Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) và những tác động của AFTA đến Việt Nam

Tr­êng ®¹i häc ngo¹i th­¬ng Khoa kinh tÕ ngo¹i th­¬ng Kho¸ luËn tèt nghiÖp Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµ nh÷ng t¸c ®éng cña AFTA ®Õn viÖt nam Sinh viªn thùc hiÖn : NguyÔn ThÞ Nh­ NguyÖt Líp : NhËt 1- K37B Gi¸o viªn h­íng dÉn : TS. Ph¹m Duy Liªn Hµ Néi, 2002 MôC LôC Lêi C¶m ¬n................................................................................................................... Lêi nãi ®Çu ................................................................................................................ 1 Ch­¬ng I: Qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë ASEAN ........................... 3 I. Xu h­íng khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i ................ 3 1.1. C¬ së lÝ luËn cña khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ ......................................... 3 1.2. Tù do ho¸ th­¬ng m¹i............................................................................ 5 1.2.1. Kh¸i niÖm vµ néi dung cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i........................... 5 1.2.2. Tù do ho¸ th­¬ng m¹i khu vùc........................................................ 7 1.3. Tù do ho¸ th­¬ng m¹i, thiÕt lËp khu vùc mËu dÞch tù do - nhu cÇu cÊp thiÕt ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c n­íc §«ng Nam ¸ ..................................... 9 II. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë ASEAN ............................................. 10 2.1. Sù chuyÓn h­íng tõ chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch sang chÕ ®é TM tù do vµ c¸c ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch TM ®¬n ph­¬ng ........................................ 11 2.2. C¸c ch­¬ng tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i khu vùc: tõ PTA ®Õn AFTA ... 14 III. Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) ............................................. 16 3.1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN 16 3.2. Nh÷ng môc tiªu chÝnh cña AFTA ........................................................ 18 3.3. Nh÷ng qui ®Þnh cña AFTA/CEPT ........................................................ 19 3.3.1. VÊn ®Ò vÒ thuÕ quan ................................................................ 20 3.3.2. VÊn ®Ò lo¹i bá c¸c h¹n chÕ ®Þnh l­îng, c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan............................................................................................................... 23 3.3.3. VÊn ®Ò hîp t¸c trong lÜnh vùc h¶i quan.................................... 24 3.3.4. Quy ®Þnh vÒ tæ chøc ..................................................... 26 3.4. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi AFTA ...................................................... 27 Ch­¬ng II: Nh÷ng ¶nh h­ëng cña viÖc tham gia AFTA ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam .................................................................................................... 31 I. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®èi víi ViÖt Nam khi tham gia vµo khu vùc mËu dÞch tù do AFTA ........................................................................... 32 1.1. Nh÷ng thuËn lîi trong tiÕn tr×nh thùc hiÖn CEPT/AFTA ®Ó héi nhËp vµo khu vùc .................................................................................................. 34 1.2. Nh÷ng khã kh¨n mµ ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt khi thùc hiÖn CEPT/AFTA ................................................................................................. 36 II. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn CEPT/AFTA cña ViÖt Nam .................................... 39 2.1. VÒ tæ chøc ............................................................................................. 40 2.2. LÜnh vùc c¾t gi¶m thuÕ quan ................................................................ 41 2.2.1. Nh÷ng ®iÓm thuËn lîi vµ bÊt lîi trong biÓu thuÕ xuÊt nhËp khÈu hiÖn hµnh cña ViÖt Nam .............................................................................. 41 2.2.2. C¸c danh môc hµng ho¸ theo qui ®Þnh cña CEPT ........................... 43 2.2.3. LÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ .................................................................. 46 2.3. Nh÷ng c¶i tiÕn trong lÜnh vùc h¶i quan ................................................. 50 2.3.1. §iÒu hoµ thèng nhÊt danh môc biÓu thuÕ quan cña c¸c n­íc ASEAN ......................................................................................................... 50 2.3.2. §iÒu hoµ vÒ hÖ thèng tÝnh gi¸ h¶i quan ........................................... 51 2.3.3. HÖ thèng hµnh lang xanh cho c¸c s¶n phÈm cña CEPT .................. 54 2.3.4. HiÖp ®Þnh ASEAN vÒ H¶i quan ....................................................... 54 III. Nh÷ng ¶nh h­ëng cña viÖc tham gia vµo Khu vùc mËu dÞch tù do AFTA tíi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ................................................................... 55 3.1. T¸c ®éng tíi th­¬ng m¹i ....................................................................... 55 3.1.1 §èi víi xuÊt khÈu ............................................................................. 56 3.1.2. VÒ nhËp khÈu .................................................................................. 58 3.1.3. C¸n c©n th­¬ng m¹i ......................................................................... 59 3.1.4. T¸c ®éng ®Õn b¶o hé trong n­íc vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm ViÖt Nam ............................................................................................ 59 3.2. T¸c ®éng tíi thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi ................................................. 61 3.3. T¸c ®éng tíi nguån thu ng©n s¸ch ........................................................ 63 Ch­¬ng III: C¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong héi nhËp AFTA................................................................ 67 I. Quan ®iÓm ph¸t triÓn th­¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam.......................... 67 II. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam......................................................... 72 2.1. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia................................................................ 72 2.2. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp................................................. 75 2.2.1. Chi phÝ ®Çu vµo ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam....................... 75 2.2.2. H¹n chÕ vÒ n¨ng lùc, tr×nh ®é chuyªn m«n cña ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o......................................................................................................... 77 2.2.3. T×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin, lê mê vÒ héi nhËp khu vùc.................... 79 2.3. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸........................................................ 80 III. Mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong héi nhËp AFTA.................................................................................... 82 3.1. Mét sè biÖn ph¸p cña Nhµ n­íc ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh trong héi nhËp AFTA.................................................................................... 82 3.1.1. X©y dùng ®Þnh h­íng chiÕn l­îc ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh héi nhËp............................................................................................................... 82 3.1.2. X©y dùng chÝnh s¸ch b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc mét c¸ch cã lùa chän, cã ®iÒu kiÖn vµ cã thêi h¹n ®i ®«i víi c«ng bè lé tr×nh gi¶m thuÕ nhËp khÈu...................................................................................................... 83 3.1.3. Kh«ng ngõng hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, ®æi míi c«ng t¸c hµnh chÝnh, tæ chøc liªn quan....................................................................... 84 3.1.4. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, hÖ thèng th«ng tin..................................... 86 3.1.5. T­ vÊn, hç trî c¸c doanh nghiÖp nh÷ng th«ng tin vÒ thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ................................................................................................ 86 3.1.6. §µo t¹o nguån nh©n lùc phôc vô cho kinh doanh trong héi nhËp... 86 3.2. Mét sè biÖn ph¸p cña doanh nghiÖp ViÖt Nam nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh trong héi nhËp AFTA............................................................ 87 3.2.1. Chñ ®éng tiÕp cËn vµ chuÈn bÞ cho tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA......... 87 3.2.2. T¨ng c­êng c«ng t¸c x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn chiÕn l­îc kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp................................................................. 88 3.2.3. §æi míi vµ hoµn thiÖn m«i tr­êng kinh doanh cña doanh nghiÖp............................................................................................................ 89 3.2.4. Tæ chøc hÖ thèng th«ng tin ph¶n ¸nh kÞp thêi sù thay ®æi nhu cÇu vµ ph¸t hiÖn nhu cÇu míi trªn thÞ tr­êng môc tiªu........................................ 89 3.2.5. Quan t©m ®Õn thÞ tr­êng trong n­íc nh­ng ®ång thêi còng t×m kiÕm c¸c ®èi t¸c kinh doanh trªn thÞ tr­êng ASEAN.................................... 90 KÕT luËn....................................................................................................................... Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................................ PHô LôC......................................................................................................................... Nh÷ng tõ viÕt t¾t ACCSQ Asean Consultative Committee on Standards and Quality Uû ban t­ vÊn ASEAN vÒ tiªu chuÈn vµ chÊt l­îng AEM Asean Economic Ministers Meeting Héi nghÞ bé tr­ëng kinh tÕ ASEAN AFTA Asean Free Trade Area Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN AHTM ASEAN Harmonised Tariff Nomenclature Danh môc thuÕ quan hµi hoµ ASEAN AIA Asean Investment Area Khu vùc ®Çu t­ ASEAN AICO Asean Industry Cooperation Hîp t¸c c«ng nghiÖp ASEAN AIJV Asia Industrial Joint Venture Liªn doanh c«ng nghiÖp ASEAN AIP Asean Industrial Project Dù ¸n c«ng nghiÖp ASEAN AISP Asean Integration System of Preferences HÖ thèng ­u ®·i héi nhËp ASEAN APEC Asia and Pacific Economic Cooperation DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng ASEAN Association of Southeast Asia Nations HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ASEAN-CCI ASEAN Chamber of Commercial and Industry Phßng Th­¬ng M¹i C«ng nghiÖp ASEAN CCCA Coordinating Committee on CEPT for AFTA Uû ban ®iÒu phèi vÒ CEPT cña AFTA CCEM Concessionary CEPT Exchange Material Tµi liÖu trao ®æi ­u ®·i CEPT CEPT Common Effectively Preferential Tariffs HiÖp ®Þnh chung vÒ ­u ®·i thuÕ quan mËu dÞch CIF Cost, Insurance and Freight Gi¸ gèc, chi phÝ b¶o hiÓm vµ c­íc phÝ vËn chuyÓn CVA Customs Value Agreement HiÖp ®Þnh trÞ gi¸ H¶i quan GATT/WTO FOB Free On Board Giao hµng lªn tµu FTP Fast Track Programs Lé tr×nh gi¶m thuÕ nhanh GATT General Agreement on Trade Tariffs HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan mËu dÞch GEL General Exclusion List Danh môc lo¹i trõ hoµn toµn GTV GATT Transaction Value Gi¸ trÞ trao ®æi ngo¹i th­¬ng theo H§ GATT IL Inclusion List Danh môc gi¶m thuÕ ngay ISM Code International Safe Management Code HÖ thèng qu¶n trÞ an toµn quèc tÕ ISO International Standard Organization Tæ chøc tiªu chuÈn quèc tÕ MFN Most Favoured Nation Qui chÕ ®èi xö tèi huÖ quèc MOP Margin of Preferences Møc thuÕ quan ­u ®·i NTBs Non Tariff Barriers BiÖn ph¸p phi thuÕ quan NTP Normal Track Programs Ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ th«ng th­êng PTA Preferential Trade Agreement HiÖp ®Þnh ­u ®·i mËu dÞch QRs Quantity Restrictions H¹n chÕ vÒ sè l­îng SEOM Senior Economic Officer Meeting Héi nghÞ quan chøc cÊp cao ASEAN SL Sensitive List Danh môc hµng nh¹y c¶m TEL Temporary Exclusion List Danh môc lo¹i trõ t¹m thêi TQM Total Quality Management Qu¶n trÞ chÊt l­îng ®ång bé UNCTAD United Nation Conference on Trade and Development Héi nghÞ LHQ vÒ th­¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn VAT Value Added Tax ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng WTO World Trade Organization Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi Lêi c¶m ¬n Em xin ®­îc göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi c¸c thÇy gi¸o c« gi¸o ®· d¹y dç vµ truyÒn thô kiÕn thøc cho em trong