Khảo sát hệ vi sinh vật kiểm soát NH3 trong nuôi tôm

CHÖÔNG 1: MÔÛ ÑAÀU Ñaët vaán ñeà Nuoâi toâm naêng suaát cao ñang phaùt trieån maïnh, taïo böôùc ñoät phaù trong ngaønh nuoâi troàng thuûy saûn ôû nöôùc ta vaø goùp phaàn ñaùng keå cho kim ngaïch xuaát khaåu thuûy saûn. Trong ñoù, dieän tích nuoâi toâm baùn thaàm canh vaø thaâm canh khoâng ngöøng ñöôïc môû roäng vaø giöõ vò trí quan troïng trong vieäc saûn xuaát maët haøng xuaát khaåu chuû löïc. Tuy vaäy, vôùi löôïng thöùc aên dö thöøa, saûn phaåm baøi tieát haèng ngaøy cuûa toâm, söï röõa troâi töø bôø ao, saûn phaåm höõu cô theo nöôùc vaøo ao vaø xaùc ñoäng vaät phuø du… ñaõ laøm cho moâi tröôøng nöôùc, ñaùy ao nuoâi bò oâ nhieãm trong nhöõng thaùng cuoái vaø sau moãi chu kyø nuoâi toâm. Trong caùc ao nuoâi thaâm canh, ñeå ruùt ngaén thôøi gian nuoâi ñoäng thôøi naâng cao giaù trò cuûa toâm nuoâi ngöôøi ta taêng theâm löôïng thöùc aên cho vaät nuoâi, khi ñoù seõ xuaát hieän yeáu toá dö thöøa amoniac. Thöùc aên thöøa, phaân, chaát baøi tieát cuûa vaät nuoâi seõ hình thaønh amoniac. Trong moâi tröôøng coù pH thaáp taùc haïi cuûa amoniac khoâng cao baèng trong moâi tröôøng coù pH cao, vì thaønh phaân gaây ñoäc laø amoniac daïng trung hoaø. Ammonium toàn taïi trong ao vôùi noàng ñoä cao vaø ñoàng thôøi vôùi pH cao seõ gaây ñoäc ñoái vôùi toâm caù vaø nhuyeãn theå vaø neáu nhö chöa xöû lyù ammonium maø tröïc tieáp thaûi ra moâi tröôøng beân ngoaøi seõ gaây oâ nhieãm, dòch beänh phaùt trieån nhieàu, laøm maát caân baèng sinh thaùi vaø thay ñoåi ña daïng sinh hoïc vuøng nöôùc ven bôø. Do ñoù caàn phaûi kieåm soaùt löôïng NH3 trong ao nuoâi toâm. Coù theå söû duïng caùc loaïi hoùa chaát, döôc lieäu ñeå xöû lyù moâi tröôøng ao nuoâi vaø phoøng dòch beänh nhöng nhö theá thì nhöõng chaát ñoù seõ toàn ñoïng trong nöôùc, ñaùy ao vaø trong saûn phaåm seõ aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán moâi tröôøng sinh thaùi vaø söùc khoûe cuûa con ngöôøi. Do ñoù bieän phaùp sinh hoïc söû duïng heä vi khuaån coù theå kieåm soaùt vaø laøm giaûm ñöôïc haøm löôïng NH3 ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø öùng duïng. Vôùi tính thöïc tieãn vaø yù nghóa khoa hoïc neâu treân, ñoàng thôøi ñöôïc söï chaáp nhaän cuûa khoa MT&CNSH, toâi tieán haønh thöïc hieän ñeà taøi “Khaûo saùt heä vi sinh vaät kieåm soaùt NH3 trong nuoâi toâm”. Muïc tieâu Tìm hieåu veà caùc yeáu toá trong nöôùc aûnh höôûng aûnh höôûng ñeán söï taêng tröôøng cuûa toâm, ñaëc bieät laø aûnh höôûng cuûa NH3. Tìm hieåu veà vi sinh vaät kieåm soaùt NH3 vaø cô cheá kieåm soaùt. Noäi dung nghieân cöùu Thu thaäp soá lieäu, keát quaû nghieân cöùu, taøi lieäu coù lieân quan ñeán ñeà taøi. Xöû lyù caùc keát quaû, soá lieäu thu thaäp ñöôïc. CHÖÔNG 2 :TOÅNG QUAN VEÀ QUAÙ TRÌNH NUOÂI TOÂM VAØ CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC Ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa toâm suù Phaân loại khoa hoïc Theo heä thoáng phaân loaïi cuûa Hothuis (1980) vaø Barnes (1987) toâm suù thuoäc: Ngaønh : Arthopoda Lôùp : Crustacea Lôùp phuï : Malacostraca Boä : Decapoda Boä phuï : Macrura natantia Hoï : Penaaidea Gioáng : Penaeus Loaøi : Penaeus monodon Phaân boá Toâm suù phaân boá roäng raõi treân theá giôùi, ôû vuøng Aán Ñoä Döông, Taây Thaùi Bình Döông, töø Pakistan tôùi Nhaät, töø quaàn ñaûo Malaysia ñeán UÙc, ñaëc bieät phaân boá taäp trung ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ nhö Vieät Nam, Philipines, Indonesia vaø Malysia (Traàn Minh Anh, 1989). Ôû giai ñoaïn aáu truøng vaø aáu nieân toâm suù soáng noåi, daàn daàn thích nghi soáng ñaùy. Ôû vuøng cöûa soâng, aáu nieân vaø thieáu nieân toâm soáng ôû taàng maët trong khi phaàn lôùn toâm tröôûng thaønh soáng ôû möïc nöôùc sau khoaûng 70m (ngoaøi khôi Philippines) hay 30-39m (vònh Thaùi Lan) ôû nhieät ñoä 34oC vaø ñoä maën laø 35ppt Voøng ñôøi Ngoaøi töï nhieân, khi ñaït ñeán ñoä tröôûng thaønh vaøo naêm thöù hai, toâm seõ baét ñaàu di cö ra bieån ñeå giao phoái vaø khi tìm vò trí sinh saûn phuø hôïp toâm caùi seõ ñeû tröùng. Toâm thöôøng ñeû tröùng vaøo ban ñeâm, luùc gaàn saùng. Soá tröùng ñeû tuøy thuoäc vaøo kích thöôùc, troïng löôïng cuûa toâm meï. Söùc sinh saûn cuûa toâm suù ngoaøi töï nhieân khoaûng 200.000 – 1.200.000 tröùng / toâm meï. Tröùng sau khi nôû thaønh aáu truøng vaø phaùt trieån laàn löôït qua caùc giai ñoaïn : Giai ñoaïn Nauplius (6 giai ñoaïn) : töø Nauplius 1 (kyù hieäu N1) ñeán Nauplius 6 (kyù hieäu N6) khoaûng 48 tieáng. Giai ñoaïn Zoea (3 giai ñoaïn) : xuaát hieän maét coù chaám ñen (kyù hieäu Z1 ñeán Z3) khoaûng 3-4 ngaøy. Giai ñoaïn Mysis (3 giai ñoaïn) : baét ñaàu xuaát hieän chaân bôi (kyù hieäu M1 ñaán M3) khoaûng 4 – 5 ngaøy. Giai ñoaïn aáu truøng Postlarvae : khi chaán bôi phaùt trieån ñaày ñuû, toâm di cö töø vuøng bieån khôi vaøo caùc vuøng bôø coù ñoä maën thaáp hôn, thöôøng laø cöûa soâng. Giai ñoaïn aáu nieân Juvenile : toâm suù baét ñaàu chuyeån sang soáng ñaùy, bôi baèng chaân bôi vaø boø baèng chaân boø, caùc cô quan phaùt trieån khaù hoaøn thieän. Giai ñoaïn gaàn tröôûng thaønh (coøn goïi laø giai ñoaïn toâm thieáu nieân): laø thôøi kì coù theå phaân bieät toâm ñöïc hay toâm caùi. Toâm caùi lôùn nhanh hôn toâm ñöïc nhöng möùc ñoä khoâng nhieàu. Chuùng coù khaû naêng giao phoái laàn ñaàu vaø tìm ñöôøng di chuyeån ra vò trí sinh saûn ôû vuøng bieån khôi. Giai ñoaïn toâm suù tröôûng thaønh : toâm suù böôùc sang giai ñoaïn thaønh thuïc sinh duïc. Toâm caùi mag tröùng thöôøng chæ baét khôi xa ôû ñoä saâu 20-70m. Hình 2.1 : Voøng ñôøi cuûa toâm suù (P.monodon) (Motoh, 1981) Quy trình chuaån bò ao nuoâi vaø quaù trình nuoâi toâm Quy trình chuaån bò ao nuoâi Xaây döïng heä thoáng ao nuoâi Neân xaây döïng ñuû 3 ao: ao nuoâi, ao chöùa laéng vaø ao xöû lyù chaát thaûi. Neáu khoâng ñuû kieän thì khoâng caàn xaây ao xöû lyù chaát thaûi (hình 2.2) Ao nuoâi : hình chöõ nhaät hoaëc hình vuoâng, dieän tích töø 0,4 – 0,6 ha, ñoä saâu trung bình 1,3 – 1,6 m, coù coáng caáp vaø thoaùt nöôùc rieâng bieät. Ao chöùa laéng : ñeå chöùa nöôùc vaø xöû lyù nöôùc tröôùc khi ñöa vaøo ao nuoâi. Dieän tích baèng 20 -25% dieän tích ao nuoâi. Neân ñaøo saâu hôn ao nuoâi ñeå coù theå chöùa nhieàu nöôùc. Ao xöû lyù chaát thaûi : chöùa nöôùc thaûi töø ao nuoâi, thôøi gian xöû lyù 7 – 10 ngaøy (xöû lyù baèng sinh hoïc) thì coù theå thaùo ra moâi tröôøng ngoaøi hoaëc cung caáp trôû laïi ao chöùa laéng. Dieän tích baèng 10 – 15% dieän tích ao nuoâi. Nôi xaây döïng ao nuoâi thaâm canh toâm suù phaûi theo ñuùng möùc vaø yeâu caàu quy ñònh trong baûng 2.1. Baûng 2.1 : Ñieàu kieän töï nhieân ao nuoâi toâm suù thaâm canh Ñieàu kieän Yeâu caàu kyõ thuaät Nguoàn nöôùc Khoâng bò nhieãm baån do chaát thaûi cuûa caùc ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp vaø chaát thaûi töø khu daân cö Ñoä maën (0/00) 10 – 30 (thích hôïp 15 – 25) Ñoä cöùng (mg/l) > 80 pH nöôùc 7,5 – 8,5 H2S (mg/l) <0,02 NH3 (mg/l) <0,1 Loaïi ñaát Ñaát thòt hoaëc ñaát thòt pha caùt, pha buøn höõu cô coù ñoä keát dính cao pH ñaát >0,5 Chuaån bò ao nuoâi Caûi taïo Naïo veùt ñaùy ao sau moãi vuï nuoâi. Khoâng ñöôïc ñöa buøn veùt ñaùy leân bôø ao. Ño pH ñaùy ñeå xaùc ñònh löông voâi caàn duøng theo baûng 2.2 Boùn voâi 2 laàn, moãi laàn söû duïng 50% löôïng voâi caàn duøng. Dieät cua vaø caùc vaät chuû trung gian trong ao baèng cô hoïc hoaëc hoùa chaát, raøo bôø ao nuoâi baèng löôùi ñeå phoøng tröø beänh ñoám traéng. Baûng 2.2 : Löôïng voâi boùn (kg/ha) khi caûi taïo ao (caên cöù vaøo pH ñaát) pH ñaát Voâi nung CaO Voâi toâi Ca(OH)2 Voâi noâng nghieäp CaCO3 Dolomite CaMg(CO3)2 7,0 - - 500 500 6,0 500 700 1000 1000 5,0 750 1000 1500 1500 4,0 1000 1200 - - Nguoàn : coâng ty CP, 2002 Laáy nöôùc Toát nhaát laáy nöôùc vaøo thôøi ñieåm