Học thuyết hình thái Kinh tế - Xã hội với việc nhận thức tính tất yếu sự lựa chọn con đường đi lên Chủ nghĩa xã hội của Việt Nam

Më ®Çu C¸ch ®©y mét n¨m khi cßn lµ mét häc sinh phæ th«ng t×nh cê mét lÇn t«i ®äc ®­îc trªn b¸o mét ®o¹n viÕt r»ng. "Sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi lµ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, nã gièng nh­ nh÷ng b­íc tr­ëng thµnh cña mét ®øa trÎ vËy. Tr¶i qua nhiÒu b­íc th¨ng trÇm kh¸c nhau vµ ®Æc biÖt lµ tr­íc nh÷ng biÕn ®éng to lín cña thÕ gií, ®øa trÎ Êy vÉn tõng ngµy lín lªn, vµ víi mçi giai ®o¹n nã vËn cho m×nh nh÷ng bé trang phôc kh¸c nhau, 5 chiÕc ¸o Êy lÇn l­ît mang tªn: Céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, T­ b¶n chñ nghÜa, chñ nghÜa céng s¶n. Nh­ mét quy luËt tÊt yÕu kh¸ch quan, con ng­êi ta kh«ng thÓ mÆc m·i cho m×nh mét chiÕc ¸o ®· qu¸ cò vµ chËt. X· héi ®· tù t×m cho m×nh nh÷ng b­íc ®i phï hîp, c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®· tõng b­íc ra ®êi vµ thÕ chç cho nhau vµ víi mçi b­íc chuyÓn m×nh Êy, x· héi l¹i gång m×nh vµ lín lªn mét chót..." Qu¶ thËt, khi ®äc ®o¹n b¸o trªn, t«i ®· thùc sù bÞ l«i cuèn. Nh÷ng g× mµ bµi b¸o viÕt ®· gîi lªn cho t«i mét niÒm ®am mª vµ høng thó, t«i kh«ng biÕt ph¶i gäi nã lµ g×? nh­ng tõ s©u th¼m trong t«i mét c¸i g× ®ã rÊt míi ®· ®­îc h×nh thµnh, mét kh¸t väng, mét hoµi b·o ®­îc kh¸m ph¸ nh÷ng bÝ Èn trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi. Tuy nhiªn, ngµy Êy kiÕn thøc cßn qu¸ non trÎ, nh÷ng g× mµ t«i hiÓu míi chØ lµ bÒ næi cña vÊn ®Ò vÉn Êp ñ trong m×nh nh÷ng hoµi b·o Êy, t«i b­íc ch©n vµo cæng tr­êng §¹i häc, ë ®©y ®­îc tiÕp cËn víi nhiÒu c¸i míi, ®Æc biÖt lµ ®­îc trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc lý luËn toµn diÖn vÒ chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t«i ®· lín lªn rÊt nhiÒu trong suy nghÜ vµ còng hiÓu r»ng "18 tuæi: NÕu b¹n ®ñ tr­ëng thµnh ®Ó chÕt v× tæ quèc th× b¹n còng ®· ®ñ tr­ëng thµnh ®Ó gióp ®iÒu hµnh nã" Víi quan ®iÓm nh­ vËy, h«m nay t«i xin m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: "Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi viÖc nhËn thøc tÝnh tÊt yÕu cña sù lùa chän con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi cña ViÖt Nam" Hy väng r»ng t«i cã thÓ gãp mét chót g× ®ã trong viÖc gi¶i thÝch nh÷ng v­íng m¾c ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi còng nh­ sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta. DÉu vËy, víi t­ c¸ch lµ mét ng­êi ®ang chËp ch÷ng b­íc ®i ®Çu tiªu, kiÕn thøc cßn qu¸ non trÎ vµ h¹n hÑp, ch¾c ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vµ thiÕu sãt. V× vËy, t«i ch©n thµnh mong ®­îc sù ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó gãp phÇn lµm cho bµi tiÓu luËn ®Çy ®ñ néi dung vµ s©u s¾c h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! néi dung I-lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi Vµo cuèi thÕ kû XX nh©n lo¹i ph¶i chøng kiÕn mét biÕn cè ®au lßng, ®ã lµ sù tan r· cña Liªn X« vµ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë c¸c n­íc §«ng ¢u. DÉu biÕt “ C¸c x· héi sinh ra kh«ng ph¶i trong mét thÓ hoµn chØnh, chñ nghÜa x· héi còng kh«ng lµ tr­êng hîp ngo¹i lÖ cña logic lÞch sö nµy.” (Gi¸o s­-tiÕn sü AlÏcxang®¬ lilop), nh­ng thùc tÕ ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i nghiªm tóc nhËn thøc l¹i vÊn ®Ò. ë ®©y t«i kh«ng muèn ®i s©u vµo nhgiªn cøu nguyªn nh©n khiÕn c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa l¹i l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kÐo dµi vÒ kinh tÕ- x· héi nh­ vËy.Song thiÕt nghÜ, ph¶i ch¨ng ngoµi nh÷ng lÝ do kh¸ch quan kh¸c, Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u ®· thiÕu ®i cho m×nh mét c¬ së lÝ luËn lµm nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Nã còng gièng nh­ viÖc th¶ diÒu: Con diÒu dï cã bay bæng ®Õn ®©u, vÉn ph¶i g¾n liÒn víi mÆt ®Êt b»ng mét sîi d©y v÷ng ch¾c. MÆt ®Êt Êy ph¶i ch¨ng chÝnh lµ häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña Mac vÒ quy luËt vËn ®éng c¬ b¶n cña x· héi, lµ ph­¬ng ph¸p duy nhÊt khoa häc ®Ó gi¶i thÝch lÞch sö. ChØ víi sù hiÓu ®óng vµ vËn dông ®óng häc thuyÕt th× míi gióp mét x· héi tån t¹i vµ ®óng v÷ng tr­íc nh÷ng biÕn ®éng v« cïng to lín cña thÕ giíi ®ang diÔn ra quyÕt liÖt tõng ngµy tõng giê. VËy th× t¹i sao ta kh«ng mét lÇn xem xÐt l¹i mét c¸ch th¹t sù nghiªm tóc vÒ häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cña Mac. Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi lµ mét ph¹m trï lÞch sö cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc l­îng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ víi mét kiÕn tróc th­îng tÇng ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã. B»ng sù kÕ thõa cã chän läc tÊt c¶ nh÷ng thµnh qu¶ vÒ triÕt häc x· héi cña c¸c bËc tiÒn bèi b»ng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu tØ mØ vÒ qu¸ tr×nh lÞch sö loµi ng­êi, nhÊt lµ lÞch sö x· héi t­ b¶n, C.Mac ®· x©y dùng nªn häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi bao gåm nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n sau: - S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng. Häc thuyÕt ®· ®Ò cËp ®Õn ®­îc toµn bé c¸c mÆt cña thêi ®¹i: chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt.Tõ ®ã kh¸i qu¸t ®­îc kÕt cÊu c¬ b¶n phæ biÕn cña mäi x· héi, v¹ch ra quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña x· héi. Nh­ nh÷ng g× ®· nãi ë phÇn më ®Çu, bµi b¸o mµ t«i ®äc ®­îc ®· thùc sù gîi cho t«i mét sù thÝch thó vµ trÝ tß mß. T«i ®· tù ®Æt cho m×nh c©u hái: C¸i g× ®· khiÕn cho x· héi lu«n lu«n biÕn ®æi, khiÕn cho c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lÇn l­ît ra ®êi vµ thÕ chç cho nhau? Nã cã ®i theo mét quy luËt nµo kh«ng? Vµ liÖu h×nh th¸i x· héi hiÖn t¹i cã tån t¹i m·i kh«ng hay lµ nã sÏ tiÕp tôc ®­îc thay thÕ b»ng nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi tiÕn bé h¬n?. Nh÷ng th¾c m¾c Êy cho ®Õn nay míi chØ mét phÇn nµo ®­îc gîi më. Nh÷ng g× mµ häc thuyÕt kinh tÕ x· héi ®Ò cËp ®Õn víi t­ c¸ch lµ “hßn ®¸ t¶ng” ®· cho phÐp chóng ta h×nh dung qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tõ thÊp ®Õn cao, mµ theo Lenin: “ChØ cã ®em quy nh÷ng quan hÖ x· héi vµo nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, vµ ®em quy nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµo mét tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt th× ng­êi ta míi cã mét c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó quan niÖm sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn.”. Víi ý nghÜa nh­ vËy, ta hiÓu r»ng hinh th¸i kinh tÕ x· héi cã tÝnh lÞch sö, cã sù ra ®êi, ph¸t triÓn vµ diÖt vong. Nghiªn cøu con ®­êng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö ®­îc quy ®Þnh bëi quy luËt chung cña sù vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt chóng ta sÏ nh×n thÊy ®­îc logic cña lÞch sö thÕ giíi. Më ®Çu t«i xin ®ùoc tiÕp cËn ®Õn khÝa c¹nh c¬ b¶n ®Çu tiªn cña häc thuyÕt : S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi Ng­êi ta nãi: “ TiÒn ®Ò ®Çu tiªn cña toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i th× dÜ nhiªn lµ sù tån t¹i cña nh÷ng c¸ nh©n con ng­êi ®ang sèng”. C.Mac vµ Ph.Angghen ®· dùa trªn tiÒn ®Ò Êy ®Ó x©y dùng nªn quan niÖm duy vËt lÞch sö cho häc thuyÕt cña m×nh. Ta biÕt r»ng, x· héi nµo dï d­íi bÊt kú h×nh thøc nµo còng lµ sù liªn hÖ vµ t¸c ®éng gi÷a con ng­êi víi con ng­êi. Mçi con ng­êi lµ mét thùc thÓ cña x· héi, lµ ®¬n vÞ ®Çu tiªn vµ c¬ b¶n cÊu thµnh nªn x· héi. Mäi ho¹t ®éng cña x· héi dï ®¬n gi¶n hay phøc t¹p, b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c ®Òu lµ nh÷ng biÓu hiÖn trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp c¸c hµnh vi cña con ng­êi. Ngay tõ khi míi ra ®êi, con ng­êi ®· cã nh÷ng nhu cÇu t×m hiÓu thÕ giíi xung quanh. Nã ®· trë thµnh mét c¸i g× ®ã nh­ lµ b¶n n¨ng sèng thóc ®Èy con ng­êi t×m tßi vµ kh¸m ph¸ thÕ giíi. §· cã rÊt nhiÒu c¸c nhµ t­ t­ëng ®· tõng tiÕp cËn víi vÊn ®Ò con ng­êi d­íi nhiÒu gãc ®é vµ cã nhiÒu ®ãng gãp quý b¸u, ph¸t hiÖn ra nhiÒu thuéc tÝnh, phÈm chÊt, n¨ng lùc phong phó, kú diÖu cña con ng­êi vÒ mÆt sinh häc, x· héi còng nh­ t©m lý-ý thøc. Trªn c¬ së ®ã ®· kiÕn gi¶i vµ ®Ò xuÊt ®­îc nh÷ng con ®­êng, biÖn ph¸p h­íng con ng­êi ®Õn cuéc sèng tèt ®Ñp. Song do cã nh÷ng h¹n chÕ lÞch sö, mµ c¸c nhµ t­ t­ëng tr­íc ®©y ch­a cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ vÒ sù tån t¹i cña con ng­êi còng nh­ lÞch sö x· héi loµi ng­êi. M·i cho ®Õn khi triÕt häc Mac ra ®êi víi nh÷ng nghiªn cøu tØ mØ trªn c¬ së nh÷ng g× ®· cã s½n ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi vµ nh÷ng ®ãng gãp míi. LÇn ®Çu tiªn Mac v¹ch ra ph­¬ng thøc tån t¹i cña con ng­êi, kh«ng ph¶i c¸i g× kh¸c mµ chÝnh lµ ho¹t ®éng cña hä, c¸i quy ®Þnh hµnh vi lÞch sö ®Çu tiªn vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy con ng­êi trong suèt lÞch sö cña m×nh lµ nhu cÇu vµ lîi Ých. Nhu cÇu