suèt nh÷ng n¨m ngåi trªn ghÕ nhµ tr­êng. §Æc biÖt em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi TS. Ph¹m Duy Liªn, ng­êi thÇy ®· cho em nhiÒu lêi khuyªn bæ Ých, ®Þnh h­íng vµ chØ dÉn tËn t×nh cho em trong thêi gian lµm kho¸ luËn tèt nghiÖp. Em còng xin ®­îc c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ vµ nh÷ng ng­êi ®· gióp ®ì em hoµn thµnh kho¸ luËn nµy. Cuèi cïng, em mong muèn nhËn ®­îc sù ñng hé tÝch cùc vµ sù hîp t¸c gióp ®ì cña tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy ®Ó cã thÓ nghiªn cøu bæ sung thªm, lµm cho ®Ò tµi ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Lêi më ®Çu Ngµy nay, mäi ng­êi ®Òu nhËn thøc ®­îc r»ng mét quèc gia kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vµ giµu cã nÕu kh«ng cã sù giao l­u vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi... víi céng ®ång thÕ giíi. Sù thËt nµy ®· khiÕn nhiÒu quèc gia xo¸ bá hËn thï, hiÒm khÝch, v­ît qua kh«ng gian vµ nh÷ng bÊt ®ång vÒ quan ®iÓm... ®Ó thùc hiÖn hîp t¸c vµ ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ. ViÖt Nam còng lµ mét quèc gia kh«ng n»m ngoµi qui luËt nµy. Tr¶i qua chiÕn tranh víi Ph¸p, Mü, NhËt... nh­ng giê ®©y c¸c quèc gia nµy kh«ng nh÷ng lµ b¹n hµng kinh tÕ lín mµ cßn kh«ng thÓ thiÕu cña ViÖt Nam. §· cã lóc ViÖt Nam bÞ nhiÒu n­íc thÕ giíi còng nh­ trong khu vùc §«ng Nam ¸ hiÓu lÇm trong chiÕn tranh biªn giíi phÝa T©y Nam nh­ng nhu cÇu hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a c¸c quèc gia ®· khiÕn ViÖt Nam xÝch l¹i gÇn h¬n víi §«ng Nam ¸ vµ trë thµnh mét thµnh viªn quan träng trong HiÖp héi ASEAN. Lµ mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ ch­a ph¸t triÓn cßn kÐm so víi Singapore, Th¸i Lan, Indonesia, Malaysia... nh­ng ViÖt Nam vÉn lu«n cè g¾ng hoµn thµnh mäi ch­¬ng tr×nh trong khu«n khæ HiÖp héi: tõ c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c trong lÜnh vùc x· héi cho ®Õn c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c kinh tÕ nh­ AFTA, CEPT. Cã thÓ nãi, viÖc ViÖt Nam gia nhËp vµo ASEAN còng nh­ thùc hiÖn CEPT/AFTA lµ phï hîp víi xu h­íng chung cña thêi ®¹i. ViÖc gia nhËp nµy kh«ng nh÷ng cã lîi cho ViÖt Nam mµ cßn cho c¶ c¸c n­íc ASEAN trªn ph­¬ng diÖn chÝnh trÞ lÉn kinh tÕ. ViÖc gia nhËp nµy sÏ mang l¹i nh÷ng c¬ héi míi ®ång thêi còng ®Æt ra kh«ng Ýt khã kh¨n thö th¸ch trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khi mµ hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn thÊp. V× vËy, NghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX ®· kh¼ng ®Þnh: “N¾m b¾t c¬ héi, v­ît qua th¸ch thøc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thêi k× ®æi míi, ®ã lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi §¶ng vµ nh©n d©n ta. NhiÒu thay ®æi ch¾c ch¾n sÏ diÔn ra trong ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn c«ng t¸c ®iÒu hµnh vµ nguån thu cña ChÝnh phñ, c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh, ng­êi tiªu dïng vµ c¸c tÇng líp x· héi...” XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh vµ c¸c vÊn ®Ò thùc tÕ trªn, em ®· chän ®Ò tµi “Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµ nh÷ng t¸c ®éng cña AFTA ®Õn ViÖt Nam” lµm kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ tµi liÖu tham kh¶o, kho¸ luËn tèt nghiÖp ®­îc tr×nh bµy trong 3 ch­¬ng, ®i tõ lÝ luËn ®Õn thùc tiÔn vµ tõ ®ã ®­a ra nh÷ng ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p ph¸t triÓn. YÕu kÐm lín nhÊt cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc AFTA nãi riªng vµ thÕ giíi nãi chung lµ n¨ng lùc c¹nh tranh. V× vËy em muèn dµnh ch­¬ng III cña kho¸ luËn ®Ó ph©n tÝch vµ ®­a ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong héi nhËp AFTA. Ch­¬ng I : Qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë ASEAN Ch­¬ng II : Nh÷ng ¶nh h­ëng cña viÖc tham gia AFTA ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam Ch­¬ng III : C¸c biÖn ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong gia nhËp AFTA. Ch­¬ng I: Qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë ASEAN I. Xu h­íng khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i 1.1. C¬ së lÝ luËn cña khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ C¸ch ®©y h¬n 150 n¨m, C¸c M¸c ®· nh¾c tíi toµn cÇu ho¸ nh­ lµ mét xu h­íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña lÞch sö nh©n lo¹i. Theo «ng, “xu h­íng toµn cÇu hãa, mµ tr­íc hÕt lµ toµn cÇu hãa kinh tÕ, b¾t nguån tõ qu¸ tr×nh x· héi hãa lao ®éng, x· héi hãa s¶n xuÊt vµ cïng víi nã lµ viÖc më réng nÒn s¶n xuÊt hµng hãa” [1, 20]. Ngµy nay, c¸c quèc gia trªn hµnh tinh chóng ta trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®· tõng b­íc t¹o lËp nªn c¸c mèi quan hÖ song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng nh»m tõng b­íc tham gia vµo c¸c liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ víi nhiÒu møc ®é kh¸c nhau, nh»m ®em l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho mçi bªn. ChÝnh c¸c liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ lµ sù biÓu hiÖn râ nÐt cña xu h­íng khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra hÕt søc s«i ®éng vµ quan träng hiÖn nay [2,7]. Khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ ®Òu lµ s¶n phÈm cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, nhÊt lµ c«ng nghÖ tin häc, giao th«ng vËn t¶i, b­u chÝnh viÔn th«ng vµ lµ xu thÕ ph¸t triÓn míi n¶y sinh trong kû nguyªn míi cña khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Xu thÕ nµy ®Èy sù vËt ph¸t triÓn v­ît ra khái ph¹m vi biªn giíi cña mét quèc gia riªng lÎ ®Ó trë nªn mét hiÖn t­îng bao trïm lªn toµn thÕ giíi. Khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ dïng ®Ó chØ tËp hîp nh÷ng hiÖn t­îng ch­a cã tÝnh khu vùc vµ toµn cÇu nh­ng ®ang vËn ®éng ®Ó v­¬n lªn thµnh hiÖn t­îng toµn khu vùc vµ thÕ giíi nhê sö dông nh÷ng thµnh tùu míi cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ h×nh thµnh mét thÞ tr­êng thÕ giíi thèng nhÊt, mét hÖ thèng tµi chÝnh, tÝn dông toµn cÇu, lµ viÖc ph¸t triÓn vµ më réng ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ theo chiÒu s©u, lµ sù më réng giao l­u kinh tÕ vµ khoa häc - c«ng nghÖ gi÷a c¸c n­íc trªn qui m« toµn cÇu. Trong khi ®ã, khu vùc ho¸ kinh tÕ chØ diÔn ra trong kh«ng gian ®Þa lý nhÊt ®Þnh d­íi nhiÒu h×nh thøc nh­: khu vùc mËu dÞch tù do, ®ång minh tiÒn tÖ, thÞ tr­êng chung, ®ång minh kinh tÕ... nh»m môc ®Ých hîp t¸c, hç trî lÉn nhau cïng ph¸t triÓn, tõng b­íc xo¸ bá nh÷ng c¶n trë trong viÖc di chuyÓn t­ b¶n, lùc l­îng lao ®éng, hµng ho¸ dÞch vô... tiÕn tíi tù do ho¸ hoµn toµn nh÷ng di chuyÓn nãi trªn gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn trong khu vùc. ViÖc h×nh thµnh c¸c liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ sù héi nhËp cña tõng quèc gia vµo nÒn kinh tÕ c¸c n­íc trong khu vùc víi nhiÒu møc ®é kh¸c nhau tïy thuéc vµo tõng khu vùc liªn kÕt vµ h×nh thøc liªn kÕt. C¸c liªn kÕt khu vùc phæ biÕn [2,10] [13,24] th­êng lµ: - Khu vùc mËu dÞch tù do hay khu bu«n b¸n tù do (FTAs): Sù thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do lµ giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc. §©y lµ mét liªn minh kinh tÕ gi÷a mét hay nhiÒu quèc gia nh»m môc ®Ých tù do ho¸ viÖc bu«n b¸n ®èi víi mét hoÆc mét sè nhãm mÆt hµng nµo ®ã. §Æc tr­ng cña khu vùc mËu dÞch tù do lµ xo¸ bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan nh»m t¹o lËp mét thÞ tr­êng thèng nhÊt khu vùc. Nh­ng mçi quèc gia thµnh viªn vÉn thi hµnh chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng ®éc lËp ®èi víi c¸c quèc gia ngoµi liªn minh. - Liªn minh thuÕ quan (Custom Union) ®©y lµ giai ®o¹n hai cña sù héi nhËp nh»m t¨ng c­êng møc ®é hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn. Theo tho¶ thuËn hîp t¸c nµy, c¸c quèc gia trong liªn minh bªn c¹nh viÖc xo¸ bá thuÕ quan vµ nh÷ng h¹n chÕ vÒ mËu dÞch kh¸c gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn, cßn cÇn ph¶i thiÕt lËp mét biÓu thuÕ quan chung cña khèi ®èi víi c¸c quèc gia ngoµi liªn minh, tøc lµ ph¶i thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch c©n ®èi mËu dÞch víi c¸c n­íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn. - ThÞ tr­êng chung (Common Market) §©y lµ mét liªn minh quèc tÕ ë møc ®é cao h¬n liªn minh thuÕ quan, tøc lµ ngoµi viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t­¬ng tù nh­ liªn minh thuÕ quan trong trao ®æi th­¬ng m¹i, h×nh thøc liªn minh nµy cßn cho phÐp t­ b¶n vµ lùc l­îng lao ®éng tù do di chuyÓn gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn th«ng qua tõng b­íc h×nh thµnh thÞ tr­êng thèng nhÊt . - Liªn minh tiÒn tÖ: §©y lµ mét liªn minh chñ yÕu trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ. Theo tho¶ thuËn nµy c¸c n­íc thµnh viªn ph¶i phèi hîp chÝnh s¸ch tiÒn tÖ víi nhau vµ cïng thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch tiÒn tÖ thèng nhÊt trong toµn khèi thèng nhÊt ®ång tiÒn dù tr÷ vµ ®ång tiÒn sö dông chung trong khèi. - Liªn minh kinh tÕ: §©y lµ mét liªn minh quèc tÕ víi mét møc ®é cao h¬n vÒ sù tù do di chuyÓn hµng ho¸, dÞch vô, t­ b¶n vµ lùc l­îng lao ®éng gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn. Ngoµi ra, c¸c n­íc thµnh viªn cßn thùc hiÖn thèng nhÊt c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, tµi chÝnh, tiÒn tÖ. B¶ng 1 - Ph©n biÖt c¸c h×nh thøc liªn kÕt A1 A2 (1) (2) (3) (4) (5) Khu vùc mËu dÞch tù do Liªn minh thuÕ quan ThÞ tr­êng chung Liªn minh tiÒn tÖ Liªn minh kinh tÕ A1: §Æc tr­ng A2: CÊp ®é liªn kÕt (1): Hµng ho¸ dÞch vô di chuyÓn tù do (2): Thèng nhÊt chÝnh s¸ch thuÕ quan víi c¸c n­íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn (3): Søc lao ®éng vµ t­ b¶n di chuyÓn tù do (4): Ph¸t hµnh ®ång tiÒn tËp thÓ thèng nhÊt (5): H×nh thµnh trung t©m kinh tÕ míi Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang ®­îc toµn cÇu ho¸ ngµy cµng s«i ®éng vµ m¹nh mÏ th× bÊt cø n­íc nµo, dï ®· ph¸t triÓn hay chËm ph¸t triÓn ®Òu kh«ng thÓ t¸ch riªng, c« lËp, ®øng ngoµi c¸c giao l­u kinh tÕ quèc tÕ. Héi nhËp, tham gia vµo s©n ch¬i chung cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi trë thµnh mét ”trµo l­u”, mét xu h­íng tÊt yÕu mµ c¸c quèc gia kh«ng thÓ c­ìng l¹i ®­îc. 1.2. Tù do ho¸ th­¬ng m¹i: 1.2.1. Kh¸i niÖm vµ néi dung cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i: Trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ diÔn biÕn ngµy cµng m¹nh mÏ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ mét xu h­íng kh«ng thÓ tr¸nh khái ®ã th× tù do ho¸ th­¬ng m¹i l¹i cµng lµ vÊn ®Ò ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m. Cã thÓ hiÓu s¬ bé r»ng tù do ho¸ th­¬ng m¹i thùc chÊt lµ mét c«ng cô ®Ó héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ [16,25]. VËy xÐt vÒ b¶n chÊt th× tù do ho¸ th­¬ng m¹i lµ g×? Tù do ho¸ th­¬ng m¹i lµ mét thuËt ng÷ chung ®Ó chØ ho¹t ®éng lo¹i bá c¸c c¶n trë hiÖn hµnh ®èi víi th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô [3, 40]. ThuËt ng÷ nµy cã thÓ bao hµm c¶ viÖc lo¹i bá c¸c c¶n trë ®èi víi ®Çu t­ nÕu nh­ thÞ tr­êng ®­îc nghiªn cøu cÇn ®Çu t­ ®Ó tiÕp cËn thÞ tr­êng. Môc ®Ých cuèi cïng cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i lµ xo¸ bá hoµn toµn mäi c¶n trë ®èi víi th­¬ng m¹i, tøc lµ ®¹t ®­îc chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do. Cã thÓ nãi, khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc mét ®Þnh nghÜa chuÈn x¸c vÒ tù do ho¸ th­¬ng m¹i, bëi v× xo¸ bá mét c¸ch triÖt ®Ó tÊt c¶ c¸c h¹n chÕ ®èi víi th­¬ng m¹i kh«ng ®­îc coi lµ kh¶ thi mµ chØ lµ c¸i ®Ých ®Ó v­¬n tíi. HiÖn t¹i, viÖc di chuyÓn hµng ho¸ dÞch vô, vèn, lao ®éng gi÷a c¸c quèc gia vÉn lµ môc tiªu ®iÒu chØnh cña c¸c chÝnh phñ. Khi nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa b¶o hé ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµo thËp kØ 70, hai nhµ kinh tÕ häc Anne Krueger vµ Jagdich Bhawati ®· ®­a ra ®Þnh nghÜa kh¸c vÒ tù do ho¸ th­¬ng m¹i [4,157]. Trªn c¬ së ph©n tÝch sù kh«ng t­¬ng ®ång gi÷a viÖc b¶o hé b»ng h¹n ng¹ch vµ thuÕ quan, c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ “mét qu¸ tr×nh dÞch khái c¸c h¹n chÕ b»ng h¹n ng¹ch víi nh÷ng tØ gi¸ hèi ®o¸i mÊt c©n b»ng”. §iÒu ®ã hµm ý r»ng qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®­îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi nh÷ng c¶i c¸ch vÒ thuÕ, tû gi¸ hèi ®o¸i hay nãi bao qu¸t h¬n, víi nh÷ng c¶i c¸ch chÝnh s¸ch trong c¸c lÜnh vùc kh¸c cña nÒn kinh tÕ. §Þnh nghÜa thø ba ®­îc Michael Mussa sö dông, khi «ng nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. «ng viÕt: “Tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®­îc hiÓu lµ gi¶m møc b¶o hé nãi chung vµ thu hÑp kho¶ng chªnh lÖch møc b¶o hé gi÷a c¸c ngµnh kh¸c nhau” [5, 61-77]. Môc ®Ých cña nh÷ng nç lùc c¶i c¸ch nµy lµ thÓ hiÖn phóc lîi kinh tÕ th«ng qua ph©n bæ tèt h¬n c¸c nguån lùc, tøc chuyÓn dÞch chóng tõ c¸c ngµnh thay thÕ nhËp khÈu sang c¸c ngµnh cã ®Þnh h­íng xuÊt khÈu. §iÒu nµy cã nghÜa r»ng môc