sau ngaøy nöôùc cöôøng co nhaát. Nöôùc ñöôïc loïc qua löôùi loïc phuø du hay may baèng tuùi vaûi kaki. Ñöôøng kính tuùi löôùi 0,8 – 1,0 m vaø ñoä daøi 15 – 20 m. Sau khi laáy nöôùc 2 – 3 ngaøy thì tieán haønh xöû lyù formol vôùi noàng ñoä 30 – 40 ppm (30 – 40 lít/1000 m3). Neáu ao chöùa laéng thì neân xöû lyù nöôùc trong ao chöùa laéng baèng Chlorin (löôïng duøng 25 – 30 ppm). Gaây maøu nöôùc Ñeå taïo thöùc aên töï nhieân öa thích cho toâm thì caàn taïo maøu nöôùc cho ao nuoâi toâm theo caùc böôùc : laáy nöôùc vaøo ao nuoâi ñaït 60 – 70 cm (deã taïo maøu) hay 1,0 – 1,2 m. Gaây maøu nöôùc baèng phöông phaùp voâ cô: phaân voâ cô (URE: 15 – 20 kg/ha, NPK: 20 – 30 kg/ha) hoøa tan trong nöôùc, boùn vaøo luùc trôøi naéng (8 – 10h saùng). Gaây maøu nöôùc baèng phöông phaùp höõu cô : aùp duïng cho nhöõng vuøng ñaát caùt khoù gaây maøu. Caùc thaønh phaàn duøng cho 1 ha ao nuoâi goàm; 3 -5 lít nöôùc maém, 8 – 12 kg boät caùm, 8 – 10kg boät caù (caùm vaø boät caù caàn ñöôïc naáu chín). Hoøa tan caùc thaønh phaàn, uû trong 24h. Thôøi gian boùn vaøo buoåi saùng. Quùa trình nuoâi toâm Choïn gioáng vaø thaû gioáng Choïn gioáng Veà caûm quan : ñoäng ñeàu, khoâng bò dò hình, toâm coù maøu saùng boùng vaø chuyeån sang maøu naâu khi ñaït kích thöôùc côõ Pl 15. Toâm khoâng coù vi sinh vaät baùm, coù ñoát buïng daøi, thòt ñaày. Hoaït ñoäng toâm : toâm bôi ngöôïc doøng vaø gaàn nhö toaøn boä baùm vaøo thaønh thau khi quay doøng nöôùc. Kieåm tra baèng caùch laáy 200 toâm gioáng trong beå cho vaøo thau coù 4 lít nöôùc vaø quay troøn nöôùc, toâm yeáu seõ gom vaøo giöõa thau. Tæ leä nhieãm MBV : caøng nhoû caøng toát Tæ leä cheát do soác formal khoâng quaù 5%. Kieåm tra soác formal baèng caùch ñöa 100 – 200 toâm gioáng (Pl 15) vaøo thau nöôùc coù noàng ñoä formal 250 ppm (1 ml formal/4 lít nöôùc) trong thôøi gian 30 phuùt. Neáu soá löôïng toâm cheát khoâng quaù 5% laø toâm ñaït yeâu caàu. Tæ leä cheát khoâng quaù 1% laø toâm khoûe. Khoâng bò nhieãm virus ñoám traéng khi xeùt nghieäm. Thaû gioáng Chæ thaû gioáng khi gaây maøu nöôùc ñöôïc 7 – 10 ngaøy ñeå thöùc aên töï nhieân trong ao phaùt trieãn ñaày ñuû. Khi mua gioáng, caàn yeâu caàu traïi gioáng giaûm ñoä maën ñeán gaàn ñoä maën trong ao nuoâi, toát nhaát laø khoâng quaù 30/00 Neân thaû gioáng vaøo thôøi gian maùt, toát nhaát laøvaøo buoåi saùng. Ngaâm bao gioáng xuoáng ao, cho nöôùc ao vaøo ñeán ñaày bao sau ñoù môùi cho toâm gioáng ra ngoaøi. Quaûn lyù cho aên, theo doõi tæ leä soáng vaø toác ñoä taêng tröôûng Phöông phaùp cho aên Soá böõa cho aên : töø 4 – 6 böõa. Neân chuù yù cho thöùc aên nhieàu hôn (60% löôïng thöùc aên) vaøo caùc böõa toái. Thaùng thöù nhaát : raûi ñeàu thöùc aên quanh söôøn ao, caùch bôø khoaûng 2m. Thôøi gian cuoái cuûa thaùng thöù nhaát raûi thöùc aên roäng ra xa. Thaùng thöù 2: raûi thöùc aên ñeàu maët ao. Neân phoái troän nhieàu loaïi thöùc aên khaùc nhau bôûi thôøi gian naøy toâm phaân ñaøn maïnh. Nhöõng thaùng sau: cho thöùc aên ôû khu vöïc ñöôïc laøm saïch do doøng chaûy cuûa maùy quaït nöôùc taïo ra. Nhanh choùng phaùt hieän nhöõng ñieåm tích luõy lôùp buøn ñen, khoâng cho aên ôû nhöõng khu vöïc naøy. Neân chuù yù phoái troän nhieàu thöùc aên khaùc nhau neáu thaáy toâm phaân ñaøn. Löôïng thöùc aên Thôøi ñieåm cho aên vaø löôïng thöùc aên moãi laàn trong ngaøy cho toâm ñöôïc tính theo quy ñònh trong baûng 2.3 Baûng 2.3 : Thôøi ñieåm vaø löôïng thöùc aên moãi laàn cho toâm aên haèng ngaøy Thôøi ñieåm trong ngaøy Tyû leä % cho aên so vôùi toång khoái löôïng thöùc aên haèng ngaøy 6 giôø 20 10 giôø 10 16 giôø 20 20 giôø 25 23 giôø 25 Löu yù : Cho aên vaøo buoåi toái nhieàu hôn ban ngaøy. Neáu 1 ngaøy cho aên 4 böõa thì 2 böõa toái chieám 60% löôïng thöùc aên trong ngaøy. Toâm loät xaùc ñoàng loaït : giaûm 30% thöùc trong voøng 2 ngaøy, sau ñoù taêng daàn leân 5% cho caùc laàn aên tieáp theo. Neáu