Hoàn thiện cơ cấu chi ngân sách để chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Bình Thuận theo hướng CNH - HĐH

à nước, đổi mới nội dung hoạt động của nĩ gắn với điều kiện của cơ chế thị trường và định hướng phát triển kinh tế - xã hội. Chi ngân sách là một trong hai nội dung cấu thành NSNN, giữ vai trị bảo đảm cho các cấp chính quyền địa phương thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội trên địa bàn. Trong quản lý, điều hành ngân sách, điều chỉnh tỷ trọng các nội dung chi trong cơ cấu chi NSNN sẽ cĩ tác động rất lớn đến mối tương quan giữa tích lũy với tiêu dùng, giữa mục tiêu tăng trưởng với đảm bảo cơng bằng xã hội. Do vậy, hồn thiện cơ cấu chi NSNN là một trong những giải pháp quan trọng để chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH – HĐH. Thời gian qua, cơng tác điều hành cơ cấu chi NSNN của tỉnh Bình Thuận đã cĩ những thay đổi theo hướng tích cực, mặc dù cân đối ngân sách cịn rất khĩ khăn nhưng tỷ trọng cơ cấu chi đầu tư phát triển trong cơ cấu chi NSNN hàng năm khơng ngừng tăng, gĩp phần đáng kể vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế tạo đà cho tăng trưởng kinh tế, ổn định đời sống xã hội. Tuy vậy, bên cạnh mặt tích cực vẫn cịn bộc lộ những tồn tại trong điều hành cơ cấu chi NSNN, đĩ là: việc hoạch định kế hoạch chi ngân sách cịn chưa đãm bảo tình khoa học, một số nội dung trong cơ cấu chi NSNN cịn chưa phù hợp, chưa đáp ứng đầy đủ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Do vậy, tiếp tục hồn thiện cơ cấu chi NSNN để đáp ứng những địi hỏi phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới vẫn đang là vấn đề mang tính cấp bách. Xuất phát từ yêu cầu về thực tiễn quản lý NSNN tại địa phương đang cơng tác, sau ba năm được học tập và trang bị những kiến thức lý luận sau đại học, tơi chọn đề tài luận văn “Hồn thiện cơ cấu chi ngân sách để chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Bình Thuận theo hướng CNH - HĐH”. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Nội dung của đề tài tự bản thân nĩ đã mang ý nghĩa rộng lớn cả về mặt cơ sở lý luận lẫn thực tiễn. Mục tiêu của đề tài là đề ra những phương hướng, giải Trang 1 pháp và kiến nghị cụ thể về tiếp tục hồn thiện cơ cấu chi ngân sách tại tỉnh Bình Thuận để quản lý và sử dụng các khoản chi ngân sách của tỉnh một cách hợp lý, hiệu quả nhất. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Nhằm đạt được mục tiêu cơ bản trên đây, Luận văn tập trung nghiên cứu, hệ thống lại những vấn đề cơ sở lý luận về ngân sách Nhà nước, lý luận về cơ cấu chi NSNN, Luật NSNN; phân tích thực trạng về cơ cấu chi NSNN của tỉnh Bình Thuận trong thời gian qua, rút ra những mặt tích cực, mặt cịn hạn chế, tìm ra những nguyên nhân tồn tại; đề xuất những giải pháp cơ bản tiếp tục hồn thiện cơ cấu chi NSNN của tỉnh để phục vụ mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH – HĐH . 4. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu xuyên suốt của Luận văn là phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Với cơ sở phương pháp luận trên, NSNN được xem như là một cơng cụ kinh tế của Nhà nước luơn biến đổi và phát triển; do vậy cần được thường xuyên nghiên cứu, hồn thiện và phát triển. Các kết luận và giải pháp đề xuất được đúc kết từ quá trình thu thập, khảo sát và tổng hợp các thơng tin, tư liệu; qua đĩ đối chiếu với cơ sở lý luận để làm sáng tỏ những nội dung nghiên cứu. Ngồi ra để bảo đảm tính khoa học, Luận văn cũng tuân thủ một số nguyên tắc và phương pháp cơ bản như nguyên tắc khách quan, nguyên tắc tồn diện, phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp hệ thống. 5. Kết cấu của luận văn Kết cấu của luận văn ngồi lời mở đầu và phần kết luận gồm cĩ 3 chương : Chương I: Lý thuyết cơ bản về NSNN và cơ cấu chi NSNN với chuyển dịch cơ cấu kinh tế Chương II: Thực trạng về cơ cấu chi ngân sách của tỉnh Bình Thuận Chương III: Các giải pháp hồn thiện cơ cấu chi ngân sách để chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Bình Thuận theo hướng CNH - HĐH. Do khả năng và thời gian cịn hạn chế nên luận văn khơng tránh khỏi cịn nhiều sai sĩt. Nhiều vấn đề trong Luận văn đặt ra nhưng chưa được nghiên cứu, giải quyết thật thấu đáo. Kính mong các Thày, Cơ, các đồng nghiệp quan tâm, cho ý kiến để Luận văn được hồn thành và mang ý nghĩa thiết thực hơn. CHƯƠNG I LÝ THUYẾT CƠ BẢN VỀ NSNN VÀ CƠ CẤU CHI NSNN Trang 2 VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ 1.1. Ngân sách Nhà nước 1.1.1. Bản chất NSNN 1.1.1.1. Khái niệm về NSNN NSNN là một bộ phận quan trọng nhất của tài chính Nhà nước (TCNN). Tuy nhiên, TCNN đã hình thành trước và từ rất lâu so với NSNN, nĩ gắn liền với sự ra đời của Nhà nước và cùng với sự xuất hiện của tiền tệ, làm tiền tệ hĩa các khoản thuế và chi tiêu của Nhà nước. Nguyên nhân xuất hiện của TCNN: Quá trình sản xuất xã hội trải qua bốn khâu là sản xuất, phân phối, trao đổi và tiêu dùng. Trong lịch sử phát triển của lồi người, ở giai đoạn đầu chưa cĩ sự phân cơng lao động, mọi người trong cộng đồng làm chung và cùng hưởng sản phẩm làm ra dưới hình thức phân phối bình quân trực tiếp. Đến giai đoạn sau của chế độ cộng sản nguyên thủy, mặc dù đã cĩ sự phân cơng lao động xã hội nhưng hình thức phân phối vẫn là bình quân trực tiếp nên chưa xuất hiện trao đổi hàng hĩa và chưa cần thiết phải hình thành Nhà nước. Khi phân cơng lao động xã hội đã phát triển, nền sản xuất hàng hĩa giản đơn ra đời cùng với sự xuất hiện sản phẩm thặng dư và yêu cầu trao đổi hàng hĩa. Xã hội phân hĩa thành các tầng lớp giàu, nghèo, từ đĩ hình thành nên các giai cấp. Sự xuất hiện của giai cấp và đấu tranh giai cấp đã làm Nhà nước xuất hiện với bộ máy Nhà nước, mà Nhà nước muốn tồn tại được thì phải cĩ TCNN. Như vậy, sản xuất hàng hĩa là nguồn gốc hay nguyên nhân sâu xa quyết định sự ra đời của phạm trù TCNN. Nhà nước sử dụng TCNN để nuơi dưỡng bộ máy Nhà nước và làm cơng cụ để thực hiện tốt chức năng cai trị, do đĩ Nhà nước là nguyên nhân trực tiếp quyết định sự ra đời của phạm trù TCNN. TCNN gắn liền với sự xuất hiện của nền sản xuất hàng hĩa, gắn với sự ra đời và tồn tại của Nhà nước nên TCNN là một phạm