Khảo sát đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường cho vùng nông thôn huyện Krông Pắc tỉnh ĐắkLăk

CHÖÔNG I: TOÅNG QUAN I.1. LÍ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI: Theo thoáng keâ ñeán cuoái naêm 2006 daân soá huyeän Kroâng Paéc laø 217.830 ngöôøi vôùi 42042 hoä, trong ñoù khu vöïc noâng thoân laø 196.131 ngöôøi chieám 90% toång daân soá toaøn huyeän. Treân ñòa baøn huyeän hieän coù 22 daân toäc anh em ñang sinh soáng coù nguoàn goác töø nhieàu vuøng mieàn khaùc nhau (Baéc, Trung, Nam vaø baûn ñòa) vôùi nhieàu taäp tuïc sinh hoïat, canh taùc khaùc nhau. Do taäp quaùn sinh hoaït vaø saûn xuaát coøn ngheøo naøn, laïc haäu, vieäc thay ñoåi trong thaâm canh noâng nghieäp, môû roäng dieän tích canh taùc, taêng söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät, caùc hoaït ñoäng saûn xuaát trong caùc cô sôû chaên nuoâi, caùc cô sôû saûn xuaát tieåu thuû coâng nghieäp vaø cheá bieán noâng laâm saûn ñaõ taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng laøm cho moâi tröôøng vuøng noâng thoân maát ñi söï trong laønh voán coù vaø ngaøy caøng bò oâ nhieãm naëng hôn. Tình traïng veä sinh moâi tröôøng keùm laø nguyeân nhaân chuû yeáu gaây ra nhöõng haäu quaû naëng neà veà söùc khoeû ñoái vôùi ñôøi soáng con ngöôøi. Nhaèm goùp phaàn caûi thieän ñôøi soáng, naâng cao nhaän thöùc coâng ñoàng veà baûo veä moâi tröôøng cho ngöôøi daân noâng thoân thì vieäc ñeà xuaát caùc giaûi phaùp caûi thieän ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi cuûa ngöôøi daân huyeän Kroâng Paéc tænh ÑaêkLaêk laø ñieàu raát caàn thieát phuïc vuï cho vieäc phaùt trieån kinh teá vaø moâi tröôøng beàn vöõng. Ñoù chính laø lyù do em choïn ñeà taøi “Khaûo saùt ñaùnh giaù hieän traïng vaø ñeà xuaát caùc giaûi phaùp caûi thieän ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng cho vuøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéêc tænh Ñaêklaêk” laøm ñeà taøi toát nghieäp. I.2. MUÏC TIEÂU CUÛA ÑEÀ TAØI: Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp nhaèm caûi thieän ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng noâng thoân huyeän Kroâng Paêc phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá cuûa ngöôøi daân. Naâng cao nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân noâng thoân trong vieäc baûo veä moâi tröôøng, giuùp baø con caûi thieän ñöôïc tình traïng veä sinh moâi tröôøng ngay trong chính ngoâi nhaø cuûa miønh vaø xung quanh nôi mình sinh soáng. Naâng cao tæ leä daân ñöôïc söû duïng nöôùc saïch vaø caùc ñieàu kieän sinh hoaït hôïp veä sinh. Naâng cao möùc soáng, baûo veä söùc khoûe cuûa ngöôøi daân thoâng qua vieäc thöïc hieän caùc gaûp phaùp veä sinh moâi tröôøng. I.3. NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU: Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu ñeà ra, ñeà taøi ñöôïc tieán haønh vôùi caùc noäi dung chính sau ñaây: Toång quan veà ñieàu kieän töï nhieân, hieän traïng vaø ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi huyeän Kroâng Paéc, tænh ÑaêkLaêk. Tìm hieåu neáp sinh hoaït, phong tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi daân noâng thoân huyeän Kroâng Paéc. Khaûo saùt thöïc teá caùc vaán ñeà lieân quan ñeán chaát löôïng moâi tröôøng khu vöïc ngöôøi daân sinh soáng nhö vaán ñeà söû duïng thuoác BVTV, vaán ñeà veä sinh moâi tröôøng: chuoàng traïi chaên nuoâi, hoá xí… Ñaùnh giaù sô boä hieän traïng moâi tröôøng vuøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéc. Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp nhaèm caûi thieän ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng nôi ñaây. I.4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: 1. Phöông phaùp ñieàu tra khaûo saùt thöïc teá: Ñieàu tra khaûo saùt thöïc teá, thu thaäp caùc soá lieäu lieân quan ñeán vaán ñeà veà moâi tröôøng ñaëc bieät chuù troïng vaán ñeà veä sinh moâi tröôøng ôû huyeän Kroâng Paéc. 2. Phöông phaùp ñaùnh giaù toång hôïp: Thoáng keâ, toång hôïp soá lieäu thu thaäp vaø phaân tích. Xöû lyù caùc soá lieäu vaø ñaùnh giaù döïa treân caùc tieâu chuaån hoaëc caùc qui ñònh hieän haønh veà chaát löôïng moâi tröôøng. 3. Phöông phaùp tham gia coäng ñoàng vaø yù kieán chuyeân gia: Tham khaûo yù kieán chuyeân gia vaø caùn boä ñòa phöông nhaèm ñöa ra caùc giaûi phaùp caûi thieän moâi tröôøng noâng thoân phuø hôïp ñeå vôùi ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi huyeän Kroâng Paéc. 4. Phöông phaùp duøng phieáu ñieàu tra Ñieàu tra nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân noâng thoân veà vieäc baûo veä moâi tröôøng thoâng qua vieäc duøng phieáu ñieàu tra laáy thoâng tin tröïc tieáp töø ngöôøi daân. Soá phieáu ñieàu tra: 220 phieáu Ñòa baøn ñieàu tra: xaõ Ea Pheâ, xaõ Ea Kuaêng huyeän Kroâng Paéc tænh ÑaêkLaêk Phöông phaùp ñieàu tra: Phoûng vaán tröïc tieáp vaø phaùt phieáu ñieàu tra veà hoä gia ñình Noäi dung chính cuûa phieáu ñieàu tra: - Hoaøn caûnh gia ñình - Caùch xöû lyù nöôùc, raùc thaûi - Caùch xöû lyù chaát thaûi ngöôøi vaø vaät nuoâi - Tình hình söû duïng thuoác BVTV - AÛnh höôûng cuûa moâi tröôøng xung quanh ñeán söùc khoeû vaø sinh hoaït. - YÙ thöùc tham gia caùc hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng taïi ñòa phöông. - Nhaän xeùt vaø yù kieán goùp yù cuûa ngöôøi daân nhaèm caûi thieän ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng khu vöùc ñang sinh soáng. I.5. GIÔÙI HAÏN CUÛA ÑEÀ TAØI Giôùi haïn veà ñoái töôïng nghieân cöùu: Ñeà taøi chæ taäp trung nghieân cöùu caùc vaán ñeà veä sinh moâi tröôøng noâng thoân nhö chuoàng traïi, hoá xí, vaán ñeà söû duïng thuoác BVTV trong saûn suaát noâng nghieäp … Giôùi haïn veà phaïm vi nghieân cöùu: Ñeà taøi ñöôïc nghieân cöùu taïi vuøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéc tænh ÑaêkLaêk. Hình 2.1: Baûn ñoà haønh chính huyeän Kroâng Paéc. CHÖÔNG II: TOÅNG QUAN VEÀ ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN, KINH TEÁ - XAÕ HOÄI VAØ ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ – XAÕ HOÄI HUYEÄN KROÂNG PAÉC TÆNH ÑAÊKLAÊK II.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN II.1.1. Vò trí ñòa lyù Kroâng Paéc naèm veà phía Ñoâng tænh Ñaêklaêk, laø huyeän giaùp ranh vaø caùch trung taâm thaønh phoá Buoân Ma Thuoät 30km. Toïa ñoä ñòa lyù: Töø 12o31’48” - 12o50’24” Vó ñoä Baéc Töø 108o07’40” - 108o30’00” Kinh ñoä Ñoâng Vò trí giaùp giôùi: Phía Baéc giaùp huyeän Kroâng Buùk, huyeän Cö Mgar – tænh ÑaêkLaêk. Phía Nam giaùp huyeän Kroâng Boâng, huyeän Kroâng Ana – tænh ÑaêkLaêk. Phía Ñoâng giaùp huyeän Ea Kar – tænh ÑaêkLaêk. Phía Taây giaùp thaønh phoá Buoân Ma Thuoät – tænh ÑaêkLaêk. II.1.2. Ñòa hình, thoå nhöôõng II.1.2.1. Ñòa hình Toaøn huyeän coù toång dieän tích töï nhieân laø 62581ha, taêng so vôùi tröôùc ñaây 321ha (ñöôc tính laïi treân baûn ñoà soá hoùa), chia thaønh 15 ñôn vò caáp xaõ vaø 1 thò traán. Baûng 2.1: Thoáng keâ dieän tích ñaát theo töøng xaõ STT XAÕ, THÒ TRAÁN DIEÄN TÍCH (ha) 1 Thò traán Phöôùc An 1.025 2 Xaõ Ea Hiu 1.195 3 Xaõ Ea Keânh 4.593 4 Xaõ Ea Kly 5.222 5 Xaõ Ea Knueác 2.738 6 Xaõ Ea Kuaêng 2.800 7 Xaõ Ea Pheâ 4.476 8 Xaõ Ea Uy 3.213 9 Xaõ Ea Yieâng 2.427 10 Xaõ Ea Yoâng 5.750 11 Xaõ Hoøa An 2.369 12 Xaõ Hoøa Ñoâng 4.911 13 Xaõ Hoøa Tieán 2.120 14 Xaõ Kroâng Buùk 5.541 15 Xaõ Taân Tieán 3.284 16 Xaõ Vuï Boån 10.917 Toång 62.581 (Nguoàn: Vaên phoøng ñaêng kyù QSDÑ, Phoøng Taøi guyeân Moâi Tröôøng) Kroâng Paéc coù ñoä cao trung bình 500m so vôùi maët nöôùc bieån, nghieâng daàn töø Taây – Baéc xuoáng Ñoâng – Nam, laø moät vuøng töông ñoái baèng phaúng. Ñòa hình cuûa huyeän chia thaønh 3 vuøng chính sau: - Vuøng nuùi thaáp – söôøn doác: Laø phaàn phía Nam vaø Taây Nam cuûa huyeän, vuøng naøy coù nhieàu daõy nuùi raûi raùc nhö Cö Drang (664m), Cö Kplang (648m) giaùp huyeän Kroâng Boâng, vaø daõy cao nhaát laø Cö Quien (788m) giaùp huyeän Kroâng Ana, ñoä doác khu vöïc naøy töø 20,50 trôû leân. - Vuøng cao nguyeân daõy ñoài löôïng soùng : Laø phaàn phía Ñoâng cao nguyeân Buoân Ma Thuoät, phaân boá töø Taây sang Ñoâng phía Baéc huyeän. Ñoä cao trung bình 500-550m. Ñaây laø vuøng coù dieän tích lôùn nhaát cuûa huyeän (Khoaûng 40.000ha). - Vuøng truõng thaáp: coù ñoä cao trung bình töø 400-450m, coù dieän tích khoaûng 12.000ha naèm ven haï löu song Kroâng Buùk vaø soâng Krong Paéc ôû phía Nam vaø Ñoâng Nam huyeän. Kieåu ñòa hình baèng phaúng xen laån nuùi Soùt (Cö Mui cao 502m, Cö Plung cao 581m), vuøng naøy coù nhieàu sình laày moät soá khu vöïc ngaäp nöôùc vaøo muøa möa. II.1.2.2. Thoå nhöôõng Nhoùm ñaát ñoû vaøng: Tổng diện tích 39.754 ha chiếm 63,85% tổng diện tích của huyện, ñaây laø loaïi ñaát quí của Việt Nam, coù mặt hầu hết ở caùc xaõ trong huyện. Nhoùm ñaát phuø sa: Diện tích 9513.8.0ha, chiếm 15,28% diện tích nhoùm ñaát phuø sa, coù ñoä doác từ 0-30, ñoä daøy taàng ña số lôùn hôn 70cm, thaønh phần cơ giới thịt nhẹ ñeán trung bình. Phaân bố tập trung tại xaõVụ Bổn dọc soâng Kroâng Pắc. Nhoùm ñaát ñen: Diện tích 7411ha, chiếm 11,9% DTTN, trong ñoù coù 1891 ha coù ñoä daøy taàng ñaát lôùn hôn 100cm, ñoä doác 0-80. Ñaát coù ñoä phì nhieâu cao raát thích hôïp cho caùc loaïi caây ñaäu ñoã vaø caây coâng nghieäp ngaén. Nhoùm ñaát xaùm baïc maøu: Diện tích 2912ha chiếm 4,68% DTTN, phaân bố tập trung ở 3 xaõ Ea Kly, Taân Tiến vaø Ea Uy, thaønh phần cơ giới thịt nhẹ ñeán trung bình. Nhoùm ñaát laày vaø than buøn: Diện tích 181ha, phaân bố tại xaõ Ea Yieâng. Nhoùm ñaát dốc tụ thung lũng: Diện tích 1546ha, chiếm 2,5% DTTN. Ñaát naøy coù taàng thòt daøy, thaønh phần cơ giới trung bình ñeán thịt nặng, ñoä phì töø khaù ñeán tốt, nhưng chua. Địa hình thấp trũng khoù thoaùt nöôùc neân chæ coù khả năng troàng caùc loaïi caây haèng naêm nhö luùa, hoa maøu, lương thực. Đất xoùi moøn trô soûi ñaù: diện tích 18ha. Soâng suối ao hồ: 911.2 ha II.1.3. Khí haäu – Thuûy vaên II.1.3.1. Khí haäu Laø nôi chuyeån tieáp giöõa khí haäu vuøng trung taâm vaø khí haäu vuøng phía Ñoâng tænh. Haøng naêm khu vöïc naøy chòu aûnh höôûng cuûa hai heä thoáng khí ñoaøn: - Khí ñoaøn Taây - Nam coù nguoàn goác xích ñaïo ñaïi döông hoaït ñoäng töø thaùng 5 ñeán thaùng 10. - Khí ñoaøn Ñoâng – Baéc coù nguoàn goác xích ñaïo ñaïi döông hoaït ñoäng töø thaùng 11 ñeán thaùng 4 naêm sau. Vò trí ñòa lyù, cheá ñoä böùc xaï maët trôøi, cô cheá hoaøn löu vaø ñieàu kieän ñòa hình quy ñònh cheá ñoä khí haäu cuûa khu vöïc laø khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa cao nguyeân. * Nhieät ñoä : Nền nhiệt ñoä tương đñối cao so với caùc khu vực khaùc: Tổng nhiệt (ST0C) từ 8500-90000C: Nhieät ñoä trung bình năm : 23-240C. Nhieät ñoä trung bình thaùng thaáp nhaát : 200 C. Nhieät ñoä cao nhaát trung bình naêm : 29,50 C. Nhieät ñoä cao tuyeät ñoái: 37,90C. Nhieät ñoä thaáp nhaát tuyeät ñoái: 9,30C. Bieân ñoä nhieät cuûa caùc thaùng trong naêm dao ñoäng ít töø 4 ñeán 6oC, nhöng bieân ñoä ngaøy ñeâm töø 10 ñeán 12oC. Vôùi cheá ñoäï nhieät nhö vaäy neân huyeän Kroâng Paéc ñöôc ñaùnh giaù laø vuøng coù cheá ñoä nhieät phong phuù. * Aåm ñoä : Ñoä aåm töông ñoái trung bình trong naêm cuûa khu vöïc laø 82%. Ñoä aåm thaáp nhaát trung bình laø 21% thaùng coù ñoä aåm trung bình cao nhaát laø thaùng 12 (86%). * Löôïng boác hôi : Löôïng boác hôi trung bình naêm : 1026,3 mm. Löôïng boác hôi trung bình vaøo caùc thaùng muøa möa laø 73,51 mm. Löôïng boác hôi trung bình vaøo caùc thaùng muøa khoâ laø 102,36mm. Löôïng boác hôi muøa naøy lôùn hôn gaáp 15-20 laàn löôïng möa thaùng1 vaø thaùng 2 gaây ra khoâ haïn naëng. * Cheá ñoä gioù : Thònh haønh theo hai höôùng chính: - Gioù Ñoâng vaø Ñoâng – Baéc xuaát hieän vaøo caùc