toâm loät xaùc khoâng hoaøn toaøn : giaûm 10 – 20% löôïng thöùc aên trong 2 ngaøy vaø taêng leân 5% trong caùc laàn cho aên keá tieáp. Khi nhieät ñoä nöôùc xuoáng 25, giaûm 30 – 50% löôïng thöùc aên cho ñeán khi nhieät ñoä nöôùc thích hôïp vaø taêng daàn leân 5% sau 1 laàn aên. Khi nhieät ñoä nöôùc taêng cao (>33), giaûm 10 – 20% löôïng thöùc aên vaø taêng leân khi nhieät ñoä thích hôïp. Khi nöôùc ao chuyeån sang maøu naâu ñen do taûo cheát, giaûm 20 – 30% löôïng thöùc aên cho caùc laàn aên keá tieáp vaø sau ñoù taêng daàn leân. Sau xöû lyù hoùa chaát dieät khuaån, giaûm 30 – 50% löôïng thöùc aên cho caùc laàn aên keá tieáp vaø sau ñoù taêng daàn leân. Ñaùng giaù tyû leä soáng Thaùng ñaàu tieân raát khoù ñaùnh giaù tyû leä soáng trong ao nuoâi, maø chæ quan saùt ñöôïc hoaït ñoäng cuûa toâm vaøo ban ñeâm hoaëc duøng que gaït ñeå kieåm tra toâm. Töø thaùng thöù 2: kieåm tra toâm baèng voù hay baèng chaøi. Ñòa ñieåm thu maãu theo hình 2.2. Treân cô sôû tính toång löôïng toâm coù trong voù hay chaøi ñeå xaùc ñònh tyû leä soáng. Hình 2.2 : Ñieåm thu maãu kieåm tra tyû leä soáng vaø toác ñoä taêng tröôûng trong ao Kieåm tra sinh tröôûng Kieåm tra sinh tröôûng laø moät bieän phaùp baét buoäc trong nuoâi toâm, theo doõi chaët cheõ quaù trình sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa toâm nuoâi. Töø thaùng thöù 2 ñònh kì 7 – 10 ngaøy kieåm tra sinh tröôûng toâm nuoâi. Ñòa ñieåm thu maãu nhö sô ñoà hình 2.6 taïi caùc ñieåm muõi teân. Thu maãu baèng voù khi toâm coøn beù vaø baèng chaøi vaøo thaùng thöù 3. Moãi laàn kieåm tra sinh tröôûng töø 20 – 30 caù theå. Caân vaø tính troïng löôïng trung bình. Treân cô sôû tyû leä soáng vaø kích côõ trung bình, öôùc tính khoái löôïng toâm trong ao. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán chaát löôïng nöôùc nuoâi toâm Chaát löôïng ao nuoâi ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc thoâng soá : nhieät ñoä, ñoä muoái, pH, ñoä kieàm, ñoä oxy hoøa tan, carbon dioxit, ammoniac, nitrite, nitrate, hydro sunfua, caùc kim loaïi naëng, chrol, ñoä ñuïc. Ñoù laø caùc thoâng soá vaät lyù, hoùa hoïc coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán ñôøi soáng cuûa ñoäng vaät thuûy sinh, ñeán naêng suaát vaät nuoâi. Ñieàu ñaùng chuù yù laø moãi yeáu toá ñeàu coù taùc ñoäng nhöng möùc ñoä taùc ñoäng cuûa töøng yeáu toá maïnh hay yeáu thì laïi phuø thuoäc vaøo söï coù maët cuûa caùc yeáu toá khaùc. Noùi caùch khaùc caùc yeáu toá taùc ñoäng töông hoå nhau, aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng cuûa thuûy ñoäng vaät. Toâm caù, nhuyeãn theå laø ñoäng vaät maùu laïnh khoâng coù söï khaùc bieät veà nhieät ñoä giöõa cô theå vaø moâi tröôøng nöôùc. Caùc yeáu toá vaät lyù Nhieät ñoä Nhieät ñoä laø yeáu toá quan troïng nhaát aûnh höôûng tôùi nuoâi troàng thuûy saûn, aûnh höôûng ñeán naêng suaát töï nhieân cuûa heä sinh thaùi ao hoà, aûnh höôûng tröïc tieáp hay giaùn tieáp ñeán haàu heát caùc thoâng soá khaùc ñaëc tröng cho chaát löôïng nöôùc. Nhieät ñoä aûnh höôûng tôùi nhieàu phöông dieän trong ñôøi soáng toâm: hoâ haáp, tieâu thuï thöùc aên, ñoàng hoùa thöùc aên, mieãn nhieãm ñoái vôùi beänh taät, söï taêng tröôûng…Nhieät ñoä thay ñoåi theo khí haäu moãi muøa, vì theá taïi mieàn Nam coù theå nuoâi toâm quanh naêm trong khi mieàn Baéc chæ khai thaùc ñöôïc vaøo muøa noùng. Taïi vuøng nhieät ñôùi, hieän töôïng naøy aûnh höôûng ñeán naêng suaát ao hoà vì ñaõ giöõ rieâng nhieät ñoä vaø oxy ôû vuøng maët trong khi chaát dinh döôõng laïi ñaùy. Nhieät ñoä cuûa nöôùc luoân taùc ñoäng ñeán ñoäng thaùi cuûa haàu heát caùc thoâng soá ñaëc tröng veà chaát löôïng nöôùc : ñeán toác ñoä vaø traïng thaùi caân baèng cuûa phaûn öùng hoùa hoïc, ñeán khaû naêng hoøa tan vaø boác hôi cuûa caùc loaïi khí. Nhieät ñoä cuõng taùc ñoäng leân caùc quaù trình sinh hoùa cuûa ñoäng, thöïc vaät thuûy sinh