Hướng xây dựng mô hình Công ty bảo hiểm tương hỗ ở Việt Nam

Lêi më ®Çu Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm t¹i ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh chãng, ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho viÖc gi¶m thiÓu rñi ro trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi; c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­; gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nh©n tè quan träng gãp phÇn t¹o nªn sù thµnh c«ng ®ã lµ sù xuÊt hiÖn vµ lín m¹nh cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ: doanh nghiÖp Nhµ n­íc, c«ng ty cæ phÇn, doanh nghiÖp liªn doanh vµ doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi. Tuy nhiªn, do sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña nÒn kinh tÕ x· héi dÉn ®Õn nhu cÇu b¶o hiÓm ngµy cµng ®a d¹ng, phong phó vµ c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm hiÖn cã trªn thÞ tr­êng vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc hay ®¸p øng kh«ng hiÖu qu¶ nhu cÇu cña ng­êi d©n. Ch¼ng h¹n nh­ nhu cÇu b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro mang tÝnh ®Æc thï nh­: n«ng nghiÖp, tÝn dông vµ rñi ro tµi chÝnh, thiªn tai, ho¹t ®éng hµnh nghÒ y d­îc, luËt s­, ®¸nh b¾t c¸ xa bê,… Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng trªn lµ do tÝnh chÊt ®Æc thï cña nh÷ng rñi ro nµy mµ trªn thùc tÕ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm hiÖn t¹i khã ®¸p øng ®­îc. §iÒu này cã thÓ phần nào kh¾c phôc ®­îc thông qua lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm t­¬ng hç, mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm mang tÝnh chÊt t­¬ng trî nhau mµ thµnh viªn võa lµ bªn b¶o hiÓm, võa lµ bªn mua b¶o hiÓm. ViÖc ph¸t triÓn ho¹t ®éng b¶o hiÓm t­¬ng hç ®ãng mét vai trß quan träng trong æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng b¶o hiÓm ë c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã vµ t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm trªn thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam, em đã chän ®Ò tµi: “H­íng x©y dùng m« h×nh c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç ë ViÖt Nam”. Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, ®Ò tµi ®­îc chia thµnh 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ kinh doanh b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm t­¬ng hç. Ch­¬ng II: Sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç ë ViÖt Nam. Ch­¬ng III: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m x©y dùng thµnh c«ng m« h×nh c«ng ty BHTH ë ViÖt Nam. §­îc sù h­íng dÉn tËn t×nh cña c« gi¸o - ThS. Nguyễn Thị LÖ HuyÒn vµ sù gióp ®ì cña Vô B¶o hiÓm - Bé Tµi chÝnh em ®· hoµn thµnh ®Ò tµi mét c¸ch tèt ®Ñp. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c« vµ c¸c anh chÞ c¸n bé cña Vô B¶o hiÓm ®Ó ®Ò tµi nµy ®ù¬c hoµn thiÖn h¬n n÷a. Ch­¬ng i mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ kinh doanh b¶o hiÓm vµ b¶o hiÓm t­¬ng hç tæng quan vÒ kinh doanh b¶o hiÓm 1.1. Kh¸i niÖm vÒ kinh doanh b¶o hiÓm : Trong cuéc sèng sinh ho¹t hµng ngµy còng nh­ trong lao ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, mÆc dï kh«ng muèn nh­ng con ng­êi lu«n ®øng tr­íc nh÷ng nguy c¬ rñi ro cã thÓ x¶y ra. Do vËy, nhu cÇu an toµn ®èi víi c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc trong x· héi lµ vÜnh cöu. Lóc nµo con ng­êi còng t×m c¸ch ®Ó b¶o vÖ chÝnh b¶n th©n vµ tµi s¶n cña m×nh tr­íc nh÷ng bÊt h¹nh cña sè phËn vµ nh÷ng biÕn cè bÊt ngê x¶y ra trong s¶n xuÊt kinh doanh. Ngay tõ thêi cæ ®¹i ®¨ xuÊt hiÖn c¸c tæ chøc gÇn gièng víi b¶o hiÓm, ch¼ng h¹n ng­êi Ba-Bi-Lon ®· ®­a ra nh÷ng quy t¾c tæ chøc ph­¬ng tiÖn vËn t¶i b»ng xe kÐo ®Ó ph©n chia c¸c thiÖt h¹i do mÊt c¾p vµ bÞ c­íp cho c¸c th­¬ng gia cïng g¸nh chÞu. HoÆc vµo thÕ kû thø V tr­íc c«ng nguyªn, Pª-Ri-Clex ®· tæ chøc Héi ®oµn t­¬ng hç nh»m ho¹t ®éng trî gióp cho c¸c thµnh viªn vµ gia ®×nh cña hä trong c¸c tr­êng hîp bÞ tö vong, èm ®au, bÖnh tËt hay ho¶ ho¹n…Sang thêi Trung cæ, c¸c quy t¾c vÒ b¶o hiÓm hµng h¶i ®· b¾t ®Çu ®­îc h×nh thµnh, song ph¶i ®Õn n¨m 1347 b¶n hîp ®ång b¶o hiÓm ®Çu tiªn míi ®­îc ký kÕt t¹i Gªnes. Vµ còng chÝnh t¹i Gªnes n¨m 1424, c«ng ty b¶o hiÓm hµng h¶i ®Çu tiªn ®· ra ®êi, ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña ngµnh b¶o hiÓm vµ sù ra ®êi ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ ®Õn nay nã ®· thµnh mét lÜnh vùc kinh doanh ®Æc biÖt, phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Kinh doanh b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých sinh lîi, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp nhËn rñi ro cña bªn mua b¶o hiÓm, trªn c¬ së bªn mua ®èng phÝ b¶o hiÓm ®Ó doanh nghiÖp tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng­êi thô h­ëng hoÆc båi th­êng cho bªn mua b¶o hiÓm khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra. Môc ®Ých kinh tÕ cña ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lµ lîi nhuËn, chØ cã thu ®­îc lîi nhuËn doanh nghiÖp b¶o hiÓm míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®­îc trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng. Lîi nhuËn gióp doanh nghiÖp trang tr¶i cho c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc cung cÊp vèn cho hä. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ cã thÓ thu hót ®­îc nguån vèn cña c¸c nhµ ®Çu t­ kh¸c nÕu tû suÊt lîi nhuËn cña doanh nghiÖp b»ng hoÆc cao h¬n lo¹i h×nh ®Çu t­ cña hä trªn thÞ tr­êng. Møc lîi nhuËn cao cßn gióp doanh nghiÖp duy tr× ®­îc nguån quü dù phßng ®ñ lín, h¹n chÕ sù chuyÓn nh­îng t¸i b¶o hiÓm vµ cã ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao møc thu nhËp cho c¸n bé nh©n viªn. Bªn c¹nh môc tiªu chÝnh lµ lîi nhuËn, kinh doanh b¶o hiÓm cßn ph¶i ®¸p øng ®­îc c¸c nhu cÇu cña kh¸ch hµng, gióp kh¸ch hµng nhanh chãng æn ®Þnh cuéc sèng vµ s¶n xuÊt kinh doanh khi kh«ng may tæn thÊt, thiÖt h¹i x¶y ra ®èi víi hä, ®ång thêi thùc hiÖn ®Çy ®ñ nghÜa vô ®èi víi Nhµ n­íc. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm còng gièng nh­ c¸c tæ chøc kh¸c trong x· héi rÊt mong muèn t¹o dùng mét x· héi an toµn vµ æn ®Þnh gãp phÇn lµm cho x· héi thÞnh v­îng vµ phån vinh. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë môc ®Ých vµ nh÷ng mong muèn gi¶m bít vµ phßng tr¸nh c¸c tæn thÊt vÒ ng­êi vµ tµi s¶n cho x· héi. Ngoµi ra, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn ®ãng gãp vµo quü do c¸c tæ chøc y tÕ gi¸o dôc, c¸c tæ chøc x· héi kh¸c vµ h×nh thµnh c¸c ch­¬ng tr×nh phóc lîi cho c¸c c¸n bé, c«ng nh©n viªn cña b¶n th©n doanh nghiÖp. Thùc chÊt cña ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lµ c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp nhËn rñi ro mµ bªn tham gia b¶o hiÓm chuyÓn giao cho hä, ®ång thêi chÊp nhËn tr¶ tiÒn b¶o hiÓm hoÆc båi th­êng cho bªn tham gia khi cã c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra. §æi l¹i doanh nghiÖp sÏ thu ®­îc phÝ b¶o hiÓm ®Ó h×nh thµnh quü dù tr÷, båi th­êng, trang tr¶i c¸c kho¶n chi kh¸c cã liªn quan vµ cã l·i. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi rñi ro mµ bªn tham gia chuyÓn giao, doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®Òu cã thÓ chÊp nhËn b¶o hiÓm. Kinh doanh b¶o hiÓm th­êng g¾n liÒn víi ho¹t ®éng kinh doanh t¸i b¶o hiÓm. Kinh doanh t¸i b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých sinh lêi, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm nhËn mét kho¶n phÝ b¶o hiÓm kh¸c ®Ó cam kÕt båi th­êng cho c¸c tr¸ch nhiÖm ®· nhËn b¶o hiÓm. Nh­ vËy, hai lo¹i h×nh kinh doanh nµy ®Òu tån t¹i ngay trong mét doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Trong ®ã, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lµ chñ yÕu nh­ng kinh doanh t¸i b¶o hiÓm còng nhÊt thiÕt ph¶i ®Æt ra. Ngoµi môc ®Ých sinh lêi, kinh doanh t¸i b¶o hiÓm cßn gióp doanh nghiÖp b¶o hiÓm më réng quan hÖ víi c¸c b¹n hµng, tranh thñ nguån vèn, häc hái kinh nghiÖm, n¾m thªm th«ng tin, hç trî ®µo t¹o c¸n bé. H¬n thÕ n÷a, ®Õn l­ît m×nh c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn ph¶i thùc hiÖn t¸i b¶o hiÓm ®Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh doanh, tr¸nh ph¸ s¶n trong nh÷ng tr­êng hîp mµ ®èi t­îng tham gia cã sè tiÒn lín, ho¹t ®éng ë ®Þa bµn qu¸ xa, doanh nghiÖp kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t rñi ro. HiÖn nay, trªn thÕ giíi ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ph¸t triÓn ngoµi sù tån t¹i cña c¸c c«ng ty t¸i b¶o hiÓm th× h×nh thøc c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç còng t­¬ng ®èi phæ biÕn. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç cã gi¸ trÞ vèn gãp rÊt lín ®· vµ ®ang ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ æn ®Þnh thÞ tr­êng b¶o hiÓm ë c¸c quèc gia nµy. 1.2. §Æc ®iÓm ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm 1.2.1. §èi t­îng kinh doanh ®a d¹ng Kh¸c víi b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm th­¬ng m¹i cã ®èi t­îng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ b¶o hiÓm vÒ con ng­êi. B¶o hiÓm tµi s¶n lµ b¶o hiÓm nh÷ng tµi s¶n cã thùc, tiÒn, giÊy tê cã gi¸ trÞ ®­îc b»ng tiÒn vµ c¸c quyÒn tµi s¶n. B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm båi th­êng cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm . B¶o hiÓm con ng­êi lµ b¶o hiÓm tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tai n¹n vµ nãi chung lµ nh÷ng sù kiÖn cã liªn quan ®Õn tuæi thä cña con ng­êi. Mçi ®èi t­îng b¶o hiÓm bao gåm rÊt nhiÒu nghiÖp vô cô thÓ. Mçi nghiÖp vô lµ mét ho¹t ®éng kinh doanh d­íi h×nh thøc doanh nghiÖp b¸n s¶n phÈm b¶o hiÓm ra thÞ tr­êng vµ thu vÒ phÝ b¶o hiÓm. PhÝ ®ã ®­îc tÝnh to¸n trªn c¬ së khoa häc ®¶m b¶o thu bï chi lµm nghÜa vô ®èi víi Nhµ n­íc vµ cã l·i cho doanh nghiÖp. Víi sè lín c¸c nghiÖp vô (quy luËt sè lín ph¸t huy) th× lu«n ®¶m b¶o ®¼ng thøc: PhÝ thu = Chi ho¹t ®éng kinh doanh + Nép thuÕ + L·i kinh doanh Víi sù ®a d¹ng ®èi t­îng b¶o hiÓm, quy luËt sè lín trong kinh doanh b¶o hiÓm cµng ph¸t huy t¸c dông; do ®ã, môc ®Ých lîi nhuËn sÏ ®¹t ®­îc. 1.2.2. B¶o hiÓm lµ ngµnh kinh doanh cã nguån vèn ph¸p ®Þnh lín Nguån vèn doanh nghiÖp b¶o hiÓm bao gåm vèn ®iÒu lÖ, phÝ b¶o hiÓm thu ®­îc, l·i ®Çu t­ v.v...Trong ®ã, vèn ®iÒu lÖ ph¶i ®¶m b¶o nh­ møc vèn ph¸p ®Þnh do luËt quy ®Þnh (c«ng ty BHNT 140 tû VND, c«ng ty b¶o hiÓm phi nh©n thä 70 tû VND). Vèn ph¸p ®Þnh lín nh­ vËy lµ do ®Æc thï kinh doanh b¶o hiÓm - kinh doanh rñi ro. 1.2.3. Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lu«n lu«n ph¶i cã dù phßng nghiÖp vô b¶o hiÓm - lµ nguån vèn ®Çu t­ sinh lêi Doanh nghiÖp kinh doanh b¶o hiÓm ph¶i trÝch lËp dù phßng nghiÖp vô tõ phÝ b¶o hiÓm cña tõng nghiÖp vô (hoÆc hîp ®ång b¶o hiÓm ®èi víi b¶o hiÓm nh©n thä) ®èi víi phÇn tr¸ch nhiÖm gi÷ l¹i cña doanh nghiÖp. Dù phßng nghiÖp vô b¶o hiÓm cña b¶o hiÓm nh©n thä vµ phi nh©n thä cã kh¸c nhau. §èi víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh©n thä, dù phßng nghiÖp vô bao gåm: - Dự phòng toán học là kho¶n chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña sè tiÒn b¶o hiÓm vµ gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña phÝ b¶o hiÓm sÏ thu ®­îc trong t­¬ng lai ®Ó tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi sù kÞªn b¶o hiÓm x¶y ra thuéc tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm; - Dù phßng phÝ ch­a ®ược h­ëng ¸p dông ®èi víi c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ng¾n h¹n (d­íi mét n¨m) ®Ó tr¶ tiÒn b¶o hiÓm sÏ ph¸t sinh trong thêi gian cßn hiÖu lùc cña n¨m hîp ®ång tiÕp theo; - Dù phßng båi th­êng ®­îc sö dông ®Ó tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm nh­ng ch­a ®­îc gi¶i quyÕt cho ®Õn cuèi n¨m tµi chÝnh; - Dù phßng chia l·i ®­îc sö dông ®Ó chia l·i theo tho¶ thuËn cña bªn mua b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm ; - Dù phßng ®¶m b¶o c©n ®èi ®­îc sö dông ®Ó tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm do ®ã cã biÕn ®éng lín vÒ tû lÖ tö vong, l·i suÊt kü thuËt. b) §èi víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm phi nh©n thä, dù phßng nghiÖp vô b¶o hiÓm bao gåm: - Dù phßng phÝ ch­a ®­îc h­ëng dïng ®Ó båi th­êng cho tr¸ch nhiÖm sÏ ph¸t sinh trong thêi gian cßn hiÖu lùc cña hîp ®ång b¶o hiÓm trong n¨m tiÕp theo; - Dù phßng båi th­êng cho khiÕu n¹i ch­a ®­îc gi¶i quyÕt; - Dù phßng båi th­êng cho c¸c dao ®éng lín vÒ tæn thÊt ®Ó båi th­êng khi cã giao ®éng lín vÒ tæn thÊt hoÆc tæn thÊt lín x¶y ra mµ phÝ gi÷ l¹i sau khi ®· trõ ®i hai lo¹i dù phßng nghiÖp vô trªn kh«ng ®ñ ®Ó tr¶ tiÒn båi th­êng thuéc phÇn tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. C¸c dù phßng nghiÖp vô trªn lµ nguån vèn ®Ó ®Çu t­ sinh lêi nhÊt lµ dù phßng nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä võa cã nguån vèn lín võa dµi h¹n. 1.2.4. Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm lu«n lu«n g¾n kÕt víi hoạt ®éng ®Çu t­ Ho¹t ®éng ®Çu t­ lµ mét bé phËn trong ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. Ho¹t ®éng ®Çu t­ võa gãp phÇn ph¸t triÓn quü tµi chÝnh, t¹o ®iÒu kiÖn më réng quy m« cña doanh nghiÖp; t¨ng quü phóc lîi, võa t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng; võa gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nguån vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn gåm cã vèn ®iÒu lÖ, quü dù tr÷ b¾t buéc vµ tù nguyÖn, c¸c kho¶n l·i cña nh÷ng n¨m tr­íc ch­a sö dông, vèn nhµn rçi tõ DPNV b¶o hiÓm. 1.2.5. Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ cã liªn quan C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ph¶i tu©n thñ quy ®Þnh cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm, c¸c quy ®inh kh¸c cña ph¸p luËt cã liªn quan vµ c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®· ký kÕt hoÆc tham gia. Tu©n thñ ph¸p luËt còng nh­ c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ nh»m ®¶m b¶o kinh doanh ®óng h­íng, ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®¶m b¶o lîi Ých cña ng­êi tham gia, doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ Nhµ n­íc. c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm Doanh nghiÖp b¶o hiÓm lµ doanh nghiÖp ®­îc thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm vµ c¸c quy ®inh kh¸c cña ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn kinh doanh b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm. NÕu kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ ®a d¹ng, phang phó c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi. Trong nÒn kinh tÕ ®ã cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia. V× vËy, c¸c tæ chøc kinh tÕ còng phï hîp víi thµnh phÇn kinh tÕ ®ã. Cô thÓ trong thÞ tr­êng b¶o hiÓm th­ßng bao gåm c¸c h×nh thøc tæ chøc nh­ sau: Doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc; C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm ; C«ng ty b¶o hiÓm t­ nh©n; Tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç; Doanh nghiÖp b¶o hiÓm liªn doanh; Doanh nghiÖp b¶o hiÓm 100% vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. §©y lµ h×nh thøc tæ chøc cña c¸c c«ng ty ®éc lËp. Ngoµi ra, cßn cã doanh nghiÖp (hay c«ng ty) trùc thuéc trong c¸c tæng c«ng ty (hay tËp ®oµn) kinh doanh lín. Ch¼ng h¹n, c«ng ty b¶o hiÓm quèc tÕ Mü AIA thuéc tËp ®oµn c«ng ty b¶o hiÓm vµ dÞch vô tµi chÝnh hµng ®Çu thÕ giíi AIG; C«ng ty b¶o hiÓm Samsung, C«ng ty b¶o hiÓm dÇu khÝ trong Tæng c«ng ty dÇu khÝ v.v… Doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc Doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc lµ doanh nghiÖp do Nhµ n­íc thµnh lËp, ®Çu vèn vµ qu¶n lý víi t­ c¸ch lµ ng­êi chñ së h÷u. donh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc lµ mét ph¸p nh©n kinh tÕ ho¹t ®éng theo ph¸p luËt vµ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt. ë ViÖt Nam hiÖn nay cã 2 doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc: Tæng c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam (B¶o ViÖt), C«ng ty B¶o hiÓm DÇu khÝ (PVIC) vµ C«ng ty t¸i b¶o hiÓm quèc gia (VINARE). Tæng c«ng ty B¶o hiÓm ViÖt Nam (B¶o ViÖt) ®­îc thµnh lËp ngµy 17/12/1964, vèn ®iÒu lÖ khi thµnh lËp l¹i (vµo th¸ng 3/1996) lµ 629 tû ®ång vµ ®­îc xÕp h¹ng ®Æc biÖt theo QuyÕt ®Þnh sè 745/TTg cña Thñ t­íng chÝnh phñ. B¶o ViÖt kinh doanh b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm phi nh©n thä cã hÖ thèng c¸c c«ng ty thµnh viªn kh¾p c¸c tØnh thµnh trong c¶ n­íc; cã quan hÖ víi nhiÒu c«ng ty b¶o hiÓm c¸c n­íc trªn thÕ giíi v. v… C«ng ty B¶o hiÓm DÇu khÝ (PVIC) - C«ng ty b¶o hiÓm ngµnh trong tæng c«ng ty lín - Tæng c«ng ty DÇu khÝ ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp ngµy 23/1/1996, víi vèn ®iÒu lÖ lµ 22 tû ®ång. PVIC kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä vµ ®­îc phÐp thùc hiÖn b¶o hiÓm y tÕ b¾t buéc víi tÊt c¶ c¸n bé c«ng nh©n viªn trong ngµnh dÇu khÝ. 2.2. C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp do c¸c cæ ®«ng tham gia ®ãng gãp vèn th«ng qua h×nh thøc phµt hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ cã tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. §©y lµ doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u, cïng chia lîi, cïng chÞu lç t­¬ng øng víi sè vèn gãp. ë ViÖt Nam hiÖn nay cã 5 c«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm lµ: - C«ng ty cæ phÇn B¶o hiÓm Nhµ Rång (B¶o Long) thµnh lËp 11/7/1995, vèn ®iÒu lÖ 22 tû ®ång , kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä; cã v¨n phßng ®¹i diÖn kh¾p c¸c ®Þa ph­¬ng… - C«ng ty cæ phÇn Petrolimex (PJICO) thµnh lËp 21/6/1996, vèn ®iÒu lÖ 55 tû ®ång, kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä, cã v¨n phßng ®¹i diÖn kh¾p c¸c ®Þa ph­¬ng. - C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm B­u ®iÖn (PTI) thµnh lËp cuèi n¨m 1998, vèn ®iÒu lÖ 30 tû ®ång. - C«ng ty B¶o hiÓm thµnh phè Hå ChÝ Minh (B¶o Minh) thµnh lËp ngµy 28/11/1994, cã vèn ®iÒu lÖ lµ 45 tû ®ång, kinh doanh b¶o hiÓm phi nh©n thä; cã m¹ng l­íi v¨n phßng ®¹i lý kh¾p n­íc… Ngày 31/08/2004 Bảo Minh đã có quyết định chuyển thành công ty cổ phần bảo hiểm. Kể từ ngày 1/10/2004, công ty cổ phần Bảo Minh chính thức hoạt động trên thị trường Bảo hiểm - C«ng ty T¸i b¶o hiÓm quèc gia (VINARE) ®­îc thµnh lËp ngµy 27/9/1994, víi vèn ®iÒu lÖ lµ 40 tû ®ång. Chøc n¨ng cña VINARE lµ kinh doanh t¸i b¶o hiÓm ®èi víi c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong n­íc vµ n­íc ngoµi. §©y lµ c«ng ty t¸i b¶o hiÓm chuyªn nghiÖp ®Çu tiªn cña ViÖt Nam. Theo Quy định số 2299/QĐ-BTC ngày 21/7/2004 của Bộ Tài chính phê duyệt đề án cổ phần hoá của VI IARE. Tổng công ty cổ phần Tái bảo hiểm Quốc gia Việt Nam chính thức hoạt động từ ngày 01/01/2005. C«ng ty b¶o hiÓm t­ nh©n C«ng ty b¶o hiÓm t­ nh©n lµ c«ng ty b¶o hiÓm do mét c¸ nh©n lµm chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ho¹t ®éng cña c«ng ty tr­íc ph¸p luËt. C«ng ty ®­îc thµnh lËp theo luËt doanh nghiÖp. Tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç Tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç lµ tæ chøc cã t­ c¸ch ph¸p nh©n ®­îc thµnh lËp ®Ó kinh doanh b¶o hiÓm nh»m t­¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh viªn. Thµnh viªn tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç võa lµ chñ së h÷u võa lµ bªn mua b¶o hiÓm. VÒ mÆt ph¸p lý, hä võa lµ héi viªn, võa lµ nh÷ng ng­êi ®­îc b¶o hiÓm. Tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña tæ chøc trong ph¹m vi tµi s¶n cña tæ chøc. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm liªn doanh Doanh nghiÖp b¶o hiÓm liªn doanh ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së vèn gãp cña c¸c bªn (trong n­íc vµ n­íc ngoµi). Ch¼ng h¹n, cña bªn ViÖt Nam vµ bªn n­íc ngoµi. VÞ trÝ c¸c bªn trong doanh nghiÖp phô thuéc vµo møc vèn gãp. C¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp h­ëng lîi nhuËn còng nh­ chÞu thua lç t­¬ng øng víi møc vèn gãp. HiÖn nay ë ViÖt Nam sè c«ng ty b¶o hiÓm liªn doanh ®ang ho¹t ®éng: C«ng ty liªn doanh b¶o hiÓm quèc tÕ ViÖt Nam (V.I.A) thµnh lËp ngµy 05/8/1996, vèn ®iÒu lÖ 6 triÖu USD. VIA lµ c«ng ty liªn doanh gi÷a B¶o ViÖt víi c«ng ty Tokio Marine and Fire Insurance Co.Ltd cña NhËt B¶n vµ c«ng ty Commercial Union cña Anh. V.I.A kinh doanh trong lÜnh vùc b¶o hiÓm phi nh©n thä, chñ yÕu ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. C«ng ty b¶o hiÓm Liªn hiÖp (U.I.C) thµnh lËp ngµy 01/11/1997, vèn ®iÒu lÖ 6 triÖu USD. U.I.C lµ c«ng ty liªn doanh gi÷a c«ng ty B¶o hiÓm thµnh phè Hå ChÝ Minh - B¶o Minh víi c«ng ty Ysuda Fire and Marine Insurance Co. Ltd cña NhËt B¶n. LÜnh vùc kinh doanh lµ b¶o hiÓm phi nh©n thä. C«ng ty Liªn doanh m«i giíi b¶o hiÓm Aon-Inchinbrok thµnh lËp n¨m 1993, vèn ®iÒu lÖ lµ 250.000 USD. §©y lµ c«ng ty liªn doanh gi÷a B¶o ViÖt víi tËp ®oµn m«i giíi b¶o hiÓm AON cña Mü. C«ng ty Liªn doanh b¶o hiÓm B¶o Minh - CMG thµnh lËp th¸ng 3/2000 víi vèn ®iÒu lÖ 10.000.000 USD. B¶o Minh - CMG lµ c«ng ty liªn doanh gi÷a B¶o Minh víi tËp ®oµn dich vô tµi chÝnh Colonial (Australia). B¶o Minh - CMG kinh doanh trong lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm 100% vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi §©y lµ c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm do n­íc ngoµi ®Çu t­ vèn ho¹t ®éng t¹i n­íc së t¹i, theo luËt ph¸p cña n­íc së t¹i ®ång thêi chÞu sù chØ ®¹o cña c«ng ty mÑ ë chÝnh quèc. ë ViÖt Nam, doanh nghiÖp b¶o hiÓm 100% vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi chñ yÕu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä: Ch¼ng h¹n, c«ng ty Prudentail cña Anh quèc, c«ng ty AIA cña Mü, c«ng ty Manulife cña Canada v.v…C¸c c«ng ty nµy chÞu sù chi phèi cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm, luËt ®Çu t­, luËt doanh nghiÖp vµ c¸c luËt kh¸c cã liªn quan. Theo LuËt Kinh doanh B¶o hiÓm cña ViÖt Nam, doanh nghiÖp b¶o hiÓm bao gåm 5 lo¹i theo tÝnh chÊt së h÷u: Doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm Tæ chøc b¶o hiÓm t­¬nh hç Doanh nghiÖp b¶o hiÓm liªn doanh Doanh nghiÖp b¶o hiÓm 100% vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. doanh nghiÖp b¶o hiÓm t­¬ng hç 3.1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm t­¬ng hç Trªn thÕ giíi, c¸c tæ ch7øc t­¬ng hç cã truyÒn thèng kh¸ l©u ®êi. H×nh thøc hîp t¸c vµ t­¬ng hç ®­îc b¾t nguån tõ viÖc nh÷ng ng­êi cã quan hÖ hä hµng, hµng xãm, nh÷ng ng­êi cïng nhãm kÕt hîp víi nhau nh»m b¶o vÖ b¶n th©n tõ c¸c rñi ro nh­ ch¸y, næ hoÆc c¸c tai n¹n kh¸c. Nh÷ng ng­êi nµy thµnh lËp mét hÖ thèng chia sÎ rñi ro gi÷a mét sè l­îng lín c¸ nh©n cã cïng chung mèi ®e däa, rñi ro. Trong giai ®o¹n ®Çu, tÝnh chÊt t­¬ng hç ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc c¸c c¸ nh©n tháa thuËn chia sÎ c¸c kho¶n chi phÝ x¸c ®Þnh gi÷a hä khi x¶y ra rñi ro. Sau ®ã c¸c tæ chøc t­¬ng hç ®­îc h×nh thµnh víi chøc n¨ng x¸c lËp c¸c nguyªn t¾c vµ b¶o ®¶m quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c thµnh viªn cña tæ chøc. C¸c tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç cã ®Æc thï lµ ®­îc thµnh lËp, së h÷u vµ kiÓm so¸t bëi chÝnh c¸c thµnh viªn cña m×nh lµ bªn mua b¶o hiÓm. Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu, c¸c tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n theo ®ã c¸c thµnh viªn cïng cã nghÜa vô chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé c¸c tæn thÊt vµ chi phÝ ph¸t sinh. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, hÇu hÕt c¸c tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç ®­îc tæ chøc d­íi h×nh thøc tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Các công ty bảo hiểm tương hỗ đã hình thành và phát triển phố biến khá lâu ở Pháp, Mỹ. Ở Pháp, tiêu biểu cho việc hoạt động theo mô hình “tổ chức tương hỗ nông nghiệp” là Tập đoàn bảo hiểm Groupama. Đây là tập đoàn bảo hiểm mạnh và có uy tín trong thị trường nông nghiệp của Pháp. Là tổ chức bảo hiểm tương hỗ đầu tiên của Pháp, do những người nông dân Pháp xây dựng vào cuối thế kỷ 19 nhằm phục vụ nhu cầu của chính mình. Hiện nay, đồng thời với việc củng cố vị trí là nhà bảo hiểm nông nghiệp hàng đầu, sau khi mua lại công ty bảo hiểm GAN tháng 7-1998, Groupama đã trở thành công ty bảo hiểm tổng hợp lớn thứ hai của thị trường Pháp và đứng đầu châu Âu về bảo hiểm nông nghiệp. Tại Mỹ, công ty bảo hiểm tương hỗ đầu tiên ở Mỹ được thành lập tại thành phố Philadenphia (bang Pennsylvania) năm 1784 để kinh doanh bảo hiểm cháy. Khi mới thành lập, các công ty bảo hiểm tương hỗ có nguồn gốc từ các hợp tác xã và được tổ chức trên cơ sở các cộng đồng dân cư địa phương. Cho đến trước khi cuộc công nghiệp hoá và thành thị hoá nông thôn diễn ra mạnh mẽ trong nửa đầu thế kỷ 19, nhu cầu của công chúng đối với bảo hiểm nhân thọ ở Mỹ còn thấp. Công ty bảo hiểm nhân thọ tương hỗ đầu tiên - Công ty bảo hiểm nhân thọ tương hỗ New York bắt đầu hoạt động năm 1842 và sau đó là một số công ty khác trong đó đáng chú ý là công ty bảo hiểm New York Life được thành lập năm 1845. Trong giai đoạn này, hình thức bảo hiểm tương hỗ tỏ ra thông dụng và cạnh tranh với hình thức công ty cổ phần trong việc cung cấp nguồn vốn dựa trên cơ sở rủi ro. Với cơ cấu tương hỗ, việc bồi thường tổn thất, thiệt hại được phân bổ rộng rãi hơn cho nhiều người so với các công ty bảo hiểm cổ phần do một số ít người làm chủ. Nhờ đó, có thể làm giảm đáng kể rủi ro phát sinh khi một công ty không thể đáp ứng nghĩa vụ bồi thường (Chẳng hạn, đám cháy khủng khiếp ở New York năm 1835 đã khiến cho một số công ty bảo hiểm cháy được tổ chức dưới hình thức công ty bảo hiểm cổ phần bị phá sản). Theo cách nói hiện nay, các công ty bảo hiểm tương hỗ của thế kỷ 18 thường hoạt động với chi phí vốn nhỏ hơn và chịu rủi ro ít hơn. Sự phát triển của các loại hình bảo hiểm tương hỗ cũng đã tạo ra vị thế đáng kể của loại hình doanh nghiệp này trên thị trường bảo hiểm Mỹ. Từ giữa những năm 1920 đến năm 1960, các công ty bảo hiểm phi nhân thọ tương hỗ đã tăng thị phần của mình trong khi các công ty bảo hiểm cổ phần lại bị giảm thị phần. Tính đến cuối những năm 1960, các công ty bảo hiểm tương hỗ chiếm khoảng 30% tổng số phí bảo hiểm của toàn thị trường. Kể từ đó trở đó, thị phần bảo hiểm Mỹ được chia theo tỷ lệ 30/70 giữa các công ty bảo hiểm tương hỗ và các công ty bảo hiểm cổ phần. Hiện nay, ở Mỹ có khoảng 1.000 công ty bảo hiểm tương hỗ hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ, tập hợp trong một tổ chức có tên gọi “Hiệp hội các công ty bảo hiểm tương hỗ liên bang (NAMIC)”, được thành lập năm 1895. Trong số đó có khoảng 700 công ty bảo hiểm tương hỗ nông nghiệp, hoạt động chủ yếu trong phạm vi một địa hạt hành chính và chỉ được phép cung cấp các sản phẩm bảo hiểm có liên quan đến sản xuất nông nghiệp và phục vụ đời sống sinh hoạt ở nông thôn. Có khoảng 1/2 trong tổng số thành viên của NAMIC có doanh thu phí bảo hiểm hàng năm dưới 15 triệu USD. Cùng với sự phát triển và nhu cầu bảo hiểm của nền kinh tế trong từng giai đoạn, tổ chức bảo hiểm tương hỗ cũng có những thay đổi đáng kể về hình thức pháp lý: chuyển đổi từ hình thức tương hỗ sang hình thức cổ phần và ngược lại. Có thể thấy tình trạng này không chỉ xảy ra ở Pháp mà còn khá phổ biến ở Mỹ, nước có loại hình bảo hiểm tương hỗ phát triển rất mạnh. HiÖn nay c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç vÉn ®ang ®ã mét vai trß quan träng trªn toµn cÇu. Theo tµi liÖu nghiªn cøu vÒ b¶o hiÓm t­¬ng hç cña Swiss Re n¨m 1999, 6 trong sè 10 c«ng ty b¶o hiÓm lín nhÊt thÕ giíi (vÒ tµi s¶n) lµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç. T¹i 5 quèc gia cã thÞ tr­êng b¶o hiÓm lín nhÊt (chiÕm 3/4 tæng sè c¸c giao dÞch b¶o hiÓm trªn toµn thÕ giíi), trong n¨m 1997, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç chiÕm kho¶ng 42% thÞ phÇn phÝ b¶o hiÓm. 72% 34.50% 24.50% 22% 15% 42% 0% 20% 40% 60% 80% ThÞ phÇn t¹i 5 n­íc NhËt Mü Anh §øc Ph¸p H×nh 1: ThÞ phÇn phÝ b¶o hiÓm cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç n¨m 1997 Bªn c¹nh ®ã, tµi liÖu nghiªn cøu cña Swiss Re n¨m 1999 còng cho thÊy trong giai ®o¹n 1995-1997, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç trong lÜnh vùc phi nh©n thä cã ®­îc møc ®é an toµn tµi chÝnh cao h¬n c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn trong khi vÉn duy tr× ®­îc møc tû lÖ chi phÝ thÊp h¬n. Tµi liÖu nµy còng chØ râ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ t­¬ng tù nh­ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn kh¸c. H×nh 2: Kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm phi nh©n thä giai ®o¹n 1995-1997 H×nh 3: Tû lÖ chi phÝ cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm phi nh©n thä giai ®o¹n 1995-1997 B¶ng 1: ThÞ phÇn vµ sè l­îng c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç trong lÜnh vùc phi nh©n thä ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi Quèc gia ThÞ phÇn b¶o hiÓm t­¬ng hç (%) Sè l­îng c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç 1987 1992 1997 1987 1992 1997 Mü 31 35 33 293 427 389 NhËt B¶n 4 4 3 2 2 2 Anh 14 14 8 24 25 17 §øc 19 17 16 79 73 67 Ph¸p 40 37 37 113 110 109 Tæng sè 24 26 24 511 637 584 B¶ng 2: ThÞ phÇn vµ sè l­îng c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç trong lÜnh vùc nh©n thä ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi Quèc gia ThÞ phÇn b¶o hiÓm t­¬ng hç (%) Sè l­îng c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç 1987 1992 1997 1987 1992 1997 Mü 40 41 35 125 109 100 NhËt B¶n 93 91 89 16 16 15 Anh 46 48 33 58 57 47 §øc 31 27 26 66 61 53 Ph¸p 10 8 5 17 16 17 Tæng sè 57 57 52 282 259 232 3.2. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt cña b¶o hiÓm t­¬ng hç: Có nhiều khái niệm khác nhau về tổ chức BHTH. Dưới đây là một số kh¸i niÖm c¬ b¶n : Công ty BHTH là một công ty trong đó, các thành viên đóng góp một khoản tiền đặt cọc, ký quỹ, tiền gửi và cùng nhau thoả thuận rằng những thiệt hại, tổn thất xảy ra từ một rủi ro được bảo hiểm sẽ được bồi thường theo nguyên tắc tương hỗ và đoàn kết Công ty BHTH là một doanh nghiệp mà trong đó các thành viên vừa là người bảo hiểm vừa là người được bảo hiểm. Trong công ty BHTH, phí bảo hiểm do các thành viên đóng góp trước hoặc sau khi xảy ra tổn thất để bồi thường cho cho các tổn thất và thực hiện những nghĩa vụ pháp lý. Phần chênh lệch giữa tài sản và trách nhiệm của công ty BHTH được gọi là thặng dư và được giữ lại chủ yếu để chi trả cho những tổn thất không lường trước hoặc để giảm phí bảo hiểm thông qua chia bảo tức. BHTH là một hình thức bảo hiểm trong đó, một số người cùng nhau thành lập một tổ chức để bảo vệ cho quyền lợi của chính họ; các thành viên cùng nhau lập quỹ để bồi thường cho các tổn thất hoặc chi phí phát sinh. Trong các tổ chức này, mỗi thành viên vừa là người được bảo hiểm vừa là người bảo hiểm. Công ty BHTH là công ty thuộc quyền sở hữu của những người tham gia bảo hiểm. Tổ chức bảo hiểm tương hỗ là tổ chức có tư cách pháp nhân được thành lập để kinh doanh bảo hiểm nhằm tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên. Thành viên tổ chức bảo hiểm tương hỗ vừa là chủ sở hữu vừa là bên mua bảo hiểm. Từ những định nghĩa nêu trên có thể nhận thấy các tổ chức BHTH có chung 3 đặc trưng cơ bản như sau: - BHTH là một loại hình DNBH hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận; - Các thành viên của tổ chức BHTH vừa là người bảo hiểm vừa là người tham gia bảo hiểm; - Tổ chức BHTH được thành lập nhằm mục đích tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên. 3.3. Vai trß, chøc n¨ng cña b¶o hiÓm t­¬ng hç: Ngoài các vai trò, chức năng mà các tổ chức bảo hiểm tương hỗ mang lại như các loại hình bảo hiểm thương mại khác, vai trò của tổ chức bảo hiểm tương hỗ còn được thể hiện trên các khía cạnh sau: Thứ nhất, khôi phục khả năng tài chính, thúc đẩy sự ổn định tài chính và giảm bớt các nỗi lo âu về tinh thần của các tổ chức, cá nhân tham gia bảo hiểm sau khi xảy ra sự kiện bảo hiểm. Bằng cách trả tiền bồi thường cho người bị thiệt hại hay tổn thất, bảo hiểm tương hỗ đem lại sự ổn định tài chính và ổn định xã hội, đồng thời góp phần làm giảm bớt sự lo âu về tinh thần cho các cá nhân và tổ chức tham gia bảo hiểm trong đời sống hàng ngày cũng như trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Về khía cạnh này, trước những tổn thất lớn và có tính chất thảm họa thì hình thức bảo hiểm tương hỗ tỏ ra vượt trội hơn so với hình thức bảo hiểm cổ phần vì rủi ro được san sẻ giữa các thành viên trong tổ chức, chẳng hạn, đám cháy khủng khiếp ở New York năm 1835 đã khiến cho một số công ty bảo hiểm cháy được tổ chức dưới hình thức công ty bảo hiểm cổ phần bị phá sản. Thứ hai, bảo hiểm tương hỗ có thể thay thế cho các chương trình đảm bảo xã hội do Nhà nước thực hiện, nhờ đó làm giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước và nâng cao hiệu quả của việc phân bổ các nguồn lực trong xã hội. Ví dụ: Các họat động sản xuất nông nghiệp hay đánh bắt cá xa bờ thường diễn ra trên diện rộng và phụ thuộc rất nhiều và các điều kiện tự nhiên do vậy khả năng gặp tổn thất rất lớn và các họat động kinh doanh bảo hiểm thương mại thông thường rất khó đáp ứng, đáp ứng không hiệu quả hoặc với mức phí bảo hiểm phải đóng rất cao gây bất lợi cho người tham gia bảo hiểm. Trong nhiều trường hợp, với các tổn thất mang tính chất thảm họa thì các doanh nghiệp bảo hiểm này sẽ không đủ khả năng thanh toán và có thể bị phá sản. Do vậy, để giảm bớt mức độ thiệt hại, giảm bớt sự tài trợ của ngân sách nhà nước và tạo quyền chủ động trong việc đề phòng, hạn chế tổn thất thì việc tham gia tổ chức bảo hiểm tương hỗ là rất cần thiết. Thứ ba, thúc đẩy các hoạt động thương mại, hoạt động sản xuất kinh doanh. Thực tế cho thấy nhiều loại hàng hoá và dịch vụ chỉ có thể tiêu thụ được trên thị trường nếu đi kèm với các hợp đồng bảo hiểm cho những trách nhiệm phát sinh liên quan đến việc sử dụng các hàng hoá và dịch vụ đó. Ngoài ra, bảo hiểm cũng hỗ trợ cho các hoạt động kinh doanh bằng cách tăng cường lòng tin của khách hàng. Ví dụ, một trong những điều kiện tiên quyết mà người đi vay cần thoả mãn trước khi được cho vay là phải mua bảo hiểm cho những tài sản được dùng để thế chấp, hoặc phải mua bảo hiểm nhân thọ cho tính mạng của người chịu trách nhiệm chính trong việc trả nợ. Chính vì lý do này mà người ta còn ví rằng “bảo hiểm là chất bôi trơn của hoạt động thương mại”. Trong khi đó, với tấm lá chắn bảo hiểm (bảo hiểm tương hỗ) các hộ sản xuất kinh doanh đánh bắt cá xa._. bờ, nuôi trồng thuỷ hải sản, sản xuất nông nghiệp,...có thể yên tâm sản xuất. Thứ tư, là kênh huy động vốn tiết kiệm quan trọng cho đầu tư phát triển, đồng thời thúc đẩy việc phân bổ một cách có hiệu quả hơn những nguồn vốn, thúc đẩy hình thành và phát triển thị trường vốn trong một quốc gia. Thông qua các nguồn vốn huy động được (phí bảo hiểm), các công ty bảo hiểm tiến hành đầu tư vào các công trình, dự án hay các công cụ tài chính dưới các dạng đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp. Thứ năm, là công cụ hữu hiệu để quản lý rủi ro có hiệu quả thông qua việc định giá, chuyển giao rủi ro, đóng góp quĩ để chi trả cho các tổn thất và giảm bớt thiệt hại. Các công ty bảo hiểm thực hiện việc định giá sản phẩm thông qua việc xét nhận bảo hiểm và đầu tư, theo nguyên tắc rủi ro càng lớn thì phí bảo hiểm càng cao. Các chủ doanh nghiệp, các nhà quản lý, nhà đầu tư, chủ nợ và các cổ đông có thể sử dụng những “tín hiệu” thu được từ việc định giá sản phẩm này để đưa ra những quyết định dựa trên thông tin đầy đủ. Nhờ đó, hiệu quả kinh tế cũng được nâng cao. Các công ty bảo hiểm cũng cho phép các doanh nghiệp và cá nhân chuyển giao các tài sản, trách nhiệm, tổn thất thu nhập và các rủi ro khác để đáp ứng nhu cầu của chính bản thân họ một cách tốt hơn. Ngoài ra, các công ty bảo hiểm nhân thọ còn giúp các tổ chức và cá nhân chuyển giao các khoản tiết kiệm của họ sang một hình thức mới với độ thanh khoản cao, an toàn hơn và mức độ rủi ro thấp hơn. Mặt khác, theo qui luật số lớn, các công ty bảo hiểm thu phí của số đông người tham gia bảo hiểm để bồi thường cho số ít những thiệt hại, tổn thất xảy ra. Thông qua hoạt động đầu tư, các công ty bảo hiểm có thể phân tán rủi ro cho nhiều đối tượng tiếp nhận đầu tư khác nhau và nhờ đó đa dạng hoá danh mục đầu tư, làm giảm bớt sự không ổn định và dễ đổ vỡ. Với ý nghĩa kinh tế - xã hội to lớn như đã nêu trên, trong thời