Khảo sát đánh giá hiện trạng công nghệ xử lý nước thải bệnh viện Bình Dân khu điều trị kỹ thuật cao. Đề xuất phương án cải tạo-Thiết kế hoàn chỉnh hệ thống xử lý

PHAÀN I: PHAÀN MÔÛ ÑAÀU I.1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ Thaønh phoá Hoà Chí Minh laø trung taâm vaên hoaù, haønh chính kinh teá cuûa caû khu vöïc phía Nam, nôi taäp trung raát nhieàu cô sôû y teá ñaàu nghaønh nôi chaêm soùc söùc khoeû cho daân cö thaønh phoá vaø caû khu vöïc Phía Nam.Beänh vieän laø nôi chöõa trò beänh cho ngöôøi daân nhöng chaát thaûi trong caùc quaù trình hoaït ñoäng cuûa beänh vieän mang raát nhieàu nguy cô gaây beänh, ñaëc bieät laø nöôùc thaûi. Hieän taïi coù khoaûng 100 beänh vieän, trung taâm y teá thuoäc sôû y teá TP. HCM vaø caùc boä ngaønh ñoùng treân ñòa baøng thaønh Phoá, nhöng chæ coù khoaûng 50% trong soá naøy coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. Haàu heát nöôùc thaûi cuûa caùc beänh vieän laø khoâng ñaït tieâu chuaån khi tröïc tieáp thaûi ra moâi tröôøng, haøm löôïng BOD, COD, SS khaù cao, nöôùc thaûi chöùa nhieàu maàm beänh, vi khuaån vaø moät soá hoaù chaát gaây beänh, gaây taùc haïi nghieâm troïng ñeán moâi tröôøng neáu khoâng ñöôïc xöû lyù. Theo quyeát ñònh soá 35/1999/QÑ cuûa thuû töôùng Chính Phuû veà vieäc pheâ duyeät ñònh höôùng phaùt trieån thoaùt nöôùc ñoâ thò Vieät Nam ñeán naêm 2020 ñaõ ñeà ra muïch tieâu laø “ Xöû lyù cuïc boä nöôùc thaûi beänh vieän vaø nöôùc thaûi coâng nghieäp tröôùc khi xaû vaøo coáng chung Thaønh phoá. Nhö vaäy vaán ñeà caáp baùch hieän nay laø ñoái vôùi taát caû caùc beänh vieän phaûi coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi nhaèm ñaùp öùng theo yeâu caàu cuûa chính phuû vaø nhaèm ñaùp öùng cho coâng taùc baûo veä moâi tröôõng trong giai ñoaïn naøy. Khu Ñieàu trò Kyõ Thuaät Cao Beänh vieän Bình Daân hieän ñang coù moät heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi döïa theo tieâu chuaån TCVN 5945- 1995, nhöng do ngaøy caøng coù nhieàu tieâu chuaån quy ñònh chaët cheõ hôn veà chaát löôïng nguoàn nöôùc sau khi thaûi ra moâi tröôøng vì vaäy vôùi ñeà taøi “Khaûo saùt ñaùnh giaù hieän traïng coâng ngheä xöû lyù nöôùc thaûi Beänh vieän Bình Daân khu ñieàu trò kyõ thuaät cao. Ñeà xuaát phöông aùn caûi taïo – thieát keá hoaøn chænh heä thoáng xöû lyù. Theo tieâu chuaån 6772 -2000” la øcaàn thieát trong giai ñoaïn hieän nay. Hy voïng vôùi ñeà taøi naøy seõ goùp phaàn giaûi quyeát vaán ñeà oâ nhieãm nöôùc thaûi taïi caùc beänh vieän noùi chung vaø Beänh Vieän Bình Daân noùi rieâng. I. 2 MUÏC TIEÂU ÑEÀ TAØI. Ñöùng tröôùc nhöõng thöïc traïng veà vaán ñeà nöôùc thaûi taïi caùc beänh vieän, thì vieäc nghieân cöùu vaø öùng duïng caùc heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi taïi caùc beänh vieän laø caàn thieát. Vì vaäy muïc tieâu chính cuûa ñeà taøi laø: Khaûo saùt vaø tìm hieåu hieän traïng coâng ngheä xöû lyù nuôùc thaûi taïi khu ñieàu trò kyõ thuaät cao beänh vieän bình daân. Ñeà xuaát phuông aùn caûi taïo coâng ngheä thieát keá hoaøn chænh heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi khu ñieàu trò kyõ thuaät cao beänh vieän bình daân theo tieâu chuaån TCVN 6772-2000. I.3 NOÄI DUNG ÑEÀ TAØI. Tìm hieåu caùc coâng ngheä xöû lyù nuôùc thaûi taïi caùc beänh vieän ñaõ ñöôïc aùp duïng hieän nay taïi thaønh phoá hoà chí Minh . Ñaùnh giaù hieän traïng moâi tröôøng vaø coâng ngheä xöû lyù nuôùc thaûi hieän höõu taïi khu Ñieàu trò Kyõ Thuaät Cao Beänh Vieän Bình Daân. Phaân tích caùc chæ tieâu oâ nhieãm cô baûn ôû coâng trình hieän höõu cuûa heä thoáng xöû lyù nuôùc thaûi khu Ñieàu trò Kyõ Thuaät Cao Beänh Vieän Bình Daân nhö : pH, BOD5 , COD, SS, Ntoång , Ptoång , coliform. Ñeà xuaát caùc phöông aùn caûi taïo vaø löïa choïn phöông aùn xöû lyù toái öu nhaát cho khu Ñieàu trò Kyõ Thuaät Cao Beänh Vieän Bình Daân. Öôùc tính giaù thaønh cho heä thoáng xöû lyù sau khi caûi taïo. I. 4 GIÔÙI HAÏN CUÛA ÑEÀ TAØI. Moãi loaïi nöôùc thaûi coù ñaëc tröng rieâng, noù phuï thuoäc vaøo loaïi hình hoaït ñoäng, quy moâ saûn xuaát. Ñeà taøi chæ nghieân cöùu: Loaïi nöôùc thaûi: nöôùc thaûi y teá. Coâng suaát 300 m3/ngaøy. Vò trí thöïc hieän: Khu ñieàu trò Kyõ Thuaät Cao Beänh vieän Bình Daân. Thôøi gian thöïc hieän: 1/10/2006 ñeán 27/12/2006 I. 5 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. Phöông phaùp luaän: Ñaàu tö xaây döïng môùi khu khaùm beänh vaø ñieàu trò kyõ thuaät cao nhaèm naâng cao chaát löôïng khaùm, chöõa beänh vaø öùng duïng kyõ thuaät cao vaøo khaùm chöõa beänh cho moïi ngöôøi daân. Beân caïnh ñoù, döï aùn coøn giuùp giaûi quyeát tình traïng thieáu giöôøng beänh cuõng nhö taïo ñieàu kieän cho caùc baùc só, caùc nhaø nghieân cöùu, sinh vieân coù theå thöïc haønh vaø tieáp caän caùc trang thieát bò y teá hieän ñaïi vaøo khaùm vaø chöõa beänh. Maët khaùc, ñaàu tö môû roäng nhaèm phaùt trieån Beänh vieän Bình Daân thaønh moät trung taâm chuyeân khoa ñaàu ngaønh veà Ngoaïi khoa Toång quaùt vaø Nieäu cuûa Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø caùc tænh phía Nam. Neáu löôïng nöôùc thaûi töø Khu ñieàu trò Kyõ Thuaät cao Beänh vieän Bình Daân khoâng ñöôïc xöû lyù tröôùc khi thaûi ra moâi tröôøng thì seõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán moâi tröôøng vaø ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân xung quanh. Do haàu heát caùc beänh vieän taïi Thaønh Phoá Hoà Chí Minh noùi chung vaø khu Ñieàu trò Kyõ Thuaät Cao Beänh Vieän Bình Daân noùi rieâng ñeàu naèm trong khu vöïc daân cö. Phöông phaùp cuï theå: Nghieân cöùu taøi lieäu: Ñoïc vaø phaân tích caùc soá lieäu veà tình hình nöôùc thaûi y teá vaø caùc heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi beänh vieän trong saùch, taïp chí khoa hoïc, caùc baùo caùo caùc thoâng soá nöôùc thaûi ôû caùc beänh vieän vaø trung taâm y teá döï phoøng ôû TP.HCM. Tìm hieåu heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi taïi caùc beänh vieän ôû TP. HCM. Söû duïng phöông phaùp phaân tích caùc chæ tieâu chaát löôïng nöôùc thaûi. ÖÙng duïng caùc phaàn meàm vi tính trong vieäc söû lyù soá lieäu vaø vaên baûn nhö Excel … Trao ñoåi yù kieán vôùi caùc chuyeân gia: Tham khaûo yù kieán cuûa caùc chuyeân gia tö vaán veà xöû lyù nöôùc thaûi vaø caùn boä quaûn lyù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi cuûa caùc beänh vieän. Chöông 2 TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA BEÄNH VIEÄN VAØ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI BEÄNH VIEÄN. 2.1 Hoaït ñoäng cuûa beänh vieän. 2.1.1 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa beänh vieän. Nhìn moät caùch toång quaùt ôû moïi goác ñoä khaùc nhau, ngaønh Y teá Vieät Nam ñaõ coù bieán ñoåi moät caùnh saâu saéc veà taát caû caùc maët, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc vaø söï tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ngaønh Y teá ñaõ tranh bò nhöõng trang thieát bò hieän ñaïi nhaèm phuïc vuï vaø chaêm soùc söùc khoûe toát cho ngöôøi daân, töø nhaän thöùc tö töôûng cho ñeán toå chöùc boä maùy, phöông thöùc hoaït ñoäng ngaøy moät toát hôn töø y taâm, y thuaät cho ñeán y ñöùc cuûa caùc caùn boä trong ngaønh Y teá. Coù theå chia lòch söû ngaønh Y teá laøm 3 thôøi kyø nhö sau: Thôøi kyø choáng Phaùp: Trong giai ñoaïn naøy, ngaønh Y teá xaùc ñònh höôùng ñi cuûa ngaønh laø: taát caû laø phuïc vuï cho tieàn tuyeán, cho taát caû moïi ngöôøi daân, toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa ngaønh phaûi höôùng veà noâng thoân, nôi sinh soáng cuûa 90% daân soá, ngöôøi daân phoøng beänh laø chính, töï löïc caùnh sinh vaø döïa vaøo daân. Ngaønh Y teá caùnh maïng vaãn duy trì vaø khoâng ngöøng phaùt trieån caùc hoaït ñoäng