vaø chuùng taùc ñoäng laïi vaøo moâi tröôøng nöôùc. Toâm, caù vaø caùc loaøi nhuyeãn theå hai maûnh voû thuoäc loaïi ñoäng vaät maùu laïnh, töùc laø nhieät ñoä cô theå chuùng xaáp xæ nhieät ñoä moâi tröôøng xung quanh vaø do nhieät ñoä moâi tröôøng luoân thay ñoåi neân nhieät ñoä cô theå chuùng cuõng thay ñoåi theo. Toác ñoä caùc quaù trình sinh hoùa trong cô theå chuùng cuõng phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä. Nhìn chung caùc loaøi thuûy saûn vuøng nhieät ñôùi vaø caän nhieät ñôùi seõ phaùt trieån chaäm khi nhieät ñoä döôùi 25oC vaù coù theå cheát khi nhieät ñoä thaáp hôn 10 hoaëc 15oC. Vôùi caùc loaøi thuûy saûn soáng ôû vuøng oân ñôùi thì nhieät ñoä toái öu laø khoaûng 20 – 28oC vaø coù theå chòu ñöïng tôùi xaáp xæ 0oC. Ñoä muoái Ñoä muoái trong nöôùc laø toång haøm löôïng caùc ion voâ cô trong nöôùc nhö canxi, magie, clorua, natri, sunfat chöù khoâng chæ laø muoái aên (NaCl). Trong cô theå toâm, caù soáng trong nöôùc ngoït haøm löôïng muoái cao hôn so vôùi moâi tröôøng neân chuùng phaûi haáp thu muoái giöõ laïi trong cô theå. Ngöôïc laïi, toâm caù soáng trong nöôùc maën thì haøm löôïng muoái trong cô theå thaáp hôn ngoaøi moâi tröôøng, vì vaäy chuùng phaûi tìm caùch thaûi bôùt ra ngoaøi, ngaên chaën söï xaâm nhaäp cuûa muoái vaøo cô theå. Moãi loaøi ñoäng vaät thuûy sinh soáng vaø phaùt trieån thuaän lôïi trong mong moät khoaûng ñoä muoái toái öu. Phaàn lôùn caùc ñoäng vaät thuûy sinh chòu ñöïng ñöôïc moät khoaûng noàng ñoä muoái khaù roäng. Chæ söï thay ñoåi lôùn veà ñoä muoái thì môùi taùc ñoäng xaáu ñaùng keå. Ñoä muoái trong nöôùc cuõng taùc ñoäng leân caùc yeáu toá khaùc, ví duï khi ñoä muoái trong nöôùc taêng thì ñoä tan cuûa caùc khí trong nöôùc cuõng giaûm theo. Caùc loaøi toâm caù hay nhuyeãn theå soáng trong nöôùc maën cuõng chòu ñöôïc ôû moät khoaûng ñoä muoái naøo ñoù, thoâng thöôøng chuùng coù theå soáng vaø phaùt trieån ôû caùc vuøng cöûa soâng. Toâm he vaø toâm huøm sinh tröôûng vaø phaùt trieån toát ôû ñoä muoái khoaûng 150/00 nhöng vaãn coù theå soáng vaø phaùt trieån ôû ñoä muoái thaáp hôn. AÙp suaát thaåm thaáu taêng leân khi ñoä maën taêng, nhu caàu veà ñoä maën thay ñoåi tuøy theo töøng loaøi toâm vaø thôøi ñieåm trong chu trình sinh soáng cuûa moãi loaïi : luùc coøn nhoû toâm deã bò aûnh höôûng bôûi söï thay ñoåi cuûa ñoä maën moät caùch ñoät ngoät hôn laø khi toâm ñaõ lôùn. Toâm suù coù theå chòu ñöôïc söï bieán thieân cuûa ñoä maën töø 3- 450/00 nhöng ñoä maën lyù töôûng cuûa toâm suù laø 18 - 200/00 . Ví duï nhö toâm theû chaân traéng (P.vannamei) coù theå chòu ñöôïc ñoä maën bieán thieân töø 2 - 400/00. Khi ñöôïc nuoâi trong moâi tröôøng nöôùc coù ñoä maën cao thì caùc amino acid trong caùc cô thòt cuõng cao hôn. Oxy hoaø tan Ñaây laø yeáu toá quan troïng nhaát caàn ñaëc bieät chuù troïng trong quaù trình nuoâi toâm. Oxy laø yeáu toá quan troïng cho quaù trình hoâ haáp cuûa toâm, caù cuõng nhö cho caùc quaù trình phaân huûy caùc chaát höõu cô trong nöôùc. Trong ao nuoâi thuûy saûn, O2 ñöôïc cung caáp töø 2 nguoàn chính laø khueách taùn töø khoâng khí vaø töø quaù trình quang hôïp cuûa taûo vaøo ban ngaøy. Tuy nhieân quaù trình hoâ haáp cuûa sinh vaät trong ao coù theå laøm giaûm möùc oxy vaøo ban ñeâm (hình 2.3) Hình 2.3 : Bieán ñoäng haøm löôïng oxy hoøa tan trong ao nuoâi theo ngaøy ñeâm ôû möùc ñoä taûo ít vaø taûo nhieàu Möùc oxy gaây cheát ñoái vôùi toâm laø 0,5 – 1 mg/l tuøy thuoäc vaøo loaïi, kích thöôùc vaø caùc yeáu toá moâi tröôøng khaùc. Trong moâi tröôøng thieáu oxy toâm khoâng lôùn ñöôïc, möùc ñoä tieâu thuï thöùc aên keùm, chaäm loät xaùc. Noàng ñoä oxy döôùi möùc 4 – 5mg/l ñaõ aûnh höôûng roõ reät leân ñôøi soáng cuûa toâm. Aûnh höôûng cuûa noàng ñoä cuûa oxy ñoái vôùi thuûy saûn ñöôïc neâu trong baûng 2.4 Baûng 2.4 : Aûnh höôûng cuaû oxy hoaø tan ñoái vôùi ñoäng vaät thuyû saûn Haøm