gian tới, cùng với việc hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về kinh doanh bảo hiểm và việc từng bước hội nhập vào nền kinh tế khu vực và thế giới, chắc chắn ngành bảo hiểm Việt Nam nói chung và bảo hiểm tương hỗ nói riêng sẽ đóng góp nhiều hơn cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, xứng đáng với tiềm năng và vị trí của nó trong nền kinh tế quốc dân. 3.4. Các hình thức tổ chức và quản lý Tổ chức BHTH: Công ty BHTH có thể được phân loại dựa theo nhiều tiêu chí khác nhau. Nếu căn cứ theo thời điểm đóng phí bảo hiểm, công ty BHTH được phân thành: Công ty BHTH phí bảo hiểm đóng trước và công ty BHTH phí bảo hiểm đóng sau - Công ty BHTH phí bảo hiểm đóng trước: Đây là hình thức phổ biến nhất của công ty BHTH. Phương thức hoạt động của công ty này giống công ty cổ phần ở chỗ phần lớn hoặc toàn bộ chi phí bảo hiểm được công ty thu trước, vào thời điểm cấp hợp đồng bảo hiểm. Về nguyên tắc, trong quá trình hoạt động, chủ hợp đồng bảo hiểm sẽ không phải đóng thêm bất kỳ khoản tiền nào, ngay cả khi công ty làm ăn thua lỗ. Các công ty BHTH thuộc loại này kinh doanh nhiều loại nghiệp vụ bảo hiểm khác nhau và hoạt động trên địa bàn rộng. Khi kết thúc thời hạn hợp đồng bảo hiểm, một phần số phí bảo hiểm đã thu có thể được trả lại cho người tham gia bảo hiểm dưới dạng bảo tức, sau khi đã trừ đi các chi phí tổn thất, chí phí hoạt động, trích lập dự phòng nghiệp vụ và để lại lợi nhuận nhằm bổ sung vốn hoạt động. Chủ hợp đồng bảo hiểm sẽ không thể biết về số tiền thực tế mà người đó được nhận cho đến sau khi hợp đồng kết thúc, điều này tùy thuộc vào các thức phân loại loại các chủ hợp đồng bảo hiểm mà công ty áp dụng. - Công ty BHTH phí bảo hiểm đóng sau: So với các công ty BHTH phí đóng trước, các công ty BHTH phí đóng sau ít phổ biến hơn nhất là trong giai đoạn hiện nay. Ở Mỹ, những công ty này thường khai thác một số loại hình bảo hiểm đặc thù như bảo hiểm cháy và bão cho các trang trại và nhà tư nhân tại các thành phố nhỏ. Đối với phương thức hoạt động này, việc đóng phí được thực hiện theo 2 cách: C¸ch thø nhÊt: Công ty bảo hiểm sẽ tạm thu một phần phí bảo hiểm từ người tham gia bảo hiểm. Sau khi tổn thất xảy ra, hoặc hết hạn hợp đồng, công ty sẽ tính toán lại và cân đối với số phí đã đóng trước khi quyết định có thu thêm phí bảo hiểm từ các thành viên hay không. C¸ch thø hai: Một số công ty BHTH chấp nhận hoàn toàn không thu phí bảo hiểm khi tham gia vào công ty. Chỉ đến sau khi tổn thất xảy ra, hoặc sau khi hết hạn hợp đồng, công ty mới tính toán để phân bổ số phí mà các thành viên phải đóng góp. Như vậy, trong cả 2 trường hợp, việc chi trả quyền lợi sẽ phụ thuộc vào việc thu phí bảo hiểm từ các thành viên toàn bộ hoặc một phần sau khi tổn thất xảy ra. Tuỳ thuộc vào từng hợp đồng cụ thể mà quyền yêu cầu người được bảo hiểm đóng góp sau khi xảy ra tổn thất có thể chỉ hạn chế trong một số tiền nhất định hoặc không khống chế về mức tối đa. Một thành viên của công ty BHTH phí đóng sau nhưng tham gia với mức trách nhiệm không hạn chế sẽ phải đóng một phần phí bảo hiểm theo tỷ lệ trên tổng số tiền tổn thất và các chi phí hợp lý, hợp lệ của công ty. Hình thức doanh nghiệp này có nhược điểm là không đảm bảo sự ổn định và chắc chắn trong hoạt động của công ty cũng như khả năng thanh toán đến cùng các trách nhiệm về tài sản. Do đó, nó chỉ thích hợp với giai đoạn đầu của ngành bảo hiểm, còn đến nay, loại công ty BHTH này đã không còn phổ biến nữa. Nếu căn cứ theo số phí bảo hiểm phải nộp, công ty BHTH bao gồm: công ty BHTH đầu tư không hạn chế và công ty BHTH đầu tư hạn chế. - Công ty BHTH đầu tư không hạn chế: Công ty BHTH đầu tư không hạn chế có thể yêu cầu mỗi người được bảo hiểm đóng góp một khoản đầu tư bổ sung với số tiền không vượt quá khoản đầu tư đã đóng trước đó nếu tổn thất và các chi phí hoạt động của công ty cao hơn khoản đầu tư đã đóng trước đó cộng với các khoản thu nhập của công ty. Như vậy, loại hình công ty BHTH này có nhiều điểm tương đồng với loại công ty BHTH phí bảo hiểm đóng sau. Để thành lập công ty BHTH đầu tư không hạn chế, các sáng lập viên phải đóng góp ít nhất 30% số vốn của công ty. - Công ty BHTH đầu tư hạn chế: Đối với các công ty BHTH đầu tư hạn chế, số tiền góp vốn của các sáng lập viên ít nhất phải bằng 50% tổng vốn cổ phần của công ty tuỳ thuộc vào việc công ty dự kiến kinh doanh một hoặc nhiều loại hình bảo hiểm. c ) Công ty BHTH truyền thống và công ty BHTH cổ phần Trong công ty BHTH truyền thống, các chủ hợp đồng bảo hiểm được hưởng những quyền lợi theo hợp đồng mà họ đã tham gia (trong đó có quyền được trả tiền bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm). Ngoài ra, với tư cách là thành viên công ty, họ còn có những quyền nhất định gần giống với quyền của các cổ đông trong công ty cổ phần, chẳng hạn như quyền bầu các thành viên HĐQT, quyền được chia số tài sản còn lại của của công ty khi giải thể hoặc chuyển sang hình thức doanh nghiệp khác. Chính vì vậy, chủ hợp đồng bảo hiểm đồng thời là người sở hữu công ty BHTH. Trong những năm gần đây, trước những lời chỉ trích cho rằng việc chuyển từ hình thức công ty BHTH sang hình thức công ty cổ phần (hay còn gọi là phi tương hỗ hoá) là một quá trình tốn kém và làm thay đổi thuộc tính cơ bản của công ty, một số bang ở nước Mỹ đã thông qua các đạo luật cho phép các công ty BHTH được thành lập dưới một hình thức mới kết hợp giữa công ty BHTH và công ty bảo hiểm cổ phần với tên gọi - công ty bảo hiểm cổ phần tương hỗ. Trong chừng mực nhất định, hình thức này cho phép việc “tương hỗ hoá một phần” và do đó giải pháp này đã gây ra nhiều tranh cãi trong ngành bảo hiểm. Khi chuyển sang mô hình công ty tương hỗ cổ phần, trước hết, công ty BHTH phải chuyển thành một công ty cổ phần, sau đó người ta thành lập một công ty cổ phần mẹ để sở hữu cổ phiếu trong công ty tương hỗ đã bị chuyển đổi. Các quyền của chủ hợp đồng bảo hiểm với tư cách thành viên của công ty BHTH bị chuyển đổi sẽ chấm dứt và được thay thế bằng các quyền trong công ty tương hỗ cổ phần, trong khi các quyền theo hợp đồng vẫn giữ nguyên đối với công ty tương hỗ bị chuyển đổi. Như vậy, các chủ hợp đồng là thành viên của công ty cổ phần mẹ trong khi công ty cổ phần mẹ lại là người sở hữu công ty tương hỗ bị chuyển đổi. Xét dưới góc độ người tham gia bảo hiểm, sự khác nhau giữa công ty BHTH truyền thống và công ty tương hỗ cổ phần là không đáng kể, bởi vì những quyền lợi có được nhờ tính chất tương hỗ vẫn được bảo lưu. Tuy nhiên, với cơ cấu công ty tương hỗ cổ phần, công ty cổ phần mẹ có thể bán một phần (thông thường không quá 50%) cổ phiếu trong công ty tương hỗ đã bị chuyển đổi cho các nhà đầu tư bên ngoài nhằm huy động vốn. Trong trường hợp này, các chủ hợp đồng tiếp tục được hưởng những lợi ích trong việc sở hữu công ty tương hỗ bị chuyển đổi và các quyền lợi khác có được từ việc sở hữu một công ty có số vốn lớn hơn đem lại. Xét dưới góc độ quản lý nhà nước, công ty tương hỗ bị chuyển đổi chịu sự điều chỉnh như các công ty bảo hiểm cổ phần khác. Theo thông lệ, không có sự khác biệt đáng kể giữa việc quản lý công ty bảo hiểm cổ phần và công ty BHTH. Trong tổ chức bảo hiểm tương hỗ người được bảo hiểm tương tự như cổ đông của công ty cổ phần xét về quyền hạn và nghĩa vụ đối với công ty. Chẳng hạn người được bảo hiểm cũng được quyền tham gia vào hoạt động trong tổ chức bảo hiểm tương hỗ dưới hình thức bỏ phiếu và được chia lợi nhuận hay cùng nhau gánh chịu tổn thất của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Trước đây, người ta còn tranh cãi là tổ chức bảo hiểm tương hỗ có phải là doanh nghiệp bảo hiểm hay không thì ngày nay, bảo hiểm tương hỗ được coi là doanh nghiệp bảo hiểm. Hoạt động bảo hiểm tương hỗ phải tuân thủ các quy định quản lý về kinh doanh bảo hiểm nhưng có tính đến tính chất bảo hiểm tương hỗ. Trừ trường hợp pháp luật có quy định cụ thể khác, tổ chức bảo hiểm tương hỗ cũng chịu sự quản lý nhà nước về kinh doanh bảo hiểm như đối với tất cả các doanh nghiệp bảo hiểm khác. Tuy nhiên, có một số nước loại trừ các công ty bảo hiểm tương hỗ khỏi pháp luật chung về bảo hiểm; hoặc các tổ chức bảo hiểm tương hỗ được coi như tương hỗ đánh giá. Bảo hiểm tương hỗ đánh giá là bảo hiểm thực hiện trên cơ sở đánh giá chỉ áp dụng đối với thành viên của công ty. Dù pháp luật không coi tổ chức bảo hiểm tương hỗ là doanh nghiệp bảo hiểm thì không cũng không có nghĩa là các tổ chức này không chịu sự điều chỉnh của Luật kinh doanh bảo hiểm. Cũng có một số trường hợp ngoại lệ pháp luật quy định tổ chức bảo hiểm tương hỗ được coi là doanh nghiệp bảo hiểm những chỉ áp dụng đối với trường hợp cụ thể của văn bản pháp luật đó mà thôi. Ví dụ, tổ chức trợ giúp tương hỗ thuỷ quân được thành lập nhằm mục đích trợ giúp cho các gia đình có quân nhân bị chết một khoản tiền trọn gói để giảm nhẹ gánh nặng tài chính hoặc để đảm bảo các gia đình này nhận được tiền hưu trí mà họ có quyền được hưởng, tổ chức này chịu sự điều chỉnh của Luật kinh doanh bảo hiểm nhân thọ nhưng không chịu sự điều chỉnh của Luật thuế thu nhập áp dụng đối với công ty bảo hiểm. d) Công ty bảo hiểm tương hỗ thông thường và bất thường: Phân loại này phổ biến ở Pháp. - Công ty BHTH thông thường: Đối với công ty bảo hiểm tương hỗ thông thường, một trong các điều kiện để được cấp giấy phép hoạt động là công ty phải có vốn thành lập khá lớn và phải có ít nhất 500 thành viên. Điều lệ của công ty sẽ qui định rõ đối tượng và điều kiện thành viên cũng như hình thức đóng phí bảo hiểm (đóng phí cố định hoặc đóng phí bất định). Trong trường hợp qui định đóng phí bất định, vào cuối năm tài chính, nếu kết quả hoạt động không cân bằng, công ty có thể yêu cầu các hội viên nộp thêm phí (vì thế các khoản đóng góp thêm này được gọi là phí bổ sung). Trong hợp đồng bảo hiểm cần thiết phải qui định rõ số phí tối đa mà mỗi thành viên sẽ phải nộp. Theo qui định của Luật bảo hiểm, công ty BHTH thông thường chỉ được kinh doanh bảo hiểm nhân thọ nếu phí đóng góp là cố định. Cũng giống như các công ty bảo hiểm cổ phần, các công ty bảo hiểm tương hỗ không bị hạn chế về phạm vi hoạt động và được phép hoạt động nhờ hệ thống đại lý và các nhà môi giới. - Công ty BHTH bất thường Đối với công ty bảo hiểm tương hỗ bất thường, đây là dạng đặc biệt của công ty BHTH, gồm 2 loại: +) Công ty tương hỗ bảo hiểm: Đây là các hội tương hỗ. Để được phép hoạt động, hội tương hỗ phải có ít nhất 300 thành viên và không cần có vốn thành lập ban đầu. Các khoản phí bảo hiểm đóng góp luôn biến đổi, vì thế, các công ty loại này không được phép kinh doanh bảo hiểm nhân thọ. Điều lệ của công ty phải nêu rõ sự hạn chế về địa bàn hoạt động và nghiệp vụ bảo hiểm. Khác với công ty BHTH thông thường ở trên, công ty này không được hoạt động thông qua hệ thống môi giới và đại lý (không được trả hoa hồng cho môi giới, đại lý); hội đồng quản trị và ban giám đốc công ty không được trả lương (điều này thể hiện tính chất “hội”) và thặng dư có thể được phân chia toàn bộ theo qui định tại Điều lệ của hội tương hỗ. +) Tổ chức tương hỗ nông nghiệp: tổ chức tương hỗ nông nghiệp chịu sự giám sát của Bộ Nông nghiệp và Bộ Kinh tế - Tài chính. Tổ chức chỉ bảo hiểm cho các rủi ro liên quan đến nông nghiệp (bảo hiểm nhân thọ và phi nông nghiệp đều bị loại trừ). Các khoản phí bảo hiểm đóng góp luôn thay đổi. M« h×nh chung vÒ c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi 3.5.1. Thành viên của công ty bảo hiểm tương hỗ: Thành viên công ty bảo hiểm tương hỗ có hai mối quan hệ, mỗi thành viên vừa là người được bảo hiểm vừa là người bảo hiểm. Trong mối quan hệ thứ nhất, thành viên là người được bảo hiểm, có trách nhiệm nộp phí bảo hiểm và nhận được tiền bồi thường nếu xảy ra sự kiện bảo hiểm. Trong mối quan hệ thứ hai, thành viên có trách nhiệm bồi thường cho các thành viên khác. Bởi vậy, một đơn bảo hiểm của công ty bảo hiểm tương hỗ không chỉ đơn thuần là một hợp đồng bảo hiểm giữa người được bảo hiểm và công ty bảo hiểm mà còn là hợp đồng bảo hiểm giữa người được bảo hiểm và tất cả người được bảo hiểm khác. Mối quan hệ giữa người được bảo hiểm và công ty bảo hiểm tương hỗ là mối quan hệ giữa con nợ và chủ nợ. Mặc dù không có mối quan hệ uỷ thác nào, công ty vẫn có trách nhiệm hoạt động trung thực và tuân thủ các quyền hạn của thành viên. Trách nhiệm này được coi là trách nhiệm uỷ thác. Bởi vậy, quỹ của công ty là quỹ uỷ thác được thành lập do các khoản đóng góp của thành viên. Việc tham gia bảo hiểm là điều kiện tiên quyết để trở thành thành viên của công ty, vì vậy nếu điều lệ không có quy định gì khác, tư cách thành viên bắt đầu khi hợp đồng bảo hiểm được giao kết và kéo dài trong suốt thời hạn của hợp đồng. 3.5.2. Tài sản của công ty: Theo kinh nghiệm các nước, tài sản của công ty do công ty quản lý vì lợi ích của thành viên, người được bảo hiểm và người sở hữu công ty. Các quỹ của công ty được quản lý như quỹ uỷ thác vì lợi ích của các thành viên. Tuy nhiên, thành viên của công ty không có quyền yêu cầu quyền riêng rẽ đối với mỗi bộ phận của tài sản của công ty. Ví dụ, thành viên không có quyền yêu cầu chuyển giao tài sản cho người khác. Tương tự như vậy, thành viên của công ty không có quyền lợi trực tiếp trong các quỹ của công ty dùng để bồi thường tổn thất, người quản lý tài sản của thành viên không có quyền xâm phạm đến các quỹ của công ty. Mỗi thành viên có quyền ngang nhau và cùng được hưởng lợi nhuận của công ty bảo hiểm tương hỗ. Trường hợp phân chia không đều lợi nhuận, người được bảo hiểm có quyền kiện công ty đòi phần lợi nhuận của mình. Tuy nhiên, chỉ có các thành viên đương nhiệm và là người được bảo hiểm mới có quyền đòi được hưởng lợi nhuận. 