trù kinh tế lịch sử, chỉ khi sản xuất hàng hĩa khơng cịn cần thiết và Nhà nước diệt vong thì mới khơng cịn phạm trù TCNN. NSNN xuất hiện muộn hơn rất nhiều so với TCNN, nĩ chỉ ra đời và tồn tại khi mà: TCNN đã tồn tại và hoạt động; vai trị của TCNN khơng chỉ cịn bĩ hẹp trong việc nuơi dưỡng bộ máy Nhà nước, mà cịn thực hiện các chức năng, nhiệm vụ khác của xã hội; thể chế xã hội đã cĩ sự biến đổi từ “Quân chủ” sang “Cộng hịa”, tức là đã cĩ sự tách rời giữa cơ quan lập pháp và cơ quan hành pháp; luật pháp đã được hồn chỉnh ở mức độ nhất định. Trang 3 Khi ra đời, chính NSNN đã tập hợp và cân đối thu - chi của Nhà nước, quy định bắt buộc mọi khoản chi phải theo dự tốn, mọi khoản thu phải theo luật định, chấm dứt sự tùy tiện trong quản lý thu- chi của Nhà nước. Khi nĩi về ngân sách Nhà nước, trên thế giới cĩ nhiều cách định nghĩa về ngân sách, chẳng hạn như: Từ điển Bách khoa tồn thư của Liên Xơ (cũ) viết: ngân sách là bảng liệt kê các khoản thu, chi bằng tiền trong một giai đoạn nhất định của Nhà nước. Mọi kế hoạch thu chi bằng tiền của bất kỳ một xí nghiệp, cơ quan hay một cá nhân nào trong một giai đoạn nhất định. Theo từ điển Novean Petit Lavosse của Pháp thì ngân sách được giải thích là bảng liệt kê dự kiến các khoản thu nhập và chi trả của một cơ quan hay một cơng xã. Theo từ điển của nước Anh giải thích thuật ngữ ngân sách là bảng kế tốn về khả năng thu nhập (tiền thu vào) và chi tiêu (tiền xuất ra) trong một giai đoạn nhất định của tương lai, thường là một năm. Một nhà kinh tế học người Anh khác lại cho rằng NSNN là bảng kê các khoản dự thu và dự chi trong thời kỳ nào đĩ, thường là một năm. Ở nước ta, một số ý kiến trước đây cho rằng NSNN là kế hoạch tài chính cơ bản của Nhà nước, là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nước, là bộ phận chủ đạo trong hệ thống tài chính. Tất cả những cách nhìn nhận như trên về NSNN là chưa thật sự đầy đủ cả về mặt xác định khái niệm cũng như làm rõ bản chất NSNN. Khái niệm về NSNN được hiểu đầy đủ theo Luật NSNN là tồn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan Nhà nước cĩ thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng nhiệm vụ của Nhà nước. 1.1.1.2. Bản chất NSNN Các biểu hiện của NSNN rất phong phú, đa dạng nhưng cũng rất rời rạc; đĩ là bảng tổng hợp các khoản thu, khoản chi của Nhà nước, là mức động viên các nguồn lực tài chính vào tay Nhà nước, những khoản đĩng gĩp của các thành viên trong xã hội cho Nhà nước và cấp phát kinh phí của Nhà nước cho mỗi thành viên, mỗi tổ chức. NSNN tuy cĩ những biểu hiện rời rạc, phân tán nhưng hoạt động của nĩ khơng hề mang tính tự phát mà nằm trong sự kiểm sốt của Nhà nước. Các nội dung bên trong của NSNN cĩ mối quan hệ ràng buộc rất chặt chẽ, các khoản thu Trang 4 ngân sách phần lớn mang tính chất bắt buộc, cịn các khoản chi lại mang tính cấp phát. Chính những nội dung này đĩng vai trị quyết định sự tồn tại của NSNN. Hoạt động của NSNN là hoạt động phân phối các nguồn tài chính, là quá trình giải quyết các quyền lợi kinh tế giữa Nhà nước với xã hội. Từ đĩ, các nguồn tài chính được chia thành hai phần là phần nộp vào NSNN và phần để lại cho xã hội. Phần nộp vào ngân sách tiếp tục được phân phối lại thơng qua các khoản cấp phát từ ngân sách cho tiêu dùng và đầu tư. Quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân đã làm xuất hiện hệ thống các quan hệ tài chính thể hiện ở phần thu và phần chi NSNN. Hệ thống các quan hệ tài chính tạo nên bản chất của NSNN. Các quan hệ tài chính này bao gồm: Quan hệ kinh tế giữa NSNN với các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh; quan hệ kinh tế giữa NSNN với các đơn vị thuộc lĩnh vực phi sản xuất vật chất; quan hệ kinh tế giữa NSNN với hộ gia đình và dân cư; quan hệ kinh tế giữa NSNN với thị trường tài chính. Như vậy, mặc dù các biểu hiện của NSNN rất phong phú và đa dạng nhưng về thực chất chúng phản ảnh các nội dung cơ bản là: Thứ nhất, như đã phân tích ở trên, NSNN là một phạm trù kinh tế. Thứ hai, xét theo nội dung vật chất NSNN là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nước, được sử dụng để phục vụ các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quỹ tiền tệ này thể hiện lượng tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của Nhà nước theo nguyên tắc khơng hồn trả. Quỹ tiền tệ tập trung của ngân sách Nhà nước cĩ cả hai mặt là mặt tĩnh và mặt động. Mặt tĩnh thể hiện số liệu các nguồn tài chính được tập trung vào ngân sách Nhà nước mà chúng ta cĩ thể xác định được vào bất kỳ thời điểm nào. Mặt động thể hiện các quan hệ phân phối dưới hình thức giá trị gắn liền với quỹ tiền tệ tập trung của ngân sách Nhà nước, đĩ là số lượng các nguồn tài chính được tập trung vào ngân sách và từ ngân sách phân bổ các nguồn tài chính cho nền kinh tế quốc dân. Thứ ba, xét về nội dung quản lý thì NSNN là kế hoạch tài chính cơ bản của Chính phủ. NSNN là một kế hoạch tài chính bao gồm các khoản thu và chi của Nhà nước được mơ tả dưới hình thức cân đối bằng giá trị tiền tệ bao quát ba khu vực chủ yếu của nền kinh tế là Nhà nước, doanh nghiệp và hộ gia đình. Phần thu thể hiện các nguồn tài chính được huy động vào ngân sách Nhà nước. Phần chi thể hiện chính sách phân phối các nguồn tài chính đã huy động để thực hiện các mục tiêu kinh tế vĩ mơ của quốc gia. Ngân sách Nhà nước được lập và thực hiện cho một thời gian nhất định, thường là một năm, được Quốc hội phê chuẩn và thơng qua. Trang 5 Thứ tư, xét về mặt pháp lý thì NSNN là một đạo luật tài chính cĩ thời hạn trong thời gian là một năm. Thứ năm, cơ sở quyết định của ngân sách là kết quả hoạt động của nền kinh tế quốc dân. Từ đĩ, cĩ thể đi đến kết luận một cách tồn diện và khoa học: Bản chất của NSNN, đĩ là tổng thể các mối quan hệ kinh tế được phát sinh trong quá trình phân phối bằng giá trị tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân để hình thành quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ kinh tế - xã hội của Nhà nước trong một thời kỳ nhất định, thường là một năm. 1.1.2. Cơ cấu NSNN NSNN là một chỉnh thể kinh tế - xã hội được hợp thành bởi hai nội dung cơ bản là thu và chi; các nội dung lớn đĩ lại được hình thành từ các nội dung nhỏ. Do vậy, cĩ thể nĩi NSNN là một chỉnh thể kinh tế - xã hội bao gồm nhiều nội dung thu - chi được sắp xếp theo một cơ cấu nhất định. Nĩi cách khác, cơ cấu NSNN chỉ mối quan hệ giữa các nội dung thu – chi của NSNN trong những khoảng thời gian nhất định nhằm phục vụ thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Cơ cấu NSNN được thể hiện qua các mối quan hệ như sau: Thứ nhất, cơ cấu NSNN được thể hiện qua các mối quan hệ dưới giác độ tổng thể như quan hệ giữa tổng thu với tổng chi, giữa tổng thu và tổng chi với tổng sản phẩm xã hội, giữa tổng thu và tổng chi với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu, giữa tốc độ tăng thu và tăng chi với tốc độ tăng trưởng kinh tế …. Mối quan hệ giữa tổng thu với tổng chi được xem là quan trọng và cơ bản nhất. Trong điều hành NSNN, cĩ nhiều quan điểm xử lý về mối quan hệ giữa tổng thu với tổng chi, tùy theo giai đoạn và tình trạng phát triển kinh tế: Quan điểm “một ngân sách tốt nhất là luơn luơn cân bằng” phù hợp với thời kỳ nền kinh tế cịn ở trình độ chưa phát triển, Nhà nước chưa can thiệp gì vào các hoạt động kinh tế và ngân sách chủ yếu sử dụng cho nhiệm vụ hành chính và cai trị. Quan điểm “một ngân sách tốt nhất là ngân sách khơng cân bằng” lại phù hợp với giai đoạn Nhà nước đã kiểm sốt và làm chủ ngân sách, sử dụng NSNN như một cơng cụ để phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, do vậy quan điểm điều hành ngân sách lúc này mang tính tích cực hơn. Cùng theo quan điểm này nhưng khi xác định về mối tương quan giữa thu và chi ngân sách, mỗi nước lại đưa ra những phương châm khác nhau: Trang 6 Đối với những nước cĩ nền kinh tế chưa phát triển, thu chưa đáp ứng đủ chi thì thực hiện theo phương châm: thu quyết định chi, chi phụ thuộc vào thu. Trong trường hợp này, bội chi ngân sách trước đây được các nước sử dụng biện pháp khắc phục chủ yếu bằng cách in thêm tiền giấy phát hành vào lưu thơng. Tuy nhiên biện pháp này khơng những khơng giải quyết được nguồn gốc của vấn đề mà cịn làm cho đồng tiền mất giá nhanh, lạm phát cao và bội chi ngân sách ngày càng tăng. Ngày nay, các nước thường sử dụng biện pháp thắt chặt chi tiêu, vay trong nước hoặc nước ngồi để bù đắp thiếu hụt ngân sách thơng qua tín dụng Nhà nước; đây được coi như biện pháp tốt nhất để khắc phục bội chi ngân sách. Đối với những nước cĩ nền kinh tế đã phát triển, nguồn thu ngân sách dồi dào, đã vượt quá nhu cầu chi thì lại thực hiện theo phương châm: chi quyết định thu, thu bao nhiêu là do nhu cầu chi quyết định. Mối quan hệ giữa tổng thu và tổng chi với tổng sản phẩm xã hội được thể hiện thơng qua tỷ lệ động viên vào NSNN trên tổng sản phẩm quốc nội (GDP) hay tổng sản phẩm quốc gia (GNP). Tổng thu NSNN càng lớn nếu GDP hay GNP và tỷ lệ động viên càng cao. Tỷ lệ động viên vào NSNN ở mỗi nước trong từng thời kỳ là khơng giống nhau. Tại các nước cĩ nền kinh tế phát triển cao, tỷ lệ động viên vào NSNN cĩ thể lên tới trên 50%, tuy nhiên tại các nước kém phát triển thì tỉ lệ này chỉ vào khoảng từ 10% – 25%. Thứ hai, cơ cấu NSNN được xem xét trong các mối quan hệ bên trong với các nội dung cơ bản của nĩ là thu và chi. Thu NSNN là một số tiền Nhà nước huy động vào ngân sách mà khơng bị ràng buộc bởi trách nhiệm hồn trả trực tiếp cho đối tượng nộp. Phần lớn các khoản thu NSNN đều mang tính chất cưỡng bức (bắt buộc), phần cịn lại là các nguồn thu khác của Nhà nước. Thu NSNN được cấu thành bởi nhiều nội dung cụ thể khác nhau như thu từ thuế, phí, lệ phí; các khoản đĩng gĩp của các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. Trong đĩ, thuế là khoản thu cơ bản và chủ yếu của NSNN. Ở nước ta trong thời kỳ thực hiện cơ chế kế hoạch hĩa tập trung trước đây, nguồn thu từ thuế chưa được coi trọng nên kết quả thuế thường chỉ đĩng gĩp dưới 50% trong tổng thu NSNN. Từ khi chuyển sang cơ chế thị trường, chúng ta đã xác định đúng vai trị của thuế và coi đây là nguồn thu chủ yếu của NSNN; các khoản thu từ thuế đã chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong tổng thu NSNN, gĩp phần làm cho thu NSNN hàng năm tăng ổn định. Trang 7 Chi NSNN bao gồm các khoản chi nhằm phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc phịng, bảo đảm cho hoạt động của bộ máy quản lý Nhà nước, chi trả nợ của Nhà nước, chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật. Cơ cấu chi NSNN là nội dung chủ yếu trong phần lý luận của đề tài nên sẽ được trình bày cụ thể hơn tại mục 1.2 dưới đây. 1.1.3. Chức năng của NSNN Bản chất của NSNN từ nhiều gĩc độ được thể hiện qua chức năng của nĩ, do đĩ nghiên cứu chức năng của NSNN sẽ làm cho bản chất của nĩ được bộc lộ rõ hơn. Trước đây, các nhà kinh tế ở nước ta cho rằng TCNN nĩi chung và NSNN nĩi riêng cĩ hai chức năng là phân phối và giám đốc. Sau này đã cĩ nhiều ý kiến cho rằng phạm trù phân phối cịn mang ý nghĩa rất chung chung, khơng thể hiện đúng vị trí, chức năng của NSNN. Nhận định trên cĩ phần đúng vì cho tới nay, khi phân tích chức năng phân phối NSNN đa số chúng ta mới chỉ nhìn nhận nĩ ở ý nghĩa số học của quá trình phân chia mà chưa chú ý đến ý nghĩa tổng hợp và bao quát của nĩ. Chức năng của NSNN bắt nguồn từ bản chất của NSNN, mà nguyên nhân ra đời, tồn tại của NSNN lại gắn liền với sự ra đời và tồn tại của Nhà nước. Một Nhà nước muốn ra đời, tồn tại trước hết cần phải cĩ các nguồn tài chính chi tiêu cho bộ máy quản lý Nhà nước; chi phí cho cảnh sát và quân đội; các khoản chi thực hiện các chức năng của Nhà nước như chi về văn hĩa, giáo dục – đào tạo, y tế, phúc lợi xã hội, chi đầu tư xây dựng cơ bản, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng, đầu tư phát triển sản xuất …. Tất cả các nhu cầu chi tiêu tài chính này của Nhà nước đều được đáp ứng bằng các nguồn thu từ thuế và các nguồn thu khác. Như vậy, cĩ thể thấy chức năng của NSNN gồm: Thứ nhất, NSNN cĩ chức năng huy động các nguồn tài chính và bảo đảm các nhu cầu chi tiêu theo dự tốn của NSNN. Thứ hai, NSNN cĩ chức năng thực hiện cân đối giữa các khoản thu và các khoản chi bằng tiền của Nhà nước. 1.1.4. Vai trị của NSNN trong nền kinh tế thị trường Vai trị của NSNN được