tån t¹i, h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan vµ cã nhiÒu thang bËc mµ tr­íc hÕt lµ nhu cÇu sèng (¨n, uèng, mÆc, ë ... ), nhu cÇu giao tiÕp vµ tham gia sinh ho¹t céng ®ång, nhu cÇu ph¸t triÓn t©m hån, trÝ tuÖ, nhu cÇu ph¸t triÓn tÝnh c¸ch vµ tù kh¼ng ®Þnh m×nh. Nhu cÇu trë thµnh ®éng lùc bªn trong cña tÝnh tÝch cùc vµ høng thó. Tõ nhu cÇu, con ng­êi n¶y sinh nh÷ng ho¹t ®éng nh»m thùc hiÖn viÖc tho· m·n nhu cÇu. Tõ ®©y mét tiÒn ®Ò míi ®­îc h×nh thµnh, ®ã lµ s¶n xuÊt. S¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng ®Æc tr­ng riªng cã cña con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi. §ã lµ qu¸ tr×nh lao ®éng cã môc ®Ých vµ kh«ng ngõng s¸ng t¹o cña con ng­êi. Mµ theo Angghen: “ §iÓm kh¸c biÖt c¨n b¶n giòa x· héi loµi ng­êi víi x· héi loµi vËt lµ ë chç : loµi vËt may m¾n l¾m chØ h¸i l­îm, trong khi con ng­êi cã s¶n xuÊt.” §êi sèng x· héi vÒ thùc chÊt vèn cã tÝnh thùc tiÔn. Do vËy ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, x· héi kh«ng ngõng ho¹t ®éng ®Ó s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra: b¶n th©n con ng­êi, cña c¶i vËt chÊt, c¸c quan hÖ x· héi vµ n¨ng lùc tinh thÇn-trÝ tuÖ. Trong ®Êy s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè nÒn t¶ng v× chÝnh nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho x· héi tßn t¹i, lµ ®äng lùc ph¸t triÓn cña x· héi, chi phèi c¸c yÕu tè kh¸c trong cÊu tróc x· héi, lµ c¬ së lÞch sö cña loµi ng­êi. Theo Mac: “S¶n xuÊt vËt chÊt lµ qu¸ tr×nh con ng­êi sö dông c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng ( trùc tiªp vµ gi¸n tiÕp ) vµo tù nhiªn, c¶i biÕn c¸c d¹ng vËt chÊt cña giíi tù nhiªn ®Ó t¹o ra cña c¶i x· héi, nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tån t¹i vµ phÊt triÓn-nhu cÇu phong phó vµ v« tËn cña con ng­êi.” Nãi nh­ vËy, ta cã thÓ hiÓu r»ng b»ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt con ng­êi t¹o ra cho m×nh nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t vµ tõ ®ã gi¸n tiÕp s¶n xuÊt ra chÝnh ®êi sèng vËt chÊt cña m×nh, nghÜa lµ ngoµi chøc n¨ng ®Çu tiªn vµ trùc tiÕp ®ã “ Lao ®éng cßn lµ mét c¸i g× v« cïng lín lao h¬n thÕ n÷a”, lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Çu tiªn cña toµn bé ®êi sèng loµi ng­êi (Angghen). H·y t­ëng t­îng mét ngµy nµo ®ã b¹n thøc dËy vµ thÊy xung quanh m×nh lµ mét x· héi hoµn toµn bÊt ®éng, kh«ng cßn lao ®éng, kh«ng cßn s¶n xuÊt, con nh­êi chØ nh­ nh÷ng ngän ®Ìn dÇu leo l¾t ch¸y, g­îng gÞu cho ®Õn khi giät nhiªn liÖu cuèi cïng c¹n kiÖt th× còng vôt t¾t, biÕn mÊt vµ ch¼ng ®Ó l¹i g×. Vèn dÜ con ng­êi sinh ra ®· g¾n liÒn víi lao ®éng. ChÝnh nhê cã lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt mµ con ng­êi míi duy tr× d­îc sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh, ®ång thêi s¸ng t¹o ra toµn bé ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi víi tÊt c¶ sù phong phó vµ phøc t¹p cña nã. Mét lÇn n÷a xin ®­îc nhÊn m¹nh r»ng: Dï d­íi bÊt kú h×nh thøc nµo ®i ch¨ng n÷a, trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp th× s¶n xuÊt vËt chÊt vÉn lu«n ®ãng vai trß lµ c¬ së, nÒn t¶ng cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, Bëi thÕ c¸c hiÖn t­îng cña ®êi sèng x· héi, ng­êi ta chØ cã thÓ ®¹t ®Õn mét sù gi¶i thÝch cã c¨n cø, nÕu b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, sù gi¶i thÝch Êy ®­îc xuÊt ph¸t tõ nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt x· héi. 2) BiÖn chøng cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt Nh­ chóng ta ®· biÕt s¶n xuÊt vËt chÊt t¹o ra nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t ®¸p øng nhu cÇu sèng cña con ng­êi, t¹o ra nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt mµ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt nµy tõ ®Êy ®· v¹ch ra nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö cña loµi ng­êi. C.Mac ®· tõng nhÊn m¹nh: “ Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i lµ ë chç chóng s¶n xuÊt ra c¸i g×, mµ lµ ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo, víi nh÷ng t­ liÖu lao ®éng nµo.” Qu¶ thËt lµ vËy, ®èi víi sù vËn ®éng cña lÞch sö loµi ng­êi, còng nh­ sù vËn ®éng cña mçi x· héi cô thÓ, sù thay ®æi vÒ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt bao giê còng lµ sù thay ®æi cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng. Trong sù thay ®æi ®ã, c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi ®­îc chuyÓn sang mét d¹ng míi. Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau sÏ ®Æc tr­ng cho c¸c thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau. Nã lµ sù thèng nhÊt gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ mét quan hÖ s¶n xuÊt t­¬ng øng. Bëi lÏ mét x· héi bao giê còng lµ mét thÓ thèng nhÊt bao gåm nhiÒu mÆt, nhiÒu mèi liªn hÖ trong ®ã næi lªn hai mèi quan hÖ c¬ b¶n: Quan hÖ kinh tÕ-kü thuËt mµ ta cã thÓ hiÓu n«m na lµ quan hÖ giòa con ng­êi víi tù nhiªn, mèi quan hÖ thø hai lµ quan hÖ kinh tÕ- x· héi, tøc quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi, hai mèi quan hÖ Êy ®­îc Mac kh¸i qu¸t lªn thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh«ng ph¶i lµ hai bé phËn mµ lµ hai lo¹i quan hÖ trong mét thùc thÓ thèng nhÊt cÊu thµnh nªn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. VÒ mÆt nhËn thøc luËn ®ã lµ hai gãc ®é tiÕp cËn ®Ó xem xÐt mét thùc thÓ. Tøc lµ nÕu chóng ta ph©n tÝch ph­¬ng thøc s¶n xuÊt theo quan hÖ gi÷a con ng­êi víi giíi tù nhiªn th× ®ã lµ ph©n tÝch lùc l­îng s¶n xuÊt, nÕu ph©n tÝch ph­¬ng thøc s¶n xuÊt theo quan hÖ giòa ng­êi víi ng­êi th× ®ã lµ ph©n tÝch quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt nãi lªn n¨ng lùc thùc tÕ cña con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra cña c¶i x· héi. Nã bao gåm t­ liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra mµ tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng, thø hai lµ ng­êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt dÓ t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. Ngµy nay, khi khoa häc kü thuËt ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn th× lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ®­îc ®Èy lªn mét giai ®o¹n ph¸t triÓn hoµn toµn míi. Kh«ng chØ cßn lµ nh÷ng lao ®éng ch©n tay b×nh th­êng n÷a, mµ ®ßi hái mét c¸i g× lín lao h¬n thÕ, ®ã lµ lao ®éng cã trÝ tuÖ vµ lao ®éng trÝ tuÖ. Hµm l­îng trÝ tuÖ trong lao ®éng ®· lµm cho con ng­êi trë thµnh mét nguån lùc ®Æc biÖt cña s¶n xuÊt, lµ nguån lùc’ c¬ bÈn vµ v« tËn. Vµ hiÓn nhiªn khi con ng­êi ®ang ®i ®Õn m«t tr×nh ®é míi th× còng ®ßi hái c«ng cô lao ®éng t­¬ng øng-vèn lµthµnh tè c¬ b¶n cña lùc l­îng s¶n xuÊt còng ph¶i ®¹t tíi mét cai g× ®ã míi mÎ h¬n, tiÕn bé h¬n. Vèn dÜ c«ng cô lao ®éng theo Angghen lµ “ khÝ quan cña bé ãc con ng­êi”, “lµ søc m¹nh cña tri thøc ®· ®­îc vËt thÓ ho¸” cã t¸c dông “nèi dµi bµn tay” vµ nh©n lªn søc m¹nh trÝ tuÖ cña con ng­êi, do vËy khi ®· ®Õn mét tr×nh ®é tin häc ho¸,tù ®éng ho¸ ... th× vai trß cña khÝ quan vËt chÊt Êy ngµy cµng trë nªn hÕt søc kú diÖu, bëi lÏ vËy mµ trong t¸c phÈm “ Sù khèn cïng cña cña triÕt häc” C. Mac ®· nhÊn m¹nh: “ Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®Òu g¾n liÒn víi nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt. Do cã ®­îc nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt míi, loµi ng­êi ®· thay ®æi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cña m×nh vµ do thay ®æi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, c¸ch kiÕm sèng cña m×nh, loµi ng­êi thay ®æi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi cña m×nh. C¸i cèi xay quay b»ng tay ®­a l¹i x· héi cã l·nh chóa, c¸i cèi xay ch¹y b»ng h¬i ®ua l¹i x· héi cã nhµ t­ b¶n chñ nghÜa.” Sù chuyÓn ®æi, c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn kh«ng ngõng cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· g©y ra nhiÒu biÕn ®æi trong x· héi mµ xÐt ®Õn cïng nã lµ nguyªn nh©n s©u xa cña mäi c¶i biÕn cña thêi ®¹i. §©y còng lµ mét trong nh÷ng c¬ s¬r rÊt quan träng ®ãng vai trß lµ kim chØ nam cho mäi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt. Lµ nÒn t¶ng cho mét n­íc thùc hiÖn ®æi míi trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cña m×nh x©y dùng nªn nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x· héi, ®ång thêi còng dùa trªn nh÷ng lËp luËn nh­ vËy, Mac ®· chØ râ : “ Lùc l­îng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña tßn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ng­êi lao ®éng.”, chØ cã c«ng nh©n-lao ®éng míi thùc sù cã ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó t¹o ra mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt phï hîp víi thêi ®¹i lÞch sö cña m×nh. Nh­ ®É nãi ë trªn, trong x· héi vèn tån t¹i hai mèi quan hÖ, bªn c¹nh mét lùc l­îng s¶n xuÊt tÊt yÕu ph¶i cã mét quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp. ChÝnh v× vËy, trong t¸c phÈm “ lao ®éng vµ ng­êi lµm thuª” C,Mac còng ®É viªt: “Trong