thaùng muøa khoâ vaø thaùng 11, höôùng xuaát hieän Ñoâng Baéc, Ñoâng – Ñoâng Baéc. - Gioù Taây vaø Taây Nam xuaát hieän vaøo caùc thaùng muøa möa, höôùng xuaát hieän Taây, Taây Nam, Taây – Taây Nam. * Cheá ñoä naéng: Toång soá giôø naéng trung bình naêm 2473 giôø, thaùng coù giôø naéng trung bình thaáp nhaát 157giôø (thaùng 10), thaùng cao nhaát 283 giôø (thaùng 3). * Löôïng möa: Löôïng möa trung bình cuûa khu vöïc 1400-1500mm, laø moät trong nhöõng vuøng coù löôïng möa haøng naêm thaáp cuûa tænh, phaân boá theo thôøi gian. Muøa möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 11 trong naêm, löôïng möa bình quaân haøng thaùng treân 180 mm. Löôïng möa muøa möa chieám 85% caû naêm, möa nhieàu nhaát trong 3 thaùng töø thaùng 9 ñeán thaùng 11. Soá ngaøy möa trung bình trong muøa möa treân 19 ngaøy/thaùng. Löôïng möa ngaøy lôùn nhaát trong muøa naøy trung bình 130,91mm. Taàn suaát xuaát hieän löôïng möa ngaøy > 50mm trung bình thaùng 41,71%. Muøa khoâ töø thaùng 12 ñeán thaùng 4 naêm sau, löôïng möa chieám 15% caû naêm, töø thaùng1 ñeán thaùng 3 haàu nhö khoâng möa. Löôïng möa ngaøy lôùn nhaát trong muøa naøy trung bình 62,96mm. Taàn suaát xuaát hieän löôïng möa ngaøy > 50mm trung bình thaùng 15,2%. II.1.3.2. Thuûy vaên Maät ñoä soâng suoái treân ñòa baøn khaù daøy, lieân keát thaønh heä thoáng lôùn nhö: Ea Knöùec, Ea Uy, Ea Kuaêng, Kroâng Buùk, Kroâng Paéc. Maät ñoä doøng chaûy 0,5km/km2. Ngoaøi ra caùc hoà töï nhieân, ñaäp vaø caùc coâng trình thuûy lôïi (hoà Kroâng Buùk haï, EaUy thöôïng, Ea Kuaêng) ñöôïc xaây döïng laáy nöôùc phuïc vuï saûn xuaát vaø sinh hoaït cuõng goùp phaàn ñieàu phoái thuûy vaên treân ñòa baøn huyeän. Chính ñòa hình bò phaân caét, heä thoáng soâng suoái vaø cheá ñoä möa taäp trung nhö vaäy ñaõ gaây neân tình traïng khoâ haïn vaøo muøa khoâ treân vuøng cao nguyeân phía Taây Baéc huyeän vaø ngaäp uùng moät soá dieän tích phía Nam huyeän laø aûnh höôûng xaáu ñeán ñôøi soáng vaø saûn xuaát cuûa ngöôøi daân. II.1.4. Caùc nguoàn taøi nguyeân II.1.4.1. Taøi nguyeân ñaát Theo taøi lieäu ñieàu tra ñaát của Viện Quy Hoaïch vaø Thieát keá Noâng Nghiệp xaây dựng năm 1978 vaø những taøi liệu bổ sung khaùc. Huyeän Kroâng Paéc coù nguồn taøi nguyeân ñaát khaù ña dạng với 8 nhoùm ñaát treân 16 loại ñất. Bảng 2.2: Thống keâ diện tích caùc loaïi ñaát Teân ñaát Kí hieäu Dieän tích (ha) Cô caáu (%) I. Nhoùm ñaát ñoû vaøng 39754 63.85 1. Ñaát ñoû vaøng treân ñaù granit Fa 460 2. Ñaát naâu ñoû treân ñaù Bazan Fk 25750 3. Ñaát naâu vaøng treân phuø sa coå Fp 407 4. Ñaát vaøng nhaït treân ñaù caùt Fq 567 5. Ñaát ñoû vaøng treân ñaù phiến seùt vaø ñaù biến chất Fs 9205 6. Ñaát naâu vaøng treân ñaù bazan Fu 3365 II. Nhoùm ñaát phuø sa 9513,8 15,28 7. Ñaát phuø sa khoâng ñöôïc boài, khoâng coù taàng Gley vaø loang loã ñoû vaøng P 2896 8. Ñaát phuø sa ñöôïc boài Pb 3876,8 9. Ñaát phuø sa coù taàng loang loã ñoû vaøng Pf 2680 10. Ñaát phuø sa ngoøi suoái Py 61 III. Nhoám ñaát ñen 7411 11,90 11. Ñaát ñen treân saûn phaåm boài tuï cuûa ñaù bazan Rk 1991 12. Ñaát naâu thaåm treân ñaù bazan Ru 5420 IV. Nhoùm ñaát xaùm 2912 4,68 13. Ñaát xaùm treân phuø sa coå X 2799 14. Ñaát xaùm treân ñaù caùt vaø granit Xa 12 15. Ñaát xaùm gley Xg 101 V. Nhoùm ñaát laày vaø than buøn 181 0,29 16. Ñaát laày J 181 VI. Nhoùm ñaát thung luõng doác tuï 1867 2,48 17. Ñaát thung luõng do saûn phaåm boài tuï D 1880 2 VII. Nhoùm ñaát xoùi moøn trô soûi ñaù E 18 0,03 VIII. Soâng, suoái, hoà SH 911,2 1,48 Tổng cộng 62.581 100 (Nguoàn: Viện Quy Hoaïch vaø Thieát keá Noâng Nghiệp xaây dựng năm 1978) II.1.4.2. Taøi nguyeân nöôùc Nguoàn nöôùc maët: Heä thoáng soâng suoái treân ñòa baøn khaù daøy ñaëc vaø ña daïng, coäng vôùi treân 50 hoà ñaäp naèm raõi raùc ñaõ taïo cho nguoàn nöôùc maët treân ñòa baøn khaù phong phuù. Tuy nhieân do ñaëc ñieåm cheá ñoä thuûy vaên vaø ñòa hình ñòa maïo neân khaû naêng thoaùt nöôùc nhanh ñaõ laøm cho moät soá khu vöïc thieáu nöôùc traàm troïng vaøo muøa khoâ. Do vaäy caàn coù caùc bieän phaùp quaûn lyù caùc coâng trình vaø coù cheá ñoï khai thaùc thích hôïp deå taêng hieäu quaû söû duïng nguoàn nöôùc maët cho muøa khoâ vaø laøm giaûm nhoû söïc heânh leäch doøng chaûy giöõa muøa möa vaø muøa khoâ. Nguoàn nöôùc ngaàm: Theo baùo caùo toång keát döï aùn “Quy hoaïch caáp nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng noâng thoân tænh ÑaêkLaêk” do trung taâm nöôùc sinh hoaït vaø moâi tröôøng tænh ÑaêkLaêk thöïc hieän thì möùc ñoä phong phuù theo tæ leä löu löôïng l/s.m khu vöïc TT Phöôùc An laø 0,01 – 0,35. Caùc maïch loä coù löu löôïng bieán ñoåi töø 1 – 4 l/s. veà maët vi sinh vaø caùc tieâu chuaån kyõ thuaät khaùc nhö aên moøn, heä soá taïo caën, heä soá töôùi ñeàu ñaûm baûo cho muïc ñích sinh hoaït vaø caùc muïc ñích khaùc trong noâng nghieäp, coâng nghieäp. Tuy nhieân nöôùc döôùi ñaát trong ñaù bazan coù ñaëc tính thuûy löïc nöôùc ngaàm laø chuû yeáu vaø toång ñoä khoaùng hoùa M raát nhoû (53,54 – 370,43), chöùng toû nöôùc coù khaû naêng trao ñoåii raát maïnh neân khaû naêng töï baûo veä vaø chaát löôïng khoâng cao. Moät vaán ñeà caàn quan taâm trong khai thaùc baûo veä nguoàn nöôùc ngaàm laø hieâïn töôïng nöôùc taàng treân chaûy xuoáng taàng döôùi daãn deán taàng treân bò thaùo khoâ (hieän töôïng naøy goïi laø hieâïn töôïng maát nöôùc). Töø nhöõng nhaän ñònh vaø ñaùnh giaù treân coù theå khaúng ñònh Kroâng Paéc laø vuøng coù ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc khai thaùc vaø söû duïng nöôùc döôùi ñaát. II.1.4.3. Taøi nguyeân röøng Theo keát quaû kieåm keâ naêm 2005. Toång dieän tích ñaát coù röøng treân ñòa baøn hieän coøn 4207,62 ha, chieám 6,72% toång dieän tích töï nhieân toaøn huyeän. Trong ñoù: Ñaát röøng saûn suaát: 2428,42 ha, chieám 3,88% toång dieän tích töï nhieân toaøn huyeän. Ñaát röøng phoøng hoä: 1779,2 ha, chieám 2,87% toång dieän tích töï nhieân toaøn huyeän. Ñoä che phuû röøng cuûa huyeän laø 6,9%, thaáp so vôùi ñoä che phuû chung toaøn tænh. II.1.4.4. Taøi nguyeân khoaùng saûn Treân ñòa baøn coù nhieàu moû khoaùng saûn nhö ñaù, seùt, ñöôïc ñaùnh giaù laø coù tröõ löôïng khaù ña daïng ñöôïc caùc ñôn vò khai thaùc phucï vuï saûn suaát noâng nghieäp vaø xaây döïng. II.2. HIEÄN TRAÏNG PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ – XAÕ HOÄI II.2.1. Hieän traïng phaùt trieån kinh teá Giaù trò saûn suaát naêm 2005 ñaït 970,1 tyû ñoàng (giaù so saùnh naêm 1994) taêng bình quaân giai ñoaïn 2001 – 2005 ñaït 8,5%, trong ñoù noâng laâm nghieäp taêng 7,0%. Baûng 2.3: Quaù trình phaùt trieån kinh teá thôøi kì 2001 - 2005 CHÆ TIEÂU 2001 2002 2003 2004 2005 TĂNG BQ 1. Toång giaù trò saûn suaát (tyû ñoàng) 635,2 739,5 833,4 929,7 970,1 8,3 Coâng nghieäp – xaây döïng 61,0 61,4 82,5 76,9 83,9 4,4 Noâng, laâm, ngö nghieäp 437,1 523,5 560,7 635,7 633,2 7,0 Dòch vuï 137,1 154,6 190,2 217,1 253,0 13,6 2. Cô caáu kinh teá (%) 100 100 100 100 100 Coâng nghieäp – xaây döïng 9,9 8,3 9,9 8,3 8,6 -1,73 Noâng, laâm, ngö nghieäp 68,8 70,8 67,3 68,4 65,3 -3,82 Dòch vuï 21,3 20,9 22,8 23,3 25,1 5,56 (Nguoàn: Baùo caùo quy hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi huyeän Kroâng Paéc, tænh ÑaêkLaêk, giai ñoaïn 2006 – 2020) II.2.1.1. Noâng nghieäp Theo thoáng keâ cuûa Phoøng Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng ñeán naêm 2005 dieän tích noâng nghieäp laø 47905,5 ha, ñaát saûn suaát noâng nghieäp trong huyeän laø 43506 ha, ñaát laâm nghieäp laø 4206,8 ha. Baûng 2.4: Hieän traïng söû duïng ñaát noâng nghieäp 2001 – 2005 STT LOAÏI ÑAÁT DIEÄN TÍCH (ha) TAÊNG GIAÛM NAÊM 2001 NAÊM 2005 Ñaát saûn suaát noâng nghieäp 41000 43506,15 2506,15 1 Ñaát caây haøng naêm 19500 20796,11 1296,11 1.1 Ñaát troàng luùa 8500 7984,54 -515,46 1.2 Ñaát caây haøng naêm khaùc 10000 12811,57 2811,57 2 Ñaát troàng caây laâu naêm 20612,5 22710,04 2097,53 II.2.1.2. Laâm nghieäp Kroâng Paéc laø huyeän coù dieän tích ñaát laâm nghieäp nhoû, tröôùc ñaây chuû yeáu laø röøng phoøng hoä. Hieän nay thì röøng saûn suaát chieám 57,7% toång dieäïn tích ñaáùt laâm nghieäp naêm 2005 laø 4206 ha chieám 6,8% dieän tích ñaát töï nhieân. Naêm 2005, dieän tích röøng ñöôïc chaêm soùc laø 710 ha, trong ñoù röøng taäp trung laø 300 ha vaø 223 nghìn caây phaân taùn. Ñaát röøng saûn suaát taêng leân do ñoù giaù trò saûn suaát taêng ñaùng keå trong naêm 2005. II.2.1.3. Coâng nghieäp – tieåu thuû coâng nghieäp Coâng nghieäp vaø tieåu thuû coâng nghieäp treân ñòa baøn huyeän trong nhöõng naêm gaàn ñaây coù chuyeån bieán veà hoaït ñoäng coâng nghieäp. Toaøn huyeän coù hôn 708 cô sôû coâng nghieäp vaø tieåu thuû coâng nghieäp thuoäc caùc lónh vöïc: ñoùng môùi xe coâng noâng, söûa chöûa cô khí nhoû, moäc daân duïng, khai thaùc ñaù, coâng nghieäp cheá bieán thöïc phaåm, löông thöïc vaø may maëc … taäp trung chuû yeáu taïi TT. Phöôùc An vaø xaõ Eaphe. Saûn phaåm laøm ra chöa coù söùc caïnh tranh chæ tieâu thu ñöôïc trong thò tröôøng trong huyeän. Saûn phaåm muõi nhoïn ngaønh tieåu thuû coâng nghieäp chöa thöïc söï roû neùt, saûn phaåm chuû yeáu ôû daïng sô cheá ñôn giaûn, coâng ngheä thaáp ngoaïi tröø ngoùi, caùt coù saûn löôïng lôùn coøn laïi phaàn lôùn coù xu theá giaûm. Trong huyeän chöa coù cuïm coâng nghieäp naøo. II.2.1.4. Thöông maïi – dòch vuï – du lòch Maëc duø giaù caø pheâ vaø moät soá maëc haøng noâng saûn khaùc taêng giaûm thaát thöôøng nhöng hoaït ñoäng cuûa ngaønh thöông maïi dòch vuï vaãn giöõ ñöôïc oån ñònh. Maïng löôùi chôï ñaõ ñöôïc hình thaønh ôû caùc ñôn vò haønh chính, giaûi quyeát ñöôïc nhu caàu mua baùn cuûa nhaân daân. Beân caïnh ñoù dòch vuï du lòch cuõng ñaõ vöôn leân chieám moät phaàn khoâng nhoû trong cô caáu neàn kinh teá, khu du lòch hoà Ea Nhaùi cuûa Coâng ty caø pheâ Thaéng lôïi ñang töøng böôùc ñöôïc ñaàu tö hoaøn chænh. II.2.2. Thöïc traïng phaùt trieån cô sôû haï taàng – caùc khu daân cö noâng thoân II.2.2.1. Thöïc traïng phaùt trieån cô sôû haï taàng Giao thoâng So vôùi caùc huyeän khaùc trong tænh, huyeän Kroâng Paéc coù nhieàu lôïi theá veà giao thoâng. Xuyeân qua huyeän theo höôùng Ñoâng – Taây laø Quoác loä 26 traûi nhöïa (ñöôøng ñi qua huyeän daøi 37km) noái lieàn vôùi thaønh phoá Buoân Ma Thuoät vaø Tp. Nha Trang. Tænh loä 9 noái lieàn vôùi huyeän Kroâng Boâng daøi 12km cuõng ñöôïc traõi nhöïa vaø 15/16 xaõ cuõng ñöôïc traõi nhöïa veà tôùi trung taâm xaõ. Thuûy lôïi: Treân ñòa baøn coù treân 50 hoà ñaäp lôùn nhoû ñöôïc xaây döïng phuïc vuï töôùi tieâu vaø nöôùc sinh hoaït cho nhaân daân. Ñaëc bieät trong ñoù coù caùc heä thoáng thuûy lôïi lôùn nhö: Heä thoáng Kroâng Buùk haï, khaû naêng thieát keá töôùi cho 1200 ha luùa, thoâng qua heä thoáng keânh töôùi chính daøi 22 km. Heä thoáng Ea Uy thöôïng treân xaõ Ea Yoâng, ñöôïc thieát keá töôùi cho 500 ha luùa. Vaø moät soá coâng trình lôùn nhö Hoà Ea Nhaùi xaõ Hoøa Ñoâng, Hoâ Kroâng Buùk xaõ Kroâng Buùk, Hoà Phöôùc Thònh xaõ Ea Yoâng, Hoà C9, Hoà C1, A2 xaõ Ea Kly … naêng löïc töôùi khaù lôùn. Maïng löôùi ñieän: Ñeán nay maïng löôùi ñieän quoác gia ñaõ veà ñeán 16/16 xaõ, thò traán trong huyeän. Maïng löôùi ñieän töøng böôùc ñöôïc naâng caáp qua caùc naêm, goùp phaàn naâng cao ñôøi soáng nhaân daân. Heä thoáng caáp thoaùt nöôùc: Hieän nay huyeän coù moät nhaø maùy caáp nöôùc quy moâ 1700 m3/ngaøy cung caáp nöôùc cho khu vöïc trung taâm huyeän vaø moät traïm caáp nöôùc cho khu vöïc chôï Ea pheâ hieän ñang ñöôïc tieán haønh xaây döïng. Caùc xaõ haàu heát söû duïng nöôùc sinh hoaït töø caùc gieáng ñaøo vaø nöôùc suoái. Heä thoáng thoaùt nöôùc cuûa moät soá tuyeán trong khu vöïc thò traán ñaõ ñöôïc ñaàu tö xaây döïng goùp phaàn haïn cheá vieäc uùng ngaäp