xác định trên cơ sở bản chất, chức năng và các nhiệm vụ cụ thể của nĩ trong từng giai đoạn. Nĩi một cách khác, vai trị của NSNN chính là sự vận dụng các chức năng của nĩ vào hoạt động thực tiễn. Xuất phát từ Trang 8 quan điểm trên, cĩ thể thấy vai trị của NSNN trong nền kinh tế thị trường hiện nay như sau: 1.1.4.1. NSNN cĩ vai trị khai thác các nguồn lực tài chính để đảm bảo nguồn tài chính cho hoạt động của bộ máy Nhà nước và thực hiện chức năng quản lý Nhà nước. Các nguồn lực tài chính mà NSNN cần khai thác hiệu quả bao gồm cả những nguồn lực tài chính hữu hình lẫn các nguồn lực tài chính vơ hình trong nền kinh tế quốc dân. Các nguồn lực tài chính hữu hình là những nguồn vốn bằng tiền hoặc đang luân chuyển hoặc đang tích lũy cần khai thác cĩ hiệu quả để đầu tư phát triển. Trong đĩ, vốn đang luân chuyển gồm thuế, vốn lưu động, vốn cố định, vốn đang luân chuyển trên thị trường tài chính của ngân hàng, các cơng ty tài chính, thị trường chứng khốn. Vốn đang tích lũy gồm dự trữ quốc gia, dự trữ bắt buộc, tiền tiết kiệm, các quỹ dự phịng, quỹ tích lũy của các doanh nghiệp, bảo hiểm phí của các cơng ty bảo hiểm …. Các nguồn lực tài chính vơ hình là các nguồn tài chính đang ở dạng tiềm tàng, khĩ nhận dạng. Nĩ tác động gián tiếp đến việc gia tăng nguồn lực tài chính quốc gia một cách rất hiệu quả. Cụ thể, các nguồn lực tài chính vơ hình như thương hiệu, sở hữu trí tuệ, phần mềm tin học, kỹ năng lao động, khai thác các di tích lịch sử, tận dụng thời cơ để đầu tư mạo hiểm, các chính sách đúng đắn và phù hợp, năng lực và uy tín của các cá nhân, giáo dục và đào tạo …. 1.1.4.2. NSNN cĩ vai trị điều tiết vĩ mơ nền kinh tế. Trong điều kiện nền kinh tế nước ta đang phát triển theo nền kinh tế thị trường, vai trị cơng cụ điều chỉnh vĩ mơ nền kinh tế của NSNN là hết sức quan trọng. Nhà nước sử dụng NSNN để định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất, kinh doanh, chống độc quyền. Bằng cơng cụ thuế, giá Nhà nước, trợ giá, tỷ giá hối đối, dự trữ quốc gia, lãi suất tín dụng, chính sách tài chính, Nhà nước cĩ thể điều chỉnh được giá cả, thị trường một cách chủ động. Thuế là cơng cụ điều tiết kinh tế đa diện và cĩ hiệu quả cao vì nĩ là cơng cụ cưỡng chế của mọi Nhà nước để hình thành cơ sở vật chất cho Nhà nước. Mặt khác, thuế gắn với mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh, mà hoạt động sản xuất kinh doanh lại là cốt lõi của hoạt động kinh tế. Vai trị quan trọng của thuế trong điều tiết kinh tế vĩ mơ thể hiện ở chỗ: thuế gĩp phần hiện thực hĩa các định hướng và chính sách kinh tế của Nhà nước; gĩp phần tổ chức lại cơ cấu kinh tế, phân cơng lại lao động xã hội theo định hướng của Nhà nước; kích thích HĐH cơng nghệ, là Trang 9 cơng cụ để bảo hộ sản xuất nội địa; nĩ hướng dẫn tiêu dùng, bảo đảm ổn định đời sống, thực hiện cơng bằng xã hội cho các tầng lớp dân cư; nĩ là cơng cụ để can thiệp vào cung cầu thị trường, kiểm sốt lạm phát và ổn định giá cả; thuế kiểm tra các hoạt động kinh tế về mặt số lượng và chất lượng. Giá cả các hàng hĩa do Nhà nước quy định cũng cĩ vai trị quan trọng trong điều tiết nền kinh tế vĩ mơ. Dựa theo nguyên lý trên từng mặt hàng cá biệt, giá cả cĩ thể tách rời giá trị; Nhà nước quy định giá một số mặt hàng quan trọng thiết yếu thốt ly khỏi quan hệ cung cầu, hướng vào lợi ích quốc kế dân sinh nhằm ổn định sản xuất và đời sống. Nhà nước quy định giá cả hàng hĩa cao hơn giá trị khi cần điều tiết lại thu nhập và thực hiện chuyển dịch tích lũy từ khu vực này sang khu vực khác. Trường hợp cần ổn định sức mua của người dân, ổn định sản xuất, ổn định tiền tệ thì Nhà nước quy định giá cả hàng hĩa thấp hơn giá trị. Trợ giá là biện pháp Nhà nước mua hàng hĩa của người sản xuất với giá cĩ lợi cho họ, mục đích là nhằm ổn định, phát triển sản xuất. Nhà nước bao tiêu sản phẩm hàng hĩa đối với những doanh nghiệp thuộc những ngành nghề mới cần khuyến khích để giúp tăng cường khả năng đứng vững, phát triển ổn định và nâng cao sức cạnh tranh. Tỷ giá hối đối cũng là cơng cụ hữu hiệu để điều tiết kinh tế vĩ mơ. Trên thế giới cĩ hai cơ chế hình thành tỷ giá là tỷ giá biến động trong một khung với biên độ nhất định hay cịn gọi là tỷ giá cĩ sự quản lý của Nhà nước và tỷ giá thả nổi do ngân hàng xác định linh hoạt. Ở VN, chúng ta thực hiện cơ chế tỷ giá thả nổi cĩ sự quản lý của Nhà nước, ngân hàng Nhà nước xác định và cơng bố tỷ giá hối đối của đồng VN. Thơng qua chính sách tỷ giá hối đối, Nhà nước cĩ thể khuyến khích nhập khẩu hay xuất khẩu trong từng giai đoạn. Nhà nước sử dụng dự trữ quốc gia như một cơng cụ để bảo đảm an ninh kinh tế. Dự trữ quốc gia cĩ thể là ngồi tệ mạnh, vàng, đá quý và cả những hàng hĩa thiết yếu cho xã hội như lương thực, nguyên liệu, nhiên liệu … Lãi suất tín dụng là cơng cụ để điều tiết lưu thơng tiền tệ, ổn định giá cả. Trong nền kinh tế thị trường, cơng cụ lãi suất tín dụng được các Chính phủ sử dụng khá phổ biến và hiệu quả. Với chính sách lãi suất tín dụng phù hợp, Chính phủ cĩ thể khuyến khích tích lũy hay tiêu dùng, thu hút nguồn vốn đầu tư từ trong nước và ngồi nước. 1.1.4.3. NSNN cung cấp nguồn kinh phí để Nhà nước đầu tư cho cơ sở kết cấu hạ tầng, hình thành các doanh nghiệp thuộc các ngành then chốt, để trên cơ sở đĩ tạo mơi trường và điều kiện thuận lợi cho sự ra đời và phát triển của các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Trang 10 Thơng qua NSNN, Nhà nước hỗ trợ cho các doanh nghiệp nhằm bảo đảm ổn định về cơ cấu hoặc chuẩn bị chuyển đổi sang cơ cấu mới cao hơn, điều hịa thị trường hàng hĩa và thị trường sức lao động giữa các vùng và các khu vực. Sự tăng lên về vốn đầu tư làm cho nhu cầu chi tiêu tăng lên tác động đến tổng cầu, làm tăng sản lượng hàng hĩa, việc làm và kèm theo sự biến động tăng giá. Đồng thời, tăng vốn đầu tư sẽ làm vốn sản xuất tăng lên, làm tăng năng lực sản xuất, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế theo hướng tác động đến tổng cung bằng tăng sản lượng và việc làm kéo theo mức giá giảm, tạo khả năng thu hút và sử dụng cĩ hiệu quả các nhân tố tài nguyên, lao động. Bên cạnh đĩ, Nhà nước thơng qua các chính sách thuế bảo đảm thực hiện vai trị