tiªu sÏ ®¹t ®­îc trong dµi h¹n, cßn trong ng¾n h¹n tù do ho¸ th­¬ng m¹i th­êng t¸c ®éng lªn ng©n s¸ch chÝnh phñ, tæng l­îng viÖc lµm, gi¸ c¶, c¸n c©n thanh to¸n. 1.2.2. Tù do ho¸ th­¬ng m¹i khu vùc Khèi th­¬ng m¹i tù do khu vùc C¸c n­íc cã thÓ tiÕn tíi th­¬ng m¹i tù do th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch víi c¸c cÊp ®é kh¸c nhau quèc gia, khu vùc hay quèc tÕ (toµn cÇu). Chóng ®­îc gäi lµ c¸c ch­¬ng tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®¬n ph­¬ng, song ph­¬ng hay ®a ph­¬ng. C¸c n­íc cã thÓ ®¹t tíi chÕ ®é tù do th­¬ng m¹i mét c¸ch ®¬n ph­¬ng th«ng qua viÖc xo¸ bá mäi rµo c¶n ®èi víi hµng ho¸, dÞch vô nhËp khÈu tõ tÊt c¶ c¸c b¹n hµng cña m×nh (tøc lµ kh«ng ph©n biÖt) hoÆc tõ nh÷ng b¹n hµng nhÊt ®Þnh (tøc lµ cã ph©n biÖt ®èi xö dùa trªn viÖc ¸p dông qui chÕ tèi huÖ quèc MFN). Tù do ho¸ th­¬ng m¹i cã thÓ tiÕn hµnh theo GAAT (®iÒu XXIV) r»ng c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i cã thÓ ®­îc xo¸ bá hoµn toµn hoÆc mét c¸ch c¬ b¶n ®èi víi th­¬ng m¹i trong ph¹m vi mét nhãm n­íc cã lùa chän, nh­ng vÉn duy tr× viÖc ¸p dông thuÕ quan còng nh­ mäi c«ng cô kh¸c cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn. T¸c ®éng cña khèi th­¬ng m¹i tù do khu vùc Sù t¸c ®éng cña khèi th­¬ng m¹i khu vùc lªn nÒn kinh tÕ cña tõng quèc gia lµ rÊt kh¸c nhau tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña tõng nÒn kinh tÕ nh­ng nh×n chung vÒ mÆt lÝ thuyÕt th× khèi th­¬ng m¹i nµy cã hai t¸c ®éng chñ yÕu lµ t¸c ®éng tÜnh vµ t¸c ®éng ®éng. - T¸c ®éng tÜnh bao gåm hai lo¹i t¸c ®éng: + T¸c ®éng t¹o lËp th­¬ng m¹i: t¸c ®éng nµy xuÊt hiÖn khi cã mét vµi ngµnh s¶n xuÊt trong mét n­íc thµnh viªn ®­îc thay thÕ b»ng viÖc nhËp khÈu c¸c hµng ho¸ t­¬ng tù víi chi phÝ rÎ h¬n tõ c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c. Nh­ vËy nã lµm t¨ng cña c¶i cña n­íc thµnh viªn do t¨ng c­êng chuyªn m«n ho¸ trong s¶n xuÊt. NÕu c¸c n­íc thµnh viªn më réng xuÊt khÈu sang c¸c n­íc thø ba, th× c¸c n­íc nµy còng cã lîi tõ viÖc h×nh thµnh khèi tù do th­¬ng m¹i trªn. + T¸c ®éng chÖch h­íng th­¬ng m¹i: t¸c ®éng nµy xuÊt hiÖn khi nh÷ng hµng ho¸ nhËp khÈu víi chi phÝ thÊp tõ bªn ngoµi khèi ®­îc thay thÕ bëi nh÷ng hµng ho¸ nhËp khÈu víi chi phÝ cao h¬n tõ néi bé khèi. Khi ®ã t¸c ®éng nµy lµm tæn thÊt cho c¸c thµnh viªn v× ph¶i ph¸t triÓn nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ kÐm hiÖu qu¶ h¬n tõ ®ã t¹o nªn nh÷ng thay ®æi trong c¬ cÊu s¶n xuÊt [11,5] [12,214]. - T¸c ®éng ®éng: lµ nh÷ng t¸c ®éng x¶y ra theo thêi gian cña viÖc h×nh thµnh khèi th­¬ng m¹i tù do. C¸c t¸c ®éng nµy gåm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh, tiÕn tíi nÒn kinh tÕ theo qui m«, khuyÕn khÝch ®Çu t­ vµ sö dông tèt h¬n c¸c nguån lùc trong ®ã t¸c ®éng thóc ®Èy c¹nh tr¹nh lµ th¸ch thøc lín nhÊt, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Khi ch­a thµnh lËp khèi th­¬ng m¹i tù do, c¸c nhµ s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ trong n­íc ®­îc b¶o hé b»ng hµng rµo th­¬ng m¹i nªn hµng ho¸ s¶n xuÊt ra vÉn chiÕm ­u thÕ trªn thÞ tr­êng, vÉn cã thÓ thu ®­îc lîi nhuËn. Nh­ng khi khu vùc mËu dÞch tù do ®­îc thµnh lËp th× hµng ho¸ cña c¸c n­íc thµnh viªn sÏ ®­îc lu©n chuyÓn tù do trªn thÞ tr­êng néi ®Þa. §ång thêi nh÷ng hµng rµo th­¬ng m¹i còng bÞ dì bá nªn hµng ho¸ cña c¸c nhµ s¶n xuÊt néi ®Þa sÏ ph¶i trùc tiÕp c¹nh tranh víi hµng ngo¹i nhËp. Tån t¹i ®­îc hay kh«ng lµ phô thuéc vµo chÊt l­îng, mÉu m· vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng. ChÝnh v× vËy, t¸c ®éng ®éng cña khu vùc mËu dÞch tù do ®èi víi nÒn kinh tÕ cña mét n­íc cã thÓ tèt hoÆc xÊu. Tèt khi c¸c nhµ s¶n xuÊt cã thÓ thÝch øng ®­îc tøc lµ ph¶i tù n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh ®Ó tån t¹i. Khi ®ã th× khu vùc mËu dÞch tù do ®· lµm cho nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa ph¸t triÓn, hµng ho¸ cã thÓ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng néi ®Þa vµ dÇn dÇn v­¬n ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi. T¸c ®éng ®éng lµ xÊu khi c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n­íc kh«ng thÓ c¹nh tranh ®­îc, bÞ hµng ho¸ c¸c n­íc kh¸c chiÕm lÜnh thÞ tr­êng vµ dÇn dÇn ®­a s¶n xuÊt néi ®Þa ®Õn ph¸ s¶n. HiÖn nay nÒn s¶n xuÊt cña nhiÒu ngµnh ë ViÖt Nam cßn thô ®éng, ch­a biÕt t¹o cho m×nh kh¶ n¨ng c¹nh tranh b»ng c¸c mÉu m· riªng, chÊt l­îng tèt vµ gi¸ c¶ rÎ nªn viÖc tham gia vµo khu vùc mËu dÞch tù do lµ rÊt nhiÒu ch«ng gai thö th¸ch. V× vËy, ViÖt Nam ph¶i xem xÐt kÜ l­ìng, ph¶i v¹ch ra kÕ ho¹ch vµ biÖn ph¸p cô thÓ tr­íc khi tham gia vµo khu vùc th­¬ng m¹i tù do. 1.3. Tù do ho¸ th­¬ng m¹i, thiÕt lËp khu vùc mËu dÞch tù do - nhu cÇu cÊp thiÕt ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c n­íc §«ng Nam ¸. Thø nhÊt, cã thÓ thÊy r»ng c«ng nghiÖp ho¸ trong 2 thËp kØ qua ®· lµm t¨ng nhanh chãng qui m« bu«n b¸n lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ ASEAN. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90, phÇn xuÊt khÈu néi bé ASEAN trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña nhãm ®· ngµy cµng trë nªn m¹nh mÏ. C¸c nÒn kinh tÕ ASEAN ®· mang l¹i ®Æc tÝnh h­íng ngo¹i dùa vµo xuÊt khÈu vµ h¬n bao giê hÕt chóng cã nhu cÇu bøc thiÕt trong viÖc t×m kiÕm vµ liªn kÕt thÞ tr­êng, tr­íc hÕt lµ c¸c thÞ tr­êng l¸ng giÒng kÒ cËn [6,12]. H¬n n÷a, trong ®iÒu kiÖn cña xu h­íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ hiÖn nay, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ kinh tÕ cña mçi quèc gia kh«ng thÓ t¸ch rêi hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi. C¸c chÝnh phñ cña tõng n­íc ASEAN còng thÊy râ trë ng¹i cña chñ nghÜa b¶o hé mËu dÞch trong viÖc thÝch øng víi hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi, ®· ®i ®Õn nhÊt trÝ cëi bá nã b»ng viÖc theo ®uæi Ph¶i nªu râ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña c¸c n­íc ASEAN b¶o hé nhu thÕ nµo vµ t¹i sao ph¶i gì bá nã. - Ph¶i nªu râ sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp AFTA (chÐp trong AFTA vµ tiÕn tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam) c¸c chiÕn l­îc tù do ho¸ theo h­íng xuÊt khÈu, thÝch øng víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ xu h­íng ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi. Do ®ã, vÒ thùc chÊt chÝnh sù chuyÓn ®æi trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ t×nh h×nh kinh tÕ cña c¸c n­íc ASEAN ®· khiÕn cho ®Ò xuÊt vÒ mét khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN mang tÝnh kh¶ thi. Thø hai, tr­íc sù xuÊt hiÖn cña EU (Liªn minh Ch©u ¢u), NAFTA (Khèi mËu dÞch tù do B¾c Mü) vµ nh÷ng biÕn ®æi cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, c¸c nÒn kinh tÕ ASEAN ngµy cµng cã nguy c¬ mÊt ®i c¸c lîi thÕ c¹nh tranh, vÞ thÕ vµ triÓn väng t¨ng tr­ëng cña c¸c nÒn kinh tÕ nµy còng sÏ kh«ng ®­îc cñng cè vµ thóc ®Èy nÕu nh­ toµn hiÖp héi kh«ng t¹o dùng nç lùc chung. TiÕn tr×nh x©y dùng khu vùc mËu dÞch tù do sÏ ®­îc gi¶i thÝch trªn hai gãc ®é: - Liªn kÕt thÞ tr­êng trong khu vùc nh­ mét trung t©m s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ lµ ®iÒu kiÖn c¨n b¶n ®Ó c¶i thiÖn thÕ th­¬ng l­îng c¹nh tranh cña ASEAN trong viÖc thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi - mét nh©n tè ®­îc coi lµ ®éng lùc t¨ng tr­ëng vµ t¹o ra sù n¨ng ®éng cña Ch©u ¸ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. - Nhu cÇu c¶i thiÖn thÕ th­¬ng l­îng c¹nh tranh cña ASEAN ®Ó thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi sÏ buéc ASEAN kh«ng thÓ trë thµnh c¸c nhµ b¶o hé mËu dÞch vµ h¬n n÷a ASEAN cÇn ph¶i më cöa m¹nh mÏ thÞ tr­êng cña m×nh víi tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi chø kh«ng chØ khu«n hÑp ë viÖc xãa bá c¸c hµng rµo th­¬ng m¹i trong ASEAN. Thø ba, th«ng qua khu vùc mËu dÞch tù do th× c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN sÏ t¹o ra mét ®èi träng míi trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng lªn tr­íc c¸c ®èi thñ ë ngay trong khu vùc nh­ khèi liªn kÕt §«ng ¸, Trung Quèc, NhËt B¶n, Nam ¸... MÆt kh¸c, sù h×nh thµnh AFTA sÏ lµ cÇu nèi ®Ó c¸c n­íc khu vùc cã ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia vµo APEC còng nh­ héi nhËp vµo WTO. V× vËy, AFTA kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sù hîp t¸c trong néi bé khèi mµ nã sÏ lµ c¬ së quan träng ®Ó c¸c n­íc ASEAN trong t­¬ng lai tiÕp tôc v­¬n ®Õn nh÷ng h×nh thøc liªn kÕt cao h¬n nh­ thÞ tr­êng chung, liªn minh kinh tÕ. Thø t­, AFTA lµ c¬ së ®Ó cho ASEAN thùc hiÖn c¸c hîp t¸c kinh tÕ kh¸c mµ tr­íc ®ã thùc hiÖn kh«ng hiÖu qu¶. Mét mÆt, AFTA gióp kÝch thÝch c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh ph¸t t._.riÓn kinh tÕ cña tõng n­íc thµnh viªn [20,19]. C¹nh tranh lµ ®éng lùc cña t¨ng tr­ëng v× vËy tõng thµnh viªn cè g¾ng dµn xÕp nh÷ng khiÕm khuyÕt vµ nhanh chãng c¶i tæ c¬ cÊu kinh tÕ, v­¬n lªn ®¹t b»ng c¸c tiªu chuÈn kinh tÕ quèc tÕ. MÆt kh¸c AFTA gióp c¸c thµnh viªn cñng cè thªm c¸c mèi quan hÖ vÒ an ninh chÝnh trÞ, khoa häc kÜ thuËt, v¨n ho¸ x· héi trong khu vùc. II. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë ASEAN HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét khèi kinh tÕ - th­¬ng m¹i thµnh c«ng nhÊt trong sè c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Trong nhiÒu thËp kØ qua, tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP cña c¸c n­íc thµnh viªn trong khèi lu«n ®¹t ®­îc møc cao h¬n møc t¨ng tr­ëng trung b×nh cña toµn thÕ giíi. §©y lµ kÕt qu¶ cña mét ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ ®óng ®¾n - chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu, mµ trong ®ã ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i gi÷ mét vai trß v« cïng quan träng [17,25]. §Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu, c¸c thµnh viªn ASEAN ®· x¸c ®Þnh lµ ph¶i x©y dùng mét chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do h¬n vµ ®©y lµ mét lùa chän mang tÝnh dµi h¹n. ChÝnh v× lÏ ®ã, trong suèt thêi gian qua, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn §«ng Nam ¸ ®· rÊt tÝch cùc tiÕn hµnh c¶i c¸ch th­¬ng m¹i theo h­íng tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Ban ®Çu, c¸c quèc gia nµy th­êng tiÕn hµnh c¸c ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch ®¬n ph­¬ng, trong ph¹m vi néi bé nÒn kinh tÕ. Nh­ng sau ®ã, do ®ßi hái cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ hîp t¸c kinh tÕ, hä ®· quan t©m h¬n ®Õn tù do ho¸ th­¬ng m¹i khu vùc víi c¸c ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan ®èi víi hµng ho¸ trao ®æi néi bé th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh vÒ ­u ®·i th­¬ng m¹i (PTA) vµo n¨m 1977 vµ ch­¬ng tr×nh Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµo n¨m 1992. Sau mçi ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch, c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i ®­îc dÇn dÇn xo¸ bá, gióp cho viÖc trao ®æi hµng ho¸ nãi riªng vµ c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c nãi chung trong néi bé khu vùc ngµy cµng ®­îc më réng vµ ph¸t triÓn. V× vËy, chóng ta cã thÓ nãi r»ng qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë c¸c n­íc ASEAN lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, t­¬ng xøng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. 