Khả năng cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam trên thị trường ASEAN

Môc lôc Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôcLêi nãi ®Çu ThÕ giíi ®· vµ ®ang diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi to lín vµ s©u s¾c. Nh÷ng thay ®æi ®ã mét mÆt t¹o ra nh÷ng c¬ héi thuËn lîi cho c¸c n­íc trªn ®µ ph¸t triÓn cã thÓ n¾m b¾t v­¬n tíi nh»m ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu kinh tÕ – x· héi. MÆt kh¸c, nã ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc, nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p h¬n mµ mçi quèc gia ph¶i ®èi phã gi¶i quyÕt. ChÝnh v× vËy, ngµy nay hîp t¸c quèc tÕ vµ khu vùc ®· trë thµnh cÊp thiÕt ®èi víi sù ph¸t triÓn ®i lªn cña mçi quèc gia. Hoµ nhËp víi xu thÕ nµy, trong c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ cña ®Êt n­íc, §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam rÊt coi träng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ trªn c¬ së më réng ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c quèc tÕ, khoa häc kü thuËt, ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng nh»m khai th¸c tèi ®a, cã hiÖu qu¶ c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ vµ vèn trªn thÕ giíi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ trong n­íc th«ng qua con ®­êng xuÊt – nhËp khÈu. Lµ mét tæ chøc hîp t¸c khu vùc n¨ng ®éng trªn c¬ së t«n träng chñ quyÒn vµ b¶n s¾c d©n téc cña c¸c n­íc thµnh viªn, ASEAN ®ang ®ãng vai trß ngµy cµng lín víi uy tÝn ngµy cµng cao trong sinh ho¹t quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ xu thÕ më réng hîp t¸c vµ liªn kÕt toµn khu vùc. Tham gia Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - AFTA lµ b­íc khëi ®éng ®Çu tiªn vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi riªng. Mét trong nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch cña ViÖt Nam hiÖn nay lµ cÇn x©y dùng chiÕn l­îc vµ c¸c gi¶i ph¸p kh¶ thi nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam, tõ ®ã n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp vµ cña nÒn kinh tÕ ®Ó héi nhËp nhanh chãng vµo lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan theo ch­¬ng tr×nh CEPT ®­îc Ên ®Þnh vµo n¨m 2006. §©y kh«ng chØ lµ yªu cÇu tÊt yÕu mµ cßn lµ nh©n tè quan träng ¶nh h­ëng ®Õn sù thµnh b¹i cña kinh tÕ ViÖt Nam trong khu«n khæ AFTA. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn kh¸ch quan trªn, em ®· chän ®Ò tµi "Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng ASEAN ” víi mong muèn tõ sù ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam-ASEAN trong nh÷ng n¨m qua lµm c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng ASEAN trong lé tr×nh gia nhËp AFTA vµ ®Ò ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®ã. KÕt cÊu cña ®Ò tµi chia lµm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I : Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña viÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam- ASEAN. Ch­¬ng II : Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng ASEAN Ch­¬ng III : C¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng ASEAN Do giíi h¹n cña nguån th«ng tin vµ thêi gian, ch¾c ch¾n ®Ò tµi sÏ kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n C«, THS. Bïi ThÞ Lý - Gi¶ng viªn khoa Kinh tÕ ngo¹i th­¬ng, tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng ®· tËn t×nh h­íng dÉn em trong viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy cïng nh­ toµn thÓ c¸c thÇy c« gi¸o ®· gi¶ng d¹y cho chóng em trong suèt bèn n¨m häc qua. Hµ néi, th¸ng 12-2002. Sinh viªn NguyÔn ThÞ Minh H»ng Ch­¬ng I: Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam – ASEAN I/ Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ASEAN 1/ ASEAN – Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn 1.1 Qu¸ tr×nh h×nh thµnh Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 60, thÕ giíi diÔn ra nhiÒu biÕn ®éng s©u s¾c: Vai trß cña ph­¬ng T©y bÞ suy gi¶m, cuéc ®Êu tranh cña ViÖt Nam giµnh ®­îc th¾ng lîi, c¸c tranh chÊp gi÷a Malaixia, Philipin vµ In®«nªxia vÉn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt vµ sù kiÖn Xingapo t¸ch khái liªn bang Malaixia vµo th¸ng 8/1965… §«ng Nam ¸ ®øng tr­íc nhiÒu th¸ch thøc vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ trong khu vùc ®ång thêi chÞu nhiÒu søc Ðp tõ bªn ngoµi. Nhu cÇu thµnh lËp tæ chøc liªn kÕt khu vùc nh»m gi¶i quyÕt khñng ho¶ng néi vµ ®èi phã ®Êu tranh v« cïng cÊp b¸ch. §øng tr­íc t×nh h×nh trªn, ngµy 8/8/1967 t¹i B¨ngkok (Th¸i Lan), bé tr­ëng ngo¹i giao c¸c n­íc In®«nªxia, Malaixia, Philipin, Xingapo, Th¸i Lan ®É ký b¶n tuyªn bè ASEAN (Tuyªn bè B¨ngkok) chÝnh thøc thµnh lËp HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ gäi t¾t lµ ASEAN. Th¸ng 1/1984 ASEAN kÕt n¹p thªm BruneiDarussalam. Th¸ng 7/1995, ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc thø 7 cña ASEAN. §Õn nay Lµo, Campuchia, Myanma ®Òu ®· trë thµnh thµnh viªn cña ASEAN. Tuyªn bè thµnh lËp ASEAN n¨m 1967 ®· nªu râ 7 môc tiªu thµnh lËp hiÖp héi, nh­ng tùu chung l¹i cã 3 môc tiªu c¬ b¶n sau: 1- Thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ, tiÕn bé x· héi vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong khu vùc th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c. 2- B¶o vÖ æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ kinh tÕ trong khu vùc, chèng l¹i sù chèng l¹i sù thï ®Þch cña c¸c thÕ lùc bªn ngoµi. 3- Lµ diÔn ®µn gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp vµ xung ®ét trong khu vùc. HiÖp ­íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c §«ng Nam ¸ ký t¹i Héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn I t¹i Bali (In®«nªxia) n¨m 1976 ®· nªu râ 6 nguyªn t¾c c¬ b¶n ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn vµ gi÷a ASEAN víi c¸c tæ chøc bªn ngoµi. HiÖp ®Þnh chung vÒ t¨ng c­êng hîp t¸c kinh tÕ cña ASEAN ®· ký kÕt t¹i héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø 4 tai Singapo n¨m 1992 ®· bæ sung thªm 3 nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ hîp t¸c kinh tÕ. Trong ho¹t ®éng cña ASEAN cßn cã 2 nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ: Nguyªn t¾c nhÊt trÝ vµ nguyªn t¾c b×nh ®¼ng. Ngoµi ra, cßn cã mét cßn cã mét sè nguyªn t¾c kh«ng cã trong c¸c v¨n b¶n nh­ng còng ®· vµ ®ang ®­îc h×nh thµnh trªn thùc tÕ nh­ nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i, kh«ng ®èi ®Çu th©n thiÖn, kh«ng tuyªn truyÒn tè c¸o nhau trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, gi÷ g×n ®oµn kÕt vµ b¶n s¾c ASEAN … 1.2 Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Nh­ ®· ®Ò cÆp, Héi nghÞ Bé tr­ëng ngo¹i giao c¸c n­íc In®«nªxia, Malaixia, Philipin, Xingapo vµ Th¸i Lan häp t¹i Bangkok ngµy 8/8/1967 ®· ký b¶n tuyªn bè thµnh lËp ASEAN, nªu râ sù cÇn thiÕt thµnh lËp hiÖp héi, t«n chØ, môc ®Ých vµ bé m¸y ho¹t ®éng c¸c hiÖp héi. Ngay tõ ®Çu, tuyªn bè thµnh lËp ASEAN ®· thÓ hiÖn mong muèn më réng ASEAN cho tÊt c¶ c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ t¸n thµnh t«n chØ, nguyªn t¾c vµ môc ®Ých cña hiÖp héi. Sau ®ã lµ tuyªn bè vÒ khu vùc hoµ b×nh, tù do trung lËp. Héi nghÞ c¸c Bé tr­ëng ngo¹i giao ASEAN häp t¹i Kuala Lumpus, Malaixia ngµy 17/7/1971 ®· tuyªn bè vÒ viÖc x©y dùng mét khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp ASEAN, nªu râ nh÷ng c¬ së thùc tÕ vµ nguyÖn väng, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m cña c¸c quèc gia ASEAN trong viÖc phèi hîp nç lùc, ®Èy m¹nh hîp t¸c khu vùc ®Ó ®¹t tíi môc tiªu trªn. Nh­ chóng ta ®· biÕt, ASEAN ra ®êi trong bèi c¶nh toµn khu vùc ®ang ®øng tr­íc nhiÒu th¸ch thøc, trong thêi kú ®èi ®Çu vÒ chÝnh trÞ, trong sù kh¸c biÖt vÒ d©n téc, t«n gi¸o, v¨n ho¸ vµ lÞch sö, kÓ c¶ chÝnh s¸ch c¹nh tranh vÒ s¶n xuÊt, xuÊt khÈu, thÞ tr­êng, t×m kiÕm nguån vèn, c«ng nghÖ. Bªn c¹nh ®ã, sù hîp t¸c vÒ kinh tÕ cña ASEAN tiÕn triÓn t­¬ng ®èi chËm vµ kh«ng cã ph­¬ng h­íng râ rµng, c¬ chÕ kh«ng phï hîp vµ cßn h­íng ra thÞ tr­êng ngoµi khu vùc, g©y ra t×nh tr¹ng c¹nh tranh lÉn nhau vÒ xuÊt khÈu do cã mÆt hµng xuÊt khÈu gièng nhau… Thªm vµo ®ã lµ t¸c ®éng cña nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ trong khu vùc khiÕn c¸c n­íc thµnh viªn kh«ng thËt sù coi träng viÖc hîp t¸c kinh tÕ. Nh­ng tõ sau cuéc häp cÊp cao c¸c n­íc ASEAN lÇn thø nhÊt (1976) t¹i Bali (In®«nªxia), ASEAN ®· b¾t ®Çu x¸c ®Þnh râ h¬n ph­¬ng h­íng hîp t¸c kinh tÕ, b¾t ®Çu hîp t¸c trong viÖc dµnh ­u ®·i th­¬ng m¹i vµ hîp t¸c trong c¸c dù ¸n c«ng nghiÖp, khuyÕn khÝch hîp t¸c vÒ n«ng nghiÖp, tµi chÝnh - Ng©n hµng, giao th«ng vËn t¶i vµ n¨ng l­îng. Trong héi nghÞ th­îng ®Ønh lÇn thø I nµy còng ®· quyÕt ®Þnh thµnh lËp ban th­ ký cña ASEAN ®Æt trô së t¹i Jak©it, In®«nªxia. Sau hiÖp ­íc Bali, lµ HiÖp ®Þnh tho¶ thuËn ­u ®·i th­¬ng m¹i (PTA) do Héi nghÞ c¸c bé tr­ëng ngo¹i giao ký ngµy 25/2/1977 ®· ®­îc Héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø hai ngµy 5/8/1977 phª chuÈn. Cã thÓ xem ®©y lµ mét b­íc khëi ®Çu quan träng ®èi víi tiÕn tr×nh khu vùc ho¸ kinh tÕ cña ASEAN. Héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø ba ngµy 15/12/1987 t¹i Manila ®· ra tuyªn bè Manila kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m cña ASEAN tiÕp tôc cñng cè sù ®oµn kÕt vµ hîp t¸c trong khu vùc, ®Èy m¹nh h¬n n÷a hîp t¸c kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i, trong ®ã chó träng khuyÕn khÝch khu vùc t­ nh©n tham gia vµo c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c ASEAN. §Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu trªn, Héi nghÞ ®· ký NghÞ ®Þnh th­ söa ®æi HiÖp ­íc Bali t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c n­íc ngoµi khu vùc tham gia, HiÖp ­íc khuyÕn khÝch vµ ®¶m b¶o ®Çu t­ ASEAN vµ nghÞ ®Þnh th­ më réng danh môc thuÕ ­u ®·i theo PTA. Mét sè thay ®æi vÒ c¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN còng ®­îc th«ng qua t¹i héi nghÞ nµy. Tuy nhiªn, toµn cÇu ho¸ vµ sù n­¬ng tùa lÉn nhau ®· më réng ra c¬ héi míi ®èi víi sù ph¸t triÓn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña ASEAN. Trong n¨m 1992, ASEAN ®· tiÕn tíi thêi ®iÓm thay ®æi víi s¸ng kiÕn thµnh lËp “khu vùc mËu dÞch ASEAN (AFTA)” ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong c¸c n­íc thµnh viªn vµ thu hót ®Çu t­ ngoµi khu vùc, ®ång thêi t¹o søc m¹nh mÆc c¶ vÒ kinh tÕ. Héi nghÞ th­îng ®Ønh c¸c n­íc ASEAN lÇn thø 4 häp ngµy 28/1/1992 t¹i Xingapo ®· th«ng qua HiÖp ®Þnh khung vÒ t¨ng c­êng hîp t¸c kinh tÕ cña ASEAN, tuyªn bè thiÕt lËp khu mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA). Héi nghÞ ®· ký hiÖp ®Þnh vÒ ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT) lµm c¬ chÕ chÝnh thøc thùc hiÖn AFTA. Héi nghÞ còng ®· quyÕt ®Þnh t¨ng c­êng vai trß cña Tæng th­ ký ASEAN vµ më réng chøc n¨ng cña Ban th­ ký ASEAN ®Ó ®¸p øng víi yªu cÇu míi, ®ång thêi quyÕt ®Þnh thµnh lËp mét héi ®ång AFTA cÊp bé tr­ëng ®Ó theo dâi vµ phèi hîp thùc hiÖn CEPT. TiÕp ®ã, ASEAN ®· cè g¾ng ®iÒu chØnh chiÕn l­îc, ph­¬ng h­íng hîp t¸c l©u dµi víi “TÇm nh×n ASEAN 2020”, khÈn tr­¬ng thóc ®Èy tiÕn tr×nh gi¶m thuÕ theo AFTA sím ®¹t môc tiªu ®Ò ra, ®iÒu chØnh h×nh thøc hîp t¸c kinh tÕ víi nh÷ng h×nh thøc míi nh­ thµnh lËp khu vùc ®Çu t­ ASEAN (AAI), thµnh lËp ch­¬ng tr×nh hîp t¸c c«ng nghiÖp ASEAN (AICO), më réng hîp t¸c vÒ Th­¬ng m¹i & dÞch vô, hîp t¸c vÒ b¶n quyÒn trÝ tuÖ, hîp t¸c vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö… 2/ §Æc ®iÓm thÞ tr­êng ASEAN Trªn b¶n ®å thÕ giíi, §«ng Nam ¸ n»m trong ph¹m vi tõ kho¶ng 920 ®Õn 1400 kinh ®«ng vµ tõ kho¶ng 280 vÜ b¾c ch¹y qua xÝch ®¹o ®Õn kho¶ng 150 vÜ nam. Tæng diÖn tÝch cña §«ng Nam ¸ kho¶ng trªn 4 triÖu km2. §«ng Nam ¸ bao gåm mét quÇn thÓ c¸c ®¶o, b¸n ®¶o vµ quÇn ®¶o, c¸c vÞnh vµ biÓn ch¹y dµi suèt tõ Th¸i B×nh D­¬ng ®Õn Ên §é D­¬ng. Víi 10 quèc gia: Philipin, Malaixia, Brun©y, In®«nªxia, Xingapo, Th¸i Lan, Myanma, Campuchia, Lµo vµ ViÖt Nam, trong ®ã 5 n­íc n»m trªn quÇn ®¶o M· Lai, 5 n­íc n»m trªn b¸n ®¶o Trung Ên, hiÖn nay d©n sè cña §«ng Nam ¸ vµo kho¶ng 510 triÖu ng­êi. §Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn §«ng Nam ¸ lµ khÝ hËu nãng Èm, m­a nhiÒu vµ cã giã mïa. ChÝnh ®iÒu nµy ®· biÕn §«ng Nam ¸ thµnh thiªn ®­êng cña thÕ giíi thùc vËt víi nh÷ng c¸nh rõng nhiÖt ®íi bao la cïng ®ñ c¸c lo¹i th¶o méc quý hiÕm vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i c©y gia vÞ vµ h­¬ng liÖu nh­ hå tiªu, sa nh©n, quÕ, håi, trÇm h­¬ng, … hay nh÷ng c©y c«ng nghiÖp nh­ cao su, dõa, cä, … Nhê cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi nh­ vËy mµ §«ng Nam ¸ ®· trë thµnh thÞ tr­êng xuÊt khÈu m¹nh mÏ mét sè mÆt hµng nh­ cao su tù nhiªn, dÇu cä, cïi dõa, …(80% cao su tù nhiªn, 75% dÇu cä, 73% cïi dõa cña thÕ giíi lµ tõ §«ng Nam ¸). Ngoµi ra, nhê cã mét m¹ng l­íi s«ng ngßi dÇy ®Æc cïng nh÷ng c¸nh ®ång phï sa mµu mì næi tiÕng nh­ ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång (ViÖt Nam), ®ång b»ng s«ng Mª K«ng (Campuchia, ViÖt Nam), ®ång b»ng s«ng Menam (Th¸i Lan), ®ång b»ng irwadi, Salusen (Mianma), … §«ng Nam ¸ cßn ®­îc mÖnh danh lµ quª