định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất, kinh doanh. Một chính sách thuế cĩ lợi sẽ thu hút được doanh nghiệp bỏ vốn đầu tư vào nơi cần thiết, ngược lại một chính sách thuế khắt khe sẽ giảm bớt luồng di chuyển vốn vào nơi cần hạn chế tăng trưởng. Vì vậy, chính sách ngân sách phải gắn liền với chính sách phát triển kinh tế - xã hội và nĩ phục vụ trực tiếp cho chính sách này. 1.1.4.4. NSNN cĩ vai trị gĩp phần đảm bảo cơng bằng xã hội. Hậu quả nặng nề của đất nước ta sau chiến tranh và những mặt trái của cơ chế thị trường chỉ cĩ thể sửa chữa và khắc phục bằng sự điều tiết của Nhà nước thơng qua các cơng cụ thuế, trợ cấp và chi tiêu ngân sách. Thuế trở thành cơng cụ tài chính quan trọng để điều tiết và phân phối lại một cách thỏa đáng những đối tượng cĩ thu nhập cao để phân phối lại cho các đối tượng thu nhập thấp, ngồi ra thuế cịn đĩng vai trị hướng dẫn tiêu dùng hợp lý. Thơng qua các khoản chi và trợ cấp ngân sách, Nhà nước giải quyết những vấn đề xã hội như y tế, giáo dục, văn hĩa, xĩa đĩi giảm nghèo, trợ cấp cho các đối tượng chính sách và chi cho các nhiệm vụ xã hội khác. 1.2. Cơ cấu chi NSNN 1.2.1. Khái niệm về cơ cấu chi NSNN Chi NSNN là một chỉnh thể kinh tế - xã hội phản ánh một trong hai mặt hoạt động chủ yếu của NSNN với nhiều nội dung chi cụ thể hợp thành một cơ cấu nhất định. Cơ cấu chi NSNN là chỉ trình tự và các quan hệ (tỷ lệ, tỷ trọng …) giữa các nội dung chi NSNN trong từng khoảng thời gian, điều kiện và hồn cảnh nhất định Trang 11 nhằm đáp ứng yêu cầu thực hiện các chức năng, nhiệm vụ cụ thể của Nhà nước trong từng thời kỳ. 1.2.2. Nội dung cơ cấu chi NSNN Nội dung cơ cấu chi NSNN bao gồm: các yếu tố cấu thành chi NSNN và trình tự, tỷ trọng của các nội dung chi trong cơ cấu chi NSNN. 1.2.2.1. Các yếu tố cấu thành chi NSNN Các nội dung chi NSNN chính là các yếu tố cấu thành chi NSNN. Trong đĩ, cĩ những nội dung chi luơn luơn được duy trì ổn định trong suốt lịch sử ra đời và phát triển của NSNN như chi duy trì bộ máy Nhà nước, chi an ninh quốc phịng; tuy nhiên cũng cĩ nội dung chi NSNN chỉ phát sinh và tồn tại trong một thời gian nhất định, đĩ là những nội dung chi cĩ tính chất xã hội như chi trợ cấp, hỗ trợ …. Căn cứ vào những nguyên tắc khác nhau, cĩ thể phân loại về chi NSNN theo những cách khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại chi NSNN chủ yếu: a) Phân loại chi ngân sách theo tính chất phát sinh Căn cứ vào tính chất phát sinh của các khoản chi ngân sách thì NSNN được phân thành hai loại là chi thường xuyên và chi khơng thường xuyên. Chi thường xuyên: là những khoản chi mang tính tương đối đều đặn về quy mơ, số lượng, khơng gian và thời gian. Những khoản chi này nhằm bảo đảm cho sự duy trì hoạt động của bộ máy Nhà nước và chi về an ninh chính trị, trật tự xã hội. Các khoản chi thường xuyên thường được sử dụng hết trong thời gian ngắn. Quy mơ của chi thường xuyên phụ thuộc vào các yếu tố như: - Tổ chức và năng lực bộ máy quản lý Nhà nước. - Vai trị và chức năng của Nhà nước trong nền kinh tế - xã hội. - Quy mơ của NSNN với khả năng tích lũy và khả năng phát triển của nền kinh tế. - Chính sách chi tiêu của Nhà nước từng thời kỳ. Theo Luật Ngân sách của VN được Quốc hội thơng qua năm 2002, các khoản chi thường xuyên NSNN bao gồm: - Các hoạt động sự nghiệp giáo dục, đào tạo, y tế, xã hội, văn hĩa, thơng tin, thể dục thể thao, sự nghiệp khoa học và cơng nghệ, mơi trường, các hoạt động sự nghiệp khác; - Các hoạt động sự nghiệp kinh tế; Trang 12 - Quốc phịng, an ninh và trật tự, an tồn xã hội; - Hoạt động của các cơ quan Nhà nước, Đảng Cộng sản VN và các tổ chức chính trị - xã hội; - Trợ giá theo chính sách của Nhà nước; - Các chương trình quốc gia; - Hỗ trợ quỹ bảo hiểm xã hội; - Trợ cấp cho các đối tượng chính sách xã hội; - Tài trợ cho các tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp theo quy định của pháp luật; - Chi trả lãi tiền vay của Chính phủ; - Chi viện trợ; - Các khoản chi khác theo quy định của pháp luật. Chi khơng thường xuyên: Là những khoản chi phát sinh khơng cĩ tính chất thường xuyên và phần lớn chúng phát sinh và được sử dụng trong thời gian dài. Quy mơ của chi khơng thường xuyên phụ thuộc vào quy mơ của NSNN và quy mơ của chi thường xuyên. Theo Luật Ngân sách năm 2002, chi khơng thường xuyên bao gồm các nội dung: - Chi đầu tư phát triển: Các khoản đầu tư xây dựng các cơng trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội khơng cĩ khả năng thu hồi vốn; đầu tư hỗ trợ cho các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế, các tổ chức tài chính của Nhà nước; gĩp vốn cổ phần, liên doanh vào các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực cần thiết cĩ sự tham gia của Nhà nước; chi bổ sung dự trữ Nhà nước. - Chi cho vay, hỗ trợ quỹ và tham gia gĩp vốn của Chính phủ; - Chi trả nợ gốc các khoản tiền vay trong nước và vay nước ngồi của Chính phủ. - Các khoản chi khơng thường xuyên khác. Cách phân loại chi ngân sách theo tính chất phát sinh cĩ ưu điểm là giúp cơng tác điều hành ngân sách cĩ thể tổng hợp, khái quát các khoản chi phát sinh, từ đĩ sắp xếp trật tự ưu tiên cho phù hợp. Nhược điểm là cách phân loại này chưa giúp thấy rõ nội dung của từng khoản chi. b) Phân loại chi ngân sách theo mục đích sử dụng cuối cùng Trang 13 Căn cứ vào mục đích sử dụng cuối cùng của các khoản chi ngân sách thì NSNN được phân thành hai loại là chi tích lũ._.y và chi tiêu dùng. Chi tích lũy: là các khoản chi NSNN dùng vào việc tái sản xuất mở rộng xã hội, phát triển cơ sở vật chất của các lĩnh vực phi sản xuất và tăng thêm phần dự trữ cho Chính phủ. Như vậy chi tích lũy khơng chỉ mang tính đầu tư phát triển sản xuất mà cịn bộ phận mang tính phi sản xuất. Chi tích lũy khơng những chỉ mở rộng vốn sản xuất kinh doanh mà xét về hình thái hiện vật, chi tích lũy cịn được biểu hiện thành tái sản xuất mở rộng xã hội của tài sản cố định, tư liệu sản xuất, nguồn lực dự trữ và nâng cao các điều kiện vật chất cho quản lý Nhà nước và phát triển các lĩnh vực xã hội. Đây là yếu tố rất quan trọng trong việc phát triển, tăng trưởng kinh tế và nâng cao cơ sở vật chất cho quốc gia. Chi tiêu