chuyeân moân thöôøng xuyeân naém baét nhöõng kieán thöùc Y hoïc hieän ñaïi. Beân caïnh ñoù coøn ñoäng vieân moïi taàng lôùp nhaân daân tham gia phong traøo veä sinh phoøng beänh, söû duïng nhieàu hình thöùc tuyeân truyeàn giaùo duïc cho nhaân daân nhöõng kieán thöùc trong vieäc giöõ gìn söùc khoûe. Caùc vieän vi truøng hoïc tieáp tuïc saûn xuaát caùc loaïi vaéc – xin phoøng caùc beänh taû, ñaäu muøa, thöông haøn, ñaûm baûo tieâm chuûng cho toaøn daân caùc vuøng töï do, vuøng sau löng ñòch. Keâu goïi caùc beänh vieän caùc tröôøng ñaïi hoïc, trung hoïc, ñöôïc di chuyeån vaøo saâu trong röøng, sô taùn phaân taùn vaøo nhaø daân hoaëc ñöôïc xaây duïng trong caùc hang ñoäng ñeå khoâng laøm giaùn ñoaïn coâng taùc caáp cöùu, khaùm chöõa beänh, coâng taùc ñaøo taïo caùn boä. Caùc phoøng baøo cheá vaãn tieáp tuïc saûn xuaát thuoác thoâng thöôøng baèng nguyeân lieäu taïi choã vaø caùc loaïi thuoác teâ, thuoác meâ goùp phaàn vaøo vieäc xöû lyù veát thöông chieán tranh moät caùch toát nhaát. Thôøi kyø 1945-1975: a. Giai ñoaïn 1945-1954: Vaøo thôøi ñieåm naøy, nöôùc ta taïm thôøi bò chia caét thaønh 2 mieàn. ÔÛ mieàn Baéc, ngaønh Y teá caùch maïng baét tay xaây döïng laïi, khaéc phuïc haäu quaû chieán tranh, töøng böôùc ñi leân. Naêm 1950, laàn ñaàu tieân nhöõng loï peâ-ni-xi-lin ñöôïc saûn xuaát töø phoøng baøo cheá Tröôøng Ñaïi hoïc Y Khoa ôû Vieät Baéc ñaõ mang laïi nhieàu keát quaû trong vieäc choáng nhieãm truøng caùc veát thöông. ÔÛ chieán tröôøng mieàn Nam xuaát hieän phöông phaùp trò lieäu Filatov, toa thuoác Nam caên baûn goùp phaàn to lôùn ñeå giaûi quyeát caùc khoù khaên veà thuoác. b. Giai ñoaïn 1954-1975: Naêm 1961, laàn ñaàu tieân chuùng ta saûn xuaát ñöôïc vaéc – xinsabin phoøng beänh baïi lieät. Ngaøy nay chuùng ta coù quyeàn töï haøo ñaõ thanh toaùn ñöôïc ñaäu muøa (1987) vaø beänh baïi lieät (2000). Ñaây cuõng laø giai ñoaïn ñeá quoác Myõ tieán haønh chieán tranh ñaõ daãn ñeán tình traïng dòch beänh vaø teä naïn xaõ hoäi gia taêng, tröôùc ñoù ngaønh Y teá ñaõ xaùc ñònh ñöôïc con ñöôøng thích hôïp laø phaûi chuyeån höôùng hoaït ñoäng cuûa ngaønh töø thôøi bình sang thôøi chieán, laøm theá naøo ñeå coâng vieäc caáp cöùu, moå xeû ñöôïc tieán haønh ngay taïi choã nhaèm ñaùp öùng ñöôïc coâng taùc caáp cöùu toát nhaát, hieäu quaû nhaát. Thôøi kyø sau naêm 1975: Böôùc vaøo thôøi kyø ñoåi môùi, ngaønh Y teá phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa neàn kinh teá thò tröôøng vaø ñaùp öùng ngöôøi daân ngaøy caøng cao hôn veà coâng taùc chaêm soùc söùc khoûe. Ngaønh Y teá xaùc ñònh ñöôïc phöông chaâm: ña daïng hoùa caùc hoaït ñoäng cuûa ngaønh, xaõ hoäi hoùa coâng taùc bao goàm moät heä thoáng caùc cô sôû caùc cô sôû Y teá nhaø nöôùc, Y teá tö nhaân. Phöông phaùp quaûn lyù caùc cô sôû khaùm chöõa beänh cuûa nhaø nöôùc cuõng thay ñoåi baèng caùch thu moät phaàn vieän phí cuûa ngöôøi beänh, xaây duïng heä thoáng baûo hieåm Y teá, cho pheùp môû roäng beänh vieän tö, phoøng khaùm tö, nhaø thuoác tö. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu khaùm vaø chöõa beänh toát hôn. Chuùng ta ñaõ xaây döïng ñöôïc maïng löôùi Y teá cô sôû roäng khaép caû nöôùc, töø trung öông ñeán tænh, huyeän,xaõ, töø ñoàng baèng trung du, caùc vuøng xa xoâi heûo laùnh ñeán taän bieân giôùi haûi ñaûo vaø ñang môû roäng khaép thoân xoùm baûng laøng vôùi hôn 10.000 traïm Y teá xaõ, Y teá cô quan xí nghieäp. Nhôø maïng löôùi ñoù nöôùc ta ñaõ thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu cuûa toå chöùc Y teá theá giôùi ñeà ra laø:söùc khoûe cho moïi ngöôøi naêm 2000. 2.1.2 Caùc cô sôû y teá. Theo thoáng keâ, toaøn thaønh phoá coù 60 beänh vieän tröïc thuoäc cuûa thaønh phoá, caùc boä nghaønh, tö nhaân vaø nöôùc ngoaøi. Trong ñoù thuoäc söï quaûn lyù cuûa sôû y teá goàm 28 beänh vieän goàm 8 beänh vieän ña khoa vaø 20 beänh vieän chuyeân khoa, vôùi 13.638 giöôøng [ Medinet ]. Beân caïnh heä thoáng beänh vieän, thaønh phoá coù 24 trung taâm y teá quaän huyeän thöïc hieän nhieäm vuï quaûn lyù nhaø nöôùc veà lónh vöïc y teá vaø khaùm ñieàu trò ôû tuyeán quaän huyeän, giaûm bôùt aùp löïc veà beänh vieän tuyeán ôû thaønh phoá. Haøng naêm heä thoáng y teá thaønh phoá khaùm vaø ñieàu trò cho khoaûng 22 trieäu löôïc ngöôøi ( soá lieäu sôû y teá naêm 2004 ). Ngoaøi heä thoáng y teá thaønh phoá, coøn coù 19 beänh vieän, trung taâm y teá thuoäc boä y teá vaø caùc boä nghaønh khaùc ñoáng treân ñòa baøn thaønh phoá. Trong thôøi gian gaàn ñaây, vôùi chuû tröông xaõ hoäi y teá nhaèm keâu goïi nhieàu nguoàn löïc chaêm lo söùc khoûe cho nhaân daân, heä thoáng beänh vieän tö nhaân vaø nöôùc ngoaøi phaùt trieån khaù maïnh meõ, hieän nay coù 13 beänh vieän thuoäc dieän naøy vaø haøng chuïc phoøng khaùm ña khoa ñi vaøo hoaït ñoäng chính thöùc. Haøng naêm, thaønh phoá ñaøo taïo löïc löôïng baùc só ñeàu taêng. Tuy nhieân, tæ leä baùc só/10. 000 daân ( Bieåu ñoà 2.1 ) vaãn coøn khieâm toán maø löôïng beänh nhaân ñieàu trò ngaøy caøng ñoâng ( Bieåu ñoà 2.2 ). Bieåu ñoà 2.1: Bieåu ñoà tæ leä baùc sæ/10. 000 daân qua caùc naêm. Nhaän xeùt: Moãi naêm, soá löôïng baùc só taêng. Ñaët bieät, naêm 2003, tæ leä baùc só /10000 daân taêng ñoät bieán. Ñieàu naøy chöùng toû, thaønh phoá ñang caàn moät löôïng lôùn baùc só, nhaèm ñaùp öùng nhu caàu chöõa trò cho ngöôøi daân. Nhö vaäy trong töông lai thaønh phoá caàn theâm nhieàu caùn boä y teá. Bieåu ñoà 2. 2: Bieåu ñoà soá beänh nhaân ñieàu trò noäi truù Töø naêm 2001-2003, löôïng beänh nhaân ñeán ñieàu trò noäi truù taêng nhanh. Nhö vaäy ngöôøi daân caøng quan taâm ñeán söùc khoûe cuûa mình hôn. Do ñoù, thaønh phoá caàn môû roäng hoaëc xaây theâm caùc cô sôû khaùm vaø chöõa beänh môùi. Vaán ñeà ñaùp öùng nhu caàu khaùm vaø chöõa trò cuûa 5660000 ngöôøi ( UB Daân soá Gia ñình vaø treû em thaønh phoá, 2004) laø moät ñieàu khoâng deã daøng. Trong khi ñoù soá löôïng giöôøng beänh khoâng nhieàu (Baûng 2.1). baûng 2.1 Toång soá löôïng giöôøng beänh cuûa caùc beänh vieän vaø trung taâm y teá. Teân Beänh vieän TT Y Teá Toång coäng soá löôïng giöôøng 13638 1869 15507 Nguoàn:www.medinet.hochiminhcity.gov.vn Ñieàu naøy cho thaáy söï quaù taûi beänh vieän noùi rieâng vaø ngaønh y teá noùi chung. Ñeå giaûm söï quaù taûi vaø caû aùp löïc laøm vieäc caùn boä coâng nhaân vieân, moät soá beänh vieän nhö trung taâm y khoa Medic, beänh vieän Trieàu An …Ñaõ môû phoøng khaùm töø 4-5h saùng ( baùo tuoåi treû,05/01/2005). Do ñoù trong töông lai, thaønh phoá Hoà Chí Minh coøn phaùt trieån vaø xaây döïng nhieàu cô sôû khaùm vaø ñieàu trò môùi. Theo öôùc tính, hieän nay, caùc beänh vieän treân thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ thaûi ra: Löôïng nöôùc: Q 12000-14000 m3/ ngaøy. Toång taûi löôïng oâ nhieãm theo chaát höõu cô: L1. 1-2.5 Taán /ngaøy Thaønh phaàn tính chaát nöôùc thaûi ñaëc tröng caùc beänh vieän ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Baûng 2.2 Thaønh phaàn vaø tính chaát nöôùc thaûi beänh vieän ôû TP. Hoà Chí Minh. Chæ tieâu Ñôn vò Giaù trò max Giaù trò min Giaù trò trung bình pH - 7. 6 6. 5 7.1 SS mg/l 190 72 122 BOD5 mg/l 158 92 123 COD mg/l 183 117 156 N-NH4+ mg/l 22.3 9. 5 14. 5 Ptoång mg/l 19. 6 8. 5 12. 