vaøo muøa möa cuûa khu vöïc trung taâm huyeän. Giaùo duïc: Hieän treân toaøn huyeän coù 22 tröôøng maãu giaùo, 44 tröôøng tieåu hoïc, 22 tröôøng THCS, 5 tröôøng THPT (1 tröôøng baùn coâng vaø 4 tröôøng quoác laäp). Nhieàu tröôøng ñöôïc xaây döïng kieân coù khang trang nhö tröôøng THPT Phan Ñình Phuøng, Leâ Hoàng Phong. Y teá: Maïng löôùi y teá phaùt trieån roäng khaép, ñeán nay 100% xaõ, thò traán ñaõ coù traïm y teá, baùc só vaø nöõ hoä sinh, chöa keå caùc traïm y teá cuûa noâng laâm tröôøng, rieâng trung taâm huyeän coù 1 beänh vieän ña khoa. II.2.2.2. Thöïc traïng phaùt trieån ñoâ thò vaø caùc khu daân cö noâng thoân a. Thöïc traïng phaùt trieån ñoâ thò: Thò traán Phöôùc An laø trung taâm kinh teá – vaên hoùa xaõ hoäi cuûa huyeän coù toång dieän tích töï nhieân 1025 ha, chieám 1,58% toång dieän tích töï nhieân cuûa huyeän. Trong nhöõng naêm qua ñöôïc söï quan taâm cuûa caùc caáp vaø söï noå löïc cuûa nhaân daân vaø chính quyeàn ñòa phöông ñaõ xaây döïng thò traán ngaøy moät phaùt trieån. Naêm 1995 thò traán ñaõ ñöôïc quy hoaïch chi tieát khu trung taâm neân quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån coù nhieàu thuaän lôïi, ñeán nay nhieàu coâng trình ñaõ ñöôïc xaây döïng theo ñoà aùn quy hoaïch taïo cho boä maët thò traán ñöôïc khang trang hôn. b. Thöïc traïng phaùt trieån khu daân cö noâng thoân Laø moät huyeän sôùm ñöôïc thaønh laäp, maät ñoä daân cö khaù cao vôùi nhieàu thaønh phaàn daân toäc, nhöõng taäp quaù sinh hoaït khaùc nhau ñaõ hình thaønh neân caùc khu daân cö khaùc nhau, hình thöùc phaân boá khaùc nhau: + Hình thöùc phaân boá taäp trung taïi trung taâm caùc xaõ doïc Quoác loä 26 nhö Ea Pheâ, Ea Yoâng, Ea Knueác, ñaây laø nhöõng khu daân cö noâng thoân hình thaønh khaù laâu, khaù phaùt trieån vaø ñang tieán daàn leân ñoâ thò vôùi maät ñoä daân soá cao, cô sôû haï taàng phaùt trieån, löôïng haøng hoùa trao ñoåi lôùn. + Hình thöùc phaân boá doïc theo caùc truïc ñöôøng chính daãn ñeán caùc xaõ, caùc cuïm naøy tuy coù phaùt trieån nhöng vaãn gaëp nhieàu khoù khaên, ñaëc bieät laø caùc xaõ vuøng saâu vuøng saâu vuøng xa nhö xaõ Vuï Boån, Ea Uy, Ea Yieâng. + Hình thöùc phaân boá raûi raùc vaø caùc cuïm nhoû leû: ñaây laø caùc cuïm daân cö cuûa ñoàng baøo daân toäc taïi choå vaø di cö töø caùc tænh khaùc tôùi, phaân boá theo ñaát saûn suaát. Côû sôû haï taàng cuûa caùc cuïm naøy keùm phaùt trieån, ñôøi soáng nhaân daân coøn gaëp nhieàu khoù khaên. Maët khaùc do coù nhieàu toå chöùc kinh teá ñoùng chaân treân ñòa baøn töø ñoù hình thaønh caùc khu daân cö cuûa caùn boä coâng nhaân vieân theo khu vöïc saûn suaát, goùp phaàn taïo neân söï ña daïng cuûa caùc khu daân cö noâng thoân huyeän Kroâng Paéc. II.2.3. Daân soá – lao ñoäng – möùc soáng II.2.3.1. Daân soá Theo thoáng keâ ñeán cuoái naêm 2006 daân soá huyeän Kroâng Paéc laø 217830 ngöôøi vôùi 42042 hoä, trong ñoù khu vöïc noâng thoân laø 196131 ngöôøi chieám 90% toång daân soá toaøn huyeän. Maät ñoä trung bình laø 344 ngöôøi/km2, phaân boá khoâng ñeàu. Toác ñoä taêng daân soá bình quaân trong 10 naêm (1996 – 2005) laø 3,2%. Trong ñoù tyû leä taêng töï nhieân caøng giaûm, tyû leä taêng cô giôùi taêng giaûm khoâng ñeàu do taùc ñoäng bôûi laøn soáng di daân töï do töø caùc tænh khaùc. II.2.3.2. Lao ñoäng Theo thoáng keâ naêm 2006, toång soá ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng laø 10458 ngöôøi, chieám 48% daân soá toaøn huyeän. Lao ñoäng trong ñoä tuoåi ñang laøm vieäc trong caùc ngaønh kinh teá laø 101421 ngöôøi, chieám 97% nguoàn lao ñoäng. II.2.3.3. Thu nhaäp vaø möùc soáng Tình traïng ngheøo khoù vaãn coøn phoå bieán, ñaëc bieät ôû caùc vuøng saâu vuøng xa. Theo baùo caùc cuûa UBND huyeän hieän taïi GDP bình quaân ñaàu ngöôøi öôùc ñaït 2,96 trieäu ñoàng. Soá hoä ngheøo: 12228 hoä chieám 28,9% daân soá toaøn huyeän. II.2.4. Daân toäc – toân giaùo – phong tuïc taäp quaùn Huyeän Kroâng Paéc laø ñòa baøn cö truù cuûa nhieàu thaønh phaàn daân toäc, goàm nhoùm daân toäc taïi choå coù EÂ Ñeâ, M Noâng, Seâ Ñaêng, Vaân Kieàu, Gia Rai. Nhoùm daân toäc di cö ñeán coù Taøy, Nuøng, Möôøng, Dao, Thaùi … ñaõ hình thaønh neân caùc cuïm daân cö raûi raùc treân khaép ñòa baøn. Baûng 2.6: Thaønh phaàn daân toäc treân ñòa baøn huyeän Kroâng Paéc. STT Thaønh phaàn Daân Toäc Soá hoä Soá khaåu 1 Daân toäc Kinh 28257 145239 2 Daân toäc EÂ Ñeâ 7458 39307 3 Daân toäc Nuøng 2547 13425 4 Daân toäc Taøy 1279 6741 5 Daân toäc Xeâ Ñaêng 978 5156 6 Daân toäc Vaân Kieàu 591 3116 7 Daân toäc Cao Lan 338 1715 8 Daân toäc Thaùi 162 856 9 Daân toäc Dao 110 582 10 Daân toäc Saùn Chæ 88 465 11 Daân toäc Hoa 78 410 12 Daân toäc Möôøng 63 333 13 Daân toäc Thoå 25 132 14 Daân toäc Gia Rai 19 100 15 Daân toäc Khô Me 18 98 16 Daân toäc M’Noâng 13 67 17 Daân toäc Ba Na 5 27 18 Daân toäc H’Moâng 4 23 19 Daân toäc Chaêm 3 18 20 Daân toäc K Dong 3 6 21 Daân toäc K'Ho 2 13 22 Daân toäc Maùn 1 1 Toång coäng 42042 217830 (Nguoàn: Phoøng Daân toäc - Toân giaùo huyeän Kroâng Paéc, 2007) Coäng ñoàng daân toäc vôùi nhöõng truyeàn thoáng rieâng ñaõ hình thaønh neân nhöõng neàn vaên hoùa ña daïng, ñoäc ñaùo. Hieän taïi treân ñòa baøn huyeän vaãn coøn duy trì ñöôïc moät soá leã hoäi truyeàn thoáng vaø caùc di saûn vaên hoùa nhö Coàng, Chieâng. Daân toäc EÂ ÑEÂ Treân ñòa baøn huyeän Kroâng Paéc hieän nay daân toäc EÂ Ñeâ coù soá löôïng ñoâng ñaûo nhaát so vôùi caùc daân toäc thieåu soá khaùc vôùi khoaûng 39307 ngöôøi ñang sinh soáng. Ngöôøi Eâñeâ coù caùc ngaønh laø: Rañeâ, Ñeâ, Kpa, Adham, Krung, Ktal, Dlierueâ, Bloâ, Epan, Mdhur, Bích. Phong tuïc taäp quaùn: Thôø mieáu thaàn linh. Ôû nhaø saøn vaø nhaø daøi. Moät nöûõa chính (Gah) ñeå tieáp khaùch, nöûa coøn laïi daønh cho sinh hoaït gia ñình (OÂk). Ñaàu nhaø coù saân saøn. Saân saøn ôû cöûa chính goïi laø saân khaùch. Ngöôøi EÂ Ñeâ duy trì cheá ñoä maãu heä, con theo hoï meï. Con trai khoâng ñöôï thöøa keá. Ñaøn oâng ôû nhaø vôï, neáu vôï cheát chò em nhaø vôï khoâng coøn ai thay theá thì veà ôû vôùi chò hoaëc em gaùi. Ngoân ngöõ cuûa ngöôøi EÂ Ñeâ thuoäc heä Maõ Lai – ña ñaûo Vaên hoùa: Nhaïc cuï coù chieâng, coàøng, kheøn, ñaøn, troáng, saùo. Ñinh Naêm laø nhaïc cuï phoå bieán vaø ñöôïc daân laøng yeâu thích nhaát. Kho taøng vaên hoïc truyeàn mieäng raát phong phuù vaø ña daïng: thaàn thoaïi, coå tích, ca dao, ñaëc bieät laø söû thi (Khan). Ngöôøi EÂ Ñeâ soáng chuû yeáu baèng ngheà troàng raãy, troàng troït, chaên nuoâi, ñan laùt vaø deät. Nhoùm Bích laøm ruoäng nöôùc theo loái coå xöa. Daân toäc Thaùi Daân toäc Thaùi coù caùc ngaønh: Taøy, Taùy Ñaêm, Taùy Khaøo, Taøy Möôøi, Taøy Thanh, Haøng Toång, Pu Thay, Thôø Ñaø Baéc. Ngöôøi Thaùi ngoaøi thôø cuùng toå tieân hoï coøn thôø cuùng trôøi ñaát, cuùng baûn möôøng vaø coøn coù nhieàu nghi leã caàu möa. Trong hoân nhaân coù tuïc ôû reå, khi hai vôï choàng coù con trai ngöôøi choàng môùi ñöôïc ñöa coâ daâu veà nhaø mình. Hoï quan nieäm ñaùm ma laø leã tieãn ngöôøi cheát veà “möôøng trôøi” coù nghóa laø ngöôøi cheát seõ veà soáng taïi moät nôi môùi ôû ñoù goïi laø trôøi. Ngöôøi Thaùi Ñen laøm nhaø coù hình mai ruøa vaø trang trí theo phong tuïc xöa. Ngoân ngöõ: thuoäc heä ngoân ngöø Taøy – Thaùi. Ngöôøi daân toäc Thaùi sinh soáng baèng ngheà laøm ruoäng, caáy luùa, laøm nöông, troàng hoa maøu vaø nhieàu loaïi caây khaùc. Chaên nuoâi gia suùc gia caàm, ñan laùt, deät vaûi. Ñaëc bieät thoå caåm laø saûn phaåm noåi tieáng cuûa ngöôøi daân toäc Thaùi. Daân toäc M’NOÂNG Ngöôi daân toäc M’Noâng coù caùc ngaønh laø: Bru dang, Preh, Ger, Nong, Preâng, Rlaêm, Kuyeânh, Chil Bu No, nhoùm M’Noâng Bru Daâng. Phong tuïc taäp quaùn: ngöôøi M’Noâng thôø raát nhieàu thaàn linh, hoï raát ñeà cao thaàn luùa- vò thaàn mang ñeán cho daân laøng söï aám no haïnh phuùc. Ngöôøi M’Noâng khoâng soáng raûi raùc nhö ngöôøi EÂ Ñeâ maø soáng thaønh laøng, trong moãi laøng coù vaøi chuïc noùc nhaø. Ngöôøi ñöùng ñaàu laùng ñöôc goïi laø tröôûng laøng. Daân trong laøng sinh soáng treân nhaø saøn hoaëc nhaø treät. Hoï cuõng nhö ngöôøi EÂ Ñeâ duy trì cheá ñoä maãu heä, con sinh ra khoâng m._.ang hoï boá maø mang hoï meï chính vì theá ngöôøi vôï cuõng laø ngöôøi chuû gia ñình. Ñaëc bieät ngöôøi M’Noâng raát thích sinh nhieàu con gaùi, con caùi sinh ra hoï khoâng ñaët teân ngay maø ñeå ñuùng moät naêm sau môùi ñaët teân. Ngoân ngöõ ngöôøi M’Noâng söû duïng thuoäc nhoùm Moân – Khmer. Ngöôøi daân sinh soáng baèng ngheà laøm raãy, laøm ruoäng, ngheà thuû coâng: deät vaûi vaø ñan laùt. Ngoaøi ra ngöôøi M’Noâng coøn noåi tieáùng veà ngheà saên vaø thuaàn döôõng voi ñaëc bieät laø taïi khu vöôøn quoác gia Buoân Ñoân - nôi hoï soáng taäp trung. Daân toäc GIA RAI Daân toäc Gia Rai coù caùc ngaønh laø: Giô Rai, Tô Buaên, Hô Bau, Hdrung, Chor. Phong tuïc taäp quaùn: ngöôøi Gia Rai coù tuïc leä thôø thaàn (Giaøng) vaø coù nhieàu nghi leã lieân quan ñeán thaàn trong saûn xuaát. Hoï duy trì cheá ñoä maãu heä, con theo hoï meï vaø ñöôïc chia taøi saûn khi laáy choàng. Hoân nhaân cuûa ngöôøi Gia Rai raát töï do, con gaùi ñöôïc chuû ñoäng trong vieäc hoân nhaân. Con trai thì phaûi ôû reå vaø khoâng ñöôïc thöøa keá taøi saûn. Daân laøng soáng thaønh buoân, laøng, hoï sinh hoaït gia ñình trong nhaø saøn. Moãi laøng coù moät nhaø roâng, nhaø roâng naøy laø nôi giao löu sinh hoaït cuûa thanh nieân vaø caùc boâ laõo trong laøng. Moãi laøng ñeàu coù moät giaø laøng- ngöôøi coù quyeàn haïn vaø vò trí cao nhaát trong laøng. Ngoâ ngöõ thuoäc heä Maõ Lai – ña ñaûo. Vaên hoùa: Nhaïc cuï coù Coàng, Chieâng, ñaøn T’röng, ñaøn Kloâng Puùt. Daân laøng coù truyeàn thoáng muùa haùt, kho taøng vaên hoïc coù nhieàu tröôøng ca, truyeän coå noåi tieáng. Sinh soáng baèng ngheà laøm nöông raãy, troàng luùa, chaên nuoâi, ñaëc bieät hoï nuoâi voi raát gioûi. Ngoaøi ra hoï cuõng gioûi trong caùc ngheà thuû coâng nhuû: ñan laùt, deät vaûi, beân caïnh ñoù hoï coøn laøm theâm caùc ngheà phuï nhö saên baét, haùi löôïm, ñaùnh caù. Daân toäc VAÂN KIEÀU Daân toäc Bru – Vaân Kieàu coù caùc ngaønh laø: Trì, Khuøa, Ma –Coong. Phong tuïc taäp quaùn: cuõng gioáng ngöôøi kinh hoï coù taäp tuïc thôø cuùng toå tieân vaø tuïc thôø cuùng nhöõng vaät thieâng nhö thanh kieám, maûnh baùt … Ñaëc bieät laø tuïc thôø löûa vaø thôø beáp löûa. Hoï soáng taäp trung thaønh laøng, tröôûng laøng coù vai troø quan troïng vaø coù uy tín hôn ñoái vôùi daân laøng. Moïi sinh hoaït ñöôïc thöï hieän trong nhaø saøn nhoû. Neáu ôû gaàn bôø soâng, suoái thì caùc nhaø taäp trung thaønh moät khu traûi doïc theo doøng chaûy. Neáu ôû choå phaúng, roäng raõi thì hoï soáng quaây quaàn thaønh hình troøn hay hình baàu duïc, ôû giuõa laø nhaø coäng ñoàng. Nam nöõ ñöôïc töï do yeâu nhau, trong hoï haøng cha, meï khoâng coù quyeàn quyeát ñònh ñoái vôùi hoân söï, laøm nhaø, cuùng leã cuûa caùc con, chaùu maø quyeàn haïn ñoù thuoäc veà oâng caäu. Ngoân ngöõ: thuoäc nhoùm ngoân ngöõ moân – Khmer. Vaên hoùa: ngöôøi Bru – Vaân Kieàu coù voán vaên ngheä coå truyeàn quyù baùu. Nhaïc cuï coù nhieàu loaïi ñoäc ñaùo nhö troáng, thanh la, chieâng nuùm, keùn, ñaøn Achung, pô-kua … ngoaøi ra coøn coù nhieàu laøn ñieäu daân ca: Chaø Chaáp laø loái vöøa haùt vöøakeå, Sim (Haùt ñoái Nam Nöõ), ca dao, tuïc ngöõ … Trang phuïc cuûa hoï khoâng khaùc nhöõng daân toäc Taây nguyeân khaùc. Ngöôøi daân Vaân Kieàu sinh soáng chuû yeáu baèng ngheà laøm raãy, laøm ruoäng, chaên nuoâi, haùi löôïm, saên baén vaø ñaùnh caù. Beân caïnh ñoù hoï cuõng thaønh thaïo ñan chieáu laù, guøi … e. Daân toäc TAØY Ngoaøi caùch goïi laø daân toäc Taøy, nhoùm daân toäc naøy coù caùc ngaønh laø: Thoå, Ngaïn, Pheùn, Thu Lao, Pa Dí. Vôùi soá löôïng khoaûng 6741 