s¶n xuÊt, ng­êi ta kh«ng chØ quan hÖ víi giíi tù nhiªn. Ng­êi ta kh«ng thÓ s¶n xuÊt ®­îc nÕu kh«ng kÕt hîp víi nhau theo mét c¸ch nµo ®ã ®Ó ho¹t ®éng chung vµ ®Ó trao ®æi víi nhau. Muèn s¶n xu©t d­îc, ng­êi ta ph¶i cã nh÷ng mèi liªn hÖ vµ qu©n hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau, vµ quan hÖ cña hä víi giíi tù nhiªn, tøc lµ viÖc s¶n xuÊt” Nh­ vËy, quan hÖ s¶n xuÊt ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt x· héi. Bëi vèn dÜ con ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét thùc thÓ t¸ch biÖt, khÐp kÝn, mµ “ con ng­êi lµ mét thùc thÓ x· héi, ®êi sèng sinh ho¹t cña con ng­êi lµ mét qu¸ tr×nh x· héi, xÐt vÒ thùc chÊt. Qu¸ tr×nh nµy ®­îc thùc hiÖn nh­ lµ tæng hoµ c¸c quan hÖ con ng­êi víi c¸c quan hÖ x· héi”(C.Mac). Vµ còng chÝnh b»ng c¸c mèi quan hÖ nµy trªn c¬ së ho¹t ®éng x· héi, ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi, ho¹t ®éng thùc tiÔn con ng­êi ®· kh«ng chØ ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n m×nh mµ cßn th«ng qua lùc l­îng n xuÊt s¸ng t¹o ra lÞch sö cña chÝnh m×nh-lÞch sö x· héi loµi ng­êi. Con ng­êi chinh phôc tù nhiªn, c¶i biÕn tù nhiªn kh«ng ph¶i víi t­ c¸ch lµ nh÷ng c¸ nh©n riªng l¶ mµ víi t­ c¸ch lµ nh÷ng thµnh viªn cña mét céng ®ång x· héi. Víi t­ c¸ch ®ã, sèng trong céng ®ång x· héi, con ng­êi ph¶i lu«n cã quan hÖ víi nhau, trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau-®iÒu ®ã ®· trë thµnh quy luËt tÊt yÕu, kh¸ch quan mµ dï muèn hay kh«ng con ng­êi vÉn ph¶i duy tr× vµ thùc hiÖn nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau. Víi c¸ch hiÓu nh­ vËy, ta cã thÓ xem xÐt quan hÖ s¶n xuÊt d­íi ba gãc ®é sau: §ã lµ quan hÖ së h÷u cña con ng­êi ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt. Lµ c¸c quan hÖ gi÷a con ng­êi víi nhau trong tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt. Lµ c¸c quan hÖ trong ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. Ba mÆt quan hÖ ®ã trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lu«n g¾n nã víi nhau t¹o thµnh mét hÖ thèng mang tÝng æn ®Þnh t­¬ng ®èi so víi sù vËn ®éng kh«ng ngõng cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Vµ trong c¸i chØnh thÓ thèng nhÊt Êy, mçi mÆt cña hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt l¹i cã nh÷ng vai trß vµ ý nghÜa riªng biÖt, x¸c ®Þnhkhi nã t¸c ®éng ®Õn nÒn s¶n xuÊt x· héi nãi riªng vµ tíi toµn bé tiÕn tr×nh lÞch sö nãi chung. YÕu tè ®Çu tiªn ta cÇn ph¶i kÓ ®Õn lµ quan hÖ së h÷u ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt ®­îc biÓu hiÖn thµnh chÕ ®é së h÷u. §©y lµ mét ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña quan hÖ s¶n xuÊt còng nh­ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, bëi lÏ chØ trªn c¬ së, nÒn t¶ng lµ quan hÖ së h÷u c¸c quan hÖ x· héi kh¸c míi ®­îc ph¸t sinh vµ h×nh thµnh. Quan hÖ së h÷u vÒ thùc chÊt vèn lµ quan hÖ gi÷a c¸c tËp ®oµn ng­êi trong viÖc chiÕm h÷u c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt vµ tõ ®Êy quy ®Þnh ®Þa vÞ cña tõng tËp ®oµn trong hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi. Tuy nhiªn kh«ng chØ ®¬n thuÇn cã vËy, c¸i c¸ch thøc mµ c¸c tËp doµn trao ®æi ho¹t ®éng cho nhau l¹i quy ®Þnh c¸ch thøcqu¶n lý x· héi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vµ cuèi cïng chÝnh quan hÖ së h÷u Êy l¹i lµ quy ®Þnh ph­¬ng thøc ph©n phèi s¶n phÈm cho c¸c tËp ®oµn ng­êi theo ®Þa vÞ cña hä ®èi víi hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi. Víi ý nghÜa nh­ vËy, quan hÖ së h÷u trë thµnh quan hÖ xuÊt ph¸t, quan hÖ c¬ b¶n, quan hÖ trung t©m cña c¸c quan hÖ x· héi. §©y còng lµ mét trong nh÷ng c¬ së, nÒn t¶ng cho viÖc ®¸nh gi¸, ph©n tÝch c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau. Bªn c¹nh quan hÖ së h÷u ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh, trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt th× quan hÖ vÒ mÆttæ chøc qu¶n lý x¶n xuÊt vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng còng cã ý nghÜa hÕt søc quan träng, cã kh¸i niÖm quy ®Þnh trùc tiÕp quy m«, tèc ®é, hiÖu qu¶ vµ xu h­íng cña mçi nÒn s¶n xuÊt cô thÓ vµ tõ ®ã cã ¶nh h­ëng to lín ®Õn sù vËn ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ x· héi nãi chung. Tãm l¹i, còng nh­ lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lµ nh©n tè kh«ng thÓ thiÕu ®Ó cÊu thµnh nªn mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt hoµn chØnh s¶n xuÊt hoµn chØnh. Gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lu«n