5 Toång Coliform MPN/100 ml 6.4*104 2.1*104 3.4*104 Khi thaønh phoá taêng soá löôïng beänh vieän thì soá löôïng nöôùc thaûi cuõng seõ taêng theo. Do ñoù vaán ñeà xöû lyù nöôùc thaûi beänh vieän caàn ñöôïc quan taâm. 2.2 Nhöõng taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng do hoaït ñoäng cuûa beänh vieän. Ngoaøi nhöõng lôïi ích do hoaït ñoäng cuûa beänh vieän ñem laïi cho cuoäc soáng ngöôøi daân, thì beân caïnh ñoù cuõng coù nhöõng taùc ñoäng ñaùng keå ñeán moâi tröôøng xung quanh nhö laø: taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng nöôùc, taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng khoâng khí, chaát thaûi raén …Do tính chaát ñaëc thuø cuûa hoaït ñoäng beänh vieän laø sinh ra chaát thaûi coù chöùa haøm löôïng caùc chaát oâ nhieãm cao, ñoâi khi coù chöùa caû chaát ñoäc haïi.Vì vaäy vieäc xaùc ñònh nguoàn goác, thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa chuùng laø heát söùc caàn thieát cho coâng taùc quaûn lyù, nhaèm haïn cheá ñeán möùc thaáp nhaát nhöõng aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán moâi tröôøng xung quanh vaø söùc khoûe con ngöôøi. 2.2.1 Nguoàn goác vaø thaønh phaàn nöôùc thaûi beänh vieän. a) Nöôùc thaûi laø nöôùc möa. Nöôùc möa ñöôïc thu gom treân toaøn boä dieän tích maët baèng cuûa beänh vieän. Caùc khu vöïc saân baõi, ñöôøng giao thoâng noäi boä thöôøng ñöôïc traûi nhöïa vaø khoâng ñeå haøng hoùa hay raùc thaûi tích tuï laâu ngaøy neân nöôùc möa coù chaûy traøn qua khu vöïc naøy coù möùc ñoä oâ nhieãm khoâng ñaùng keå, ñöôïc xem laø “quy öôùc saïch”. Nöôùc möa theo heä thoáng thoaùt nöôùc rieâng ñoå thaúng vaøo coáng nöôùc thoaùt nöôùc ñoâ thò. Nöôùc möa coù khaû naêng bò nhieåm baån khi chaûy ngang qua moät soá vò trí vaø khu vöïc ñaëc bieät nhö: caùc gioû raùc ñaët ngoaøi ñöôøng, khu vöïc ñaët boàn chöùa nhieân lieäu cho maùy phaùt ñieän döï phoøng… b) Nöôùc thaûi sinh hoaït cuûa beänh vieän. Nöôùc thaûi sinh ra töø caùc phoøng veä sinh beänh nhaân, töø caùc caên tin, nhaø beáp beänh vieän, khu veä sinh cuûa nhaân vieân caùn boä, thaân nhaân ngöôøi beänh,…Thaønh phaàn nöôùc thaûi töông töï nöôùc thaûi sinh hoaït töø caùc cuïm daân cö ñoâ thò khaùc: coù chöùa caùc chaát caën baõ vaø caùc chaát höõu cô hoøa tan (thoâng soá chæ tieâu BOD vaø COD ), caùc chaát dinh döôõng ( nitô, phoátpho ) vaø vi truøng. Chaát löôïng nöôùc thaûi sinh hoaït naøy vöôït quaù tieâu chuaån cho pheùp do ñoù coù khaû naêng gaây oâ nhieãm höõu cô, laøm giaûm löôïng oâxy hoøa tan (DO ) voán raát quan troïng ñoái vôùi ñôøi soáng thuûy sinh vaät taïi nguoàn tieáp nhaän. c) Nöôùc thaûi töø hoaït ñoäng khaùm vaø ñieàu trò beänh. Moãi khu khaùm vaø ñieàu trò beänh coù nhöõng dòch vuï khaùm vaø ñieàu trò y khoa khaùc nhau, tuøy theo caùc beänh vieän coù caùc yeâu caàu coâng vieäc rieâng. Caùc beänh vieän lôùn thöôøng coù caùc khu khaùm vaø ñieàu trò vôùi nöôùc thaûi coù möùc ñoä oâ nhieãm vi sinh gaây beänh, caën lô löõng, caùc chaát höõu cô cao, haøm löôïng BOD vaø COD cao hôn trong nöôùc thaûi sinh hoaït. Nhìn chung nöôùc thaûi beänh vieän ñaëc tröng laø chöùa nhieàu maàm beänh ñaëc bieät laø caùc beänh truyeàn nhieãm. Nöôùc thaûi khu giaûi phaåu beänh lyù (moâ hoïc ) : Chöùa maùu, beänh phaåm, dòch cô theå chaát khöû truøng nhö formaladehyl. Nöôùc thaûi khu xeùt nghieäm : Chöùa nhieàu vi truøng gaây beänh khaùc nhau. Ngoaøi ra nöôùc thaûi coøn coù khaû naêng nhieãm xaï töø caùc khu X-Quang, röûa phim. Vieäc xöû lyù nöôùc thaûi bò nhieãm phoùng xaï raát khoù khaên vaø toán keùm ( do chu kyø phaân huûy caùc chaát phoùng xaï khaù laâu ). Trong ñieàu kieän hieän nay khoâng ñeà caäp ñeán loaïi nöôùc thaûi naøy maø chæ xöû lyù tích chaát sô boä trong toaøn boä daây chuyeàn xöû lyù nöôùc thaûi beänh vieän. Nöôùc thaûi khu ñieàu trò vaät lyù: Chöùa nhieàu hôïp chaát höõu cô halogen hoùa ( AOX) Nöôùc thaûi khoa truyeàn maùu, huyeát thanh hoïc, khoa saûn,… chöùa nhieàu huyeát thanh vaø beänh phaåm, hoùa chaát voâ cô kim loaïi naëng (Hg), caùc chaát ñeäm, photphate, chaát oxy hoùa, daàu môõ… Nöôùc thaûi töø caùc khu nghieân cöùu, chöùa caùc chaát oâ nhieãm : Chaát oxy hoùa taåy truøng moâi tröôøng: peroxides (H2O2) Daàu môõ töø caùc oáng bôm chaân khoâng, caùc thieát bò quay… Kim loaïi loaïi naëng trong caùc thuoác thöû phaân tích Caùc dung moâi höõu cô, huyeát thanh vaø dòch cô theå,thuoác taåy Nguoàn nöôùc thaûi naøy coù haøm löôïng BOD5 vaø COD thaáp hôn khu khaùm ñieàu trò nhöng treân möùc trung bình cuûa nöôùc thaûi sinh hoaït . d) Nöôùc thaûi töø phoøng giaët taåy cuûa beänh vieän. Caùc phoøng giaët taåy cuûa beänh vieän saûn xuaát ñaët tröng khaên traûi giöôøng, caùc aùo choaøng vaø aùo daøng cho phoøng thí nghieäm. Nöôùc thaûi naøy chöùa moät löôïng chính caùc chaát voâ cô, chaát beùo, daàu môõ, thuoác taåy chöùa kieàm gaây söï bieán ñoåi pH… 2.2.2 Taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng nöôùc. Theo khaûo saùt cuûa Chi cuïc Baûo veä moâi tröôøng, treân ñòa baøn TPHCM hieän coù 109 beänh vieän vaø trung taâm y teá bao goàm 83, taäp trung chuû yeáu ôû caùc quaän 1,3,5,10, Taân Bình. Toång löôïng nöôùc thaûi cuûa caùc beänh vieän vaø trung taâm y teá khoaûng 17.276 m3/ ngaøy, tuy nhieân phaàn lôùn ñieàu khoâng xöû lyù toát. Töø nöôùc giaët, veä sinh cuûa nhaân vieân y teá ñeán nöôùc xeùt nghieäm, giaûi phaãu…ñeàu bò oâ nhieãm naëng veà vi sinh vaø höõu cô vôùi haøm löôïng vöôït tieâu chuaån cho pheùp töø 100-1000 laàn. Cuï theå, hieän nay chæ coù khoaûng 3.120 m3 nöôùc thaûi/ngaøy ñöôïc xöû lyù ñaït tieâu chuaån moâi tröôøng vaø chæ coù 78/109 beänh vieän, trung taâm y teá quaän huyeän coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. Theo OÂng Nguyeãn Vaên Chieán, Phoù Giaùm ñoác Sôû TN-MT, cho bieát coù hai nguyeân nhaân daãn ñeán tình hình nöôùc thaûi y teá taêng cao vaø vieäc xöû lyù keùm hieäu quaû. Ñoù laø vieäc vaän haønh vaø baûo trì ñoái vôùi heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi chöa ñöôïc quan taâm ñaàu tö ñuùng möùc, nhieàu nôi xuoáng caáp traàm troïng phaûi ngöng hoaït ñoäng. Ngoaøi ra, do nhu caàu khaùm chöõa beänh taêng cao, nhieàu nôi ñaõ naâng coâng xuaát leân maø khoâng ñaàu tö ñoàng boä heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. Trong nöôùc thaûi beänh vieän coù 20% chaát thaûi nguy haïi neáu khoâng ñöôïc xöû lyù trieät ñeå seõ laø moái nguy hieåm raát lôùn cho moâi tröôøng. Ñaët bieät ñoái vôùi caùc loaïi thuoác ñieàu trò beänh ung thö hoaëc caùc saûn phaåm chuyeån hoùa cuûa chuùng …Neáu xaû thaûi ra ngoaøi maø khoâng qua xöû lyù, seõ coù khaû naêng gaây ra quaùi thai, ung thö cho nhöõng ngöôøi tieáp xuùc vôùi chuùng ( caùc coâng nhaân naïo coáng thoaùt nöôùc laø caùc ñoái töôïng coù nguy cô nhieåm ñoäc caùc chaát thaûi naøy nhaát ). Töø nhöõng thaønh phaàn treân, nöôùc thaûi beänh vieän seõ gaây ra nhöõng oâ nhieãm ñaëc tröng nhö söï oâ nhieãm do khaû naêng phaân huûy sinh hoïc caùc chaát, quaù trình tích luõy sinh hoïc vaø lan truyeàn caùc chaát qua chuoãi thöùc aên, gaây ñoäc toá sinh thaùi. Vì trong nöôùc thaûi ngoaøi nhöõng döôïc phaåm ñieàu trò beänh laø nhöõng chaát coù hoaït tính coøn coù nhöõng chaát boå trôï toå hôïp saéc toá. Nhieàu loaïi thuoác ñöôïc baøi tieát ra ngoaøi maø khoâng ñöôïc cô theå chuyeån hoùa. Theo Kumerer-2001, tyû leä baøi tieát ra ngoaøi thuoác khaùng sinh laø 75%. Moät vaán ñeà chuû yeáu nöôùc thaûi beänh vieän ñoù laø caùch xaõ thaûi. Nhö nguoàn thaûi ôû ñoâ thò moät soá beänh vieän khoâng coù heä thoáng xöû lyù, hoaëc coù nhöng hoaït ñoäng keùm hieäu quaû nöôùc thaûi ñoã thaúng tröïc tieáp vaøo coáng thoaùt ñoâ thò maø khoâng qua quaù trình xöû lyù sô boä gaây nguy haïi cho söùc khoûe con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Sô ñoà theå hieän ( hình 2. 