h­¬ng cña lóa n­íc – c©y l­¬ng thùc sè mét cña nh©n lo¹i víi Th¸i Lan vµ ViÖt Nam lµ hai n­íc xuÊt khÈu g¹o nhiÒu nhÊt thÕ giíi. Tuy nhiªn, vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ, xuÊt ph¸t ®iÓm cña ASEAN ®Òu lµ c¸c nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu cã tÝnh chÊt lµ n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi víi ho¹t ®éng chñ yÕu lµ trång lóa n­íc vµ c©y c«ng nghiÖp. Nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó thÓ hiÖn ë sù giµu cã vÒ kho¸ng s¶n (ThiÕc ë §«ng Nam ¸ chiÕm 70% tr÷ l­îng thÕ giíi vµ cã hµm l­îng cao; §ång cã ë tÊt c¶ c¸c n­íc; hay QuÆng m¨ngan, quÆng s¾t, ®Æc biÖt lµ dÇu má cã tr÷ l­îng kh¸ lín, t¹o thµnh mét vµnh ®ai däc bê biÓn Sarawak, Sabah thuéc Malaixia, Brun©y cho ®Õn tËn Nam ViÖt Nam) còng ®ãng mét vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ c¸c n­íc ASEAN. Cã thÓ nãi nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi ®a d¹ng cïng víi nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó ®· khiÕn cho mét sè n­íc trong khu vùc, vèn võa míi tr¶i qua ¸ch thèng trÞ thùc d©n kÐo dµi gÇn 100 n¨m, tin r»ng hä cã thÓ ph¸t triÓn ®Êt n­íc b»ng nguån néi lùc cña m×nh mµ kh«ng nhÊt thiÕt cÇn tíi c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi. Do vËy kh«ng ph¶i nhÉu nhiªn, khi míi giµnh ®­îc ®éc lËp, tÊt c¶ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ kh«ng céng s¶n ®Òu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ theo h­íng thay thÕ nhËp khÈu vµ ph¶i ®Õn tËn ®Çu nh÷ng n¨m 80 thÕ kû XX, hÇu hÕt c¸c n­íc c¸c n­íc ASEAN míi thËt sù triÓn khai chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ h­íng ra xuÊt khÈu, mÆc dï chiÕn l­îc ®ã ®· ®­îc Ng©n hµng thÕ giíi giíi thiÖu víi nhiÒu n­íc trong khu vùc tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XX. Mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña c¸c quèc gia ASEAN lµ ®a sè c¸c n­íc nµy ®Òu cã nguån nh©n lùc dåi dµo song nguån nh©n lùc ®ã l¹i cã mét nh­îc ®iÓm rÊt c¬ b¶n lµ chØ quen ho¹t ®éng trong n«ng nghiÖp vµ lµm viªn chøc trong c¸c c¬ quan cña nhµ n­íc. ë tÊt c¶ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ ®Òu tån t¹i mét sù ph©n c«ng lao ®éng cã tÝnh chÊt s¾c téc: ng­êi b¶n xø lµm ruéng, lµm viªn chøc, d¹y häc vµ ho¹t ®éng häc thuËt cßn ng­êi Hoa, ng­êi Ên §é ho¹t ®éng chñ yÕu trong lÜnh vùc kinh doanh. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý khi nghiªn cøu ®Æc ®iÓm thÞ tr­êng ASEAN lµ c¸c n­íc nµy ®Òu lµ c¸c n­íc ®a d©n téc vµ ®a t«n gi¸o. §iÒu nµy ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu phøc t¹p h¬n cho c¸c quèc gia nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng muèn th©m nhËp vµ th©m nhËp s©u réng vµo thÞ tr­êng ASEAN. 3/ AFTA lµ g× ? ASEAN Free Trade Area - AFTA lµ 1 h×nh thøc liªn kÕt th­¬ng m¹i cña HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸. ý t­ëng thµnh lËp Khu mËu dÞch tù do theo h­íng s¸ng kiÕn cña Th¸i Lan ®­îc quyÕt ®Þnh t¹i Héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø 4 ë Singapo (1/1992). §Ó thµnh lËp AFTA, Héi nghÞ c¸c bé tr­ëng kinh tÕ ASEAN (AEM) n¨m 1992 ®· thèng nhÊt ký HiÖp ®Þnh thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh thuÕ quan ­u ®·i cã hiÖu lùc chung ( Common Effective Preferential Tariffisheme -CEPT). Kh«ng ph¶i ®Õn thêi ®iÓm nµy, nhu cÇu liªn kÕt kinh tÕ trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i cña ASEAN míi ®­îc ®Æt ra. Tr­íc ®ã tõ n¨m 1977, mét ch­¬ng tr×nh nh»m thóc ®Èy mËu dÞch gi÷a c¸c thµnh viªn ®· ®­îc ®­a vµo thùc hiÖn víi tho¶ thuËn ­u ®·i th­¬ng m¹i (Prefrential Trading Arragement - PTA). Kh¸c víi PTA, quan hÖ th­¬ng m¹i ASEAN theo CEPT trong m«i tr­êng c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan dÇn ®­îc lo¹i bá hoµn toµn. §­¬ng nhiªn, b­íc tiÕn ®ã trong hîp t¸c th­¬ng m¹i cña ASEAN còng do bèi c¶nh lÞch sö t¹o nªn. Vµo thêi ®iÓm ASEAN quyÕt ®Þnh thùc hiÖn CEPT, thµnh lËp AFTA th× trªn ThÕ giíi chiÕn tranh l¹nh ®· kÕt thóc, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®ang diÔn ra s©u réng t¸c ®éng m¹nh ®Õn mäi quèc gia, mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng, ®Æc biÖt lµ ®êi sèng th­¬ng m¹i, dÞch vô vµ ®Çu t­. NhiÒu tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ víi nh÷ng tho¶ thuËn th­¬ng m¹i khu vùc nh­ EU ë T©y ¢u, NAFTA ë B¾c Mü ra ®êi lµ th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi t¨ng tr­ëng cña ASEAN. Trong khu vùc, hoµ b×nh h÷u nghÞ vµ hîp t¸c gia t¨ng lµ xu thÕ kh«ng thÓ ®¶o ng­îc vÒ An ninh chÝnh trÞ §«ng Nam ¸, nh­ng kinh tÕ cña c¸c n­íc ASEAN ®ang ph¶i ®èi lËp víi nhiÒu nguy c¬ suy gi¶m FDI vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ trong m«i tr­êng tù do ho¸ th­¬ng m¹i toµn cÇu cïng víi c¸c nguyªn nh©n néi sinh t¸c ®éng cña t×nh h×nh quèc tÕ, s¸ng kiÕn thµnh lËp AFTA b»ng c¸ch thùc hiÖn CEPT cã ý nghÜa quan träng. §©y võa lµ gi¶i ph¸p t×nh thÕ nh»m thóc ®Èy hîp t¸c kinh tÕ ASEAN tiÕn triÓn trong hoµn c¶nh míi võa lµ biÖn ph¸p chiÕn l­îc ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ th­¬ng m¹i ASEAN ph¸t triÓn m¹nh h¬n, më réng h¬n trong bèi c¶nh §«ng Nam ¸ ®ang cã xu h­íng hoµ b×nh vµ hîp t¸c; c¸c nÒn kinh tÕ ngoµi ASEAN, trong khu vùc vµ Trung Quèc ®ang c¶i thiÖn c¸ch chuyÓn ®æi kinh tÕ thÞ tr­êng; thÕ giíi ®ang héi nhËp, gi¶m ®èi ®Çu vµ h×nh thµnh cÊu tróc ®a cùc, ®a trung t©m. §Ó x©y dùng AFTA , c¸c n­íc ký hiÖp ®Þnh cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ nhËp khÈu cho hµng ho¸ néi bé ASEAN ®¹t møc thuÕ suÊt 20% trong thêi h¹n tõ 5 n¨m ®Õn 8 n¨m, kÓ tõ ngµy 01/01/1993 tuú thuéc vµo Ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan do tõng Quèc gia thµnh viªn quyÕt ®Þnh; sau ®ã gi¶m møc thuÕ 20% hoÆc thÊp h¬n trong thêi h¹n 7 n¨m. HiÖp ®Þnh CEPT ®­îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ cã xuÊt xø ASEAN n»m trong danh môc c¾t gi¶m thuÕ cña c¶ n­íc nhËp khÈu vµ ®èi víi n­íc xuÊt khÈu cã thuÕ quan b»ng hoÆc d­íi 20%. CEPT ¸p dông ®èi víi mäi s¶n phÈm chÕ t¹o, kÓ c¶ s¶n phÈm c¬ b¶n vµ s¶n phÈm n«ng s¶n. Tuy nhiªn, chØ cã nh÷ng s¶n phÈm cã Ýt nhÊt 40% gi¸ trÞ xuÊt xø ASEAN (cña riªng mét n­íc hoÆc cña nhiÒu n­íc ASEAN céng l¹i) vµ ph¶i lµ c¸c s¶n phÈm ®­îc ®­a vµo danh môc c¾t gi¶m thuÕ vµ ®­îc héi ®ång AFTA x¸c nhËn. C¸c s¶n phÈm ®­a vµo thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ ®­îc chia thµnh 4 danh môc: Danh môc gi¶m thuÕ ngay (Inclusion List – IL): gåm nh÷ng s¶n phÈm mµ mçi n­íc tù ®­a vµo diÖn thùc hiÖn c¾t gi¶m thuÕ quan ngay. Danh môc c¸c s¶n phÈm t¹m thêi ch­a c¾t gi¶m thuÕ (Temporary Exclusion List - TEL): gåm nh÷ng s¶n phÈm t¹m thêi trong mét thêi gian ch­a ®­a vµo diÖn c¾t gi¶m thuÕ quan, nh­ng b¾t ®Çu tõ n¨m 2000 ph¶i chuyÓn dÇn mçi n¨m 20% vµo diÖn c¾t gi¶m thuÕ. Danh môc nh¹y c¶m hoÆc nh¹y c¶m cao: gåm c¸c n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn mµ mçi n­íc cho lµ cÇn thiÕt ph¶i b¶o hé thªm mét thêi gian. Sau ®ã, c¸c s¶n phÈm n»m trong dnah môc nµy còng sÏ ph¶i chuyÓn dÇn sang diÖn ph¶i c¾t gi¶m thuÕ (theo mét lé tr×nh riªng dµi h¬n TEL) 4- Danh môc lo¹i trõ hoµn toµn (General Exclusion List): gåm c¸c s¶n phÈm cã ¶nh h­ëng ®Õn an ninh, quèc phßng, ®¹o ®øc x· héi, søc khoÎ céng ®ång, b¶o tån gi¸ trÞ v¨n ho¸, lÞch sö … mµ mçi n­íc kh«ng muèn ®­a vµo diÖn c¾t gi¶m thuÕ vµ bá c¸c c¶n trë phi thuÕ quan. (§iÒu 9B cña HiÖp ®Þnh CEPT) TiÕn tr×nh c¾t gi¶m b×nh th­êng cña c¸c s¶n phÈm thuéc danh môc c¾t gi¶m lµ lo¹i thuÕ suÊt trªn 20% sÏ ®­îc gi¶m xuèng 20% vµo 1/1/1998 vµ tiÕp tôc gi¶m xuèng 0 - 5% vµo 1/1/2003. C¸c s¶n phÈm cã thuÕ suÊt d­íi 20% sÏ ®ù¬c gi¶m xuèng 0 - 5% vµo 1/1/2000. §èi víi tiÕn tr×nh nhanh, c¸c s¶n phÈm cã thuÕ suÊt d­íi 20% sÏ ®­îc gi¶m xuèng 0 - 5% vµo 1/1/1998. C¸c s¶n phÈm n«ng s¶n ch­a chÕ bÕn thuéc danh môc c¾t gi¶m ngay sÏ ®­îc c¾t gi¶m tõ 1/1/1996 ®Õn 1/1/2003 sÏ cã møc thuÕ 0 - 5%. C¸c s¶n phÈm trong danh môc lo¹i trõ t¹m thêi còng sÏ ®­îc chuyÓn sang danh môc c¾t gi¶m (nã n¾m 20% s¶n phÈm) ®Ó gi¶m thuÕ trong vßng 5 n¨m, tõ 1/1/1996 ®Õn 1/1/2000. Thêi h¹n chuyÓn sang danh môc c¾t gi¶m ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn thuéc danh môc TEL lµ tõ 1/1/1998 ®Õn 1/1/2003, mçi n¨m 20%. Tuy nhiªn, mçi n­íc cã thùc hiÖn viÖc gi¶m thuÕ vµo c¸c thêi gian kh¸c nhau vµ tr­íc ngµy 1/1/2003. B¶ng 1: Gi¶m thuÕ c¶ gãi CEPT vµo n¨m 1999 §¬n vÞ tÝnh: sè mÆt hµng N­íc §­a vµo gi¶m thuÕ Lo¹i trõ t¹m thêi Hµng ho¸ nh¹y c¶m Lo¹i trõ hoµn toµn Tæng sè Brun©y 6.276 - 14 202 6.492 Campuchia 3.115 3.523 50 134 6.822 In®«nªxia 7.158 25 4 65 7.252 Lµo 1.247 2.142 88 74 3.551 Mianma 2.386 3.016 51 49 5.472 Malaixia 8.859 218 83 53 9.213 Philipin 5.571 35 62 27 5.695 Xingapo 5.739 11 - 109 5.859 Th¸i Lan 9.103 - 7 - 9.110 ViÖt Nam 3.573 1.007 51 196 4.827 ASEAN 53.026 10.003 370 908 64.300 Nguån: Ban th­ ký ASEAN C¸c s¶n phÈm n«ng s¶n ch­a chÕ biÕn thuéc danh môc nh¹y c¶m sÏ ®­îc xem xÐt riªng vµ b¾t ®Çu ®­îc c¾t gi¶m tõ 1/1/2001 hoÆc chËm nhÊt lµ 1/1/2003 víi møc thuÕ cuèi cïng lµ 0 - 5%, trõ mét sè hµng n«ng s¶n ®­îc coi lµ nh¹y c¶m ch­a thèng nhÊt ®­îc gi÷a c¸c n­íc ASEAN. Riªng ®èi víi ViÖt Nam th× tÊt c¶ c¸c thêi h¹n nªu trªn ®Òu ®­îc céng thªm 3 n¨m. ViÖt Nam b¾t ®Çu thùc hiÖn AFTA vµo n¨m 1996. Theo quy ®Þnh, ®Õn n¨m 2006 ta ph¶i ®­a toµn bé møc thuÕ suÊt ®èi víi hµng nhËp khÈu tõ c¸c n­íc ASEAN vÒ møc 0-5%, tiÕp theo ta sÏ ph¶i tèi ®a ho¸ sè dßng thuÕ vÒ 0% vµ hoµn thµnh ®­a toµn bé c¸c dßng thuÕ vÒ 0% vµo n¨m 2015. Ngoµi c¾t gi¶m thuÕ quan, CEPT cßn ®ßi hái c¸c n­íc thµnh viªn lo¹i bá c¸c h¹n chÕ sè l­îng nhËp khÈu vµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan kh¸c. VÝ dô nh­ h¹n ng¹ch, yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn chÊt l­îng hµng ho¸, ®éc quyÒn nhËp khÈu.. B¶ng 2: Møc thuÕ trung b×nh theo CEPT tÝnh theo n­íc (%) N­íc 2000 2001 2002 2003 Brun©y 1,26 1,17 0,96 0,96 Campuchia 10,4 10,4 8,93 7,96 In®«nªxia 4,77 4,36 3,37 2,16 Lµo 7,07 6,58 6,15 5,66 Mianma 2,85 2,59 2,45 2,07 Malaixia 4,38 3,32 3,31 3,19 Philipin 4,97 4,17 4,07 3,77 Xingapo 0,00 0,00 0,00 0,00 Th¸i Lan 6,07 5,59 5,17 4,63 ViÖt Nam 7,09 N/A N/A N/A ASEAN 3,74 3,17 3,13 2,63 Nguån: Ban th­ ký ASEAN Nh»m ®¶m b¶o cho AFTA ®­îc thùc hiÖn tr«i ch¶y, ®óng tiÕn ®é, ASEAN còng ®ang tÝch cùc tiÕn hµnh mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p hç trî kh¸c nhau nh­: hîp t¸c trong lÜnh vùc h¶i quan bao gåm thèng nhÊt biÓu thuÕ quan, thèng hÖ thèng trÞ gi¸ H¶i quan tøc lµ trÞ gi¸ tÝnh thuÕ H¶i quan ®­îc dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ thùc cña hµng ho¸ - gi¸ b¸n trong ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i b×nh th­êng, c¹nh tranh hoµn toµn, kh«ng dùa trªn gi¸ trÞ cã tÝnh quèc gia hoÆc gi¸ trÞ tuú ý hay t­ëng t­îng …, thèng nhÊt tiªu chuÈn chÊt l­îng hµng ho¸ vµ c«ng nhËn tiªu chuÈn chÊt l­îng cña nhau… Nç lùc t¹o lËp khu vùc mËu dÞch tù do nh»m t¨ng c­êng liªn kÕt kinh tÕ th­¬ng m¹i trong ASEAN toµn diÖn h¬n, s©u s¾c h¬n tr­íc nh÷ng th¸ch thøc vµ c¬ héi cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i toµn cÇu ®ang cßn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ nã ¶nh h­ëng v« cïng lín ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi nãi chung vµ trªn thÞ tr­êng ASEAN nãi riªng. II/ Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam – ASEAN 1/ XÐt vÒ phÝa c¸c n­íc ASEAN hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) ®­îc thµnh lËp vµo n¨m 1967 víi sù tham gia cña n¨m n­íc lµ Th¸i Lan, In®«nªxia, Malaixia, Xingapo vµ Philipin. Vµo n¨m 1984, tæ chøc nµy kÕt n¹p thªm thµnh viªn thø s¸u lµ Brun©y. B­íc sang thËp kû 90, d­íi t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi, nhu cÇu më réng ASEAN ra toµn khu vùc §«ng Nam ¸ ®· trë nªn cÊp thiÕt. V× vËy, chØ trong vßng 5 n¨m, tõ 1995 ®Õn 1999, bèn n­íc cßn l¹i trong khu vùc lµ ViÖt Nam, Lµo, Myanma vµ Campuchia lÇn l­ît trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN. Víi 10 thµnh viªn, ASEAN ®· trë thµnh mét thÞ tr­êng khu vùc réng lín víi d©n sè kho¶ng 510 triÖu ng­êi, diÖn tÝch gÇn 4,2 triÖu km2 vµ liªn kÕt m¹nh mÏ vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. XuÊt khÈu cña toµn khèi ®· ®¹t 6,3 % tæng xuÊt khÈu cña thÕ giíi vµo n¨m 1996 (tû träng lín nhÊt so víi c¸c khèi kinh tÕ th­¬ng m¹i kh¸c cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ). ASEAN lµ mét khèi kinh tÕ th­¬ng m¹i khu vùc liªn kÕt 10 quèc gia kh«ng ®ång nhÊt, nÕu xÐt vÒ tæng thÓ. C¸c n­íc thµnh viªn kh«ng chØ kh¸c nhau vÒ diÖn tÝch, ®Êt ®ai, d©n sè, thu nhËp theo ®Çu ng­êi, møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ xuÊt khÈu, mµ cßn vÒ thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy ®a sè c¸c n­íc trong khèi ®· trë thµnh c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi thÕ hÖ thø ba ë ch©u ¸, nh­ng ë mét sè n­íc kh¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vÉn cßn thÊp nh­ ViÖt Nam, Lµo, Campuchia hoÆc n«ng nghiÖp vÉn cã tÇm quan träng ®¸ng kÓ trong nÒn kinh tÕ nh­ Myanma. MÆc dï vËy, ASEAN vÉn ®­îc coi lµ mét khèi kinh tÕ th­¬ng m¹i thµnh c«ng nhÊt trong sè c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Trong nhiÒu thËp kû qua, tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP cña c¸c n­íc thµnh viªn trong khèi lu«n ®¹t møc cao h¬n møc t¨ng tr­ëng trung b×nh cña toµn thÕ giíi. §©y lµ kÕt qu¶ cña mét ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ ®óng ®¾n víi chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu, trong ®ã ngo¹i th­¬ng gi÷ mét vai trß v« cïng quan träng. §Ó thùc hiÖn ®­îc chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu, c¸c thµnh viªn ASEAN ®· x¸c ®Þnh ph¶i x©y dùng mét chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do h¬n vµ cho r»ng, ®ã lµ mét sù lùa chän mang tÝnh dµi h¹n. ChÝnh v× lÏ ®ã, trong suèt thêi gian qua, c¸c n­íc §«ng Nam ¸ ®· rÊt tÝch cùc tiÕn hµnh c¶i c¸ch th­¬ng m¹i theo h­íng tù do ho¸. Ban ®Çu, hä th­êng tiÕn hµnh c¸c ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch ®¬n ph­¬ng, trong ph¹m vi néi bé nÒn kinh tÕ, nh­ c¶i c¸ch th­¬ng m¹i ë In®«nªxia n¨m 1950 – 1951 vµ 1966 – 1972, ë Philipin n¨m 1960 – 1965 vµ 1970 – 1974, ë Xingapo n¨m 1968 – 1973. Sau ®ã, do ®ßi hái cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, hä ®· quan t©m h¬n ®Õn tù do ho¸ th­¬ng m¹i khu vùc víi c¸c ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan ®èi víi hµng ho¸ trao ®æi néi bé th«ng qua viÖc ký kÕt HiÖp ®Þnh vÒ ­u ®·i th­¬ng m¹i (PTA) vµo n¨m 1977 vµ ch­¬ng tr×nh x©y dùng Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) ®­îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1992. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, mèi quan hÖ gi÷a chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ nÐt trong c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hai giai ®o¹n chÝnh lµ c¬ së ®Ó c¸c n­íc nµy chuyÓn tõ chÕ ®é th­¬ng m¹i ®­îc b¶o hé nÆng nÒ sang chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do h¬n. Nhê ®ã, hä ®· ®¹t ®­îc “sù thÇn kú”trong ph¸t triÓn kinh tÕ vµ m« h×nh Ch©u ¸ ®· ®­îc nhiÒu n­íc noi theo. C«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu ®­îc tiÕn hµnh ë tÊt c¶ c¸c n­íc ASEAN, nh­ng hä b¾t ®Çu vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau, møc ®é can thiÖp cña chÝnh phñ vµo ph¸t triÓn c«ng nghiÖp kh¸c nhau vµ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc còng rÊt kh¸c nhau. N­íc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ sím nhÊt lµ Philipin, tõ nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû nµy vµ lµ n­íc cã thêi kú ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu dµi nhÊt (®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 80), ®ång thêi Ýt thµnh c«ng nhÊt lµ In®«nªxia. Trong thêi gian nµy, c¸c c«ng cô c¬ b¶n ®Ó b¶o hé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ ë ASEAN lµ h¹n ng¹ch nhËp khÈu, thuÕ quan, chÝnh s¸ch qu¶n lý ngo¹i hèi, nh÷ng ­u tiªn trong ®Çu t­... Trong nh÷ng n¨m ®Çu tiªn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu, c¸c n­íc ASEAN ®· b¶o hé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cña m×nh chñ yÕu b»ng chÕ ®é ­u tiªn trong ®Çu t­, qu¶n lý ngo¹i hèi vµ chÝnh s¸ch nhiÒu tû gi¸ hèi ®o¸i, cßn thuÕ quan chØ ®­îc coi lµ mét nguån cung cÊp thu nhËp chÝnh cho chÝnh phñ. M·i ®Õn nh÷ng n¨m 60, thuÕ quan míi b¾t ®Çu ®­îc sö dông nh­ lµ mét c«ng cô b¶o hé c«ng nghÞªp h÷u hiÖu víi nh÷ng biÓu hiÖn nh­ ban hµnh luËt thuÕ, thµnh lËp c¸c c¬ quan qu¶n lý viÖc thu thuÕ, t­ vÊn vÒ thuÕ. Trong thêi gian nµy, møc thuÕ suÊt còng nh­ sè l­îng c¸c mÆt hµng ph¶i chÞu thuÕ gia t¨ng liªn tôc ë hÇu hÕt c¸c n­íc, tuy møc ®é cã kh¸c nhau. Bªn c¹nh thuÕ quan, c¸c n­íc ASEAN cßn sö dông réng r·i c¸c hµng rµo phi thuÕ quan nh­ giÊy phÐp nhËp khÈu, qu¶n lý ngo¹i hèi ®Ó b¶o vÖ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ cña m×nh. Tr¶i qua giai ®o¹n ph¸t triÓn c«ng nghiÖp thay thÕ nhËp khÈu, c¸c n­íc ASEAN ®· cã ®­îc mét sè c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, ng­êi lao ®éng ®· cã ®­îc mét sè kü n¨ng vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, t¹o c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña nÒn c«ng nghiÖp sau nµy. Tuy vËy, chiÕn l­îc nµy kh«ng thÓ kÐo dµi m·i bëi nh÷ng h¹n chÕ cña thÞ tr­êng néi ®Þa. Do qui m« thÞ tr­êng trong n­íc nhá nªn chØ sau mét thêi gian ng¾n c¸c s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu ®· trë nªn d­ thõa, lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu xuÊt ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi. ThÕ nh­ng, thÞ tr­êng thÕ giíi kh«ng ®¬n gi¶n lµ chç ®Ó tiªu thô c¸c hµng ho¸ d­ thõa. Nã ho¹t ®éng theo nh÷ng qui luËt nhÊt ®Þnh. Hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng nµy sÏ tiªu thô ®­îc nÕu ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña ng­êi mua vµ ®­îc hä chÊp nhËn vÒ gi¸. VËy ®iÒu g× sÏ x¶y ra ®èi víi c¸c hµng ho¸ d­ thõa cña ASEAN? Møc b¶o hé thùc tÕ (®èi víi mét vµi n­íc vµ s¶n phÈm th× c¶ møc b¶o hé danh nghÜa) qu¸ cao ®· lµm cho hµng ho¸ d­ thõa cña ASEAN kh«ng thÓ c¹nh tranh ®­îc vÒ gi¸ trªn c¸c thÞ tr­êng hµng ho¸ thÕ giíi. §iÒu ®ã cßn chøng tá r»ng viÖc sö dông c¸c nguån lùc khan hiÕm trong c¸c n­íc nµy lµ kÐm hiÖu qu¶. Thùc tÕ nµy, kÕt hîp víi nhiÒu yÕu tè kh¸c trong n­íc, khu vùc vµ thÕ giíi, ®· lµm cho c¸c n­íc ASEAN hiÓu r»ng chØ cã h­íng ra bªn ngoµi thÕ giíi lín míi cã thÓ cã c¬ héi ph¸t triÓn kinh tÕ l©u dµi h¬n vµ muèn vËy, hä b¾t buéc ph¶i gi¶m bít c¸c hµng rµo b¶o hé c«ng nghiÖp ®Ó t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm cã ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Nh­ vËy, sù chuyÓn h­íng tõ c«ng nghiÖp hãa thay thÕ nhËp khÈu sang c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu ®· ®ßi hái c¸c n­íc ASEAN ph¶i cã mét chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do h¬n. do møc ®é b¶o hé lµ kh¸c nhau nªn mçi n­íc buéc ph¶i b¾t ®Çu qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i cña m×nh ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau, khëi ®Çu lµ Xingapo vµo gi÷a nh÷ng n¨m 60, tiÕp sau lµ Malaixia, Philipin vµ Th¸i Lan vµo cuèi nh÷ng n¨m 60 råi In®«nªxia vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80. ë thËp kû 70, chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ban ®Çu. Tû träng cña hµng chÕ t¹o trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, còng nh­ tû lÖ s¶n phÈm xuÊt khÈu trong toµn bé s¶n phÈm cña ngµnh chÕ t¹o cã xu h­íng gia t¨ng trong tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN lóc ®ã. KÕt qu¶ nµy ®· ¶nh h­ëng tèt ®Õn tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ë mét sè n­íc nh­ In®«nªxia, Malaixia, Philipin, tèc ®é t¨ng tr­ëng tæng s¶n phÈm tæng s¶n phÈm quèc d©n trung b×nh hµng n¨m trong thËp kû nµy ®· ®¹t møc 7 – 8 %, cao h¬n nhiÒu so víi thËp kû tr­íc ®ã. Bªn c¹nh ®ã, møc ®é chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ®· ®­îc t¨ng c­êng m¹nh trong khu vùc. Tû lÖ bu«n b¸n néi bé ngµnh gi÷ cÊc n­íc thµnh viªn ASEAN kh«ng ngõng ®­îc t¨ng lªn. §iÒu ®ã ®· lµm t¨ng ®¸ng kÓ sù quan t©m cña c¸c n­íc nµy vµo viÖc thóc ®Èy trao ®æi bu«n b¸n néi bé khu vùc. Còng trong thêi gian nµy, Héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø nhÊt ®· ®­îc tæ chøc ë Bali (In®«nªxia) vµ mét trong hai v¨n kiÖn quan träng ®· ®­îc ký kÕt lµ HiÖp ­íc Th©n thiÖn vµ Hîp t¸c. Qua ®ã, c¸c nhµ l·nh ®¹o ASEAN ®· chØ râ rµng th­¬ng m¹i lµ mét lÜnh vùc hîp t¸c quan träng gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn trong HiÖp héi. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ph¸t triÓn vµ theo tinh thÇn cña HiÖp ­íc, HiÖp ®Þnh vÒ ­u ®·i th­¬ng m¹i (PTA) ®· ®­îc c¸c n­íc ASEAN ký kÕt vµo n¨m 1977 t¹i Manila nh»m tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ ®Èy nhanh ho¹t ®éng th­¬ng m¹i trong néi bé khu vùc th«ng qua hµng lo¹t c¸c tho¶ thuËn ­u ®·i nh­ ký kÕt c¸c hîp ®ång dµi h¹n vÒ sè l­îng, nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i vÒ viÖc cung cÊp tµi chÝnh cho nhËp khÈu, nh÷ng ­u ®·i vÒ mÆt thñ tôc hµnh chÝnh liªn quan ®Õn xuÊt nhËp khÈu, ­u ®·i vÒ thuÕ quan vµ thóc ®Èy viÖc xo¸ bá c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan trong bu«n b¸n néi bé khu vùc. PTA ra ®êi ®· ®¸nh dÊu mét b­íc tiÕn míi trong qu¸ tr×nh tù do hãa th­¬ng m¹i cña c¸c n­íc ASEAN tõ c¸c ch­¬ng tr×nh ®¬n ph­¬ng ®· chuyÓn sang thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh khu vùc. Víi PTA, c¸c n­íc hy väng më ra mét thêi kú míi trong hîp t¸c kinh tÕ khu vùc “mét thêi kú mµ trong ®ã viÖc c¾t gi¶m thuÕ ®­îc tiÕn hµnh s©u h¬n, réng h¬n c¸c vÊn ®Ò ban ®Çu (vÊn ®Ò thÓ chÕ ho¸ viÖc gi¶m thuÕ - NCS) ®· ®­îc kh¾c phôc”. Tuy nhiªn, sau 10 n¨m thùc hiÖn, c¸c n­íc ASEAN ®· nhËn thÊy r»ng hä ®· hy väng qu¸ lín vµo PTA nh­ lµ mét c«ng cô ®Ó më réng bu«n b¸n néi bé khu vùc. Sau khi xem xÐt rÊt kü l­ìng nh÷ng bÊt cË._.p cña hÖ thèng ­u ®·i thuÕ quan nµy, t¹i Héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø ba tæ chøc t¹i Manila n¨m 1987, mÆc dï vÉn c«ng nhËn PTA lµ mét c«ng cô c¬ b¶n ®Ó t¨ng c­êng th­¬ng m¹i néi bé, nh­ng c¸c n­íc ®· nhËn thÊy cÇn ph¶i cã nh÷ng söa ®æi quan träng sao cho cã thÓ mang l¹i nh÷ng lîi Ých lín h¬n. Mét trong nh÷ng söa ®æi rÊt g©y Ên t­îng, mµ c¸c n­íc ASEAN ®· ®¹t ®­îc héi nghÞ nµy lµ viÖc Ên ®Þnh thêi h¹n cho nh÷ng c¶i c¸ch. Theo ®ã, víi nh÷ng néi dung ®· ®­îc söa ®æi, PTA ®­îc thùc hiÖn trong thêi h¹n 5 n¨m vµ hµng n¨m ®­îc xem xÐt ®Ó cã nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt. Kh«ng dõng l¹i ë ®ã, c¸c n­íc ASEAN ®· ®­a ra mét sè kh¶ n¨ng nh»m tiÕp tôc hoµn thiÖn PTA sau thêi h¹n trªn nh­ gi¶m bít danh môc lo¹i trõ, tiÕp tôc c¾t gi¶m thuÕ, vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nguyªn t¾c xuÊt xø vµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan. Quan ®iÓm ñng hé tù do ho¸ th­¬ng m¹i cña c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN tiÕp tôc ®­îc cñng cè, khi hä quyÕt ®Þnh thµnh lËp khu vùc MËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµ ñng hé triÖt ®Ó t­ t­ëng chñ ®¹o cña APEC vÒ “chñ nghÜa khu vùc më”. ViÖc x©y dùng mét khu vùc th­¬ng m¹i më bao hµm c¶ viÖc tiÕn hµnh xo¸ bá c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn víi nhau vµ víi c¸c n­íc thø ba lÉn viÖc thuËn lîi ho¸ th­¬ng m¹i, tøc lµ gi¶m bít nh÷ng kh¸c biÖt trong c¬ chÕ ®iÒu tiÕt cña c¸c n­íc tham gia nh»m môc ®Ých cuèi cïng lµ x©y dùng mét hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng trªn ph¹m vi toµn cÇu. C¶ hai vÊn ®Ò nµy ®· ®­¬c ®Ò cËp ®Õn trong tiÕn tr×nh AFTA. Mét mÆt, tù do ho¸ th­¬ng m¹i néi bé ASEAN tiÕp tôc ®­îc c¸c n­íc thµnh viªn tiÕn hµnh th«ng qua gi¶m thuÕ vµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan còng nh­ nh÷ng trë lùc liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®iÒu tiÕt cña c¸c chÝnh phñ nh»m thóc ®Èy kh«ng chØ trao ®æi hµng ho¸, mµ c¶ dÞch vô vµ t¨ng c­êng thu hót vèn ®Çu t­ tõ bªn ngoµi. MÆt kh¸c, ASEAN ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò thuËn lîi ho¸ th­¬ng m¹i. Uû ban t­ vÊn ASEAN vÒ tiªu chuÈn vµ chÊt l­îng ®· ®­îc thµnh lËp ®Ó ho¹t ®éng trong lÜnh vùc lµm hµi hoµ c¸c tiªu chuÈn hµng ho¸, kiÓm tra vµ c«ng nhËn hîp chuÈn, th«ng tin kü thuËt. Bªn c¹nh ®ã, c¸c n­íc nµy ®· th«ng qua ch­¬ng tr×nh vÒ lµm hµi hoµ c¸c thñ tôc h¶i quan, c¬ së d÷ liÖu vÒ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­. 