lu«n tån t¹i mèi quan hÖ song trïng. Chóng quy ®Þnh chÕ ­íc, t¸c ®éng qua l¹i vµ thóc ®Èy lÉn nhau ph¸t triÓn. Sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc biÓu hiÖn thµnh mèi quan hÖ mang tÝnh chÊt biÖn chøng. Quan hÖ nµy biÓu hiÖn thµnh quy luËt c¬ b¶n nhÊt cña sù vËn ®éng cña ®êi sèng x· héi-quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Trong quy luËt nµy Mac chØ râ vÒ sù phï hîp vµ kh«ng phï hîp ( tr¹ng th¸i m©u thuÉn) gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt. Nh­ ta ®· biÕt lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai yÕu tè cÊu thµnh nªn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, trong ®ã lùc l­îng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh, lµ yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt cµn quan hÖ s¶n xuÊt vµ lµ yÕu tè t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Së dÜ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi cã thÓ diÔn ra mét c¸ch b×nh th­êng chÝnh lµ v× trong sù s¶n xuÊt ®ã, mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi tån t¹i thèng nhÊt víi mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi giíi tù nhiªn, tøc quan hÖ s¶n xuÊt. §©y lµ mÆt phï hëptong néi dung quy luËt, mµ ë ®Êy quan hÖ s¶n xuÊt trë thµnh ®Þa bµn ®Çy ®ñ cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ë tr¹ng th¸i nµy c¶ ba mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt ®¹t tíi thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt t¹o ®iÒu kiÖn tèi ­u cho viÖc sö dông vµ kÕt hîp gi÷a lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt. Víi tr¹ng th¸i phï hîp nh­ vËy, lùc l­îng s¶n xuÊt sÏ cã c¬ së ®Ó ph¸t triÓn hÕt kh¶ n¨ng cña nã. Song, sù phï hîp gi÷a lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng tån t¹i m·i m·i. Khuynh h­íng chung cña sù ph¸t s¶n xuÊt x· héi lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi theo chiÒu h­íng tiÕn bé. Sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt mµ tr­íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng. Khi c«ng cô lao ®éng ph¸t triÓn sÏ dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt xuÊt, tõ ®ã h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi. Quan hÖ s¶n xuÊt vèn dÜ lµ mét h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, gi÷a chóng cã sù thèng nhÊt t­¬ng ®èi víi nhau, nh­ng do m©u thuÉn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ( vèn lµ yÕu tè ®ång nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt) víi quan hÖ s¶n xuÊt( yÕu tè t­¬ng ®èi æn ®Þnh) nªn quan hÖ s¶n xuÊt quay trë l¹i thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cu¶ lùc l­îng s¶n xuÊt khi nã kh«ng cßn phï hîp n÷a. Vµ ®©y chÝnh lµ mÆt kh«ng phï hîp hoÆc m©u thuÉn biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Vµ dï phï hîp vµ kh«ng phï hîp th× quan hÖ s¶n xuÊt vÉn lu«n cã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt, quy ®Þnh môc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt, xu h­íng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých, tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tån t¹i thóc ®Èy vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ-x· héi ®Æc biÖt lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. ViÖc xo¸ bá mét quan hÖ s¶n xuÊt cò, thay thÕ nã b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi còng cã nghÜa l©tswj diÖt vong cña mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt lçi thêi vµ sù ra ®êi cña mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi. ChÝnh v× vËy C.Mac ®· nhËn ®Þnh: “ T«i mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã cña chóng, c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã... trong ®ã tõ tr­íc ®Õn nay c¸c lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn ph¸t triÓn. Tõ chç lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, nh÷ng quan hÖ Êy trë thµnh xiÒng xÝchcña lùc l­îng s¶n xuÊt. Khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i cña mét cuéc c¸ch m¹ng x· héi.” LÞch sö còng ®· chøng minh do sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, mµ loµi ng­êi ®· bèn lÇn thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi bèn cuéc c¸ch m¹ng dÉn ®Õn sù ra ®êi nèi tiÕp cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi. VÝ dô: Do c«ng cô s¶n xuÊt b»ng ®¸ th« s¬, tr×nh ®é hiÓu biÕt h¹n hÑp, ®Ó duy tr× sù chèng l¹i mäi tai ho¹ cña thiªn nhiªn con ng­êi ph¶i lao ®éng theo céng ®éng do vËy ®· h×nh thµnh nªn quan hÖ s¶n xuÊt cäng s¶n nguyªn thuû. C«ng cô b»ng kim lo¹i ra ®êi thay thÕ cho c«ng cô ®å ®¸, lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, s¶n phÈm thÆng d­ xuÊt hiÖn, chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt t­ h÷u ®Çu tiªn ra ®êi sau ®ã do c¸c c­ìng bøc tµn b¹o trùc tiÕp cña chñ n« víi n« lÖ ®· ®Èy ®Õn m©u thuÉn gay g¾t gi÷a hä, quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn thay thÐ quan hÖ s¶n xuÊt chiÕn h÷u n« lÖ. Vµo giai ®o¹n cuèi cïng x· héi phong kiÕn ë c¸c n­íc T©y ¢u, lùc l­îng s¶n xuÊt ®· mang yÕu tè x· héi ho¸ g¾n víi quan hÖ s¶n xu¸t phong kiÕn. MÆc dï h×nh thøc bãc lét cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn ®­îc thay ®æi liªn tôc tõ ®Þa t« lao dÞch ®Õn ®i¹ t« hiÖn vËt, ®Þa t« b»ng ®iÒn xong quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn chËt hÑp vÉn chøa ®ùng ®­îc néi dung míi cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt cña t­ b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ cho quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. Trong lßng nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n, lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cïng víi sù ph©n c«ng lao ®éng vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ c«ng cô s¶n xuÊt h×nh thµnh lao ®éng chung cña ng­êi d©n cã tri thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao. Sù lín m¹nh nµy cña lùc l­îng s¶n xuÊt dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t­ nh©n cña TBCN. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã ®ßi hái ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt tù nhiªn TBCN, x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi, quan hÖ s¶n xuÊt XHCN. Nh­ vËy, chÝnh do sù t¸c ®éng cña quy luËt x· héi nµy ®· dÉn ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt hay chÝnh lµ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi. N¾m vµ hiÓu ®­îc néi dung cña quy luËt sÏ gióp ta hiÓu râ ®­îc toµn bé tiÕn tr×nh cña lÞch sö nh©n lo¹i, tõ ®ã lµm c¬ së, nÒn t¶ng cho mäi cuéc c¸ch m¹ng x· héi, ®Æc biÖt lµ c«ng cô ®æi míi vµ ph¸t triÓn toµn diÖn nÒn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Víi ý nghÜa nh­ vËy, quy luËt phï hîp gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt cña Mac ®· trë thµnh c¬ së lÝ luËn thùc tiÔn thµnh kim chØ nam ®Þnh h­íng hµnh ®éng vµ lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt dong ch¶y tiÕn ho¸ cña lÞch sö kh«ng nh÷ng trong lÜnh vùc kinh tÕ mµ c¶ c¸c lÜnh vùc ngoµi kinh tÕ, phi kinh tÕ. 3) BiÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng: X· héi vèn lµ mét hÖ thèng cÊu tróc cùc kú phøc t¹p bao hµm trong nã nhiÒu yÕu tè, nhiÒu mèi quan hÖ víi nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau. §Ó cã ®­îc mét c¸i nh×n tæng thÓ vÒ x· héi lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n ®ßi hái chóng ta ph¶i xem xÐt n¬ trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn, tÝnh to¸n t¸c ®éng cña nhiÒu tham sè vµ hîp phÇn ®a d¹ng, v¹ch ra ®­îc nh÷ng bé ph©n chñ uyÕ vµ c¸c mèi liªn hÖ gi÷a chóng. C¸c nhµ triÕt häc vµ x· héi tr­íc Mac ®· tõng cã nh÷ng nghiªn cøu, tiÕp cËn x· héi víi nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau, song nh÷ng g× mµ hä cã ®­îc cã ®­îc chØ lµ sù ph¶n ¸nh ®¸nh gÝa x· héi trªn c¬ së bé phËn nµy hay bé phËn kh¸c, nhÊn m¹nh mét yÕu tè nµo ®ã vµ g¾n nã víi tÝnh quy ®Þnh, do ®ã ®· kh«ng ®­a ra ®­äac mét m« h×nh x· héi trong mét chØnh thÓ chän vÑn cña nã. ChØ cho ®Õn khi triÕt häc Mac ra ®êi trªn c¬ së lµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· xem xÐt x· héi mét c¸ch hÖ thèng, toµn diÖn bao gåm bèn lÜnh vùc c¬ b¶n sau: LÜnh vùc kinh tÕ cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi, tøc quan hÖ s¶n xuÊt mµ trong ®ã quan hÖ kinh tÕ gi÷ vai trß lµ quan hÖ ban ®Çu, c¬ b¶n vµ quy ®Þnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi kh¸c. LÜnh vùc x· héi, tøc c¸c quan hÖ gia ®×nh, tÇng líp x· héi, giai cÊp d©n téc trong ®ã quan hÖ giai cÊp ®ãng vai trß chi phèi. LÜnh vùc chÝnh trÞ cña ®êi sèng x· héi, tøc c¸c quan hÖ tæ chøc vµ thiÕt chÕ quyÒn lùc, hÖ thãng ph¸p luËt vµ t­ t­ëng chÝnh trÞ lÜnh vùc tinh thÇn cña ®êi sèng x· héi Bèn lÜnh vùc c¬ b¶n trªn ®· ®­îc C.Mac kh¸i qu¸t,c« ®äng trong cÊu tróc x· héi. §ã lµ c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng, lµ quy luËt c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th­äng tÇng vµ t¸c ®éng trë lai