löôïng oxy hoaø tan Aûnh höôûng Döôùi 1-2 mg/l Coù theå gaây cheát sinh vaät nuoâi neáu keùo daøi vaøi giôø 2-5 mg/l Taêng tröôûng sinh vaät nuoâi chaäm neáu keùo daøi vaøi giôø 5mg/l - baõo hoaø Toát nhaát cho taêng tröôûng cuaû sinh vaät nuoâi Quaù baõo hoaø Coù theå aûnh höôûng xaáu ñeán sinh vaät Nguoàn: Boyd 1998 Ñoä ñuïc cuûa nöôùc Trong caùc ao hoà nuoâi, ñoä ñuïc gaây ra bôûi buøn laø ñoä ñuïc mang tính haïi nhöng ngöôïc laïi ñoä ñuïc gaây ra bôûi taûo laø ñoä ñuïc mong nuoán. Nguyeân nhaân gaây ra ñoä ñuïc cuûa caùc thaønh phaàn raén khoâng tan khoâng phaûi laø do leäch höôùng aùnh saùng khi truyeàn qua maø laø do quaù trình taùn xaï aùnh saùng khi aùnh saùng gaëp chuùng treân ñöôøng ñi vaø moät phaàn bò haáp thuï. Keát quaû nghieân cöùu cho raèng ñoä ñuïc cuûa nöôùc trong khoaûng 25mg/l khoâng gaây baát lôïi cho toâm. Tuy khoâng tröïc tieáp gaây ñoäc nhöng neáu nguoàn nöôùc luoân ñuïc seõ haïn cheá söï phaùt trieån cuûa taûo vaø caùc thöïc vaät soáng trong ñoù, gaây ra hieän töôïng thieáu oxy. Trong ao, ñoä ñuïc thöôøng do caùc phieâu sinh vaät phaùt trieån quaù nhieàu. Ñoä ñuïc trong nöôùc seõ baát lôïi vì caûn trôû söï xuyeân qua aùnh saùng, laøm giaûm khaû naêng saûn xuaát cuûa ao hoà. Neáu ñoä ñuïc quaù cao toâm seõ bò ngheït boä phaän hoâ haáp. Ñoä cöùng cuûa nöôùc Ñoä cöùng cuûa nöôùc gaây ra bôûi caùc ion kim loaïi hoùa trò +2 nhö Ca2+, Mg2+, Fe2+, Sr2+ cuõng nhö moät soá ion kim loaïi hoaù trò cao khaùc nhö Al3+, Zn2+ vaø caû H+. Ñoä cöùng cuûa nöôùc ban ñaàu ñöôïc xem laø moät ñaëc tröng cuûa nöôùc coù taùc duïng gaây ra hieän töôïng keát tuûa xaø phoøng. Ñoä cöùng cuûa nöôùc ñöôïc rính baèng mg/l cuûa calcium carbonate (CaCO3) trong nöôùc vaø laøm cho nöôùc coù nhöõng traïng thaùi khaùc nhau (baûng 2.5). Baûng 2.5 : Traïng thaùi cuaû nöôùc ôû caùc noàng ñoä CaCO3 Noàng ñoä CaCO3 Traïng thaùi nöôùc 0 – 75 CaCO3 Meàm (sorf) 75 – 150 ppm CaCO3 Hôi cöùng (moderately hard) 150 – 300 ppm CaCO3 Cöùng (hard) Treân 300 ppm CaCO3 Raát cöùng Ñoä cöùng cuûa nöôùc trong caùc ao nuoâi ñöôïc quyeát ñònh bôûi nguoàn nöôùc ban ñaàu ñöa vaøo ao. Ñoä cöùng cuûa nöôùc trong ao hoà taêng khi trong lôùp ñaùy ao coù chöùa ñaù voâi. Quaù trình hoøa tan daàn ñaù voâi laøm taêng ñoä cöùng vaø ñoä kieàm cuûa nöôùc vaø ñöôïc thuùc ñaåy khi coù maët cuûa khí CO2 sinh ra do quaù trình sinh hoùa cuûa ñoäng thöïc vaät. Ñoä cöùng cuûa nöôùc trong ao hoà bieán ñoåi maïnh khi nöôùc bò pha loaõng (möa, luït) hay bay hôi (haïn haùn). Nöôùc trong ao coù ñoä cöùng 20 – 150 ppm thì thích hôïp cho vieäc nuoâi toâm caù. Theo moät thí nghieäm ôû ñaïi hoïc Hawaii nöôùc coù ñoä cöùng cao quaù (treân 300 ppm) seõ laøm giaûm söï thay voû vaø möùc ñoä taêng tröôûng cuûa toâm caøng. Yeáu toá hoùa hoïc Ñoä pH pH trong caùc ao, hoà nuoâi cuõng chòu taùc ñoäng cuûa quaù trình gioáng nhö trong ao hoà töï nhieân. Ñoä pH cuûa nöôùc trong ao hoà tröôùc khi nuoâi thaû chuû yeáu phuï thuoäc vaøo ñoä kieàm cuûa nöôùc. pH thích hôïp nuoâi toâm khoaûng 7,2 – 8,8. Moät söï thay ñoåi nhoû cuaû pH cuõng gaây aûnh höôûng quan troïng cho ao hoà nuoâi toâm. Trong vuøng coù pH raát cao hoaëc raát thaáp thì caùc loaïi thuûy ñoäng vaät khoâng soáng ñöôïc (baûng 2.6). Khoaûng pH toái öu cho toâm caù nöôùc ngoït phaùt trieån vaø sinh saûn laø töø 6,5 – 9. Ñieåm cheát ñoái vôùi toâm laø pH 11. Caù nöôùc maën ít bò taùc ñoäng bôûi pH do möùc ñoä dao ñoäng pH thaáp, vì vaäy khaû naêng chòu ñöïng cuûa chuùng seõ keùm khi soáng trong vuøng nöôùc ngoït, chæ thích hôïp ñöôïc trong vuøng coù pH töø 7,5 – 8,5. Toâm caù vaø nhuyeãn theå trong vuøng nöôùc lôï chòu ñöôïc khoaûng pH roäng do möùc ñoä pha loaõng giöõa nöôùc ngoït vaø nöôùc maën bieán ñoäng maïnh. Ví duï moät soá loaøi toâm nöôùc lôï chòu ñöôïc khoaûng pH töø 4,8 – 10,6 vaø vuøng toái öu töø 5,5 – 8,5. Bảng 2.6 : Ảnh hưởng cuả pH trong ao hồ đến