3). Hình 2.3: Moâ taû vaán ñeà moâi tröôøng cuûa nöôùc thaûi beänh vieän. Nöôùc thaûi töø vieäc khaùm vaø ñieàu trò beänh(maùu, nöôùc tieåu, phaân, dung moâi, dung dòch axit, kieàm, thuoác thöû, nguyeân toá phoùng xaï, chaát taåy truøng… Söï phaân phoái söû duïng thuoác trong beänh nhaân Söï baøi tieát cuûa ngöôøi beänh vôùi phaàn dö cuûa thuoác (thuoác vaø moät phaàn ñaõ chuyeån hoùa) Coáng thaûi ñoâ thò Heä thoáng XLNT ñoâ thò Nöôùc maët Nöôùc ngaàm Heä thoáng loïc nöôùc caáp Nöôùc uoáng Nöôùc thaûi sinh hoaït töø caùc khu kyõ thuaät cuûa beänh vieän Coáng thaûi trong beänh vieän 2.2.2.1 Ñaëc ñieåm nguy haïi veà maët sinh hoïc vaø hoùa hoïc cuûa nöôùc thaûi beänh vieän a) OÂ nhieãm veà maët vi sinh. Nhöõng nghieân cöùu veà maët vi sinh NTBV ñaõ chöùng minh ñöôïc söï hieän dieän caùc maàm beänh vaø taäp nhieãm khaùng laïi thuoác khaùng sinh. Nhöõng virus chæ thò söï oâ nhieãm nöôùc maët cuõng ñöôïc tìm thaáy ôû nöôùc thaûi beänh vieän nhö Enterroviruses gaây beänh sôûi vaø vieâm maøng naûo,virus haïch. Haøm löôïng vi sinh vaät cuûa NTBV cao hôn möùc xaû thaûi raát nhieàu, khoaûng 2.4.103-3.105 MPN/100 ml (Emmanuel, 2001) gaây ra oâ nhieãm vi sinh cho nguoàn tieáp nhaän. Buøn thaûi sinh ra töø NTBV mang raát nhieàu vi sinh vaät gaây beänh cho ngöôøi ( baûng 2.3 ). Ñieàu naøy chöùng toû NTBV laø nguoàn laây beänh nguy hieåm cho con ngöôøi neáu nhö khoâng xöû lyù trieät ñeå.Theo WHO ( Mara&Caincross, 1989 ), buøn thaûi sau xöû lyù neân chöùa khoâng quaù 1000 Fecal coliform/100g vaø 1 tröùng giun saùn/kg, sau ñoù ñöôïc choân vaøo caùc haøo saâu vaø duøng ñaát phuû kín. Baûng 2. 3: Noàng ñoä vi khuaån trong buøn thaûi cuûa nöôùc thaûi beänh vieän sau xöû lyù Vi sinh vaät Ñôn vò (cfug-1) Toång soá löôïng 8,1.107 Toång coliform 1,4.106 Fecal coliform 3,6.105 F. steptococci 1,6.105 Pseudomonas aeruginosa 2,2.105 Salmonella.spp 5,5.104 Nguoàn: Tsai,2004 b) OÂ nhieãm hoùa hoïc NTBV coù theå laø nguoàn gaây oâ nhieãm höõu cô neáu khoâng ñöôïc xöû lyù. Caùc thoâng soá oâ nhieãm ñaëc tröng BOD5 vaø COD cuûa NTBV raát lôùn vaø cao hôn nöôùc thaûi ñoâ thò. Baûng 2.4: Noàng ñoä oâ nhieãm trung bình cuûa nöôùc thaûi beänh vieän vaø nöôùc thaûi ñoâ thò. Chæ tieâu Ñôn vò Nöôùc thaûi Beänh vieän Nöôùc thaûi Ñoâ Thò BOD5 (mg/l) 603 220 COD (mg/l) 855 500 SS (mg/l) 225 300 P-toång (mg/l) 8.8 8 Clo (mg/l) 188 50 Nguoàn:Emmanuel et al.,2001 Nöôùc thaûi beänh vieän cuõng gaây oâ nhieãm hoùa hoïc do caùc chaát nhö N, P, kim loaïi naëng ( baûng 2.5 ), caùc hôïp chaát höõu cô khoù phaân huûy sinh hoïc (baûng 2.6). Nhöõng chaát naøy thöôøng sinh ra töø khaâu xeùt nghieäm, khu moå, röûa phim, nha khoa,khöû truøng beà maët,.. Baûng 2.5: Noàng ñoä kim loaïi naëng trong NTBV Teân Ñôn vò (µg/l) Noàng ñoä(1) Noàng ñoä (2)* Chì 0,84-5,5 12-18,7 Cadium 0,29-3,1 - Crom 1,8-7,4 6,2-24,8 Niken 0,44-10 9,2-29,2 Thuûy ngaân 0,97-0,89 15,4-31,6 Baïc - 21,6-86,5 (*): Maãu nöôùc thaûi taïi khu khaùm vaø ñieàu trò beänh. (-): khoâng coù soá lieäu chính xaùc Nguoàn: (1) Kummerer, 2001 (2) work group Study Daât,1997 . Baûng 2.6: Noàng ñoä moät soá hoùa chaát toång hôïp trong nöôùc thaûi beänh vieän taïi khu ñieàu trò Teân hoùa chaát Ñôn vò Noàng ñoä Trung bình Cyanide mg/l 0,01-0,3 0.12 Aceton µg/l 10-592 184 Styrene µg/l 10-367 167 M, P-xylene µg/l 10-13.876 5.667 Cloroform µg/l 58-115,5 90,6 O-xylene µg/l 10-3.667 1.511 Ethylbenzen µg/l 10-3.030 1.227 Formalaldehyde mg/l 7,6-85,6 43,1 Fas oil&grease mg/l 16,4-48 26,9 Petroleum hydrocacbon mg/l 0,2-1,7 1,2 Nguoàn:work Group Study Data,1997 . Hôïp chaát höõu cô halogen hoùa (AOX) coù tính ñoäc, keùm phaân huûy sinh hoïc vaø toàn löu trong moâi tröôøng cuõng ñöôïc tìm thaáy trong beänh vieän. AOX ñöôïc taïo thaønh bôûi phaûn öùng giöõa clo vôùi caùc chaát höõu cô trong nöôùc thaûi beänh vieän. Noàng ñoä AOX trong maãu nöôùc thaûi cuûa khoa nhieãm truøng vaø beänh nhieät ñôùi taïi beänh vieän cuûa Phaùp laø 0.38-1.24 mg/l (Emmanuel, 2001) . Taïi moät soá beänh vieän Ñöùc, noàng ñoä AOX cuûa maãu goïp taïi coáng chung laø 0.13-0. 94 mg/l (Gartises,96) . c) Tính chaát ñoäc haïi cuûa ñoäc tính sinh thaùi Nhöõng nghieân cöùu, kieåm tra teá baøo ñoái vôùi nöôùc thaûi beänh vieän ñaõ chæ ra raèng nguoàn thaûi naøy coù khaû naêng gaây ñoät bieán (Gartiser et al., 1996) vaø nguoàn goác gaây ñoät bieán naøy tìm aån naøy vaãn ñang ñöôïc nghieân cöùu. Toång löôïng nöôùc thaûi beänh vieän ñöôïc xem laø coù ñoäc tính cao khi kieåm tra vôùi Daphnia vaø vi khuaån phaùt quang. Ñoäc tính cao do söï hieän dieän hôïp chaát höõu cô halogen, laø keát quaû cuûa vieäc söû duïng NaOCl vaø nhöõng hôïp chaát iod vôùi soá löôïng lôùn ñeå khöû truøng nguoàn thaûi beänh vieän ( Emmanuel, 2002) . d) Söï phaân huûy sinh hoïc cuûa thuoác. Töø nhöõng naêm 1980, caùc döõ lieäu veà söï hieän dieän cuûa döôïc phaåm trong nöôùc maët vaø nguoàn thaûi heä thoáng söû lyù nöôùc ñaõ ñöôïc baùo caùo (Richardson &Browron,1985; Kumerer et al.,1977). Döôïc phaåm daønh cho ngöôøi vaø ñoäng vaät nuoâi goàm thuoác khaùng sinh,hormones , thuoác giaûm ñau vaø nhöõng loaïi thuoác khaùc, khi moät ngöôøi hay ñoäng vaät söû duïng thuoác, thì töø 50%-90% thuoác coù ñöôïc baøi tieát ra ngoaøi maø khoâng chuyeån ñoåi. Haøm löôïng thuoác khaùng sinh ciprofloxacin töø 3-87 g/l ñöôïc tìm thaáy trong nöôùc thaûi beänh vieän, ñaây laø noàng ñoä coù ñoäc tính cao (Hartmann et al,1998) . Theo Halling-Sorensen (1998) cho raèng 30% thuoác ñöôïc saûn xuaát töø naêm 1992-1995 laø nhöõng chaát öa môõ,tan trong daàu maø khoâng tan tan trong nöôùc. Nghóa laø chuùng qua maøng teá baøo vaø hoaït ñoäng beân trong teá baøo. Caùc phaàn dö cuûa thuoác vaø caùc daïng chuyeån hoùa cuûa chuùng ñöôïc thaûi ra ngoaøi qua nöôùc thaûi. Caùc phaàn töû naøy khoâng phaân huûy sinh hoïc maø ñi vaøo moâi tröôøng vaø taùc ñoäng leân caáu truùc sinh hoïc vaø sinh vaät nöôùc . Coù raát nhieàu loaïi döôïc phaåm, coù theå phaân loaïi thaønh caùc nhoùm sau: Hooc mon giôùi tính: Nhöõng taùc ñoäng cuûa thuoác trong cô theå sinh vaät nöôùc cho thaáy moät vaøi hoocmon giôùi tính coù theå aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng ñoäng vaät hoang daõ vôùi noàng ñoä döôùi 1g/l. Nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ phaùt hieän estrogens trong moâi tröôøng nöôùc vaø cho raèng estradiol laø hoocmon giôùi tính nöõ, coù theå bieán ñoåi giôùi tính caù vôùi noàng ñoä 20ng/l (Raloff, 1998). Nguyeân toá phoùng xaï Duøng ñeå ñieàu trò ung thö, ñieàu trò haït nhaân. Chaát thaûi loûng töø khu chuaån ñoaùn vaø ñieàu trò phoùng xaï seõ chöùa caùc dung dòch chöùa nhaân phoùng xaï. Nhöõng nghieân cöùu veà oâ nhieãm phoùng xaï cuûa heä thuûy sinh cho thaáy söï lyù giaûi veà caùc hieän töôïng laï veà söï lan roäng sinh hoïc cuûa caùc nguyeân toá phoùng xaï. Thuoác khaùng sinh Nhoùm thuoác naøy raát quan troïng trong y hoïc ngaøy nay. Löôïng thuoác ñöôïc duøng raát lôùn vôùi 350mg/ giöôøng beänh /ngaøy, 50kg töøng loaïi thuoác /beänh vieän /naêm. Tæ leä baøi tieát thuoác khaùng sinh khoaûng 75% neân noàng ñoä thuoác khaùng sinh trong nöôùc thaûi beänh vieän dao ñoäng töø möùc µg ñeán 0.05 mg/l (Kumerer,2001) . Phaàn dö cuûa thuoác khaùng sinh trong moâi tröôøng seõ taïo ñeà khaùng thuoác cho caùc vi khuaån gaây neân moái ñe doïa nghieâm troïng cho coäng ñoàng vì ngaøy caøng nhieàu thuoác khöû truøng khoâng theå dieät ñöôïc caùc vi khuaån khaùng thuoác ( Hirsch et al. ,1999) . Theo Kathryn D.Brown trong nöôùc thaûi beänh vieän ( baûng 2.7) vôùi noàng ñoä töø 300-35000 ng/l. Noàng ñoä cuûa thuoác Ciprofloxacin vôùi möùc 2000ng/l seõ gaây ñoäc tính cho gen cuûa sinh vaät ñôn baøo hôn laø ña baøo . Baûng 2.7: Thaønh phaàn hoaït chaát cuûa thuoác khaùng sinh (ng/l) trong nöôùc thaûi moät soá beänh vieän thaønh phoá Albuquerue Bang New Mexico,Myõ. Teân hoaït chaát cô baûn cuûa thuoác Beänh vieän Presbyterian Beänh vieän Ña Khoa Beänh vieän V. A Sulfamethoxazole 800 2100 400 Trimethoprim 5000 2900 - Ciprofloxacin 2000 - 850 Ofloxacin 25500 34500 35500 Lincomycin 2000 300 - Penicillin G - 5200 850 (-): khoâng phaùt hieän Nguoàn: Kathryn D.Broown,2004 2.2.2.2 Hieän traïng quaûn lyù oâ nhieãm nöôùc thaûi beänh vieän Tp. Hoà Chí Minh. Noàng ñoä oâ nhieãm cuûa nöôùc thaûi beänh vieän ñeàu vöôït tieâu chuaån thaûi loaïi B theo tieâu chuaån Vieät Nam TCVN 5945-1995. Nöôùc thaûi mang tính chaát ñaëc tröng laø chöùa nhieàu maàm beänh nguy hieåm vaø coù khaû naêng laây truyeàn. Vì vaây, nöôùc thaûi beänh vieän phaûi ñöôïc xöû lyù tröôùc khi xaû thaûi vaøo heä thoáng coáng chung cuûa Thaønh Phoá. Baûng 2.8: Noàng ñoä oâ nhieãm nöôùc thaûi cuûa moät soá beänh vieän taïi Tp. Hoà Chí Minh Thoâng soá Beänh vieän Nhi Ñoàng I Beänh Vieän Hoaøn Myõ Beänh Vieän Ung Böôùu. Loaïi B (TCVN 5945-1995) pH (mg/l) 7,14 8,53 7,37 5,5-9 SS (mg/l) 21 115 20,8 100 (mg/l) BOD5 (mg/l) 120 354 140 50 (mg/l) COD (mg/l) 210 678 396 100._. (mg/l) NH+4 (mg/l) 61 135 52 1 (mg/l) P (mg/l) 3,3 6,9 5,4 6 (mg/l) Toång ColiformMNP/100ml 4600000 < 3 2400000 10. 