3.5.3. Vốn và quỹ: a) Khái quát: Pháp luật thường quy định tổ chức bảo hiểm tương hỗ phải có một số vốn nhất định trước khi hoạt động. Phụ thuộc vào kế hoach kinh doanh của tổ chức bảo hiểm tương hỗ, vốn hoặc quỹ hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ dùng để trang trải cho các tổn thất và chi phí của tổ chức bảo hiểm tương hỗ bao gồm phí bảo hiểm, tiền ký quỹ, tiền đóng góp và thu nhập hoạt động, và các quỹ đảm bảo, quỹ an toàn, quỹ dự trữ. Trường hợp tổ chức bảo hiểm tương hỗ được phép thu phí và cấp đơn bảo hiểm cho người được bảo hiểm không phải là thành viên thì số phí bảo hiểm của các thành viên được coi là khoản vốn tương tự như khoản vốn của các công ty bảo hiểm cổ phần. Có một nguyên tắc chung liên quan đến lợi nhuận của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Lợi nhuận được xác định đều cho người được bảo hiểm theo tỷ lệ các khoản phí đóng góp. Bất kể thành viên nào của tổ chức bảo hiểm tương hỗ cũng có quyền khởi kiện về việc không được phân chia công bằng lợi nhuận của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. b) Quỹ đảm bảo Nếu pháp luật không có quy định gì khác, một tổ chức bảo hiểm tương hỗ đương nhiên có quyền lập quỹ đảm bảo hoặc quỹ dự trữ. Mặc dù một số cơ quan có thẩm quyền quy định rằng nếu điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ không quy định việc lập quỹ dự trữ thì việc giao kết hợp đồng bảo hiểm để thiết lập quỹ dự trữ được coi là vô hiệu. Do đó việc cần thiết lập quỹ đảm bảo phải được quy định rõ trong điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ, hoặc được pháp luật cho phép, hoặc quy định bắt buộc, đặc biệt đối với trường hợp cấp đơn bảo hiểm thu phí bảo hiểm tiền mặt. Thực tế là pháp luật quy định cho phép tổ chức bảo hiểm tương hỗ được lập quỹ đảm bảo với điều kiện điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ phải quy định việc thiết lập quỹ đảm bảo để tính cổ phần của các thành viên đóng góp, mặc dù điều đó không có nghĩa đó là công ty bảo hiểm cổ phần. Thực ra quỹ đảm bảo là tài sản của công ty dùng để trang trải các chi phí khi công ty không đủ khả năng thanh toán, hoặc ít nhất cũng dùng để chuyển các khoản tiền thu được để lập ra quỹ này. Tuy nhiên, pháp luật quy định rằng nếu điều lệ công ty quy định vốn lưu động của công ty dùng để thay thế cho quỹ đảm bảo thì vốn đó được coi là nguồn vốn của công ty dùng để trang trải cho các khoản nợ phải trả. Trong trường hợp công ty là người nhận tiền thì quỹ này không được tính vào các chi phí quản lý tài sản của công ty. Quỹ này chỉ chịu chi phí trực tiếp quản lý quỹ và các chi phí này được coi là chi phí ưu tiên đối với các khoản nợ khác. c) Quỹ đặc biệt: Quỹ đặc biệt là quỹ được thiết lập dùng cho một mục đích đặc biệt nào đó. Quỹ uỷ thác để đáp ứng bồi thường sẽ được dùng để thanh toán các chi phí khiếu nại và các khoản nợ khác của công ty. Mọi hình thức chia tiền quỹ giữa công ty và người được bảo hiểm không đáp ứng yêu cầu chi trả tiền bồi thường và các khoản nợ khác của công ty đều bị coi là vô hiệu và bị coi là sử dụng gian lận làm thiệt hại đến quyền lợi của các chủ nợ khác của công ty. Việc thành lập quỹ khẩn cấp dùng để bồi thường hoặc vì các mục đích khác quy định trong đơn bảo hiểm không ảnh hưởng đến tính chất của công ty là công ty đánh giá nếu công ty được giao quyền yêu cầu người được bảo hiểm đóng góp để lập quỹ. Đối với công ty đánh giá thì quỹ khẩn cấp này không thể dùng hết được do việc công ty là công ty đánh giá và việc đánh giá không phải là quan trọng. 3.5.4. Quy định về hoạt động của Công ty Bảo hiểm Tương hỗ: a) Địa bàn hoạt động Pháp luật một số nước quy định, một công ty bảo hiểm tương hỗ có thể bị giới hạn địa bàn hoạt động nghiệp vụ. Bởi vậy, hợp đồng bảo hiểm được ký kết bởi một hợp tác xã, công ty không được phép hoạt động trên địa bàn đó bị coi là vô hiệu. Việc giới hạn đó phải được quy định rõ ràng. Do đó nếu một công ty bảo hiểm tương hỗ của một quận nào đó quy định rằng công ty công ty được thành lập để thực hiện bảo hiểm tương hỗ cho nhà cửa, văn phòng và đồ đạc trong nhà của các thành viên sống trong một số quận nhất định nhưng không quy định cụ thể địa bàn hoạt động thì việc khai thác bảo hiểm trong các quận lân cận không vượt quá quyền hạn của công ty, theo quy định của Luật kinh doanh bảo hiểm thì công ty đó có quyền hoạt động trong các vùng phụ cận với quận công ty có trụ sở hoạt động. b) Nghiệp vụ được phép kinh doanh: Thông thường, công ty bảo hiểm tương hỗ chỉ được phép kinh doanh loại nghiệp vụ bảo hiểm được cấp giấy phép. Ví dụ, điều lệ công ty không cho phép công ty thực hiện nghiệp vụ bảo hiểm mùa màng và pháp luật cũng không cho phép công ty triển khai nghiệp vụ bảo hiểm đó, thì hợp đồng bảo hiểm mùa màng của công ty bị coi là vô hiệu. Một công ty bảo hiểm tương hỗ có điều lệ quy định công ty thực hiện nghiệp vụ bảo hiểm cháy do tai nạn, sét đánh hoặc các nguyên nhân khác gây ra thì không được bảo hiểm cho các rủi ro do sét gây ra nhưng sét không gây ra cháy. Vô hình chung là công ty sẽ hoạt động theo các quy định tại điều lệ của công ty. c) Giới hạn trách nhiệm bảo hiểm: Nếu pháp luật không cấm, công ty bảo hiểm tương hỗ có thể giới hạn trách nhiệm bảo hiểm. Tuy nhiên, nếu pháp luật hoặc điều lệ cấm giới hạn trách nhiệm bảo hiểm đối với một số loại nghiệp vụ bảo hiểm ví dụ như bảo hiểm mưa đá, thì công ty bảo hiểm tương hỗ không được giới hạn trách nhiệm theo tỷ lệ phần trăm tổn thất đối với mỗi loại thành viên cụ thể. Quy định chung được chấp nhận là đối với công ty bảo hiểm tương hỗ đánh giá thì giới hạn của công ty được xác định theo mức độ tổn thất. Do đó bất kỳ quy định nào của công ty giới hạn trách nhiệm bảo hiểm đều bị coi là vô hiệu. Trường hợp điều lệ công ty quy định rằng bất kỳ thành viên của công ty cũng phải đóng phí bảo hiểm đánh giá và nếu người được bảo hiểm là thành viên của công ty thì công ty không có quyền cấp đơn bảo hiểm không đánh giá. Quy định của công ty về việc cho phép thiếu hụt tài sản trái với quy định của pháp luật về việc cho phép thành viên đóng phí bảo hiểm đánh giá đều bị coi là vô hiệu. Theo quy định này trách nhiệm của thành viên là trách nhiệm liên tục, thành viên phải đóng phí bảo hiểm đánh giá để đáp ứng các khoản nợ của công ty. d) Quyền bổ sung các quy định đặc biệt: bảo hiểm phí đã đóng, bảo hiểm mở rộng, bảo hiểm không bị tước đoạt Nói chung, trong các đơn bảo hiểm của công ty hoạt động trên cơ sở đánh giá không bao gồm bảo hiểm phí đã đóng, bảo hiểm mở rộng, bảo hiểm không bị tước đoạt. Bởi vì phí đóng thêm phụ thuộc vào khiếu nại rủi ro chết, công ty không có quỹ dự trữ để bồi thường cho các rủi ro phát sinh thêm. Công ty hoạt động trên cơ sở phí đánh giá không có quyền yêu cầu nộp phí bảo hiểm cố định hoặc theo kỳ bất kể kết quả kinh doanh của công ty như thế nào. Tuy nhiên, đối với công ty đánh giá được pháp luật cho phép, thì được phép thu thêm phí bảo hiểm để lập quỹ dự trữ cho bảo hiểm phí đã đóng, bảo hiểm mở rộng, bảo hiểm không bị tước đoạt theo đó các đơn bảo hiểm này có giá trị hoàn lại. Do các đơn bảo hiểm này không có đủ yếu tố của đơn bảo hiểm hỗn hợp và mang tính chất phí bảo hiểm đánh giá do đó một công ty bảo hiểm tương hỗ đánh giá được thành lập chỉ để thực hiện nghiệp vụ bảo hiểm này không có quyền cấp các đơn bảo hiểm như nói trên. Công ty bảo hiểm nhân thọ được thành lập theo Luật công ty đánh giá quy định rằng người nhận uỷ thác, giám đốc, phải xác định tỷ lệ phí bảo hiểm và số phí bảo hiểm, phí bảo hiểm đóng thêm, phí bảo hiểm thu định kỳ, thời gian và cách thức nộp phí bảo hiểm, rủi ro được bảo hiểm, thời hạn bảo hiểm có thể quy định trong đơn bảo hiểm việc mở rủi rộng thời hạn bảo hiểm nếu phí bảo hiểm đã được đóng cho một số năm nhất định. Tuy nhiên, theo quy định của pháp luật một số nước, công ty bảo hiểm nhân thọ được thành lập theo Luật công ty đánh giá không được phép quy định trong đơn bảo hiểm nhân thọ bảo hiểm mở rủi rộng hoặc bảo hiểm phí đã đóng. e) Cầm cố, tổn thất phải trả: Trong đơn bảo hiểm cháy, điều khoản cầm cố quy định người nhận cầm cố được coi là người thụ hưởng trong phạm vi quyền hạn của công ty bảo hiểm tương hỗ quận, mặc dù người nhận cầm cố không bao giờ trở thành thành viên của công ty và không bao giờ ký kết cam đoan việc trả phí bảo hiểm bổ sung. Việc người nhận cầm cố có tên trong điều khoản “cầm cố không thu phí bảo hiểm bổ sung” không được hiểu là người đó là thành viên, có trách nhiệm như là người bảo hiểm. f) Hoạt động tái bảo hiểm: Tại một số nước, bang của Mỹ, pháp luật cho phép công ty bảo hiểm tương hỗ được trở thành thành viên của các công ty tái bảo hiểm tương hỗ. Trong các trường hợp này pháp luật quy định số lượng các công ty thành viên. Quy định này của pháp luật được coi là hợp pháp mặc dù có một số ý kiến cho rằng quy định này vi phạm quyền của các thành viên của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Trong trường hợp pháp luật quy định giới hạn rủi ro được bảo hiểm, và giới hạn nghiệp vụ bảo hiểm cháy của công ty bảo hiểm cháy đối với tài sản hữu hình của các thành viên thì hợp đồng tái bảo hiểm cháy bị coi là vô hiệu và công ty không được thu phí bảo hiểm bổ sung đối với các đơn bảo hiểm cháy. Việc nhận tái bảo hiểm của công ty tái bảo hiểm cũng bị coi là vô hiệu. Tuy nhiên, có quy định rằng nếu công ty hoạt động trên cơ sở phí bảo hiểm bổ sung tái bảo hiểm cho một công ty khác và không có một quy định cụ thể cấm hoạt động này thì việc quy cho hoạt động này là vô hiệu không có giá trị pháp lý. Tại một số bang, rủi ro của công ty bảo hiểm hợp tác xã hoạt động trong phạm vi thành phố, thị xã có thể được tái bảo hiểm cho các công ty khác có tính chất tương tự, do đó khái niệm đối tượng được bảo hiểm cũng được hiểu theo nghĩa của pháp luật. g) Quyền khước từ trách nhiệm bảo hiểm: Công ty bảo hiểm tương hỗ có quyền khước từ trách nhiệm bảo hiểm giống như các công ty bảo hiểm khác. Ví dụ đơn bảo hiểm tai nạn thân thể có điều khoản quy định người hưởng thụ trong độ tuổi 18-60, điều khoản trả tiền bảo hiểm có thể quy định việc bồi hoàn ngay cả khi người thụ hưởng trên 60 tuổi vào thời điểm người thụ hưởng mất, nếu đơn bảo hiểm được tái tục khi người thụ hưởng trên 60 tuổi. Trường hợp công ty bảo hiểm tương hỗ đánh giá cấp đơn bảo hiểm đặc biệt và đã trả tiền bảo hiểm thì công ty không có quyền từ chối hiệu lực của đơn bảo hiểm đó, giống như đối với các công ty thu phí bảo hiểm trước hoặc công ty cung cấp các đơn bảo hiểm truyền thống khác. Một số Cơ quan quản lý bảo hiểm phân