cña kiÕn tróc th­îng tÇng ®Õn kiÕn tróc th­îng tÇng. C¬ së h¹ tÇng theo Mac lµ toµn bé nh÷ng qua hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh h×nh th¸i kinh tÕ cña ®êi sèng hinh tÕ x· héi. c¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ tµn d­ cña x· héi tr­íc vµ c¶ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÇm mèng cña mét x· héi sau. gi÷a c¸c quan hÖ s¶n xuÊt nµy cã mét mèi liªn hÖ nhÊt ®Þnh víi nhau, trong ®ã quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ gi÷ vai trß chñ ®¹o, lµ ®Æc tr­ng cho tÝnh chÊt cña mét c¬ së h¹ tÇng, nã chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¸c kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c, t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu h­íng cña toµn bé ®êi sèng kinh tÕ. Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai cÊp cña c¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån ngay tõ trong c¬ së h¹ tÇng. LÏ dÜ nhiªn, mét x· héi kh«ng chØ ®Æc tr­ng bëi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt mµ nã cßn ®Æc tr­ng bëi mét kiÕn tróc th­îng tÇng x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xu¸t cña chÝnh nã. Trªn c¬ së ®ã, Mac ®· kh¸i qu¸t vµ ph¸t triÓn nã nh­ sau: KiÕn tróc th­îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm t­ t­ëng x· héi víi thiÕt chÕ t­¬ng øng vµ nh÷ng néi t¹i cña chóng ®­îc h×nh thµnh trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh. §ã lµ nh÷ng quan ®iÓm t­ t­ëng chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, t«n gi¸o nghÖ thuËt, triÕt häc vµ c¸c thiÕt chÕ t­¬ng øng nh­ nhµ n­íc, ®¶ng ph¸i, gi¸o héi vµ toµn thÓ quÇn chóng. Mçi yÕu tè cña kiÕn tróc th­îng tÇng ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, cã quy luËt ph¸t triÓn riªng nh­ng kh«ng tån t¹i t¸ch rêi nhau mµ liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau vµ ®Òu n¶y sinh trªn c¬ së h¹ tÇng ph¶n ¸nh c¬ së h¹ tÇng. Song kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc th­îng tÇng ®Òu liªn hÖ nh­ nhau ®èi víi c¬ së h¹ tµng cña nã. Tr¸i l¹i mét bé phËn nh­ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, ph¸p luËt cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c¬ së h¹ tÇng, cÇn cã c¸c yÕu tè kh¸c nh­ triÕt häc, nhgÖ thuËt, t«n gi¸o th× ë xa c¬ së h¹ tÇng vµ chØ liªn hÖ gi¸n tiÕp víi nã. Mét ®Æc tr­ng cña kiÕn tróc th­îng tÇng lµ sù thèng trÞ vÒ t­ t­ëng cña giai cÊp thèng trÞ: Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp th× c¬ së h¹ tÇng tån t¹i nh÷ng quan hÖ ®èi víi giai cÊp ®èi kh¸ng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng còng mang tÝnh chÊt ®èi kh¸ng, ph¶n ¸nh tÝnh ®èi kh¸ng cña c¬ së h¹ tÇng, biÓu hiÖn ë xung ®ét vÒ quan ®iÓm t­ t­ëng vµ ë cuéc ®Êu tranh t­ t­ëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng, giai cÊp nµo thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ vµ n¾m gi÷ chÝnh quyÒn nhµ n­íc thèng trÞ. Nã quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu h­íng cña toµn bé ®êi sèng tinh thÇn x· héi vµ gi¶ ®Þnh c¶ tÝnh chÊt ®Æc tr­ngc¬ b¶n cña toµn bé kiÕn tróc th­îng tÇng x· héi. Nh­ vËy, gi÷a c¬ së ho¹t ®éng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng lu«n cã mèi quan hÖ biÖn chøng tíi nhau, trong ®ã c¬ së h¹ tÇng lu«n ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Mét c¬ së h¹ tÇng nh­ thÕ nµo tÊt yÕu sÏ sinh ra mét kiÕn tróc th­îng tÇng nh­ thÕ Êy(giai cÊp nµo gi÷ vai trß thèng trÞ th× vÒ mÆt kinh tÕ th× còng ®ång thêi lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c). Vµ hiÓn nhiªn nh÷ng biÕn ®æi trong c¬ së h¹ tÇng dï sím hay muén, b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c còng sÏdÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®æi trong kiÕn tróc th­îng tÇng míi phï hîp víi nã còng xuÊt hiÖn theo. Nh­ vËy sÏ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kiÕn tróc th­îng tÇng lµ do c¬ së h¹ t©ng quy ®Þnh, tÝnh quy ®Þnh ®ã diÔn ra rÊt phøc t¶ptong qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c. Tuy nhiªn, kiÕn tróc th­îng tÇng kh«ng ph¶i lµ mét yÕu tè bÞ ®éng. Gi÷a kiÕn tróc th­îng tÇng vµ c¬ së h¹ tÇng kh«ng ®¬n thuÇn chø kh«ng chØ lµ mèi quan hÖ mét chiÒu, mµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chóng cã sù t¸c ®éng qua l¹i víi nhau. Sù t¸c ®éng tÝch cùc cña kiÕn tróc th­îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng. Sù t¸c ®éng tÝch cùc cña kiÕn tróc th­îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹._.