2/ XÐt vÒ phÝa ViÖt Nam Sau nh÷ng n¨m dµi bÞ chiÕn tranh tµn ph¸, h¬n ai hÕt nh©n d©n ta mong mái cã hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp t¸c víi c¸c n­íc gÇn gòi tr­íc hÕt lµ c¸c n­íc l¸ng giÒng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, c¶i thiÖn ®êi sèng. ASEAN lµ tæ chøc khu vùc bao gåm nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn rÊt n¨ng ®éng. Vµi ba thËp kû tr­íc ®©y nh÷ng n­íc nµy phÇn lín cßn lµ nh÷ng n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu, dùa vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ chÝnh. Nay hä ®ang v­¬n tíi m¹nh mÏ. Cã n­íc nh­ Xingapo ®· trë thµnh mét trong nh÷ng “con rång Ch©u ¸ ”, c¸c n­íc cßn l¹i còng cã nh÷ng nç lùc kh«ng ngõng ®Ó trë thµnh nh÷ng n­íc ph¸t triÓn toµn diÖn vµo thÕ kû tíi. Tr­íc hÕt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh ViÖt Nam tham gia ASEAN lµ kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®óng ®¾n “ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi” vµ chñ tr­¬ng ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ ®èi ngo¹i, héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi trªn c¬ së t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ, b×nh ®¼ng vµ hîp t¸c cïng cã lîi. ViÖt Nam tham gia ASEAN mang l¹i lîi Ých kh«ng chØ cho riªng ViÖt Nam, mµ cßn cho c¶ khu vùc. Lµ mét quèc gia ®«ng d©n thø hai vµ n»m ë vÞ trÝ ®Þa lý chiÕn l­îc quan träng trong khu vùc, ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc cñng cè vµ t¨ng c­êng hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn trong khu vùc. Ngoµi ra, gia nhËp ASEAN sÏ gãp phÇn n©ng cao vÞ thÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ vµ lµ b­íc ®i quan träng, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Çu tiªn trong tiÕn tr×nh héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. Nh­ vËy, sù t¸c ®éng hai chiÒu gi÷a søc m¹nh cña khu vùc ho¸ víi søc m¹nh cña tõng quèc gia sÏ t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp. V× vËy, yÕu tè héi nhËp vµo ASEAN mang tÝnh tÊt yÕu nh»m cñng cè c¸c mèi liªn kÕt kinh tÕ, tr­íc hÕt lµ trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i nh»m t¹o cho ViÖt Nam trë thµnh khu vùc hÊp dÉn h¬n còng nh­ t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tham gia ngµy cµng s©u s¾c h¬n vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ toµn cÇu. Víi t­ c¸ch lµ mét thµnh viªn cña ASEAN vµ APEC, ViÖt Nam cã nghÜa vô tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ cña c¸c tæ chøc nµy, trong ®ã bao gåm ch­¬ng tr×nh x©y dùng khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµ c¸c ch­¬ng tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ cña APEC. Lµ mét n­íc ®i sau trong qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ khu vùc, ViÖt Nam cã ®­îc nh÷ng lîi thÕ nhÊt ®Þnh, nh­ng ®ång thêi còng cã nh÷ng khã kh¨n kh«ng nhá cña mét n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kÐm h¬n, mµ khã kh¨n lín nhÊt lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh h¹n chÕ cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng néi ®Þa còng nh­ khi xuÊt khÈu. Th¸ch thøc nµy ®· vµ ®ang ®Æt chóng ta tr­íc mét vÊn ®Ò nan gi¶i: nªn héi nhËp nh­ thÕ nµo ®Ó nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã thÓ tranh thñ ®­îc nhiÒu nhÊt nh÷ng nguån lîi tõ qu¸ tr×nh nµy. Trong 6 n¨m qua, ViÖt Nam tham gia tÝch cùc vµo c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c trong ASEAN vµ ®· thÓ hiÖn râ thiÖn chÝ vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc thùc hiÖn c¸c nghÜa vô quèc tÕ. §iÒu nµy còng cho thÊy tÇm quan träng cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam. NhÊt lµ khi nãi ®Õn nh÷ng yÕu tè t¹o nªn thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi sau h¬n mét thËp kû ®æi míi, c¸c nhµ nghiªn cøu lu«n ®¸nh gi¸ cao vai trß cña c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. B»ng viÖc më réng quan hÖ ngo¹i th­¬ng víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi (hiÖn víi kho¶ng 120 quèc gia vµ l·nh thæ), ¸p dông c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu giai ®o¹n 1986 – 1999 ®¹t kho¶ng 20% / n¨m, lµm cho tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng gia t¨ng ®¸ng kÓ tr­íc ®©y chØ b»ng 20 % GDP, nay ®· t¨ng lªn 80% GDP. Ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng hiÖn ®ang cã ý nghÜa then chèt trong mét sè ngµnh tr­íc ®æi míi hÇu nh­ ch­a cã quan hÖ víi bªn ngoµi còng ®· cã nhiÒu s¶n phÈm xuÊt khÈu, nh­ ngµnh n«ng nghiÖp. ViÖt Nam hµng n¨m xuÊt khÈu kho¶ng 3 – 4 triÖu tÊn g¹o, sau Th¸i Lan vµ ®· v­ît Mü. Kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña ngµnh n«ng nghiÖp cßn rÊt lín, mµ hiÖn t¹i ch­a khai th¸c hÕt. Trong t­¬ng lai, víi ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ®· ®­îc ®Ò ra, ViÖt Nam cã triÓn väng sÏ xuÊt khÈu m¹nh mÏ c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n chÕ biÕn, c¸c lo¹i hoa qu¶ t­¬i. Nh­ vËy, cã thÓ nãi r»ng mäi ngµnh, mäi lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ cña n­íc ta hiÖn nay, ®Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, ®Òu cÇn ph¶i tham gia tÝch cùc vµo trao ®æi quèc tÕ. Ph¸t triÓn song song víi lÜnh vùc ngo¹i th­¬ng lµ lÜnh vùc ®Çu t­ quèc tÕ. Cho ®Õn nay, trªn 50 n­íc ®· ®Çu t­ vµo ViÖt Nam nhiÒu chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· tµi trî cho ViÖt Nam d­íi d¹ng vèn ODA. KÓ tõ khi ban hµnh luËt §Çu t­ n­íc ngoµi vµo cuèi n¨m 1987, ViÖt Nam ®· thu hót ®­îc nhiÒu tû ®« la vèn n­íc ngoµi d­íi d¹ng FDI vµ ODA. C¸c dßng vèn vµo ®· gãp phÇn lµm gia t¨ng nguån dù tr÷ ngo¹i tÖ, ®ång thêi lµ ®éng lùc quan träng cho ph¸t triÓn kinh tÕ. TÇm quan träng cña ho¹t ®éng ®Çu t­ n­íc ngoµi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam cßn ®­îc nh©n lªn, bëi nã lu«n ®­îc g¾n liÒn víi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. Nhê thu hót ®­îc l­îng vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi kh¸ lín vµ chñ yÕu ®­îc chuyÓn vµo d­íi d¹ng m¸y mãc, thiÕt bÞ, nªn tr×nh ®é c«ng nghÖ cu¶ n­íc ta ®· ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ, næi bËt nhÊt lµ trong ngµnh b­u chÝnh viÔn th«ng, khai th¸c dÇu khÝ, ho¸ chÊt. Tãm l¹i, vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc vµ ngµy râ rÖt ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña n­íc ta. So víi khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®ãng gãp cña ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam vµo t¨ng tr­ëng GDP cã phÇn h¹n chÕ h¬n. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy r»ng, trong suèt thËp kû 90, ®ãng gãp cña xuÊt khÈu rßng vµo t¨ng tr­ëng GDP lµ kh«ng ®¸ng kÓ, thËm chÝ cßn t¸c ®éng ng­îc chiÒu. ViÖc chó träng h¬n ®Õn ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp thay thÕ nhËp khÈu, tõ kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ASEAN, dÉn ®Õn thùc tr¹ng r»ng møc ®é b¶o hé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ cña n­íc ta kh«ng thÓ lµ thÊp. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· cho thÊy nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang ®­îc b¶o hé rÊt m¹nh (xÐt c¶ vÒ møc b¶o hé danh nghÜa, lÉn hiÖu qu¶), møc b¶o hé l¹i ph©n t¸n m¹nh gi÷a c¸c ngµnh, tõ ®ã t¹o nªn nh÷ng mÐo mã rÊt lín trong ph©n bæ c¸c nguån lùc. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, mét chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do h¬n sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña toµn bé nÒn kinh tÕ. Mét chÕ ®é th­¬ng m¹i tù do h¬n kh«ng chØ t¸c ®éng tÝch cùc lªn viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc trong n­íc, mµ cßn lµm t¨ng t¸c ®éng cña FDI thu hót ®­îc lªn t¨ng tr­ëng n¨ng suÊt toµn bé c¸c yÕu tè vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm cã hµm l­îng c«ng nghÖ cao. §©y lµ mèi quan hÖ thuËn chiÒu, tøc lµ t¸c ®éng lªn t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña FDI sÏ t¨ng lªn khi cã mét chÕ ®é th­¬ng m¹i më cöa h¬n. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy r»ng tiÕn hµnh tù do ho¸ th­¬ng m¹i lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· nhËn thøc rÊt râ ®iÒu nµy vµ ®ang rÊt tÝch cùc c¶i t¹o nÒn kinh tÕ cña m×nh theo h­íng ngµy cµng më cöa h¬n, m«i tr­êng ®Çu t­ ngµy cµng th«ng tho¸ng h¬n, vµ mét nÒn tµi chÝnh hoµn thiÖn h¬n ®Ó trë nªn hÊp dÉn h¬n ®èi víi thÕ giíi. Ch­¬ng II: Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng ASEAN I/ Thùc tr¹ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam hiÖn nay 1/ N¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam Vµo gi÷a thÕ kû XX, ViÖt Nam cã tr×nh ®é ph¸t triÓn t­¬ng ®­¬ng víi Th¸i Lan vµ nhiÒu n­íc kh¸c ë ch©u ¸, nh­ng sau ®ã dßng th¸c c«ng nghiÖp ®· lan nhanh c¶ bÒ s©u vµ bÒ réng t¹i khu vùc nµy vµ c¸c n­íc l©n cËn ®· nèi ®u«i nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. C«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ do §¶ng C«ng S¶n ViÖt Nam khëi x­íng vµ l·nh ®¹o tõ n¨m 1986 ®· ®­a ViÖt Nam héi nhËp vµo lµn sãng ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña khu vùc vµ ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng tù hµo; nh­ng gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ vÉn cßn kho¶ng c¸ch t­¬ng ®èi lín vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, mµ tiªu biÓu lµ kho¶ng c¸ch 20 n¨m gi÷a ViÖt Nam vµ Th¸i Lan. Bªn c¹nh ®ã, héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi lµ qu¸ tr×nh kh«ng thÓ ®¶o ng­îc bëi v× mét quèc gia kh«ng thÓ hïng m¹nh mµ l¹i c« lËp víi thÕ giíi bªn ngoµi. V× vËy, tham gia khu vùc tù do th­¬ng m¹i ASEAN (AFTA) lµ b­íc khëi ®éng ®Çu tiªn, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi riªng. Hµnh trang cÇn thiÕt cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh Êy chÝnh lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh. §©y kh«ng chØ lµ yªu cÇu tÊt yÕu mµ cßn lµ nh©n tè quan träng ¶nh h­ëng ®Õn sù thµnh b¹i cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong khu«n khæ AFTA. B¶ng 3: XÕp h¹ng tÝnh c¹nh tranh cña c¸c n­íc/nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi STT N­íc/NÒn kinh tÕ 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1 Mü 1 2 3 3 2 Xingapo 2 1 1 1 3 NhËt B¶n 21 14 12 14 4 Th¸i Lan 31 31 21 18 5 Trung Quèc 41 32 28 29 6 Philippin 37 33 33 34 7 Malaixia 25 16 17 9 8 ViÖt Nam 60 62 53 48 39 49 Nguån: DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi (WEF) Kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh×n chung ®­íc hiÓu lµ kh¶ n¨ng kinh doanh dùa trªn n¨ng lùc cña giíi kinh doanh vµ dùa trªn m«i tr­êng c¹nh tranh kinh tÕ ®­îc t¹o nªn bëi chÝnh phñ. Theo xÕp h¹ng vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi trong B¸o c¸o kinh tÕ toµn cÇu cña DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi (WEF) th× n¨m 1997, ViÖt Nam ®øng thø 49/53, n¨m 1998 thø 39/53, n¨m 1999 thø 48/59, n¨m 2000 lµ 53/59, n¨m 2001 lµ 62/80 vµ n¨m 2002 lµ 60/80. Nh­ vËy n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam võa rÊt thÊp, võa lªn xuèng thÊt th­êng. Thùc tr¹ng nµy cã thÓ ®­îc nh×n nhËn ë c¸c gãc ®é sau: HÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch­a n¨ng ®éng. HÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i chñ yÕu thôc hiÖn chøc n¨ng lµ c¸c tæ chøc tÝn dông chø kh«ng ph¶i lµ c¸c nhµ ®Çu t­. Chóng ta cßn thiÕu hoÆc yÕu vÒ hÖ thèng c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian n¨ng ®éng cho nÒn tµi chÝnh quèc gia nh­: c¸c c«ng ty thuª mua, c«ng ty nhËn nî, c«ng ty chøng kho¸n… L­îng tiÒn tr«i næi cßn qu¸ lín, n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña hÖ thèng tµi chÝnh. HÖ thèng chøng tõ kÕ to¸n ch­a ph¶n ¸nh hÕt c¸c quan hÖ thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ vµ ch­a theo kÞp c¸c th«ng lÖ quèc tÕ, c¶n trë lín cho sù héi nhËp, trùc tiÕp lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. KÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt – th«ng tin thÊp kÐm, kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng lµm chi phÝ ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp t¨ng cao, ®ång thêi lµm cho c¬ cÊu d©n c­ thay ®æi khiÕn mét sè ®« thÞ nhanh chãng qu¸ t¶i, lµ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch v× c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ sinh th¸i. Nguån nh©n lùc dåi dµo nh­ng kh«ng m¹nh. §éi ngò nh©n lùc tr×nh ®é cao ®Ó s½n sµng ®èi phã víi ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ch­a nhiÒu ®ang lµ th¸ch thøc lín cho hÖ thèng ®µo t¹o, nhÊt lµ ®µo t¹o nghÒ nghiÖp, n¨ng lùc thùc hµnh. §éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ c¶ ë tÇm vÜ m« vµ ë c¸c doanh nghiÖp ®Òu béc lé nh÷ng yÕu kÐm, ®Æc biÖt lµ kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng tµi chÝnh. Theo b¸o c¸c míi ®ay cña chÝnh phñ, gÇn 70% gi¸m ®èc doanh nghiÖp kh«ng ®äc næi c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. KÕt qu¶ ®ît tæng ®iÒu tra gÇn ®©y vÒ tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cho thÊy trong sè 127 c¸n bé qu¶n lý ®­îc hái chØ cã 7 ng­êi ®­îc ®µo t¹o, båi d­ìng chuyªn m«n l¹i trong n­íc sau n¨m 1990, 9 ng­êi ®­îc båi d­ìng ë n­íc ngoµi víi thêi gian tõ 1 ®Õn 3 th¸ng. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ kÐo theo nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nh­ bÊt b×nh ®¼ng d©n sè, ®« thÞ ho¸, m«i tr­êng, tÖ n¹n x· héi, tham nhòng x¶y ra víi tèc ®é qu¸ nhanh so víi kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt, g©y t¸c h¹i cho kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. Ngoµi c¸c th«ng sè kü thuËt cña tõng lo¹i s¶n phÈm nh­ gi¸ thµnh cao, chÊt l­îng thÊp, chñng lo¹i, kiÓu d¸ng, bao b× kh«ng hÊp dÉn; hay c¸c yÕu tè thuéc tæng thÓ nÒn kinh tÕ nh­ ®· nªu trªn th× ®iÒu ®¸ng ng¹i h¬n chÝnh lµ sù thiÕu v¾ng mét m«i tr­êng c¹nh tranh, hay nh­ c¸ch nãi th«ng th­êng hiÖn nay lµ “mét s©n ch¬i ph¼ng” trong ®ã c¸c yÕu tè ®éc quyÒn bÞ h¹n chÕ vµ c¬ cÊu “xin – cho” bÞ xo¸ bá, biÓu hiÖn nh­ sau: + Sù vËn hµnh cña c¬ chÕ Tæng c«ng ty – mét h×nh thøc ®éc quyÒn h×nh thµnh th«ng qua c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh cña nhµ n­íc - ®· triÖt tiªu c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. HiÖn nay c¸c Tæng c«ng ty ®ang n¾m gi÷ nh÷ng vÞ trÝ then chèt nhÊt, ®ang chi phèi nh÷ng nguån lùc ph¸t triÓn quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ. §èi víi nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, c¸c Tæng c«ng ty lµ nh÷ng ng­êi cung cÊp chÝnh trªn thÞ tr­êng nh­: ®iÖn, than, xi m¨ng, giÊy, … Khi thiÕt lËp c¸c Tæng c«ng ty, ý ®å h×nh thµnh nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh lµ hoµn toµn chÝnh ®¸ng. Nh­ng kh¸c víi ®iÒu mong ®îi lµ trë thµnh ®éi qu©n chñ lùc, l«i kÐo c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá kh¸c thµnh mét ®éi h×nh, t¨ng søc c¹nh tranh víi c¸c tËp ®oµn kinh tÕ n­íc ngoµi, c¸c Tæng c«ng ty ®éc quyÒn ®· quay l¹i c¹nh tranh víi ng­êi nhµ, ngay trªn s©n nhµ b»ng lîi thÕ ®éc quyÒn. HËu qu¶ lµ, vÒ ng¾n h¹n, ng­êi tiªu dïng ph¶i tr¶ thªm mét møc phÝ tæn kh«ng ®¸ng cã. VÒ dµi h¹n, nÒn kinh tÕ bÞ l·ng phÝ mét phÇn nguån lùc ®¸ng kÓ cã thÓ ®Çu t­ vµo nh÷ng lÜnh vùc cã lîi h¬n. Nguy h¹i h¬n, sù kÐo dµi cña c¬ chÕ ®éc quyÒn ®· ®i ng­îc víi xu thÕ tù do ho¸, héi nhËp ®ang gia t¨ng m¹nh mÏ. + Cïng víi viÖc duy tr× ®éc quyÒn ë c¸c cÊp ®é, c¸c h×nh thøc, lµ viÖc khu vùc kinh tÕ d©n doanh ch­a ®­îc khuyÕn khÝch tho¶ ®¸ng. Trong nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu khu vùc vÉn ch­a t×m thÊy sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« víi vÊn ®Ò cña c¸c doanh nghiÖp d©n doanh. MÆc dï gÇn ®©y, sù th«ng tho¸ng ®· thÓ hiÖn râ qua viÖc thùc hiÖn LuËt doanh nghiÖp, viÖc cho phÐp mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã ®ñ n¨ng lùc ®­îc phÐp tham gia xuÊt khÈu hµng ho¸ ra n­íc ngoµi, nh­ng hÖ thèng doanh nghiÖp d©n doanh, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vÉn ch­a nhËn ®­îc sù hç trî, khÝch lÖ tho¶ ®¸ng tõ phÝa nhµ n­íc. C¸c vÊn ®Ò nh­ quyÒn sö dông ®Êt, vÊn ®Ò quy ho¹ch tæng thÓ, sù phèi hîp liªn ngµnh cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÉn tiÕp tôc h¹n chÕ ®Çu t­ dµi h¹n vµo s¶n xuÊt cña khu vùc kinh tÕ d©n doanh. + Cuèi cïng, vÒ phÝa c¸c nhµ s¶n xuÊt, nh×n chung ch­a biÓu thÞ th¸i ®é s½n sµng ®èi víi c¹nh tranh. Th­êng vÉn chØ thÊy c¸c doanh nghiÖp ®Ò nghÞ víi chÝnh phñ vÒ biÖn ph¸p gi¶m thuÕ, ng¨n chÆn hµng lËu … theo lèi “xin – cho”, chø Ýt thÊy nh÷ng biÖn ph¸p dµi h¹n t¨ng c­êng n¨ng lùc c¹nh tranh qua c¶i tiÕn qu¶n lý, nghiªn cøu øng dông, ®µo t¹o nh©n lùc, t×m kiÕm thÞ tr­êng, … Trong bèi c¶nh më cöa vµ héi nhËp hiÖn nay, ViÖt Nam – thµnh viªn cña ASEAN, APEC, ®· ký hiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i víi Mü vµ sÏ trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO trong t­¬ng lai th× viÖc xem xÐt kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ®Êt n­íc nh­ thÕ nµo lµ rÊt cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch bëi ®ã lµ nÒn t¶ng cho viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi. 2/ Thùc tr¹ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam hiÖn nay Trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y, xuÊt khÈu cña ViÖt Nam t¨ng liªn tôc c¶ vÒ quy m« lÉn tû träng, b×nh qu©n t¨ng 20,53% so víi tèc ®é t¨ng tr­ëng trung b×nh cña GDP lµ 7,55%/n¨m. Nhê c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ mµ c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn nhÊt ®Þnh, víi sù gia t¨ng tû lÖ cña s¶n phÈm chÕ biÕn tõ 10% (1991) lªn 40% (1999). N¨m 1991, chóng ta chØ cã 4 mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cã kim ng¹ch h¬n 100 triÖu USD mçi mÆt hµng/n¨m (dÇu th«, thuû s¶n, g¹o vµ may mÆc); ®Õn 1999 chóng ta ®· cã thªm 8 mÆt hµng chñ lùc lµ: cµ phª, cao su, giÇy dÐp, hµng ®iÖn tö, than, hµng thñ c«ng mü nghÖ, h¹t ®iÒu, rau qu¶. §· cã 5 mÆt hµng cã thÓ thu tõ 1 ®Õn 1,3 tû USD/n¨m. (N¨m 1999 lµ g¹o, giÇy dÐp, may mÆc vµ dÇu th«; n¨m 2000 lµ thuû s¶n, giÇy dÐp, may mÆc vµ dÇu th«). ViÖt Nam hiÖn lµ n­íc xuÊt khÈu g¹o lín thø hai trªn thÕ giíi sau Th¸i Lan, ®øng thø hai thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu cµ phª sau Brazil. B¶ng 4: C¸c mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam Mặt hàng Đơn vị 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Xuất khẩu Dầu thô 1000 tấn 6.949 7.652 8.705 9.638 12.145 14.882 15.500 16.300 May mặc triệu $ 476 850 1.150 1.503 1.450 1.747 1.815 1.920 Giày dép triệu $ 122 296 530 978 1.031 1.392 1.402 1.568 Hải sản triệu $ 551 621 697 782 858 971 1.475 1.742 Gạo 1000 tấn 1.983 1.988 3.003 3.575 3.730 4.508 3500 3.492 Cà phê 1000 tấn 176 248 284 392 382 482 609 725 Thủ công MN triệu $ ... 102 124 160 158 168 235 274 Hạt tiêu 1000 tấn 16,0 17,9 25,3 24,7 15,1 34,8 36,2 38,8 Hạt điều 1000 tấn ... 19,8 16,5 33,3 25,7 18,4 26,4 33,5 Cao su 1000 tấn 135,5 138,1 194,5 194,2 191,0 265 280 310 Rau quả triệu $ 21 56 90 71 53 105 205 295 Than đá 1000 tấn 2.068 2.821 3.647 3.454 3.162 3.260 3.035 3.125 Chè 1000 tấn 23,5 18,8 20,8 32,9 33,0 36,0 44,7 53,8 Lạc 1000 tấn 119 111 127 86 87 56 78 84 Nhập khẩu Thiết bị triệu $ 2.005 2.482 2.735 Xăng dầu 1000 tấn 4.531 5.003 5.899 5.958 6.852 7.403 8.589 9.620 Nguyên phụ liệu dệt,may,da triệu $ 152 305 531 897 246 1.096 1.334 1.546 Sắt thép-phôi thép 1000 tấn 754 1.116 1.549 1.401 1.786 2.264 2.661 3.005 Phân bón 1000 tấn 4.134 3.886 2.630 2.527 3.448 3.782 3.982 4.215 Hoá chất triệu $ 258 307 364 Nguån: Chuyªn san kinh tÕ 2000 – 2001, 2001 – 2002 ViÖt Nam vµ ThÕ giíi, Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam Theo sè liÖu thèng kª míi cña ngµnh h¶i quan, ®Õn n¨m 2001, n­íc ta ®· cã 18 mÆt hµng ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ 100 triÖu USD trë lªn, víi tæng kim ng¹ch kho¶ng 11.921 triÖu USD, chiÕm 79,3% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu c¶ n­íc. Ngoµi nh÷ng mÆt hµng tr­íc ®©y (dÇu th«, dÖt may, thuû s¶n, giµy dÐp, g¹o, m¸y tÝnh vµ linh kiÖn l¾p r¸p, cµ phª, rau qu¶, s÷a vµ s¶n phÈm s÷a, thñ c«ng mü nghÖ, cao su, h¹t ®iÒu, ®iÖn tö vµ than ®¸) ®· xuÊt hiÖn mét sè mÆt hµng míi nh­: gç, d©y ®iÖn vµ d©y c¸p ®iÖn, s¶n phÈm nhùa vµ xe ®¹p, phô tïng xe ®¹p. ViÖc t¨ng c­êng ®Çu t­ ph¸t triÓn nh÷ng mÆt hµng nµy sÏ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc hoµn thµnh chØ tiªu xuÊt khÈu n¨m 2002 lµ 16.600 triÖu USD. Ngoµi ra cßn cã 2 mÆt hµng gÇn ®¹t ng­ìng 100 triÖu USD lµ h¹t tiªu (trªn 91 triÖu USD) vµ chÌ (trªn 78 triÖu USD). C¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu còng cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n. PhÇn cña Liªn Bang X« ViÕt/Nga vµ c¸c n­íc §«ng ¢u trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· gi¶m tõ 57% (1985) xuèng cßn 11,1% (1998), nay lµ 2%. Tuy nhiªn, ®©y vÉn lµ nh÷ng thÞ tr­êng cã tiÒm n¨ng lín, cã thÓ sÏ ®­îc phôc håi trong t­¬ng lai. Trong qu¸ khø, c¸c thÞ tr­êng ch©u ¸ cña ViÖt Nam chØ bao gåm cã Xingapo vµ NhËt B¶n th× hiÖn nay, ®· cã thªm Hµn Quèc, Trung Quèc vµ c¸c n­íc trong khèi ASEAN … ThÞ tr­êng EU víi 2 n­íc chñ yÕu lµ Anh vµ §øc còng tõng b­íc ph¸t triÓn. ThÞ tr­êng B¾c Mü víi b¹n hµng chñ yÕu lµ Mü ®· tõng b­íc ®­îc th©m nhËp kÓ tõ khi Mü b×nh th­êng ho¸ quan hÖ víi ViÖt Nam (1995), ®Æc biÖt lµ tõ khi hai n­íc ký HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i song ph­¬ng th¸ng 7 n¨m 2000. B¹n hµng cña ViÖt Nam ®· t¨ng tõ 40 n­íc (tr­íc n¨m 1990) lªn 154 quèc gia vµ l·nh thæ, bao gåm nhiÒu thÞ tr­êng, nhiÒu ®èi t¸c cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao vµ nguån vèn dåi dµo. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ®· dÇn cã chç ®øng trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Tuy nhiªn, nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan, cho dï kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng thµnh tùu to lín ®· ®¹t ®­îc, ta còng thÊy r»ng: Tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu kh«ng ®Òu, ch­a ®¹t ®­îc môc tiªu t¨ng tr­ëng 28%/n¨m cña kÕ ho¹ch 5 n¨m 1996 – 2000. Møc ®ä xuÊt khÈu 185 USD/ng­êi vÉn thÊp h¬n c¸c n­íc nh­ In®«nªxia (276 USD), Philippin (344 USD), vµ Xingapo (4176 USD). C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu tuy ®· cã chuyÓn biÕn tÝch cùc nh­ng cßn chËm trong bèi c¶nh thêi h¹n thùc hiÖn CEPT/AFTA ®ang ®Õn gÇn vµ ViÖt Nam ®ang nç lùc phÊn ®Êu ®Ó gia nhËp Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) trong vµi n¨m tíi, g©y khã kh¨n trong viÖc chèng ®ì víi nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tõ bªn ngoµi. §Õn nay hµng xuÊt khÈu chue yÕu vÉn lµ s¶n phÈm th« hoÆc s¬ chÕ cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp, dùa trªn lîi thÕ tuyÖt ®èi vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Þa lý vµ lîi thÕ vÒ nh©n c«ng rÎ, chø ch­a ph¶i lµ hµng chÕ biÕn, chøng tá søc c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam cßn yÕu. Cã nh÷ng mÆt hµng ë trong n­íc s¶n xuÊt thõa nh­ng ch­a t×m ®­îc ®­êng xuÊt khÈu (ch¼ng h¹n nh­ thÞt lîn), mét phÇn do an toµn vÖ sinh thùc phÈm ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c¸c thÞ tr­êng n­íc ngoµi. Sù yÕu kÐm nµy lµ do c¸c nh©n tè nh­: c«ng nghÖ l¹c hËu 2 – 3 thËp kû so víi c¸c n­íc trong khu vùc, thiÕu lao ®éng lµnh nghÒ dÉn ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm thÊp, gi¸ thµnh s¶n xuÊt cao nh­ng gi¸ b¸n l¹i thÊp; mÉu m· vµ bao b× kÐm hÊp dÉn; tr×nh ®é qu¶n lý chËt l­îng yÕu; n¨ng lùc marketing yÕu, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay vÉn lµm ¨n theo kiÓu chép giËt, thiÕu tÝnh chiÕn l­îc. D­íi ®©y ta sÏ xem xÐt cô thÓ n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay, c¸c mÆt hµng nµy ®­îc xÕp thµnh hai nhãm: nhãm hµng xuÊt khÈu dùa trªn lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Þa lý vµ nhãm hµng xuÊt khÈu dùa trªn nguån lao ®éng rÎ, dåi dµo lµ nh÷ng lîi thÕ lín nhÊt cña ViÖt Nam cho ®Õn nay. 1.1 C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu dùa trªn lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý ViÖt Nam n»m trªn mét b¸n ®¶o gÇn trung t©m §«ng Nam ¸ víi ®­êng bê biÓn dµi 3260 km, nhiÒu s«ng ngßi, ®Çm, r¹ch, l¹i n»m trong khu vùc khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, n¾mg l¾m, m­a nhiÒu, nhiÖt l­îng trung b×nh cao, ®é Èm trung b×nh lín. §ã lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi cho mét nÒn n«ng nghiÖp ®a canh quanh n¨m víi nhiÒu lo¹i n«ng s¶n phong phó vµ mét ngµnh thuû s¶n ph¸t triÓn m¹nh mÏ. H¬n n÷a, vÒ tµi nguyªn, tuy kh«ng cã nh÷ng má kho¸ng s¶n lín hµng ®Çu thÕ giíi nh­ng ViÖt Nam còng cã nhiÒu lo¹i nhiªn liÖu n¨ng l­îng vµ nh÷ng kho¸ng s¶n c¬ b¶n cÇn thiÕt cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, mµ ®¸ng ph¶i nh¾c tíi lµ dÇu khÝ vµ than. ChÝnh v× vËy, tõ nhiÒu n¨m nay ViÖt Nam ®· kh«ng ngõng khai th¸c nh÷ng thuËn lîi vèn cã ®ã cña m×nh trong b­íc ®Çu c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. HiÖn nay, c¸c mÆt hµng n«ng s¶n nh­ g¹o, cµ phª, cao su, h¹t ®iÒu, rau qu¶; hµng thuû s¶n vµ c¸c kho¸ng s¶n nh­ dÇu th«, than lµ nh÷ng mÆt hµng chñ lùc ®ãng gãp phÇn lín vµo tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. 1.1.1 VÒ hµng n«ng s¶n Nh×n chung, tèc ®é t¨ng tr­ëng vÒ sè l­îng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña hµng n«ng s¶n ViÖt Nam lµ kh¸ cao. Trong sè 12 mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam hiÖn nay cã kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m tõ 100 triÖu USD trë lªn th× cã ®Õn 5 mÆt hµng lµ n«ng s¶n. Mét sè mÆt hµng tr­íc ®©y Ýt ®­îc khai th¸c nh­ rau qu¶ t­¬i th× nay ®· cã mÆt trong danh môc nh­ngx mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc, mang l¹i doanh thu hµng tr¨m triÖu USD mçi n¨m. ChÊt l­îng n«ng s¶n xuÊt khÈu dÇn ®­îc c¶i thiÖn. Ch¼ng h¹n, tû lÖ g¹o chÊt l­îng cao 5% - 10% tÊm n¨m 1998 ®· ®¹t 85% …, tû lÖ g¹o chÊt l­îng thÊp (25% tÊm) chØ cßn 22%. ChÊt l­îng c¸c hµng n«ng s¶n kh¸c còng cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ. Nh­ mÆt hµng cµ phª, tû träng cµ phª lo¹i I t¨ng tõ 2% (vô 95/96) lªn 16% (vô 98/99), lo¹i II B gi¶m tõ 80% (vô 95/96) xuèng cßn 5% (vô 98/99). VÒ gi¸ c¶, hiÖn nay gi¸ c¶ hµng n«ng s¶n ViÖt Nam nh×n chung vÉn thÊp h¬n c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh vµ so víi thÕ giíi (B¶ng 3). HiÖn nay, hµng n«ng s¶n ViÖt Nam ®· cã mÆt ë h¬n 80 quèc gia trªn thÕ giíi, ë kh¾p c¸c ch©u lôc vµ b­íc ®Çu ®· th©m nhËp vµo c¸c thÞ tr­êng khã tÝnh nh­: Anh, Thuþ SÜ, Ph¸p, Hång K«ng, NhËt B¶n, … ThÞ phÇn cña c¸c mÆt hµng nµy t¨ng lªn ®¸ng kÓ: tõ 1991 ®Õn nay, thÞ phÇn g¹o cña ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ ®· ®­îc më réng h¬n 10%, cµ phª h¬n 5%, cao su h¬n 2%. Gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng n«ng s¶n cña ViÖt Nam tuy cã thÊp h¬n cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh nh­ng chÊt l­îng hµng cña ta cßn kÐm. Còng lµ g¹o 5%, 25% tÊm nh÷ng g¹o Th¸i Lan ngon h¬n g¹o 5%, 25% tÊm cña ViÖt Nam. Tû träng cµ phª lo¹i II B tuy cã gi¶m song tû lÖ thuû ph©n qu¸ cao (13%), thËm chÝ cã c¶ h¹t ®en mèc, vì, lÉn nhiÒu t¹p chÊt, quy c¸ch, mµu s¾c, ®é bãng, ®é ®ång ®Òu ch­a ®¸p øng tiªu chuÈn quèc tÕ. V× thÕ n«ng ¶n cña ta th­êng bÞ Ðp gi¸. H¬n n÷a, s¶n l­îng hµng cña ta ch­a ®ñ søc chi phèi gi¸ c¶ thÞ tr­êng nªn ph¶i chÞu t¸c ®éng vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng rÊt nhiÒu. TiÕp n÷a, mÉu m·, c¸ch ®ãng gãi vµ ghi nh·n ®¬n ®iÖu ®· lµm cho n«ng s¶n ViÖt Nam gÆp khã kh¨n khi th©m nhËp vµo c¸c thÞ tr­êng cao cÊp, do ®ã gi¸ b¸n lu«n thÊp. Tuy thÞ tr­êng xuÊt khÈu cña ta ®· kh¸ nhiÒu nh­ng c¸c thÞ tr­êng nhËp khÈu quy m« lín vµ æn ®Þnh th× l¹i Ýt, chØ tËp trung vµo 9 – 10 quèc gia ë ch©u ¸, nh­ NhËt B¶n, Hµn Quèc vµ mét sè n­íc trong khèi ASEAN. MÆt kh¸c, møc ®é th©m nhËp vµo “chÝnh ng¹ch” cña n«ng s¶n ViÖt Nam rÊt thÊp v× nh÷ng thÞ tr­êng nhËp khÈu nµy ®ßi hái tiªu chuÈn chÊt l­îng cao tõ nguyªn liÖu vµ chÕ biÕn s©u nh­ g¹o ®Æc s¶n, cµ phª chÌ, cµ phª hoµ tan, b¸nh kÑo B¶ng 5: Gi¸ mét sè hµng n«ng s¶n 1995 – 1998 §¬n vÞ: USD/tÊn Gi¸ mÆt hµng 1995 1996 1997 1998 1. Gi¸ cµ phª ViÖt Nam 2.407 1.479 1.270 1.554 Braxin 2.773 2.211 3.162 2.343,5 ThÕ giíi 3.100 2.317 2.907 2.583 2. Gi¸ g¹o ViÖt Nam 258 285 242 289 Th¸i Lan 315 367 387,5 393,3 ThÕ giíi 311 373,7 379 347 3. Gi¸ cao su ViÖt Nam 1.360 1.350 980 700 Th¸i Lan 1.506 1.301 992,8 787 ThÕ giíi 1.059 1.332,3 1.058 763 Nguån: T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Dù b¸o sè 01/2001 1.1.2 VÒ hµng thuû s¶n §Õn n¨m 2000, tæng s¶n l­îng thuû s¶n ®· v­ît qua con sè 2 triÖu tÊn, trong ®ã khai th¸c h¶i s¶n ®¹t 1,28 triÖu tÊn, s¶n l­îng nu«i trång vµ khai th¸c néi ®Þa ®¹t h¬n 723.000 tÊn, t¨ng 4,5 lÇn so víi nh÷ng n¨m 80. Tæng c«ng suÊt m¸y tµu khai th¸c ®¹t gÇn 3,2 triÖu CV so víi kho¶ng 76 ngµn tµu thuyÒn, trong ®ã cã h¬n 5.800 tµu khai th¸c xa bê cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. Trong 5 n¨m qua, tæng thu nhËp tõ ngµnh thuû s¶n t¨ng b×nh qu©n 8% mçi n¨m, t¹o viÖc lµm cho h¬n 3,5 triÖu ng­êi, trong ®ã bao gåm 650.000 ng­ d©n. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n 10 n¨m qua t¨ng liªn tôc. N¨m 2000, xuÊt khÈu thuû s¶n ®¹t 1.478 triÖu USD, t¨ng 5,6 lÇn so víi n¨m 1991. VÒ c¬ cÊu thuû s¶n xuÊt khÈu, hiÖn nay t«m lµ mÆt hµng cã gi¸ trÞ cao vµ lµ mÆt hµng thuû s¶n xuÊt khÈu chñ lùc cña ta víi sè l­îng vµ c¸c loµi nh­ t«m cµng, t«m hïm, … chiÕm h¬n nöa doanh thu tõ xuÊt khÈu thuû s¶n (53%), c¸ mùc vµ c¸ chiÕm 17% vµ 15,2%. Theo ®¸nh gi¸ cña Tæ chøc n«ng l­¬ng thÕ giíi (FAO), n¨m 1999 ViÖt Nam lµ n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n lín thø 29 trªn thÕ giíi vµ ®øng thø 4 trong sè c¸c n­íc ASEAN. Hµng thuû s¶n ViÖt Nam ®· cã mÆt ë 64 quèc gia, trong ®ã lín nhÊt lµ NhËt B¶n chiÕm 33% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam. Ngoµi ra cßn cã c¸c thÞ tr­êng ch©u ¸ kh¸c nh­ Hång K«ng, Hµn Quèc, §µi Loan …, thÞ tr­êng EU vµ Mü … Hµng thuû s¶n ViÖt Nam hiÖn nay cã thÓ c¹nh tranh víi Th¸i Lan, In®«nªxia vµ Malaixia ë c¸c thÞ tr­êng truyÒn thèng nhê chÊt l­îng vÖ sinh vµ gi¸ c¶ t­¬ng ®èi rÎ. Hµng thuû s¶n lµ mét trong sè nh÷ng mÆt hµng ®­îc ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng thhuéc Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ xÕp vµo nhãm hµng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cïng víi c¸c mÆt hµng kh¸c nh­ g¹o, cµ phª, ®iÒu, tiªu vµ hµng may mÆc, giÇy dÐp. Tuy nhiªn, ngµnh thuû s¶n ViÖt Nam hiÖn còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi v« vµn nh÷ng khã kh¨n vÒ vèn, thiÕt bÞ, c«ng nghÖ chÕ biÕn, gièng … So s¸nh víi Th¸i Lan, mét trong nh÷ng n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n lín cña khu vùc vµ thÕ giíi, th× thÊy hä m¹nh h¬n ta rÊt nhiÒu. Th¸i Lan ®· ph¸t triÓn mét ngµnh thuû s¶n kh¸ hoµn thiÖn cho xuÊt khÈu tõ nu«i trång, chèng bÖnh tËt, thu ho¹ch, chÕ biÕn … ®Õn xuÊt khÈu. Trong khi ®ã, tû lÖ thuû s¶n nu«i trång cña ViÖt Nam chØ chiÕm 60% s¶n l­îng thuû s¶n xuÊt khÈu, trong ®ã 90% lµ qu¶ng canh vµ nöa th©m canh, cã chÊt l­îng kh«ng æn ®Þnh vµ lîi nhuËn thÊp, chØ b»ng 15% so víi Th¸i Lan. H¬n n÷a, ë n­íc ta viÖc nu«i trång thuû s¶n thêi gian võa qua ph¸t triÓn trµn lan, c¸c hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n Ýt vèn, thiÕu kü thuËt còng ®­îc tham gia nu«i trång thuû s¶n, chÊt l­îng gièng kh«ng ai qu¶n lý lµm cho chÊt l­îng thuû s¶n xuÊt khÈu thÊp. MÆc dï hiÖn nay ngµnh thuû s¶n n­íc ta ®· cã cè g¾ng nhiÒu trong viÖc ¸p dông c¸c tiªu chuÈn an toµn vÖ sinh thùc phÈm hiÖn ®¹i nh­ HACCP (ph©n tÝch mèi nguy vµ kiÓn so¸t tíi h¹n), GMP (quy ph¹m s¶n xuÊt), SSOP (quy ph¹m vÖ sinh) th× míi cã 40% c¸c doanh nghiÖp trong toµn ngµnh thuû s¶n chÕ biÕn ®¹t tiªu chuÈn chÊt l­îng, cßn l¹i 60% kh¸c ch­a ®¹t. Mét nguyªn nh©n n÷a lµm cho gi¸ c¶ hµng cña ta thÊp h¬n c¸c ®èi thñ kh¸c lµ do tr×nh ®é marketing cßn yÕu, Hµng thuû s¶n cña._.tranh, lîi Ých kinh tÕ cao nh­ dÇu cä, cao su, mang l¹i gi¸ trÞ gia t¨ng cao. Trong c«ng nghiÖp, hä s½n sµng bá mét sè ngµnh kh«ng hiÖu qu¶ ®Ó ®i vµo c«ng nghiÖp c«ng nghÖ th«ng tin, ®iÖn tö… Gi¸ trÞ c¸c ngµnh cc«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao ®ang chiÕm tû träng lín trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cña hä” (Bµ Ph¹m Chi Lan - Phã chñ tÞch Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam). MÆt hµng träng t©m cña ViÖt Nam ®­îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng ASEAN lµ g¹o, linh kiÖn vi tÝnh, s¶n phÈm c¬ khÝ, ho¸ phÈm tiªu dïng, thùc phÈm chÕ biÕn, s¶n phÈm nhùa, hµng b¸ch ho¸ (®èi víi Lµo, Campuchia). 2.2 ChÝnh s¸ch nhËp khÈu ChÝnh s¸ch nhËp khÈu cã vai trß rÊt tÝch cùc trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng héi nhËp. Ho¹t ®éng nhËp khÈu ph¶i nh»m vµo thùc hiÖn c¸c yªu cÇu vµ môc tiªu c¬ b¶n lµ. - Trang bÞ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n c¸c thiÕt bÞ, m¸y mãc vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. - Bæ sung c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ hµng ho¸ mµ nÒn kinh tÕ quèc d©n thiÕu hoÆc ch­a ®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng . - NhËp khÈu ph¶i b¶o hé hîp lý s¶n xuÊt néi ®Þa ®Ó gióp c¸c ngµnh cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c¹nh tranh ®­îc trªn thÞ tr­êng néi ®Þa vµ thÞ tr­êng quèc tÕ. VÊn ®Ò b¶o hé mËu dÞch lµ vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i. Trong tiÕn tr×nh héi nhËp, chóng ta cÇn kh¼ng ®Þnh ViÖt Nam kh«ng lÊy chÝnh s¸ch b¶o hÖ mËu dÞch lµm nÒn t¶ng vµ xu h­íng ph¸t triÓn cho chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña m×nh. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé ®èi víi mét ngµnh hµng nµo ®ã cèt hç trî ngµnh hµng nµy v­¬n lªn trong c¹nh tranh, vµ kh«ng v× b¶o hé mµ quªn lîi Ých cña ng­êi tiªu dïng. ë ®©y, sù b¶o hé s¶n xuÊt néi ®Þa ph¶i ®­îc quan niÖm lµ sù b¶o hé tÝch cùc trong xu h­íng tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Nã kh¸c h¼n sù b¶o hé trong ®iÒu kiÖn t­ b¶n ®éc quyÒn c¶ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ khÐp kÝn, s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu. Trªn quan ®iÓm nh­ vËy, chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch ph¶i dùa trªn bèn nguyªn t¾c sau: - Quy ®Þnh chØ b¶o hé cho nh÷ng mÆt hµng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu t¨ng tr­ëng kinh tÕ, cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, t¹o ®­îc nguån thu cho ng©n s¸ch vµ thu hót ®­îc nhiÒu lao ®éng. - ViÖc b¶o hé ®­îc ¸p dông thèng nhÊt cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, kÓ c¶ c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. - ViÖc b¶o hé ®­îc ¸p dông cho tõng ngµnh hµng, cã thêi h¹n, kh«ng b¶o hé vÜnh viÔn cho bÊt kú ngµnh hµng nµo. - Quy ®Þnh b¶o hé kh«ng tr¸i víi tiÕn tr×nh tù do ho¸ vµ c¸c hiÖp ®Þnh mµ ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ký kÕt. 2.3 X¸c ®Þnh thÞ tr­êng ­u tiªn trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i VÒ mÆt ®èi ngo¹i, ViÖt Nam thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®a d¹ng ho¸, ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ ®èi ngo¹i; chóng ta mong muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Ó tranh thñ sù ®ång t×nh, ñng hé vµ gióp ®ì cña nh©n d©n vµ chÝnh phñ c¸c n­íc ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng CNXH ë n­íc ta, ®ång thêi t¨ng c­êng quan hÖ h÷u nghÞ vµ hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a nh©n d©n ta vµ nh©n d©n c¸c n­íc. Tuy nhiªn, trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cÇn lùa chän thÞ tr­êng ­u tiªn, thÞ tr­êng träng ®iÓm cho tõng thêi kú. Kh«ng thÓ më réng bu«n b¸n víi mäi quèc gia trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n hiÖn nay, khi nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn kÐm ph¸t triÓn, kim ng¹ch xuÊt khÈu cßn bÞ h¹n chÕ . X¸c ®Þnh thÞ tr­êng ­u tiªn kh«ng thÓ lµ sù lùa chän chñ quan mµ ph¶i dùa vµo sù ph©n tÝch c¸c sù kiÖn, xu thÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, cña khu vùc vµ cña quèc gia ®èi t¸c còng nh­ nhu cÇu kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Quan ®iÓm chØ ®¹o viÖc lùa chän thÞ tr­êng ­u tiªn lµ lùa chän thÞ tr­êng cã nhiÒu kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c yÕu tè vËt chÊt - kü thuËt cho c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc vµ thÞ tr­êng më cho hµng ho¸ ViÖt Nam x©m nhËp. Nhµ n­íc cã thÓ dù kiÕn tû lÖ bu«n b¸n víi tõng thÞ tr­êng. Nh­ng tû lÖ ®ã kh«ng ph¶i lµ sù ph©n ®Þnh cøng nh¾c mµ linh ho¹t trªn nÒn t¶ng ®Þnh h­íng ®Ò ra. Trªn quan ®iÓm nh­ vËy, thÞ tr­êng ­u tiªn cho s¶n phÈm xuÊt nhËp khÈu trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cã thÓ lµ NhËt B¶n, T©y ¢u, Mü vµ ASEAN. CÇn nhanh chãng kh¾c phôc nh÷ng trë ng¹i trong bu«n b¸n ®Ó t¨ng nhanh qui m« xuÊt khÈu ®¸p øng nhu cÇu nhËp khÈu ngµy cµng cao tõ c¸c thÞ tr­êng nµy. ASEAN lµ thÞ tr­êng mµ ta th­êng xuyªn nhËp siªu nªn vÊn ®Ò ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cho ASEAN ®Ó tiÕn tíi th­¬ng m¹i c©n b»ng lµ vÊn ®Ò cã tÇm quan träng hµng ®Çu. §Þnh h­íng chiÕn l­îc sÏ lµ t¨ng kim ng¹ch nh­ng gi¶m vÒ tû träng, chñ yÕu nhê gi¶m bu«n b¸n qua trung gian Singapore. Ngoµi ra, cÇn khai th¸c tèt thÞ tr­êng Lµo vµ Campuchia trong bèi c¶nh míi bëi ph¸t triÓn bu«n b¸n víi Lµo vµ Campuchia kh«ng chØ ®¬n thuÇn mang ý nghÜa kinh tÕ. C¸c doanh nghiÖp VN cÇn tÝch cùc, chñ ®éng tËn dông thuËn lîi do c¬ chÕ AFTA mang l¹i ®Ó gia t¨ng xuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr­êng nµy. 3. ¦u tiªn ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt, kinh doanh mµ ViÖt Nam cã lîi thÕ so víi c¸c n­íc trong khu vùc Trong giai ®o¹n ®Çu tham gia AFTA, chóng ta nªn chän nh÷ng ngµnh mµ lîi thÕ so s¸nh cã thÓ ph¸t huy t¸c dông nhiÒu nhÊt, ®ã lµ nh÷ng ngµnh dùa trªn nguån lao ®éng dåi dµo cã thÓ tiÕp thu tay nghÒ nhanh, nguån tµi nguyªn ®a d¹ng vµ phong phó (cã thÓ nãi ®©y lµ nh÷ng lîi thÕ so s¸nh tr­íc m¾t, ®­îc quy ®Þnh b»ng ®Æc tÝnh kinh tÕ hiÖn ®¹i). Nh­ vËy míi cã thÓ ®¶m b¶o trong thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n nh÷ng mÆt hµng s¶n xuÊt trong n­íc nµy cã thÓ c¹nh tranh ®­îc, tr­íc tiªn lµ trong thÞ tr­êng néi ®Þa, sau ®ã lµ thÞ tr­êng n­íc ngoµi . Mét sè ngµnh s¶n xuÊt cã lîi thÕ so s¸nh nhiÒu nhÊt sau ®©y cÇn ®­îc ­u tiªn ph¸t triÓn: Ngµnh hµng n«ng s¶n G¹o, cµ phª vµ h¹t ®iÒu lµ nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n cã kim ng¹ch lín trong th­¬ng m¹i ViÖt Nam - ASEAN. HÇu hÕt khèi l­îng xuÊt khÈu sang ASEAn thùc chÊt ®­îc chuyÓn khÈu sang thÞ tr­êng ®Ých lµ Ch©u ¢u vµ Mü (cµ phª, h¹t ®iÒu) vµ kh¾p c¸c ch©u lôc (g¹o). Nãi chung, n«ng s¶n cã nhiÒu c¬ héi th©m nhËp thÞ tr­êng ASEAN vµ qua ®ã th©m nhËp c¸c thÞ tr­êng kh¸c trªn thÕ giíi. Nhu cÇu g¹o trªn thÕ giíi vÉn cã t¨ng, ViÖt Nam vÉn cã d­ g¹o dÓ xuÊt khÈu. HiÖn nay trong n«ng nghiÖp ®· xuÊt hiÖn xu h­íng canh t¸c g¹o gièng míi thuéc lo¹i cao cÊp. KÓ tõ n¨m 2003, danh môc n«ng phÈm chÕ biÕn nh¹y c¶m b¾t ®Çu ®­îc ®­a vµo thùc hiÖn CEPT, ViÖt Nam cã c¬ héi thuËn lîi h¬n ®Ó xuÊt khÈu g¹o sang c¸c n­íc ASEAN. Nh×n chung xuÊt khÈu g¹o cã thÓ t¨ng, ®Æc biÖt ViÖt Nam cã thÓ sÏ c¹nh tranh trùc tiÕp víi Th¸i Lan trong xuÊt khÈu g¹o cao cÊp vµo c¸c thÞ tr­êng nµy. C¸c mÆt hµng n«ng s¶n cã thÓ ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng thÕ m¹nh trong xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ®©y lµ nh÷ng mÆt hµng hÕt søc nh¹y c¶m vµ th«ng th­êng trong th­¬ng m¹i Quèc tÕ ®­îc c¸c n­íc ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch b¶o hé, trî gi¸ ë møc ®é cao. V× vËy, ®èi víi nh÷ng mÆt hµng nµy, chóng ta x©y dùng mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch æn ®Þnh víi møc ®é ­u ®·i cao vµ ®Æc biÖt tËp trung ®Ó khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c«ng nghÖ chÕ biÕn trong n­íc ®èi víi c¸c mÆt hµng nµy ®Ó n©ng cao vÞ thÕ cña hµng ho¸ ViÖt Nam trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. Ngµnh dÖt may So víi c¸c n­íc ASEAN, ngµnh dÖt may cña ViÖt Nam cã ­u thÕ h¬n vÒ nguån nh©n c«ng cã v¨n ho¸, cÇn cï, th«ng minh vµ l­¬ng kh«ng cao, thªm vµo ®ã, thÞ tr­êng néi ®Þa réng lín, ®ang ph¸t triÓn nhanh c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. Nhu cÇu trong n­íc ®ang cã xu h­íng ®a d¹ng ho¸ ®¹t yªu cÇu cao h¬n, thÞ hiÕu biÕn ®æi nhanh h¬n. Tuy nhiªn, ta còng kÐm lîi thÕ h¬n vÒ c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ qu¶n lý; sù hiÖn diÖn cña nh·n hµng ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cßn ë møc thÊp, ®iÒu kiÖn tiÕp cËn nguån vèn cßn rÊt h¹n chÕ. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ch­a lµm chñ ®­îc c¸c c«ng ®o¹n t¹o mÉu, chän mÉu hîp thÞ hiÕu vµ chØ cã mét sè doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ kinh doanh c¸c s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh thuéc khoang tiÕp thÞ lo¹i cao. Ngµnh dÖt hiÖn ®¹i kh«ng cÇn sö dông nhiÒu nh©n c«ng, chÊt liÖu nhanh. HiÖn nay ta ch­a cã thÓ m¹nh trong lÜnh vùc nµy. Do ®ã, ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong ngµnh. Bªn c¹ch nh÷ng s¶n phÈm mµ chóng ta cã lîi thÕ so s¸nh t­¬ng ®èi lín mµ sím cã thÓ ®¹t ®­îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN kh¸c trªn thÞ tr­¬ng ngoµi n­íc nh­ ®· ®­îc nãi tíi ë trªn, cßn mét sè mÆt hµng kh¸c, mÆc dï hiÖn ®ang ®­îc nhËp khÈu víi sè l­îng t­¬ng ®èi lín nh­ng thùc tÕ chóng ta còng cã nhiÒu ®iÓm lîi thÕ cÇn ®­îc tÝch cùc khai th¸c ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Khai th¸c lîi thÕ t­¬ng ®èi vÒ lùc l­îng lao ®éng dåi dµo víi kh¶ n¨ng tiÕp thu tay nghÒ nhanh nh÷ng ngµnh hµng ®iÖn, ®iÖn tö sÏ lµ nh÷ng ngµnh thÝch hîp ®Ó ph¸t huy lîi thÕ sau nµy cña ViÖt Nam. Nh×n chung, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nµy ®­îc ph¸t triÓn tõ c¬ së cña c«ng nghiÖp l¾p r¸p vµ lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt ®­îc ph¸t triÓn nhiÒu ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®Ó sö dông nguån lùc cña vÒ søc lao ®éng vµ chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ kh«ng ph¶i lµ hµng ®Çu tõ nh÷ng n­íc ®· ph¸t triÓn. Tuy nhiªn nh÷ng hµng s¶n xuÊt ®ßi hái ph¶i cã thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn vµ t¹o lËp thÕ ®øng trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam. §©y lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n, v× thÞ tr­êng trong n­íc ®· trµn ngËp hµng ho¸ cña c¸c h·ng lín cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng nh­ cña c¸c n­íc trong khu vùc ASEAN. Do ®ã trong giai ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt nµy, viÖc sö dông ®Çu t­ n­íc ngoµi trùc tiÕp d­íi c¸c h×nh thøc xÝ nghiÖp liªn doanh hay xÝ nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi vµ viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ sÏ lµ nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng. 4. TiÕp tôc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch thuÕ vµ thuÕ quan Trong nh÷ng n¨m ®æi míi, chóng ta ®· cã rÊt nhiÒu cè g¾ng trong viÖc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch thuÕ néi ®Þa vµ thuÕ quan. Nh÷ng thµnh tùu cña c«ng cuéc ®æi míi cã phÇn ®ãng gãp rÊt ®¸ng kÓ cña chÝnh s¸ch thuÕ. Tuy nhiªn, hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ hiÖn hµnh cßn ®ang tån t¹i nhiÒu nh­îc ®iÓm. Thø nhÊt lµ ph¹m vi ®iÒu tiÕt vÜ m« cña thuÕ cßn hÑp, ch­a bao qu¸t hÕt c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n ®· vµ ®ang ph¸t sinh, ph¸t triÓn ®a d¹ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Thø hai, sö dông lo¹i thuÕ nµy thay cho lo¹i thuÕ kh¸c, lµm h¹n chÕ t¸c dông ®iÒu tiÕt vÜ m« cña c¶ hÖ thèng thuÕ. Thø ba, dµn ®Òu cho c¸c s¾c thuÕ cïng thùc hiÖn môc tiªu gièng nhau lµ h­íng dÉn s¶n xuÊt vµ h­íng dÉn tiªu dïng nªn mçi s¾c thuÕ ®Òu cã nhiÒu thuÕ suÊt, dÉn ®Õn kh«ng thùc tÕ, khã thùc hiÖn. Thø t­, chÝnh s¸ch thuÕ cßn cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a hµng s¶n xuÊt trong n­íc vµ hµng nhËp khÈu, viÖc quy ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c lo¹i thuÕ ch­a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, ch­a t­¬ng ®ång víi hÖ thèng thuÕ c¸c n­íc. HÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ thiÕu râ rµng, thiÕu c«ng b»ng, hay thay ®æi g©y bÊt lîi cho nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ nhµ ®Çu t­ trong n­íc. §Ó kh¾c phôc nh÷ng nh­îc ®iÓm trªn nh»m lµm cho hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ ViÖt Nam gãp phÇn thóc ®Èy ngo¹i th­¬ng ph¸t triÓn, ®ång thêi thóc ®Èy tù do ho¸ vµ héi nhËp, c¶i c¸ch hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ hiÖn hµnh cÇn thùc hiÖn theo h­íng: gi¶m bít sè møc thuÕ suÊt trong tõng s¾c thuÕ; h¹ thÊp møc thuÕ suÊt ®i ®«i víi më réng diÖn chÞu thuÕ nh»m ®¶m b¶o võa t¨ng thu cho ng©n s¸ch võa khuyÕn khÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®¬n gi¶n ho¸ biÓu thuÕ vµ gi¶m sù chªnh lÖch gi÷a c¸c møc thuÕ. Cô thÓ lµ: - Gi¶m møc thuÕ xuÊt khÈu tõ 12 møc xuèng cßn 3 møc (0%, 10%, vµ 20%). Møc 0% ¸p dông ®èi víi hµng ho¸ ®· qua chÕ biÕn, møc 10% ®èi víi hµng xuÊt khÈu ch­a qua chÕ biÕn vµ møc 20% ®èi víi hµng kh«ng khuyÕn khÝch xuÊt khÈu. - §èi víi hµng nhËp khÈu, võa gi¶m møc thuÕ võa gi¶m dÇn thuÕ suÊt. VÒ møc thuÕ, chØ nªn ¸p dông 5 – 6 møc: 0%, 5%, 10%, 20% vµ 30%. ThuÕ suÊt cao nhÊt ®¸nh vµo hµng nhËp khÈu chØ nªn lµ 50%. Ngoµi ra, ®èi víi thuÕ nhËp khÈu cÇn hoµn thiÖn viÖc x©y dùng biÓu thuÕ theo hÖ thèng HS, gåm 3 lo¹i thuÕ suÊt: thuÕ suÊt th«ng th­êng, thuÕ suÊt ­u ®·i (MFN) vµ thuÕ suÊt ­u ®·i ®Æc biÖt. §ång thêi ban hµnh luËt thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, chèng trî cÊp vµ chèng ph©n biÖt ®èi xö. - ¸p dông gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan c¨n cø vµo gi¸ nhËp khÈu cña hµng ho¸. - ChÊm døt sù ph©n biÖt ®èi xö vÒ thuÕ gi÷a hµng ho¸, dÞch vô nhËp khÈu víi hµng ho¸, dÞch vô s¶n xuÊt trong n­íc. - CÇn miÔn thuÕ GTGT cho c¸c xÝ nghiÖp vÖ tinh, n¬i cung cÊp nguyªn liÖu ®Çu vµo trùc tiÕp cho c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. C¶i tiÕn ph­¬ng thøc thu thuÕ GTGT ®Çu vµo cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. ViÖc gi¶m vµ miÔn thuÕ xuÊt khÈu nªn ¸p dông réng r·i h¬n cho c¸c lo¹i hµng xuÊt khÈu cña ta. Kinh nghiÖm mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn cho thÊy, nh×n chung sè miÔn gi¶m th­êng chiÕm kho¶ng gÇn 20% tæng gi¸ trÞ thuÕ cña mét n­íc. Ngoµi ra mét h×nh thøc kh¸c còng ®­îc ¸p dông lµ lo¹i bá nhµ xuÊt khÈu khái ph¹m vi ®¸nh thuÕ b»ng c¸ch hoµn l¹i thuÕ, cho phÐp nhµ xuÊt khÈu hoµn l¹i thuÕ bao gåm c¶ thuÕ gi¸n tiÕp vµ trùc tiÕp ®· nép, miÔn gi¶m thuÕ, kh«ng ¸p dông hµng rµo phi thuÕ ®èi víi hµng xuÊt khÈu, x©y dùng c¸c nhµ m¸y trong ®ã kh«ng ®¸nh thuÕ nguyªn vËt liÖu, thµnh phÈm, x©y dùng khu chÕ xuÊt vµ trªn thùc tÕ lµ x©y dùng mét èc ®¶o dµnh riªng cho viÖc chÕ biÕn, s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. §èi víi thuÕ nhËp khÈu, chóng ta sÏ theo th«ng lÖ quèc tÕ, gi¶m thuÕ suÊt thuÕ nhËp khÈu xuèng møc cao nhÊt, thu hÑp diÖn chÞu thuÕ suÊt 0% (chØ ¸p dông cho thiÕt bÞ toµn bé, nguyªn vËt liÖu thiÕt yÕu phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp), më réng diÖn hµng chÞu thuÕ tèi thiÓu lµ 3%, sau ®ã n©ng dÇn lªn 5%, ¸p dông cho c¶ hµng ho¸ nhËp khÈu vµ c¶ hµng ho¸ s¶n xuÊt trong n­íc víi thuÕ suÊt trong kho¶ng 5 – 15%. Më réng diÖn thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu víi khung thuÕ suÊt kho¶ng tõ 20% ®Õn 140% trªn gi¸ nhËp khÈu CIF. 5. Hoµn thiÖn c¸c quy chÕ th­¬ng m¹i phi thuÕ quan §Ó hoµn thiÖn vµ tõng b­íc t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc, chóng ta cÇn ®iÒu chØnh hoµn thiÖn c¸c quy chÕ phi thuÕ quan phï hîp víi yªu cÇu cña AFTA/ASEAN vµ APEC. §ã lµ: - Gi¶m dÇn c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan vµ ®¶m b¶o c¸c quy chÕ th­¬ng m¹i phi thuÕ quan lu«n ®­îc c«ng bè râ rµng. - §¶m b¶o kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p v« lý g©y ph­¬ng h¹i cho tiÕn tr×nh gi¶m hµng rµo phi thuÕ quan. Theo h­íng ®ã chóng ta cÇn: - S¾p xÕp l¹i danh môc hµng ho¸ qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch vµ giÊy phÐp. ChØ ¸p dông h¹n chÕ sè l­îng nhËp khÈu ®èi víi mét sè hµng ho¸ liªn quan ®Õn b¶o hé nÒn c«ng nghiÖp non trÎ hoÆc liªn quan ®Õn c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n víi thêi gian vµ ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. ViÖc quy ®Þnh h¹n ng¹ch nhËp khÈu cÇn ®­îc c«ng bè c«ng khai trªn nh÷ng ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Thùc hiÖn tù do ho¸ xuÊt khÈu, kh«ng ¸p dông bÊt kú h¹n chÕ xuÊt khÈu nµo, xo¸ bá c¸c chÝnh s¸ch, thñ tôc h¹n chÕ xuÊt khÈu. C¸c quy chÕ phi thuÕ quan nh»m ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng th­¬ng m¹i, c¸c quy ®Þnh nµy kh«ng mang tÝnh chÊt b¶o hé th­¬ng m¹i, kh«ng g©y nªn nh÷ng c¶n trë cho qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i. B¶ng 23: Cam kÕt quèc tÕ cña ViÖt Nam vÒ b·i bá giÊy phÐp Tªn hµng Víi AFTA Víi quü Miyazawa Víi Mü Víi IMF DÇu thùc vËt 2003 2004 2005 Nh­ AFTA R­îu Kh«ng cam kÕt 2005 2006 Sau n¨m 2003 Xi m¨ng 2002 2007 2007 Nh­ AFTA Clinker 2001 2007 2007 Nh­ AFTA Ph©n bãn 2003 2007 2006 Nh­ AFTA GiÊy 2003 2005 2006 Nh­ AFTA G¹ch èp l¸t 2003 2003 2004 Nh­ AFTA KÝnh x©y dùng 2002-2003 2004 2007 Nh­ AFTA ThÐp 2001-2002 2007 2007 Nh­ AFTA Xe h¬i Kh«ng cam kÕt 2005 2006 Sau n¨m 2003 Xe m¸y Kh«ng cam kÕt 2005 2006 Sau n¨m 2003 X¨ng dÇu Kh«ng cam kÕt 2007 2008 Sau n¨m 2003 §­êng 2013 2010 2011 Sau n¨m 2003 Trøng gia cÇm Ch­a cam kÕt Ch­a cam kÕt B·i bá ngay Ch­a cam kÕt G¹o Ch­a cam kÕt Ch­a cam kÕt B·i bá ngay Ch­a cam kÕt Nguån: Bé Th­¬ng m¹i 6. ChÝnh s¸ch tµi chÝnh - tiÒn tÖ - tÝn dông §Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho tù do ho¸ vµ héi nhËp cÇn thùc hiÖn thÞ tr­êng tµi chÝnh më, c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh - tiÒn tÖ dÇn dÇn kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, gi÷a nhµ ®Çu t­ trong n­íc vµ n­íc ngoµi. ChÕ ®é hai gi¸ ®èi víi hµng ho¸ dÞch vô mang tÝnh ph©n biÖt ®èi xö c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp cÇn ®­îc xo¸ bá. ¸p dông chÕ ®é qu¶n lý ngo¹i tÖ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, qu¶n lý ®iÒu tiÕt nhËp khÈu vµ ¸p dông c¬ chÕ tû gi¸ linh ho¹t t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy tù do ho¸ th­¬ng m¹i. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ kh¸c nh­ l·i suÊt, tÝn dông tr­íc vµ sau b¸n hµng... cÇn ®¶m b¶o cho khu vùc xuÊt khÈu cã lîi nhuËn trung b×nh cao h¬n lîi nhuËn trung b×nh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. §Ó ®Èy m¹nh vµ më réng quy m« xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy ChÝnh phñ cÇn hç trî c¸c doanh nghiÖp th«ng qua chÝnh s¸ch tµi chÝnh-tÝn dông nh­: - Nhµ n­íc cÇn thµnh lËp quü b¶o l·nh tÝn dông ®Ó më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån vèn cho doanh nghiÖp võa vµ nhá. Quü nµy thùc hiÖn b¶o l·nh cho c¸c doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nh­ng kh«ng ®ñ tµi s¶n ®Ó thÕ chÊp vay vèn. Quü ®­îc tæ chøc d­íi h×nh thøc lµ mét tæ chøc tµi chÝnh cña Nhµ n­íc, ho¹t ®éng kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn, cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cã hiÖu qu¶ ®­îc vay vèn theo ph­¬ng thøc tù vay tù tr¶. - X©y dùng vµ sö dông "Quü b¶o hiÓm xuÊt khÈu": Tõ n¨m 1997 ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu x©y dùng "quü b¶o hiÓm" nµy. §©y lµ mét ho¹t ®éng rÊt cã ý nghÜa ®èi víi xuÊt khÈu, ®Æc biÖt ®ãi víi c¸c mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu (cµ phª, cao su, h¹t ®iÒu …) v× ®©y lµ nh÷ng s¶n phÈm ph¶i chÞu ¶nh h­ëng nhiÒu cña c¸c yÕu tè kh¸ch quan. - Thùc hiÖn l·i suÊt ­u ®·i cho doanh nghiÖp võa vµ nhá s¶n xuÊt, kinh doanh xuÊt nhËp khÈu víi ASEAN cã hiÖu qu¶, s¶n xuÊt s¶n phÈm míi hoÆc nghiªn cøu øng dông khoa häc c«ng nghÖ míi. - TiÕp tôc ¸p dông chÝnh s¸ch th­ëng xuÊt khÈu më réng dùa trªn c¬ së kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp thuéc tÊt c¶ thµnh phÇn kinh tÕ trong viÖc xuÊt khÈu c¸c lo¹i hµng nh­: g¹o, cµ phª, rau qu¶ t­¬i, ®· qua s¬ chÕ hoÆc ®ãng gãi, h¹t ®iÒu nh©n, s¶n phÈm thñ c«ng mü nghÖ. - Nhµ n­íc cã thÓ khuyÕn khÝch vµ hç trî xuÊt khÈu th«ng qua chÝnh s¸ch thuÕ. ChÝnh s¸ch ­u ®·i thuÕ rÊt quan träng gióp cho c¸c nhµ xuÊt khÈu gi¶m gi¸ xuÊt khÈu, ®ång thêi gióp hä tiÕn hµnh nghiªn cøu thÞ tr­êng còng nh­ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp thiÕt lËp c¸c v¨n phßng, chi nh¸nh ë n­íc ngoµi. ChÝnh s¸ch thuÕ mµ Nhµ n­íc cßn cã thÓ ¸p dông lµ: miÔn gi¶m tÊt c¶ c¸c lo¹i phÝ ®¸nh vµo hµng xuÊt khÈu vµ c¸c lo¹i phÝ ®¸nh vµo h¹n ng¹ch xuÊt khÈu, giÊy phÐp xuÊt khÈu vµ giÊy chøng nhËn xuÊt xø hµng xuÊt khÈu, gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®Ó gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu chi phÝ ®Çu vµo cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ¸p dông møc thuÕ ­u ®·i cho hµng xuÊt khÈu ®· qua chÕ biÕn, ®ång thêi cã thÓ sö dông nguån thuÕ thu ®­îc ®Ó ®Çu t­ l¹i cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu ®· qua chÕ biÕn... 7. Ph¸t huy chøc n¨ng th«ng tin thÞ tr­êng vµ xóc tiÕn xuÊt khÈu Trong thêi gian tíi, cÇn t¨ng c­êng m¹nh mÏ c«ng t¸c thu thËp vµ phæ biÕn th«ng tin vÒ thÞ tr­êng ngoµi, tõ t×nh h×nh chung cho tíi c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña c¸c n­íc, dù b¸o c¸c chiÒu h­íng cung-cÇu hµng hãa vµ dÞch vô ... §Ó th«ng tin cã thÓ ®Õn víi mäi doanh nghiÖp quan t©m theo con ®­êng ng¾n nhÊt, tiÕt kiÖm nhÊt, Bé Th­¬ng m¹i cÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu vµ trang chñ (trang Web) cña Bé, t¨ng c­êng ph¸t hµnh c¸c tµi liÖu theo chuyªn ®Ò. Khi ®· cã s¶n phÈm hµng ho¸, tøc lµ ®· cã tiÒn ®Ò th× viÖc tæ chøc thÞ tr­êng vµ ho¹t ®éng xóc tiÕn cô thÓ lµ rÊt quan träng. Th«ng qua hai kh©u nµy s¶n phÈm xuÊt khÈu míi ®Õn ®­îc thÞ tr­êng nhËp khÈu, ®Õn víi ng­êi tiªu dïng. V× vËy, tæ chøc thÞ tr­êng vµ xóc tiÕn th­¬ng m¹i ph¶i trë thµnh mét chøc n¨ng quan träng cña Bé Th­¬ng m¹i vµ tham t¸n th­¬ng m¹i. T¹i thÞ tr­êng ngoµi, c¸c tham t¸n ph¶i lµ t¸c nh©n g¾n kÕt doanh nghiÖp trong n­íc víi c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng mµ tham t¸n ho¹t ®éng. Vµ ®Ó lµm ®­îc vai trß ®ã ph¶i ®Æt mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¬ quan h÷u quan trªn mét trôc däc vµ ph¶i t¨ng tèc ®é chuyÓn ®éng ®i ®«i víi ®¶m b¶o sù chuyÓn ®éng h­íng ®Ých cña toµn bé trôc nµy. Tham t¸n n«ng nghiÖp lµ vÊn ®Ò cÇn ®­îc bµn thªm. Lµ mét n­íc xuÊt khÈu n«ng s¶n, chóng ta nªn cã c¸c tham t¸n n«ng nghiÖp ë n­íc ngoµi ®Ó kÞp thêi th«ng tin vÒ nhµ nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch vµ kh¶ n¨ng nhËp khÈu n«ng s¶n cña thÞ tr­êng së t¹i. Víi chuyªn m«n s©u vÒ n«ng s¶n vµ n«ng häc, tham t¸n n«ng nghiÖp cã thÓ sÏ gióp ®­îc c¸c doanh nghiÖp nhiÒu h¬n lµ tham t¸n th­¬ng m¹i. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa khi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vµ m«i tr­êng ®ang ®­îc c¸c n­íc ph¸t triÓn sö dông ngµy cµng nhiÒu ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong n­íc. CÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Côc Xóc tiÕn Th­¬ng m¹i thuéc Bé Th­¬ng m¹i víi nhiÖm vô chÝnh lµ phæ biÕn th«ng tin vµ tæ chøc xóc tiÕn c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i. §Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cña m×nh, Côc Xóc tiÕn Th­¬ng m¹i cÇn ®­îc trang bÞ ®Çy ®ñ h¬n n÷a vÒ c¬ së vËt chÊt vµ ®éi ngò. 8. ChÝnh s¸ch ®µo t¹o vµ t¸i ®µo t¹o c¸n bé Trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, ngoµi nh÷ng lîi thÕ vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ vÞ trÝ ®Þa lý lµ nh÷ng yÕu tè thuéc vÒ lîi thÕ so s¸nh do thiªn nhiªn ban tÆng, chóng ta chØ cßn mét yÕu tè ®­îc coi lµ lîi thÕ so s¸nh lµ nguån lao ®éng rÎ vµ dåi dµo. Tuy nhiªn, lîi thÕ ®ã cña chóng ta hiÖn còng ®ang bÞ c¹nh tranh gay g¾t tõ Trung Quèc. MÆt kh¸c, trong nh÷ng n¨m tíi, lao ®éng kü thuËt tr×nh ®é cao míi lµ lo¹i lao ®éng mµ nÒn kinh tÕ tri thøc cÇn ®Õn. Cho nªn, ®«ng vµ rÎ kh«ng sÏ kh«ng cßn lµ lîi thÕ cña ViÖt Nam n÷a. Do ®ã, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ph¶i lµ ­u tiªn hµng ®Çu. §Ó ®¸p øng nh÷ng tiªu chuÈn th­¬ng m¹i quèc tÕ, nhµ n­íc cÇn chó träng tíi chÝnh s¸ch ®µo t¹o vµ t¸i ®µo t¹o lùc l­îng lao ®éng cho phï hîp víi nh÷ng thay ®æi vµ yªu cÇu cña thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi, ®ång thêi còng cÇn cã mét thÞ tr­êng lao ®éng linh ho¹t h¬n. Bªn c¹nh ®ã, chóng ta tranh thñ sù hç trî kü thuËt cña ban th­ ký ASEAN, APEC, c¸c n­íc thµnh viªn vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c trong viÖc gióp ta ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã n¨ng lùc ®Ó chuÈn bÞ cho viÖc ta ra nhËp c¸c tæ chøc nµy vµ tiÕp tôc tham gia c¸c ho¹t ®éng sau nµy cña c¸c tæ chøc ®ã. Tõ nay trë ®i, ViÖt Nam tham gia AFTA vµ c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c ASEAN, c¸c ch­¬ng tr×nh häp cña APEC, nªn ph¶i t¨ng c­êng thªm c¸n bé cã chuyªn m«n ®Ó gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò t¹i chç, kh«ng nhÊt thiÕt göi c¸c vÊn ®Ò ®ã vÒ trong n­íc. Nh­ vËy c¸c c¸n bé ph¶i biÕt phèi hîp vµ chØ ®¹o c«ng viÖc ®ång thêi ph¸t hiÖn, n¾m b¾t vÊn ®Ò, chØ nh­ vËy míi cã thÓ hoµn thµnh nhiÖm vô Tãm l¹i, tuy tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cßn thÊp, nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· tõng b­íc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ. Nhµ n­íc ®· tõng b­íc cã nh÷ng c¶i c¸ch chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i thóc ®Èy qu¸ tr×nh héi nhËp vµ tù do ho¸. Thµnh qu¶ do chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ®em l¹i lµ rÊt kh¶ quan. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng c¬ héi vµ thuËn lîi, nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi nÒn kinh tÕ, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp còng rÊt lín. Mét hÖ thèng chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i c¶n trë héi nhËp vµ tù do ho¸ ®Òu sÏ mang l¹i nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ. V× vËy, ®ßi hái Nhµ n­íc ph¶i cã chÝnh s¸ch kh«n khÐo thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®Ó ViÖt Nam thu ®­îc nh÷ng lîi Ých trong qu¸ tr×nh tham gia héi nhËp. II/ C¸c gi¶i ph¸p vÒ phÝa doanh nghiÖp. 1. C¶i thiÖn chÊt l­îng vµ chiÕn l­îc kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp Môc ®Ých cña gi¶i ph¸p lµ n©ng cao n¨ng suÊt vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh tham gia AFTA. Gi¶i ph¸p nµy bao gåm hai biÖn ph¸p tiÕn hµnh ®ång bé võa c¶i thiÖn chÊt l­îng, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp võa tiÕn hµnh x©y dùng chiÕn l­îc kinh doanh cña doanh nghiÖp. 1.1 BiÖn ph¸p c¶i thiÖn chÊt l­îng, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp BiÖn ph¸p nµy cÇn tËp trung vµo mét sè vÊn ®Ò: C¶i tiÕn ph­¬ng thøc qu¶n lý ho¹t ®éng, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý tµi chÝnh, qu¶n lý c¸c yÕu tè ®Çu vµo nh»m gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh t¨ng hiÖu qu¶ sö dông vèn. §Çu t­ ®æi míi trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ g¾n víi n¨ng lùc qu¶n lý vµ tr×nh ®é tay nghÒ cña c¸n bé, c«ng nh©n trong doanh nghiÖp. N©ng cao chÊt l­îng dÞch vô phôc vô kh¸ch hµng, më réng m¹ng l­íi tiÕp thÞ ®Ó t¹o thªm gi¸ trÞ cho s¶n phÈm. Qu¶n lý chÊt l­îng s¶n phÈm tr­íc, trong vµ sau giai ®o¹n s¶n xuÊt. §Æc biÖt c¸c s¶n phÈm cña doanh nghiÖp phÊn ®Êu ®¹t chÊt l­îng tiªu chuÈn quèc tÕ, c¶i tiÕn chÊt l­îng, bao b× vµ nhÊt thiÕt c¸c s¶n phÈm ph¶i thùc hiÖn m· v¹ch. §Ó thùc hiÖn ®­îc c¸c vÊn ®Ò trªn ®©y, c¸c DNVN cÇn cã nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ, cËp nhËt vÒ c«ng nghÖ, thÞ tr­êng s¶n phÈm, cã sù hç trî t­ vÊn chuyªn m«n vµ chuyªn m«n ho¸ c«ng t¸c qu¶n lý. 1.2 X©y dùng chiÕn l­îc doanh nghiÖp Bªn c¹nh chiÕn l­îc tæng thÓ cña Nhµ n­íc, Bé chñ qu¶n, tõng doanh nghiÖp còng ph¶i x©y dùng chiÕn l­îc doanh nghiÖp riªng. Néi dung chiÕn l­îc doanh nghiÖp tËp trung vµo 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n sau ®©y: Thø nhÊt: Ph©n tÝch lîi thÕ c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong t­¬ng quan víi c¸c doanh nghiÖp cïng ngµnh, c¸c ®èi t¸c c¹nh tranh. X¸c ®Þnh c¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ chñ chèt nh­ thÞ tr­êng, thÞ phÇn, c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr­êng, kh¸ch hµng, c«ng nghÖ, ®Æc ®iÓm cña s¶n phÈm, quy m« tèi ­u cña sè l­îng... X¸c ®Þnh c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña tõng ngµnh, ®iÒu kiÖn c¹nh tranh, ®iÒu kiÖn thay ®æi c«ng nghÖ, nguyªn vËt liÖu, ph­¬ng h­íng kinh doanh, xu h­íng tiªu dïng cña thÞ tr­êng. Ph©n tÝch c¸c nh©n tè c¹nh tranh chñ yÕu ®èi víi doanh nghiÖp, c¸c ®èi thñ cïng ngµnh, c¸c ®èi thñ tõng ngµnh t­¬ng tù, c¸c ®èi thñ míi vµ tiÒm n¨ng, mçi quan hÖ gi÷a c¸c nhµ cung cÊp nguyªn vËt liÖu, vèn ®Çu t­, quan hÖ víi kh¸ch hµng... Thø hai, nghiªn cøu dù b¸o t×nh h×nh vµ sù c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc, khu vùc vµ thÕ giíi trong bèi c¶nh ViÖt Nam héi nhËp vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc nh­ AFTA, APEC, WTO. §ång thêi nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng, xu h­íng chuyÓn ®éng th­¬ng m¹i cña mét sè ®èi t¸c c¹nh tranh víi thÞ tr­êng ViÖt Nam nh­ viÖc Trung Quèc tham gia WTO, thÞ tr­êng EU... Thø ba, tõ c¬ së trªn c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam x¸c ®Þnh chiÕn l­îc kinh doanh cña doanh nghiÖp. ChiÕn l­îc kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp tËp trung vµo mét sè vÊn ®Ò chñ yÕu: Chän lùa h­íng chiÕn l­îc cô thÓ cho doanh nghiÖp trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c yªó tè lîi thÕ cña doanh nghiÖp, vÒ s¶n phÈm, chi phÝ s¶n xuÊt, yÕu tè gi¸ thµnh, kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm... T¹o lîi thÕ c¹nh tranh th«ng qua gi¸ trÞ gia t¨ng cña s¶n phÈm vµ dÞch vô thiÕt kÕ s¶n phÈm, lùa chän vµ nghiªn cøu c¸c s¶n phÈm míi, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, dÞch vô, c«ng t¸c tiÕp thÞ phï hîp víi yªu cÇu kh¸ch hµng trong n­íc, khu vùc vµ thÕ giíi. S¶n phÈm cña tõng doanh nghiÖp ph¶i mang nh÷ng ®Æc tr­ng riªng vÒ bÝ quyÕt s¶n phÈm, nh·n m¸c, c¸c kªnh kiÓm so¸t vµ ph©n phèi s¶n phÈm. Ph¶i ®Ò ra c¸c kÕ ho¹ch ng¾n h¹n, trung h¹n trong chiÕn l­îc kinh doanh tæng thÓ cña tõng doanh nghiÖp, trong ®ã cÇn chó ý ®Õn môc tiªu tr­íc m¾t còng nh­ dù b¸o vÒ tõng lo¹i s¶n phÈm nh»m lµm cho s¶n phÈm cña tõng doanh nghiÖp võa cã tÝnh thÝch øng víi thÞ tr­êng hiÖn t¹i võa "®ãn b¾t" ®­îc nh÷ng xu h­íng tiªu thô cña thÞ tr­êng dù b¸o. 2. Tõng b­íc c¶i thiÖn chÊt l­îng m«i tr­êng kinh doanh cña doanh nghiÖp M«i tr­êng kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ sù héi tô cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau bao gåm c¸c biÖn ph¸p vi m« vµ vÜ m« nh»m t¹o cho doanh nghiÖp biÕt sö dông khai th¸c quy tr×nh tõ s¶n xuÊt ®Õn l­u th«ng hµng ho¸. C¸c yÕu tè nµy bao gåm biÖn ph¸p xóc tiÕn xuÊt khÈu, ®Çu t­, c¬ së h¹ tÇng, tr×nh ®é qu¶n lý vµ tay nghÒ, c¸c chÝnh s¸ch hç trî s¶n phÈm... Quan träng h¬n c¶ lµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh viÖc tham gia AFTA lµ nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm cña chÝnh doanh nghiÖp ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh më cña nÒn kinh tÕ. 3. KÕt hîp gi÷a viÖc tham gia AFTA víi c¸c h×nh thøc hîp t¸c kinh tÕ kh¸c gi÷a Doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ doanh nghiÖp c¸c n­íc ASEAN Bªn c¹nh viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh tham gia AFTA, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc còng cÇn më réng vµ phèi hîp c¸c h×nh thøc liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp trong nghiÖp vô. Mèi liªn quan gi÷a AFTA víi ch­¬ng tr×nh hîp t¸c c«ng nghiÖp ASEAN (AICO) hoÆc khu vùc ®Çu t­ ASEAN (AIA) sÏ gióp cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã c¬ héi häc hái kinh nghiÖm, cä x¸t vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi... VÊn ®Ò bøc xóc hiÖn nay lµ doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn n©ng cao kh¶ n¨ng t¹o vèn, tr×nh ®é qu¶n lý, tr×nh ®é kü thuËt ®Ó cã thÓ ®uæi kÞp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña mét sè ®èi t¸c ASEAN m¹nh. Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp chñ ®éng ®­a ra c¸c danh môc s¶n phÈm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, gi¶m bít hoÆc xo¸ bá c¸c danh môc s¶n phÈm hoÆc kh«ng cã lîi thÕ c¹nh tranh víi c¸c ®èi t¸c doanh nghiÖp ASEAN nh»m tèi ­u ho¸ hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ. KÕt luËn Lµ ®éng lùc cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi riªng cÇn nç lùc t¨ng c­êng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸, dÞch vô thÝch øng víi qu¸ tr×nh héi nhËp, trùc tiÕp lµ AFTA. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, tham gia AFTA còng cã nghÜa lµ chÊp nhËn cuéc ch¬i c¹nh tranh trªn s©n ch¬i b×nh ®¼ng ngay trong khu vùc vµ ë t¹i n­íc m×nh. Thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña doanh nghiÖp phô thuéc vµo kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Khi ®· n©ng cao ®­îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh, s¶n xuÊt ®­îc thóc ®Èy vµ doanh nghiÖp ph¸t triÓn. Mäi sù chuÈn bÞ tÝch cùc ®Ó tham gia hîp t¸c, héi nhËp trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn, ë nhiÒu cÊp ®é kh«ng chØ phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thuéc ph¹m vi chÝnh s¸ch vÜ m« mµ cßn liªn quan ®Õn nhiÒu yÕu tè kh¸c, ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng néi lùc chñ ®éng thÝch øng cña chÝnh c¸c doanh nghiÖp. N©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ®¸p øng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam víi AFTA ®ang lµ yªu cÇu cÊp thiÕt, liªn quan trùc tiÕp ®Õn lîi Ých cña c¸c chñ thÓ tham gia c«ng cuéc héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ, trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi tiªu ding. Gia nhËp ASEAN - AFTA, tham gia APEC, tiÕn vµo WTO cã thÓ ®­îc vÝ nh­ ba ®­êng trßn ®ång t©m trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam. Trªn hµnh tr×nh ®ã, c¸c doanh nghiÖp ®ãng vai trß quan träng trong sù nghiÖp §æi míi - Ph¸t triÓn - Héi nhËp. Ngoµi vai trß cña nhµ n­íc lu«n cÇn ®­îc ®iÒu chØnh phï hîp víi yªu cÇu n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý, ®Þnh h­íng chÝnh s¸ch vµ hç trî tiÕp cËn thÞ tr­êng …, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng ph¶i x¸c ®Þnh chñ ®éng n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh th­êng xuyªn trªn mäi ph­¬ng diÖn vµ tr­íc m¾t vÉn cÇn sù ñng hé cña ng­êi tiªu ding víi tinh thÇn tù c­êng d©n téc. Thùc hiÖn CEPT/AFTA thµnh c«ng, nh÷ng thu ho¹ch vÒ c«ng nghÖ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, n¨ng lùc vµ kinh nghiÖm t¨ng cao gãp phÇn t¹o ®µ cho nh÷ng b­íc tiÕn ViÖt Nam héi nhËp réng xa h¬n, toµn diÖn h¬n vµ s©u s¾c h¬n trong APEC, ASEM vµ WTO. ._.