dùng: là các khoản chi dùng để mua sắm tư liệu tiêu dùng nhằm thỏa mãn nhu cầu con người. Đây là bộ phận chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu chi NSNN nhằm phục vụ cho nhu cầu trước mắt và hầu như được sử dụng hết sau khi đã chi. Nội dung của chi tiêu dùng bao gồm cả tiêu dùng cĩ tính chất cá nhân (như tiền lương, trợ cấp …) và tiêu dùng cĩ tính chất xã hội để hịa nhập con người vào cộng đồng xã hội. Giữa chi tích lũy và chi tiêu dùng cĩ mối quan hệ chặt chẽ với nhau, cụ thể như sau: Trong điều kiện thu NSNN khơng thay đổi, nếu chi tiêu dùng tăng thì chi tích lũy sẽ giảm và ngược lại. Trong điều kiện thu NSNN tăng, chi tích lũy và chi tiêu dùng cũng sẽ tăng. Tuy nhiên, tỷ lệ tăng trưởng của chúng cĩ khác nhau theo mối tương quan nếu chi tích lũy tăng nhiều thì chi tiêu dùng sẽ tăng ít và ngược lại. Nếu xét về lâu dài, tăng chi tích lũy cũng chính là điều kiện để tăng chi tiêu dùng trong tương lai. Chính vì vậy, mục tiêu của mỗi quốc gia trong điều hành ngân sách là cố gắng tăng chi tích lũy trong cơ cấu chi NSNN trong khả năng cĩ thể. Phân loại chi NSNN theo mục đích sử dụng cuối cùng cĩ ưu điểm là cĩ thể thấy khá rõ nội dung kinh tế của các khoản chi. Tuy nhiên, hạn chế của cách phân loại này là độ chính xác khơng cao do cĩ những nội dung khĩ phân định được là chi tích lũy hay chi tiêu dùng. c) Phân loại chi NSNN theo tính chất cung cấp hàng hĩa dịch vụ cho xã hội. Trang 14 Theo tiêu chí này, chi NSNN được phân loại theo tính chất cung cấp hàng hĩa dịch vụ cá nhân và hàng hĩa dịch vụ cơng cộng. Hàng hĩa dịch vụ cá nhân là những hàng hĩa chủ yếu được cung cấp riêng rẽ cho từng cá nhân và mang tính loại trừ cao. Hàng hĩa dịch vụ cơng cộng là những hàng hĩa phục vụ cho nhiều người cùng sử dụng và khĩ hoặc khơng thể loại trừ việc sử dụng chúng của một người nào đĩ. Hàng hĩa dịch vụ cơng cộng lại được phân loại thành hàng hĩa dịch vụ cơng cộng thuần túy và hàng hĩa dịch vụ cơng cộng khơng thuần túy. Hàng hĩa dịch vụ cơng cộng thuần túy cĩ đặc tính: khơng thể thực hiện được định xuất sử dụng chúng, tức là khơng thể phân bổ theo khẩu phần để sử dụng; khơng cần thiết việc định xuất sử dụng, tức là khơng cần thiết loại trừ bất cứ người tiêu dùng nào vì tiêu dùng của một cá nhân khơng ảnh hưởng và làm giảm tiêu dùng của người khác. Hàng hĩa dịch vụ cơng cộng khơng thuần túy là những loại hàng hĩa dịch vụ cơng cộng khơng cĩ những đặc tính trên. 1.2.2.2. Trình tự và tỷ trọng của các nội dung chi trong cơ cấu chi NSNN a) Trình tự sắp xếp của các nội dung chi trong cơ cấu chi NSNN Trong cơ cấu chi NSNN, các nội dung chi được sắp xếp theo trình tự: Trước hết là những nội dung chi mang tính chất bắt buộc để duy trì sự tồn tại và hoạt động bình thường của bộ máy Nhà nước. Tiếp theo là những nội dung chi cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước về kinh tế, chính trị, văn hĩa, xã hội. Vấn đề đặt ra trong cơng tác quản lý, điều hành ngân sách là phải xác định thứ tự ưu tiên những nội chi cho việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước về kinh tế, chính trị, văn hĩa, xã hội; đây là nhiệm vụ rất khĩ khăn vì các nội dung chi trong cơ cấu chi NSNN cĩ mối quan hệ ràng buộc lẫn nhau. Chúng ta hãy xét mối quan hệ giữa chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên trong cơ cấu chi NSNN: Xem xét mối quan hệ giữa chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên mang ý nghĩa quan trọng nhất trong việc xác định trình tự, vị trí các nội dung trong cơ cấu chi NSNN. Trong điều kiện ở các quốc gia mà thu ngân sách cịn chưa đủ đáp ứng nhu cầu chi thì nhiệm vụ vừa phải đảm bảo duy trì hoạt động của bộ máy Nhà nước, giữ vững an ninh chính trị, trật tự xã hội, vừa phải tập trung nguồn lực đầu tư phát triển kinh tế - xã hội là bài tốn nan giải. Trang 15 Đối với VN, quan điểm hiện nay của Nhà nước ta là trong cơ cấu chi NSNN, cần ưu tiên chi đầu tư phát triển hơn chi thường xuyên. Quan điểm này thể hiện bằng các biện pháp cắt giảm chi thường xuyên để ưu tiên cho chi đầu tư. Nghị quyết của Quốc hội nhiệm kỳ 1996 – 2000 cũng quy định tốc độ tăng chi thường xuyên khơng được phép vượt quá tốc độ tăng chi đầu tư phát triển. b) Tỷ trọng của các nội dung chi trong cơ cấu chi NSNN Tỷ trọng của các nội dung chi giúp xác định rõ phạm vi, quy mơ từng nội dung chi NSNN; nĩ phản ánh được vai trị của Nhà nước trong thực hiện các chức năng và nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Chính vì vậy, cĩ thể nĩi đây là yếu tố thể hiện rõ nét nhất cơ cấu chi NSNN. Tỷ trọng của các nội dung chi trong cơ cấu chi NSNN khơng cố định mà được thay đổi liên tục tùy theo thời kỳ, tùy thuộc quy mơ ngân sách và nhu cầu chi NSNN. Trong điều kiện của nước ta hiện nay nguồn thu cịn chưa đáp ứng đủ nhu cầu chi, việc xác định tỷ trọng hợp lý của các nội dung chi là một nhiệm vụ rất khĩ khăn nhưng cũng rất cần thiết, mang ý nghĩa to lớn trong cơng tác điều hành và quản lý ngân sách. 1.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến cơ cấu chi NSNN Để cĩ những chính sách đúng đắn trong xác định cơ cấu chi ngân sách nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cần phải nghiên cứu các nhân tố tác động và ảnh hưởng tới cơ cấu chi ngân sách. Cĩ rất nhiều yếu tố tác động đến cơ cấu chi NSNN, trong đĩ cĩ thể kể đến một số nhân tố cĩ tầm ảnh hưởng chủ yếu đến cơ cấu chi NSNN là: 1.2.3.1. Nhân tố chính trị Nguồn gốc ra đời và quá trình phát triển của NSNN gắn liền với sự tồn tại và vai trị của Nhà nước trong từng thời kỳ lịch sử, NSNN là do Nhà nước tồn quyền quyết định. Nhà nước ngồi việc duy trì ngân sách để đảm bảo cho sự tồn tại của mình, cịn động viên động viên tất cả các thành viên của xã hội tham gia vào phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ cho lợi ích chung của xã hội. Tất cả các hình thức Nhà nước đều bao gồm chính thể, cấu trúc Nhà nước và chế độ chính trị; trong đĩ, chế độ chính trị mang tính đặc trung cho mỗi loại hình Nhà nước và giữ vai trị quan trọng nhất. Mỗi chế độ chính trị khác nhau thì cĩ những chức năng, nhiệm vụ và mục tiêu khác nhau; theo đĩ, cơ cấu chi NSNN phụ thuộc rất nhiều vào hình thức tổ chức Nhà nước và các chức năng, nhiệm vụ mà nĩ phải thực hiện. Do vậy NSNN nĩi chung và cơ cấu chi NSNN nĩi riêng chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi nhân tố chính trị trong từng giai đoạn. Trang 16 1.2.3.2. Nhĩm nhân tố kinh tế - xã hội Các nhân tố kinh tế - xã hội cĩ tác động mạnh mẽ đến cơ cấu chi NSNN trên hai phương diện là quy mơ ngân sách và yêu cầu chi ngân sách. Quy mơ NSNN phụ thuộc chủ yếu vào các nguồn thu do nền kinh tế tạo ra. Mỗi quy mơ ngân sách khác nhau sẽ cĩ đường giới hạn ngân sách khác nhau và do vậy, cơ cấu chi và nội dung chi NSNN cũng khác nhau. Mỗi một nền kinh tế - xã hội khác nhau thì nhu cầu đảm bảo nguồn vốn từ NSNN cũng rất khác nhau. Do đĩ, cĩ thể nĩi nhĩm nhân tố kinh tế - xã hội cĩ ảnh hưởng đến cơ cấu chi ngân sách, trong đĩ các yếu tố cĩ ảnh hưởng quan trọng nhất là con người và khoa học kỹ thuật. 