ngöôøi nhieàu thöù ba so vôùi caùc daân toäc khaùc sinh soáng treân ñòa baøn huyeän Kroâng Paéc. Phong tuïc taäp quaùn: Nôi ngöôøi Taøy thôø cuùng toå tieân laø nôi toân nghieâm nhaát trong nhaø, tröôùc baøn thôø hoï thöôøng ñaët moät chieác giöôøng nhöng ñeå khoâng, khaùch laï khoâng ñöôïc ngoài, naèm treân ñoù vaø ngöôøi môùi sinh khoâng ñöôïc ñeán choå thôø cuùng toå tieân. Vì hoï quan nieäm chieác giöôøng ñoù laø nôi nghæ ngôi cuûa ngöôøi ñaõ khuaát vaø laø nôi toân nhieâm. Ngoân ngöõ thuoäc heä Taøy - Thaùi Neàn kinh teá noâng nghieäp coå truyeàn phaùt trieån vôùi ñuû loaïi caây troàng nhö luùa, ngoâ, khoai ... Daân toäc NUØNG Ngöôøi Nuøng coù caùc ngaønh laø: Xuoàng, Giang, Nuøng An, Nuøng Loøi, Phaàn Sónh, Nuøng Chaùo, Nuøng Inh, Quùy Ròn, Nuøng Dín, Khen Laøi. Phong tuïc taäp quaùn: Ngoaøi thôø toå tieân ngöôøi Nuøng coøn thôø thaùnh thaàn, thôø Khoång Töû vaø Quan aâm boà taùt. Hoï sinh soáng treân caùc söôøn ñoài thaønh töøng baûn, tröôùc baûn laø ruoäng nöôùc, sau laø nöông vaø caùc vöôøn caây aên quaû. Ngoân ngöõ thuoäc heä Taày – Thaùi, tieáng Nuøng coù vaên töï Noâm Nuøng xuaát hieän töø theá kyû XVII. Caây troàng chính laø luùa vaø ngoâ, ngoaøi ra hoï coøn troàng nhieàu loaïi caây coâng nghieäp nhö caây hoài, vaø caùc loaïi caây aên quaû nhö quyùt, hoàng … Daân toäc DAO Daân toäc Dao coù caùc ngaønh: Maùn, Ñoâng, Traïi, Dìu Mieàn, Kim Mieàn, Luø Giang, Laøn Teûn, Ñaïi Baûn, Tieåu Baûn, Coác Ngaùng, Coác Muøn vaø Sôn Ñaàu. Ngöôøi Dao coù tuïc thôø toå tieân laø Baøn Hoà, ngöôøi Dao xaây döïng doønh hoï vaø thöù baäc qua teân ñeäm. Ma chay ñöôïc toå chöùc theo luïc leä xa xa. Vaøi vuøng coù tuïc hoûa taùn cho ngöôøi cheát töø 12 tuoåi trôû leân vaø ngöôøi con trai Dao khi laáy vôï phaûi ôû reå suoát ñôøi. Tuïc “Möøng ngaøy sinh nhaät”: ngöôøi daân toäc Dao vaãn coù tuïc toå chöùc ngaøy sinh nhaät ñeå … möøng, chuû yeáu laø möøng ngöôøi cao tuoåi (töø 60 tuoåi trôû leân). Trong tieáng Dao goïi ngaøy naøy laø Seøng nhaät. Ngöôøi Dao soáng nhaø saøn hoaëïc nhaø nöûa saøn, nöûa ñaát hoaëc nhaø treät. Ngoân ngöõ thuoäc nhoùm Moâng – Dao. Chöõ vieát laø chöõ Haùn ñöôïc Dao hoùa goïi laø Noâm Dao. Sinh soáng baèng ngheà troàng luùa nöông, luùa nöôùc vaø troàng hoa maøu. Ngheà thuû coâng cuõng raát phaùt trieån: deät vaûi, reøn, moäc, laøm giaáy, eùp daàu… II.2.5. Gia ñình – treû em vaø vaán ñeà giôùi. Hoaït ñoäng baûo veä vaø chaêm soùc treû em ñöôïc quan taâm, haøng naêm tyû leä treû coù hoaøn caûnh ñaëc bieät khoù khaên ñöôïc chaêm soùc töø 95% ñeán 100%, tyû leä treû suy dinh döỡng töø 25,83% giaûm xuoáng 18,17%, vieäc vaän ñoäng quyõ baûo trôï treû em haøng naêm ñeàu ñaït vaø vöôït chæ tieâu ñaõ taïo nguoàn kinh phí oån ñònh nhaèm hoã trôï kòp thôøi cho treû em coù hoaøn caûnh khoù khaên. II.3. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ – XAÕ HOÄI II.3.1. Muïc tieâu phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi Ñaûm baûo kinh teá phaùt trieån oån ñònh vaø beàn vöõng phaán ñaáu toác ñoä taêng tröôûng bình quaân giaù trò saûn suaát caû thôøi kyø 2006 – 2020 ñaït khoaûng 13%/naêm, trong ñoù giai ñoaïn 2006 – 2010 ñaït 12%/naêm, giai ñoaïn 2011 – 2015 ñaït 13%/naêm vaø giai ñoaïn 2016 – 2020 ñaït 14%/naêm. Cô caáu kinh teá taêng nhanh tyû troïng coâng nghieäp – thöông maïi dòch vuï. Giaù trò saûn suaát naêm 2010 ñaït 994 tyû ñoàng, trong ñoù coâng nghieäp – xaây döïng ñaït 77 tyû ñoàng, dòch vuï 369 tyû ñoàng, noâng laâm saûn 1045 tyû ñoàng. Ñaåy maïnh thaâm canh taêng naêng suaát, chaát löôïng, giaûm giaù trò saûn phaåm , naâng cao khaû aêng caïnh tranh vôùi thò tröôøng trong nöôùc cuõng nhö thj tröôøng nöôùc ngoaøi ñaëc bieät laø caùc loaïi caây nhö caø pheâ, cao su, hoà tieâu, ñieàu … Thöïc hieän toát caùc chöông trình quoác gia vaø cuûa tænh treân caùc lónh vöïc vaên hoùa – xaõ hoäi nhö: Giaùo duïc, chaêm soùc söùc khoe coäng ñoàng, xoùa ñoùi giaûm ngheøo. II.3.2. Ñònh höôùng phaùt trieån caùc ngaønh vaø lónh vöïc II.3.2.1. Daân soá, nguoàn nhaân löïc a. Daân soá: Giaûm toác ñoä taêng daân soá töï nhieân baèng caùc bieän phaùp tuyeân truyeàn, giaùo duïc. Baûng 2.7: Döï baùo daân soá ñeán naêm 2020. STT NAÊM TOÅNG DAÂN SOÁ (nghìn göôøi) TYÛ LEÄ DAÂN THAØNH THÒ (%) TYÛ LEÄ DAÂN NOÂNG THOÂN (%) 1 2010 229 27,76 72,24 2 2015 242 28,3 717 3 2020 255 28,79 71,21 b. Nguoàn lao ñoäng: giaûm tyû leä lao ñoäng noâng laâm nghieâp, taêng lao ñoäng caùc ngaønh coâng nghieäp, xaây döïng, thöông maïi, dòch vuï. Baûng 2.8: Cô caáu lao ñoäng ñeán naêm 2020 STT NAÊM TOÅNG LAO ÑOÄNG ÑÖÔÏC HOÏC NGHEÀ (nghìn ngöôøi) TYÛ LEÄ THAÁT NGHIEÄP (%) 1 2010 10 2,1 2 2015 14 1,9 3 2020 18 1,6 II.3.2.2. Quy hoaïch, keá hoaïch söû duïng ñaát Theo keá hoaïch söû duïng ñaát naêm 2006 – 2010 cuûa huyeän Kroâng Paéc, quy hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi huyeän Kroâng Paéc giai ñoaïn 2006 – 2020, quy hoaïch söû duïng ñaát tænh ÑaêkLaêk ñeán naêm 2020 ñònh höôùng söû duïng caùc loaïi ñaát ñeán naêm 2010 vaø 2020 nhö sau: Baûng 2.9: Keá hoaïch söû duïng ñaát naêm 2010 vaø 2020 STT LOAÏI ÑAÁT NAÊM 2010 (ha) NAÊM 2020 (ha) Toång dieän tích töï nhieân 62580,1 62580,3 I Ñaát noâng nghieäp 48900,0 53459,3 1.1 Ñaát saûn suaát noâng nghieäp 43592,0 45379,3 1.2 Ñaát laâmnghieäp 5000,0 7600,0 1.3 Ñaát nuoâi troàng thuûy saûn 308,0 480,0 II Ñaát phi noâng nghieäp 8706,0 9121 III Ñaát chöa söû duïng 4973,3 0,0 II.3.2.3. Noâng nghieäp a. troàng troït: Baûng 2.10: Boá trí söû duïng ñaát noâng nghieäp ñeán naêm 2010 vaø 2020. STT LOAÏI ÑAÁT NAÊM 2010 (ha) NAÊM 2020 (ha) I Ñaát troàng caây haèng naêm I.1 Ñaát troàng luùa 11000 13000 I.2 Ñaát troàng caây haøng naêm khaùc 15153,7 13528 II Ñaát troàng caây laâu naêm 17345 18850 II.1 Ñaát troàng caø pheâ 16000 16000 II.2 Ñaát troàng caây laâu naêm khaùc 1345 2850 (Nguoàn: Baùo caùo quy hoaïch söõ duïng ñaát huyeän Kroâng Paéc ñeán naêm 2010 vaø 2020) b. Chaên nuoâi: Baûng 2.11: Boá trí ñaøn gia suùc, gia caàm ñeán naêm 2010 vaø 2020 LOAÏI GIA SUÙC (con) NAÊM 2010 NAÊM 2020 1. Ñaøn Traâu 3000 4000 2. Ñaøn boø 20000 45000 3. Ñaøn heo 200000 450000 4. Ñaøn gia caàm 650000 1400000 II.3.2.4. Laâm nghieäp Tiếp tục thực hiện chủ trương giao đất cho dân quản lý. Đẩy mạnh công tác bảo vệ và phát triển rừng, chú trọng công tác khoanh nuôi, tái sinh và trồng rừng tập trung, trồng cây phân tán trong nhân dân. Baûng 2.12: Boá trí söû duïng ñaát laâm nghieäp ñeán naêm 2010 vaø 2020 TT LOẠI ĐẤT DIỆN TÍCH (ha) NĂM 2010 NĂM 2020 1 Đất lâm nghiệp 5000 7600 1.1 Rừng tự nhiên 1779 1779 1.2 Rừng trồng 3216 5816 1.3 Đất ươm cây 5 5 2 Trồng cây phân tán (cây) 1000000 2000000 (Nguoàn: Baùo caùo quy hoaïch söõ duïng ñaát huyeän Kroâng Paéc ñeán naêm 2010 vaø 2020) II.3.2.5. Coâng nghieäp Phaùt trieån coâng nghieäp cheá bieán haøng hoùa noâng laâm saûn, cheá bieán thöïc phaåm, thöùc aên gia suùc, saûn suaát vaät lieäu xaây döïng, haøng thuû coâng myõ ngheä. Chuù troïng xaây döïng caùc nhaø maùy vöøa vaø nhoû treân ñòa baøn, phaùt trieån caùc cô sôû saûn suaát, cheá bieán coù quy moâ vöøa vaø nhoû ôû vuøng saâu, vuøng xa, caûi tieán coâng ngheä saûn suaát ñaûm baûo veà maët baûo veä moâi tröôøng. Ñeán naêm 2020 döï kieán hai cuïm coâng nghieäp ñöôïc xaây döïng laø cuïm coâng nghieäp Ea Yoâng vaø Kroâng Buk vôùi quy moâ 40 ñeán 50 ha. II.3.2.6. Giao thoâng Töø nay ñeán naêm 2020 tieáp tuïc naâng caáp môû roäng heä thoáng giao thoâng, khaéc phuïc tình traïng xuoáng caáp cuûa heä thoáng giao thoâng hieän coù. Ñoái vôùi ñöôøng quoác loä vaø tænh loä töø nay ñeán 2010 caàn môû roäng ñoaïn ñöôøng töø km 19 ñeán trung taâm xaõ Ea Knueác. Ñoái vôùi thò traán Phöôùc An caàn laøm ñöôøng traùnh ñi qua thò traán. Naâng caáp caùc tuyeán tænh loä. Ñoái vôùi ñöôøng lieân tænh, lieân huyeän, xaõ ñeán naêm 2010 nhöïa hoùa 100% caùc tuyeán ñöôøng ñeán trung taâm caùc xaõ. CHÖÔNG III: TOÅNG QUAN VEÀ MOÂI TRÖÔØNG VAØ VEÄ SINH MOÂI TRÖÔØNG NOÂNG THOÂN HUYEÄN KROÂNG PAÉÊC III.1. KHAÙI NIEÄM NOÂNG THOÂN, MOÂI TRÖÔØNG NOÂNG THOÂN III.1.1. Khaùi nieäm moâi tröôøng Theo ñieàu 1, Luaät baûo veä moâi tröôøng cuûa Vieät Nam thì moâi tröôøng ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: “Moâi tröôøng bao goàm caùc yeáu toá töï nhieân vaø yeáu toá vaät chaát nhaân taïo quan heä maät thieát vôùi nhau, bao goàm con ngöôøi , coù aûnh höôûng tôùi ñôøi soáng, saûn suaát, söï toàn taïi, phaùt trieån cuûa con ngöôøi vaø thieân nhieân”. III.1.2. Khaùi nieäm noâng thoân Noâng thoân – theo töø ñieån tieáng Vieät – laø khu vöïc daân cö soáng taäp trung, hoaït ñoäng chuû yeáu baèng ngheà noâng, baèng saûn xuaát noâng nghieäp, hoï soáng thaønh nhöõng cuïm quaàn cö noâng thoân, xaây döïng nhaø ôû vaø coâng trình coâng coäng nhö ñöôøng laøng, chôï laøng, ñeâ laøng, ao laøng, luõy tre laøng, ñình laøng…taïo ra caûnh quan moâi tröôøng noâng thoân Moät caùch hieåu khaùc – Noâng thoân laø söï keát hôïp giöõa yeáu toá “noâng” vaø yeáu toá “thoân”. Chöõ “noâng” ôû ñaây coù theå hieåu laø noâng daân, ngheà noâng, hay roäng hôn laø caùc hoaït ñoäng SXNN. Chöõ “thoân” ñöôïc hieåu laø xoùm laøng (mieàn Baéc), baûn möôøng (Taây Baéc), Buoân–plaây (Taây Nguyeân), phum–soùc (Taây Nam boä)…, töïu trung laø cuïm daân cö noâng thoân. Treân theá giôùi baát kyø nöôùc naøo cuõng ñeàu coù vuøng noâng thoân hoaëc töø noâng thoân ñoâ thò hoùa. Tuøy theo ñieàu kieän töï nhieân, phong tuïc taäp quaùn, loái soáng cuûa moãi nöôùc, moãi vuøng ñaõ taïo neân caûnh quan moâi tröôøng noâng thoân nhöõng neùt ñaëc thuø rieâng vaø cuõng tuøy theo trình ñoä phaùt trieån cuûa moãi nöôùc, moãi vuøng maø sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân, boä maët noâng thoân coù söï phaùt trieån khaùc nhau veà hình thöùc laãn noäi dung. III.1.3. Khaùi nieäm moâi tröôøng noâng thoân Nhö vaäy moâi tröôøng noâng thoân ñöôc hieåu laø: “ Moät thaønh phaàn cuûa moâi tröôøng töï nhieân, trong ñoù ñöôïc caáu thaønh bôûi nhöõng yeáu toá cô sôû vaät chaát haï taàng (nhaø ôû, vöôøn töôïc, ruoäng ñoàng, ñöôøng giao thoâng…), caùc phöông tieän (coâng cuï maùy moùc phuïc vuï saûn xuaát noâng nghieäp), trong ñoù troïng taâm vaãn laø ngöôøi noâng daân vaø coâng nhaân noâng nghieäp vôùi nhöõng hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp, caûnh quan noâng thoân, caùc yeáu toá treân ñöôïc quan heä vôùi nhau baèng daây chuyeàn thöïc phaåm vaø doøng naêng löôïng. Ngoaøi hoaït ñoäng saûn xuaát coøn coù nhöõng sinh hoaït veà vaên hoùa xaõ hoäi, taäp quaùn, tình caûm xoùm laøng cuûa ngöôøi noâng daân”. III.2. CAÁU TRUÙC SINH THAÙI MOÂI TRÖÔØNG NOÂNG THOÂN HUYEÄN KROÂNG PAÊC III.2.1. Phaân loaïi moâi tröôøng noâng thoân Daân soá cuûa huyeän ngaøy tröôùc chuû yeáu laø thaønh phaàn daân toäc thieåu soá, sau giaûi phoùng daân töø caùc nôi khaùc taäp trung veà ñaây sinh soáng. Luùc ñaàu töø nhöõng ñòa ñieåm cö truù rieâng leõ chuû yeáu döïa vaøo ñieàu kieän thieân nhieân saún coù vaø thuaän lôïi cho con ngöôøi sinh soáng, daàn daàn do nhu caàu cuoäc soáng phaùt trieån hoï taäp hôïp thaønh thoân, baûn, thaønh nhöõng laøng maïc. Neàn noâng nghieäp cuøng daàn daàn ñöôc caûi thieän, ngaøy caøng hieän ñaïi hôn, tu coù nhöõng thay ñoåi nhaát ñònh nhöng moâi tröôøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéc vaãn coøn giöõ ñöôc nhöõng ñaëc thuø veà sinh thaùi moâi tröôøng rieâng cuûa noâng thoân Vieät Nam noùi chung vaø noâng thoân huyeän Kroâng Paéc noùi rieâng. Töø nguoàn goác hình thaønh vaø aûnh höôûng cuûa caùc ñieàu kieän töï nhieân, ñieàu kieän xaõ hoäi, caùc khu vöïc noâng thoân huyeän Kroâng Paéc coù nhöõng saéc thaùi khaéc nhau, töø ñoù ta coù theå phaân moâi tröôøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéc thaønh moät soá moâi tröôøng sinh thaùi nhö sau: III.2.1.1. Noâng thoân ngoaïi thaønh Ñoù laø vuøng ôû gaàn thaønh phoá Buoân Ma Thuoät nhö xaõ Hoøa Ñoâng, vuøng ven thò traán Phöôùc An nhö xaõ Ea Pheâ. Ñaây laø nhöõng vuøng coù heä thoáng giao thoâng thuaän tieän hôn caùc vuøng noâng thoân khaùc do deã aùp duïng cô giôùi hoùa, trình ñoä hieåu bieáât veà noâng nghieäp cao, hoaït ñoäng moâi tröôøng sinh thaùi coù phaàn troäi hôn so vôùi caùc vuøng noâng thoân khaùc vì coù ñieàu kieän tieáp xuùc vôùi khoa hoïc kyõ thuaät, daân cö ñoâng hôn, veà maët kieán truùc hôn haún caùc vuøng noâng thoân saâu. III.2.1.2. Noâng thoân thuoäc vuøng saâu vuøng xa Vuøng noâng thoân thuoäc xaõ Vuï Boån, xaõ Ea Yieng, xaõ Ea Uy, xaõ Ea Hiu, …nhöõng xaõ naøy ôû xa thaønh phoá Buoân Ma Thuoät, naèm xa thò traán Phöôùc An, ñieàu kieän giao thoâng ñi laïi khoù khaên, trình ñoä daân trí thaáp, ít hieåu bieát veà khoa hoïc kyõ thuaät, söï ñaàu tö veà cô giôùi hoùa chöa cao, sinh hoaït saûn xuaát coøn laïc haäu vaø leä thuoäc nhieàu vaøo töï nhieân. Coøn nhieàu taäp tuïc phong kieán chi phoái, ngheøo naøn, laïc haäu. III.2.1.3. Noâng thoân mieàn trung du Thöôøng döïa vaøo caùc söôøn ñoài ñeå canh taùc caây troàng vaø caùc vuøng truõng ñeå canh taùc luùa nöôùc, ñieàu kieân töï nhieân töông ñoái thuaän lôïi, coù theá maïnh trong chaên nuoâi, daân cö töông ñoái taäp trung, ñieàu kieän giao thoâng ñi laïi cuõng töông ñoái toát. Phaàn lôùn caùc xaõ cuûa huyeän thuoäc kieåu noâng thoân naøy. Söï phaân chia treân thöôøng ñöôïc döïa vaøo caùc yeáu toá töï nhieân, chuû yeáu laø ñòa hình. Tuy caùc vuøng noâng thoân coù söï khaùc bieät nhöng sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân ñeàu mang nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa moät vuøng noâng thoân Vieät Nam. III.2.2.Caáu truùc sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéc Caáu truùc sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéc cuõng gioáng nhö caáu truùc sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân Vieät Nam, theå hieän qua caùc yeáu toá sau: Nhöõng moâ hình, cuïm daân cö ñöôïc goïi laø thoân, buoân. Thoân buoân chính laø nhöõng ñôn vò cô baûn cuûa sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân nôi ñaây. Töø laâu ñôøi ngöôøi daân noâng thoân soáng quaây quaàn treân nhöõng vuøng ñaát maø hoï coù theå khai thaùc ñeå saûn xuaát noâng nghieäp. Tuøy theo töøng vuøng coù nhöõng teân goïi khaùc nhau nhö: thoân, laøng, baûn, buoân … Noâng thoân khu vöïc huyeän Kroâng Paéc coù caùc teân goïi laø thoân ñoái vôùi khu vöïc coù ña soá ngöôøi kinh sinh soáng, goïi laø buoân ñoái vôùi khu vöïc taäp trung phaàn lôùn laø ngöôøi daân toäc thieåu soá. Nhöng nhöõng naêm gaàn ñaây ngöôøi kinh vaø ngöôøi daân toäc thieåu soá sinh soáng ñan xen nhau neân söï phaân bieät khoâng coøn roû reät. Moâ hình caáu truùc thoân, buoân ñöôïc saép xeáp, quy hoaïch ñeå coù söï phuø hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân, trong ñoù chuû yeáu laø caùc ñieàu kieän coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán saûn xuaát noâng nghieäp nhö ñieàu kieän khí haäu, ñòa hình, nöôùc… nhö khu vöïc noâng thoân huyeän Kroâng Paéc thì khu vöïc aên ôû thöôøng ñöôïc boá trí theo höôùng maët trôøi, theo nguoàn nöôùc, cuõng coù moät soá nôi boá trí theo höôùng gioù thònh haønh, boá trí theo ñöôøng giao thoâng. Do ñoù ta coù nhöõng hình theå thoân, buoân coù moâ hình caáu truùc khaùc nhau, coù thoân naèm theo chieàu daøi, coù buoân naèm raûi raùc thaønh cuïm, coù nhöõng thoân ñöôïc saép xeáp nhö nhöõng böùc hoïa ñoà, taïo neân nhöõng phong caûnh höõu tình cuûa noâng thoân. Caáu truùc theå hieän qua caûnh quan cuûa laøng maïc: Caùc laøng maïc luoân coù nhöõng yeáu toá caûnh quan töông ñoái gioáng nhau. Chính hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp “taïo hình” sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân coù nhöõng neùt chung bôûi muoán saûn xuaát noâng nghieäp thì nôi cö truù phaûi gaén lieàn vôùi ñoàng ruoäng, vöôøn, ao chuoàng, taïo ra an cö laïc nghieäp. Töø ñoù ta thaáy caáu truùc cuûa caùc thoân, buoân vöøa coù tính chung vöøa coù tính rieâng ñeå phuø hôïp vôùi phong tuïc, neáp sinh hoaït cuûa töøøng thoân buoân. Nhìn chung caùc thoân buoân trong huyeän xeáp töông töï nhau: + Khu quaàn cö: Laø khu vöïc aên ôû sinh hoaït, khi böôùc vaøo caùc thoân, buoân thì ta thöôøng thaáy: Coång thoân, buoân Ñöôøng thoân: ñöôøng chính vaø ñöôøng phuï. Mieáu laø nôi thôø cuùng thaàn linh, toå tieân, cuõng laø nôi hoäi hoïp, sinh hoaït vaên hoùa, toå chöùc vui chôi leã hoäi. Tröôøng hoïc: laø nôi hoïc taäp cuûa caùc em nhoû chung cho nhieàu thoân buoân. Traïm y teá Trong khu vöïc aên ôû thì caùc ngoâi nhaø cuûa töøng hoä gia ñình laø nhöõng neùt kieán truùc raát ñoäc ñaùo, tuøy thuoäc vaøo phong tuïc taäp quaùn, loái soáng cuûa töøng daân toäc. Thöôøng nhöõng ngoâi nhaø ôû khu vöïc huyeän Kroâng Paéc ñöôïc xaây döïng theo kieåu nhaø treät ba giang, naêm giang, nhaø saøn vaø thöôøng söû duïng nhöõng nguyeân vaät lieäu coù saún taïi ñòa phöông ñeå laøm nhaø, quanh nhaø ôû thöôøng coù vöôøn, ao, chuoàng. Rieâng ñoái vôùi moät soá daân toäc thì chuoàng nuoâi suùc vaät ôû ngay döôùi khu vöïc sinh hoaït, döôùi chaân nhaø saøn. + Khu saûn xuaát, trao ñoåi Caùnh ñoàng Chôï: Caùc chôï trong caùc buoân vuøng saâu vuøng xa thöôøng hoïp khoâng thöôøng xuyeân do ñieàu kieän ñi laïi khoù khaên, moät soá nôi hieän nay ñaõ phaùt trieån thaønh nôi trao ñoåi dòch vuï. Baõi tha ma (nghóa trang) Mieáu, chuøa, nhaø thôø, xöù ñaïo… Caáu truùc sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân theå hieän qua caùc thaønh phaàn cuûa noù nhö vöôøn töôïc, ruoäng ñoàng, ao hoà, soâng suoái, buoân laøng, thoân xoùm, nhöõng thò traán nhoû, ñöôøng giao thoâng noâng thoân, caùc ngaønh ngheà tieåu thuû coâng nghieäp vaø cheá bieán Noâng - Laâm saûn, thöï phaåm nhöng quan troïng nhaát laø ngöôøi daân noâng thoân vaø nhöõng hoaït ñoäng soáng cuûa hoï. Caáu truùc moâi tröôøng sinh thaùi noâng thoân theå hieän ôû hoaït ñoäng noâng nghieäp taïo thaønh daïng hình “heä sinh thaùi noâng nghieäp” III.2.3. Dieãn theá vaø caùc hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa moâi tröôøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéc. III.2.3.1. Dieãn theá Dieãn theá moâi tröôøng noâng thoân ñoù chính laø xu höôùng phaùt trieån cuûa moâi tröôøng noâng thoân, xu höôùng naøy ñaõ xuaát hieän trong quaù khöù, trong hoaøn caûnh hieän taïi vaø trong töông lai. Xu höôùng cuûa huyeän Kroâng Paéc laø ñaàu tö chuù troïng phaùt trieån noâng laâm nghieäp beân caïnh ñoù phaùt trieån caùc ngaønh tieåu thuû coâng nghieäp vaø cheá bieán Noâng - Laâm saûn cuõng ñöôïc chuù troïng. III.2.3.2. Caùc hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa moâi tröôøng noâng thoân huyeän Kroâng Paéêc a. Caùc hoaït ñoäng saûn xuaát chính: Hoaït ñoäng saûn xuaát chính cuûa khu vöïc noâng thoân huyeän Kroâng Paéc vaãn laø saûn xuaát noâng nghieäp. Troàng troït chuû yeáu vaãn laø caây löông thöïc nhö luùa nöôùc, luùa nöông; caây coâng nghieäp ngaén ngaøy: ngoâ, ñaäu; caây coâng nghieäp daøi ngaøy: caø pheâ, hoà tieâu, ñieàu; caây aên quûa vaø caây laâm nghieäp. Chaên nuoâi gia suùc, gia caàm ôû quy moâ gia ñình vaãn chieám öu theá, nhöng cuõng coù moät soá hoä chaên nuoâi vôùi quy moâ lôùn. Veà lónh vöïc tieåu thuû coâng nghieäp vaø cheá bieán Noâng - Laâm saûn hieän nay treân ñòa baøn huyeän Kroâng Paéc coù caùc loïai hình saûn xuaát: Ñoùng môùi xe coâng noâng Söûa chöõa cô khí nhoû Moäc daân duïng Cheá bieán löông thöïc, thöïc phaåm, noâng saûn: cheá bieán caø pheâ, nhaø maùy VinaMit… Nhaø maùy caùn toân Vaät lieäu xaây döïng: Gaïch, ngoùi, caùt, … Cô caáu saûn xuaát noâng nghieäp thöôøng hoå trôï nhau nhaèm söû duïng taát caû caùc saûn phaåm phuï vaø chaát thaûi cuûa noâng nghieäp. Trong saûn xuaát noâng nghieäp coù hoaït ñoäng dòch vuï ñoù laø chôï noâng thoân ñeå trao ñoåi haøng hoùa. Trong hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp cuûa huyeän Kroâng Paéc vaãn coøn toàn taïi moät soá haøn cheá. + Naêng suaát coøn thaáp, chö söû duïng heát dieän tích canh taùc. + Moät soá nôi coøn coù taäp quaùn laïc haäu nhö boùn phaân töôi, chaên nuoâi chöa quy hoaïch chuoàng traïi hôïp veä sinh, moät soá thoân baûn vaãn coøn coù hieän töôïng gia suùc thaû rong, phoùng ueá böøa baõi. Khoâng laøm nhaø veä sinh hoaëc laøm taïm bôï. Söû duïng phaân boùn, thuoác tröø saâu khoâng ñuùng quy ñònh gaây aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng vaø söùc khoûe ngöôøi lao ñoäng. Söû duïng nguoàn nöôùc böøa baõi, khoâng hôïp lyù gaây laõng phí, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng aûnh höôûng lôùn ñeán sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân. b. Söï thay ñoåi moâi tröôøng noâng thoân xöa vaø nay Traõi qua quaù trình coâng nghieäp hoùa, ñoâ thò hoùa, noâng thoân ñaõ daàn bò bieán ñoåi, bò suy thoaùi nhö caâu noùi cuûa moät nhaø baùo trích treân Baùo Noâng Thoân Ngaøy Nay: “Noâng thoân ngaøy nay vaãn laø cuûa bao ñôøi, nhöng noâng thoân bao ñôøi nay khoâng coøn laø noâng thoân hoâm nay nöõa” (Baùo Noâng thoân ngaøy nay – 2002) Baûng3.1 : Söï thay ñoåi moâi tröôøng noâng thoân xöa vaø nay. (Nguoàn: GS, TSKH Leâ Huy Baù, Sinh thaùi moâi tröôøng, NXB khoa Hoïc Kyõ Thuaät, 2000) Moâi tröôøng noâng thoân xöa Moâi tröôøng noâng thoân ngaøy nay Veà saûn xuaát vaø sinh thaùi : - Caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp coå truyeàn. - Döïa vaøo caùc ñieàu kieän töï nhieân vaø lôïi duïng caùc ÑKTN ñeå traùnh thieân tai. - Söû duïng heä thoáng caây troàng phöùc taïp, nhieàu gioáng caây troàng naêng suaát thaáp nhöng phong phuù veà di truyeàn. - Lao ñoäng treân dieän tích cao, chuû yeáu laø lao ñoäng thuû coâng. - Heä sinh thaùi phong phuù, naêng suaát thaáp, khoâng oån ñònh, ít ñaàu tö naêng löôïng hoùa thaïch. - Söû duïng caùc chuoåi thöùc aên daøi, lôïi duïng xoay voøng cuûa chaát höõu cô keát hôïp giöõa troàng troït vaø chaên nuoâi. Veà saûn xuaát vaø sinh thaùi : - Caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp tieân tieán hôn, hieän ñaïi hôn nhôø aùp duïng KHKT. - Khaéc phuïc ñöôïc khoù khaên cuûa töï nhieân, caûi taïo chuùng baèng KHKT. - Söû duïng heä thoáng caây troàng ñôn giaûn, gioáng caây naêng suaát cao nhöng ngheøo veà di truyeàn. - Lao ñoäng treân ñôn vò dieän tích thaáp, thay naêng löôïng thuû coâng baèng naêng löôïng hoùa thaïch ñeå taïo söï oån ñònh. - Söû duïng chuoåi thöùc aên ngaén, nhieàu chaát dinh döôõng vaø traû laïi baèng phaân hoùa hoïc, taùch rôøi troàng troït, chaên nuoâi. Veà vaên hoùa – xaõ hoäi vaø caùc ñieàu kieän khaùc: - Ñöôøng giao thoâng khoù khaên, chuû yeáu laø ñöôøng röøng, ñöôøng ñoài nuùi. - Thuûy lôïi phuï thuoäc vaøo keânh raïch töï nhieân. - Trong cuoäc soáng bò raøng buoäc bôûi nhieàu luaät leä noâng thoân, nhieàu huû tuïc meâ tín dò ñoan, leã hoäi röôøm raø, keùo daøi. - Caùc nh caàu sinh hoaït, giaûi trí haàu nhö khoâng coù. - Thieáu caùc thoâng tin caàn thieát trong cuoäc soáng. Veà vaên hoùa – xaõ hoäi vaø caùc ñieàu kieän khaùc: - Ñöôøng giao thoâng thuaän tieän, coù theå söû duïng cho xe coä, maùy moùc saûn xuaát noâng nghieäp löu thoâng. - Heä thoáng thuûy lôïi quy moâ lôùn, cung caáp ñuû nöôùc xho saûn xuaát noâng nghieäp. - Xoùa boû ñöôïc mhieàu luaät leä, huû tuïc noâng thoân phong kieán, caùc leã hoäi ñöôïc toå chöùc ñôn giaûn, coù yù nghóa. - Nhu caàu giaûi trí, sinh hoaït toát hôn. - Löôïng thoâng tin nhaän ñöôïc nhieàu vaø nhanh choáng