000 MNP/ml Clor dö (mg/l) - 7,1 - 2 (mg/l) (-): Khoâng phaùt hieän Nguoàn: Trung taâm y teá Döï Phoøng, Sôû Y Teá Tp. Hoà Chí Minh,2004 Hieän nay, soá löôïng beänh vieän taïi Tp. Hoà Chí Minh coù heä thoáng Xöû lyù taêng ñaùng keå, nhöng tæ leä naøy coøn thaáp so vôùi soá beänh vieän vaø trung taâm y teá caàn phaûi coù HTXL. Hôn nöõa, caùc beänh vieän coù HTXL hoaøn chænh cho toaøn boä nöôùc thaûi hay chæ söû lyù moät phaàn naøo ñoù, vaãn chöa ñöôïc phaân ñònh. Nhieàu beänh vieän xaây döïng heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi töø raát sôùm khi chöa coù huy hoaïch veà heä thoáng thoaùt nöôùc hoaëc sau khi beänh vieän ñöôïc môû roäng nhöng khoâng naâng caáp HTXL cho phuø hôïp, neân hieän taïi chæ thu gom vaø xöû lyù phaàn naøo nöôùc thaûi beänh vieän. Baûng 2.9: Tæ leä beänh vieän coù heä thoáng xöû lyù qua moät vaøi khaûo saùt. Naêm Soá beänh vieän coù HTXL/Soá BV Tæ leä BV coù HTXL 1998 (1) 6/32 18,75% 2004 (2) 24/34 70,5% Nguoàn: (1) Sôû taøi nguyeân- Moâi tröôøng Tp. Hoà Chí Minh (2) Hoäi thaûo phoå bieán coâng ngheä moâi tröôøng khu vöïc chaâu AÙ –Thaùi Bình Döông, 2/2004. Nhöõng vaán ñeà raát phoå bieán, chöa ñöôïc quan taâm laø hieän töôïng hoaït ñoäng cuûa caùc HTXL hieän höõu. Nhieàu beänh vieän coù heä thoáng xöû lyù nhöng xuoáng caáp vaø ngöng hoaït ñoäng. Nhieàu coâng trình ñöôïc xaây döïng raát laâu, coâng ngheä cuõ neân bò quaù taûi vaø hoaït ñoäng keùm daãn ñeán hieäu quaû xöû lyù thaáp, nöôùc thaûi sau khi xöû lyù khoâng ñaït tieâu chuaån cho pheùp xaû thaûi. Theo keát quaû kieåm tra thöôøng nieân cuûa trung taâm y teá döï phoøng thaønh phoá, nöôùc thaûi ñaõ xöû lyù cuûa nhieàu beänh vieän thöôøng khoâng ñaït tieâu chuaån B, TCVN 5945-1995. 2.2 .3 Chaát thaûi raén. Baûng 2.10: Khoái löôïng chaát thaûi raén y teá TP. HCM Naêm Raùc sinh hoaït ( taán/ ngaøy ) Nguy haïi ( taán/ngaøy) Thu gom Phaùt sinh 2000 61,2 4,65 5,05 2001 63,1 5,69 6,2 2002 64,9 5,96 6,5 2003 66,8 6,47 7,03 2004 77 6,88 7,23 Nguoàn: coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò thaønh Phoá Hoà Chí Minh. Khoái löôïng chaát thaûi raén y teá giao ñoäng raát lôùn töø 10kg-1000kg/ngaøy. Bôûi soá löôïng naøy coøn phuï thuoäc vaøo soá giöôøng beänh vaø chöùc naêng chuyeân khoa cuûa beänh vieän ñoù. Ñoái vôùi caùc beänh vieän coù khoa laây nhieãm vaø caùc beänh vieän chuyeân khoa quy moâ lôùn tröïc thuoäc thaønh phoá vaø trung öông, khoái löôïng chaát thaûi raén y teá thaûi ra moåi ngaøy khoaûng 0,033-7,683kg/giöôøng/ngaøy. Ñoái vôùi caùc beänh vieän ña khoa, chuyeân khoa quy moâ nhoû vaø caùc trung taâm y teá khoái löôïng chaát thaûi raén y teá dao ñoäng nhoû khoaûng 1kg-90 kg/ngaøy. Ñoái vôùi caùc dòch vuï khaùm chöõa beänh khaùc nhö trung taâm y teá quy moâ nhoû, phoøng khaùm,dòch vuï caän laâm saøng tö nhaân ; traïm y teá quaän /huyeän vaø caùc phoøng khaùm tröïc thuoäc nhaø nöôùc, khoái löôïng chaát thaûi raén y teá phoøng khaùm ña khoa khoaûng döôùi 20 kg/ngaøy. Vôùi löôïng chaát thaûi raén nhö vaäy neáu khoâng coù bieän phaùp xöû lyù trieät ñeå thì coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán veä sinh vaø moâi tröôøng beänh vieän, aûnh höôûng ñeán söùc khoûe vaø nhaân vieân y teá. Ñaëc bieät laø löôïng nöôùc sinh ra töø raùc y teá coù muøi raát hoâi vaø khaû naêng oâ nhieãm raát cao. Do tính chaát nguy haïi cuûa noù neân caàn coù nhöõng bieän phaùp quaûn lyù toát loaïi chaát thaûi nguy hieåm naøy. 2.2.4 Dòch teå hoïc. Nhieãm khuaån beänh vieän laø moät trong nhöõng moái quan taâm lôùn cuûa Vieät Nam vaø nhieàu quoác gia treân theá giôùi. Coù nhieàu nguyeân nhaân gaây nhieãm khuaån aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi maø chuû yeáu laø veä sinh caùc buoàng beänh, duïng cuï y teá khoâng ñöôïc xöû lyù ñuùng, vieäc söû duïng duïng cuï veä sinh khoâng ñuùng caùch, vaán ñeà phaân loaïi raùc, saùt khuaån... Nöôùc thaûi beänh vieän moät oã vi truøng khoãng loà vaø cöïc kyø nguy hieåm vì chuùng laø nguoàn chöùa caùc vi truøng, vi khuaån gaây beänh, nhaát laø beänh truyeàn nhieãm nhö thöông haøn, taû lî …laøm aûnh höôûng ñeán söùc khoûe coäng ñoàng. - Caùc vi sinh vaät gaây ra nhieãm truøng chuû yeáu la ø: Caùc vi khuaån 90% Caùc virus 8% Naám 1% - Nhöõng vi khuaån gaây beänh chính : Tuï caàu vaøng :Nhoït, aùp xe chuùng coù trong khoâng khí, caùc chaát loûng, treân maët ñaát. Lieân caàu khuaån Agalactae B : Truyeàn beänh do : baøn tay, ñoà vaät – duïng cuï. Lieân caàu khuaån ôû phaân ( S.faecalis ) : Truyeàn beänh taïi choå, baøn tay, beà maët, ñaát. Lieân pheá caàu : Truyeàn beänh theo ñöôøng khoâng khí. Vi khuaån ñöôøng ruoät : Hieän nay, ñaây laø nhöõng maàm beänh thöôøng hay gaây ra nhaát nhieãm truøng ñöôøng hoâ haáp ( khoa hoài söùc vaø phoøng moå ). Loaïi vi khuaån Pseudemonacees :Vi khuaån chính: vi khuaån gaây muû- nhöõng vi khuaån coù baøo tö û:Tetani, Perfringens voâ truøng caùc ñoà vaät – duïng cuï baèng noài haáp. 2.2.5 Taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng khoâng khí. Nhöõng chaát thaûi nhö maùu, dòch, nöôùc tieåu coù haøm löôïng chaát höõu cô cao, phaân huûy nhanh neáu khoâng ñöôïc xöû lyù ñuùng möùc, khoâng chæ gaây beänh maø coøn muøi hoâi thoái, laøm oâ nhieãm khoâng khí xung quanh. Nhöng haàu heát caùc beänh vieän toïa laïc taïi caùc khu daân cö, neân vaán ñeà oâ nhieãm khoâng khí seõ gaây taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân trong vuøng. OÂ nhieãm khoâng khí töø quaù trình ñoát chaát thaûi. Thaønh phaàn chính raùc thaûi goàm hai thaønh phaàn sau : Oxy vaø hydro, ngoaøi ra coøn coù caùc nguyeân toá khaùc nhö O, N, S… kim loaïi naëng, hôïp chaát höõu cô chöùa halogen, nöôùc … Chính vì theá saûn phaåm sau khi chaùy taïo ra CO2 vaø H2O coøn coù: Caùc chaát chæ thò oâ nhieãm: buïi, SOx, NOx, CO… Caùc khí acid : HCl, HF,… Moät soá kim loaïi daïng veát:Pb, Cr, Hg… Haøng loaït caùc chaát höõu cô oâ nhieãm daïng veát : PAHs (caùc hyhrocacbon ña voøng ), PCBs… Löôïng caùc chaát oâ nhieãm sau khi ñoát phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn vaø löôïng chaát thaûi ñöôïc ñoát. Neáu khoâng kieåm soaùt toát khí thaûi naøy seõ daãn ñeán oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí nghieâm troïng töø caùc beänh vieän. 