giáp xác pH Ảnh hưởng 4 4 - 5 5 - 6 6 - 9 9 - 11 11 Điểm chết axit Khoâng sinh sản Sinh trưởng chậm Sinh trưởng tốt nhất Sinh trưởng chậm Điểm chết bazơ Nguoàn: Boyd, 1998 Trong nöôùc coù pH cao quaù trình baøi tieát chaát thaûi chöùa N bò öùc cheá do ammoniac ôû ngoaøi mang ôû daïng trung hoøa (NH3), noù laøm giaûm theá naêng khueách taùn cuûa ammoniac töø trong cô theå ra ngoaøi. Moät soá loaøi caù quen vôùi moâi tröôøng pH cao, chuùng söû duïng phöông phaùp ñaëc thuø trong baøi tieát chaát thaûi. Ví duï ôû vuøng hoà Magadi, Kenya pH cuûa nöôùc treân 10, loaøi caù cheùp ñòa phöông baøi tieát chaát thaûi ôû daïng ure chöù khoâng phaûi laø ammoniac. Ñoä kieàm Ñoä kieàm trong nöôùc ít coù taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng cuûa caùc loaøi thuûy ñoäng vaät maø taùc ñoäng ñeán traïng thaùi, sinh thaùi cuûa ao hoà. Yeáu toá taùc ñoäng giaùn tieáp coù theå laø aûnh höôûng tôùi pH, aûnh höôûng tôùi sinh tröôûng cuûa thuûy thöïc vaät vaø ñoäc tính cuûa kim loaïi naëng trong nöôùc. Ao hoà coù ñoä kieàm cao coù theå cheá ngöï ñöôïc söï thay ñoåi pH. Ao hoà coù ñoä kieàm trong khoaûng 20 – 150 mg/l thì thích hôïp cho phieâu sinh vaät cuõng nhö toâm. Hydro Sulfide (H2S) : Hydro sulfide laø moät chaát khí ñöôïc taïo thaønh ôû ñieàu kieän kò khí. Cuõng nhö ammonia, Hydro sulfide ñöôïc chia laøm 2 nhoùm : nhoùm H2S (khí) vaø HS- (ion). Chæ coù daïng H2S ( khí) laø chaát ñoäc. pH coù aûnh höôûng tôùi ñoä ñoäc cuûa H2S. Ví duï : vôùi ao hoà coù pH = 5 vaø nhieät ñoä 24oC ngöôøi ta thaáy 99,1% hydro sulfide döôùi daïng H2S, trong khi ôû ñoä pH = 8 vôùi cuøng nhieät ñoä 24oC thì chæ coù 8% löôïng hydro sulfide döôùi daïng chaát ñoäc. Tæ leä H2S trong toång sunfua phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä, pH vaø coù theå tra theo baûng 2.7 : Baûng 2.7 :Tæ leä cuûa H2S (%) phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø pH cuûa moâi tröôøng pH Nhieät ñoä (oC) 16 18 20 22 24 26 28 30 32 5,0 99,3 99,2 99,1 99,1 99,1 99,0 98,9 98,9 98,9 5,5 97,7 97,6 97,4 97,3 97,1 96,9 96,7 96,5 96,3 6,0 93,2 92,8 92,3 92,0 91,4 90,8 90,3 89,7 89,1 6,5 81,2 80,2 79,2 78,1 77,0 75,8 74,6 73,4 72,1 7,0 57,7 56,2 54,6 53,0 51,4 49,7 48,2 46,6 45,0 7,5 30,1 28,9 27,5 26,3 25,0 23,8 22,7 21,6 20,6 8,0 12,0 11,4 10,7 10,1 9,6 9,0 8,5 8,0 7,6 8,5 4,1 3,9 3,7 3,4 3,2 3,0 2,9 2,7 2,5 9,0 1,3 1,3 1,2 1,1 1,0 1,0 0,9 0,9 0,8 Ñoäc tính cuûa H2S laø do noù öùc cheá quaù trình phosphoryl hoùa, ngaên caûn quaù trình taùi oxy hoùa cuûa cytochrome a3 vôùi oxy phaân töû. Keát quaû laø noù kìm haõm quaù trình trao ñoåi chaát cuûa teá baøo, gioáng nhö hieän töôïng giaûm oxy trong maùu. H2S ñöôïc xem laø coù tính ñoäc cao vì deã khueách taùn qua maøng teá baøo, caùc daïng khaùc (HS-, S2-) tích ñieän aâm vaø maøng teá baøo cuõng tích ñieän aâm neân chuùng khoù khueách taùn qua vì vaäy ñöôïc xem laø ít ñoäc hôn. H2S laø loaïi coù tính ñoäc raát cao : lieàu gaây cheát caáp tính cho phaàn lôùn caùc thuûy ñoäng vaät laø 0,006 ñeán 0,048 mg/l, lieàu gaây cheát maõn tính laø 0,002 ñeán 0,011 mg/l. Duø löôïng ñoäc sulfide raát nhoû (0,001 ppm) maø hieän dieän trong moät thôøi gian lieân tuïc vaãn laøm giaûm söï sinh saûn cuûa toâm caù. Tuy nhieân H2S laø moät chaát khí deã bay hôi neân deã daøng loaïi tröø ra khoûi ao hoà baèng maùy suïc khí hoaëc baèng potasssium permenganate. Cuïc moâi tröôøng Myõ (1977) qui ñònh giôùi haïn toái ña cuûa H2S ñoái vôùi caù vaø caùc loaøi ñoäng vaät thuûy sinh laø 0,002 mg/l H2S (tính theo S). Hydro sunfua cuõng raát ñoäc ñoái vôùi toâm nhöng chöa coù soá lieäu tin caäy ñeå khaúng ñònh ngöôõng noàng ñoä cho pheùp. Töø thöïc tieãn cho thaáy vieäc phaùt hieän ñöôïc hydro sunfua trong caùc ao hoà laø daáu hieäu khoâng an toaøn. Carbon dioxit (CO2) Carbon dioxit (khí CO2) tan toát trong nöôùc, sinh ra trong quaù trình hoâ haáp cuûa ñoäng thöïc