2.1. Sù chuyÓn h­íng tõ chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch sang chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do vµ c¸c ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch th­¬ng m¹i ®¬n ph­¬ng. C¸c nÒn kinh tÕ ASEAN trong thËp niªn 60, 70 ®· chän c«ng nghiÖp ho¸ lµm chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ. C«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c n­íc ASEAN chia lµm hai giai ®o¹n - ban ®Çu lµ thay thÕ nhËp khÈu sau chuyÓn sang ®Þnh h­íng xuÊt khÈu. §©y chÝnh lµ c¬ së ®Ó c¸c n­íc nµy chuyÓn tõ chÕ ®é th­¬ng m¹i ®­îc b¶o hé nÆng nÒ sang chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do. Nhê ®ã, c¸c n­íc nµy ®¹t ®­îc “sù thÇn k×” trong ph¸t triÓn kinh tÕ vµ “m« h×nh Ch©u ¸” ®· ®­îc nhiÒu n­íc noi theo. C«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu ®­îc tiÕn hµnh ë tÊt c¶ c¸c n­íc ASEAN, nh­ng hä b¾t ®Çu vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau, møc ®é can thiÖp cña chÝnh phñ vµo ph¸t triÓn c«ng nghiÖp kh¸c nhau. N­íc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ sím nhÊt lµ Philippin. Trong thêi gian nµy, c¸c c«ng cô c¬ b¶n ®Ó b¶o hé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ ë ASEAN lµ h¹n ng¹ch nhËp khÈu, thuÕ quan, chÝnh s¸ch qu¶n lÝ ngo¹i hèi, cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu, nh÷ng ­u tiªn trong ®Çu t­... Tuy ®· mang l¹i c¬ héi ph¸t triÓn cho c¸c n­íc ASEAN nh­ng chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ dùa vµo thay thÕ nhËp khÈu kh«ng thÓ kÐo dµi ®­îc m·i. Do thÞ tr­êng néi ®Þa nhá bÐ nªn sau mét thêi gian c¸c s¶n phÈm thay thÕ nhËp khÈu ®· trë nªn d­ thõa, lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu xuÊt khÈu ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi. ThÕ nh­ng thÞ tr­êng thÕ giíi kh«ng ®¬n gi¶n lµ n¬i tiªu thô s¶n phÈm d­ thõa. Hµng ho¸ chØ cã thÓ tiªu thô trªn thÞ tr­êng nµy nÕu nã ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña ng­êi mua vµ ®­îc chÊp nhËn vÒ gi¸. Thùc tÕ nµy ®· lµm cho c¸c n­íc ASEAN hiÓu r»ng chØ cã h­íng ra bªn ngoµi thÕ giíi réng lín h¬n míi cã thÓ cã c¬ héi ph¸t triÓn l©u dµi h¬n vµ muèn vËy, hä b¾t buéc ph¶i gi¶m bít c¸c hµng rµo b¶o hé c«ng nghiÖp ®Ó t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm cã ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. B¶ng 2 - Mèc thêi gian thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c n­íc ASEAN N­íc Thùc hiÖn chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ Thay thÕ nhËp khÈu KhuyÕn khÝch xuÊt khÈu Singapore 1961 1965 Indonesia 1967 1982 Th¸i Lan 1962 1972 Malaysia 1958 1968 Philippin 1946 1970 Nguån: World Bank, “Several countries- specific report”, UNCTAD 1987 ChiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu ®· ®ßi hái c¸c quèc gia ASEAN ph¶i cã mét chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do h¬n. Do møc b¶o hé lµ kh¸c nhau nªn mçi n­íc buéc ph¶i b¾t ®Çu qu¸ tr×nh tù do ho¸ chÕ ®é th­¬ng m¹i cña m×nh ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau. Më ®Çu lµ Singapore vµo gi÷a nh÷ng n¨m 60, tiÕp sau lµ Malaysia, Philippin vµ Th¸i Lan vµo cuèi nh÷ng n¨m 60 råi Indonesia vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80. Vµo thêi ®iÓm nµy kÓ c¶ thËp kØ 70, khi hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ®· ®­îc thµnh lËp, mäi c¶i c¸ch th­¬ng m¹i ®Òu ®­îc c¸c n­íc tiÕn hµnh ®¬n ph­¬ng vµ còng chØ ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ h¹n chÕ. N­íc tiÕn hµnh xo¸ bá b¶o hé c«ng nghiÖp nhanh nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ Singapore. NhÊt qu¸n víi quan ®iÓm h­íng ngo¹i cña m×nh, vµo gi÷a nh÷ng n¨m 60 Singapore ®· gi¶m hoÆc bá c¸c møc thuÕ nhËp khÈu ban hµnh trong giai ®o¹n thay thÕ nhËp khÈu vµ ®· lo¹i bá hoµn toµn c¸c h¹n ng¹ch nhËp khÈu. Ngoµi ra, n­íc nµy cßn ­u tiªn ¸p dông mét møc thuÕ suÊt ­u tiªn 4% (thay v× 40% nh­ th«ng th­êng) trªn lîi tøc xuÊt khÈu, khuyÕn khÝch t¸i xuÊt khÈu, ¸p dông b¶o hiÓm xuÊt khÈu, cung cÊp tÝn dông ­u ®·i nh»m thóc ®Èy xuÊt khÈu. Nh÷ng c¶i c¸ch theo h­íng tù do ho¸ ë Philippin vµ Malaysia vµo cuèi thËp kØ 60, 70 chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc thuÕ quan. Tr­íc c¶i c¸ch, hÖ thèng thuÕ ë c¸c n­íc nµy rÊt t¶n m¹n: c¬ cÊu thuÕ quan cña Philippin cã tíi h¬n 36 møc víi tû lÖ thuÕ ®­îc s¾p xÕp tõ 0% ®Õn 250% vµ cña Malaysia cßn lªn tíi hµng tr¨m møc thuÕ kh¸c nhau. Sau c¶i c¸ch n¨m 1973, c¬ cÊu thuÕ cña Philippin ®· ®­îc söa ®æi l¹i chØ cßn 6 tØ lÖ thuÕ lµ 10, 20, 30, 50, 70 vµ 100% theo gi¸ trÞ. Sau ®ã, n¨m 1981 cã mét söa ®æi quan träng trong qui chÕ thuÕ quan cña Philippin: tû lÖ thuÕ quan cao nhÊt ®­îc Ên ®Þnh lµ 50%, cßn tØ lÖ thÊp nhÊt vÉn lµ 10%. Tuy nhiªn do duy tr× gi¸ ®ång peso qu¸ cao nªn viÖc ®æi míi vÒ thuÕ quan kh«ng t¸c ®éng m¹nh ®Õn xuÊt khÈu cña Philippin. Cßn c¶i ë Malaysia thùc tÕ chØ nh»m gi¶m bít tØ lÖ b¶o hé hiÖu qu¶ vµ thu hÑp sù kh¸c biÖt vÒ tû suÊt thuÕ. Cßn ë Th¸i Lan vµ Indonesia th× nh÷ng c¶i c¸ch vÒ thuÕ kh«ng nhËn ®­îc nhiÒu sù quan t©m. Ng­îc l¹i, trong nöa cuèi thËp niªn 60, 70 thuÕ quan l¹i cã phÇn t¨ng lªn ë Th¸i Lan nh»m bï ®¾p nh÷ng nh­îng bé kh¸c vÒ thuÕ v× môc ®Ých khuyÕn khÝch xuÊt khÈu. Cßn ë Indonesia, sau n¨m 1965 cã ba c¸ch ph©n lo¹i hµng ho¸ vµ tû lÖ thuÕ quan kh¸c nhau - tû suÊt cao nhÊt dµnh cho hµng tiªu dïng (40-270%), gi¶m dÇn ®èi víi hµng trung gian (15-30%) vµ thÊp nhÊt lµ ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt vµ nguyªn liÖu th« (0-10%). Cã thÓ thÊy r»ng c¸c c¶i c¸ch ë c¸c n­íc ASEAN trong nh÷ng n¨m ®Çu tiªn thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu míi chØ tËp trung vµo lÜnh vùc thuÕ quan vµ diÔn ra víi møc ®é kh¸c nhau trong mçi n­íc thµnh viªn. 2.2. C¸c ch­¬ng tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i khu vùc: tõ PTA ®Õn AFTA ThËp niªn 70, chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ban ®Çu. Tû träng cña hµng chÕ t¹o trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, còng nh­ tû lÖ s¶n phÈm xuÊt khÈu trong toµn bé s¶n phÈm cña ngµnh chÕ t¹o cã xu h­íng gia t¨ng trong tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn. KÕt qu¶ nµy ®· ¶nh h­ëng tèt ®Õn tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Tèc ®é t¨ng tr­ëng tæng s¶n phÈm quèc d©n trung b×nh hµng n¨m trong thËp kØ nµy ë c¸c n­íc Indonesia, Malaysia, Th¸i Lan ®· ®¹t møc 7-8%, cao h¬n nhiÒu so víi c¸c thËp kØ tr­íc ®ã. Bªn c¹nh ®ã møc ®é chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ®­îc t»ng c­êng m¹nh trong khu vùc. Tû lÖ bu«n b¸n trong néi bé ngµnh gi÷a c¸c n­íc ASEAN kh«ng ngõng ®­îc t¨ng lªn. §iÒu ®ã ®· lµm t¨ng ®¸ng kÓ sù quan t©m cña c¸c n­íc nµy vµo viÖc thóc ®Èy bu«n b¸n néi bé khu vùc. Cè g¾ng ®Çu tiªn cña c¸c n­íc ASEAN trong viÖc thóc ®Èy bu«n b¸n néi bé lµ viÖc kÝ hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i PTA (HiÖp ®Þnh ­u ®·i th­¬ng m¹i ASEAN) vµo n¨m 1977 t¹i Manila (Philippin). Môc tiªu chÝnh cña PTA lµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i, ®Èy m¹nh trao ®æi th­¬ng m¹i néi bé khu vùc th«ng qua hµng lo¹t c¸c tho¶ thuËn ­u ®·i nh­ kÝ kÕt c¸c hîp ®ång dµi h¹n vÒ sè l­îng, nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i vÒ cung cÊp tµi chÝnh liªn quan ®Õn xuÊt nhËp khÈu, ­u ®·i vÒ thuÕ quan vµ thóc ®Èy viÖc xo¸ bá c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan trong bu«n b¸n néi bé khu vùc [4, 50]. PTA ra ®êi ®· ®¸nh dÊu mét b­íc tiÕn míi trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i cña c¸c n­íc ASEAN - tõ ch­¬ng tr×nh ®¬n ph­¬ng ®· chuyÓn sang thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh khu vùc. Víi PTA, c¸c n­íc hi väng sÏ më ra mét thêi k× míi trong hîp t¸c khu vùc, “thêi k× mµ trong ®ã viÖc c¾t gi¶m thuÕ sÏ ®­îc tiÕn hµnh s©u h¬n, réng h¬n”. Khi thùc hiÖn cam kÕt PTA, c¸c n­íc ASEAN ®· coi gi¶m thuÕ lµ biÖn ph¸p hµng ®Çu. C¸c ­u ®·i thuÕ quan trong PTA ®­îc ®­a ra theo nguyªn t¾c tù nguyÖn vµ theo tõng s¶n phÈm víi tèc ®é tù do ho¸ mµ c¸c thµnh viªn cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. Trong vßng ®µm ph¸n ®Çu tiªn, møc gi¶m thuÕ ­u ®·i (MOP) tõ 10-30% ®­îc ¸p dông víi 71 s¶n phÈm vµ cã hiÖu lùc tõ 01/01/1978. Sau ®ã sè mÆt hµng trong diÖn gi¶m thuÕ t¨ng dÇn vµ ®Õn 04/08/1978 th× t»ng lªn ®Õn 8529 mÆt hµng. Bªn c¹nh ®ã cßn ¸p dông viÖc c¾t gi¶m thuÕ ë møc 20-25% ®èi víi hµng ho¸ cã gi¸ trÞ nhËp khÈu kh«ng qu¸ 500.000 USD víi mét danh môc lo¹i trõ kÌm theo. Mèc tÝnh thuÕ thu gi¸ trÞ nhËp khÈu nµy t¨ng lªn ®Õn 1 triÖu USD vµo gi÷a n¨m 1982, 2.5triÖu USD vµo cuèi n¨m 1982 vµ lªn tíi 10 triÖu USD vµo n¨m 1983. ViÖc më réng nµy ®· lµm t¨ng ®¸ng kÓ sè l­îng hµng ho¸ h­ëng ­u ®·i thuÕ theo PTA, ®Õn th¸ng 03/1983 lªn tíi 18.000 mÆt hµng. TiÕp ®ã møc thuÕ ­u ®·i còng t¨ng 50%. Cuèi n¨m 1987, kho¶ng 20.000 mÆt hµng ®­îc h­ëng MOP ë møc 20-25%. Vµo thêi gian nµy, mét cuéc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ 10 n¨m ho¹t ®éng cña PTA ®· ®­îc tiÕn hµnh vµ c¸c nhµ nghiªn cøu ®· cho r»ng mÆc dï c¸c n­íc ®Òu tÝch cùc ho¹t ®éng theo h­íng t¨ng c­êng tù do ho¸ th­¬ng m¹i trong khu vùc, song kÕt qu¶ më réng th­¬ng m¹i néi bé khu vùc ®· kh«ng ®¹t ®­îc kÕt qu¶ nh­ ý muèn. Nguyªn nh©n lµ do: - Danh môc lo¹i trõ ®èi víi c¸c hµng ho¸ nh¹y c¶m mµ c¸c n­íc ®­a ra trªn c¬ së thùc tr¹ng s¶n xuÊt cña m×nh bao gåm mét sè l­îng lín hµng ho¸ trao ®æi trong khu vùc cña mçi n­íc, ngo¹i trõ Singapore lµ 2%, Th¸i Lan: 63%, Indonesia: 54%, Malaysia: 39%, Philipin: 25%. - Chñng lo¹i c¸c mÆt hµng ®­a vµo diÖn gi¶m thuÕ cña c¸c n­íc kh¸c nhau kh¸ lín còng lµm h¹n chÕ hiÖu qu¶ PTA. T¹i héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø 3 n¨m 1987 ë Manila (Philippin), c¸c thµnh viªn ®· th«ng qua nh÷ng söa ®æi quan träng ®èi víi PTA nh»m n©ng cao h¬n n÷a t¸c ®éng cña nã trong viÖc ph¸t triÓn bu«n b¸n néi bé: gi¶m danh môc lo¹i trõ xuèng 10% tæng sè hµng ho¸ trao ®æi vµ hoÆc b»ng 50% gi¸ trÞ trao ®æi néi bé ASEAN. Nh÷ng hµng ho¸ míi chuyÓn sang diÖn gi¶m thuÕ nµy cã møc gi¶m thuÕ ­u ®·i lµ 25%, hµng ho¸ ®· n»m trong diÖn gi¶m thuÕ h­ëng møc 50% ph¶i ®­a ra yªu cÇu vÒ nguyªn t¾c xuÊt xø vµ thñ tôc ®µm ph¸n vÒ viÖc xo¸ bá c¸c hµng rµo phi thuÕ quan. QuyÕt ®Þnh nµy ®­îc thùc hiÖn trong thêi gian 5 n¨m vµ nÕu cÇn thiÕt, hµng n¨m sÏ cã ®iÒu chØnh phï hîp. MÆc dï ®· ®­îc söa ®æi, song trªn thùc tÕ, ®Õn cuèi thËp niªn 80, viÖc thùc hiÖn PTA vÉn ®­îc tiÕn hµnh rÊt chËm ch¹p, mËu dÞch néi bé kh«ng t¨ng lªn mÊy do sù thiÕu tin cËy lÉn nhau gi÷a c¸c n­íc tham gia vµ mét sè bÊt hîp lÝ trong qui ®Þnh cña nh÷ng hiÖp ®Þnh nµy, trong ®ã chñ yÕu lµ c¸ch tiÕp cËn s¶n phÈm vµ nguyªn t¾c tù nguyÖn. §Õn lóc nµy th× c¸c n­íc ASEAN ph¶i xem xÐt l¹i mét c¸ch nghiªm tóc chÝnh s¸ch tù do ho¸ th­¬ng m¹i cña m×nh. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu trong h¬n hai thËp kØ qua ®· chøng tá quan hÖ th­¬ng m¹i khu vùc ngµy cµng quan träng. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ASEAN trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· chiÕm tíi 20% nh­ng nhu cÇu t×m kiÕm vµ më réng thÞ tr­êng vÉn cßn rÊt lín. H¬n n÷a, nhiÒu thay ®æi diÔn ra trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tr­íc hÕt lµ xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ vµ t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· gãp phÇn lµm nhu cÇu néi t¹i cña c¸c n­íc ASEAN vÒ t¨ng c­êng tù do ho¸ th­¬ng m¹i khu vùc ®· trë thµnh hµnh ®éng. ChÝnh v× vËy, t¹i Héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø 4 th¸ng 01/1992 t¹i Singapore, 6 n­íc ASEAN lµ Singapore, Malaysia, Th¸i Lan, Indonesia, Philippin vµ Brunei ®· kÝ hiÖp ®Þnh thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n míi trong hîp t¸c kinh tÕ khu vùc. HiÖp ®Þnh thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT) ®­îc coi lµ c¬ chÕ chÝnh ®Ó thùc hiÖn AFTA. Sù lùa chän nµy thÓ hiÖn nguyÖn väng cña c¸c n­íc ASEAN muèn kÕ thõa mÆt m¹nh vµ kh¾c phôc nh÷ng mÆt yÕu cña PTA. III. Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) 3.1 Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN Gi÷a thËp niªn 60, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ trong khu vùc ®ång thêi gi¶i to¶ nh÷ng khã kh¨n vµ søc Ðp chÝnh trÞ tõ bªn ngoµi, ngµy 08/08/1967 t¹i Th¸i Lan 5 n­íc khu vùc §«ng Nam ¸ gåm Th¸i Lan, Indonesia, Philippin, Malaysia, Singapore ®· cïng nhau ký tuyªn bè Bankok- HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) chÝnh thøc ®­îc thµnh lËp. Sau h¬n 30 n¨m ho¹t ®éng, ®Õn nay sè thµnh viªn hiÖp héi ®· t¨ng lªn lµ 10 thµnh viªn víi h¬n 604,9 triÖu d©n, GDP ®¹t kho¶ng 632, 5 tû USD vµ tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu lµ 339,2 tû USD (thªm Brunei, ViÖt Nam, Lµo, Campuchia, Myama). Trong nh÷ng n¨m ®Çu, ho¹t ®éng gi÷a c¸c n­íc ASEAN chØ giíi h¹n trong lÜnh vùc chÝnh trÞ quèc tÕ vµ an ninh néi bé. Hîp t¸c kinh tÕ trong hiÖp héi chØ b¾t ®Çu vµo n¨m 1987, vµ ®Æc biÖt ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 90 míi b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¸c nç lùc ®Ó thóc ®Èy sù liªn kÕt kinh tÕ víi t­ c¸ch nh­ mét céng ®ång quèc tÕ. Tuy vËy, mÆc dï ®· cã nhiÒu nç lùc ®Ó thóc ®Èy hîp t¸c kinh tÕ, nh­ng kÕt qu¶ cña nh÷ng nç lùc ®ã ®· kh«ng ®¹t ®­îc nh­ môc tiªu mong ®îi. ChØ ®Õn n¨m 1992, khi c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN ký kÕt mét hiÖp ®Þnh vÒ khu vùc mËu dÞch tù do AFTA, th× hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c n­íc ASEAN míi thùc sù ®­îc ®­a lªn mét tÇm møc míi. Tr­íc khi AFTA ra ®êi, hîp t¸c kinh tÕ ASEAN ®· tr¶i qua nhiÒu kÕ ho¹ch hîp t¸c kinh tÕ kh¸c nhau, ®ã lµ: Tho¶ thuËn th­¬ng m¹i ­u ®·i (PTA). C¸c dù ¸n c«ng nghiÖp ASEAN (AIP). KÕ ho¹ch kÕt hîp c«ng nghiÖp ASEAN vµ kÕt hîp tõng lÜnh vùc. Liªn doanh c«ng nghiÖp ASEAN (AIJV). C¸c kÕ ho¹ch kinh tÕ trªn tuy ®· thÓ hiÖn nç lùc ®Ó thóc ®Èy sù liªn kÕt kinh tÕ nh­ng t¸c ®éng cña nã chØ ¶nh h­ëng ®Õn mét phÇn nhá trong th­¬ng m¹i néi bé khèi vµ kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng ®Õn ®Çu t­ trong khèi. Cã nhiÒu lý do kh¸c nhau dÉn ®Õn sù kh«ng thµnh c«ng nµy. §ã lµ sù yÕu kÐm trong ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch, qu¶n lý thiÕu hiÖu qu¶ vµ trong nhiÒu tr­êng hîp, ho¹t ®éng cña chÝnh tæ chøc phô thuéc vµo ý chÝ cña c¸c chÝnh phñ chø kh«ng ph¶i vµo nhu cÇu kh¸ch quan cña thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ cña ASEAN ®· cã khuynh h­íng tiÕn ®Õn hiÖu qu¶ h¬n tõ AIP ®Õn AIJV. Khu vùc t­ nh©n ®· ®­îc chó träng h¬n, quy luËt thÞ tr­êng dÇn ®­îc tu©n thñ, c¸c thñ tôc liªn quan ®· ®­îc ®¬n gi¶n ho¸ vµ mét sè tr­êng hîp c¸c thñ tôc r­êm rµ ®· ®­îc lo¹i bá, møc ­u ®·i ®­îc t¨ng c­êng. Do ®ã, tuy kh«ng ®¹t ®­îc kÕt qu¶ mong ®îi nh­ng c¸c kÕ ho¹ch hîp t¸c kinh tÕ nµy thùc sù lµ nh÷ng bµi häc quý b¸u cho viÖc hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. AFTA ®· ra ®êi trªn c¬ së rót kinh nghiÖm tõ nh÷ng kÕ ho¹ch hîp t¸c kinh tÕ tr­íc AFTA. 3.2. Nh÷ng môc tiªu chÝnh cña AFTA ViÖc thµnh lËp AFTA n¨m 1992 lµ mét mèc quan träng trong lÞch sö tù do ho¸ th­¬ng m¹i néi bé ASEAN, ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn vÒ chÊt trong hîp t¸c th­¬ng m¹i khu vùc. S¸ng kiÕn thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) do Thñ t­íng Th¸i Lan ®­a ra vµo n¨m 1991 [8,70], sau ®ã ®­îc Thñ T­íng Singapore ñng hé. Th¸ng 07/1991, Héi nghÞ Ngo¹i Tr­ëng ASEAN t¹i Kualalumpur (Malaysia) ®· hoan nghªnh s¸ng kiÕn nµy mÆc dï cã nhiÒu n­íc cßn tá ra dÌ dÆt. Héi nghÞ Bé tr­ëng Kinh tÕ ASEAN lÇn thø 23 th¸ng 10/1991 ®· nhÊt trÝ thµnh lËp Khu vùc mËu dÞch tù do cña ASEAN vµ Héi nghÞ cÊp cao ASEAN lÇn thø IV th¸ng 01/1992 häp t¹i Singapore quyÕt ®Þnh thµnh lËp AFTA víi 3 môc tiªu c¬ b¶n sau: - Tù do ho¸ th­¬ng m¹i ASEAN b»ng viÖc lo¹i bá c¸c hµng rµo thuÕ quan trong néi bé khu vùc vµ cuèi cïng lµ c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan. - Thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo khu vùc b»ng viÖc ®­a ra mét khèi thÞ tr­êng thèng nhÊt. §©y lµ môc tiªu trung t©m cña viÖc thµnh lËp AFTA. AFTA t¹o ra mét nÒn t¶ng s¶n xuÊt thèng nhÊt trong ASEAN, ®iÒu ®ã cho phÐp hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt, chuyªn m«n ho¸ trong néi bé khu vùc vµ khai th¸c c¸c thÕ m¹nh cña c¸c nÒn kinh tÕ thµnh viªn kh¸c nhau. - Lµm cho ASEAN thÝch nghi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ quèc tÕ ®ang thay ®æi, ®Æc biÖt lµ trong sù ph¸t triÓn cña xu thÕ tù do ho¸ th­¬ng m¹i [9,10] [6,15]. Lóc míi thµnh lËp, khu vùc mËu dÞch tù do dù kiÕn sÏ thµnh lËp trong thêi h¹n 15 n¨m, b¾t ®Çu tõ n¨m 1993 vµ hoµn thµnh vµo n¨m 2008. Héi nghÞ AEM n¨m 1992 ®· chuÈn bÞ c¸c ph­¬ng c¸ch nh»m thùc hiÖn AFTA, th«ng qua viÖc x©y dùng Ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT) ®­îc b¾t ®Çu thùc hiÖn tõ 01/01/1993. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ tÝch cùc cña vßng ®µm ph¸n Uruguay sau h¬n 7 n¨m (tõ th¸ng 9-1986) ®· kÕt thóc ngµy 15-12-1993, víi quyÕt ®Þnh chuyÓn ®æi c¬ chÕ th­¬ng m¹i quèc tÕ tõ GATT sang WTO, cïng víi sù tiÕn triÓn nhanh cña APEC, khiÕn cho c¸c n­íc ASEAN e ng¹i viÖc kÐo dµi qu¸ tr×nh thùc hiÖn sÏ lµm cho AFTA trë nªn kÐm ý nghÜa h¬n. V× thÕ, Héi nghÞ Bé tr­ëng kinh tÕ c¸c n­íc ASEAN lÇn thø 26 ( th¸ng 9-1994) häp ë Chiangmai ®· quyÕt ®Þnh ®Èy nhanh thêi gian thùc hiÖn AFTA xuèng cßn 10 n¨m, tøc lµ vµo n¨m 2003. Víi AFTA, c¸c n­íc ASEAN hy väng r»ng sÏ n©ng cao h¬n n÷a kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp, më réng thÞ tr­êng ngay trong néi bé tæ chøc ASEAN b»ng c¸ch gi¶m thiÓu hµng rµo quan thuÕ vµ phi quan thuÕ trong quan hÖ mËu dÞch gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn víi nhau. Nh­ng quan träng h¬n hÕt lµ t¹o ra mét m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi h¬n ®Ó thu hót ®­îc nhiÒu h¬n n÷a vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ lµm cho kinh tÕ ASEAN cã thÓ thÝch nghi ®­îc víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ quèc tÕ ®ang thay ®æi theo h­íng gia t¨ng qu¸ tr×nh tù do ho¸. Tuy nhiªn, AFTA míi chØ lµ nÊc thang ®Çu tiªn trong tiÕn tr×nh khu vùc hãa. Víi søc Ðp cña c¸c hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ kh¸c nh­ APEC,WTO “liÖu AFTA cã bÞ lu mê hay kh«ng? §øng tr­íc t×nh h×nh nµy, AFTA buéc ph¶i ®Èy nhanh tèc ®é thùc hiÖn vµ kh«ng chØ dõng l¹i ë mét liªn minh thuÕ quan hay mét khu vùc mËu dÞch tù do mµ trong t­¬ng lai sÏ tiÕp tôc tiÕn tíi nh÷ng tÇm cao míi nh­ thÞ tr­êng chung, liªn minh kinh tÕ. 3.3. Nh÷ng qui ®Þnh cña AFTA/CEPT Khu vùc mËu dÞch tù do sÏ trë thµnh hiÖn thùc th«ng qua nh÷ng c¬ chÕ ho¹t ®éng sau: - Ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (Common effective Preferential Tariff: CEPT). - Hoµ hîp chuÈn mùc gi÷a c¸c n­íc ASEAN. - C«ng nhËn c«ng t¸c kinh tÕ vµ cÊp chøng nhËn cña nhau. - Xo¸ bá nh÷ng quy ®Þnh h¹n chÕ ®Çu t­ n­íc ngoµi. - Nguyªn t¾c c¹nh tranh b×nh ®¼ng - KhuyÕn khÝch vèn kinh doanh [18,104]. Tuy nhiªn, c«ng cô quan träng vµ chñ yÕu ®Ó biÕn ASEAN thµnh khu vùc mËu dÞch tù do vµ thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña AFTA lµ HiÖp ®Þnh ­u ®·i vÒ thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT). VÒ thùc chÊt, CEPT lµ mét tho¶ thuËn gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN vÒ viÖc gi¶m thuÕ quan trong th­¬ng m¹i néi bé khu vùc xuèng cßn 0-5% th«ng qua c¸c kÕ ho¹ch gi¶m thuÕ kh¸c nhau. Vµ trong vßng 5 n¨m sau khi ®· ®¹t møc thuÕ ­u ®·i cuèi cïng, c¸c thµnh viªn sÏ tiÕn hµnh xo¸ bá nh÷ng h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ c¸c hµng rµo phi quan thuÕ kh¸c [17,30]. Nh­ vËy, bªn c¹nh vÊn ®Ò c¾t gi¶m thuÕ quan, viÖc lo¹i bá c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i vµ viÖc hîp t¸c trong lÜnh vùc h¶i quan còng ®ãng vai trß quan träng vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi khi x©y dùng mét khu vùc mËu dÞch tù do. 3.3.1. VÊn ®Ò thuÕ quan. Ban ®Çu, CEPT ®­îc ¸p dông chñ yÕu ®èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn, bao gåm c¸c hµng hãa cã hµm l­îng vèn cao vµ c¸c n«ng s¶n ®· qua chÕ biÕn. Sau ®ã, Héi nghÞ c¸c Bé tr­ëng kinh tÕ ASEAN (AEM) lÇn thø 26 (th¸ng 9-1994) ®· quyÕt ®Þnh sÏ dÇn dÇn ®­a hÕt c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ch­a chÕ biÕn vµo ch­¬ng tr×nh CEPT. C¸c danh môc s¶n phÈm vµ tiÕn tr×nh gi¶m thuÕ theo CEPT *Danh môc c¸c s¶n phÈm gi¶m thuÕ (IL) bao gåm c¸c mÆt hµng ®­îc ®­a vµo c¾t gi¶m thuÕ ngay víi lÞch tr×nh: - Gi¶m thuÕ nhanh (FTP). Danh môc nµy gåm viÖc gi¶m thuÕ ®¸nh vµo 15 lo¹i hµng hãa cña khèi ASEAN. ViÖc gi¶m thuÕ xuèng 0-5% sÏ cã hiÖu lùc vµo n¨m 1998 ®èi víi c¸c mÆt hµng hiÖn cã møc thuÕ d­íi 20% vµ vµo n¨m 2000 víi c¸c mÆt hµng cã møc thuÕ trªn 20%. - Gi¶m thuÕ b×nh th­êng (NTP). Theo danh môc nµy, c¸c n­íc ASEAN sÏ gi¶m møc thuÕ quan ®¸nh vµo s¶n phÈm do c¸c n­íc nµy lµm ra xuèng cßn 0-5% vµo n¨m 2000 ®èi víi nh÷ng mÆt hµng cã møc thuÕ suÊt tõ 20% trë xuèng, vµ vµo n¨m 2003 ®èi víi mÆt hµng cã møc thuÕ hiÖn hµnh trªn 20% [19,10]. * Danh môc s¶n phÈm t¹m thêi ch­a gi¶m thuÕ ( TEL). Danh môc gåm nh÷ng mÆt hµng t¹m thêi ch­a ph¶i gi¶m thuÕ v× lý do lµ ®Ó t¹o thuËn lîi cho c¸c n­íc thµnh viªn cã mét thêi gian æn ®Þnh trong mét sè lÜnh vùc cô thÓ nh»m tiÕp tôc c¸c ch­¬ng tr×nh ®Çu t­ ®· ®­îc ®­a ra tr­íc khi tham gia kÕ ho¹ch CEPT còng nh­ lµ cã thêi gian chuyÓn h­íng ®èi víi mét sè s¶n phÈm t­¬ng ®èi träng yÕu. Tuy nhiªn, sau mét thêi gian lµ 3 ¨nm c¸c quèc gia ASEAN ph¶i chuyÓn dÇn c¸c mÆt hµng tõ danh môc t¹m thêi ch­a gi¶m thuÕ TEL sang danh môc gi¶m thuÕ IL [9,20]. Cô thÓ lµ trong vßng 5 n¨m, tõ 1/1/1996 ®Õn 1/1/2000, mçi n¨m chuyÓn 20% sè s¶n phÈm trong danh môc lo¹i trõ t¹m thêi sang danh muc c¾t gi¶m thuÕ. Khi chuyÓn mét mÆt hµng vµo danh môc nµy th× c¸c n­íc ph¶i ®ång thêi chØ ra lÞch tr×nh gi¶m thuÕ cña mÆt hµng ®ã ®Õn khi hoµn thµnh CEPT. * Danh môc lo¹i trõ hoµn toµn (GEL). Danh môc nµy bao gåm nh÷ng s¶n phÈm kh«ng cã nghÜa vô ph¶i gi¶m thuÕ quan. C¸c n­íc thµnh viªn cã quyÒn ®­a ra danh môc c¸c mÆt hµng nµy trªn c¬ së nh»m b¶o vÖ an ninh quèc gia hay tinh thÇn, ®¹o ®øc x· héi, søc khoÎ con ng­êi, ®éng vËt, thùc vËt, b¶o tån c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, lÞch sö vµ kh¶o cæ. ViÖc c¾t gi¶m thuÕ còng nh­ xo¸ bá c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®èi víi c¸c mÆt hµng nµy sÏ kh«ng ®­îc xÐt ®Õn theo ch­¬ng tr×nh CEPT. * §èi víi c¸c hµng n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn nh¹y c¶m (SL). Theo hiÖp ®Þnh CEPT -1992, s¶n phÈm n«ng s¶n ch­a qua chÕ biÕn kh«ng ®­îc ®­a vµo kÕ ho¹ch thùc hiÖn CEPT. Tuy nhiªn, theo hiÖp ®Þnh CEPT söa ®æi, c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn nµy sÏ ®­îc ®­a vµo 3 lo¹i danh môc kh¸c nhau lµ : danh môc gi¶m thuÕ, danh môc lo¹i trõ t¹m thêi vµ mét danh môc ®Æc biÖt lµ danh môc c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn nh¹y c¶m. Hµng n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn trong danh môc c¾t gi¶m thuÕ ngay ®­îc chuyÓn vµo ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ nhanh hoÆc c¾t gi¶m thuÕ b×nh th­êng voµ 1/1/1996 vµ sÏ ®­îc gi¶m thuÕ xuèng cßn 0-5% vµo 1/1/2003. C¸c s¶n phÈm trong danh môc t¹m thêi lo¹i trõ cña hµng n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn sÏ ®­îc chuyÓn sang danh môc c¾t gi¶m thuÕ trong vßng 5 n¨m, tõ 1/1/1999 ®Õn 1/1/2003 víi møc ®é lµ 20% mçi n¨m. C¸c s¶n phÈm trong danh môc nh¹y c¶m ®­îc xÕp vµo hai danh môc tuú thuéc vµo møc ®é nh¹y c¶m bao gåm: - Danh môc mÆt hµng ch­a chÕ biÕn nh¹y c¶m - Danh môc c¸c mÆt hµng n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn nh¹y c¶m cao. C¸c qui ®Þnh vÒ c¬ chÕ c¾t gi¶m thuÕ ®èi víi mÆt hµng trong hai danh môc nµy nh­ thêi gian b¾t ®Çu vµ thêi gian hoµn thµnh viÖc c¾t gi¶m thuÕ, møc thuÕ suÊt cuèi cïng ®¹t ®­îc... còng ®· ®­îc ®­a ra th¶o luËn. H×nh 1 - Mèi quan hÖ gi÷a danh môc c¸c s¶n phÈm thùc hiÖn CEPT GEL TEL IL Nguån: [9,23] NguyÔn Thanh H¶i, “Hái ®¸p hîp t¸c kinh tÕ ASEAN ”, 2001 C¬ chÕ trao ®æi nh­îng bé cña kÕ ho¹ch CEPT Nh÷ng nh­îng bé khi thùc hiÖn CEPT cña c¸c quèc gia ®­îc trao ®æi trªn nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i. Mét s¶n phÈm muèn ®­îc h­ëng ­u ®·i vÒ thuÕ quan ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn sau: Thø nhÊt, s¶n phÈm ®ã ph¶i n»m trong danh môc c¾t gi¶m thuÕ cña c¶ n­íc nhËp khÈu vµ n­íc xuÊt khÈu vµ ph¶i cã møc thuÕ quan (nhËp khÈu) b»ng hoÆc thÊp h¬n 20% Thø hai, s¶n phÈm ®ã ph¶i cã ch­¬ng tr×nh gi¶m thuÕ ®­îc Héi ®ång AFTA th«ng qua Thø ba, s¶n phÈm ®ã ph¶i lµ mét s¶n phÈm cña khèi ASEAN vµ ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu hµm l­îng xuÊt xø tõ c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN (hµm l­îng néi ®Þa) Ýt nhÊt lµ 40%. C«ng thøc tÝnh hµm l­îng néi ®Þa nh­ sau: * 100% < 40% A: Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu, bé phËn, c¸c s¶n phÈm lµ ®Çu vµo nhËp khÈu tõ n­íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn ASEAN (lµ gi¸ CIF t¹i thêi ®iÓm nhËp khÈu). B: Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu, bé phËn, c¸c s¶n phÈm lµ ®Çu vµo kh«ng x¸c ®Þnh xuÊt xø (lµ gi¸ x¸c ®Þnh ban ®Çu tr­íc khi ®­a vµo chÕ biÕn trªn l·nh thæ cña n­íc xuÊt khÈu lµ thµnh viªn ASEAN). §Ó x¸c ®Þnh c¸c s¶n phÈm cã ®ñ ®iÒu kiÖn h­ëng ­u ®·i thuÕ quan theo ch­¬ng tr×nh CEPT hay kh«ng, mçi n­íc thµnh viªn hµng n¨m xuÊt b¶n Tµi liÖu trao ®æi ­u ®·i CEPT (CCEM) cña n­íc m×nh, trong ®ã thÓ hiÖn c¸c s¶n phÈm cã møc thuÕ quan theo CEPT vµ c¸c s¶n phÈm cã ®ñ ®iÒu kiÖn h­ëng ­u ®·i thuÕ quan cña c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c. 3.3.2. VÊn ®Ò lo¹i bá c¸c h¹n chÕ ®Þnh l­îng vµ c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan. Bªn c¹nh viÖc tiÕn hµnh c¾t gi¶m thuÕ quan, vÊn ®Ò lo¹i bá c¸c h¹n chÕ sè l­îng nhËp khÈu, c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan kh¸c lµ hÕt søc quan träng ®Ó cã thÓ thiÕt lËp ®­îc khu vùc mËu dÞch tù do. C¸c h¹n chÕ vÒ sè l­îng nhËp khÈu cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh dÔ dµng, do ®ã ®­îc quy ®Þnh lo¹i bá ngay ®èi víi c¸c mÆt hµng trong Ch­¬ng tr×nh CEPT ®­îc h­ëng c¸c nh­îng bé tõ c¸c thµnh viªn kh¸c. Tuy nhiªn, ®èi víi c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan kh¸c, vÊn ®Ò phøc t¹p h¬n rÊt nhiÒu vµ viÖc lo¹i bá chóng sÏ cã rÊt nhiÒu c¸ch vµ ý nghÜa kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n ®èi víi c¸c phô thu th× ®¬n gi¶n chØ cÇn ph¶i lo¹i bá, song ®èi víi c¸c tiªu chuÈn chÊt l­îng l¹i kh«ng thÓ lo¹i bá mét c¸ch ®¬n gi¶n nh­ v©y, bëi v× cã rÊt nhiÒu lý do ®Ó duy tr× chóng nh­ c¸c lý do vÒ an ninh x· héi, b¶o vÖ m«i tr­êng, søc khoÎ… Trong c¸c tr­êng hîp nµy, viÖc lo¹i trõ nµy sÏ cã ý nghÜa lµ ph¶i thèng nhÊt c¸c tiªu chuÈn chÊt l­îng hµng hãa, hay c¸c n­íc ph¶i tho¶ thuËn ®Ó ®i ®Õn c«ng nhËn vÒ tiªu chuÈn cña nhau. Vµ ®èi víi c¸c biÖn ph¸p ®éc quyÒn Nhµ n­íc, viÖc lo¹i bá chóng sÏ cã nghÜa lµ ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c cã thÓ c¹nh tranh vµ th©m nhËp vµo thÞ tr­êng. V× vËy, HiÖp ®Þnh CEPT ®· quy ®Þnh: - C¸c n­íc thµnh viªn sÏ xo¸ bá tÊt c¶ c¸c h¹n chÕ vÒ sè l­îng ®èi víi c¸c s¶n phÈm trong CEPT trªn c¬ së h­ëng ­u ®·i ¸p dông cho s¶n phÈm ®ã. - C¸c hµng rµo phi thuÕ quan kh¸c sÏ ®­îc xo¸ bá dÇn dÇn trong vßng 5 n¨m sau khi s¶n phÈm ®­îc h­ëng ­u ®·i. - C¸c h¹n chÕ ngo¹i hèi mµ c¸c n­íc ®ang ¸p dông sÏ ®­îc ­u tiªn ®Æc biÖt ®èi víi c¸c s¶n phÈm ®­îc h­ëng ­u ®·i CEPT. - TiÕn tíi thèng nhÊt c¸c tiªu chuÈn chÊt l­îng, c«ng khai chÝnh s¸ch vµ thõa nhËn c¸c chøng nhËn chÊt l­îng cña nhau. - Trong tr­êng hîp khÈn cÊp (sè l­îng nhËp khÈu gia t¨ng ®ét ngét g©y ph­¬ng h¹i ®Õn s¶n xuÊt trong n­íc hoÆc ®e do¹ c¸n c©n thanh to¸n), c¸c n­íc cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa ®Ó h¹n chÕ hoÆc dõng nhËp khÈu. Nh­ vËy, mÆc dï tinh thÇn chung cña c¸c n­íc ASEAN lµ mong muèn thùc hiÖn sím CEPT, gi¶m tèi ®a c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan song do thùc tiÔn c¬ cÊu s¶n xuÊt cña c¸c n­íc ASEAN t­¬ng ®èi gièng nhau, tr×nh ®é ph¸t triÓn cßn kÐm, nªn qu¸ tr×nh hîp t¸c më cöa thÞ tr­êng vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n. TiÕn tr×nh c¾t gi¶m c¸c hµng rµo phi thuÕ quan theo quy ®Þnh hiÖn nay cã nhiÒu kh¶ quan song ®èi víi c¸c mÆt hµng nh¹y c¶m th× vÊn ®Ò b¶o hé cßn rÊt tiÒm Èn vµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan sÏ lµ nh÷ng c«ng cô hÕt søc quan träng cña c¸c n­íc ASEAN ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong thêi gian tíi (tham kh¶o c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam t¹i B¶ng 14, Phô lôc). 