biệt công ty bảo hiểm tương hỗ với công ty bảo hiểm cổ phần về việc khước từ các điều kiện của đơn bảo hiểm, đặc biệt nếu điều lệ công ty được đính kèm đơn bảo hiểm, thì không một viên chức nào của công ty có quyền khước từ các quy định của điều lệ mà tất cả các thành viên đã đồng ý. Theo quan điểm này, nếu điều lệ đính kèm đơn bảo hiểm quy định đơn bảo hiểm sẽ không có hiệu lực trong trường hợp thủ tục bắt nợ theo quy định của pháp luật đã được mở, thì không một viên chức nào của công ty có quyền khước từ các quy định đó. Công ty có thể bị khước từ phán quyết của toà án cho rằng hợp đồng bảo hiểm vô hiệu nếu đơn bảo hiểm đó không trái với Luật hoặc không bị điều lệ của công ty ngăn cấm. Chẳng hạn pháp luật và điều lệ công ty không cấm công ty cấp đơn bảo hiểm cho người được bảo hiểm không phải là thành viên của công ty, thì công ty có thể bị tước quyền bảo vệ quan điểm cho rằng người nhận cầm cố không được bảo vệ theo điều khoản cầm cố, bởi vì người nhận cầm cố không phải là thành viên của công ty. Quy định này cũng được áp dụng đối với công ty bảo hiểm tài sản bảo hiểm cho tài sản nằm ngoài phạm vi hoạt động quy định trong điều lệ công ty và đã thu phí bảo hiểm và phụ phí. Như vậy, trường hợp đại lý của công ty bảo hiểm tương hỗ biết rằng nhà cửa và tài sản nằm ngoài phạm vi hoạt động của công ty mà vẫn thuyết phục với vợ của người được bảo hiểm rằng công ty có quyền bán bảo hiểm, thì công ty bảo hiểm bị tước đoạt việc bảo vệ lý lẽ đơn bảo hiểm đó không có hiệu lực vì đã vi phạm pháp luật, do công ty bảo hiểm đã ngăn cản người được bảo hiểm mua bảo hiểm ở một công ty khác. h) Trách nhiệm trong trường hợp mất khả năng thanh toán: Trong trường hợp công ty mất khả năng thanh toán, người được bảo hiểm với tư cách thành viên phải chịu trách nhiệm đối với các khoản nợ của công ty theo tỷ lệ của mình đối với các tổn thất xảy ra trong thời gian người được bảo hiểm là thành viên của công ty. So s¸nh c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç víi c¸c lo¹i h×nh c«ng ty kh¸c Trên thế giới, các DNBH được tổ chức dưới 2 hình thức chủ yếu là công ty BHTH và công ty bảo hiểm cổ phần. Tùy thuộc vào phạm vi của giấy phép hoạt động kinh doanh bảo hiểm, cả hai loại hình DNBH này đều được phép hoạt động trong cả hai lĩnh vực: bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ. Người được bảo hiểm trong tổ chức BHTH cũng tương tự như cổ đông của công ty cổ phần nếu xét về quyền hạn và nghĩa vụ đối với công ty. Chẳng hạn người được bảo hiểm cũng cũng có quyền tham gia quản lý, điều hành tổ chức BHTH thông qua việc thực hiện quyền biểu quyết, được chia lợi nhuận hay cùng nhau gánh chịu tổn thất của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Cho đến nay đã có rất nhiều nghiên cứu về mặt lý luận cũng như thực tiễn so sánh giữa hai hình thức tổ chức doanh nghiệp bảo hiểm này. Điểm khác nhau cơ bản giữa công ty BHTH và công ty bảo hiểm cổ phần là khả năng huy động vốn trên thị trường - đây là vấn đề có ý nghĩa then chốt đối với bất kỳ một doanh nghiệp nào, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt như hiện nay. Cũng giống như công ty cổ phần ở các ngành kinh tế khác, nguồn vốn của công ty bảo hiểm cổ phần do các nhà đầu tư đóng góp nhằm thu lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh bảo hiểm và hoạt động đầu tư. Cổ phần của công ty bảo hiểm cổ phần có thể được phát hành rộng rãi ra công chúng hay phát hành hạn chế. Một công ty bảo hiểm cổ phần có thể tăng vốn bằng cách phát hành cổ phiếu, trái phiếu chuyển đổi, đi vay. Ngoài ra, công ty bảo hiểm cổ phần có quyền trả cổ tức cho các cổ đông. Trái lại, một công ty BHTH không phát hành cổ phiếu và khả năng thu hút vốn đầu tư từ bên ngoài là rất hạn chế. Do đó, các công ty BHTH gặp nhiều khó khăn hơn so với các công ty bảo hiểm cổ phần trong việc huy động vốn để mở rộng hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, đổi lại, các công ty BHTH lại không phải chịu những biến động trên TTCK và cũng ít có khả năng bị mua lại hoặc thôn tính bởi các công ty khác như vẫn thường thấy đối với các công ty cổ phần. Về cơ bản, các công ty BHTH phải dựa vào nguồn lợi nhuận tích luỹ và thu nhập phí bảo hiểm từ các thành viên mới để tài trợ cho sự phát triển. Chính vì vậy, theo các chuyên gia, các công ty BHTH có xu hướng chú trọng đến sự ổn định dài hạn thay vỡ chấp nhận rủi ro cao nhằm thu lợi nhuận trước mắt. Do một trong những chức năng chính của công ty BHTH là cung cấp các sản phẩm bảo hiể._. cho người được bảo hiểm không phải là thành viên, thì số phí bảo hiểm của các thành viên được coi là khoản vốn tương tự như khoản vốn của các công ty bảo hiểm cổ phần. Về nguyên tắc, lợi nhuận của tổ chức BHTH được chia đều cho người tham gia bảo hiểm theo tỷ lệ với số phí đã đóng. Nhìn chung, không có sự phân biệt về số vốn pháp định áp dụng đối với các công ty bảo hiểm cổ phần và công ty BHTH. Về cơ bản, mức vốn pháp định được xác định căn cứ vào lĩnh vực kinh doanh mà doanh nghiệp dự kiến tiến hành. Pháp luật các nước cũng quy định về mức vốn pháp định của các công ty bảo hiểm rất khác nhau. Khi xác định mức vốn pháp định đối với các tổ chức BHTH tại Việt Nam, phải tính đến những yêu cầu sau đây: Phù hợp với thực tế, đảm bảo tính khả thi và thể hiện chính sách khuyến khích của nhà nước đối với việc phát triển loại hình DNBH này, nhất là trong các lĩnh vực bảo hiểm nông, lâm, ngư nghiệp; Đảm bảo an toàn tài chính, khả năng thăng toán và tính đến nhu cầu phát triển của doanh nghiệp sau này; Phù hợp với tính chất, đặc thù của từng loại hình kinh doanh bảo hiểm mà tổ chức BHTH dự kiến tiến hành. Hiện nay, vốn pháp định của các hợp tác xã được quy định khác nhau giữa các lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, xây dựng… XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ, qua tham kh¶o kinh nghiÖm n­íc ngoµi vµ c¨n cø theo luËt hiÖn hµnh vÒ vèn ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh¸c th× ChÝnh phñ ®· quy ®Þnh møc vèn ph¸p ®Þnh cña tæ chøc BHTH lµ kh«ng thÊp h¬n 10 tû ®ång (NghÞ ®Þnh sè 18/2005/N§-CP). 3.3.5.2. Nguồn vốn thành lập tổ chức BHTH: Nhìn chung, nguồn vốn ban đầu để thành lập công ty BHTH có thể hình thành thông qua 2 kênh huy động sau đây: a) Các thành viên sáng lập hoặc bất kỳ bên thứ ba nào khác có thể cho tổ chức BHTH vay tiền thông qua các hợp đồng tín dụng (có trả lãi hoặc không trả lãi) để đóng đủ vốn điều lệ, đảm bảo không thấp hơn mức vốn pháp định. Sau đó, trong quá trình hoạt động, số tiền vay sẽ được hoàn trả từ lợi nhuận tích luỹ của tổ chức. b) Các thành viên sáng lập và những người đã nộp đơn xin tham gia tổ chức BHTH (kèm theo giấy yêu cầu bảo hiểm) tự nguyện ứng trước số phí bảo hiểm mà họ sẽ đóng khi công ty đi vào hoạt động. Trong điều kiện Việt Nam hiện nay, tuỳ thuộc vào lĩnh vực hoạt động, đối tượng tham gia v.v. theo dự kiến, nguồn vốn thành lập tổ chức BHTH có thể bao gồm: - Vốn vay từ các NHTM, trong trường hợp này, phải có sự bảo lãnh của một tổ chức có uy tín ví dụ Hội nông dân Việt Nam, Hội luật gia v.v. - Vốn góp từ các thành viên sáng lập là pháp nhân: chẳng hạn như các doanh nghiệp thành viên của Hiệp hội nuôi trồng và chế biến thuỷ sản (VASEP)… - Vốn tự có của các sáng lập viên nòng cốt chẳng hạn như Hội Nông dân Việt Nam, Tổng hội y dược Việt Nam… - Vốn vay từ các nguồn ODA, các khoản đóng góp tự nguyện từ các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước. - Tạm ứng phí bảo hiểm của các thành viên. Tổ chức của công ty BHTH 3.3.6.1. Quản lý, điều hành tổ chức BHTH: Nhìn chung, cơ cấu tổ chức, bộ máy, phương thức quản lý, điều hành, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của bộ máy lãnh đạo công ty hiểm tương hỗ cũng giống với các công ty cổ phần trừ một số hạn chế cụ thể do luật pháp, điều lệ hoặc các quy chế hoạt động của công ty quy định. Về cơ bản, bộ máy tổ chức của một công ty BHTH bao gồm: Đại hội thành viên, HĐQT, Ban Giám đốc, Ban kiểm soát, các phòng ban chuyên môn, giúp việc v.v. Chức năng, nhiệm vụ, thành phần, mối quan hệ giữa các cơ quan này cũng tương tự như các công ty cổ phần. 3.3.6.2. Quy chế hoạt động: Phạm vi quyền hạn được trao cho HĐQT và các cán bộ quản lý, điều hành thường được quy định trong quy chế hoạt động của công ty. Cách thức thông qua quy chế nói chung được quy định trong điều lệ công ty hoặc các văn bản pháp luật có liên quan. Nếu chủ tịch và các thành viên HĐQT có quyền xây dựng quy chế, quyền này có thể do chủ tịch và đa số các thành viên HĐQT quyết định. Trong trường hợp luật pháp và điều lệ công ty không có quy định cụ thể, quyền xây dựng và ban hành quy chế hoạt động của công ty được dành cho các thành viên công ty. Thành viên công ty sẽ thông qua quy chế hoạt động của công ty tại một cuộc họp phù hợp. Cũng như đối với các công ty cổ phần, có một số vấn đề nhất định mà quy chế của công ty tương hỗ quy định phải có sự chấp thuận của các thành viên. Ví dụ, quyết định thay đổi hình thức công ty, hay sát nhập với một doanh nghiệp khác thường phải đưa ra lấy ý kiến biểu quyết của các thành viên. Các quy chế hoạt động trái với điều lệ công ty, các quy định pháp luật hoặc trật tự công cộng sẽ bị coi là vô hiệu. Tương tự như vậy, cho dù không được nhắc lại trong các quy chế, những quy định của pháp luật vẫn đương nhiên được áp dụng. 3.3.6.3. Bổ sung, sửa đổi quy chế hoạt động: Sau khi được thông qua hợp lệ, quy chế hoạt động của công ty BHTH có thể được bổ sung, sửa đổi, thay thế, huỷ bỏ theo trình tự, thể thức do điều lệ công ty, pháp luật hay chính quy chế đó quy định. Trong trường hợp quy chế hoạt động có thể làm thay đổi đáng kế các điều khoản của hợp đồng bảo hiểm với thành viên công ty, công ty BHTH phải có sự nhất trí của các thành viên khi thông qua quy chế. Mặc dù, một thành viên đồng ý chịu sự ràng buộc bởi quy chế hoặc các điều khoản được thông qua sau đó, công ty BHTH không thể sửa đổi hoặc thay thế các quy định của mình để tước bỏ các quyền của thành viên mà không có sự đồng thuận của họ. Quy chế hoạt động thường quy định về quy trình sửa đổi quy chế, ví dụ như cách thức thông báo cho các thành viên, số phiếu biểu quyết hay loại cuộc họp cần có để phê chuẩn những thay đổi quy chế. Nếu việc sửa đổi quy chế không tuân thủ quy trình được quy định, việc sửa đổi có thể bị tuyên bố vô hiệu. h­íng x©y dùng c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç ë viÖt nam Qua nghiên cứu kinh nghiệm của các nước, phân tích, tổng hợp, chọn lọc và áp dụng vào các điều kiện, hoàn cảnh cụ thể ở Việt Nam, ngoài các quy định chung, áp dụng cho một tổ chức hoạt động kinh doanh có tư cách pháp nhân,cã thÓ đề xuất mô hình tổ chức bảo hiểm tương hỗ ở Việt Nam với các nét chính mang tính đặc thù ngành, cụ thể như sau: Thành viên Thành viên sáng lập Đại hội thành viên HĐQT, Chủ tịch HĐQT Ban kiểm soát thành viên Phòng kế toán Tổng Giám đốc, Giám đốc Phòng nghiệp vụ Phòng nghiệp vụ Người mua bảo hiểm hòng nghiệp vụ Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ: Tổ chức bảo hiểm tương hỗ được tổ chức và hoạt động theo các nguyên tắc sau đây: Tổ chức bảo hiểm tương hỗ là tổ chức có tư cách pháp nhân được thành lập để kinh doanh bảo hiểm nhằm mục đích tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên là các tổ chức, cá nhân Việt Nam hoạt động trong cùng một lĩnh vực, ngành nghề, hoặc sinh sống trên cùng một địa bàn và có cùng loại rủi ro. Trong tổ chức bảo hiểm tương hỗ, thành viên vừa là bên mua bảo hiểm vừa là chủ sở hữu, đồng thời họ đều có quyền tham gia quản lý, kiểm tra, giám sát hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Cũng như công ty trách nhiêm hữu hạn hay công ty cổ phần, Tổ chức bảo hiểm tương hỗ tự chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động kinh doanh trong phạm vi vốn và tài sản của mình. Quyền của tổ chức bảo hiểm tương hỗ: Ngoài các quy định về quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản và phân phối thu nhập của mình, tổ chức bảo hiểm tương hỗ có quyền chủ động lựa chọn các loại hình nghiệp vụ, sản phẩm, địa bàn hoạt động cũng như mức đóng góp của các thành