2.3 Caùc phöông phaùp öùng duïng ñeå xöû lyù nöôùc thaûi beänh vieän. Nöôùc thaûi beänh vieän laø moái quan taâm, lo ngaïi saâu saéc ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù moâi tröôøng vaø xaõ hoäi vì chuùng coù theå gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng vaø nguy hieåm ñoái vôùi ñôøi soáng con ngöôøi. Chính vì vaäy, nghieân cöùu caùc giaûi phaùp coâng ngheä nhaèm xöû lyù hieäu quaû nöôùc thaûi beänh vieän ñaûm baûo caùc tieâu chuaån cho pheùp thaûi ra moâi tröôøng ñaõ ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc quan taâm. Hieän nay, caùc nöôùc treân theá giôùi vaø ôû nöôùc ta ñaõ öùng duïng nhieàu giaûi phaùp coâng ngheä khaùc nhau ñeå xöû lyù an toaøn vaø trieät ñeå nöôùc thaûi beänh vieän, trong ñoù thöôøng xöû duïng phoå bieán laø phöông phaùp coâng ngheä sinh hoïc ñeå xöû lyù nöôùc thaûi.Tuy nhieân coøn phuï thuoäc vaøo quy moâ beänh vieän nhö löu löôïng xaû thaûi, dieän tích maët baèng vaø nguoàn kinh phí ñaàu tö maø caùc beänh vieän öùng duïng caùc coâng ngheä xöû lyù thích hôïp. Phaàn lôùn caùc beänh vieän khoâng coù hoaëc coù nhöng chöa coù heä thoáng xöû lyù ñaït hieäu quaû cao. Vì vaäy chuùng taùc ñoäng moâi tröôøng raát lôùn. Ñaët bieät laø caùc beänh phaåm vaø vi truøng gaây beänh. 2.3.1 Phöông phaùp xöû lyù cô hoïc. Xöû lyù cô hoïc nhaèm loaïi boû caùc taïp chaát khoâng hoøa tan. Caùc chaát khoâng hoøa tan coù theå coù kích thöôùc nhoû coù theå coù kích thöôùc raát lôùn. Phöông phaùp cô hoïc loaïi boû caùc chaát raén coù kích thöôùc lôùn vaø tyû troïng lôùn vaø ñöôïc thöïc hieän ôû caùc coâng trình xöû lyù: song chaén raùc, löôùi chaén raùc, beå laéng caùt, beå laéng vaø beå loïc caùc loaïi. a. Song chaén raùc vaø löôùi chaén raùc Song chaén raùc : Duøng giöõ raùc vaø caùc taïp chaát coù kích thöôùc lôùn trong nöôùc thaûi. Song chaén raùc laø coâng trình xöû lyù sô boä ñeå chuaån bò ñieàu kieän cho vieäc xöû lyù nöôùc thaûi sau ñoù. Löôùi chaén raùc : Duøng ñeå loaïi boû caùc taïp chaát coù kích thöôùc nhoû hôn. Song chaén raùc ñöôïc ñaët treân caùc maùng daãn nöôùc thaûi tröôùc khi vaøo traïm bôm hoaëc coâng trình xöû lyù nöôùc thaûi tieáp theo. Song chaén raùc coù hai loaïi di ñoäng vaø coá ñònh. Song chaén raùc keát hôïp phöông thöùc laáy thuû coâng hay cô khí.Thoâng thöôøng caùc beänh vieän laáy raùc thuû coâng thì seõ toán ít kinh phí. Moät soá beänh vieän coù maùy taùch raùc nhö BV.Thoáng Nhaát, BV Nhieät Ñôùi. b. Caùc loaïi beå laéng Beå laéng caùt: Ñöôïc thieát keá trong coâng ngheä xöû lyù nhaèm loaïi boû caùc taïp chaát voâ cô, chuû yeáu laø caùt, chöùa trong nöôùc thaûi. Beå laéng : Laøm nhieäm vuï giöõ caùc taïp chaát laéng vaø caùc taïp chaát noåi chöùa trong nöôùc thaûi. Döïa vaøo chöùc naêng, vò trí coù theå chia beå laéng thaønh: Beå laéng ñôït moät tröôùc coâng trình xöû lyù sinh hoïc, beå laéng ñôït hai sau coâng trình xöû lyù sinh hoïc. Ña soá beänh vieän duøng beå laéng ñôït ñeå laéng caën sau khi caùc chaát höõu cô bò oxy hoùa. Theo caáu taïo coù theå phaân bieät beå laéng ngang, beå laéng ñöùng, beå laéng Radian. 1.Beå laéng ngang: Nöôùc chaûy theo phöông ngang töø ñaàu ñeán cuoái beå. Beå laéng ngang coù daïng hình chöõ nhaät. Chieàu saâu caùc beå laéng ngang laø 1.5-4m, chieàu daøi 8-12m. Trong beå laéng ngang ñöôïc chia thaønh töøng ngaên baèng caùc vaùch ngaên. Beå laéng ngang ñöôïc laép ñaët cho nhöõng cô sôû coù löôïng nöôùc thaûi treân 15000m3/ngaøy. Hieäu xuaát laéng cuûa loaïi beå naøy la ø60%.Toác ñoä chaûy trong doøng chaûy thöôøng aùp duïng laø 0,01m/ giaây. Thôøi gian löu laø 1-3 giôø. Laéng ngang : BV.175, BV. Thoáng Nhaát. 2. Beå laéng ñöùng: Coù daïng hình hoäp hay hình truï, coù ñaùy hình choùp. Nöôùc thaûi ñöôïc ñöa töø döôùi leân vaø ñöôïc phaân phoái ôû taâm beå. Thôøi gian löu trong beå laø 45-120 phuùt vaø ñöôïc xaû ra ngoaøi baèng aùp löïc thuûy tænh. Chieàu cao vuøng laéng laø 4-5m, caùt vaø buøn ñöôïc laáy ra töø ñaùy pheãu. Beå laéng ñöùng: BV.Nguyeãn Traõi 3. Beå laéng Radian : Chaûy töø trung taâm ra quanh thaønh beå hoaëc coù theå ngöôïc laïi. Trong tröôøng hôïp thöù nhaát goïi laø beå laéng ly taâm, trong tröôøng hôïp thöù hai goïi laø beå laéng höôùng taâm. Ngoaøi ra, coøn coù beå laéng trong ñoù laø quaù trình laéng nöôùc ñöôïc loïc qua taàng caën lô löûng. Ña soá beänh vieän duøng beå laéng ñôït 2 ñeå laéng caën sau khi caùc chaát höõu cô sau khi bò oxy hoùa. Beå laéng ly taâm : BV. Beänh vieän Nhieät Ñôùi c. Quaù trình loïc: Quaù trình loïc thöôøng öùng duïng loaïi boû caën lô löûng trong nöôùc sau beå laéng khi nöôùc ñi qua lôùp vaät lieäu loïc baèng caùt, thaïch anh vôùi caùc phoái caáp khaùc nhau. Vaät lieäu loïc coù ñöôøng kính töông ñöông thai ñoåi töø 0.4-1.2 mm. Toác ñoä nöôùc qua beå loäc dao ñoäng töø 5-8 m/h. Beå loïc laøm vieäc vôùi hai cheá ñoä: Loïc bình thöôøng vaø röûa loïc.Tuy nhieân do tính chaát vaø thaønh phaàn nöôùc thaûi beänh vieän neân beå loïc ít khi ñöôïc xöû duïng. 2.3.2 Phöông phaùp hoaù lyù. Thöïc chaát cuûa phöông phaùp naøy laø aùp duïng caùc coâng trình vaät lyù vaø hoùa hoïc ñeå gaây taùc ñoäng ñeán caùc taïp chaát baån, bieán ñoåi hoùa hoïc, taïo thaønh caùc chaát khaùc döôùi daïng caën hoaëc chaát hoøa tan nhöng khoâng ñoäc haïi hay gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. a. Phöông phaùp ñoâng tuï vaø keo tuï: Ñoâng tuï laø quaù trình thoâ hoùa caùc haït phaân taùn vaø caùc chaát nhuõ töông. Quaù trình naøy taùch caùc haït keo phaân taùn coù kích thöôùt töø 1-100µm. Söï ñoâng tuï xaûy ra döôùi taùc ñoäng cuûa chaát boå sung goïi laø chaát ñoâng tuï. Chaát ñoâng tuï thöôøng ñöôïc söû duïng laø pheøn nhoâm, pheøn saét hoaëc hoãn hôïp cuûa chuùng. Caùc chaát naøy trong nöôùc chuùng seõ trung hoøa ñieän tích vaø taïo thaønh caùc boâng hydroxyt kim loaïi laéng nhanh. Keo tuï laø quaù trình keát hôïp caùc chaát lô löõng, khi cho caùc hôïp chaát cao phaân töû vaøo nöôùc, söï keo tuï ñöôïc tieán haønh ñeå thuùc ñaåy quaù trình taïo boâng hydroxyt nhoâm vaø saét vôùi muïc ñích taïo thaønh nhöõng boâng lôùn hôn laøm taêng vaän toác laéng, chaát keo tuï coù theå laø hôïp chaát töï nhieân hoaëc toång hôïp. b. Quaù trình tuyeån noåi. Quaù trình naøy ñöôïc öùng duïng ñeå loaïi ra khoûi nöôùc caùc taïp chaát khoâng tan vaø khoù laéng. Ngöôøi ta söû duïng phöông phaùp naøy ñeå xöû lyù nöôùc thaûi trong caùc ngaønh saûn xuaát nhö cheá bieán daàu môõ,da …vaø duøng ñeå taùch buøn hoaït tính sau xöû lyù hoùa sinh. Quaù trình naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch suïc boït khí nhoû vaøo pha loûng. Caùc khí ñoù keát dính vôùi caùc haït lô löõng vaø khi löïc noåi cuûa caùc boùng khí vaø haït ñuû lôùn seõ keùo theo haït cuøng noåi leân treân maët nöôùc taïo thaønh lôùp boït coù noàng ñoä taïp chaát cao hôn trong nöôùc luùc ban ñaàu. c. Quaù trình haáp phuï Quaù trình naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå laøm saïch trieät ñeå nöôùc thaûi khoûi caùc chaát höõu cô hoøa tan sau khi xöû lyù sinh hoïc cuõng nhö xöû lyù cuïc boä. Caùc chaát haáp phuï goàm : Than hoaït tính,caùc chaát toång hôïp vaø caùc chaát thaûi cuûa moät soá quaù trình saûn xuaát ( tro xæ, maït cöa…) Quaù trình xöû lyù baèng phöông phaùp haáp phuï tieán haønh vôùi söï khuaáy troän maõnh lieät chaát haáp phuï vôùi nöôùc, loïc nöôùc qua chaát haáp phuï ñöùng yeân hoaëc trong lôùp giaû loûng, trong caùc thieát bò hoaït ñoäng giaùn ñoaïn hay lieân tuïc. d. quaù trình trao ñoåi ion. Phöông phaùp naøy öùng duïng ñeå laøm saïch nöôùc thaûi khoûi caùc kim loaïi nhö: Keõm, ñoàng, croâm, thuûy ngaân… cuõng nhö caùc hôïp chaát asen, phoátpho, xranua, caùc chaát phoùng xaï. Phöông phaùp naøy cho pheùp thu hoài caùc chaát coù giaù trò vôùi ñoä laøm saïch nöôùc cao. Baûn chaát cuûa quaù trình trao ñoåi ion laø moät quaù trình töông taùc cuûa dung dòch vôùi pha raén trong nöôùc thaûi, maø noù coù tính chaát trao ñoåi ion . Caùc chaát caáu thaønh pha raén naøy ñöôïc goïi laø ionit, chuùng khoâng tan trong nöôùc. Trong ñoù, caùc ionit treân beà maët chaát raén coù khaû naêng haáp thuï caùc ion aâm goïi laø amionit. 