hôn. c. Caùc hoaït ñoäng vaên hoùa, taäp tuïc, neáp soáng ngöôøi daân noâng thoân. Noâng thoân huyeän Kroâng Paéc cuõng nhö noâng thoân Vieät Nam ñeàu coù nhöõng hoaït ñoäng vaên hoùa rieâng taïo neân neùt ñaëc thuø vaên hoùa cuûa töøng vuøng. Caùc sinh hoaït vaên hoùa raát ña daïng vaø phong phuù theå hieän ôû nhieàu khía caïnh khaùc nhau vaø coù taùc ñoäng lôùn ñeán sinh thaùi moâi tröôøng noâng thoân. Taïi huyeän Kroâng Paéc hoaït ñoäng vaên hoùa ñöôïc theå hieän qua taäp tuïc vaø neáp soáng cuûa ngöôøi daân nôi ñaây. Taäp tuïc: Ñoù laø “ñaát leà queâ thoùi”, nhieàu phong tuïc taäp quaùn ñöôïc truyeàn laïi röø ñôøi cha oâng ñeán nay. Coù nhöõng taäp tuïc toát nhö toå chöùc vui chôi, leã hoäi, thôø cuùng gia tieân, hieáu khaùch, mieáng traàu laø ñaàu caâu chuyeän, quy ñònh veà ma chay, cöôùi hoûi… nhöng beân caïnh ñoù cuõng coù nhöõng taäp tuïc xaáu nhö taûo hoân, eùp gaû, moân ñaêng hoä ñoái, choïn giôø xuaát haønh, choân caát, meâ tín dò ñoan, troïng nam khinh nöõ… vaø nhöõng taäp tuïc khaùc cuûa nhöõng daân toäc thieåu soá khaùc. Neáp soáng: Töø xöa ñeán nay vaãn coù neáp soáng toáùt nhö soáng coù toân ti traät töï, tình laøng nghóa xoùm, toân sö troïng ñaïo, caàn cuø lao ñoäng, thaät thaø chaát phaùt. Beân caïnh ñoù vaãn coøn coù nhöõng neáp soáng xaáu nhö côø baïc, röïôu cheø, meâ tín dò ñoan. Trong noâng thoân dö luaän xaõ hoäi coù taùc duïng haïn cheá söï vi phaïm ñaïo ñöùc nhöng ñoâi khi cuõng troùi buoät con ngöôøi trong nhöõng khuoân maãu khoâng phuø hôïp vôùi thôøi ñaïi môùi. Ñaëc thuø: Sinh hoaït noâng thoân mang nhöõng neùt ñaëc thuø rieâng, chính töø moâi tröôøng sinh thaùi taïo ra nhaân caùch vaø taâm lyù con ngöôøi. Ngöôøi daân nôi ñaây thaät thaø chaát phaùc, caàn cuø lao ñoäng, soáng khaéc khoå vaø luoân coá gaéng vöôn leân. Maët haïn cheá trong sinh hoaït noâng thoân cuøng nhö caùc haït ñoäng vaên hoùa xaõ hoäi laø ngöôøi daân soáng trong khuoân khoå cuûa luõy tre laøng neân ít muoáng xa rôøi laøng thoân, bò haøn cheá vieäc hoïc taäp trao ñoåi thoâng tin, tieáp thu khoa hoïc kyõ thuaät trong thôøi ñaïi môùi. Hôn nöõa sinh hoaït noâng thoân thöôøng leä thuoäc vaøo saûn xuaát thôøi vuï. Veà hoaït ñoäng kinh teá ôû noâng thoân mang tính chaát töï cung töï caáp, töï tuùc. Moät ñaëc thuø nöõa cuûa moâi tröôøng noâng thoân laø chaäm trong quaù trình coâng nghieäp hoùa, hieän daïi hoùa noâng nghieäp. Bôø ruoäng laø nôi nuoâi döôõng maàm beänh, laø moâi tröôøng soáng lí töôûng cuûa chuoät, coân truøng vaø coû daïi. Vaán ñeà veä sinh moâi tröôøng noâng thoân hieän ñang laø vaán ñeà noåi coäm: chuoàng traïi, hoá xí khoâng hôïp veä sinh, thieáu nöôùc sinh hoaït nhaát laøkhu vöïc vuøng saâu vuøng xa, haønh ñoäng vöùt raùc böøa baõi laø maàm moùng cuûa nhieàu dòch beänh vaø laøm maát myõ quan moâi tröôøng noâng thoân. III.3. VEÄ SINH MOÂI TRÖÔØNG NOÂNG THOÂN III.3.1. OÂ nhieãm moâi tröôøng do hoaït ñoäng chaên nuoâi Theo khaûo saùt môùi ñaây cuûa Trung taâm Nöôùc saïch vaø Veä sinh Moâi tröôøng Noâng thoân tænh, hieän Kroâng Paéc coù khoaûng 35% soá hoä ôû khu vöïc noâng thoân coù hoá xí vaø chuoàng traïi chaên nuoâi hôïp veä sinh. Tình traïng nuoâi nhoát gia suùc döôùi saøn coøn khaù phoå bieán ôû khu vöïc ngöôøi daân toäc thieåu soá sinh soáng, moät soá nôi gia suùc coøn ôû chung vôùi ngöôøi. Moâi tröôøng veä sinh khoâng ñaûm baûo khieán cuoäc soáng sinh hoaït vaø saûn xuaát cuûa ngöôøi daân gaëp nhieàu khoù khaên. Caùc loaïi dòch beänh veà hoâ haáp luoân coù nguy cô buøng phaùt. Caùc loaïi hình chaên nuoâi chuû yeáu taïi khu vöïc noâng thoân huyeän Kroâng Paéc hieän nay goàøm coù: chaên nuoâi heo, traâu, boø, gia caàm. Ñaëc bieät loaïi hình chaên nuoâi vôùi soá löôïng lôùn nhaát, mang laïi hieàu quaû kinh teá cao nhaát ñoái vôùi ngöôøi daân noâng thoân laø chaên nuoâi lôïn. Caùc loaïi hình chaên nuoâi naøy haøng naêm mang laïi hieäu qua._.yeát raùc ngaøy hoâm sau gaáp nhieàu laàn do taøn dö thöïc phaåm röõa naùt, hoâi thoái khoù thu gom, noàng ñoä oâ nhieãm cao aûnh höôûng ñeán thao taùc, lao ñoäng cuûa coâng nhaân. Trong caùc chôï seõ ñaët caùc thuøng raùc coá ñònh trong khaép chôï vaø caùc xe chöùa raùc löu ñoäng taïi caùc nôi coù nhieàu raùc nhö khu baùn thöïc phaåm töôi soáng, khu baùn traùi caây… ñeå moïi ngöôøi coù theå xaû raùc vaøo caùc thuøng hoaëc xe. Xe chöùa raùc löu ñoäng coøn coù chöùc naêng vaän chuyeån raùc töø trong chôï ñeán ñieåm heïn. Töø ñieåm heïn, raùc seõ ñöôïc ñöa leân xe ñöa tôùi baõi raùc. IV.2.4.3. Ñeà xuaát moâ hình thu gom Ñeå thu gom caùc loaïi CTR taïi caùc hoï daân, chôï, cô quan, coâng sôû… tôùi baõi choân laáp ñeå xöû lyù thì caàn phaûi qua caùc coâng ñoaïn trung gian, qua caùc traïm trung chuyeån, töø ñoù raùc ñöôïc chuyeån veà baõi choân laáp. Trong nhöõng ngaøy thu gom chaát thaûi raén phaân loaïi, caùc hoä gia ñình, caùc cô quan coâng sôû, caùc quaùn aên, quaùn caø pheâ… hoaëc laø mang chaát thaûi ra khi coù xe gom raùc ñeán; hoaëc laø gom taäp trung beân ñöôøng ñeå ñoäi thu gom raùc ñeán laáy. Sau ñoù ñoäi thu gom seõ taäp trung raùc vaø ñem ñeán caùc traïm trung chuyeån vaø vaän chuyeån ra baõi choân laáp. Raùc thaûi phaùt sinh töø caùc hoä gia ñình, khu vui chôi, giaûi trí, coâng sôû... Phaân loaïi taïi nguoàn Thu gom Taùi cheá, taùi sinh Ñieåm mua pheá lieäu Xe thu gom Baõi choân laáp Cô sôû saûn xuaát phaân boùn höõu cô Sô ñoà 4.1. Moâ hình thu gom raùc sinh hoaït Ñoái vôùi raùc ñöôøng trong thoân, buoân: Raùc ñöôøng hình thaønh töø töï nhieân nhö laù caây ruïng, caây coû daïi... Moät phaàn raùc töø caùc hoä daân thieáu yù thöùc ñoå böøa baõi ôû goùc ñöôøng. Thôøi ñieåm thu gom vaø queùt raùc ñöôøng vaø nhöõng khu coâng coäng vieäc thu gom coù theå vaøo saùng sôùm (5 – 7 giôø) hoaëc chieàu toái (17 – 19giôø). Treân caùc tuyeán ñöôøng vaø caùc tuï ñieåm sinh hoaït coâng coäng caàn phaûi trang bò caùc thuøng raùc coâng coäng. Söû duïng hai loaïi thuøng raùc vôùi hai maøu khaùc nhau vaø daùn nhaõn quy ñònh, thuøng söû duïng ñeå chöùa raùc deã phaân huûy vaø thuøng chöùa caùc loaïi raùc trô khoù phaân huûy. Caùc thuøng raùc phaûi coù naép ñaäy, traùnh vung vaõi, ñöôïc ñaët caùc vò trí deã nhìn thaáy, taïo thuaän lôïi cho ngöôøi söû duïng vaø coâng nhaân thu doïn haèng ngaøy baèng xe thu gom raùc chaïy doïc caùc tuyeán hoaëc thu gom vaøo caùc xe ñaåy tay löu ñoäng. Coâng nhaân duøng xe caûi tieán keùo tay ñi doïc caùc tuyeán ñöôøng ñaõ ñöôïc quy ñònh tröôùc, duøng choåi caùn daøi queùt vaø hoát cho ñeán khi raùc ñaày xe, vaän chuyeån ñeán ñieåm heïn hoaëc ñieåm trung chuyeån, hoaëc ñöa thaúng tôùi baõi raùc. Thöôøng vieäc thu gom raùc hoä daân vaø trong caùc thuøng chöùa coâng coäng treân tuyeán ñöôøng ñoù ñöôïc thöïc hieän ñoàng thôøi. Sau moät chuyeán, tieáp tuïc thöïc hieän tuyeán tieáp theo cho ñeán khi heát tuyeán quy ñònh, vöøa queùt vöøa xuùc raùc loøng ñöôøng. Ñoái vôùi raùc chôï: Do ñaëc tính veà thaønh phaàn raùc chôï cho thaáy thaønh phaàn chaát höõu cô chieám soá löôïng cao nhaát. Vì vaäy phöông thöùc quaûn lyù löôïng chaát thaûi naøy haàu heát cho caùc chôï laø xöû lyù tröïc tieáp (khoâng caàn phaân loaïi) taïi baõi xöû lyù. Quy trình xöû lyù ñöôïc ñeà nghò nhö sau : Baõi choân laáp Raùc chôï Xe thu gom Thu gom Thuøng chöùa Sô ñoà 4.2 . Moâ hình thu gom raùc chôï Ñoái vôùi raùc ôû caùc cô sôû kinh doanh thì caàn phaûi coù heä thoáng thu gom vaø xöû lyù rieâng, cuïc boä. Sau ñoù tuøy vaøo tính chaát, thaønh phaàn vaø khoái löôïng cuûa raùc thaûi vaø tình hình thöïc teá taïi caùc cô sôû maø vieäc xöû lyù coù theå aùp duïng theo phöông phaùp: taùi cheá, choân laáp, … caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh treân ñòa baøn huyeän phaàn lôùn laø saûn xuaát kinh doanh caùc maët haøng tieåu thuû coâng nghieäp, noâng laâm saûn vaø thöïc phaåm neân moâ hình ñeà nghò nhö sau: Raùc thaûi phaùt sinh töø caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh Taùi cheá, taùi sinh Ñieåm thu mua pheá lieäu Thu gom Phaân loaïi taïi nguoàn Baõi choân laáp Sô ñoà 4.3. Moâ hình thu gom CTR töø caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh Ñoái vôùi raùc thaûi töø caùc trung taâm y teá : sau khi raùc thaûi y teá ñaõ ñöôïc phaân loaïi ngay töø ñaàu, raùc thaûi sinh hoaït (thuøng maøu xanh) haøng ngaøy seõ ñöôïc caùc xe raùc tôùi thu gom tôùi caùc baõi raùc. Raùc y teá Phaân loaïi taïi nguoàn Raùc sinh hoaït Chaát thaûi nguy haïi Tieät truøng ôû nhieät ñoä cao Thieâu huyû Baõi choân laáp Choân laáp Sô ñoà 4..4. Moâ hình thu gom raùc y teá IV.2.4.4. Ñeà xuaát caùc bieän phaùp xöû lyù raùc Thieát laäp baõi choân laáp raùc hôïp veä sinh Vieäc thieát laäp baõi choân laáp hôïp veä sinh seõ thuaän tieän ñoái vôùi nhöõng vuøng taäp trung ñoâng daân cö nhö caùc cuïm tuyeán daân cö. Raùc thaûi ñöôïc ñoå ñoáng leân baõi ñaát troáng caùch xa khu daân cö vaø raùc bò phaân huûy daàn theo thôøi gian. Phöông phaùp ñoå raùc thaønh baõi khoâng ñaûm baûo veà maët moâi tröôøng vì trong quaù trình phaân huûy taïo ra muøi hoâi, laø nôi ñeå caùc loaøi coân truøng gaäm nhaám kieám aên, saûn sinh oå beänh, do ñoù caàn phaûi thieát laäp baõi choân laáp hôïp veä sinh theo yeâu caàu sau: Choïn dieän tích baõi choân laáp raùc coù dieän tích ñuû lôùn khoaûng 0,3 - 0,6 ha cho 10.000 daân. Choïn höôùng gioù khoâng gaây muøi cho khu daân cö, caùch xa khu daân cö ít nhaát 500 m Baõi choân laáp caàn phaûi caùch xa nguoàn nöôùc ít nhaát 150 m Choïn nôi ñoå raùc coù neàn ñaát chaët, baèng phaúng, ít thaám nöôùc Raùc sau moãi ngaøy ñoå seõ ñöôïc neùn chaët vaø phuû treân maët moät lôùp ñaát daøy 15 cm theo bôø nghieân vaø 60 cm treân beà maët Caàn phaûi tieán haønh toå chöùc quaûn lyù baõi raùc moät caùch chaët cheõ vaø thöôøng xuyeân - toå chöùc vieäc thu gom, vaän chuyeån raùc, ñoùng môû baõi raùc moät caùch thích hôïp Ñoát raùc laø moät phöông phaùp truyeàn thoáng thöôøng ñöôïc aùp duïng taïi caùc vuøng noâng thoân, caùc hoä gia ñình sau khi thu gom raùc ra sau heø seõ tieán haønh thieâu ñoát raùc. Phöông phaùp ñoát raùc ôû noâng thoân raát tieän lôïi do sau khi ñoát, raùc seõ bò tieâu huûy, khoâng coù muøi hoâi thoái, khoâng laø moâi tröôøng phaùt sinh maàm beänh gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Tuy nhieân vieäc ñoát raùc cuõng caàn phaûi ñöôïc löu yù, taùch caùc saûn phaåm khoù chaùy nhö kim loaïi, thuûy tinh, nhöïa,… ra khoûi raùc tröôùc khi ñoát. Saûn phaåm cuûa quaù trình chaùy khoâng hoaøn toaøn (caùc loaïi nhöïa) coù theå sinh ra caùc hôïp chaát ñoäc gaây ung thö vaø caøng neân chuù troïng vieäc phoøng choùng chaùy trong quaù trình thieâu ñoát raùc. IV.2.5. Söû duïng hôïp lyù thuoác baûo veä thöïc vaät IV.2.5.1. Coâng taùc quaûn lyù Tình hình phaân boá maïng löôùi baùn thuoác BVTV treân ñòa baøn huyeän raát phaân taùn, khoù quaûn lyù. Do ñoù ñeå haïn cheá tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng, gaây ngoä ñoäc thuoác BVTV thì tröôùc heát ñoøi hoûi caùc cô quan chöùc naêng can coù chính saùch chæ ñaïo chaët cheõ maïng löôùi baùn thuoác BVTV treân ñòa baøn huyeän, höôùng daãn ngöôøi noâng daân söû duïng thuoác BVTV hôïp lyù. Ngaên chaên, kieåm tra vaø xöû lyù moïi toå chöùc, caù nhaân saûn suaát, buoân baùn, taøng tröõ, vaän chuyeån vaø söû duïng caùc loaïi thuoác nguy hieåm ñaõ bò caám söû duïng. Moïi vi phaïm ñeàu phaûi bò xöû lyù theo luaät baûo veä moâi tröôøng. Toå chöùc thu gom kòp thôøi vaø trieät ñeå caùc loaïi thuoác BVTV ñaõ bò caám söû duïng, tieán haønh xöû lyù, tieâu huûy caùc loaïi thuoác BVTV naøy theo ñuùng quy trình, coâng ngheä xöû lyù chaát thaûi nguy haïi, ñaûm baûo khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø khoâng aûnh