëc ñieåm veà nguyeân taéc thaåm myõ 2.2. Caùc ñaëc ñieåm veà phöông phaùp pheâ bình Chöông 3. Ñoùng goùp trong pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX (24 trang) 3.1. Nhöõng ñoùng goùp chung 3.2. Caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít tieâu bieåu nöûa ñaàu theá kæ XX 3.3. Nhöõng haïn cheá cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX Keát luaän (5 trang) 17 Chöông 1: TOÅNG QUAN VEÀ PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT VAØ PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT ÔÛ VIEÄT NAM NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX 1.1. Toång quan veà pheâ bình Maùc-xít: 1.1.1. Khaùi nieäm pheâ bình Maùc-xít Pheâ bình Maùc-xít laø khuynh höôùng pheâ bình vaên hoïc döïa treân cô sôû trieát hoïc coù tính qui phaïm vôùi nhöõng laäp tröôøng tö töôûng roõ raøng, döùt khoaùt cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng (CNDVBC) do Marx ñeà xuaát ñöôïc Engels vaø Lenin tieáp tuïc hoaøn thieän. Theo quan ñieåm naøy, vaên hoïc ñöôïc caét nghóa nhö laø saûn phaåm cuûa moät quaù trình nhaän thöùc con ngöôøi, moät hình aûnh chuû quan cuûa theá giôùi khaùch quan: vaên hoïc laø moät hình thaùi yù thöùc thuoäc thöôïng taàng kieán truùc chòu aûnh höôûng vaø coù quan heä qua laïi vôùi cô sôû haï taàng kinh teá. Töø ñoù, pheâ bình Maùc-xít giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà veà vaên hoïc baèng moái quan heä bieän chöùng giöõa vaên hoïc vaø ñôøi soáng xaõ hoäi. Pheâ bình Maùc-xít voán coù neàn moùng töø pheâ bình hieän thöïc chuû nghóa cuûa theá kæ XIX nhöng thöïc söï trôû thaønh moät cô sôû lí luaän coù heä thoáng thì phaûi ñeán thaäp nieân cuoái cuøng cuûa theá kæ naøy. Franz Mering (1846 -1916) – ngöôøi Ñöùc vaø Georgi Plekhanov (1856 -1818) – ngöôøi Nga laø nhöõng nhaø pheâ bình Maùc-xít ñaàu tieân ñöa heä thoáng lí thuyeát naøy vaøo thöïc tieãn nhöng caû hai ñeàu bò coi laø nhöõng nhaø pheâ bình Maùc-xít khoâng chính thoáng theo quan ñieåm chính thoáng cuûa Xoâ vieát sau ñoù. Mering vaø Plekhanov coù quan ñieåm chung laø ñeàu thöøa nhaän tính töï trò nhaát ñònh cuûa ngheä thuaät vaø quan nieäm pheâ bình Maùc-xít nhö moät khoa hoïc khaùch quan veà caùc nhaân 18 toá xaõ hoäi trong taùc phaåm vaên hoïc hôn laø moät hoïc thuyeát giaùo ñieàu veà nhöõng vaán ñeà ngheä thuaät, vaán ñeà chuû theå hay phong caùch taùc giaû. Pheâ bình Maùc-xít phaùt trieån caùc nguyeân taéc cuûa noù sôùm nhaát laø ôû Nga – Xoâ vieát. Vaø chæ khoaûng töø naêm 1932 trôû ñi, pheâ bình Maùc-xít môùi ñöôïc goïi laø “chuû nghóa hieän thöïc xaõ hoäi chuû nghóa”. Thuaät ngöõ naøy bao haøm hai yù nghóa: moät maët nhaø vaên phaûi taùi hieän thöïc taïi khaùch quan cuûa xaõ hoäi moät caùch trung thöïc – theo nghóa laø xaõ hoäi ñöông thôøi vôùi caáu truùc beân trong cuûa noù; vaø maët khaùc laø yeâu caàu nhaø vaên laáy tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa (XHCN) laøm nguyeân taéc tö töôûng chuû ñaïo cuûa taùc phaåm ngheä thuaät, hay cuï theå hôn laø truyeàn baù chuû nghóa coäng saûn vaø ñöôøng loái cuûa ñaûng. Caùc nhaø lí luaän coù thaåm quyeàn cuûa Xoâ vieát luùc baáy giôø tuyeân boá raèng vaên hoïc Xoâ vieát phaûi laø coâng cuï giaùo duïc yù thöùc cho giai caáp voâ saûn ñi theo con ñöôøng XHCN töông öùng vôùi lôøi yeâu caàu cuûa Stalin raèng “nhaø vaên laø nhöõng kó sö taâm hoàn”. Quan nieäm veà vaên hoïc töø ñoù cuõng trôû neân moâ phaïm vaø lí töôûng hoaù theo nghóa laø noù chæ cho chuùng ta thaáy raèng cuoäc soáng khoâng phaûi nhö laø chính noù cuûa hieän taïi maø neân laø ñi theo con ñöôøng cuûa hoïc thuyeát Maùc-xít. Caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít tieán boä cuõng hieåu raèng ngheä thuaät chæ phaùt huy hieäu quaû cuûa noù thoâng qua nhaân vaät vaø hình töôïng; haønh ñoäng vaø caûm xuùc. Taâm ñieåm cuûa khaùi nieäm “ñieån hình” chính laø chieác caàu noái giöõa chuû nghóa hieän thöïc vaø chuû nghóa lí töôûng. Ñieån hình khoâng coù nghóa giaûn ñôn laø caùi trung bình hay caùi ñaïi dieän maø gaàn nghóa vôùi maãu hình lí töôûng, hoaëc cuï theå laø ngöôøi anh huøng theo töôûng töôïng cuûa ñoäc giaû töø cuoäc soáng thöïc teá. Moät nhaø myõ hoïc cuûa Xoâ vieát cho raèng ñieån hình laø “phaïm vi cô baûn cuûa söï bieåu hieän tính ñaûng trong ngheä thuaät. Vaán ñeà cuûa tính ñieån hình bao giôø cuõng laø moät vaán ñeà chính trò” [Daãn theo 61, tr.346]. Pheâ bình Maùc-xít ôû Nga haàu heát laø pheâ bình nhaân vaät vaø loaïi hình. Nhöõng nhaø vaên khoâng moâ taû xaõ hoäi moät caùch ñaày ñuû seõ bò coi laø chöa hoaøn thaønh traùch nhieäm ñoái vôùi ñaûng hoaëc laø nhaân vaät phieán dieän. Pheâ bình Nga Xoâ vieát sau chieán tranh theá giôùi thöù hai caøng trôû neân kheùp chaët vaøo chuû nghóa quoác gia vaø mang tính cuïc boä roõ reät: nhöõng xu höôùng chòu aûnh höôûng nöôùc ngoaøi nhö vaên hoïc 19 so saùnh laø ñieàu caám kò. Pheâ bình Maùc-xít luùc naøy trôû thaønh cô quan ngoân luaän cuûa nguyeân taéc tính ñaûng khoâng chæ ôû Nga maø coøn ôû nhieàu nöôùc XHCN khaùc vaø roõ raøng nhaát laø ôû Trung Hoa. Pheâ bình Maùc-xít lan roäng trong theá kæ XX vaø giai ñoaïn phaùt trieån cao nhaát laø nhöõng thaäp nieân sau chieán tranh theá giôùi thöù hai daãn ñeán vieäc thaønh laäp ñaûng phaùi ôû nhieàu quoác gia. ÔÛ Hoa kì, tieâu bieåu laø Bernard Smith vôùi coâng trình Forces in American Critisism (1939). ÔÛ Anh, ñaïi dieän tieâu bieåu nhaát cuûa pheâ bình Maùc-xít laø Christopher Caudwell (1907 -1937) vôùi coâng trình Illusion ana Reality (1937) toång hôïp töø hoïc thuyeát cuûa chuû nghóa Marx, nhaân loaïi hoïc vaø taâm lí hoïc. Nhöng cho ñeán nay, nhaø pheâ bình Maùc-xít ñöôïc coi laø tieâu bieåu nhaát cuûa theá giôùi laø Georgy Lukacs (1885 -1971) – nhaø myõ hoïc lôùn ngöôøi Hungary. Caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa oâng theå hieän söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa CNDVBC vôùi tri thöùc thöïc tieãn cuûa neàn vaên hoïc Ñöùc, caùc taùc phaåm chính cuûa oâng coù theå keå ñeán: Geothe and his age (1947), Historical Novel (1955) vaø Die Eigenant des Asthetischen (1965). Ñieàu ñaùng löu yù ôû ñaây laø, nhaán maïnh aûnh höôûng cuûa yeáu toá xaõ hoäi vaø chính trò, Lukacs vaãn khoâng phuû nhaän yeáu toá tình caûm, caûm xuùc trong caùc giaù trò cuûa vaên hoïc. 1.1.2. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn 1.1.2.1. Veà nguoàn goác vaø baûn chaát cuûa vaên hoïc: Vaên hoïc laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi. Ñôøi soáng con ngöôøi baét ñaàu baèng lao ñoäng vaø hoaït ñoäng ngoân ngöõ laø ñieàu kieän hình thaønh cuûa caùc giaùc quan mang thuoäc tính ngöôøi trong ñoù coù giaùc quan caûm nhaän vaø saùng taïo caùi ñeïp: “Tröôùc heát laø lao ñoäng; sau lao ñoäng vaø ñoàng thôøi vôùi lao ñoäng laø ngoân ngöõ; ñoù laø hai söùc kích thích chuû yeáu ñaõ aûnh höôûng ñeán boä oùc con vöôïn, laøm cho boä oùc ñoù daàn daàn bieán chuyeån thaønh boä oùc cuûa con ngöôøi” [59, tr.26]. Lao ñoäng cuûa con ngöôøi ñaëc bieät ôû chöùc naêng taùc ñoäng keùp cuûa noù: vöøa laøm bieán ñoåi töï nhieân, vöøa laøm bieán ñoåi chính baûn thaân con ngöôøi vaø “phaùt trieån nhöõng naêng khieáu tieàm taøng trong baûn thaân mình” bôûi vì hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con ngöôøi khaùc vôùi hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con vaät ôû tính chaát töï do, 20 chuû quan vaø coù yù thöùc cuûa noù: “Suùc vaät chæ nhaøo naën vaät chaát theo thöôùc ño vaø nhu caàu cuûa gioáng loaøi cuûa noù, coøn con ngöôøi thì coù theå saûn xuaát theo thöôùc ño cuûa baát kì gioáng naøo vaø ôû ñaâu cuõng coù theå aùp duïng thöôùc ño thích duïng cho ñoái töôïng. Do ñoù, con ngöôøi cuõng nhaøo naën vaät chaát theo qui luaät cuûa caùi ñeïp” [59, tr.17-18]. Cuøng vôùi quaù trình phaùt trieån ngaøy caøng phong phuù, tinh vi vaø phöùc taïp cuûa caùc hoaït ñoäng lao ñoäng saûn xuaát, xaõ hoäi ngaøy caøng xuaát hieän nhöõng hình thöùc hoaït ñoäng mang tính chaát tröøu töôïng vaø phöùc taïp hôn maø hình thöùc cao nhaát laø khoa hoïc vaø ngheä thuaät: “Nhôø hoaït ñoäng cuûa baøn tay cuûa caùc khí quan phaùt aâm vaø cuûa boä oùc chaúng nhöõng ôû moãi caù nhaân maø caû trong xaõ hoäi nöõa, loaøi ngöôøi ñaõ coù ñuû khaû naêng hoaøn thaønh nhöõng coâng vieäc haøng ngaøy phöùc taïp hôn (…) lao ñoäng cuõng ngaøy caøng nhieàu veû hôn, hoaøn thieän hôn (…) cuoái cuøng ngheä thuaät vaø khoa hoïc ra ñôøi beân caïnh thöông nghieäp vaø coâng nghieäp…” [59, tr.27-28]. Nhö vaäy vaên hoïc vaø ngheä thuaät noùi chung laø saûn phaåm cuûa quaù trình xaõ hoäi hoaù loaøi ngöôøi, moät trong nhöõng thaønh töïu cao nhaát cuûa caùc hoaït ñoäng mang tính loaøi vaø moät hình aûnh minh chöùng cho söï hoaøn thieän cuûa caùc giaùc quan mang thuoäc tính ngöôøi. Vaên hoïc, xeùt cho cuøng laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi. Do ñoù, vaên hoïc mang tính xaõ hoäi saâu saéc. Pheâ bình Maùc-xít quan nieäm baát kì neàn vaên hoïc naøo cuõng hình thaønh treân moät cô sôû hieän thöïc nhaát ñònh. Hieän thöïc laø maûnh ñaát nuoâi döôõng ñoàng thôøi laø chìa khoùa ñeå giaûi quyeát moïi hieän töôïng phöùc taïp trong ñôøi soáng vaên hoïc. Taát caû nhöõng ñieàu kieän hieän thöïc taùc ñoäng vaøo vaên hoïc thoâng qua vai troø cuûa nhaø vaên. Nhaø vaên phaûn aùnh ñôøi soáng hieän thöïc thoâng qua laêng kính chuû quan cuûa mình. Moãi nhaø vaên coù moät caùch löïa choïn phöông phaùp saùng taùc khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo theá giôùi quan rieâng nhöng xeùt cho cuøng theá giôùi quan cuûa nhaø vaên cuõng laø moät saûn phaåm cuûa xaõ hoäi do thöïc tieãn qui ñònh. Do ñoù, tính hieän thöïc laø moät thuoäc tính baûn chaát cuûa vaên hoïc. CNDVBC giaûi quyeát moái quan heä giöõa hieän thöïc xaõ hoäi vaø ñôøi soáng vaên hoïc theo nguyeân taéc cuûa pheùp bieän chöùng. Neáu nhö Hegel chæ quan nieäm bieän chöùng nhö 21 moät ñoäng löïc vaø phöông phaùp cuûa tö duy thì nhöõng ngöôøi saùng laäp chuû nghóa Marx cho raèng quan heä bieän chöùng toàn taïi caû trong tö duy laãn ñôøi soáng vaät chaát nhö moät “qui luaät chung nhaát cuûa söï phaùt trieån töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy”. Ñôøi soáng vaên hoïc – moät hình thaùi yù thöùc – chính laø moät hieän töôïng theå hieän moái quan heä naøy. Vaên hoïc cuõng nhö moïi hình thöùc ñôøi soáng tinh thaàn, yù thöùc heä cuûa xaõ hoäi nhö toân giaùo, chính trò, ñaïo ñöùc … ñeàu thuoäc veà heä thoáng kieán truùc thöôïng taàng do toàn taïi xaõ hoäi quyeát ñònh, vaän ñoäng theo söï phaùt trieån cuûa moái quan heä vôùi löïc löôïng saûn xuaát: “Trong söï saûn xuaát xaõ hoäi veà ñôøi soáng cuûa mình, con ngöôøi coù nhöõng quan heä vôùi nhau, nhöõng quan heä nhaát ñònh, taát yeáu, ñoäc laäp vôùi yù muoán cuûa hoï, töùc nhöõng quan heä saûn xuaát naøy phuø hôïp vôùi moät trình ñoä phaùt trieån nhaát ñònh cuûa caùc löïc löôïng saûn xuaát vaät chaát cuûa hoï. Toaøn boä nhöõng quan heä saûn xuaát aáy hôïp thaønh nhöõng cô caáu kinh teá cuûa xaõ hoäi, töùc laø cô sôû thöïc taïi, treân ñaáy xaây döïng leân moät kieán truùc thöôïng taàng phaùp lí vaø chính trò, vaø töông öùng vôùi cô sôû thöïc taïi ñoù thì coù nhöõng hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi nhaát ñònh. Phöông thöùc saûn xuaát ñôøi soáng vaät chaát quyeát ñònh quaù trình sinh hoaït xaõ hoäi, chính trò vaø tinh thaàn noùi chung (…). Cô sôû kinh teá thay ñoåi thì taát caû caùi kieán truùc thöôïng taàng ñoà soä cuõng bò ñaûo loän ít nhieàu nhanh choùng” [59, tr.29-30]. Pheâ bình Maùc-xít quan nieäm saùng taïo vaên hoïc nhö laø moät noã löïc cuûa con ngöôøi nhaèm chieám lónh theá giôùi khaùch quan. Do ñoù, quaù trình saùng taïo vaên hoïc ngheä thuaät cuõng tuaân theo cô cheá phaûn aùnh cuûa qui luaät nhaän thöùc thoâng qua phöông tieän trung gian laø hoaït ñoäng ngoân ngöõ . Ngoân ngöõ theå hieän nhöõng tö töôûng, bieåu töôïng vaø yù thöùc con ngöôøi nhöng ngoân ngöõ chæ naûy sinh trong nhöõng hoaït ñoäng vaø nhöõng quan heä giao dòch vaät chaát cuûa con ngöôøi, ngoân ngöõ laø “ngoân ngöõ cuûa ñôøi soáng thöïc teá”. Ngoân ngöõ phaûn aùnh toaøn boä nhöõng hieän traïng ñôøi soáng vaät chaát trong ñoù con ngöôøi ñang hoaït ñoäng vôùi nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh cuûa söùc saûn xuaát vaø moái quan heä saûn xuaát töông öùng. 22 Tuy nhieân, yù thöùc khoâng hoaøn toaøn ñoàng nhaát vôùi theá giôùi khaùch quan. Theá giôùi khaùch quan chuyeån hoùa vaøo yù thöùc con ngöôøi thoâng qua phöông tieän ngoân ngöõ coù moät “ñoä nhoeø” nhaát ñònh do hai yeáu toá: tính töông ñoái cuûa nhaän thöùc vaø tính “khoâng thuaàn tuyù” yù thöùc cuûa baûn thaân ngoân ngöõ. Nhaän thöùc laø söï phaûn aùnh giôùi töï nhieân bôûi con ngöôøi. Nhöng “con ngöôøi khoâng theå naém ñöôïc – phaûn aùnh – mieâu taû ñuùng ñöôïc giôùi töï nhieân moät caùch ñaày ñuû nhö laø chænh theå”, trong tính “chænh theå tröïc tieáp” cuûa giôùi töï nhieân”. Do ñoù, nhaän thöùc laø moät quaù trình ñi daàn daàn ñeán “söï phuø hôïp giöõa tö töôûng vaø khaùch theå”. Toùm laïi, “phaûn aùnh cuûa giôùi töï nhieân trong tö töôûng con ngöôøi phaûi ñöôïc hieåu khoâng phaûi moät caùch “cheát cöùng”, “tröøu töôïng”, khoâng phaûi khoâng vaän ñoäng, khoâng maâu thuaãn maø laø trong quaù trình vónh vieãn cuûa söï vaän ñoäng, cuûa söï naûy sinh maâu thuaãn vaø cuûa söï giaûi quyeát nhöõng maâu thuaãn ñoù” (giôùi töï nhieân ñöôïc hieåu laø toaøn boä theá giôùi khaùch quan trong ñoù coù ñôøi soáng vaät chaát xaõ hoäi vaø ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi). Nhö vaäy, ñaëc tröng cuûa nhaän thöùc laø tính maâu thuaãn vaø tính vaän ñoäng, saûn phaåm cuûa moät quaù trình nhaát ñònh cuûa nhaän thöùc bao giôø cuõng chæ coù giaù trò taïm thôøi vaø töông ñoái. Vaên hoïc - saûn phaåm cuûa moät quaù trình nhaän thöùc veà con ngöôøi vaø toaøn boä ñôøi soáng con ngöôøi – cuõng coù giaù trò chaân lí ôû möùc ñoä töông ñoái. Theá giôùi ngheä thuaät trong taùc phaåm khoâng phaûi laø theá giôùi khaùch quan trong tính chænh theå tröïc tieáp cuûa noù. Con ngöôøi – ñoái töôïng phaûn aùnh chuû yeáu cuûa vaên hoïc – cuõng khoâng phaûi laø moät phaïm truø thuaàn nhaát vaø moät chieàu. Ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø vieäc ñaùnh giaù giaù trò cuûa moät taùc phaåm vaên hoïc khoâng theå caên cöù treân cô sôû ñoái saùnh ñeå tìm ra söï ñoàng nhaát giöõa theá giôùi ngheä thuaät cuûa taùc phaåm vaø theá giôùi khaùch quan, ñaùnh giaù noäi dung tö töôûng cuûa moät taùc phaåm vaên hoïc khoâng theå döïa treân möùc ñoä thuaàn phuïc moät tö töôûng nhaát ñònh cuûa con ngöôøi ñöôïc phaûn aùnh trong taùc phaåm. Trong tính thöïc taïi cuûa noù, baûn thaân ñôøi soáng tö töôûng con ngöôøi cuõng laø moät quaù trình vaän ñoäng vaø maâu thuaãn. 23 Con ngöôøi tö duy baèng ngoân ngöõ hay noùi khaùc hôn, ngoân ngöõ laø phöông tieän vaät chaát hoaù yù thöùc. Ngoân ngöõ xuaát hieän cuøng luùc vôùi yù thöùc vaø hình thaønh do nhu caàu giao tieáp cuûa con ngöôøi vôùi nhau trong ñôøi soáng vaät chaát. Ngoân ngöõ laøm môø ñi tính “thuaàn tuyù” cuûa yù thöùc “khoâng phaûi yù thöùc ngay töø ñaàu ñaõ laø yù thöùc “thuaàn tuyù” ñaâu. Ngay töø buoåi ñaàu, moät ruûi ro ñaõ ñeø naëng leân “tinh thaàn”, laø bò “hoen oá” bôûi moät thöù vaät chaát theå hieän ôû ñaây döôùi hình thöùc nhöõng lôùp khoâng khí bò rung ñoäng, töùc laø aâm thanh, noùi toùm laïi laø ngoân ngöõ”, [59, tr.45]. Töø luaän ñieåm naøy, coù theå thaáy raèng trong vaên hoïc, giöõa yù ñoà saùng taùc cuûa nhaø vaên töùc laø yù thöùc cuûa nhaø vaên veà taùc phaåm vaø vaên baûn taùc phaåm – vôùi tö caùch hình thöùc toàn taïi baèng ngoân ngöõ cuûa noù coù moät khoaûng caùch nhaát ñònh. ÔÛ moät möùc ñoä naøo ñoù, noäi haøm yù nghóa taùc phaåm do söï chi phoái cuûa tính mô hoà, ña nghóa cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät ñaõ vöôït ra ngoaøi taàm kieåm soaùt yù thöùc cuûa nhaø vaên. Vaø vì vaäy, taùc phaåm cuõng coù tính ñoäc laäp töông ñoái. Toùm laïi, pheâ bình Maùc-xít quan nieäm vaên hoïc nhö moät hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi phaûn aùnh hieän thöïc. Vaên hoïc baét nguoàn töø ñôøi soáng vaø mang tính xaõ hoäi saâu saéc. Vaên hoïc phaûn aùnh hieän thöïc nhöng ñoù khoâng phaûi laø söï phaûn aùnh ñôn giaûn, tröïc tieáp, moät chieàu maø laø moät quaù trình vaän ñoäng phöùc taïp ñaày maâu thuaãn. Hôn nöõa, ngoân ngöõ – phöông tieän vaät chaát hoaù cuûa yù thöùc – “khoâng thuaàn tuyù” laø yù thöùc. Do ñoù, theá giôùi ngheä thuaät cuûa taùc phaåm vaên hoïc khoâng bao giôø hoaøn toaøn ñoàng nhaát vôùi theá giôùi khaùch quan maø noù phaûn aùnh. Pheâ bình Maùc-xít lí giaûi moïi hieän töôïng trong ñôøi soáng vaên hoïc treân cô sôû nhöõng ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi vaø thôøi ñaïi lòch söû cuûa noù nhöng khoâng quan nieäm hieän thöïc ñöôïc phaûn aùnh trong taùc phaåm laø “chænh theå tröïc tieáp” cuûa hieän thöïc ñôøi soáng khaùch quan beân ngoaøi. Xuaát phaùt töø neàn taûng lí luaän naøy, caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít nhieàu theá heä ñaõ xaây döïng heä thoáng nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa pheâ bình vaên hoïc Maùc-xít maø troïng taâm cuûa noù laø phaûn aùnh luaän ngheä thuaät. Phaûn aùnh luaän ñöôïc coi laø cô sôû trieát hoïc vaø myõ hoïc ñeå giaûi quyeát moái quan heä giöõa vaên hoïc vaø hieän thöïc vôùi caùc phaïm truø cô baûn nhö: vaät chaát vaø vaän ñoäng, khoâng gian vaø thôøi gian, nguyeân nhaân vaø keát quaû, töï do vaø taát yeáu, tính bieän chöùng 24 cuûa söï phaùt trieån, chaân lí khaùch quan v.v.. Vaän duïng phaûn aùnh luaän, caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít xem xeùt hieän töôïng vaên hoïc nhö laø hình aûnh chuû quan cuûa theá giôùi khaùch quan vaø laáy tieâu chí tính chaân thaät laøm cô sôû ñaùnh giaù thuoäc tính hieän thöïc cuûa taùc phaåm vaên hoïc. 1.1.2.2. Veà chöùc naêng cuûa vaên hoïc vaø vai troø cuûa vaên ngheä só. Pheâ bình Maùc-xít ñaùnh giaù cao vai troø vaø chöùc naêng cuûa vaên hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi. Khoâng chæ nhaán maïnh hieän thöïc laø nguoàn goác coát yeáu, laø ñoái töôïng phaûn aùnh cuûa vaên chöông, caùc nhaø lí luaän kinh ñieån cuûa chuû nghóa Marx coøn coi ñôøi soáng hieän thöïc laø ñieåm xuaát phaùt cho nhöõng muïc tieâu kieán thieát xaõ hoäi cuûa vaên hoïc. Taùc phaåm vaên hoïc chæ coù giaù trò thöïc söï khi noù gaén lieàn vôùi nhöõng vaán ñeà thôøi söï cuûa xaõ hoäi, phuïc vuï cho nhöõng muïc tieâu nhaát ñònh cuûa xaõ hoäi. Ñoù laø muïc tieâu caûi taïo hieän thöïc xaõ hoäi thoâng qua khaû naêng taùc ñoäng, giaùo duïc tö töôûng con ngöôøi, höôùng con ngöôøi vaøo muïc tieâu xaây döïng moät xaõ hoäi môùi toát ñeïp vaø tieán boä hôn. Nhöng con ngöôøi vaø xaõ hoäi môùi ñöôïc noùi ñeán ôû ñaây khoâng phaûi laø moät khaùi nieäm tröøu töôïng chung chung. Pheâ bình Maùc-xít cuï theå hoaù ñoái töôïng vaø muïc tieâu cuûa vaên hoïc: giai caáp voâ saûn vaø xaõ hoäi XHCN. Trieát hoïc Marx lí giaûi khaû naêng caûm thuï ngheä thuaät cuûa con ngöôøi baèng quaù trình xaõ hoäi hoaù – nhaân loaïi hoaù caùc giaùc quan theo söï phaùt trieån cuûa lòch söû. Quan nieäm lao ñoäng laø moät hoaït ñoäng bieän chöùng ñoàng thôøi bieán ñoåi giôùi töï nhieân vaø baûn thaân con ngöôøi, trieát hoïc Marx coi lòch söû nhaân loaïi nhö laø lòch söû phaùt trieån cô sôû vaät chaát cuûa xaõ hoäi ñoàng thôøi vôùi lòch söû hoaøn thieän cuûa con ngöôøi veà theå chaát, caùc giaùc quan, khaû naêng trí tueä… Tuy nhieân, do trình ñoä phaùt trieån vaät chaát khoâng ñoàng ñeàu nhau ôû moãi daân toäc, taàng lôùp, caù nhaân… neân trình ñoä phaùt trieån caùc giaùc quan, trí tueä… cuõng khoâng gioáng nhau. Söï tieáp nhaän cuûa con ngöôøi veà söï toàn taïi cuûa ñoái töôïng khaùch quan phuï thuoäc vaøo nhöõng ñaëc ñieåm “baûn chaát cuûa ñoái töôïng” coù phuø hôïp hay khoâng vôùi “baûn chaát söùc maïnh thöïc theå” ôû con ngöôøi. “Ñoái vôùi loã tai khoâng thính aâm nhaïc thì aâm nhaïc hay nhaát cuõng khoâng coù yù nghóa gì caû, bôûi vì ñoái vôùi noù, aâm nhaïc 25 khoâng phaûi laø ñoái töôïng, bôûi vì ñoái töôïng cuûa toâi chæ coù theå laø söï khaúng ñònh moät trong nhöõng löïc löôïng baûn chaát cuûa toâi, nghóa laø noù chæ coù theå toàn taïi ñoái vôùi toâi gioáng nhö löïc löôïng baûn chaát cuûa toâi toàn taïi ñoái vôùi toâi vôùi tính caùch laø naêng löïc chuû quan, vì caûm giaùc cuûa toâi ñaït ñeán trình ñoä naøo thì yù nghóa cuûa moät ñoái töôïng naøo ñoù ñoái vôùi toâi cuõng ñaït tôùi ñuùng trình ñoä aáy”. Do ñoù, tính nhaân loaïi cuûa caûm giaùc laø saûn phaåm cuûa moät quaù trình lòch söû ñöôïc hình thaønh baèng söï phuø hôïp ngaøy caøng cao cuûa baûn chaát ñoái töôïng vôùi baûn chaát cuûa söùc maïnh thöïc theå ôû con ngöôøi. Vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh, öùng vôùi moät trình ñoä naøo ñoù, con ngöôøi chæ coù khaû naêng tieáp nhaän ñoái töôïng cuï theå töông öùng. Nhöng söï phuø hôïp ñoù chæ laø taïm thôøi, “coù yù nghóa cuïc haïn”. Tính nhaân loaïi cuûa caûm giaùc naûy sinh nhôø söï toàn taïi cuûa ñoái töôïng töông öùng cuõng coù nghóa laø coù theå nhaân loaïi hoaù caûm giaùc con ngöôøi baèng quaù trình ñoái töôïng hoaù thöïc theå khaùch quan xu höôùng ngaøy caøng naâng cao. Marx khaúng ñònh ñoù laø moät qui luaät taát yeáu xeùt veà phöông dieän lí luaän cuõng nhö veà phöông dieän thöïc tieãn – ñeå moät maët nhaân loaïi hoaù caûm giaùc con ngöôøi vaø maët khaùc, saùng taïo caûm giaùc con ngöôøi töông öùng vôùi toaøn boä söï phong phuù cuûa baûn chaát nhaân loaïi vaø töï nhieân [59, tr.21]. Xuaát phaùt töø nhöõng luaän