2.3.3 Phöông phaùp hoaù hoïc. a. Phöông phaùp trung hoøa Nöôùc thaûi coù chöùa acide hoaëc kieàm caàn ñöôïc trung hoøa vôùi ñoä pH = 6.5-8.5 tröôùc khi thaûi vaøo heä thoáng coáng chung hoaëc tröôùc khi daãn ñeán caùc coâng trình xöû lyù khaùc.Trung hoøa nöôùc thaûi ñöôïc thöïc hieän nhieàu caùch : - Trung hoøa baèng caùch troän laãn vôùi nöôùc thaûi : Khi coù hai loaïi nöôùc thaûi moät mang tính chaát acide vaø moät mang tính kieàm ta coù theå hoøa troän hai doøng nöôùc thaûi naøy laïi vôùi nhau baèng caùch coù hoaëc khoâng coù caùnh khuaáy cuõng coù theå hoøa troän baèng caùch suïc khí vôi vaän toác ôû ñöôøng oáng caáp vaøo baèng 20-40 m/s. - Trung hoøa baèng caùch boå sung taùc nhaân hoùa hoïc : Tuøy thuoäc vaøo tính chaát, noàng ñoä cuûa töøng loaïi nöôùc thaûi maø ta löïa choïn taùc nhaân trung hoøa cho phuø hôïp . + Ñeå trung hoøa nöôùc axit, coù theå xöû duïng caùc taùc nhaân hoùa hoïc nhö : NaOH, KOH, Na2CO3, NH4 , CaCO3, MgCO3, ñilomit ( CaCO3. MgCO3). Taùc nhaân thöôøng söû duïng nhaát laø Ca(OH)2 töø 5-10%, tieáp ñoù laø soâda vaø NaOH ôû daïng pheá thaûi do giaù thaønh reû.Thôøi gian tieáp xuùc cuûa nöôùc thaûi vôùi taùc nhaân hoùa hoïc trong thieát bò hoùa hoïc khoâng ñöôïc döôùi 5 phuùt vaø ñoái vôùi nöôùc thaûi axit coù chöùa caùc muoái kim loaïi naëng caàn khoâng ñöôïc döôùi 30 phuùt. Thôøi gian gian löu trong beå laéng khoaûng 2h. + Ñeå trung hoøa nöôùc thaûi kieàm ngöôøi ta söû duïng caùc axit khaùc nhau hoaëc khí thaûi mang tính axit. Trung hoøa nöôùc thaûi axit baèng caùch loïc qua lôùp vaät lieäu coù taùc duïng trung hoøa : Trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta thöôøng duøng caùc vaät lieäu nhö (MgCO3), ñoâlomit, ñaù voâi, ñaù phaán, ñaù hoa vaø caùc chaát thaûi raén nhö xæ tro laøm lôùp vaät lieäu loïc. Khi lôùp vaät lieäu loïc chieàu cao baèng 0.85-1.2 thì vaän toác khoâng ñöôïc vöôït quaù 5m/s, coøn thôøi gian tieáp xuùc khoâng döôùi 10 phuùt. b. phöông phaùp oxy hoùa – khöû Ñeå laøm saïch nöôùc thaûi ngöôøi ta coù theå söû duïng caùc chaát oxy hoùa maïnh nhö clo ôû daïng khí vaø hoùa loûng, dioxyt clo, clorat canxi, hypoclorit canxi vaø natri, pemanganat kali, bicromac kali, oxy khoâng khí, ozon… Trong quaù trình oxy hoùa chaát ñoäc haïi trong nöôùc thaûi ñöôïc chuyeån thaønh caùc chaát ít ñoäc hôn vaø taùch ra khoûi nöôùc. Quaù trình naøy tieâu toán naêng löôïng lôùn caùc taùc nhaân hoùa hoïc. Do ñoù quaù trình oxy hoùa hoùa hoïc chæ ñöôïc duøng trong caùc tröôøng hôïp khi caùc taïp chaát gaây nhieãm baån trong nöôùc thaûi khoâng theå taùch baèng phöông phaùp khaùc. 2.3.4 Phöông phaùp sinh hoïc. Xöû lyù sinh hoïc thöôøng ñöôïc öùng duïng ñeå xöû lyù nöôùc thaûi sau giai ñoaïn xöû lyù cô hoïc. Thöïc chaát cuûa phöông phaùp naøy laø oxy hoùa caùc chaát höõu cô daïng keo vaø daïng hoøa tan chöùa trong nöôùc thaûi. Phöông phaùp xöû lyù sinh hoïc coù theå chia laøm hai loaïi, xöû lyù hieáu khí vaø xöû lyù hieám khí treân cô sôû coù oxy hoaø tan vaø khoâng coù oxy hoaø tan. a) Nguyeân lyù chung cuûa quaù trình oxy hoaù sinh hoaù hieáu khí vôùi söï tham gia cuûa buøn hoaït tính. Quaù trình xöû lyù chaát thaûi baèng buøn hoaït tính coù theå chia laøm 3 giai ñoaïn: Giai ñoaïn khuyeách taùn vaø dòch chuyeån dòch theå (nöôùc thaûi) tôùi beà maët phaân chia cuûa teá baøo sinh vaät. Haáp phuï: Khuyeách taùn vaø haáp phuï caùc chaát baån töø maët ngoaøi caùc teá baøo qua maøng baùn thaám Quaù trình chuyeån hoaù caùc chaát ñaõ ñöôïc khuyeách taùn vaø haáp phuï ôû trong teá baøo vi sinh vaät vôùi naêng löôïng vaø toång hôïp caùc chaát môùi cuûa teá baøo. Caùc phöông phaùp xöû lyù sinh hoïc ñöôïc öùng duïng roäng raõi coù khaû naêng xöû lyù ôû möùc ñoä cao vaø chieám maët baèng khoâng lôùn so vôùi caùc coâng trình xöû lyù sinh hoïc trong ñieàu kieän töï nhieân. Caùc coâng trình xöû lyù sinh hoïc trong ñieàu kieän nhaân taïo goàm : Beå loïc sinh hoïc, beå buøn hoaït tính ( Aeroten)… cuøng noåi caùc coâng trình xöû lyù moâ phoûng, caáu taïo töông öùng, ña daïng,… Beå loïc sinh hoïc Beå loïc sinh hoïc coù daïng nhö beå chöùa ñöôïc goïi laø giaù theå, trong boá trí caùc vaät lieäu loïc ( ñaù cuoäi, xæ, voøng nhöïa… kích thöôùt 40-50 mm) vôùi heä thoáng phaân phoái nöôùc thaûi daãn vaøo vaø daãn ra khoûi beå. Nöôùc thaûi ( thöôøng laø sao giai ñoaïn xöû lyù cô hoïc ) theo heä thoáng phaân phoái töôùi ñieàu leân lôùp vaät lieäu loïc treân maët, vaø loïc qua lôùp vaät lieäu loïc treân beà maët cuûa caùc giaù theå vaät lieäu loïc hình thaønh caùc “maøng vi sinh vaät “, quaàn theå vi sinh vaät coù khaû naêng haáp thuï caùc chaát höõu cô coù chöùa trong nöôùc thaûi vaø oxy hoùa chuùng. Nöôùc thaûi sau khi xöû lyù sinh hoïc cuøng vôùi caùc maøng vi sinh vaät cheát ñi vaø troâi theo nöôùc vaø ñöôïc daãn ñeán beå laéng ñôït hai. Quaù trình sinh hoïc xaûy ra ôû beå sinh hoïc coøn goïi laø quaù trình sinh hoïc dính baùm. Daïng caùc beå loïc sinh hoïc thoâng duïng goàm coù : Beå loïc sinh hoïc nhoû gioït, beå loïc sinh hoïc cao taûi, thaùp loïc sinh hoïc, beå tieáp xuùc sinh hoïc quay ( RBC)… Aerotank Aerotank laø coâng trình xöû lyù sinh hoïc nhaân taïo coù daïng beå chöùa keùo daøi hình chöõ nhaät, trong ñoù xaûy ra quaù trình xöû lyù nöôùc thaûi baèng buøn hoaït tính. Quaù trình xöû lyù sinh hoïc aeroten coøn goïi laø quaù trình sinh hoïc lô löûng. Buøn hoaït tính thöïc chaát laø taäp hôïp caùc vi sinh vaät hieáu khí coù khaû naêng haáp thuï vaø oxy hoùa caùc chaát baån höõu cô chöùa trong nöôùc thaûi khi coù löôïng oxy ñaày ñuû. Do vaäy, trong beå aeroten luoân ñöôïc cung caáp löôïng oxy caàn thieát vaø lieân tuïc. Hoãn hôïp buøn hoaït tính vaø nöôùc sau xöû lyù ñöôïc daãn ñeán beå laéng II. Buøn hoaït tính töø beå laéng II ñöôïc daãn laïi beå aeroten ( khoaûng 50% theå tích buøn hoaït tính ) sau khi taùi sinh ñöôïc goïi laø buøn hoaït tính tuaàn hoaøn. Löôïng buøn hoaït tính coøn goïi laø buøn hoaït tính dö töø beå laéng II ñaàu tieân ñöôïc daãn ñeán beå neùn buøn ( ñeå laøm giaûm ñoä aåm caàn thieát ) sau ñoù cuøng vôùi caën töôi töø beå laéng I daãn ñeán beå meâtan ñeå xöû lyù baèng quaù trình sinh hoïc kî khí. b) Xöû lyù sinh hoïc trong ñieàu kieän kò khí: Ñeå quaù trình sô boä xöû lyù BOD trong nöôùc thaûi ñaäm ñaëc, ngöôøi ta söû duïng bieän phaùp pha loaõng nöôùc thaûi hoaëc leân men trong ñieàu kieän kò khí nhö xöû lyù caën cuûa nöôùc thaûi. Quaù trình phaân giaûi caùc hôïp chaát höõu cô trong ñieàu kieän yeám khí dieãn ra trong 2 giai ñoaïn chính. Giai ñoaïn 1 ( giai ñoaïn thuyû phaân): döôùi taùc duïng cuûa men do vi sinh vaät tieát ra caùc chaát höõu cô trong nöôùc thaûi seõ bò phaân huyû: Hydratcacbon phöùc taïp thaønh ñöôøng ñôn giaûn, proâtein seõ thaønh protid thaáp phaân töû vaø acid amin…. Giai ñoaïn 2 (giai ñoaïn taïo khí): saûn phaåm cuûa quaù trình thuyû phaân seõ tieáp tuïc phaân giaûi vaø taïo saûn phaåm cuoái cuøng laø hoãn hôïp caùc chaát khí chuû yeáu laø CO2 vaø CH4, ngoaøi ra coøn taïo moat ít muoái khoaùng, toác ñoä vaø möùc ñoä phaân huyû yeám khí caùc chaát höõu cô tuyø thuoäc vaøo baûn chaát hoaù hoïc cuûa chuùng. 