3.3.3. VÊn ®Ò hîp t¸c trong lÜnh vùc h¶i quan. Thèng nhÊt biÓu thuÕ quan C¸c n­íc thµnh viªn hiÖn ®ang sö dông biÓu thuÕ quan theo HÖ thèng ®iÒu hoµ cña Héi ®ång hîp t¸c H¶i quan (HS) ë møc ®é kh¸c nhau, tõ 6 ®Õn 10 ch÷ sè. Héi nghÞ c¸c Bé tr­ëng Kinh tÕ ASEAN lÇn thø 26 th¸ng 9/1994 ®· quyÕt ®Þnh sÏ thèng nhÊt biÓu thuÕ quan trong khèi ASEAN ë møc 8 ch÷ sè vµ dù ®Þnh sÏ hoµn thµnh vµo cuèi n¨m 1996 ®Ó ¸p dông tõ n¨m 1997. Tuy nhiªn quyÕt ®Þnh nµy ®· ®­îc lïi l¹i mét n¨m ®Ó b¾t ®Çu ¸p dông tõ n¨m 1998. Thèng nhÊt hÖ thèng tÝnh gi¸ h¶i quan. C¸c n­íc thµnh viªn ASEAN ®· cam kÕt trong vßng ®µm ph¸n Urugoay cña GATT (trõ ViÖt Nam ch­a ph¶i lµ thµnh viªn cña WTO) vµo n¨m 2000 sÏ thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ h¶i quan theo GATT- GTV ®­îc nªu trong HiÖp ®Þnh thùc hiÖn ®iÒu kho¶n VII cña HiÖp ®Þnh chung vÒ th­¬ng m¹i vµ thuÕ quan (GATT) 1994 ®Ó tÝnh gi¸ h¶i quan. Héi nghÞ Héi ®ång AFTA lÇn th­ 7 ®· quyÕt ®Þnh rót ng¾n thêi gian thùc hiÖn hÖ thèng tÝnh gi¸ h¶i quan theo GATT vµo n¨m 1997. X©y dùng hÖ thèng Luång h¶i quan xanh. §Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn Ch­¬ng tr×nh CEPT, Héi nghÞ Héi ®ång AFTA lÇn thø 8 ®· th«ng qua khuyÕn nghÞ cña Héi ®ång Tæng côc tr­ëng H¶i quan ASEAN x©y dùng hÖ thèng Luång h¶i quan xanh vµ thùc hiÖn tõ 1/1/1996 nh»m ®¬n gi¶n ho¸ hÖ thèng thñ tôc h¶i quan dµnh cho c¸c hµng hãa thuéc diÖn ®­îc h­ëng ­u ®·i theo Ch­¬ng tr×nh CEPT. Hµng ho¸ thuéc diÖn CEPT lµm thñ tôc ë hµnh lang xanh ®­îc h­ëng mäi thuËn lîi h¬n h¼n c¸c thñ tôc dµnh cho c¸c hµng ho¸ kh¸c, cã ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i phãng nhanh mét c¸ch ®¬n gi¶n, gän nhÑ. C¸c thµnh viªn ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm cho ®Õn th¸ng 6/1996 vµ b¾t ®Çu tõ th¸ng 7-1996 hµnh lang xanh ®· chÝnh thøc ®­îc ®­a vµo ho¹t ®éng ë tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn. Cã thÓ nãi hµnh lang xanh lµ mét cè g¾ng lín cña sù hîp t¸c trong lÜnh vùc hîp t¸c h¶i quan ASEAN, gãp phÇn thóc ®Èy bu«n b¸n hµng ho¸ thuéc CEPT gi÷a c¸c thµnh viªn. Tuy nhiªn mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ h¶i quan ASEAN ph¶i t¨ng c­êng hîp t¸c ®Ó kiÓm so¸t ®­îc xuÊt xø cña hµng ho¸, chèng l¹i viÖc lîi dông ­u ®·i cña hµnh lang xanh ®Ó trèn thuÕ, ®Ó biÕn thÞ tr­êng §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc tiªu thô hµng ho¸ chÊt l­îng kÐm cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, còng nh­ lîi dông hµnh lang xanh ®Ó bu«n lËu c¸c mÆt hµng g©y tæn h¹i lín cho an ninh quèc gia, m«i tr­êng vµ søc kháe céng ®ång... Thèng nhÊt thñ tôc h¶i quan. Do sù kh¸c biÖt gi÷a hµng hãa ®­îc h­ëng nh­îng bé theo Ch­¬ng tr×nh CEPT vµ c¸c hµng hãa kh¸c nh­ tiªu chuÈn vÒ hµm l­îng xuÊt xø, møc thuÕ suÊt…nªn cÇn thiÕt ph¶i ®¬n gi¶n ho¸ vµ thèng nhÊt thñ tôc h¶i quan gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn. Hai vÊ._.Òu biÖn ph¸p ®Ó cã ®­îc s¶n phÈm víi tiªu chuÈn chÊt l­îng cao. §iÓn h×nh lµ viÖc ®¨ng ký tham gia HÖ thèng qu¶n trÞ theo tiªu chuÈn ISO 9000; HÖ thèng qu¶n trÞ chÊt l­îng ®ång bé TQM; HÖ thèng chÊt l­îng theo GMP; HACCP cho c¸c DN s¶n xuÊt d­îc phÈm, thùc phÈm, n«ng s¶n, thuû s¶n; HÖ thèng qu¶n trÞ an toµn quèc tÕ ISM Code cho tµu biÓn vµ dµn khoan di ®éng trªn h¶i phËn quèc tÕ; HÖ thèng qu¶n trÞ m«i tr­êng ISO 14000 vµ HÖ thèng qu¶n trÞ chÊt l­îng theo tiªu chuÈn "gi¶i th­ëng chÊt l­îng ViÖt Nam". NhiÒu DN ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng tr©n träng trong nhËn thøc vµ ¸p dông tiªu chuÈn kü thuËt song còng cßn nhiÒu DN hoµn toµn kh«ng cã kh¸i niÖm g× vÒ qu¶n lý chÊt l­îng. Thùc tÕ hiÖn nay ë n­íc ta tû lÖ doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®­îc cÊp chøng nhËn tiªu chuÈn chÊt l­îng ISO/9000 cßn qu¸ Ýt (h¬n 100/600.000 doanh nghiÖp). Tuy vËy kh«ng ph¶i doanh nghiÖp nµo còng hiÓu ®­îc tÇm quan träng cña nã mµ mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký c¸c chøng chØ qu¶n lý chÊt l­îng quèc tÕ d­êng nh­ chØ lµ ®Ó ch¹y theo phong trµo. ThËm chÝ, cã doanh nghiÖp cßn "mua" chøng chØ mµ kh«ng thùc sù n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm. CÇn ph¶i nhËn thøc râ rµng, s¶n phÈm cña hä kh«ng chØ cÇn cã chøng chØ quèc tÕ ®Ó xuÊt khÈu lµ ®ñ mµ cßn ph¶i v­ît qua mét "rµo c¶n tèi cao" - ®ã lµ sù lùa chän cña ng­êi tiªu dïng [64,8]. III. Mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong héi nhËp AFTA 3.1. Mét sè biÖn ph¸p cña Nhµ n­íc ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh trong héi nhËp AFTA 3.1.1. X©y dùng ®Þnh h­íng chiÕn l­îc ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh héi nhËp Trong thÕ giíi hiÖn ®¹i, kh«ng mét quèc gia nµo b»ng chÝnh s¸ch ®ãng cöa l¹i cã thÓ x©y dùng ®­îc cho m×nh mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Më cöa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trë thµnh mét xu thÕ chung ®èi víi tÊt c¶ c¸c n­íc. Tuy nhiªn, víi nÒn kinh tÕ xuÊt ph¸t muén vµ n«ng nghiÖp lµ bé phËn cÊu thµnh chñ yÕu nh­ n­íc ta, th× trong giai ®o¹n ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh héi nhËp, ViÖt Nam cÇn ph¶i nç lùc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt truyÒn thèng mµ n­íc ta cã lîi thÕ. §ång thêi, trªn c¬ së thu hót vèn, c«ng nghÖ vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, chóng ta cÇn ®ãn ®Çu vµ tiÕp cËn mét sè ngµnh cã hµm l­îng c«ng nghÖ cao, sö dông nhiÒu vèn víi lao ®éng lµnh nghÒ ®Ó lµm ra nh÷ng s¶n phÈm mang tÝnh c¹nh tranh cao nh­ c¸c s¶n phÈm thuéc c¸c ngµnh chÕ biÕn l­¬ng thùc thùc phÈm, dÖt may, da giµy, khai th¸c vµ chÕ biÕn dÇu khÝ. XuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm l­¬ng thùc thùc phÈm qua chÕ biÕn võa t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cao võa tr¸nh ®­îc hµng rµo b¶o hé cña c¸c n­íc thµnh viªn ®èi víi hµng n«ng s¶n ch­a qua chÕ biÕn. Tuy nhiªn, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu theo h­íng ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph­¬ng ho¸ cÇn ph¶i chó ý lµ kh«ng ®­îc tËp trung vµo mét sè Ýt mÆt hµng, kh«ng ®Ó tõng mÆt hµng qu¸ phô thuéc vµo mét thÞ tr­êng: t¨ng thÞ phÇn trªn nh÷ng thÞ tr­êng truyÒn thèng, khai th«ng vµ më réng thÞ tr­êng míi; ®Æc biÖt chó ý më réng quan hÖ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ víi c¸c n­íc §«ng N¸m ¸, víi c¸c thÞ tr­êng cã tiÒm n¨ng lín nh­ Trung Quèc, Mü, Nga, NhËt, EU... T¨ng c­êng sù phèi hîp cã hiÖu qu¶ gi÷a c¬ quan nhµ n­íc víi c¸c hiÖp héi vµ c¸c doanh nghiÖp ®Ó ®Èy m¹nh c«ng t¸c tiÕp thÞ, x©m nhËp thÞ tr­êng. Cã c¬ chÕ khuyÕn khÝch vµ t¹o thuËn lîi cho ng­êi ViÖt Nam ®Þnh c­ ë n­íc ngoµi lµm cÇu nèi cho hµng ViÖt Nam ®i vµo thÞ tr­êng n­íc së t¹i. 3.1.2 X©y dùng chÝnh s¸ch b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc mét c¸ch cã lùa chän, cã ®iÒu kiÖn vµ cã thêi h¹n ®i ®«i víi c«ng bè lé tr×nh gi¶m thuÕ nhËp khÈu . Thùc tiÔn lµ ë c¸c quèc gia t¨ng tr­ëng cao nhê xuÊt khÈu, dï ®· ®¹t gÇn tíi tû suÊt tù do ho¸ hoµn toµn, hä vÉn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p b¶o hé thÞ tr­êng trong n­íc. §èi víi ViÖt Nam, viÖc b¶o hé thÞ tr­êng trong n­íc lµ tèi quan träng v× thêi gian tr­íc m¾t, chóng ta ch­a thÊy dÊu hiÖu g× vÒ t¨ng xuÊt khÈu khi gia nhËp AFTA nªn nh÷ng nç lùc ®Ó b¶o vÖ, hç trî cho nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu sÏ rÊt cÇn thiÕt ®Ó h¹n chÕ søc Ðp nhËp khÈu. Bªn c¹nh ®ã, v× CEPT cã t¸c ®éng kÝch thÝch xuÊt khÈu chñ yÕu ®èi víi c¸c mÆt hµng chÕ biÕn, nªn viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p hç trî ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng t¨ng nhanh tû phÇn c¸c mÆt hµng chÕ biÕn xuÊt khÈu sÏ lµ rÊt quan träng. Sù b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc sÏ gãp phÇn gi¶m dÇn sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ, mÉu m·. Tuy nhiªn, còng ph¶i nh×n nhËn r»ng, viÖc duy tr× hay xo¸ bá chÝnh s¸ch b¶o hé s¶n xuÊt néi ®Þa bao giê còng cã t¸c ®éng mang tÝnh hai mÆt. NÕu b¶o hé qu¸ l©u vµ qu¸ cao th× sÏ lµm cho c¸c nhµ s¶n xuÊt û l¹i vµ tr× trÖ. Song nÕu xo¸ bá b¶o hé qu¸ nhanh th× cã thÓ dÉn tíi sù ph¸ s¶n cña s¶n xuÊt trong n­íc, giao thÞ tr­êng néi ®Þa cho thÞ tr­êng ngo¹i quèc. ChÝnh v× vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ khi tham gia AFTA, ViÖt Nam cÇn ph¶i x©y dùng cho m×nh mét chÝnh s¸ch b¶o hé ®óng ®¾n sao cho võa ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña CEPT/AFTA võa b¶o ®¶m cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc thÝch nghi, quen dÇn víi m«i tr­êng kh«ng cã b¶o hé. Muèn vËy, khi thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch b¶o hé chóng ta cÇn ph¶i chó ý ®Õn c¸c vÊn ®Ò sau: - ChØ b¶o hé nh÷ng mÆt hµng mµ s¶n xuÊt trong n­íc ®¸p øng nhu cÇu t¨ng tr­ëng kinh tÕ, cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn vÒ sau, t¹o ®­îc nguån thu ng©n s¸ch vµ gi¶i quyÕt lao ®éng. - B¶o hé ph¶i ®­îc thèng nhÊt thùc hiÖn cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, kÓ c¶ c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. - ChÝnh s¸ch b¶o hé ph¶i ®­îc quy ®Þnh cho tõng tr­êng hîp, tõng thêi gian vµ kh«ng b¶o hé vÜnh viÔn cho bÊt kú hµng hãa nµo. - B¶o hé thÞ tr­êng trong n­íc nh­ng ph¶i phï hîp víi c¸c tiÕn tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ c¸c hiÖp ®Þnh quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®· ký kÕt. 3.1.3. Kh«ng ngõng hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, ®æi míi c«ng t¸c hµnh chÝnh, tæ chøc liªn quan Tõ tr­íc ®Õn nay, hÖ thèng ph¸p luËt lu«n lµ mèi lo ng¹i cho c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n­íc. Mét trong nh÷ng môc tiªu cña viÖc thµnh lËp AFTA lµ kªu gäi h¬n n÷a ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo c¸c n­íc thµnh viªn do ®ã, ®Ó kh«ng bÞ thua kÐm so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ ®Ó trë thµnh mét ®Þa ®iÓm hÊp dÉn vÒ ®Çu t­ th× ViÖt Nam cÇn ph¶i c¶i thiÖn vµ hoµn chØnh h¬n n÷a hÖ thèng ph¸p luËt, trong ®ã cÇn l­u ý mét sè ®iÓm: - T¨ng c­êng hÖ thèng ph¸p lý thèng nhÊt nh»m t¹o ra m«i tr­êng ph¸p lý, m«i tr­êng c¹nh tranh b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã cÇn ph¶i cã quan niÖm míi vÒ tÇng líp doanh nh©n, cÇn coi hä lµ ®éi qu©n chñ lùc trong thêi kú héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi. Tõ ®ã ph¶i cã chiÕn l­îc l©u dµi ®Ó x©y dùng tÇng líp doanh nh©n ViÖt Nam lµm giµu b»ng trÝ tuÖ vµ v¨n hãa t¹o ra nhiÒu th­¬ng hiÖu ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi - X©y dùng hÖ thèng ph¸p lý, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn trªn c¬ së khoa häc, thùc tiÔn, phï hîp víi yªu cÇu cÇu cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ th«ng lÖ quèc tÕ nh»m thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng vµ h¹n chÕ nh÷ng khiÕm khuyÕt c¶n trë ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. - Nghiªn cøu kÜ l­ìng, chuÈn bÞ chu ®¸o, tr¸nh nãng véi nh»m t¹o “søc sèng” cña c¸c v¨n b¶n ph¸p qui, h¹n chÕ nh÷ng thay ®æi qu¸ nhanh cña hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch kinh tÕ g©y ra bÊt lîi cho c¸c doanh nghiÖp. Kh«ng nªn l¹m dông nguyªn t¾c “sai th× söa” trong khi ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p qui, chÝnh s¸ch kinh tÕ mµ dÉn ®Õn sù tuú tiÖn dÔ thay ®æi, g©y ra sù lo ng¹i, hoµi nghi cña c¸c nhµ ®Çu t­ vÒ nh÷ng cam kÕt mang tÝnh nguyªn t¾c cña Nhµ n­íc. §èi víi ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng cÇn chó ý ®Õn c¸c chÝnh s¸ch vÒ: C¶i c¸ch chÝnh s¸ch thuÕ §Ó nh»m võa ®¶m b¶o thùc hiÖn ®óng nh÷ng cam kÕt cña CEPT/AFTA võa thùc hiÖn ®­îc 4 nguyªn t¾c th× ngay tõ b©y giê, ViÖt Nam cÇn ph¶i x©y dùng mét lÞch tr×nh gi¶m thuÕ vµ xo¸ bá hµng rµo phi thuÕ quan cô thÓ cho tõng n¨m, tõng thêi kú trªn c¬ së tèi ®a ho¸ nguån thu nh­ng l¹i gi¶m dÇn møc ®é b¶o hé thùc tÕ ®èi víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu ®ã, chóng ta cÇn ph¶i: - C¬ cÊu l¹i c¸c lo¹i thuÕ ®¸nh vµo hµng nhËp khÈu §Ó bï ®¾p sè gi¶m thu do h¹ thuÕ suÊt thuÕ nhËp khÈu, chóng ta cã thÓ sö dông biÖn ph¸p më réng diÖn chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt (bao gåm c¶ hµng nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong n­íc) vµ ¸p dông thuÕ VAT cao ®èi víi hµng nhËp khÈu. §iÒu nµy sÏ lµm cho gi¸ hµng hãa nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong n­íc cña c¸c nhãm hµng nµy t¨ng lªn. §èi víi hµng nhËp khÈu, t¨ng gi¸ sÏ h¹n chÕ nhËp khÈu. §èi víi hµng s¶n xuÊt trong n­íc, gi¸ cao sÏ t¹o ra søc Ðp xuÊt khÈu ra n­íc ngoµi. Nh­ vËy, biÖn ph¸p nµy võa h¹n chÕ nhËp khÈu, võa khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ t¨ng ng©n s¸ch. - Thùc hiÖn ®¬n gi¶n ho¸ c¸c møc thuÕ suÊt. Cã thÓ nãi, do tr×nh ®é ph¸t triÓn cña n­íc ta thÊp, c¸c ngµnh kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng ®Òu, lîi nhuËn b×nh qu©n gi÷a c¸c ngµnh ch­a cao cho nªn, hiÖn t¹i, hÖ thèng thuÕ cña ViÖt Nam vÉn cßn tån t¹i nhiÒu møc thuÕ suÊt kh¸c nhau, g©y khã kh¨n cho viÖc tÝnh thuÕ. Hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu Cïng víi chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu lµ mét trong nh÷ng c«ng cô chñ yÕu ®Ó ®iÒu chØnh møc ®é, ph¹m vi héi nhËp nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµo nÒn kinh tÕ khu vùc theo yªu cÇu cña CEPT/AFTA. ChÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu ph¶i trë thµnh mét bé phËn quan träng trong hÖ thèng chÝnh s¸ch chung cña Nhµ n­íc nh»m thóc ®Èy ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, khai th¸c vµ ph¸t huy tèt néi lùc cña c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµo ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. Do vËy, chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam s¾p tíi cÇn hoµn thiÖn theo c¸c h­íng sau: - T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng xuÊt khÈu. - CÇn x©y dùng chÝnh s¸ch mÆt hµng xuÊt khÈu thÝch øng ®èi víi tõng thÞ tr­êng vµ khu vùc thÞ tr­êng theo tõng thêi kú. - Thùc hiÖn ­u ®·i thuÕ quan thËm chÝ gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c mÆt hµng phôc vô s¶n xuÊt. 3.1.4. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, hÖ thèng th«ng tin Trong thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ trë ng¹i duy nhÊt, c¬ së h¹ tÇng còng lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc. HiÖn nay, ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· nç lùc ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng ®­êng x¸, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c. ChÝnh phñ kh«ng nh÷ng ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c hiÖn ®¹i mµ cßn ph¶i ®iÒu chØnh sao cho gi¸ c¶ ngang b»ng thËm chÝ thÊp h¬n c¸c n­íc trong cïng khu vùc. Nhµ n­íc vÉn cßn ®éc quyÒn ®èi víi c¸c s¶n phÈm ®iÖn, n­íc hay viÔn th«ng do ®ã c­íc viÔn th«ng hay chi phÝ ®iÖn n­íc vÉn cßn ®¾t so víi nhiÒu n­íc trong khu vùc. §©y chÝnh lµ mét nh©n tè khiÕn cho gi¸ thµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm cña doanh nghiÖp cßn cao, ch­a t¹o ®­îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ gi¸. Tuy nhiªn, gÇn ®©y víi sù ra ®êi cña Bé B­u chÝnh ViÔn Th«ng th× hy väng gi¸ cña c¸c dÞch vô viÔn th«ng sÏ rÎ h¬n, gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam trong thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Cßn ®èi víi c¸c s¶n phÈm ®iÖn n­íc th× cÇn ph¶i gi¶m bít sù ®éc quyÒn cña Nhµ n­íc. 3.1.5. T­ vÊn, hç trî c¸c doanh nghiÖp nh÷ng th«ng tin vÒ thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ nh÷ng doanh nghiÖp võa vµ nhá, nªn viÖc tù t×m kiÕm th«ng tin thÞ tr­êng, tù trang tr¶i mäi kho¶n phÝ ph¸t triÓn thÞ tr­êng, xóc tiÕn th­¬ng m¹i, thiÕt lËp kªnh ph©n phèi... lµ khã cã thÓ thùc hiÖn. Nhµ n­íc cÇn hç trî cho c¸c doanh nghiÖp vÒ th«ng tin, t­ vÊn ph¸p lý, nguån tµi chÝnh... ®Ó gia nhËp thÞ tr­êng quèc tÕ mét c¸ch v÷ng vµng, h¹n chÕ gÆp ph¶i rñi ro khi ph¶i kinh doanh trong t×nh tr¹ng bÊt lîi, thiÕu th«ng tin, thiÕu b×nh ®¼ng. 3.5.6. §µo t¹o nguån nh©n lùc phôc vô cho kinh doanh trong héi nhËp Héi nhËp lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ kh«ng thiÕu nh÷ng rñi ro do vËy ®Ó v÷ng vµng trong héi nhËp th× biÖn ph¸p tèt nhÊt lµ t¨ng c­êng ®Çu t­, ®µo t¹o nguån nh©n lùc phôc vô cho kinh doanh: - §µo t¹o, båi d­ìng vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô. §©y lµ tiªu chuÈn c¬ b¶n ®¸nh gi¸ n¨ng lùc cña nhµ qu¶n trÞ. - §µo t¹o, båi d­ìng vÒ tr×nh ®é ngo¹i ng÷. Ng«n ng÷ lµ cÇu nèi c¬ b¶n trong giao tiÕp, còng lµ nguyªn nh©n g©y ra sù bÊt ®ång, nh÷ng rñi ro trong kinh doanh. N©ng cao tr×nh ®é ngo¹i ng÷ lµ ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó cã thÓ héi nhËp s©u réng h¬n. - §µo t¹o, båi d­ìng vÒ tr×nh ®é tin häc. Tin häc ngµy nay ®· trë thµnh mét c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu ®Ó tiÕp cËn víi c¸c n­íc trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi. - §µo t¹o båi d­ìng kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt, tËp qu¸n th­¬ng m¹i trong n­íc vµ quèc tÕ. M«i tr­êng ph¸p luËt quèc tÕ th­êng phøc t¹p vµ kh«ng râ rµng do ®ã ®Ó tr¸nh nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt ngoµi chñ ®Þnh, cÇn cã sù am hiÓu nhÊt ®Þnh vÒ c¸c c«ng ­íc ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ c¸c n­íc tham gia kÝ kÕt. §µo t¹o, båi d­ìng nguån nh©n lùc phôc vô cho kinh doanh ngoµi sù quan t©m cña c¸c doanh nghiÖp sö dông lao ®éng, ®ßi hái ph¶i cã ®Çu t­ cña Nhµ n­íc. ChØ cã Nhµ n­íc míi ®ñ søc ®Ó thÓ hiÖn sù quan t©m thùc hiÖn chiÕn l­îc dµi h¹n vÒ nguån nh©n lùc nh»m phôc vô s¶n xuÊt, kinh doanh. Víi vai trß cña m×nh, Nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ng¾n h¹n vµ dµi h¹n nh»m thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng kinh doanh, h¹n chÕ nh÷ng rñi ro, tæn thÊt, kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó tiÕn tíi t¹o lËp m«i tr­êng kinh doanh an toµn cho c¸c doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh héi nhËp. 3.2. Mét sè biÖn ph¸p cña doanh nghiÖp ViÖt Nam nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh trong héi nhËp AFTA 3.2.1. Chñ ®éng tiÕp cËn vµ chuÈn bÞ cho tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA Héi nhËp AFTA mang l¹i cho ViÖt Nam nh÷ng ®iÒu kiÖn míi, søc sèng míi, lîi thÕ míi... trong ph¸t triÓn kinh tÕ, tuy nhiªn qu¸ tr×nh héi nhËp còng sÏ t¹o ra nh÷ng bÊt lîi, nh÷ng nguy c¬ míi. MÆc dï tiÕn tr×nh thùc hiÖn AFTA ®· ®i ®­îc nöa chÆng ®­êng nh­ng d­êng nh­ cßn qu¸ nhiÒu doanh nghiÖp vÉn cßn rÊt thê ¬, thËm chÝ kh«ng biÕt ®Õn HiÖp ®Þnh CEPT. C¸c doanh nghiÖp nªn chñ ®éng chuÈn bÞ s½n sµng ®Ó kh«ng bÞ bÊt ngê tr­íc c¸c t¸c ®éng mµ AFTA mang l¹i khi khu vùc mËu dÞch tù do ®­îc thiÕt lËp. Ngay tõ b©y giê, c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i theo dâi ®Çy ®ñ lÞch tr×nh gi¶m thuÕ do Nhµ n­íc c«ng bè ®Ó cã thÓ tËn dông ®­îc lÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ. Bªn c¹nh ®ã, c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i t¨ng c­êng ®Çu t­ c«ng nghÖ míi, c¶i tiÕn vµ ¸p dông c«ng nghÖ qu¶n lÝ tiªn tiÕn ®Ó cã thÓ c¹nh tranh víi doanh nghiÖp cña c¸c n­íc trong khu vùc. 3.2.2. T¨ng c­êng c«ng t¸c x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn chiÕn l­îc kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. §Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh tham gia AFTA th× cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®ång bé võa c¶i thiÖn chÊt l­îng, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp võa tiÕn hµnh x©y dùng chiÕn l­îc kinh doanh cña doanh nghiÖp. N©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp - C¶i tiÕn ph­¬ng thøc qu¶n lý ho¹t ®éng, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý tµi chÝnh, quan lý c¸c yÕu tè ®Çu vµo nh»m gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh, t¨ng hiÖu qu¶ sö dông vèn. - §Çu t­ ®æi míi trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ g¾n víi n¨ng lùc qu¶n lý vµ tr×nh ®é tay nghÒ cña c¸n bé, c«ng nh©n trong doanh nghiÖp. - N©ng cao chÊt l­îng dÞch vô phôc vô kh¸ch hµng, më réng m¹ng l­íi tiÕp thÞ ®Ó t¹o thªm gi¸ trÞ cho s¶n phÈm. - Qu¶n lý chÊt l­îng s¶n phÈm tr­íc, trong vµ sau giai ®o¹n s¶n xuÊt. §Æc biÖt c¸c s¶n phÈm cña doanh nghiÖp phÊn ®Êu ®¹t tiªu chuÈn chÊt l­îng quèc tÕ, c¶i tiÕn chÊt l­îng bao b× vµ nhÊt thiÕt c¸c s¶n phÈm ph¶i thùc hiÖn m· v¹ch. §Ó thùc hiÖn ®­îc c¸c vÊn ®Ò trªn ®©y, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ, cËp nhËt vÒ c«ng nghÖ, thÞ tr­êng s¶n phÈm, cã sù hç trî t­ vÊn chuyªn m«n vµ chuyªn m«n ho¸ c«ng t¸c qu¶n lý. X©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn tèt chiÕn l­îc kinh doanh ë doanh nghiÖp. Bªn c¹nh chiÕn l­îc tæng thÓ cña Nhµ n­íc, Bé chñ qu¶n, tõng doanh nghiÖp còng ph¶i x©y dùng chiÕn l­îc doanh nghiÖp riªng. Néi dung chiÕn l­îc doanh nghiÖp tËp trung vµo 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n sau ®©y: - Ph©n tÝch lîi thÕ c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong t­¬ng quan víi c¸c doanh nghiÖp cïng ngµnh, c¸c ®èi t¸c c¹nh tranh. - Nghiªn cøu, dù b¸o t×nh h×nh vµ sù c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc, khu vùc vµ trªn thÕ giíi trong bèi c¶nh ViÖt Nam héi nhËp vµo AFTA, APEC, WTO. §ång thêi còng nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng, xu h­íng chuyÓn ®éng th­¬ng m¹i cña mét sè ®èi t¸c c¹nh tranh víi thÞ tr­êng ViÖt Nam nh­ viÖc Trung Quèc tham gia WTO, thÞ tr­êng EU... Trªn c¬ së ®ã, mçi doanh nghiÖp x©y dùng chiÕn l­îc kinh doanh thÝch hîp. 3.2.3. §æi míi vµ hoµn thiÖn m«i tr­êng kinh doanh cña doanh nghiÖp M«i tr­êng kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ sù héi tô cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau bao gåm c¸c yÕu tè vÜ m« vµ vi m« nh»m t¹o cho doanh nghiÖp biÕt sö dông khai th¸c quy tr×nh tõ s¶n xuÊt ®Õn l­u th«ng hµng hãa. C¸c yÕu tè nµy bao gåm: xóc tiÕn xuÊt khÈu, ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng, tr×nh ®é qu¶n lý vµ tay nghÒ, c¸c chÝnh s¸ch hç trî s¶n phÈm... Quan träng h¬n c¶ lµ doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh viÖc tham gia AFTA lµ nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm cña chÝnh doanh nghiÖp ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh më cöa nÒn kinh tÕ.C¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­ kinh doanh Nhµ n­íc cÇn sím gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh­ x©y dùng m«i tr­êng ph¸p lý râ rµng, nh©t qu¸n, æn ®Þnh;thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝch cùc,linh ho¹t vµ thËn träng. 3.2.4. Tæ chøc hÖ thèng th«ng tin ph¶n ¸nh kÞp thêi sù thay ®æi nhu cÇu vµ ph¸t hiÖn nhu cÇu míi trªn thÞ tr­êng môc tiªu Th«ng tin vÒ thÞ tr­êng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, ®©y l¹i lµ ®iÓm yÕu cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. §Ó x©y dùng ®­îc hÖ thèng th«ng tin nµy, viÖc quan träng lµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn ph¶i cã sù liªn kÕt, hç trî, khai th¸c th«ng tin cña c¸c c«ng ty b¸n lÎ trªn thÞ tr­êng c¸c n­íc ASEAN, nhanh chãng tiÕp cËn víi ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i ®iÖn tö th«ng qua viÖc sö ®­a vµo sö dông hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin, ®Æc biÖt lµ Internet, ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp thu thËp, dù b¸o th«ng tin vÒ thÞ tr­êng nhanh chãng vµ ®é chÝnh x¸c cao nhÊt. Th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng hç trî cña ChÝnh phñ vµ c¸c trung t©m t­ vÊn, c¸c doanh nghiÖp cÇn chñ ®éng n¾m b¾t vµ xö lÝ c¸c th«ng tin ®Ó th¸o gì c¸c bÊt cËp. 3.2.5. Quan t©m ®Õn thÞ tr­êng trong n­íc nh­ng ®ång thêi còng t×m kiÕm c¸c ®èi t¸c kinh doanh trªn thÞ tr­êng ASEAN. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp, c¹nh tranh kh«ng chØ diÔn ra ë thÞ tr­êng n­íc ngoµi mµ cßn diÔn ra ë thÞ tr­êng trong n­íc. Héi nhËp sÏ chØ thµnh c«ng mét nöa nÕu bá qua thÞ tr­êng trong n­íc. Khi c¸c doanh nghiÖp ®· cã mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ë trong n­íc th× viÖc xuÊt khÈu t×m ®èi t¸c bªn ngoµi sÏ dÔ dµng vµ thuËn lîi h¬n. HiÖn nay c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu ho¹t ®éng d­íi h×nh thøc gia c«ng cho n­íc ngoµi, do ®ã ®Ó cã thÓ tèi ®a lîi nhuËn xuÊt khÈu th× doanh nghiÖp cÇn t×m kiÕm c¸c hîp ®ång ®Ó trë thµnh nhµ thÇu cung cÊp. Ký hîp ®ång thÇu cung cÊp cho c¸c c«ng ty b¸n lÎ sÏ lµ ph­¬ng ¸n tèi ­u ®èi víi c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam, v× lµm nh­ vËy sÏ gi¶m ®­îc chi phÝ ph©n phèi do lo¹i bít kh©u trung gian, mÆt kh¸c c¸c nhµ b¸n lÎ sÏ cung cÊp nhanh nhÊt c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ sù thay ®æi nhu cÇu cho c¸c nhµ s¶n xuÊt. §ång thêi ®Ó cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c hîp ®ång thÇu cung cÊp, c¸c doanh nghiÖp còng ph¶i t×m kiÕm c¸c ®èi t¸c trong n­íc ®Ó cung cÊp nguyªn vËt liÖu, c¸c phô kiÖn chÊt l­îng cao cho s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu... qua ®ã h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt, t¨ng lîi nhuËn vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt trong ngµnh ph¸t triÓn. KÕt luËn Toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®· trë thµnh xu thÕ kh«ng thÓ nµo ®¶o ng­îc cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn ®¹i vµ tù do hãa th­¬ng m¹i lµ mét yÕu tè c¬ b¶n cña xu thÕ nµy. §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ dùa vµo c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vµo xuÊt khÈu chøng tá thµnh c«ng h¬n so víi chiÕn l­îc kinh tÕ dùa vµo c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc ViÖt Nam tham gia CEPT/AFTA vµ chuÈn bÞ ®Ó tham gia vµo c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ kh¸c nh­ APEC, GATT/WTO lµ mét quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n hoµn toµn. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp nµy, thùc tiÔn cuéc sèng ®ßi hái chóng ta chÊp nhËn c¬ chÕ hîp t¸c vµ c¹nh tranh, nç lùc phÊn ®Êu n©ng cao n¨ng lùc b¶n th©n ®¹t tíi môc tiªu mµ chóng ta ®· x¸c ®Þnh. Mét bµi häc rót ra tõ thùc tiÔn héi nhËp kinh tÕ khu vùc lµ ph¶i khÈn tr­¬ng ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu thùc hiÖn mét c¸ch chñ ®éng néi dung vµ tiÕn tr×nh CEPT/AFTA. C¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng chÊp nhËn nh÷ng g× cøng nh¾c thuéc c¬ chÕ ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ theo chÕ ®é kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu bao cÊp tr­íc ®©y; chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ph¶i ®­îc x©y dùng th«ng tho¸ng h¬n theo h­íng tù do ho¸, chØ nªn b¶o hé nh÷ng g× lµ cÇn thiÕt vµ ph¶i ®Þnh râ thêi h¹n b¶o hé. B¶o hé cµng nhiÒu, søc c¹nh tranh cµng yÕu. C¸c c«ng cô phi thuÕ quan cÇn ph¶i ®­îc nghiªn cøu cô thÓ ho¸ theo thêi gian vµ ®iÒu kiÖn cña ®Êt n­íc, tuy nhiªn cÇn ph¶i chó ý tu©n thñ c¸c th«ng lÖ, luËt lÖ quèc tÕ vµ ph¶n ¸nh ®­îc xu h­íng cña thêi ®¹i. HiÖn nay, n­íc ta lµ thµnh viªn ASEAN, trong t­¬ng lai kh«ng xa sÏ lµ thµnh viªn cña tæ chøc WTO. Sù chËm trÔ sÏ ®ång nghÜa víi mÊt thêi c¬ héi nhËp vµ t¨ng tr­ëng, lµ kÐo dµi sù lóng tóng vµ thô ®éng trong qu¸ tr×nh héi nhËp. Héi nhËp kinh tÕ ViÖt Nam vµo kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi cã nghÜa lµ c¸c thÓ chÕ kinh tÕ ViÖt Nam ph¶i phï hîp víi tËp qu¸n quèc tÕ. Sau nhiÒu n¨m ®i theo m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, t×nh thÕ hiÖn nay ®ßi hái ChÝnh phñ ph¶i nç lùc c¶i c¸ch c¸c thÓ chÕ kinh tÕ theo h­íng ®¬n gi¶n hãa c¬ chÕ qu¶n lý, trao quyÒn tù chñ kinh doanh nhiÒu h¬n n÷a cho c¸c doanh nghiÖp, b¶o ®¶m tÝnh minh b¹ch vµ nhÊt qu¸n trong chÝnh s¸ch kinh tÕ còng nh­ trong c¸c quy ®Þnh vÒ ho¹t ®éng kinh doanh, b·i bá nh÷ng chÝnh s¸ch, quy ®Þnh kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. ChÝnh cuéc c¶i c¸ch thÓ chÕ nµy gi÷ vai trß quan träng trong viÖc t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ t¹o m«i tr­êng thuËn lîi thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nhµ n­íc cÇn chó ý ®Çu t­ thÝch ®¸ng ®Ó ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ®Êt n­íc, mét yÕu tè then chèt lµm biÕn ®æi c¸c lîi thÕ so s¸nh theo h­íng cã lîi cho môc ®Ých ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ng­êi thùc hiÖn vµ chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ héi nhËp kinh tÕ trªn thùc tÕ lµ c¸c doanh nghiÖp. Do ®ã, Nhµ n­íc cÇn ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp, gióp c¸c doanh nghiÖp tiÕp cËn th«ng tin héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi. Th¸ch thøc vÉn cßn nhiÒu ë phÝa tr­íc, nh­ng chóng ta hy väng vµo nh÷ng kÕt qu¶ cã thÓ ®¹t ®­îc trong qu¸ tr×nh héi nhËp nÒn kinh tÕ khu vùc ASEAN. Tµi liÖu tham kh¶o [1,17] NguyÔn ThÞ Doan, “Chñ ®éng h¬n n÷a héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ”, T¹p chÝ Céng S¶n, sè 19, 15/10/2001. [2,7] §ç §øc B×nh, “Kinh tÕ häc cña sù héi nhËp khu vùc vµ nh÷ng lîi Ých chñ yÕu do héi nhËp mang l¹i”, Héi nhËp AFTA: C¬ héi vµ th¸ch thøc, §H KTQD, Khoa KTKDQT 1997, Trang 7 [3,40] NguyÔn ThÞ Hång Nhung, “Tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë ASEAN”, ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ thÕ giíi, 2001, Trang 40. [4,157] Ronald I Mc Kinton, “Tr×nh tù tù do ho¸ kinh tÕ - qu¶n lÝ tµi chÝnh trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn KTTT”, NXB CTQGHN. [5,67] Michael Mussa, “Macroeconomic Policies and Trade Liberalization: Some common Indications”, Research Observer 2, No 1, Jan 1987, Page 61-77. [6,12] NguyÔn Xu©n Th¾ng, “Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN vµ tiÕn tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam”, NXB Thèng Kª, 1999, Trang 12 [7,290] UNDP (MPI/DSC), “ViÖt Nam h­íng tíi 2010”, NXB ChÝnh TrÞ Quèc Gia, 2001, Trang 290. [8,58] Bé Ngo¹i giao - Vô ASEAN, “HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸”, NXB CTQG, 1998, Trang 58 [9,10] TrÇn Thanh H¶i, “Hái ®¸p vÒ hîp t¸c kinh tÕ ASEAN” , UBQG vÒ Hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, NXB ThÕ giíi, 2000, Trang 10. [10,91] “AFTA lµ g×?”, Kû yÕu xuÊt khÈu 2001, NXB Thµnh phè HCM, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, 10/2001, Trang 91- 92. [11,5] Hoµng K×nh, “Kinh tÕ quèc tÕ”, PhÇn 2, NXB Gi¸o dôc, 1999, Trang 5. [12,214] Häc viÖn Tµi ChÝnh, “Gi¸o tr×nh kinh tÕ quèc tÕ”, NXB Tµi ChÝnh, 2002, Trang 214. [13,24] Bé Ngo¹i Giao, “ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ”, NXBCTQG, 2000, Trang 24. [14] “PhilÝppin vÉn b¶o hé ngµnh hãa dÇu dï ®· cã cam kÕt”, VNTTX / AFP, Bandar Seri Begawan, 16/09/2002 [15,3] PTS. Vò §øc §µm, “Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) víi c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, Sè 6 (44)/1996, Trang 3. [16,25] NguyÔn ThÞ Hång Nhung, “Tù do ho¸ th­¬ng m¹i - Kinh nghiÖm tõ c¸ n­íc ®ang ph¸t triÓn”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, Sè 1(51)/1998, Trang 25. [17,26] NguyÔn ThÞ Hång Nhung, “Tù do ho¸ th­¬ng m¹i ë ASEAN - mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, Sè 5 (61), 1999, Trang 26 [18,104] THS. NguyÔn DiÖu Hïng, “AFTA - Môc ®Ých thµnh lËp vµ c¬ chÕ thùc hiÖn”, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN vµ doanh nghiÖp ViÖt Nam, NXB CTQG, 2001, Trang 104 [19,10] “AFTA/CEPT: B­íc ngoÆt trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ASEAN ”, T¹p chÝ Tµi ChÝnh, Sè th¸ng 7/1997, Trang 10. [20,19] PTS. Hoa H÷u L©n, “AFTA tõ khu vùc ho¸ ®Õn toµn cÇu ho¸”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, Sè 5 (49)/1997, Trang 18-22. [21,11] NguyÔn M¹nh CÇm, “ASEAN vµ tiÕn tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam vµo kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi”, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN vµ DN ViÖt Nam, NXBCTQG, 2001, Trang 11. [22,21] “V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII”, NXB CTQG Hµ Néi, 1996, Trang 21 vµ 90. [23,13] NguyÔn ThÞ Nh­ Hµ, “Th­¬ng m¹i ViÖt Nam trong lé tr×nh AFTA”, Kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, Sè 3(32), 6/2001, Trang 12-16. [24] TrÇn V¨n Thä, “Th¸ch thøc AFTA”, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, Sè 18, 25/04/2002. [25] L­u Phan, “¸p lùc héi nhËp t¨ng nhanh”, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, 29/08/2002. [26,17] L­¬ng V¨n Tù, “V­ît lªn trªn nh÷ng th¸ch thøc míi trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ”, T¹p chÝ Céng s¶n, Sè 9, 26/03/2002, Trang 17. [27] “Thùc hiÖn khu vùc mËu dÞch tù do AFTA: Lîi Ých râ rµng nhÊt lµ më ®­îc thÞ tr­êng tiªu thô”, Sµi Gßn Gi¶i Phãng, 13/08/2002 [28,57] NguyÔn H÷u C¸t, “ViÖt Nam héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc th«ng qua CEPT: c¬ héi vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra”, Nghiªn cøu §«ng Nam ¸, 02/1997, Trang 57. [29,79] Vò Khoan, “Th­¬ng m¹i ViÖt Nam-ASEAN trong bèi c¶nh triÓn khai thùc hiªn CEPT/AFTA”, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN vµ doanh nghiÖp ViÖt Nam, NXBCTQG, 2001, Trang 73-81. [30,85] TrÇn Xu©n Th¾ng, “5 n¨m thùc hiÖn CEPT/AFTA vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam”, Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN vµ doanh nghiÖp ViÖt Nam, NXBCTQG, 2001, Trang 82-90. [31] Quý Hµo, “N¨m thø hai trªn lé tr×nh gi¶m thuÕ”, Thêi B¸o Kinh tÕ ViÖt Nam, 12/03/2002. [32] “N¨m nay sÏ c¾t gi¶m 730 dßng thuÕ theo hiÖp ®Þnh CEPT”, Sµi Gßn Gi¶i Phãng, Thanh niªn, 31/03/2002. [33] “Cam kÕt vÒ thuÕ cña ViÖt Nam tham gia Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA)”, Bé Tµi chÝnh, th¸ng 04/2001. [34] “AMM-33 kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ ®Æc biÖt trong ASEAN”, Bé Tµi ChÝnh, 17/9/2001. [35,15] PTS. §ç §øc §Þnh, “AFTA víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ViÖt Nam”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, Sè 6 (44)/1996, Trang 15. [36] Tæng côc thuÕ, “BiÓu thuÕ xuÊt nhËp khÈu vµ xuÊt nhËp khÈu ­u ®·i”, NXB Thèng Kª, 1999. [37,94] “Qu¸ tr×nh tham gia AFTA vµ lÞch tr×nh gi¶m thuÕ cña ViÖt Nam theo CEPT/AFTA”, Kû yÕu xuÊt khÈu 2001, NXB Thµnh phè HCM, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, 10/2001, Trang 93-97. [38] “Cuéc lét x¸c cña ngµnh H¶i quan”, Thanh niªn, Hµ Néi míi, 19/12/2000. [39,5] NghÞ ®Þnh 60/2002/N§-CP qui ®Þnh vÒ viÖc x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu theo nguyªn t¾c cña HiÖp ®Þnh thùc hiÖn §iÒu 7/ GATT. [40,59] NguyÔn ThÞ Hång Nhung. “ViÖt Nam víi qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ASEAN”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, Sè 1(57)/1999, Trang 55-62. [41,4] “N©ng cao hiÖu qu¶ phèi hîp, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong khu vùc”, B¸o H¶i quan, Sè 62(270), 04/08/2002, Trang 4. [42,3] Hoµng Kim, “§­îc lîi g× khi ¸p dông danh môc thuÕ quan hµi hoµ ASEAN”, B¸o H¶i quan, Sè 66(274), 8/08/2002, Trang 3. [43] “Thùc hiÖn HiÖp ®Þnh CEPT cña c¸c n­íc ASEAN: Quy chÕ n¨m 2002”, Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, 03/06/2002. [44,174] PTS. NguyÔn §×nh H­¬ng - GS. PTS. NguyÔn §×nh B¸ch, “Quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam-ASEAN vµ chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam”, NXB CTQG, 1999, Trang 174. [45,27] NguyÔn ThÞ Hång Nhung, “ViÖc thùc hiÖn AFTA vµ nh÷ng t¸c ®éng cña nã ®èi víi c¸c n­íc ASEAN”, Nghiªn cøu §NA, 06/1999, Trang 23-31. [46,12] Tr­¬ng ChÝ Trung, “T¸c ®éng cña AFTA vµ c¸c gi¶i ph¸p thÝch øng cña ViÖt Nam”, T/chÝ Tµi ChÝnh, Sè th¸ng 7/1997, Trang 12 [47,56] “T×nh h×nh kinh tÕ x· héi ViÖt Nam trong 10 n¨m 1991-2000”, Tæng Côc Thèng Kª, 2001, Trang 56. [48] “ViÖt Nam ®­îc h­ëng thuÕ suÊt nhËp khÈu u ®·i CEPT 0 - 5% vµ hÖ thèng ­u ®·i héi nhËp AISP tõ ngµy 1/1/2002”, B¸o Th­¬ng m¹i, Sè 19, ngµy 5/3/2002 [49] ThuËn Ph­¬ng, “Tèi ®a c¸i "®­îc", gi¶m thiÓu c¸i "mÊt"”, TuÇn b¸o Quèc tÕ, Sè 19 (487), ngµy 9/5/2002 [50,116] “TiÒm n¨ng ViÖt Nam thÕ kû 21”, NXB ThÕ giíi, 2001, Trang 116. [51] Phong Lan, “Thu hót FDI - ViÖt Nam sÏ ph¶i c¹nh tranh khèc liÖt”, Tin nhanh ViÖt Nam (www.vnexpress.net.vietnam), 16/8/2002. [52] “C¾t gi¶m thuÕ quan t¸c ®éng tíi ng©n s¸ch NN”, Bé Tµi chÝnh, 19/04/2002, www.mof.gov.vn/tintuc/ttinhoinhap/19_04_02.htm. [53] “Chi phÝ ®Çu vµo vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh”, Bé Tµi chÝnh, theo website www.mof.gov.vn/tintuc/taichinh_dn/chiphi.html. [54,23] Träng Hå, “Vµi suy nghÜ vÒ lîi thÕ c¹nh tranh th­¬ng m¹i ë n­íc ta”, T/chÝ Th­¬ng m¹i, sè 16, ngµy 10/6/2002, Trang 23. [55] “§Çu t­ n­íc ngoµi 1988-2001”, Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, www.vneconomy.com.vn/statistic/vn/08.htm. [56,19] TrÇn Thuý Hµ, “N¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam trong bèi c¶nh héi nhËp”, T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò Kinh tÕ thÕ giíi sè 2 (76), 30/4/2002. [57,21] NguyÔn ThÞ Thanh Hoµi, “ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam trong xu thÕ th­¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay”, T¹p chÝ Céng s¶n, 07/07/2000, Trang 21. [58,12] “Doanh nghiÖp cßn hiÓu rÊt lê mê vÒ héi nhËp”, B¸o §Çu t­, ngµy 21/06/2001. [59,14] Ph¹m Hång Quang, “Rµ so¸t v¨n b¶n xuÊt nhËp khÈu, h¶i quan”, Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam, Sè 91, 14/11/1998, Trang 14. [60,11] NguyÔn Thi, “ TiÕp tôc c¶i tiÕn thñ tôc ”, Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam, Sè 92, 16/11/1998, Trang 11. [61,36] Lª V¨n Tø, “Cã ®óng lµ do c¬ chÕ”, Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn, Sè 494, 15/06/2000, Trang 36. [62,43] NguyÔn §×nh Tµi, “C¬ chÕ ®iÒu hµnh xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam thêi gian qua vµ c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch cho giai ®o¹n tíi”, Nghiªn cøu Kinh tÕ, Sè 254, 07/1999, Trang 43-50. [63,14] L­u Phan, “Trªn tho¸ng, d­íi ch­a th«ng”, Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn, Sè 510, 05/10/2000, Trang 14. [64,8] Hµ TuÊn, “Rµo c¶n kü thuËt: Th¸ch thøc lín víi Doanh nghiÖp ViÖt Nam”, B¸o Th­¬ng m¹i, Sè 17, ngµy 26/02/2002, Trang 8. ._.