1.2.3.3. Nhĩm nhân tố các nguồn lực quốc gia Một trong những vai trị quan trọng của NSNN là khai thác các nguồn lực quốc gia một cách cĩ hiệu quả và phân bổ chúng một cách hợp lý để phát triển kinh tế - xã hội. Nguồn lực quốc gia bao gồm cả các nguồn lực kinh tế và các nguồn lực phi kinh tế. Nguồn lực kinh tế của một đất nước bao gồm tài nguyên thiên nhiên, vị trí địa lý và nguồn lực tài chính. Các quốc gia phải căn cứ vào nguồn lực kinh tế của mình để quyết định quy mơ NSNN. Mặt khác, cơ cấu chi NSNN cũng phải được bố trí một cách hợp lý để khai thác các nguồn lực này một cách hiệu quả phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Nguồn lực phi kinh tế chủ yếu bao gồm các nguồn lực phi vật chất như trình độ dân trí, truyền thống văn hĩa – xã hội của dân tộc, cơ chế quản lý điều hành xã hội … Đối với tất cả các quốc gia, càng ngày người ta càng nhận thức đúng vai trị quan trọng của việc phát huy nguồn lực phi kinh tế để phát triển; từ đĩ việc đầu tư vào lĩnh vực nâng cao dân trí, phát huy tính chủ động sang tạo của các thành viên trong xã hội, khơi dậy các truyền thống văn hĩa, đạo đức tốt đẹp đang trở thành những quốc sách của mỗi quốc gia, nhất là những nước đang phát triển. Để đáp ứng yêu cầu trên, cơ cầu chi NSNN cũng phải được sắp xếp lại cho thỏa đáng và phù hợp trong từng giai đoạn phát triển. 1.2.3.4. Nhân tố về nhu cầu của đời sống kinh tế - xã hội địi hỏi về hàng hĩa, dịch vụ cơng cộng Vai trị của Nhà nước trong khu vực kinh tế cơng cộng ngày càng trở lên quan trọng theo quá trình phát triển của nền kinh tế. Đối với các quốc gia phát triển, Chi NSNN chủ yếu là để đầu tư cung cấp các hàng hĩa, dịch vụ cơng cộng cho đời sống kinh tế - xã hội. Trang 17 Đối với VN, trước đây trong nền kinh tế kế hoạch hĩa tập trung chúng ta mới chỉ chủ yếu xác định tiêu thức phân bổ theo đối tượng hưởng thụ NSNN mà chưa chú trọng đúng mức đến hiệu quả cuối cùng của chi NSNN, đĩ là thỏa mãn nhu cầu đời sống kinh tế - xã hội về hàng hĩa, dịch vụ cơng cộng. Ngày nay cùng với tiến trình đổi mới, trong điều kiện các nguồn lực quốc gia cịn giới hạn, cơ cấu chi NSNN cũng phải được sắp xếp lại theo định hướng đáp ứng yêu cầu ngày càng tăng của đời sống kinh tế - xã hội về nhu cầu hàng hĩa, dịch vụ cơng cộng. Như vậy, cĩ thể nĩi nhu cầu của đời sống kinh tế - xã hội địi hỏi về hàng hĩa, dịch vụ cơng cộng cĩ ảnh hưởng lớn đến cơ cấu chi NSNN. 1.2.4. Tác động của cơ cấu chi NSNN với mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế Một trong những vai trị quan trọng của NSNN là gĩp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH – HĐH. Cơ cấu kinh tế cĩ thể được hiểu là tổng thể các yếu tố, các bộ phận hợp thành với các vị trí, tỷ trọng tương ứng giữa các bộ phận và mối quan hệ qua lại giữa các bộ phận trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Cơ cấu kinh tế cĩ thể là cơ cấu ngành, cơ cấu các vùng kinh tế và cơ cấu giữa các thành phần kinh tế. Vai trị quan trọng của ngân sách trong tác động đến cơ cấu chi NSNN thể hiện qua việc Nhà nước định hướng, xác định tỷ trọng các nội dung chi ngân sách một cách hợp lý. Tác động của cơ cấu chi NSNN với mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH – HĐH được thể hiện trong từng lĩnh vực như sau: 1.2.4.1. Cơ cấu chi NSNN cĩ vai trị tạo điều kiện cho cơ cấu giữa các ngành kinh tế chuyển dịch theo đúng định hướng Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH - HĐH tức là xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lý, tiên tiến và hiện đại. Nếu xét theo nghĩa rộng thì đĩ là việc xây dựng mối quan hệ giữa các ngành, các vùng và các thành phần kinh tế. Nếu xét theo nghĩa hẹp thì đĩ là mối quan hệ kinh tế giữa các ngành, trong đĩ mối quan hệ giữa cơng nghiệp với nơng nghiệp và với dịch vụ là quan trọng nhất. Thơng qua chính sách điều hành chi ngân sách, Nhà nước cĩ thể tập trung các khoản chi ngân sách cho ưu tiên phát triển các ngành cơng nghiệp, dịch vụ trên cơ sở định hướng: giá trị sản lượng của ngành cơng nghiệp và dịch vụ chiếm ưu thế về tăng tỷ lệ tương đối và tuyệt đối, chiếm tỷ trọng lớn trong GDP; giá trị sản Trang 18 lượng của ngành nơng nghiệp giảm tỷ lệ tương đối nhưng vẫn tăng lên tuyệt đối, chiếm tỷ trọng nhỏ trong GDP. Các khoản chi ngân sách cho mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH - HĐH chủ yếu là chi đầu tư xây dựng các cơng trình kết cấu hạ tầng kinh tế, đầu tư hỗ trợ cho doanh nghiệp, trợ giá, cho vay … Tuy nhiên, để sử dụng các khoản chi NSNN một cách hiệu quả nhất phải xác định Nhà nước cần đầu tư vào lĩnh vực nào, khâu nào một cách hợp lý. Trong cơ chế thị trường hiện nay, vai trị của Nhà nước chỉ nên định hướng, dẫn dắt, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế khác tham gia. 1.2.4.2. Cơ cấu chi NSNN cĩ vai trị hỗ trợ và tạo điều kiện cho các vùng phát triển cân đối Giữa các vùng trong một tỉnh hay giữa các vùng trên phạm vi của một quốc gia, do điều kiện về tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau nên mức độ phát triển về kinh tế - xã hội luơn cĩ sự chênh lệch. Nhiệm vụ của Nhà nước là thơng qua điều chỉnh cơ cấu chi NSNN, ưu tiên đầu tư, hỗ trợ cho các cùng cĩ điều kiện kinh tế - xã hội khĩ khăn, vùng sâu, vùng xa. Các khoản chi ngân sách