2.3.5 Khöû truøng nöôùc thaûi Khöû truøng nöôùc thaûi laø giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa coâng ngheä xöû lyù nöôùc thaûi nhaèm loaïi boû vi truøng vaø virus gaây beänh chöùa trong nöôùc thaûi tröôùc khi xaû vaøo nguoàn nöôùc. Ñeå khöû truøng nöôùc thaûi coù theå duøng clo vaø caùc hôïp chaát chöùa clo. Coù theå tieán haønh khöû truøng baèng ozon, tia hoàng ngoaïi, ion baïc …nhöng caàn phaûi caân nhaéc veà maët kinh teá. 2.3.6 Xöû lyù caën Nhieäm vuï cuûa xöû lyù caën ( caën ñöôïc taïo neân trong quaù trình xöû lyù nöôùc thaûi ) laø: -Laøm giaûm theå tích vaø ñoä aåm cuûa caën -OÅ ñònh caën. -Khöû truøng vaø söû duïng caën. Raùc ñöôïc giöû laïi song chaén raùc coù theå cho vaøo thuøng raùc sinh hoaït hay nghieàn raùc vaø sau ñoù daãn ñeán beå meâtan ñeå tieáp tuïc xöû lyù Caùt töø beå laéng caùt ñöôïc daãn ñeán saân phôi caùt ñeå laøm cho raùo nöôùc roài chôû ñi thaûi boû hoaëc söû duïng cho muïch ñích khaùc Caën töôi töø beå laéng ñôït I ñöôïc daãn ñeán beå meâtan ñeå xöû lyù Moät phaàn buøn hoaït tính ( vi sinh vaät lô löûng ) töø beå laéng ñôït II ñöôïc daãn trôû laïi beå aeroten ñeå tieáp tuïc quaù trình xöû lyù ( coøn goïi laø buøn hoaït tính tuaàn hoaøn ), phaàn coøn laïi buøn hoaït tính dö ñöôïc daãn ñeán beå neùn buøn ñeå laøm giaûm ñoä aåm vaø theå tích, sau ñoù daãn ñeán beå meâtan tieáp tuïc xöû lyù Ñoái vôùi caùc traïm xöû lyù duïng beå loïc sinh hoïc ( trickling filter) thì beå laéng ñôït II seõ laéng caùc caën maøng vi sinh vaät ( vi sinh vaät dính baùm ) ñöôïc daãn tröïc tieáp ñeán beå meâtan Caën ra khoûi beå meâtan coù ñoä aåm 96-97%. Ñeå giaûm theå tích caën vaø laøm raùo nöôùc coù theå öùng duïng caùc coâng trình xöû lyù trong ñieàu kieän töï nhieân nhö: saân phôi buøn, hoà chöùa buøn, hoaëc trong ñieàu kieän nhaân taïo: Thieát bò loïc chaân khoâng, thieát bò loïc eùp, thieát bò ly taâm caën …). Ñoä aåm caën sau xöû lyù ñaït 55-75% Ñeå tieáp tuïc laøm giaûm theå tích caën coù theå thöïc hieän xaáy baèng nhieät vôùi nhieàu daïng khaùc nhau: Thieát bò saáy daïng troáng, daïng khí neùn,baêng taûi,…) Sau khi saáy, ñoä aåm coøn 25-30% vaø caën deã daøng vaän chuyeån. Ñoái vôùi caùc traïm xöû lyù coâng suaát nhoû, vieäc söû lyù caën coù theå tieán haønh ñôn giaûn hôn baèng caùch neùn vaø sau ñoù laøm raùo nöôùc ôû saân phôi caën treân neàn caùt. 2.3.7 Caùc phöông phaùp cuûa ban chæ ñaïo quoác gia: Döïa vaøo caùc keát quaû khaûo saùt vaø treân ñieàu kieän thöïc teá cuûa nöôùc Vieät Nam hieän nay, PGS.Nguyeãn Xuaân Nguyeân cuøng nhoùm nghieân cöùu trong ban chæ ñaïo quoác gia ñaõ choïn boán phöông phaùp söû lyù nöôùc thaûi beänh vieän tieâu bieåu giôùi thieäu cho caùc ñòa phöông : Phöông phaùp thöù nhaát : Nöôùc thaûi Saøng raùc Beå ñieàu hoøa Keo tuï + laéng sô caáp PACN 95 Loïc sinh hoïc Laéng thöù caáp Khöû truøng Boå sung BIOWC 96, DW 97 Phöông phaùp thöù hai: Nöôùc thaûi Saøng raùc Beå ñieàu hoøa Laéng sô caáp khoâng duøng chaát keo tuï Tieáp xuùc sinh hoïc Laéng thöù caáp Khöû truøng Boå sung BIOWC 96, DW 97 Phöông phaùp thöù ba: Nöôùc thaûi Saøng raùc Beå ñieàu hoøa Keo tuï + laéng sô caáp PACN 95 Aerotank Khöû truøng Boå sung BIOWC 96, DW 97 Nöôùc thaûi Saøng raùc Beå ñieàu hoøa Laéng sô caáp Aerotank Khöû truøng Boå sung BIOWC 96, DW 97 Phöông phaùp thö tö : 2.4 Caùc coâng ngheä xöû lyù nöôùc thaûi cuûa moät soá beänh vieän aùp duïng trong caùc coâng trình ñôn vò. Hieän nay , ña soá caùc beänh vieän ñeàu aùp duïng bieän phaùp sinh hoïc ñeå xöû lyù nöôùc thaûi. Tuøy thuoäc vaøo quy moâ beänh vieän nhö löu löôïng xaû thaûi dieän tích maët baèng vaø nguoàn kinh phí ñaàu tö vaø caùc beänh vieän öùng duïng caùc coâng ngheä xöû lyù thích hôïp. Ngoaøi ra , nhieàu beänh vieän coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi töø laâu vôùi nhöõng bieän phaùp coâng ngheä ñôn giaûn nhö beå töï hoaïi hay nöôùc thaûi chæ qua beå laéng ñöôïc khöû truøng roài thaûi ra ngoaøi. Baûng 2.11: Caùc coâng ngheä xöû lyù nöôùc thaûi cuûa moät soá beänh vieän. STT Coâng ngheä xöû lyù Teân beänh vieän I II III IV V VI VII VIII IX 1 Cô hoïc Ngaên tieáp nhaän x x x x x x x x x 2 SCR x x x x x x x x x 3 Laéng caùt x 4 Laéng 1 x x x x x 5 Sinh hoïc Aerotank x x x x 6 Loïc sinh hoïc x x x 7 Sinh hoïc tieáp xuùc x 8 Sinh hoïc vaø cô hoïc Laéng 2 voû x 9 Cô hoïc Laéng 1 x 10 Hoùa lyù Keo tuï x 11 Cô hoïc Laéng 2 x x x x x x x x 12 Hoùa lyù Khöû truøng x x x x x x x x x I : TT Y Teá Q7. V: BV 175 II : TT Y Teá Q8. VI: BV Nhieät Ñôùi. III : TT Y Teá huyeän Bình Chaùnh. VII: BV Trung Taâm Ung Böùôu. IV: BV Phaïm Ngoïc Thaïch. VIII: BV Thoáng Nhaát IX: BV Nguyeãn Traûi. 2.5. Thaønh phaàn tính chaát nöôùc thaûi taïi moät soá beänh vieän. Baûng 2.12 : Keát quaû xeùt nghieäm nöôùc thaûi ñaõ xöû lyù cuûa moät soá beänh vieän Thaønh Phoá (2003 – 2004). Chæ Tieâu Bv. Nhi Ñoàng II Bv. Nguyeãn Tri Phöông Bv. Phuï Saûn Töø Duõ Coät B TCVN 5945-1995 9/2003 5/2004 09/2003 06/2004 09/2003 10/2004 SS (mg/l) 7 27 9,5 9,0 61 14,6 100 (mg/l) BOD5 (mg/l) 6,6 10,9 6,2 22,6 10 5,8 50 (mg/l) COD (mg/l) 113 53 47 88 128 43 100 (mg/l) NH4+ (mg/l) 31 45 51 17 51 27 1 (mg/l) P (mg/l) 2,5 3,5 2,6 2,2 5,6 6,7 6 (mg/l) Toång Coliform MNP/100ml < 3 < 3 < 3 21. 000 24. 000 < 3 10. 000 MNP/100ml Clor dö (mg/l) 0,48 1,3 17 23,1 - 2,5 2 (mg/l) pH 7,57 6,93 7,14 7,23 7,07 7,88 5,5-9 Baûng 2.13 : Keát quaû xeùt nghieäm nöôùc thaûi ñaõ xöû lyù cuûa moät soá beänh vieän Thaønh Phoá (2005). Chæ Tieâu Thoáng Nhaát Ung böôùu Phaïm ngoïc thaïch Tai muõi hoïng BV.Böu ñieän 2 Hoaøn Myõ Nguyeãn tri phöông Nguyeãn traûi Da lieãu BV115 TCVN 6772 – 2000. SS (mg/l) 10,5 25 17 - 5 27,2 7,3 11,3 - - 50 BOD5 (mg/l) 12 57,9 9 21,8 1 123 7,1 16 4,1 6,3 30 COD (mg/l) 61 88,4 42,8 93 5 266,7 38,1 88,4 33,5 76,2 100 NH4+ (mg/l) - 44,9 62,1 58,4 - - 0,51 0,63 - 11,4 1 P (mg/l) 2,4 3,3 4,6 4,1 - - 0,71 3,3 0,93 2,58 6 Toång Coliform MNP/100ml 48000 7500000 240000 - 4600 4 <3 480 930 <3 1000 Clor dö (mg/l) - - - - - - - - - - - pH 7,2 7,03 7,28 7,85 6,83 6,81 7,92 6,34 9,29 8,53 5 - 9 2.14:Thaønh phaàn vaø tính chaát nöôùc thaûi beänh vieän Nguyeãn Tri Phöông. STT Chæ tieâu oâ nhieãm ñaëc tröng Ñôn vò ño Noàng ñoä 1 PH - 6. 97 2 Caën lô löûng (SS) mg/l 182 3 Nhu caàu oxy sinh hoïc BOD5 mg/l 114 4 Nhu caàu oxy hoaù hoïc COD mg/l 152 5 Toång Nitô mg/l 36 6 Toång Photpho mg/l 3. 2 7 Toång colifrom MPN/100ml 4. 6 x 104 8 Ecoli MNP/100ml 3. 2 x 104 (Nguoàn CEFINEA). Baûng 2.15 : Thaønh phaàn vaø tính chaát nöôùc thaûi beänh vieän Nguyeãn Traûi. STT Chæ tieâu oâ nhieãm ñaëc tröng Ñôn vò ño Noàng ñoä 1 Ph - 6.48 2 Caën lô löûng (SS) mg/l 148 3 Nhu caàu oxy sinh hoïc BOD5 mg/l 126 4 Nhu caàu oxy hoaù hoïc COD mg/l 178 5 Toång Nitô mg/l 34 6 Toång Photpho mg/l 3.2 7 Toång colifrom MPN/100ml 6.5 x 104 8 Ecoli MNP/100ml 2.6 x 104 (Nguoàn CEFINEA). Baûng 2.16 : Thaønh phaàn vaø tính chaát nöôùc thaûi beänh vieän Chôï Raåy. STT Chæ tieâu oâ nhieãm ñaëc tröng Ñôn vò ño Noàng ñoä 1 PH - 6.92 2 Caën lô löûng (SS) mg/l 188 3 Nhu caàu oxy sinh hoïc BOD5 mg/l 104 4 Nhu caàu oxy hoaù hoïc COD mg/l 138 5 Toång Nitô mg/l 31 6 Toång Photpho mg/l 2.5 7 Toång colifrom MPN/100ml 5.5 x 104 8 Ecoli MNP/100ml 2.2 x 104 (Nguoàn CEFINEA). Baûng 2.17: Quy moâ vaø löu löôïng nöôùc thaûi cuûa caùc beänh vieän taïi thaønh phoá.HCM Stt Teân beänh vieän Quy moâ ( soá giöôøng) Q (m3/ngaøy) q (m3/giöôøng. ngaøy) 1 TT Y teá Q7 100 72 0.72 2 TT Y teá Q8 100 69 0.69 3 TT Y teá H. Bình Chaùnh. 100 83 0.83 4 BV Nguyeãn Traûi 400 324 0.81 5 BV 175 500 442 0.88 6 BV Phaïm Ngoïc Thaïch 500 430 0.86 7 TT Ung Böôùu 500 455 0.91 8 BV Thoáng Nhaát 500 385 0.77 9 BV Nhieät Ñôùi 500 395 0.79 Nhìn chung nöôùc thaûi ôû moät soá beänh vieän ña khoa thuoäc khu vöïc TPHCM coù haøm löôïng chaát chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp. Soá lieäu ñaëc tính oâ nhieãm trung bình nhö sau : pH : 6.8 – 7.2. Caën lô löûng : 120 – 210. BOD5 (mg/l) : 80 – 152. COD (mg/l) : 110 – 220. Toång Nitô (mg/l) : 30 – 40. Toång PhotPho (mg/l) : 3 – 5. Toång Colifrom (MNP/100ml) : 104 – 106. Ecoli (MNP/100ml) : 104 – 106. 2.6 Sô ñoà daây chuyeàn coâng ngheä taïi moät soá beänh vieän ôû TPHCM. Ñöùng tröôùc tình hình ñoù thì moät soá beänh vieän, trung taâm y teá ñaõ xaây döïng heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi : BV Chôï Raãy, Nguyeãn Traûi, Vieän Tim, Nhaân Daân Gia Ñònh, Trieàu An, Bình Daân … Coâng ngheä xöû lyù cuûa caùc beänh vieän nhình chu._.