ñieåm treân ñaây, khi aùp duïng vaøo thöïc tieãn cuûa neàn vaên hoïc Xoâ vieát, Lenin trao cho caùc vaên ngheä só nhieäm vuï cuï theå laø “goùp phaàn ñaøo taïo nhöõng ngöôøi coâng nhaân Caùch maïng ñeå cho hoï tieán leân ngang trình ñoä nhöõng ngöôøi trí thöùc Caùch maïng veà maët hoaït ñoäng cuûa Ñaûng” [59, tr.120], “phaûi huaán luyeän cho coâng nhaân (cuõng nhö sinh vieân vaø hoïc sinh trung hoïc), laøm sao cho coù theå cuøng vôùi hoï ñeà caäp ñeán caùc vaán ñeà aáy…” (vaán ñeà “chính trò” vaø “toå chöùc”). Ñöa ra muïc tieâu naøy, Lenin cuõng nhaán maïnh söï khaùc bieät trong coâng vieäc cuûa ngöôøi ngheä só vôùi nhaø sö phaïm. Vaø, ñeå taùc phaåm ngheä thuaät coù theå thaønh ñoái töôïng phuø hôïp vôùi trình ñoä cuûa caùc ñoäc giaû coâng nhaân, Lenin yeâu caàu caùc vaên - ngheä só vaø caû caùc hoïc giaû “phaûi coá gaéng vieát giaûn dò, khoâng coù nhöõng lôøi thöøa, khoâng coù nhöõng maøu meø beà ngoaøi cuûa “hoïc giaû” [59, tr.117] ñoàng thôøi cuõng phaûi coù yù thöùc saùng taïo, naâng cao trình ñoä 26 thaåm mó ôû ñoäc giaû bôûi vì taùc phaåm ngheä thuaät coù khaû naêng “taïo ra coâng chuùng sính ngheä thuaät vaø coù khaû naêng thöôûng thöùc caùi ñeïp”. Do ñoù, taùc phaåm khoâng chæ saûn sinh ra ñoái töôïng cho chuû theå maø coøn saûn sinh ra chuû theå cho ñoái töôïng”. Lenin löu yù nhaø vaên toân troïng söï tieáp nhaän saùng taïo cuûa ñoäc giaû baèng caùch: “vieát moät caùch thoâng minh, coù nghóa laø giaû ñònh ngöôøi ñoïc cuõng thoâng minh, laø khoâng noùi heát, laø ñeå cho ngöôøi ñoïc töï noùi vôùi mình nhöõng quan heä, nhöõng ñieàu kieän, nhöõng giôùi haïn, chæ vôùi nhöõng quan heä, nhöõng ñieàu kieän, nhöõng giôùi haïn naøy thì moät caâu noùi môùi coù giaù trò vaø coù yù nghóa” [59, tr.136] Trieát hoïc Maùc-xít laø trieát hoïc caûi taïo theá giôùi. Pheâ bình Maùc-xít luoân höôùng vaên hoïc vaøo nhöõng muïc tieâu thöïc tieãn cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi thoâng qua vieäc nhaán maïnh vai troø cuûa vaên hoïc ñoái vôùi xaõ hoäi vaø traùch nhieäm cuûa nhaø vaên. Marx pheâ bình thöïc traïng khoán cuøng cuûa neàn vaên hoïc Ñöùc theá kæ XVIII tröôùc Lessing laø do “nhöõng boä toùc giaû cöùng nhaéc, vôùi caùi boä oùc thoâng thaùi rôûm khaùc thöôøng” cuûa caùc nhaø baùc hoïc chuyeân nghieäp thuoäc caùc nghieäp ñoaøn vaø caùc ñaëc quyeàn, caùc oâng tieán só, caùc nhaø vaên ñaïi hoïc hoài theá kæ XVII vaø XVIII – nhöõng nhaø vaên khoâng ñuû tö caùch “ñaõ ñöùng xen vaøo giöõa nhaân daân vaø tinh thaàn, giöõa cuoäc soáng vaø khoa hoïc, giöõa töï do vaø con ngöôøi” [59, tr.98]. Qua vieäc phaân tích neàn vaên hoïc hieän ñaïi vöøa môùi xuaát hieän ôû YÙ, Phaùp, Ñöùc, Engels cho raèng caùc nhaø vaên ñeàu phaûi “hoaøn toaøn hoaø mình vaøo phong traøo cuûa thôøi hoï, vaøo cuoäc ñaáu tranh thöïc teá; tham gia vaøo chính ñaûng, tham gia chieán ñaáu, ngöôøi thì duøng lôøi noùi vaø caây buùt, ngöôøi thì duøng caû hai caùch …”, “coù moät tính caùch phong phuù vaø kieân cöôøng” [59, tr.105] ñeå trôû thaønh nhöõng con ngöôøi toaøn dieän. Ñaây cuõng laø yeâu caàu cuûa pheâ bình Maùc-xít ñoái vôùi vaên ngheä só - vaên hoïc trôû thaønh phöông tieän ñaáu tranh cho nhöõng muïc tieâu xaõ hoäi cuï theå. Do ñoù, nhaø vaên phaûi ñoàng thôøi laø ngheä só vaø chieán só. Nhö vaäy, ñeà cao vai troø cuûa vaên hoïc vaø traùch nhieäm cuûa vaên ngheä só, pheâ bình Maùc-xít ñaõ ñaët leân vai neàn vaên hoïc vaø chuû nhaân cuûa noù troïng traùch voâ cuøng naëng neà vaø cuõng laø nhieäm vuï chung cuûa taát caû caùc ngaønh thuoäc yù thöùc heä xaõ hoäi. 27 Nhaán maïnh chöùc naêng nhaän thöùc vaø vai troø xaõ hoäi cuûa vaên hoïc, caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít ñi ñeán quan ñieåm coi troïng noäi dung hôn laø hình thöùc taùc phaåm, ñoàng thôøi ñeà xuaát nguyeân taéc tính ñaûng trong tieâu chí giaù trò taùc phaåm vaên hoïc. Tính ñaûng ôû ñaây ñöôïc coi laø bieåu hieän cao nhaát cuûa tính giai caáp trong taùc phaåm vaên hoïc, chöùng toû raèng taùc giaû ñaõ thaúng thaén, coâng khai khaúng ñònh laäp tröôøng giai caáp cuûa mình treân cô sôû yù thöùc ñöôïc söù meänh lòch söû cuûa giai caáp voâ saûn. Do ñoù, bieåu hieän cuûa tính ñaûng laø tính chaát raïch roøi, döùt khoaùt veà tö töôûng vaø hieäu quaû giaùc ngoä tinh thaàn chieán ñaáu toaùt leân töø noäi dung phaûn aùnh cuûa taùc phaåm. 1.1.2.3. Veà theá giôùi quan vaø phöông phaùp saùng taùc. Chuû nghóa Marx quan taâm saâu saéc ñeán moái quan heä giöõa nhaø vaên vaø taùc phaåm. Caùc nhaø lí luaän Maùc-xít cho raèng yeáu toá trung gian cuûa moái quan heä naøy laø theá giôùi quan cuûa nhaø vaên. Thoâng qua taùc phaåm, nhaø vaên boäc loä toaøn boä theá giôùi quan cuûa mình. Do ñoù, giaù trò noäi dung tö töôûng cuõng nhö ngheä thuaät cuûa taùc phaåm, nhöõng maët öu troäi hay haïn cheá cuûa noù hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo giôùi haïn veà taàm nhìn vaø caùch nhìn cuûa nhaø vaên ñoái vôùi con ngöôøi vaø cuoäc soáng. Nhöng theá giôùi quan cuûa nhaø vaên khoâng phaûi laø yeáu toá thaàn bí, noù coù tính khaùch quan lòch söû vaø laø saûn phaåm toång hôïp cuûa moái quan heä taùc ñoäng qua laïi giöõa nhaø vaên vaø nguoàn goác xuaát thaân, neàn giaùo duïc, tieàn ñeà vaên hoùa ngheä thuaät, hoïc thuaät, hoaøn caûnh xaõ hoäi vaø thôøi ñaïi… Quan ñieåm cuûa chuû nghóa Marx veà quan heä giöõa nhaø vaên vôùi taùc phaåm hay chính laø moái quan heä giöõa theá giôùi quan vaø saùng t._. cuûa quan ñieåm Maùc-xít baáy giôø noåi baät ôû tính chaân thaät, tính chieán ñaáu vaø tính giai caáp cuûa noäi dung phaûn aùnh. Yeáu toá thaåm mó, vaán ñeà hình thöùc ngheä thuaät vaø chöùc naêng giaûi trí cuûa taùc phaåm vaên hoïc ñöôïc cho laø yeáu toá ñi sau, yeáu toá phuï thuoäc. Xuaát phaùt töø nhöõng tieâu chí treân, caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít cuõng ñaët vaán ñeà veà traùch nhieäm cuûa nhaø vaên ñoái vôùi xaõ hoäi vaø lòch söû vôùi söù meänh “kó sö taâm hoàn” vaø “ngöôøi thaày daãn ñöôøng” cuûa thôøi ñaïi. Heä thoáng quan ñieåm cuûa lí luaän Maùc-xít treân ñaây ñaõ cho thaáy raèng, khi aùp duïng nguyeân lí trieát hoïc Maùc-xít vaøo thöïc tieãn ñôøi soáng vaên hoïc, caùc nhaø Maùc-xít ñaàu tieân cuûa Vieät Nam haàu nhö ñaõ qui chieáu tröïc tieáp nguyeân lí chung cuûa taát caû caùc hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi theo quan ñieåm cuûa chuû nghóa Maùc vaøo vaên hoïc maø chöa löu yù ñeán ñaëc tröng cuûa ñoái töôïng ñeå xaây döïng heä thoáng lí luaän rieâng 137 cho vaên hoïc – coâng vieäc maø Lukacs vaø Caudwell ñaõ laøm. Vaên hoïc khaùi luaän tuy ñaõ böôùc ñaàu coù yù thöùc veà vieäc xaây döïng con ñöôøng naøy nhöng coøn ôû möùc ñoä sô löôïc. Töø ñieåm nhìn cuûa hoâm nay, chuùng ta khoâng theå laøm lô tröôùc nhöõng baát caäp vaø nhöõng aûnh höôûng naëng neà cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX noùi rieâng vaø pheâ bình Maùc-xít cuûa Vieät Nam noùi chung ñoái vôùi neàn vaên hoùa ngheä thuaät cuûa daân toäc; nhöng ñoàng thôøi chuùng ta cuõng khoâng coù quyeàn phuû nhaän vai troø lòch söû vaø nhöõng ñoùng goùp to lôùn cuûa noù. Chuùng ta ñöôïc pheùp pheâ phaùn tính sô löôïc, maùy moùc, phieán dieän cuûa quan ñieåm vaên hoïc Maùc-xít khi ñaõ gaàn nhö ñoàng nhaát hieän thöïc tröôùc taùc phaåm – trong taùc phaåm – vaø sau taùc phaåm; chuùng ta coù theå baùc boû quan nieäm coi troïng noäi dung hôn hình thöùc vaø khoâng taùn ñoàng tieâu chí veà tính chaân thaät, tính giai caáp nhö laø chuaån möïc ñaàu tieân cuûa vaên hoïc; chuùng ta cuõng thöøa nhaän tính töï trò töông ñoái vaø söùc soáng laâu beàn cuûa nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät thöïc thuï. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng löu yù ñeán phong caùch nhaø vaên, vaên baûn ngoân töø cuûa taùc phaåm vaên hoïc vôùi tö caùch moät loaïi hình ngheä thuaät – nhöõng vaán ñeà maø pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ tröôùc chöa quan taâm ñeán moät caùch thoûa ñaùng. Nhöng ñoàng thôøi, chuùng ta cuõng phaûi thaáy raèng, pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX ñaõ coù coâng lao xaây döïng neàn moùng lí luaän ñaàu tieân cho pheâ bình vaên hoïc Vieät Nam vôùi Vaên hoïc khaùi luaän – coâng trình lí luaän vaên hoïc tieán boä nhaát luùc baáy giôø – maø yù nghóa lòch söû lôùn nhaát cuûa noù laø yù nghóa ñaët vaán ñeà cho lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi cuûa daân toäc treân nhieàu phöông dieän. Chuùng ta cuõng khoâng theå khoâng thöøa nhaän raèng, söï coù maët cuûa pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam ñaõ mang laïi moät luoàng sinh khí môùi thaät töôi treû taïo ñoäng löïc thuùc ñaåy neàn vaên hoùa ngheä thuaät caùch maïng ra ñôøi vaø phaùt trieån maïnh meõ nhaát laø ôû giai ñoaïn nöûa sau theá kæ XX. Vôùi yù nghóa ñoù, pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy ñaõ laøm troøn söù meänh “ngöôøi daãn ñöôøng” cuûa thôøi ñaïi, ñöa vaên hoïc trôû veà vôùi nhaân daân, cuõng coù nghóa laø trôû veà vôùi nguoàn soáng cuûa noù. Ngaøy nay, khi trình ñoä pheâ bình, lí luaän vaên hoïc cuûa xaõ hoäi ñaõ vöôït xa taàm tri thöùc khoa hoïc cuûa pheâ bình nöûa ñaàu theá kæ tröôùc, chuùng ta caøng thaáy ngaïc nhieân, khaâm phuïc vaø caøng traân troïng hôn baøi hoïc quí maø 138 pheâ bình Maùc-xít, giai ñoaïn naøy ñeå laïi; ñoù laø tinh thaàn ñoái thoaïi daân chuû, thaùi ñoä vaên hoùa trong pheâ bình maø heä quaû cuûa noù laø cô cheá töï vaän ñoäng phaùt trieån töø beân trong vaø khaû naêng xaõ hoäi hoaù pheâ bình (hai nhaân toá ñaõ taïo neân nhöõng böôùc tieán nhaûy voït cuûa pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn nöûa theá kæ XX maø thöïc chaát chæ trong khoaûng thôøi gian hôn moät thaäp kæ). Thieát nghó, ñieàu naøy cuõng theå hieän ñuùng baûn chaát tinh thaàn cuûa pheâ bình moïi thôøi ñaïi. Ñöùng ôû goùc ñoä cuûa moät ngöôøi ñöùng treân buïc giaûng, tröïc tieáp vaän duïng cô sôû lí luaän vaøo vieäc giaûng daïy vaên hoïc trong nhaø tröôøng, chuùng toâi cho raèng vieäc ñaët laïi vaán ñeà tieáp nhaän di saûn pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX noùi rieâng vaø di saûn vaên hoùa noùi chung laø moät vieäc laøm thöïc söï caáp thieát hieän nay khi pheâ bình Vieät Nam ñang nhìn ra theá giôùi. Tinh thaàn keá thöøa truyeàn thoáng vaø traùch nhieäm ñoái vôùi töông lai ñang buoäc pheâ bình Vieät Nam hoâm nay phaûi töï nhìn nhaän laïi chính mình vaø tìm ñöôøng trôû veà vôùi baûn chaát cuûa chính noù vôùi tö caùch moät boä moân toång hôïp khoa hoïc vaø ngheä thuaät. Khoâng ai coù theå phuû nhaän hoaøn toaøn nhöõng haït nhaân khoa hoïc trong quan ñieåm Maùc-xít nhöng vaán ñeà laø ôû choã phöông phaùp tieáp caän cho ñoái töôïng vaø vaán ñeà xaây döïng moät cô sôû lí luaän vaên hoïc theo ñuùng tinh thaàn bieän chöùng cuûa trieát hoïc vaø myõ hoïc Maùc-xít. Chuùng toâi voâ cuøng traân troïng nhöõng noã löïc khai phaù con ñöôøng ñoåi môùi lí luaän vaên hoïc ôû Vieät Nam trong thôøi gian gaàn ñaây, trong ñoù coù theå ñeán coâng trình Lí luaän vaø pheâ bình vaên hoïc cuûa GS. Traàn Ñình Söû (Nxb Giaùo duïc, naêm 2000) ñaõ phaùt trieån pheâ bình Maùc-xít treân phöông dieän chuû quan cuûa phaûn aùnh theo ñaëc tröng cuûa vaên ngheä. Vôùi taám loøng kì voïng thieát tha vaøo theá heä töông lai vaø traùch nhieäm ngöôøi laøm chieác caàu noái, chuùng toâi thöïc söï mong ñôïi vaø tin töôûng söï ra ñôøi cuûa nhöõng coâng trình ñoåi môùi vaø phaùt trieån toaøn dieän hôn nöõa heä thoáng lí luaän pheâ bình Maùc-xít cuûa Vieät Nam trong moät thôøi gian khoâng xa. 139 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO SAÙCH TIEÁNG VIEÄT 1. Laïi Nguyeân AÂn (1984), Vaên hoïc vaø Pheâ bình, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 2. Laïi Nguyeân AÂn (2002), Leâ Thanh – Nghieân cöùu vaø Pheâ bình Vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 3. Leâ Huy Baéc (2002), Pheâ bình – Lí luaän vaên hoïc Anh – Myõ, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 4. Tröôøng Chinh (1986), Veà vaên hoùa ngheä thuaät, Taäp II, Nxb Söï thaät, Haø Noäi. 5. Hoàng Chöông (1965), Maáy vaán ñeà lí luaän vaø Pheâ bình Vaên ngheä, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 6. Hoàng Chöông (bieân soaïn), Traàn Huy lieäu (giôùi thieäu) (1985), Haûi Trieàu – Veà vaên hoïc ngheä thuaät, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 7. Phan Cöï Ñeä (1984), Taùc phaåm vaø chaân dung, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 8. Haø Minh Ñöùc (1971), Nhaø vaên vaø taùc phaåm, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 9. Haø Minh Ñöùc (1987), Pheâ bình vaø trang saùch, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 10. Haø Minh Ñöùc, Traàn Khaùnh Thaønh,… (1995), Giaûng vaên Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp III, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 12. Vu Gia (1998), Haûi Trieàu - Ngheä thuaät vò nhaân sinh, Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi. 13. Vaên Giaù (bieân soaïn) (1997), Hoaøi Thanh, Vuõ Ngoïc Phan, Haûi Trieàu, Ñaëng Thai Mai, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 14. Chu Giang (bieân taäp), Ñaëng Thai Mai toaøn taäp, boán taäp (1997), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 15. Phan Hoàng Giang (1996), Ghi cheùp veà taùc giaû vaø taùc phaåm, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 16. Leâ Baù Haùn, Traàn Ñình Söû, Nguyeãn Khaéc Phi, (1998), Töï ñieån Thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 17. Nguyeãn Vaên Haïnh (1979), Suy nghó veà vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 18. Ñoã Ñöùc Hieåu, Nguyeãn Hueä Chi, Phuøng Vaên Töûu… (1984), Töø ñieån vaên hoïc, Taäp II, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 19. Ñoã Ñöùc Hieåu (1998), Ñoåi môùi pheâ bình vaên hoïc, Nxb Muõi Caø Mau, Caø Mau. 20. Traàn Ñình Höôïu (1990), Vaên hoïc vaø hieän thöïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 21. Leâ Ñình Kî (1998), Pheâ bình nghieân cöùu vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 22. Thanh Laõng (1995), 13 naêm tranh luaän vaên hoïc, Hoäi nghieân cöùu giaûng daïy TPHCM, Taäp I, II, III, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 23. Phong Leâ (1997), Vaên hoïc treân haønh trình cuûa theá kæ XX, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 140 24. Mai Quoác Lieân (1998), Pheâ bình vaø tranh luaän, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 25. Phöông Löïu, Traàn Ñình Söû, Leâ Ngoïc Traø (1986), Lí luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 26. Phöông Löïu (1998), Möôøi tröôøng phaùi lí luaän vaên hoïc phöông Taây ñöông ñaïi, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 27. Phöông Löïu (2004), Lí luaän pheâ bình vaên hoïc, Nxb Ñaø Naüng. 28. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1979), Nhaø vaên, tö töôûng vaø phong caùch, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 29. Nam Moäc (1968), Noi theo ñöôøng loái vaên ngheä Maùc – Leâ-nin cuûa Ñaûng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 30. Hoà Chí Minh, Leâ Duaån, Phaïm Vaên Ñoàng… (1976), Taäp nghò luaän vaø Pheâ Bình vaên hoïc choïn loïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 31. Vuõ Ñöùc Phuùc (1971), Baøn veà nhöõng cuoäc ñaáu tranh tö töôûng trong lòch söû vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi, Nxb KHXH, Haø Noäi. 32. Huyønh Nhö Phöông (1985), Daãn vaøo taùc phaåm vaên chöông, Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp TPHCM – khoa Ngöõ Vaên, Taøi lieäu löu haønh noäi boä, TPHCM. 33. Traàn Ñình Söû (2000), Lí luaän vaø pheâ bình vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 34. Thieáu Sôn (1933), Pheâ bình vaø Caûo luaän, Nxb Nam Kyù, Haø Noäi. 35. Hoaøi Thanh (1999), Hoaøi Thanh toaøn taäp, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 36. Nguyeãn Ngoïc Thieän chuû bieân (1996), Nhìn laïi cuoäc tranh luaän ngheä thuaät 1935 -1939, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 37. Nguyeãn Ngoïc Thieän (2000), Taøi naêng vaø baûn lónh ngheä só, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 38. Nhieàu taùc giaû (1996), Haûi Trieàu – nhaø lí luaän tieân phong, Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. 39. Nhieàu taùc giaû (1999), Töø ñieån taùc gia vaên hoùa Vieät Nam, Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi. 40. Nhieàu taùc giaû, (1986), Taùc gia lí luaän pheâ bình nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam (1945-1975) Taäp I, Vieän vaên hoïc, Uyû ban KHXH Vieät Nam, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 41. Nhieàu taùc giaû (2003), Tranh luaän vaên ngheä theá kæ XX, Nxb Lao ñoäng, Haø Noäi. 42. Nhö Thieát (1973), Quaùn trieät tính ñaûng trong myõ hoïc vaø ngheä thuaät, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 43. Loäc Phöông Thuyû (1995), Pheâ bình vaên hoïc Phaùp theá kæ XX, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 44. Phaïm Hoàng Toaøn söu taàm, Chu Giang tuyeån choïn vaø giôùi thieäu (1996), Haûi Trieàu toaøn taäp, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 45. Buøi Ngoïc Traùc (chuû bieân) (2000), Toång taäp vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Trung taâm khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên quoác gia – Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 46. Leâ Ngoïc Traø (1996), Lí luaän vaø vaên hoïc, Nxb Treû, TPHCM. 141 47. Haûi Trieàu (1998), Ngheä thuaät vò nhaân sinh, Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi. 48. Haø Xuaân Tröôøng (2001), Con ñöôøng chaân lí, Nxb Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 49. Nguyeãn Vaên Trung (1968), Nghieân cöùu vaø pheâ bình vaên hoïc, Nxb Nam Sôn, Saøi Goøn. 50. Hoaøng Tuøng, Haø Xuaân Tröôøng, Phan Cöï Ñeä (1984), Veà lí luaän vaø pheâ bình vaên hoïc, Nxb Söï thaät, Haø Noäi. 51. Dieäp Minh Tuyeàn (1998), Vì moät neàn vaên hoïc ñoåi môùi ñích thöïc, Nxb Vaên ngheä, TPHCM. 52. Nguyeãn Thò Thanh Xuaân (2004), Pheâ bình vaên hoïc Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX (1900 -1945), Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM – Tröôøng Ñaïi hoïc KHXH vaø Nhaân vaên, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM. 53. Traàn Ñaêng Xuyeàn (2002), Nhaø vaên hieän thöïc ñôøi soáng vaø caù tính saùng taïo, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 54. B. Suskov (1980 – 1982), Soá phaän lòch söû cuûa chuû nghóa hieän thöïc, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 55. G. Pospelov (1985), Daãn luaän nghieân cöùu vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 56. I.P. ILin vaø E.A. TZURGANOVA chuû bieân, Ñaøo Tuaán AÛnh, Traàn Hoàng Vaân, Laïi Nguyeân AÂn dòch (2003), Caùc khaùi nieäm vaø thuaät ngöõ cuûa caùc tröôøng phaùi nghieân cöùu vaên hoïc ôû Taây AÂu vaø Hoa kyø theá kæ XX, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, Haø Noäi. 57. L. Vögotski (1981), Taâm lyù hoïc ngheä thuaät, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 58. M. Arnordov (1978), Taâm lyù hoïc saùng taïo vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 59. Marx K., Engels F., V. Leùnine (1977), Veà vaên hoïc ngheä thuaät, Nxb Söï thaät, Haø Noäi. 60. U. Khraptrencoâ (1984), Saùng taïo ngheä thuaät, hieän thöïc con ngöôøi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. SAÙCH TIEÁNG ANH 61. Reneù Wellek (1967), Concepts of Critism, Edited and with an Introduction by Stephen, G. Nichols, New Haven and London: Yale University Press. 62. Wilbur S. Scott (1962), Five approaches of literary criticism, Colliier Books, New York. 63. Douwe Fokkema – Elrud Ibsch (1995), Theories of Literature in the Twentieth Century, C. Hurst & Compamy, London St. Martin’s Press, New York. BAÙO – TAÏP CHÍ 142 64. Cao Vaên Chaùnh (1936), “Maët traän vaên chöông: noäi dung vaø hình thöùc – chöùc vuï cuûa nhaø vaên”, baùo Tieán boä, (2 vaø 5), ngaøy 16-2-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 65. Tröôøng Chinh (1945), “Maáy nguyeân taéc lôùn cuûa cuoäc vaän ñoäng vaên hoùa Vieät Nam môùi luùc naøy”, baùo Tieân phong, (2), ngaøy 1-12-1945. 66. Hoàng Chöông (1973), “Lí luaän, pheâ bình vaên hoïc vaø nhieäm vuï chính trò”, TCVH, (6), tr.24. 67. Leâ Ñình Cuùc (1991), “Laïi baøn veà pheâ bình vaên hoïc”, TCVH, (1), tr.11. 68. Ngoâ Quí Du (1938), “Nhaø vaên só xaõ hoäi Henri Barbusse”, baùo Tin töùc, (30), ngaøy 31-9-1938. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 69. Ñoã Ñöùc Duïc (1971), “Tính khoa hoïc trong nghieân cöùu vaên hoïc”, TCVH, (3), tr.22. 70. Tröông Ñaêng Dung (dòch vaø giôùi thieäu)(1999), “Lukacs Gyorgy – Ngheä thuaät vaø chaân lí khaùch quan”, TCVH nöôùc ngoaøi, (6), tr.113 -141. 71. Tröông Ñaêng Dung (2005), “Treân ñöôøng ñeán vôùi tö duy lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi”, TCVH nöôùc ngoaøi, (1), tr.157-173. 72. Tröông Ñaêng Dung (2000), “Christopher Caudwell – AÛo aûnh vaø hieän thöïc”, TCVH nöôùc ngoaøi, (5), tr.175 -195. 73. Thaønh Duy (2003), “Giaù trò lòch söû vaø yù nghóa thôøi söï cuûa ñeà cöông veà vaên hoaù Vieät Nam naêm 1943”, TCVH, (7), tr.8-13. 74. Ñaëng Anh Ñaøo (1990), “Veà thaùi ñoä chaáp nhaän (hoaëc phuû nhaän) chuû nghóa hieän thöïc XHCN ôû phöông Taây”, TCVH, (2), tr.56. 75. Ñaëng Anh Ñaøo (1990), “Hai bí quyeát cuûa pheâ bình vaên hoïc”, TCVH, (3), tr.6. 76. Trònh Baù Ñónh (2004), “Caùc hình thaùi tö duy pheâ bình ñaàu theá kæ XX”, Hoàn Vieät (2), tr.160-209. 77. Haø Minh Ñöùc (2001), “Ñöôøng loái vaên ngheä cuûa Ñaûng vaø nhöõng thaønh töïu cuûa neàn vaên hoïc Caùch maïng”, TCVH, (4), tr.3-8. 