viên... 4.3. Nghĩa vụ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ: Do là một tổ chức có tư cách pháp nhân, tự chịu trách nhiệm trong phạm vi vốn và tài sản của mình, song căn cứ vào các nguyên tắc hoạt động và các quyền của mình, tổ chức bảo hiểm tương hỗ còn có các trách nhiệm và nghĩa vụ cơ bản tương xứng sau: Thứ nhất, bảo đảm các quyền của thành viên và thực hiện các cam kết đối với thành viên của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Thứ hai, kinh doanh trong phạm vi, địa bàn và nghiệp vụ được quy định trong giấy phép thành lập và hoạt động. Thứ ba, tuân thủ các quy định khác của pháp luật. Thành viên của tổ chức bảo hiểm tương hỗ: Như đã được trình bày ở phân trên, thành viên trong tổ chức bảo hiểm tương hỗ đóng vai trò hết sức quan trọng đến hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Qua nghiên cứu kinh nghiệm của các nước cũng như để đảm bảo tính khả thi ở Việt Nam khi đưa vào triển khai áp dụng, chúng tôi dự kiến đề xuất số lượng thành viên tối thiểu của tổ chức bảo hiểm tương hỗ không thấp hơn 10 người, và trong tổ chức bảo hiểm tương hỗ: - Thành viên sáng lập là tổ chức, cá nhân có đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật, tham gia thành lập tổ chức bảo hiểm tương hỗ và cam kết mua bảo hiểm của tổ chức bảo hiểm tương hỗ ngay sau khi tổ chức này được cấp giấy phép thành lập và hoạt động. - Thành viên sáng lập không được hưởng bất kỳ ưu đãi nào so với các thành viên khác của tổ chức bảo hiểm tương hỗ trừ khi điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ có quy định khác. - Thành viên được hưởng các quyền lợi theo hợp đồng bảo hiểm mà thành viên đó đã giao kết với tổ chức bảo hiểm tương hỗ; được hưởng kết quả hoạt động kinh doanh của tổ chức bảo hiểm tương hỗ theo quy định tại điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ; và được tham dự hoặc uỷ quyền cho người khác tham dự Đại hội thành viên của tổ chức bảo hiểm tương hỗ; ứng cử, bầu cử vào bộ máy quản lý và các chức danh được bầu khác của tổ chức bảo hiểm tương hỗ theo điều lệ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ.... Song song với các quyền có được, các thành viên của tổ chức bảo hiểm tương hỗ cũng phải thực hiện các nghĩa vụ tương xứng, đó là: nghĩa vụ theo hợp đồng bảo hiểm đã ký kết với tư cách là bên mua bảo hiểm; nghĩa vụ là thành viên của tổ chức như: (1) Chấp hành điều lệ, nội quy, quy chế hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ và các nghị quyết được thông qua tại Đại hội thành viên; (2) Chịu trách nhiệm về các khoản nợ, khoản lỗ của tổ chức bảo hiểm tương hỗ trong phạm vi số phí bảo hiểm đã đóng cho tổ chức bảo hiểm tương hỗ; (3) Đối với thành viên sáng lập, phải cam kết mua bảo hiểm của tổ chức bảo hiểm tương hỗ ngay sau khi tổ chức này được cấp giấy phép thành lập và hoạt động,...... Đại hội thành viên của tổ chức bảo hiểm tương hỗ Trong tổ chức bảo hiểm tương hỗ, Đại hội thành viên là cơ quan có quyền quyết định cao nhất. Đại hội thành viên bao gồm: đại hội thành lập, đại hội thường niên và đại hội bất thường. - Đại hội thành viên thảo luận và quyết định những vấn đề về: Kết quả hoạt động kinh doanh, phương án kinh doanh năm tiếp theo, các vấn đề về vốn, nhân sự chủ chốt, và về tổ chức,... - Đại hội thành lập tổ chức bảo hiểm tương hỗ được tiến hành sau một khoảng thời gian nhất định kể từ khi tổ chức bảo hiểm tương hỗ được cấp giấy phép thành lập và hoạt động. Các thành phần tham dự bao gồm các thành viên sáng lập và sẽ thảo luận và biểu quyết các vấn đề cơ bản sau: điều lệ, cơ cấu tổ chức, quản lý. - Đại hội thường niên do Hội đồng quản trị triệu tập được tổ chức ít nhất mỗi năm một lần, trong vòng ba tháng kể từ ngày kết thúc năm tài chính. - Đại hội bất thường do Hội đồng quản trị hoặc Ban kiểm soát của tổ chức bảo hiểm tương hỗ triệu tập để quyết định những vấn đề cần thiết, vượt quá quyền hạn của Hội đồng quản trị hoặc Ban Kiểm soát theo quy định của pháp luật và điều lệ tổ chức bảo hiểm tương hỗ. 4.6. Hội đồng quản trị của tổ chức bảo hiểm tương hỗ Hội đồng quản trị là cơ quan quản lý tổ chức bảo hiểm tương hỗ, có toàn quyền nhân danh tổ chức bảo hiểm tương hỗ để quyết định mọi vấn đề liên quan đến mục đích, quyền lợi cuả tổ chức bảo hiểm tương hỗ, trừ những vấn đề thuộc thẩm quyền của Đại hội thành viên, cụ thể các vấn đề về Chiến lược phát triển; phương án đầu tư; giải pháp phát triển thị trường, tiếp thị và công nghệ; thông qua hợp đồng mua, bán, vay, cho vay và hợp đồng khác có giá trị bằng hoặc lớn hơn 50% tổng giá trị tài sản được ghi trong sổ kế toán của tổ chức bảo hiểm tương hỗ hoặc tỷ lệ khác nhỏ hơn được quy định tại điều lệ tổ chức bảo hiểm tương hỗ; Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Giám đốc (Tổng giám đốc) và cán bộ quản lý quan trọng khác của tổ chức bảo hiểm tương hỗ; quyết định mức lương và lợi ích khác của các cán bộ quản lý đó; Cơ cấu tổ chức, quy chế quản lý nội bộ tổ chức bảo hiểm tương hỗ; mở, chấm dứt hoạt động của chi nhánh, văn phòng đại diện và việc góp vốn, mua cổ phần của doanh nghiệp khác, quyết định hoặc xử lý các khoản lỗ phát sinh trong quá trình kinh doanh... Ngoài ra, Hội đồng quản trị còn có quyền kiến nghị đại hội thành viên quyết định việc giảm phí bảo hiểm cho các thành viên trong năm tài chính tiếp theo; kiến nghị việc tổ chức lại, chuyển đổi hình thức doanh nghiệp hoặc giải thể tổ chức bảo hiểm tương hỗ... Ngoài ra, các quy định về Chủ tịch Hội đồng quản trị, Giám đốc (Tổng giám đốc), Ban kiểm soát của tổ chức bảo hiểm tương hỗ sẽ được thiết kế tương tự như đối với các doanh nghiệp bảo hiểm cổ phần. 4.7. Vốn pháp định: Việc xác đinh mức vốn pháp định của tổ chức bảo hiểm tương hỗ là tương đối phức tạp, có tính đến nhiều yếu tố, loại hình sản phẩm nghiệp vụ triển khai,... qua nghiên cứu kinh nghiệm của các nước cũng như việc đảm bảo tính khả thi và phù hợp với thực tiễn Việt Nam, phù phù hợp với các loại hình doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm đang hoạt động trên thị trường, qua các phương án đã được đề cập ở phần trước, chúng tôi dự kiến: vốn pháp định của tổ chức bảo hiểm tương hỗ không thấp hơn 10 tỷ đồng. Mức vốn pháp định của tổ chức bảo hiểm tương hỗ hoạt động trong lĩnh vực bảo hiểm nông nghiệp có thể thấp hơn và nên được quy định sau khi đã có kinh nghiệm triển khai thí điểm bảo hiểm tương hỗ trong lĩnh vực thuỷ hải sản. 4.8. Nguồn vốn thành lập Từ các phân tích ở phần trước và phù hợp với các điều kiện cụ thể ở Việt Nam, chúng tôi đề xuất nguồn vốn thành lập tổ chức bảo hiểm tương hỗ sẽ bao gồm: - Đóng góp của các thành viên sáng lập. - Tạm ứng phí bảo hiểm của các thành viên; - Các nguồn hợp pháp khác theo quy định của pháp luật. Dự phòng nghiệp vụ Cũng gièng như các loại hình kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ khác, tổ chức bảo hiểm tương hỗ phải trích lập dự phòng nghiệp vụ từ phí bảo hiểm của từng nghiệp vụ bảo hiểm đối với phần trách nhiệm giữ lại của tổ chức bảo hiểm tương hỗ, bao gồm: - Dự phòng phí chưa được hưởng; - Dự phòng bồi thường cho các khiếu nại chưa giải quyết; Dự phòng bồi thường cho các giao động lớn về tổn thất. 4.10. Xö lý kÕt qu¶ kinh doanh Lợi nhuận của tổ chức bảo hiểm tương hỗ là khoản chênh lệch được xác định giữa tổng doanh thu trừ tổng chi phí của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Song khác với các loại hình doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm khác, ngoài việc trích lập quỹ dự trữ bắt buộc và các quỹ khác theo quy định của pháp luật, lợi nhuận của tổ chức bảo hiểm tương hỗ được sử dụng cho việc hoàn trả các khoản vay vốn thành lập tổ chức bảo hiểm tương hỗ, đồng thời làm cơ sở để giảm phí bảo hiểm đối với các hợp đồng bảo hiểm được tái tục trong năm tài chính tiếp theo. 4.11. Qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç Từ kinh nghiệm hoạt động thực tiễn của các nước, để phù hợp với các điều kiện cụ thể của Việt Nam th× Bộ Tài chính vẫn là cơ quan quản lý chủ chốt thực hiện quản lý nhà nước đối với việc thành lập, tổ chức và hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ với các nội dung tương tự như quản lý giám sát các loại hình doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm khác. ch­¬nh iii mét sè kiÕn nghÞ nh»M X¢Y DùNG THµNH C¤NG M¤ H×NH C¤NG TY BHTH ë VIÖT NAM I. C¸c ®iÒu kiÖn dÉn ®Õn sù thµnh c«ng cña c¸c c«ng ty BHTH Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ kinh tÕ, lÞch sö cho thÊy c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn thµnh c«ng lµ do c¸c ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt sau: 1) Tính đồng nhất về nhu cầu, mối quan tâm của các thành viên: Các tổ chức bảo hiểm tương hỗ thường khai thác chỉ một loại nghiệp vụ bảo hiểm chứ không đa dạng hóa như các công ty bảo hiểm cổ phần. Tính đồng nhất này cũng tạo điều kiện cho các tổ chức bảo hiểm tương hỗ có được sự kiểm soát hữu hiệu hơn của các thành viên, đặc biệt là khắc phục được hiện tượng rủi ro đạo đức và lựa chọn bất lợi. 2) Giải quyết tốt hơn tính bất tương xứng thông tin: Bên mua bảo hiểm thường khác biệt nhau rất nhiều về mức độ rủi ro họ gặp phải và bản thân họ thường nhận biết (có thông tin) về rủi ro đó tốt hơn so với công ty bảo hiểm. §èi víi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç, do bªn mua b¶o hiÓm ®ång thêi lµ chñ së h÷u cho nªn viÖc gi¶i quyÕt tÝnh bÊt t­¬ng xøng vÒ th«ng tin cña c¸c tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç tèt h¬n h¼n so víi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn. 3) Môi trường cạnh tranh ít khốc liệt hơn trong giai đoạn phát triển ban đầu: Do tập trung vào khai thác khách hàng trong cùng một khu vực địa lý, ngµnh nghÒ. Bªn c¹nh ph­¬ng ch©m t¨ng sè l­îng hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó ®a d¹ng hãa rñi ro, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç còng tr¸nh khai th¸c c¸c hîp ®ång tõ phÝa kh¸ch hµng n»m ngoµi ngµnh nghÒ cña m×nh. 4) Ưu thế về t¨ng c­êng gi¸m s¸t, ®Ò phßng h¹n chÕ tæn thÊt: Víi sự đồng nhất giữa chủ sở hữu và bên mua bảo hiểm, hình thức bảo hiểm tương hỗ khắc phục được mâu thuẫn trong gi¸m s¸t, ®Ò phßng h¹n chÕ rñi ro. 5) Rñi ro ®¹o ®øc vµ lùa chän bÊt lîi: B¶o hiÓm t­¬ng hç cã ­u ®iÓm m¹nh trong viÖc hạn chế được vấn đề rủi ro đạo đức và các lựa chọn bất lợi, đặc biệt là đối với các tổ chức tương hỗ có quy mô nhỏ khi mà các thành viên có sự hiểu biết nhất định về nhau. 6) Kh¶ n¨ng chÞu rñi ro cña ngµnh: Thùc tiÔn cho thÊy c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç cã kh¶ n¨ng chÞu rñi ro cña ngµnh tèt h¬n so víi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn. §èi víi c¸c ngµnh nghÒ cã tÝnh bÊt æn cao, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn th­êng ¸p mét møc phÝ b¶o hiÓm rÊt cao nh­ng c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç víi tÝnh chÊt t­¬ng hç cña m×nh lu«n cã lîi thÕ so víi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn trong viÖc gi¶m phÝ, chia sÎ rñi ro v× bªn mua b¶o hiÓm còng ®ång thêi lµ chñ së h÷u. MÆc dï trong vßng 20 n¨m qua, xu h­íng phi t­¬ng hç hãa (chuyÓn ®æi c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç thµnh c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn) lµ kh¸ phæ biÕn trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä, vÉn cã xu h­íng thµnh lËp c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç, ®Æc biÖt lµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp. T¹i Anh vµ Mü, hµng lo¹t c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç míi ®­îc thµnh lËp trong c¸c lÜnh vùc nh­ t­ vÊn ph¸p lý, hµnh nghÒ luËt s­, kiÕn tróc s­, hiÖp héi nhµ ë... do c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy kh«ng ®­îc cung cÊp bëi c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cæ phÇn hoÆc ®­îc cung cÊp víi møc phÝ rÊt cao vµ møc tr¸ch nhiÖm bÞ h¹n chÕ ®¸ng kÓ. C¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng ngay trong điều kiện hiện nay, khi mức tổn thất chung của một ngành không dự đoán được do các quy định về mức trách nhiệm thay đổi đáng kể, (®Æc biÖt lµ sau vô th¶m häa tßa th¸p ®«i 11/9/2001), h×nh thức bảo hiểm tương hỗ cã xu h­íng h×nh thành vµ ph¸t triÓn m¹nh. LÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trªn thÕ giíi ®· cho thÊy r»ng, lîi Ých cña h×nh thøc b¶o hiÓm t­¬ng hç mang l¹i cho bªn mua b¶o hiÓm kh«ng chØ lµ quyÒn lîi h­ëng lîi nhuËn cña c«ng ty mµ cßn lµ chÊt l­îng dÞch vô cao. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç lu«n ®­îc coi lµ ho¹t ®éng v× quyÒn lîi cña bªn mua b¶o hiÓm lµ trªn hÕt. So víi h×nh thøc b¶o hiÓm cæ phÇn víi 2 nguån vèn ho¹t ®éng chñ yÕu lµ vèn hiÖn vËt vµ vèn con ng­êi, h×nh thøc b¶o hiÓm t­¬ng hç cßn cã thªm nguån vèn x· héi. C¸c mèi quan hÖ x· héi, niÒm tin vµ sù ®ång c¶m lµ nguån vèn x· héi quan träng gióp cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t­¬ng hç h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn phôc vô ®óng ph­¬ng ch©m t­¬ng trî, t­¬ng hç cña m×nh. II. C¸c gi¶i ph¸p nh»m x©y dùng Thµnh c«ng m« h×nh c«ng ty BHTH ë ViÖt Nam. Các giải pháp vĩ mô: - Về cơ chế chính sách: việc đề xuất mô hình của tổ chức bảo hiểm như trên sẽ tạo tiền đề quan trọng trong việc xây dựng một khung pháp lý hoàn chỉnh điều tiết toàn bộ hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ. Ngoài các cơ chế chính sách về thành lập, tổ chức và quản lý được xây dựng theo tinh thần trên, thiết nghĩ bảo hiểm tương hỗ là một loại hình doanh nghiệp đặc thù và lần đầu tiên được nghiên cứu, triển khai áp dụng ở Việt Nam nên các quy định về tài chính, khả năng thanh toán và quản lý giám sát cần được chú trọng hơn. Mặc dù được xem là doanh nghiệp bảo hiểm và phải có nghĩa vụ đối với ngân sách nhà nước (đóng thuế), song xuất phát từ bản chất và mục tiêu hoạt động của tổ chức bảo hiểm tương hỗ là tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau. Do vậy, đối với một số lĩnh vực có khó khăn về việc triển khai hoạt động bảo hiểm tương hỗ, những lĩnh vực mà nhà nước ưu tiên phát triển như bảo hiểm nông nghiệp,... thì cần có chính sách ưu đãi về thuế phù hợp để khuyến khích loại hình này phát triển. - Về quản lý nhà nước: Do bảo hiểm tương hỗ là một loại hình doanh nghiệp bảo hiểm mới, lần đầu tiên được xây dựng và áp dụng ở Việt Nam, có thể nói rằng, chúng ta còn yếu và thiếu kinh nghiệm trong việc tổ chức thành lập, quản lý và giám sát loại hình doanh nghiệp này. Để nâng cao hiệu quả hoạt động và công tác quản lý giám sát của nhà nước đối với tổ chức bảo hiểm tương hỗ, chúng ta cần phải: Thứ nhất, tiếp tục củng cố tổ chức, bộ máy cơ quan quản lý nhà nước về kinh doanh bảo hiểm. Trong thời gian qua, tốc độ phát triển của thị trường bảo hiểm đã tăng trưởng một cách nhanh chóng trong khi đó cơ quan quản lý nhà nước về kinh doanh bảo hiểm cũng đã có nhiều bước phát triển về quy mô và thẩm quyền, song trước việc thực hiện các cam kết hội nhập song phương và đa phương, nhất là việc Việt Nam sẽ gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới, việc đáp ứng các nguyên tắc và chuẩn mực quốc tế về bảo hiểm sẽ tạo ra thách thức không nhỏ đối với chúng ta. Hơn thế nữa, việc xuất hiện thêm một loại hình doanh nghiệp bảo hiểm mới (bảo hiểm tương hỗ) sẽ càng làm tăng thêm áp lực đối với cơ quan quản lý. Do vậy, chúng ta cần phải tiếp tục củng cố cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm theo hướng mở rộng quy mô phù hợp với quy mô phát triển của thị trường, đồng thời đảm bảo quản lý theo loại hình nghiệp vụ bảo hiểm nhân thọ, phi nhân thọ, tương hỗ, môi giới và đại lý, quan hệ quốc tế…. Thứ hai, đào tạo nâng cao trình độ cho các cán bộ quản lý nhà nước về kinh doanh bảo hiểm để đáp ứng các yêu cầu ngày càng cao của mở cửa và hội nhập. Cùng với việc xuất hiện nhiều loại hình nghiệp vụ, sản phẩm mới, trong đó có bảo hiểm tương hỗ thì các cán bộ quản lý nhà nước cần phải tiếp tục được đào tạo, học hỏi kinh nghiệm quản lý giám sát hoạt động của thị trường bảo hiểm nói chung và tổ chức bảo hiểm tương hỗ nói riêng. Vì vậy cấp thiết phải nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ về hoạt động kinh doanh bảo hiểm chú trọng đến bồi dưỡng các kiến thức về đánh giá rủi ro, định phí, trích lập dự phòng nghiệp vụ, kiến thức về quản lý đầu tư, kiến thức kinh doanh quốc tế… Thứ ba, tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, khả năng thanh toán,... các văn bản pháp luật về giám sát từ xa và kiểm tra tại chỗ các doanh nghiệp bảo hiểm, giảm thiểu các can thiệp hành chính, phải phù hợp với yêu cầu và thực tiễn kinh doanh bảo hiểm của nước ta và các nguyên tắc chuẩn mực quốc tế, bảo đảm cho ngành bảo hiểm Việt Nam hoạt động an toàn đồng thời đảm bảo cho các chủ thể tham gia thị trường phát triển tối đa khả năng của mình, qua đó góp phần đảm bảo cho thị trường bảo hiểm Việt Nam phát triển lành mạnh, an toàn và hiệu quả.. Các giải pháp vi mô: Để thành công dưới hình thức công ty BHTH, ban lãnh đạo công ty phải tranh thủ những đặc thù của loại hình doanh nghiệp này, cụ thể: - Các tổ chức bảo hiểm tương hỗ cần phải chú trọng nâng cao trình độ, đội ngũ cán bộ am hiểu về nghiệp vụ, sâu về chuyên môn, chủ động thực hiện công tác tự giám sát. - Tập trung vào những sản phẩm đem lại lợi thế đáng kể cho người tham gia bảo hiểm nhờ tính chất tương hỗ của sản phẩm đó: Cụ thể, trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ, tập trung vào các sản phẩm dài hạn, nhiều rủi ro chứ không phải các sản phẩm tiết kiệm như hàng tiêu dùng hay sản phẩm ngắn hạn. Đối với những sản phẩm thuộc loại này, công ty cần tập trung vào việc không để xảy ra mâu thuẫn về quyền lợi giữa các cổ đông và người tham gia bảo hiểm. - Tuyên truyền, quảng bá cho công chúng và khách hàng về những lợi thế của hình thức tổ chức BHTH. Để giải quyết vấn đề này, đòi hỏi chúng ta phải có giải pháp đào tạo những kiến thức cơ bản của kinh tế thị trường nói chung và thị trường bảo hiểm nói riêng cho đông đảo công chúng. Đồng thời phải tuyên truyền, giải thích, phổ biến kiến thức cơ bản về bảo hiểm, vai trò, tác dụng của nó trên các phương tiện thông tin đại chúng nhiều hơn nữa. 2.3. Các điều kiện để thực hiện, triển khai c¸c giải pháp. 2.3.1. Tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cao: Việc Nhà nước tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cao sẽ là tiền đề cần thiết cho sự phát triển nhanh chóng của các ngành nghề, thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh phát triển, qua đó sẽ tạo ra tiềm năng rất lớn đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm nói chung và bảo hiểm tương hỗ nói riêng. 2.3.2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, đầy đủ và minh bạch, phù hợp với thông lệ quốc tế: Chúng ta đề biết rằng, bảo hiểm là một lĩnh vực dịch vụ tài chính khá phát triển trên thế giới và ở Việt Nam. Năm 2004, tốc độ tăng trưởng của ngành bảo hiểm Việt Nam gấp 3 lần tốc độ tăng trưởng của toàn bộ lĩnh vực dịch vụ. Có thể nói, lĩnh vực bảo hiểm Việt Nam đã và đang tăng trưởng rất nhanh trong những năm gần đây, mức độ mở cửa thị trường cho các nhà đầu tư nước ngoài khá nhanh, thị trường đã từng bước áp dụng các nguyên tắc và chuẩn mực quốc tế. Do vậy, sự cần thiết phải phát triển đồng bộ các khu vực khác trong bối cảnh phát triển đồng bộ các khu vực của nền kinh tế. Có thể đơn cử cần xây dựng và ban hành các quy định về đầu tư đối với doanh nghiệp bảo hiểm, các quy định về cho vay trong bảo hiểm,.... 2.3.3. Đẩy mạnh thực hiện các giải pháp Chiến lược phát triên thị trường bảo hiểm Việt Nam đến năm 2010 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, trong đó có chý ý đến việc phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam an toàn và hiệu quả, và Trong đó có việc phát triển và nâng cao chất lượng sản phẩm bảo hiểm. Đây là một trong những giải pháp quan trọng góp phần ổn định, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh và đẩy mạnh xuất khẩu các ngành hàng; nâng cao tỷ lệ tiết kiệm quốc dân, huy động và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn đầu tư cho phát triển; ổn định cuộc sống vật chất, tinh thần của người dân ở những vùng hay bị thiên tai: bão lụt, hạn hán, chú trọng thiết kế sản phẩm bảo hiểm phù hợp phục vụ dân cư ở các vùng sâu, vùng xa, tiến tới thay thế dần các chương trình bảo đảm xã hội do Nhà nước thực hiện. Các giải pháp cụ thể đối với các sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ, nhóm các giải pháp cần phải thực hiện là: a) Đối với các nghiệp vụ bảo hiểm mới, phức tạp phục vụ nông, lâm ngư, nghiệp + Nhà nước có cơ chế khuyến khích các doanh nghiệp tổ chức nghiên cứu triển khai các đề án bảo hiểm các rủi ro đối với nông, lâm, ngư nghiệp như: rủi ro thiên tai, mất mùa... bảo hiểm toàn bộ quá trình sản xuất, lưu thông và tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp, thủy sản. + Có chính sách hỗ trợ cho các doanh nghiệp bảo hiểm trong việc thiết kế sản phẩm bảo hiểm phù hợp với đối tượng tham gia, phối hợp giữa Nhà nước với doanh nghiệp bảo hiểm để phân tán rủi ro bảo hiểm như thực hiện chế độ tái bảo hiểm một phần trách nhiệm đã nhận bảo hiểm cho một doanh nghiệp bảo hiểm của Nhà nước hoặc Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam. b) Đối với nhóm nghiệp vụ bảo hiểm bắt buộc Nhà nước sẽ ban hành quy tắc điều khoản, biểu phí, áp dụng các hình thức xử lý vi phạm. c) Đối với nhóm nghiệp vụ bảo hiểm truyền thống, phục vụ sản xuất và lưu thông các ngành hàng, bảo vệ tài sản Nhà nước sẽ ban hành cơ chế quản lý tài chính khuyến khích để tạo động lực thúc đẩy các doanh nghiệp hoàn thiện các nghiệp vụ bảo hiểm này, mở rộng diện khai thác bảo hiểm, đa dạng hoá và hoàn thiện các nghiệp vụ bảo hiểm truyền thống, mở rộng phạm vi và địa bàn phục vụ cho các đối tượng có thu nhập thấp, các đối tượng ở vùng sâu, vùng xa. 2.3.4. Sự chỉ đạo của Nhà nước và nâng cao cơ chế phối hợp: để đưa tổ chức bảo hiểm tương hỗ đi vào hoạt động thuận lợi thì ngoài sự chỉ đạo của Nhà nước, cần phải có sự phối hợp giữa các cấp, các ngành như Bộ thuû sản trong việc phát triển bảo hiểm tương hỗ trong lĩnh vực thuỷ sản; Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thông trong lĩnh vực nông nghiệp; Bộ Tư pháp trong lĩnh vực trách nhiệm luật sư,.... kÕt luËn Sự xuất hiện của loại hình bảo tương hỗ ở Việt Nam sẽ cho thị trường bảo hiểm Việt Nam phát triển đa dạng, phong phú hơn. Thị trường bảo hiểm Việt Nam sẽ có thêm một kênh cung cấp hiệu quả các sản phẩm bảo hiểm và có thể đáp ứng được các nhu cầu bảo hiểm cho những rủi ro mang tính đặc thù như: tín dụng và rủi ro tài chính, thiªn tai, n«ng nghiÖp, hoạt động hành nghề y dược, luËt s­, đánh bắt cá xa bờ,...thông qua một loại hình bảo hiểm mới, bảo hiểm tương hỗ. Tuy nhiªn, do b¶o hiÓm t­¬ng hç lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm lÇn ®Çu tiªn ®­îc nghiªn cøu vµ triÓn khai ¸p dông ë ViÖt Nam, nªn yªu cÇu cÊp thiÕt hiÖn nay lµ ph¶i cã sù nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ khoa häc c¬ chÕ vÒ m« h×nh b¶o hiÓm t­¬ng hç thÝch hîp nh»m xö lý toµn diÖn c¸c nhãm rñi ro c¶ vÒ con ng­êi, tµi s¶n vµ tr¸ch nhiÖm. Nh»m h­íng tíi môc tiªu ®ã, xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam vµ tiÕp thu kinh nghiÖm cña c¸c n­íc, ®Ò tµi ®· ®¸nh gi¸ tæng hîp ®­îc sù cÇn thiÕt vµ kh¶ n¨ng triÓn khai b¶o hiÓm t­¬ng hç t¹i ViÖt Nam. Trong ®ã, tËp trung x©y dùng tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç trong c¸c lÜnh vùc thuû s¶n, ®¸nh b¾t c¸ xa bê, n«ng nghiÖp. §Ó ®¶m b¶o cho tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç sím ®i vµo ho¹t ®éng vµ ph¸t huy hiÖu qu¶, ®iÒu quan träng lµ t×m ra c¬ cÊu vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng thÝch hîp cho tæ chøc nµy, còng nh­ t¹o lËp mét m«i tr­êng chÝnh s¸ch cÇn thiÕt. Bªn c¹nh ®ã, c¸c c¬ quan chøc n¨ng nh­ Bé Tµi chÝnh, Bé Thuû s¶n, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n... phèi hîp víi nhau ®Ó nghiªn cøu, x©y dùng vµ hoµn chØnh c¸c m« h×nh tæ chøc b¶o hiÓm t­¬ng hç thÝch hîp víi tõng chuyªn ngµnh. §ã còng chÝnh lµ c¬ së thùc tÕ ®Ó ®Ò tµi cã thÓ ®­îc nghiªn cøu s©u h¬n, réng h¬n vÒ viÖc ¸p dông b¶o hiÓm t­¬ng hç qua kinh nghiÖm triÓn khai thùc tÕ. ._.