vaät vaø ñöôïc tieâu thuï do quaù trình quang hôïp cuûa thöïc vaät. Trong moâi tröôøng nöôùc, noàng ñoä CO2 thöôøng tæ leä nghòch vôùi noàng ñoä oxy hoøa tan. CO2 trong ao hoà nuoâi coù aûnh höôûng ñeán öùc cheá thuûy ñoäng vaät, aûnh höôûng ñeán pH cuûa moâi tröôøng, aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa taûo. Trong caùc ao hoà nuoâi thaû, hoaït ñoäng sinh hoùa trong ñoù dieãn ra maõnh lieät hôn so vôùi caùc nguoàn nöôùc trong töï nhieân. Cuõng gioáng nhö oxy hoøa tan, dieãn bieán cuûa CO2 trong nöôùc quyeát ñònh bôûi quaù trình quang hôïp vaø hoâ haáp. CO2 tan toát trong nöôùc sinh ra trong quaù trình hoâ haáp vaø bò tieâu thuï do quaù trình quang hôïp cuûa thöïc vaät. Noàng ñoä CO2 trong ao hoà seõ öùc cheá thuûy ñoäng vaät, aûnh höôûng ñeán pH cuûa moâi tröôøng vaø aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa taûo. Noàng ñoä CO2 cao gaây meâ ñoái vôùi thuûy saûn vaø coù theå gaây cheát. Noàng ñoä CO2 cao trong nöôùc seõ kìm haõm quaù trình thaûi CO2 töø cô theå ra ngoaøi, khi ñoù khaû naêng tieáp nhaän oxy cuûa hemolgobin seõ giaûm, noàng ñoä CO2 lôùn laøm giaûm khaû naêng hoâ haáp. Nhìn chung khí CO2 tan trong nöôùc thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa taûo nhöng nhìn chung laø yeáu toá coù haïi cho ñôøi soáng cuûa caùc loaøi thuûy ñoäng vaät. Ñoàng vaø kim loaïi naëng Kim loaïi naëng theo ñònh nghóa ban ñaàu laø caùc kim loaïi coù khoái löôïng rieâng lôùn hôn 5 g/cm3, thöôøng laø caùc nguyeân toá nhö crom, nickel, ñoàng, chì, keõm, cadmi, thuyû ngaân. Caùc kim loaïi naøy coù tính ñoäc ñoái vôùi thuûy ñoäng vaät ôû möùc noàng ñoä khaù thaáp. Cô cheá gaây ñoäc cuûa ñoàng ñoái vôùi caù ñöôïc hieåu nhö sau : ion ñoàng (II) thaønh phaàn ñöôïc coi laø gaây ñoäc chuû yeáu seõ bò haáp phuï leân beà maët cuûa mang caù, taïi ñoù hoaëc khi thaâm nhaäp vaøo cô theå caù seõ gaây ra ñoäc tính. Cô cheá gaây ñoäc laø do aûnh höôûng tôùi chöùc naêng ñieàu hoøa aùp suaát thaåm thaáu cuûa mang caù. Söï coù maët cuûa ñoàng öùc cheá söï haáp thu tích cöïc ion natri (Na+) vaø clorua (Cl-) cuûa mang caù cuõng nhö taêng khaû naêng thaám cuûa maøng, töùc laø taêng cöôøng quaù trình maát thuï ñoäng caùc chaát ñieän ly töø cô theå. Khi ñoàng xaâm nhaäp vaøo cô theå, chuùng seõ lieân keát vôùi moät soá taâm protein cuûa enzyme daãn ñeán öùc cheá söï haáp thu tích cöïc caùc ion muoái. Ngoaøi ra, ñoàng coøn gaây ra caùc hieäu öùng khaùc nhau : laøm toån thöông maøng, taêng axit trong maùu. Taát caû caùc hieäu öùng treân ñeàu daãn ñeán suy giaûm khaû naêng trao ñoåi chaát cuûa thuûy ñoäng vaät. Chlor Chlor ñöôïc söû duïng ñeå khöû truøng cho nöôùc nuoâi troàng thuûy saûn hoaëc nöôùc öôm gioáng. Chlor duøng ñeå khöû truøng toàn taïi döôùi nhieàu daïng khaùc nhau : khí clo (Cl2), dung dòch javen (NaOCl), canxi hypoclorit (Ca(OCl)2), clo dioxit (ClO2) hoaëc moät soá daïng clo naèm trong caùc thaønh phaàn höõu cô. Taát caû caùc daïng chlor treân khi hoøa tan vaøo nöôùc ñeàu sinh ra saûn phaåm chlor hoaït ñoäng, daïng chlor coù hoùa trò +1 (khaùc vôùi chlor trong muoái aên NaCl coù hoùa trò -1) ví duï : Cl2 + H2O " HOCl + HCl NaOCl + H2O " HOCl + NaOH Ca(OCl)2 + 2H2O " 2HOCl + Ca(OH)2 HOCl laø axit hypocloro, moät axit yeáu coù pKA = 7,5 Cl trong goác OCl coù hoùa trò +1 vaø noù laø chaát oxy hoùa khaù maïnh vaø ñoàng thôøi laø chaát coù khaû naêng khöû truøng. Cô cheá khöû truøng cuûa chlor hoaït ñoäng laø noù thaám vaøo maøng teá baøo cuûa vi sinh vaät, oxy hoùa moät soá cô quan trong ñoù, huûy hoaïi chöùc naêng cuûa caùc cô quan vaø vi sinh vaät seõ cheá. Khi trong nöôùc coù maët ammonia thì seõ xaûy ra phaûn öùng taïo ra cloamin : NH3 + HOCl " NH2Cl + H2O NH2Cl + HOCl " NHCl2 + H2O NHCl2 + HOCl " NCl3 + H2O NH2Cl, NHCl2, NCl3, goïi laø monoclomin, dicloamin vaø tricloamin. Söï hình thaønh cloamin naøo phuï thuoäc vaøo tæ le._.