78. Haø Minh Ñöùc (2003), “Phong caùch vaø buùt phaùp vaên chöông Ñaëng Thai Mai”, TCVH, (1), tr.10-14. 79. Ecmiloáp. V. (1964), “Nhöõng ñaëc ñieåm quan troïng cuûa vaên hoïc hieän thöïc XHCN”, TCVH, (6), tr.63. 80. C.H. – L.X.C (1935), “Vaên hoïc laõng maïn vaø vaên bình daân”, baùo Trung kì, (9), ngaøy 11-12-1935. 81. Nguyeãn Vaên Haïnh (1967), “Leâ-nin vôùi phöông phaùp pheâ bình vaên hoïc”, TCVH, (11), tr.43. 82. Nguyeãn Vaên Haïnh (1971), “YÙ kieán cuûa Leâ-nin veà moái quan heä giöõa vaên hoïc vaø ñôøi soáng”, TCVH, (4), tr.91. 83. Hoaøng Ngoïc Hieán (1979), “Tieáp caän chuû nghóa hieän thöïc XHCN töø quan ñieåm lí thuyeát phaûn aùnh vaø quan ñieåm lí thuyeát thoâng baùo”, TCVH, (2), tr.88. 143 84. Nguyeãn Hoøa (2002), “Lí luaän - pheâ bình vaên hoïc, nhìn sau moät theá kæ”, TCVH, (1), tr.37-42. 85. Nguyeãn Vaên Hoaøn (1998), “Khoa nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam töø sau khi tieáp xuùc vôùi vaên hoïc phöông Taây”, TCVH, (11), tr.19. 86. Ñoã Huy (1983), “Tìm hieåu quan ñieåm vaø tính nhaân daân trong vaên hoïc ngheä thuaät cuûa Leâ-nin vaø Hoà Chuû Tòch”, TCVH, (3), tr.30. 87. Phuù Höông (1939), “Taét ñeøn, tieåu thuyeát cuûa Ngoâ Taát Toá”, baùo Ñoâng phöông, (10), ngaøy 11-9-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 88. Ñoã Vaên Khang (1972), “Phaûn aùnh luaän cuûa Leâ-nin vôùi moái quan heä giöõa ñôøi soáng, nhaø vaên, taùc phaåm vaø baïn ñoïc”, TCVH, (2), tr.120. 89. Leâ Traøng Kieàu (1936), “Phuï luïc: Nhaø vaên bình daân”, Haø Noäi baùo, (1), ngaøy 1-1- 1936. 90. Duy Laäp (1985), “Veà tính linh hoaït cuûa tö duy lí luaän trong nghieân cöùu vaên hoïc qua moät soá yù kieán cuûa Maùc – Aênghen baøn veà vaên hoùa vaên ngheä”, TCVH, (5)+(6), tr.74. 91. Phong Leâ (2003), “Phöông phaùp luaän nghieân cöùu vaø pheâ bình vaên hoïc tröôùc yeâu caàu vaø trong qui ñònh cuûa lòch söû sau 1945”, TCVH, (5), tr.15-26. 92. Ñoã Thò Bích Lieân (1936), “Veà baøi Vaên hoïc muoán tieán hoaù phaûi thoaùt li tinh thaàn luaân lí cuûa oâng Hoà Xanh”, baùo Tin vaên, (22), ngaøy 15 ñeán 30-7-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 93. Traàn Huy Lieäu (1938), “Baøi töïa tieåu thuyeát Laàm than”, baùo Tieåu thuyeát thöù baûy, (223), ngaøy 3-9-1938. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 94. Traàn Huy Lieäu (1936), “OÂng Tam Lang keùo xe”, baùo Hoàn treû (taäp môùi), (2), ngaøy 23-6-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 95. Traàn Ñình Long (1938), “Ngheä thuaät vôùi coâng cuoäc kieán thieát xaõ hoäi”, baùo Tin töùc, (29), töø ngaøy 27 ñeán 31-8-1938. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 96. Traàn Ñình Long (1938), “Vaên chöông”, baùo Tin töùc, (31), töø ngaøy 3 ñeán 7-9- 1938. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 97. Traàn Ñình Long (1938), “Ñòa vò caùc nhaø vaên só”, baùo Tin töùc, (32), töø ngaøy 7 ñeán 10-9-1938. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 98. Phaïm Quang Long (2003), “Ñeà cöông vaên hoùa 1943 – Nhöõng ñònh höôùng lôùn veà moät neàn vaên hoùa môùi theo quan ñieåm cuûa Ñaûng”, TCVH, (7), tr.14-24. 99. Phöông Löïu (1973), “Moät vaøi suy nghó veà lí luaän vaên hoïc Maùc – Leâ-nin vaø thöïc tieãn vaên hoïc Vieät Nam”, TCVH, (6), tr.89. 144 100. Phöông Löïu (1985), “Moät vaøi theå nghieäm veà phöông phaùp töø tröøu töôïng ñeán cuï theå cuûa Maùc trong vieäc xaùc ñònh khaùi nieäm lí luaän vaên hoïc”, TCVH, (5)+(6), tr.85. 101. Phöông Löïu (1987), “Lí luaän hieän thöïc XHCN ôû Vieät Nam”, TCVH, (3), tr.3. 102. Phöông Löïu (2002), “Toång quan veà lí luaän pheâ bình vaên hoïc phöông Taây theá kæ XX”, TCVH, (1), tr.22-28. 103. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1987), “Nhìn laïi 40 naêm phaùt trieån cuûa pheâ bình vaên hoïc”, TCVH, (1), tr.41. 104. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1990), “Nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa lòch söû vaên hoïc Vieät Nam töø ñaàu theá kæ XX ñeán nay caàn ñöôïc nhìn nhaän laïi treân tinh thaàn ñoåi môùi”, Taïp chí Cöûa Vieät, (10), tr.59. 105. Troïng Minh (1939), “Phaûi tuyeân boá moät laàn cuoái cuøng… ngheä thuaät vaø töï do”, baùo Ñoâng phöông, (7), ngaøy 1-6-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 106. Vaên Minh (1939), “Tröôùc khi baøn veà vaên hoùa”, baùo Ñoâng phöông, (3). (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 107. Vaên Minh (1939), “Ngheä thuaät vaø töï do”, baùo Ñoâng phöông, (5), ngaøy 15-4- 1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 108. Nam Moäc (1960), “Vaøi neùt veà coâng taùc lí luaän pheâ bình vaên hoïc cuûa chuùng ta möôøi laêm naêm qua”, Nghieân cöùu vaên hoïc, (10), tr.1. 109. Nguyeãn Tri Nguyeân (2005), “Nhöõng bieán thaùi cuûa lí luaän vaên hoïc Maùc-xít qua moät soá traøo löu lí luaän vaên hoïc phöông Taây”, TCVH, (1), tr.18-26. 110. Nguyeãn Vaên Nguyeãn (1939), “Nhaân ñoïc Noåi loøng Ñoà Chieåu - Ñoà Chieåu vaø quoác gia chuû nghóa”, baùo Ñoâng phöông, (2), ngaøy 15-6-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 111. Traàn Mai Ninh (1943), “Soáng ñaõ… roài vieát vaên”, baùo Thanh nghò, (42), ngaøy 1- 8-1943. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 112. Nhö Phong (1939), “Cao voïng cuûa tieåu thuyeát”, baùo Môùi, (5), ngaøy 1-7-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 113. Nhö Phong (1939), “Nhöõng vaên só taû chaân tö saûn”, baùo Môùi, (9), ngaøy 25-8 ñeán 1-9-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 114. Nhö Phong (1945), “Nhieäm vuï choáng phaùt-xít cuûa nhaø vaên luùc naøy”, baùo Tieân phong, (1), ngaøy 10-11-1945. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 115. Nhö Phong (1975), “Ñoïc laïi baûn baùo caùo chuû nghóa Maùc vaø vaên hoùa Vieät Nam”, TCVH, (2), tr.1. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 116. Laâm Moäng Quang (1936), “Phan Vaên Daät mang caùi maët naï baøng quan caõi cho boïn Hoaøi Thanh”, baùo Tieán boä, (5), ngaøy 8-3-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 145 117. Buøi Minh Quoác (1993), “Goùp maáy suy nghó veà ngöôøi ngheä só, chieán só”, TCVH, (3), tr.58. 118. Riuricoáp B. (1960), “Nhöõng quan ñieåm myõ hoïc cuûa C.Maùc vaø Ph. Aêngghen”, Nghieân cöùu vaên hoïc, (8), tr.21. 119. Riuricoáp B. (1960), “Leâ-nin vaø caùc vaán ñeà vaên hoïc”, TCVH, (12), tr.1. 120. Hoaû Sôn (1936), “OÂng Leâ Traøng Kieàu khoâng phaûi laø nhaø vaên bình daân”, baùo Tieán boä, (2), ngaøy 16-2-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 121. Löông Sôn (1938), “Vaên hoaù, chieán tuyeán thöù ba treân maët traän ngaøy nay”, Haø thaønh thôøi baùo. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 122. Traàn Ñình Söû (2003), “Vaên hoïc khaùi luaän cuûa Ñaëng Thai Mai – Coâng trình lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi ñaàu tieân”, TCVH, (2), tr.11-14. 123. K vaø T (1939), “Toá Höõu, nhaø thô cuûa töông lai”, baùo Môùi, (1), ngaøy 1-5-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 124. Khöông Höõu Taøi (1936), “Noäi dung vaø hình thöùc”, baùo Tieán boä, (1), ngaøy 3-2- 1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 125. Haûi Thanh (1935), “Ñoâi lôøi ngoû cuøng anh Hoaøi Thanh”, baùo Tin vaên, (14), naêm thöù nhaát ngaøy 5-11-1935. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 126. Haûi Thanh (1937), “Lôøi töïa vieát cho cuoán saùch Vaên só vaø Xaõ hoäi, cuûa Haûi Trieàu”, Vaên só vaø xaõ hoäi, Höông Giang thö quaùn xuaát baûn. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 127. Haûi Thanh (1937), “Ngheä thuaät coù töï do chaêng”, baùo Tieán boä, soá ra maét quoác daân, thaùng 2-1937. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 128. Haûi Thanh - Haûi Trieàu (1936), “Gôõ moät caùi laàm cho boïn trí thöùc tieåu tö saûn - vaên hoïc cuûa Lieân bang Nga Xoâ vieát”, Baùo Hoàn treû (Taäp môùi), (8), ngaøy 25-7- 1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 129. Quyeát Thaønh (1939), “Cuoäc tröng baøy cuûa Tröôøng Myõ thuaät”, baùo Ñôøi nay, (8), ngaøy 19-1-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 130. Nguyeãn Ñình Thi (1944), “Söùc soáng cuûa daân Vieät Nam trong ca dao vaø coå tích”, in laïi trong Maáy vaán ñeà vaên hoïc, Nxb Vaên hoùa, Haø Noäi, naêm 1958. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 131. Nguyeãn Ñình Thi (1945), “Xeùt qua vaên hoùa Vieät Nam trong saùu naêm chieán tranh 1939-1945”, Baùo Tieân phong, (1), ngaøy 10-11-1945. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 132. Nguyeãn Ngoïc Thieän (1994), “YÙ nghóa cuoäc tranh luaän ngheä thuaät 1935-1939 – Nhöõng vaán ñeà cuûa lí luaän vaên hoïc hoâm qua vaø hoâm nay”, TCVH, (5), tr.7. 146 133. Nguyeãn Ngoïc Thieän (1994), “Nhôù kieän töôùng trong buùt chieán vì moät neàn vaên hoïc vò nhaân sinh, khuynh höôùng veà taû thöïc xaõ hoäi”, Vaên ngheä quaân ñoäi, (8), tr.102-106. 134. Nguyeãn Ngoïc Thieän (1996), “Ñoäng löïc trong thôøi kì môùi cuûa lí luaän, pheâ bình nghieân cöùu vaên hoïc”, TCVH, (9), tr.19. 135. Nguyeãn Ngoïc Thieän (2003), “Ñaëng Thai Mai vaø cuoäc tranh luaän ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh”, TCVH, (7), tr.37-41. 136. Nguyeãn Ngoïc Thieän (2003), “Haønh trình 50 naêm nghieân cöùu-lí luaän, pheâ bình cuûa vieän vaên hoïc”, TCVH, (11), tr.25-34. 137. Nguyeãn Ngoïc Thieän (2004), “Haûi Trieàu (1908-1954)”, Nhaø vaên, (2), tr.66-76. 138. Loäc Phöông Thuyû (1996), “Baûn lónh ngoøi buùt cuûa Haûi Trieàu”, TCVH, (8), tr.20. 139. Loäc Phöông Thuyû (2005), “Taùc ñoäng cuûa lí luaän vaên hoïc nöôùc ngoaøi ñoái vôùi lí luaän vaên hoïc Vieät Nam”, TCVH, (1), tr.7-17. 140. Ñoã Lai Thuyù (2003), “Pheâ bình vaên hoïc laø gì?”, TCVH nöôùc ngoaøi, (8), Tr154- 175. 141. Leâ Ngoïc Traø (1998), “K.Mark vaø “Söï saùng taïo theo qui luaät cuûa caùi ñeïp”, TCVH, (4), tr.14. 142. Sôn Traø (1935), “Tieáp lôøi oâng Haûi Trieàu vaø Phan Vaên Huøm baøn veà chuû nghóa ngheä thuaät vò ngheä thuaät”, Baéc Ninh tuaàn baùo. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 143. Sôn Traø (1936), “Moät cuoán saùch caàn cho phong trieàu duy vaät bieän chöùng phaùp ôû xöù ta: Bieän chöùng phaùp cuûa oâng Traàn Höõu Ñoä”, baùo Hoàn treû taäp môùi (4), ngaøy 27-6-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 144. Sôn Traø – Thaïch Ñoäng (1936), “Trung caùo nhöõng vaên só tröôûng giaû ñaõ ru nguû bình daân, hay laø: Tình caûm trong vaên hoïc bình daân”, baùo Hoàn treû taäp môùi, ngaøy 6-8-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 145. Hoaøng Trinh (1969), “Thöû ruùt ra moät vaøi kinh nghieäm qua möôøi naêm coâng taùc lí luaän vaø pheâ bình”, TCVH, (5), tr.1. 146. Hoaøng Trinh (1979), “Löôïng thoâng tin vaø caùi môùi trong saùng taùc vaên hoïc”, TCVH, (5), tr.13. 147. Hoaøng Trinh (1993), “Ñeà cöông vaên hoùa Vieät Nam 1943 cuûa Ñaûng vaø tinh thaàn nhaân vaên XHCN cuûa vaên hoùa ngaøy nay”, TCVH, (6), tr.1. 148. Buøi Coâng Tröøng (1939), “Taùn thaønh söï gaây döïng vaên hoùa Vieät Nam”, baùo Tao Ñaøn, (2), ngaøy 16-3-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 149. Buøi Coâng Tröøng (1939), “Vaên ngheä ngaøy nay neân nhö theá naøo? Trôû laïi vaán ñeà vaên chöông ngheä thuaät (traû lôøi oâng Löu Troïng Lö), baùo Ñoâng phöông, (6), ngaøy 16-5-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 150. Leâ Duïc Tuù (1995), “Vaán ñeà ñaùnh giaù vaên hoïc laõng maïn Vieät Nam vaø söï ñoåi môùi tö duy nghieân cöùu vaên hoïc”, TCVH, (9), tr.26. 147 151. Traàn Minh Töôùc (1939), “Maáy cuïm hoa thô cuûa tuoåi treû”, baùo Môùi, (3), ngaøy 1- 6-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 152. Traàn Minh Töôùc (1939), “Moät nhaø vaên cuûa daân queâ: Ngoâ Taát Toá trong Taét ñeøn”, Baùo Môùi, (4), ngaøy 15-6-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 153. Traàn Minh Töôùc (1939), “Moät ngoâi sao ñaõ laën”, baùo Môùi, (4), ngaøy 15-6-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 154. Traàn Minh Töôùc (1939), “Ñoïc saùch Laøm ñó”, baùo Môùi, (2), ngaøy 15-5-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 155. Traàn Minh Töôùc (1939), “Nhaân kæ nieäm 14 Julliet qua caëp kính nhaø Nho”, baùo Môùi, (6), ngaøy 15-7-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 156. Haûi Vaân (1936), “Nguyeân nhaân phaùt sinh cuûa hai traøo löu vaên ngheä ôû xöù naøy”, baùo Tieán boä, (1), ngaøy 9-2-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 157. Haûi Vaân (1936), “Söï xung ñoät cuûa hai tö töôûng hay laø söï xung ñoät cuûa hai theá giôùi”, baùo Tieán boä, (6), ngaøy 15-3-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 158. Haûi Vaân (1936 ), “Vaên chöông trong xaõ hoäi giai caáp”, baùo Hoàn treû, (soá ra ngaøy 11-7-1936 vaø 18-7-1936). (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 159. Thanh Veä (1939), “Ñaõ ba naêm tuoåi treû maát moät baïn giaø thaân yeâu”, baùo Môùi, (7), ngaøy 1-8-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 160. Toâ Veä (1939), “Vaên chöông daân chuùng”, baùo Tao Ñaøn, (7), ngaøy 1-6-1939. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 161. Khaùi Vinh (1983), “Söï ñoùng goùp cuûa caùc toå chöùc vaø hoäi nghò vaên hoïc quoác teá, trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån chuû nghóa hieän thöïc XHCN töø naêm 1917 ñeán 1945”, TCVH, (6), tr.13. 162. Hoà Só Vònh (2004), “YÙ nghóa trieát hoïc cuûa pheâ bình vaên hoïc”, Taïp chí Cöûa Vieät (120), tr.68-71. 163. Leâ Xuaân Vuõ (1973), “Ñaûng ta vaø coâng taùc lí luaän pheâ bình”, TCVH, (6), tr.13. 164. Hoà Xanh (1936), “Cuoán Duy taâm hay duy vaät vôùi nhaø duy vaät Haûi Trieàu”, baùo Tieán boä, (2 vaø 3), naêm1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 165. Hoà Xanh (1936), “Maáy ñöôøng tô vôùi soâng Höông”, Baùo Tin vaên, (soá ñaëc bieät veà pheâ bình, soá 28), ngaøy 1 ñeán 15-11-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 148 166. Hoà Xanh (1936), “Vaên hoïc, muoán tieán hoaù, phaûi thoaùt li tinh thaàn luaân lí”, baùo Tin vaên, (19, 20, 21), ngaøy 11-6 ñeán 15-7-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000) 167. Hoà Xanh (1936), “Tranh luaän vôùi coâ Ñoã Thò Bích Lieân veà baøi Vaên hoïc muoán tieán hoaù phaûi thoaùt li tinh thaàn luaân lí”, baùo Tin vaên, (24), thaùng 8-1936. (Daãn theo Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, Taäp 37, Nxb KHXH, 2000). ._.