höôûng ñeán söùc khoeû con ngöôøi. Vieäc haïn cheá oâ nhieãm moâi tröôøng do hoùa chaát BVTV khoâng heà ñôn giaûn khi ñaïi ña soá ngöôøi söû duïng laø noâng daân, phuï nöõ coù nhöõng haïn cheá hieåu bieát hoaëc voâ tình hoaëc laø ngô tröôùc nhöõng chæ daãn, khuyeán caùo, truyeàn thoâng veà taùc haïi cuûa thuoác BVTV. IV.2.5.2. YÙù thöùc cuûa ngöôøi daân Ngöôøi daân noâng thoân huyeän Kroâng Paéc haàu nhö chöa bieát caùch baûo veä moâi tröôøng, phaàn lôùn khoâng bieát caùch söû duïng caùc loaïi thuoác BVTV sao cho ñaït hieäu quaû moâi tröôøng vaø hieäu quaû kinh teá maø hoï chæ chuù troïng laøm sao ñeå dieät ñöôïc caùc loïai saâu beänh. Vaán ñeà ñaët ra laø laøm sao ñeå naâng cao yù thöùc cuûa ngöôøi daân trong vieäc söû duïng hôïp lyù phaân boùn vaø thuoác BVTV. Giaûi phaùp ñöôïc ñeà nghò laø ñaåy maïnh coâng taùc khuyeán noâng, huaán luyeän kyû thuaät noâng nghieäp cho ngöôøi daân, thöôøng xuyeân môû caùc lôùp höôùng daãn ngöôøi daân söû duïng ñuùng caùch vaø hôïp lyù caùc loaïi phaân boùn, thuoác BVTV. Toå chöùc caùc cuoäc thi tìm hieåu veà caùc beänh thöôøng gaëp treân caây troàng vaø caùch khaéc phuïc. Ñöa kyõ thuaät toát nhaát cho ngöôøi noâng daân trong vieäc söõ duïng phaân boùn vaø thuoác BVTV ñeå hoï laøm chuû treân maûnh ruoäng, nöông ray cuûa mình. Ñoù laø con ñöôøng toát nhaát ñeå giaûm noåi lo veà moâi tröôøng, maø lôïi nhuaän kinh teá ñöôïc taêng leân. IV.2.6. Naâng cao tyû leä duøng nöôùc saïch IV.2.6.1. Coâng taùc quaûn lyù Trong coâng taùc quaûn lyù nhaø nöôùc veà vaán ñeà cung caáp nöôùc saïch cho ngöôøi daân, caùc caâp chính quyeàn caàn ñaåy maïnh caùc moâ hình cung caáp nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng thích hôïp theå hieän döôùi moät soá goùc caïnh sau: Ñaåy maïnh caùc moâ hình coâng ngheä cung caáp nöôùc phuø hôïp cho khu vöïc noâng thoân huyeän Kroâng Paéc: gieáng ñaøo, gieáng khoan, beå, lu, xaø guoàng, keânh daãn nöôùc töø caùc doøng suoái… ñeå coù theå taän duïng nguoàn nöôùc möa doài daøo, saún coù taïi ñòa phöông, taän duïng ñöôïc nguoàn nöôùc ngaàm vaø nguoàn nöôùc maët trong laønh. Xaây döïng lu chöùa nöôùc giaù thaønh reû baèng 30 – 40% xaây beå. Kyõ thuaät laøm lu chöùa ñôn giaûn, deå aùp duïng, coù theå aùp duïng cho moïi mieàn sinh thaùi. Moâ hình nöôùc töï chaûy, phuø hôïp vôùi moät soá xaõ coù ñòa hình cao, doác phuïc vuï cho nhoùm hoä gia ñình, thoân buoân. Söõ duïng nguoàn nöôùc töï nhieân kinh phí thaáp, giaûm nheï söùc eùp ñoái vôùi nguoàn taøi nguyeân nöôùc ngaàm. Nguoàn nöôùc naøy ñaûm baûo tieâu chuan caáp nöôùc cho sinh hoaït vaø phaùt huy taùc duïng cao nhaát. Moâ hình cung caáp nöôùc vöøa vaø nhoû coù chuù troïng kieåm tra vaø kieåm soaùt chaát löôïng nguoàn nöôùc. Söõ duïng gieáng khoan ñaõ coù saün, laép bôm ñieän, noái maïng phuïc vuï 20 – 100 hoä gia ñình. Moâ hình naøy reû tieàn phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá cuûa ngöôøi noâng daân taïi caùc thoân, buoân. Xaõ hoäi hoùa vieäc cung caáp nöôùc saïch: Taêng cöôøng giaùo duïc truyeàn thoâng veà nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng. Phoái keát hôïp loàng gheùp coâng taùc cung caáp nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng vôùi caùc chöông trình phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, yteá, giaùo duïc chung cho caû nöôùc. Ñaåy maïnh vaø khuyeán khích söï tham gia cuûa caùc toå chöùc kinh teá, xaõ hoäi vaøo coâng taùc cung caáp nöôùc saïch. IV.2.6.2. Caùc giaûi phaùp cung caáp nöôùc saïch cho coäng ñoàng a. Moâ hình thu gom, tröõ nöôùc taïi hoä gia ñình: Taïi vuøng noâng thoân caùc tænh Taây Nguyeân thì vieäc tröõ nöôùc raát ñöôïc chuù troïng, tuøy theo nhu caàu söõ duïng nöôùc, dieän tích nhaø ôû, soá ngöôøi trong hoä gia ñình vaø khaû naêng kinh teá cuûa gia ñình maø löïa choïn caùc loaïi hình chöùa nöôùc vaøo caùc thaùng muøa khoâ. Lu vaø xoâ chaäu laø hình thöùc ñöôïc ngöôøi daân söû duïng nhieàu nhaát. Moãi nhaø neân coù moät hình thöùc tröõ nöôùc ñeå ñaûm baûo ñuû nöôùc saïch duøng trong muøa khoâ vaø muøa luõ. Hình 4.5: Caùc hình thöùc tröõ nöôùc ñôn giaûn Ngoaøi caùc hình thöùc tröõ nöôùc treân baø con noâng daân cuõng coù theå aùp duïng caùc hình thöùc daãn vaø löu tröõ nöôùc baèng xaø guoàng hay keânh daãn ñöa nöôùc töø soâng, suoái veà thoân, buoân cuûa mình Moâ hình cung caáp nöôùc saïch cho coäng ñoàng: Hình 4.8 : Voøi nöôùc coâng coäng Ñoái vôùi vuøng khan hieám nguoàn nöôùc maët nhaø nöôùc caàn hoå trôï cho caùc thoân, buoân khoang moät gieáng nöôùc coâng coäng ñeå ngöôøi daân coù nguoàn nöôùc saïch phuïc vuï cho nhu caàu thieát yeáu haèng ngaøy cuûa mình. Treân gieáng khoang ñaët moät hoaëc vaøi voøi höùng nöôùc ñeå ngöôøi daân coù theå laáy nöôùc moät caùch deã daøng, thuaän tieän, traùnh tình traïng chen laán khi ñeán laáy nöôùc. Taïi caùc thoân, buoân nôi coù ñòa hình cao, ngoaøi bieän phaùp daãn nöôùc töø caùc khe suoái veà thoân, buoân baèng xaø guoàng vaø maùng daãn nöôùc baø con coøn coù theå aùp duïng bieän phaùp thu gom nöôùc möa töø caùc maùi nhaø, tröôøng hoïc, nhaø hoäi hoïp … thoâng qua caùc oáng hoaëc maùng thu nöôùc vaø chöùa trong beå chöùa coâng coäng xaây baèng gaïch ñeå söõ duïng cho thoân, buoân mình. Bieän phaùp naøy laø bieän phaùp khaù traät töï vaø veä sinh khi ngöôøi daân ñeán laáy nöôùc. Hình 4.9: Tröõ vaø phaân phoái nöôùc möa cho coäng ñoàng IV.2.6.3. Caùc bieän phaùp xöû lí nöôùc cô baûn phuø hôïp ôû noâng thoân. a. Loïc caùt ñôn giaûn baèng xoâ, chaäu: Hình 4.10: Moâ hình loïc nöôùc ñôn giaûn * Chuù thích: 1- Xoâ chöùa. 4- Voøi nöôùc (coù theå laøm baèng tre hoaëc truùc). 2- Lôùp caùt loïc 5- Chaäu chöùa nöôùc ñaõ loïc. 3- Lôùp soûi loïc. Caùc böôùc tieán haønh laøm: Böôùc 1: Chuaån bò duïng cuï Xoâ nhöïa hoaëc xoâ baèng toân. Voøi nöôùc (voøi nhöïa hoaëc baèng oáng tre töï taïo). Caùt, soûi. Böôùc 2: Caùch laøm Ñuïc loã khoaûng 10 cm gaàn döôùi ñaùy xoâ ñeå laép voøi nöôùc. Vaën chaët voøi baèng keo PVC, neáu voøi tre thì coù theå laáy ñaát seùt ñeå traùm kín. Ñoå lôùp soûi coù ñöôøng kính haït töø 5- 10 mm daøy khoaûng 25 - 35 cm phía döôùi ñaùy xoâ thuøng. Sau ñoù ñoå tieáp lôùp caùt ñöôøng kính 0,15 – 0,35 mm daøy khoaûng 15 - 20 cm leân treân lôùp soûi (ta coù theå theâm 5 cm than hoaït tính nöõa leân lôùp treân cuøng ñeå taêng hieäu quaû xöû lyù nöôùc). Böôùc 3: Caùch söû duïng Ñoå nöôùc vaøo xoâ ñaõ chöùa taát caû caùc vaät lieäu loïc nhö treân hình veõ sau ñoù ñeå nöôùc chaûy qua voøi vaø höùng nöôùc taïi chaäu nöôùc. Khi nöôùc chaûy ra khoûi voøi laø nöôùc trong thì coù theå duøng cho sinh hoaït. Neáu nöôùc chaûy ra chöa trong thì caàn loïc laïi laàn nöõa. b. Laøm trong nöôùc baèng bieän phaùp daân gian: Laáy moät naém laù moàng tôi hay daâm buït voø naùt cho vaøo thuøng nöôùc khoaûng 20 lít khuaáy ñi khuaáy laïi nhieàu laàn, ñeå cho laéng caën, gaïn laáy nöôùc trong ñeå duøng. Duøng moät maûnh vaûi saïch caêng ra, ñoå nöôùc qua maûnh vaûi nhieàu laàn cho ñeán khi thaáy caën thì gaïn nöôùc trong ñeå duøng. IV.3. CAÙC BIEÄN PHAÙP HOÅ TRÔÏ IV.3.1. Tuyeân truyeàn vaø huaán luyeän kyõ naêng veà veä sinh moâi tröôøng. Luaät baûo veä moâi tröôøng neâu roû: “Baûo veä moâi tröôøng laø söï nghieäp cuûa toaøn daân”. Trong khi phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc vaán ñeà suy thoaùi moâi tröôøng gia taêng thì moät giaûi phaùp raát hieäu quaû vaø möùc ñoä thaønh coâng khaù cao chính laø naâng cao nhaän thöùc coäng ñoàng, hoå trôï ngöôøi daân nhaän bieát, hieåu bieát veà moâi tröôøng, taïo ñieàu kieän ñeå hoï töï nguyeän tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng. Nhöng ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù caàn coù söï keát hôïp chaët cheû cuûa UBND huyeän Kroâng Paéc, Phoøng Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng vaø UBND caùc xaõ. Maëc duø chính quyeàn ñòa phöông ñaõ coù nhieàu hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng vôùi muïc ñích tuyeân truyeàn, giaùo duïc cho ngöôøi daân nhöng ña soá caùc hoaït ñoäng coøn mang tính phong traøo, hoâ haøo hôn laø thöïc hieän coù chính saùch laâu beàn. Do ngöôøi daân trình ñoä hoïc vaán thaáp, hieåu bieát veà moâi tröôøng chöa cao neân trong caùc ñôït tuyeân truyeàn veà veä sinh moâi tröôøng caàn daùn aùp phích, pano ñaët treo ôû caùc ñieåm coâng coäng, phaûi chuù troïng hình aûnh deå hieåu, ñôn giaûn. Thöôøng xuyeân phaùt thanh tuyeân truyeàn, hoaëc giôùi thieäu tröïc tieáp ñeán ngöôøi daân nhöõng caùch baûo veä moâi tröôøng ñôn giaûn nhaèm caûi thieän nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân vaø khuyeán khích thaùi ñoä tích cöïc cuûa hoï. Beân caïnh ñoù nhöõng hoaït ñoäng theo nhoùm, theo caù nhaân coù kinh nghieäp thöïc tieån cuõng laø bieän phaùp mang laïi hieäu quaû thieát thöïc. Traïm Baûo Veä Thöïc Vaät phoái hôïp vôùi caùc ñoaøn theå, maët traän ôû ñòa phöông toå chöùc taäp huaán cho noâng daân veà söû duïng phaân boùn vaø thuoác BVTV hôïp lyù, an toaøn. Taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn, phoå bieán taùc haïi cuûa thuoác BVTV ñoái vôùi moâi tröôøng vaø söùc khoûe con ngöôøi. Vaän ñoâng noâng daân söû duïng tuøy tieän vaø thaûi boû böøa baõi caùc voû bao thuoác BVTV sau khi söû duïng, caùc phöông tieän vaø quaàn aùo baûo hoä lao ñoäng trong khi phun caùc loaïi thuoác BVTV. Caám ñoå böøa baõi caùc loaïi daàu thaûi, nhôùt vaø caùc pheá phaåm nguy haïi ra moâi tröôøng. Treân caùc baûng ñaët taïi coång caùc thoân buoân seõ ñöôïc boá trí taïi nôi deã daøng nhìn thaáy, vôùi noäi dung nhö sau: Khoâng phoùng ueá böøa baõi Röûa tay tröôùc khi aên vaø sau khi ñi veä sinh Uoáng nöôùc ñaõ ñun soâi ñeå nguoäi. Naêng taém giaët, quaàn aùo saïch seõ. Giöõ gìn nhaø cöûa, chuoàng traïi gia suùc saïch seõ, beáp ít khoùi. sinh ñeû coù keá hoaïch, nuoâi con khoûe, daïy con ngoan. Khoâng xaû raùc böøa baõi, phaûi ñoå raùc ñuùng nôi quy ñònh. Söû duïng nguoàn nöôùc saïch. Khoâng duøng phaân ngöôøi ñeå nuoâi caù, töôùi rau. Ngoaøi vieäc tuyeân truyeàn cho ngöôøi noâng daân ta coù theå giaùo duïc tuyeân truyeàn cho hoïc sinh tieåu hoïc vaø hoïc sinh phoå thoâng trung hoïc hieåu vaø tham gia caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa nhö toå chöùc caùc buoåi noùi chuyeän, chuyeân ñeà veà nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng, nhöõng vaán ñeà coù lieân quan tröïc tieáp ñeán hoïc sinh nhö veä sinh caù nhaân, theá naøo laø nöôùc saïch… Hay nhöõng böùc aûnh theå hieän yù töôûng, thoâng ñieäp giuùp cho hoïc sinh deã hieåu hôn. Ñaây khoâng phaûi laø moät chieán dòch tuyeân truyeàn daønh cho moät ñôn vò cuï theå naøo maø laø moät chieán dòch quaàn chuùng coù söï phoái hôïp giöõa caùc phöông tieän truyeàn thoâng moät caùch hoaøn haûo. Tuy nhieân caàn phaûi phaân loaïi ñoái töôïng truyeàn thoâng, nhaèm ñöa ra nhöõng bieän phaùp, phöông thöùc truyeàn ñaït phuø hôïp vôùi trình ñoä, khaû naêng nhaän thöùc cuûa töøng ñoái töôïng. Nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc truyeàn thoâng moâi tröôøng caàn phaûi ñöôïc ñaøo taïo, taäp huaán veà moâi tröôøng nhaèm ñaûm baûo tính chính xaùc veà noäi dung truyeàn thoâng, traùnh laøm ngöôøi daân hieåu sai leäch, töø ñoù daãn ñeán nhöõng haønh ñoäng sai laàm veà moâi tröôøng. Coâng taùc thoâng tin ñaïi chuùng caàn ñöôïc duy trì thöôøng xuyeân, xoùa boû daàn taäp quaùn laïc haäu trong loái soáng, sinh hoaït, aên, ôû cuûa ngöôøi daân. Tuyeân truyeàn phoå bieán nhöõng kieán thöùc baûo veä moâi tröôøng trong caùc hoaït ñoäng saûn suaát, chaên nuoâi gia suùc, giöû gìn veä sinh coâng coäng. IV.3.2. Môû caùc lôùp taäp huaán phoå bieán caùc kieán thöùc cô baûn veà veä sinh moâi tröôøng ñeán töøng thoân buoân. Ñoái töôïng tham gia lôùp taäp huaán laø ngöôøi daân vaø caùn boä cuûa töøng thoân buoân. Vì ñaây chính laø ñoái töôïng quyeát ñònh moät moâi tröôøng trong laønh hay moät moâi tröôøng bò oâ nhieãm ôû nôi mình sinh soáng. Caùn boä giaûng daïy caùc lôùp taäp huyaán phaûi coù söï hieåu bieát, coù chuyeân moân, coù trình ñoä trong lónh vöïc veä sinh moâi tröôøng. IV.4. MOÂ HÌNH LAØNG SINH THAÙI IV.4.1. Caùc moâ hình laøng sinh thaùi ñaõ ñöôïc aùp duïng thaønh coâng. Muïc tieâu cuûa moâ hình laøng sinh thaùi laø xaây doing moâ hình noâng thoân môùi phaùt trieån beàn vöõng, naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân treân cô sôû phaùt trieån noâng nghieäp, phaùt trieån ngheà phuï, phaùt trieån du loch sinh thaùi, caûi thieän ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng vaø xaây döïng neáp soáng vaên hoùa môùi. Ñôn cöû moâ hình laøng sinh thaùi thaønh coâng tieâu bieåu ôû vuøng ñoài nuùi. Ñoù laø laøng sinh thaùi taïi thoân Soå , xaõ Hôïp Nhaát (huyeän Ba Vì, tænh Haø Taây). Laøng sinh thaùi ngöôøi Dao taïi xaõ Hôïp Nhaát, huyeän Ba Vì laø moâ hình tieâu bieåu phuû xanh ñoài toïc. Khi chöa coù moâ hình, tyû leä ñoùi ngheøo trong khu vöïc leân ñeán 68%, nay chæ coøn 6% (moät soá hoä ñaõ ñaït möùc thu nhaäp haøng chuïc trieäu ñoàng/naêm). Khi chöa coù moâ hình caû xaõ chæ coù 5 treû hoïc heát caáp II, keát thuùc thôøi gian xaây döïng moâ hình caû xaõ coù treân 500 hoïc sinh hoïc heát caáp II. Traïm xaù, tröôøng hoïc, giaùo vieân, y baùc syõ phuïc vuï coäng ñoàng nhieàu hôn. Nhaø hoäi hoïp, sinh hoaït coäng ñoàng theo ñuùng truyeàn thoáng ngöôøi Dao… IV.4.2. Ñeà xuaát xaây döïng moâ hình laøng sinh thaùi Caùc moâ hình laøng sinh thaùi laø moät trong nhöõng giaûi phaùp nhaèm phaùt trieån kinh teá gaén vôùi baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi, caûnh quan thieân nhieân voán coù cuûa vuøng noâng thoân. Caùc ñòa ñieåm ñöôïc löïa choïn ñeå xaây döïng moâ hình laøng sinh thaùi thöøông laø nhöõng vuøng sinh thaùi ñaëc thuø, keùm beàn vöõng nhaèm giuùp ñôû nhaân daân thoâng qua kyõ thuaät noâng nghieäp ñeå oån ñònh caân baèng sinh thaùi, chuyeån ñoåi cô caáu ñeå thuùc ñaåy saûn suaát phaùt trieån. Beân caïnh ñoù sinh thaùi nhaân vaên cuõng ñöôïc chuù troïng, giuùp caûi thieän toaøn boä cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân. Moâ hình ñeà nghò ñöôïc chia laøm hai giai ñoaïn: Xaây döïng keá hoaïch vaø trieån khai thöïc hieän. Thoâng qua moâ hình caùc hoä noâng daân ñöôïc taäp huaán, höôùng daãn khoa hoïc kyõ thuaâït, hoå trôï vaät lieäu, caây, con, gioáng, phaân boùn ñeå troàng caây noâng laâm nghieäp, caây aên quaû, chaên nuoâi, veä sinh moâi tröôøng noâng thoân, xaây döïng coâng trình nöôùc saïch noâng thoân … Trong quaù trình thöïc hieän, ngoaøi söï noå löïc cuûa baûn thaân, caùc hoä noâng daân can ñöôïc söï hoå trôï kinh phí töø caùc cô quan nhaø nöôùc ñeå xaây döïng “laøng sinh thaùi”. Moâ hình naøy seõ taïo ñieàu kieän cho nhaân daân hoïc taäp, naâng cao kieán thöùc khoa hoaïc kyõ thuaät trong saûn xuaát noâng, laâm nghieäp, phaùt trieån nhanh kinh teá gia ñình. Beân caïnh ñoù, moâ hình cuõng seõ goùp phaàn ñaùng keå thay ñoåi neáp nghó, caùch laøm, phong tuïc taäp quaùn laic haäu; töøng böôùc naâng cao yù thöùc baûo veä moâi tröôøng, veä sinh thoân xoùm cuûa ngöôøi daân ñaëc bieät laø baø con daân toäc thieåu soá ôû ñòa phöông. Ngay sau khi ñöôïc pheùp thöïc hieän moâ hình “laøng sinh thaùi”, caùc thoân buoân phaûi thaønh laäp Ban chæ ñaïo, toå chöùc hoïp daân trieån khai moâ hình du trì giao ban ñeàu ñaëng coù söï tham gia höôùng daãn cuûa caùn boä coù chuyeân moân nhaèm ñaùnh giaù tieán ñoä thöïc hieän moâ hình, thoùng nhaát coâng vieäc tieáp theo cuõng nhö name baét taâm tö, nguyeän voïng cuûa nhaân daân ñeå coù höôùng chæ ñaïo phuø hôïp, kòp thôøi. Ban chæ ñaïo xaây döïng moâ hình “laøng sinh thaùi” caàn xaây döïng Quy cheá laøng sinh thaùi, toå chöùc tuyeân truyeàn baèng pa-noâ, aùp-phích … taêng cöôøng tuyeân truyeàn ñeå ngöôøi daân thöïc hieän, hoå trôï mua thuøng raùc cho caùc hoä daân vaø xe chôû raùc cho xaõ, mua saùch baùo, baøn gheá vaø töøng böôùc xaây döïng trung taâm hoïc taäp coäng ñoàng. Phaûi trieån khai caùc buoåi taäp huaán veà quy trình, caùc böôùc tieán haønh, kyõ thuaät troàng caây coâng noâng nghieäp, canh taùc treân ñaát doác, quy caùch xaây döïng beáp tieát kieäm cuûi, xaây nhaø xí hôïp veä sinh… Moâ hình laøng sinh thaùi thaønh coâng seõ laø ñieåm saùng cho nhieàu nôi ñeán tham quan, hoïc taäp. CHÖÔNG V: KEÁT LUAÄN – KIEÁN NGHÒ V.1. KEÁT LUAÄN Huyeän Kroâng Paéc trong nhöõng naêm qua coù nhieàu böôùc phaùt trieån nhöng chöa thaät hoaøn chænh, kinh teá phaàn lôùn vaãn khai thaùc nguoàn taøi nguyeân saún coù. Tuy toác ñoä ñoâ thò hoùa dieãn ra nhanh choùng nhöng nhìn chung huyeän vaãn coøn giöõ ñöôïc söï caân baèng sinh thaùi töï nhieân. Ngoaøi ra ñaây coøn laø khu vöïc giaøu tieàm naêng veà noâng nghieäp nhö luùa vaø caây coâng nghieäp laâu naêm nhö caø pheâ, hoà tieâu, ñoù cuõng laø theá maïnh giuùp neàn kinh teá huyeän Kroâng Paéc phaùt trieån. Thaønh phaàn daân toäc goàm coù ngöôøi kinh vaø ngöôøi daân toäc thieåu soá soáng ñan xen nhau. Phaàn lôùn daân cö soáng taäp trung thaønh thoân, buoân nhöng vaãn coøn moät boä phaän nhoû soáng raõi raùc. Ngöôøi daân trong huyeän chöa coù nhaän thöùc cao trong vieäc giöõ gìn veä sinh chung, nhaát laø trong sinh hoïat gia ñình, trong saûn suaát chaên nuoâi… Ngöôøi daân coøn vöùt raùc böøa baõi trong vöôøn nhaø maø khoâng coù höôùng giaûi quyeát hôïp veä sinh. Tình traïng vöùt raùc ra ñöôøng vaãn dieãn ra haøng ngaøy. Caùc baõi raùc töï phaùt ngaøy caøng nhieàu hôn. Moät trong nhöõng lyù do gaây ra tình traïng naøy laø do yù thöùc vaø taäp quaùn sinh hoaït laâu ñôøi cuûa ngöôøi daân noâng thoân. Ñieøu ñoù cho thaáy taàm quan troïng cuûa taäp quaùn sinh hoïat aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán caùc keá hoaïch vaø chính saùch veà caûi taïo moâi tröôøng. Chaát thaûi trong chaên nuoâi phaàn lôùn khoâng ñöôïc xöû lyù maø ñöôïc thaûi tröïc tieáp ra moâi tröôøng ñaát gaây ra muøi hoâi khoù chòu, laøm oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát, khoâng khí, nguoàn nöôùc.. gaây aûnh höôûng ñeán veä sinh moâi tröôøng trong sinh hoaït coäng ñoàng. Ñaëc bieät taïi caùc hoä chaên nuoâi gia suùc vôùi soá löôïng lôùn, caùc traïi chaên nuoâi, caùc loø gieát moå gia suùc, muøi hoâi ñaëc tröng boác leân noàng naëc gaây caûm giaùc khoù chòu cho nhöõng hoä daân xung quanh. Do nhaän thöùc veà taàm quan troïng cuûa veä sinh moâi tröôøng cuûa ngöôøi daân noâng thoân, caùc caáp chính quyeàn, ban ngaønh coøn chöa ñaày ñuû, coäng vôùi taäp quaùn veä sinh laïc haäu ñaõ toàn taïi nhieàu ñôøi nay. Do ngöôøi daân coøn ngheøo, chöa ñuû tieàn xaây döïng nhaø tieâu hôïp veä sinh neân ngöôøi daân ngheøo, nhaát laø ngöôøi daân toäc thieåu soá ñi veä sinh ña phaàn vaãn baèng caùch “töï nhieân”, tình traïng veä sinh tuøy tieän trong vöôøn nhaø, ôû baõi coû, baõi ñaát hoang, goác caây, beân caùc buïi raäm … vaãn coøn phoå bieán. Vieäc söû duïng khoâng ñuùng loaïi thuoác, khoâng ñuùng lieàu löôïng thuoác BVTV cuûa ña phaàn ngöôøi daân noâng thoân ñaõø gaây taùc ñoäng xaáu ñeán moâi tröôøng vaø söùc khoûe cuûa ngöôøi daân. V.2. KIEÁN NGHÒ Tröôùc hieän traïng moâi tröôøng bò oâ nhieãm do caùc yeáu toá töï nhieân vaø do caùc hoaït ñoäng cuûa ngöôøi daân noâng thoân thì caàn phaûi coù nhöõng giaûi phaùp hôïp lyù nhaèm caûi thieän ñieàu kieän veä sinh moâi tröôøng vaø goùp phaàn phaùt trieån kinh teá trong khu vöïc, xin coù moät vaøi kieán nghò nhö sau: Xaây döïng cuïm tuyeán daân cö ngoaøi vieäc ñaûm baûo cuoäc soáng an toaøn cho ngöôøi daân cuõng caàn taêng cöôøng coâng taùc veä sinh moâi tröôøng, chaêm soùc söùc khoeû ban ñaàu cho caùc coäng ñoàng daân cö, boá trí saûn xuaát phuø hôïp keát hôïp giöõa kinh teá, moâi tröôøng vaø xaõ hoäi ñeå giaûi quyeát toång theå vaán ñeà moâi tröôøng. Xaây döïng caùc Höông öôùc phuø hôïp vôùi phong tuïc vaø taäp quaùn sinh hoaït cuûa töøng thoân buoân, ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng. Taêng cöôøng giaùo duïc truyeàn thoâng veà nöôùc saïch vaø veä sinh moâi tröôøng, ñaåy maïnh öùng duïng coâng ngheä biogas, xaõ hoäi hoùa vieäc phaùt trieån biogas vaø cheá bieán phaân boùn höõu cô. Xaây döïng caùc laøng sinh thaùi xanh – saïch – ñeïp, tuyeân truyeàn xaây döïng caùc chuoàng traïi chaên nuoâi hôïp veä sinh. Caùc cô quan chöùc naêng taêng cöôøng nghieân cöùu trieån khai caùc moâ hình veä sinh moâi tröôøng thích hôïp. Ñoái vôùi ña soá hoä gia ñình ôû noâng thoân ñôøi soáng kinh teá coøn khoù khaên neân vieäc xaây laép caùc coâng trình chuoàng traïi, hoá xí, haàm biogas hôïp veä sinh seõ laø moät soá tieàn raát lôùn so vôùi thu nhaäp ít oûi cuûa ngöôøi daân trong huyeän. Vì vaäy caùc ban ngaønh caùc caáp, caùc toå chöùc quoác teá coù theå hoå trôï moät phaàn chi phí hoaëc cho vay laõi xuaát thaáp ñeå ngöôøi daân töï xaây döïng chuoàng traïi, hoá xí hôïp veä sinh, laép ñaët biogas… ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng, xaây döïng cuoäc soáng vaên minh cho ngöôøi daân noâng thoân. Giaùm saùt vaø kieåm soaùt vieäc mua baùn, söû duïng phaân boùn, thuoác BVTV. Höôùng daãn noâng daân söû duïng caùc loaïi hoaù chaát, phaân boùn, thuoác baûo veä thöïc vaät,..coù thôøi gian phaân giaûi ngaén,… Do yù thöùc baûo veä moâi tröôøng cuûa ngöôøi daân hieän nay chöa cao, moät soá hoä daân nhaát laø caùc hoä daân soáng gaàn chôï, caùc truïc ñöôøng chính coøn vöùt raùc böøa baõi ra ñöôøng maø khoâng chöùa raùc döï tröõ trong nhaø ñeå ñoå theo ñuùng trình töï neân caàn laäp theâm nhieàu toå thu gom raùc vaø ñaët nhöõng thuøng raùc coâng coäng doïc theo caùc ñöôøng lieân tænh, lieân thoân taïo moät thoùi quen toát hôn cho ngöôøi daân. Phoå bieán tuyeân truyeàn naâng cao nhaän thöùc coäng ñoàng veà baûo veä moâi tröôøng cho ngöôøi daân trong huyeän. Môû caùc hoäi nghò tuyeân truyeàn, taäp huaán veà coâng taùc baûo veä moâi tröôøng maø cuï theå baèng nhöõng hình aûnh ñôn giaûn giuùp ngöôøi daân hieåu roû hôn veà yù thöùc baûo veä moâi tröông. Ñoäng vieân vaø hoå trôï noâng daân thöïc hieân caùc bieän phaùp chaêm soùc moâi tröôøng. Taêng cöôøng caùc bieän phaùp quaûn lyù baûo veä moâi tröôøng: Xaây döïng quy ñònh phoái hôïp vôùi caùc ngaønh veà baûo veä moâi tröôøng treân ñiaï baøn huyeän, xaõ. Taêng cöôøng cô sôû vaät chaát, trang thieát bò, con ngöôøi cho Phoøng Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng huyeän ñeå quaûn lyù, giaùm saùt chaát löôïng moâi tröôøng. Ñaëc bieät moãi xaõ, thoân, buoân caàn coù moät caùn boä theo doõi veà coâng taùc baûo veä moâi tröôøng. Taêng cöôøng thöôøng xuyeân coâng taùc thanh tra baûo veä moâi tröôøng, xöû lyù nghieâm minh caùc cô sôû saûn suaát gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, khaéc phuïc tình traïng suy thoaùi moâi tröôøng, chuû ñoäng ñeà phoøng söï coá moâi tröôøng. Caûi taïo cô sôû haï taàng vuøng noâng thoân treân cô sôû nhaø nöôùc vaø ngöôøi daân cuøng thöïc hieän, khuyeán khích nhaân daân xaây döïng coâng trình veä sinh, biogas, taïo ñieàu kieän khuyeán khích caùc doanh nghieäp noâng thoân phaùt trieån löïc löôïng lao ñoäng nhaøn roãi vaø dö thöøa. Naâng cao möùc soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân baèng vieäc ñaàu tö nhieàu hôn cho ngöôøi daân noâng thoân ñeå hoï ñöôïc höôûng caùc phöông tieän y teá – giaùo duïc, truyeàn thoâng, … Caùc coäng ñoàng noâng daân phaûi thöïc söï laø ngöôøi chuû quaûn lyù vaø baûo veä moâi tröôøng noâng thoân. ._.