của Nhà nước nếu bố trí hợp lý sẽ cĩ tác dụng thúc đẩy thu hút vốn đầu tư ngồi ngân sách từ những khu vực khác, tạo điều kiện thúc đẩy sản xuất kinh doanh, khai thác các lợi thế, tiềm năng của mỗi vùng để phát triển kinh tế - xã hội. Bản thân nền kinh tế thị trường với tính tự phát của nĩ luơn dẫn đến xu thế phân hĩa giàu - nghèo trong xã hội ngày càng sâu sắc, khoảng cách về trình độ phát triển kinh tế - xã hội giữa thành thị với nơng thơn, giữa đồng bằng với miền núi ngày càng tăng. Chính vì vậy, vai trị định hướng của Nhà nước thơng qua điều hành cơ cấu chi NSNN cĩ vai trị quan trọng trong việc hỗ trợ và tạo điều kiện cho các vùng phát triển cân đối. 1.2.4.4. Cơ cấu chi NSNN cĩ vai trị bảo đảm cho kinh tế Nhà nước giữ vai trị chủ đạo, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế khác phát triển theo đúng định hướng Trang 19 Trong cơng cuộc đổi mới, quan điểm của Đảng ta là khuyến khích và tạo điều kiện cho mọi thành phần kinh tế phát triển bình đẳng, tuy nhiên kinh tế Nhà nước phải giữ vai trị chủ đạo. Vai trị chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước thể hiện ở chỗ các doanh nghiệp Nhà nước phải nắm giữ những lĩnh vực quan trọng thiết yếu cĩ tính quyết định đến phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh quốc phịng. Để thực hiện nhiệm vụ trên, cơ cấu chi NSNN được điều hành thơng qua những khoản chi hỗ trợ về vốn, trợ giá để giúp doanh nghiệp đứng vững và nâng cao năng lực cạnh tranh. Bên cạnh việc hỗ trợ cho các doanh nghiệp Nhà nước, chi NSNN cũng nhằm vào mục tiêu hỗ trợ, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế khác đầu tư vào những ngành, những lĩnh vực, những vùng cần khuyến khích theo chiến lược chung về phát triển kinh tế - xã hội. 1.2.4.1. Bố trí hợp lý các nội dung trong cơ cấu chi NSNN sẽ gĩp phần thúc đẩy đổi mới trang thiết bị theo cơng nghệ tiên tiến hiện đại. Tỷ trọng bố trí khoản chi đầu tư hỗ trợ cho các doanh nghiệp và chi cho vay trong cơ cấu chi NSNN càng cao thì càng cĩ tác dụng thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư đổi mới trang thiết bị theo cơng nghệ tiên tiến, hiện đại. Thơng qua đĩ, từng bước nâng cao trình độ, quy mơ kỹ thuật của nền kinh tế theo hướng CNH – HĐH, tăng năng suất lao động, tạo điều kiện cho tăng trưởng và phát triển. Cũng phải thấy rằng, chúng ta xây dựng, phát triển nền kinh tế với một xuất phát điểm thấp, trình độ kỹ thuật, cơng nghệ lạc hậu, nguồn vốn đầu tư luơn bị thiếu hụt; do vậy, trong điều hành ngân sách cần xác định rõ đầu tư vốn vào những ngành quan trọng, những lĩnh vực cĩ lợi thế cạnh tranh, những ngành hàng xuất khẩu mũi nhọn theo định hướng từng thời kỳ. Kết luận chương I: Trong Chương I, những lý thuyết cơ bản về NSNN và cơ cấu chi NSNN với chuyển dịch cơ cấu kinh tế đã được trình bày, hệ thống hĩa lại nhằm làm rõ các nội dung: Trang 20 - Phân tích và làm rõ khái niệm, bản chất, cơ cấu của NSNN; từ đĩ nêu một cách khái quát về chức năng và vai trị của NSNN trong nền kinh tế thị trường. - Trình bày khái niệm, nội dung của cơ cấu chi NSNN, các nhân tố ảnh hưởng đến cơ cấu chi NSNN. Trong đĩ, đi sâu vào nghiên cứu các nội dung cơ bản của cơ cấu chi NSNN bao gồm nội dung chi, trình tự sắp xếp và tỷ trọng của các nội dung chi NSNN. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến cơ cấu chi NSNN, tác động của cơ cấu chi NSNN đối với chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Đây là cơ sở cho việc phân tích hiện trạng và đề xuất các giải pháp hồn thiện cơ cấu chi NSNN tỉnh Bình Thuận nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Tỉnh theo hướng CNH – HĐH. CHƯƠNG II THỰC TRẠNG VỀ CƠ CẤU CHI NSNN TẠI TỈNH BÌNH THUẬN 2.1. Vài nét về đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh 2.1.1. Điều kiện tự nhiên 2.1.1.1. Vị trí địa lý: Bình Thuận là một tỉnh nằm ven biển của cực Nam Trung bộ, cĩ mối liên hệ chặt chẽ với vùng Đơng Nam bộ; phía Đơng Bắc và Bắc giáp tỉnh Ninh Thuận, phía Bắc và Tây Bắc giáp tỉnh Lâm Đồng, phía Tây giáp tỉnh Đồng Nai, phía Tây Nam giáp tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, phía Đơng và Đơng Nam giáp Biển Đơng với đường bờ biển dài 192 Km. Ngồi khơi tỉnh Bình Thuận cĩ đảo Phú Qúy cách thành phố Phan Thiết 120 Km. Tỉnh Bình Thuận nằm giữa 2 thành phố lớn là thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Nha Trang, cĩ quốc lộ 1A, đường sắt thống nhất Bắc Nam chạy qua nối liền với các tỉnh phía Bắc và phía Nam của cả nước, cĩ quốc lộ 28 nối liền thành Trang 21 phố Phan Thiết với các tỉnh Nam Tây Nguyên và cĩ quốc lộ 55 nối liền với tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. 2.1.1.2. Địa hình: Địa hình tỉnh Bình Thuận tương đối hẹp, chiều ngang kéo dài theo hướng Đơng Bắc - Tây Nam được chia thành bốn dạng địa hình là đồi cát, cồn cát ven biển; vùng đồng bằng phù sa; vùng đồi gị; vùng núi. Tổng diện tích đất tự nhiên là 782.846 ha. 2.1.1.3. Khí hậu : Tỉnh Bình Thuận nằm trong khu vực cĩ vùng khơ hạn nhất nước, nhiều giĩ, nhiều nắng, nhiệt độ trung bình khoảng 27,5 0C; lượng mưa trung bình 930 - 1.700 mm/năm. 2.1.1.4. Tài nguyên khống sản: Bình Thuận với 192 Km bờ biển, cĩ các cửa biển Phan Thiết, La Gi, Tuy Phong và đảo Phú Quý. Diện tích vùng lãnh hải là 52.000 km2, là một trong những vùng biển giàu nguồn lợi về các loại hải sản, cĩ nhiều tiềm năng để phát triển cơng nghiệp du lịch, khai thác khống sản. Nguồn nước ngầm ít, bị nhiễm mặn và phèn, khơng đủ đáp ứng nhu cầu sản xuất nơng nghiệp. Nguồn thủy năng lớn với tổng trữ năng khoảng 450.000 Kw. Khống sản của Bình Thuận bao gồm: nước khống với khả năng khai thác 300 triệu lít/năm; sa khống IlMevít với trữ lượng 1,08 triệu tấn; cát trắng thủy tinh với trữ lượng 496 triệu m3 cấp P2; cát kết vơi với trữ lượng 3,9 triệu m3 cấp P2; đá xây dựng với trữ lượng 75 triệu m3. 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội 2.1.2.1. Tình hình xã hội Cấp hành chính: Tỉnh Bình Thuận (cùng với tỉnh Ninh Thuận) trước đây là tỉnh Thuận Hải, được tách ra từ năm 1992 hiện gồm cĩ thành phố Phan Thiết và 8 huyện, trong đĩ cĩ 1 huyện đảo là Phú Quý. Do địa hình tự nhiên vừa cĩ núi, vừa cĩ biển nên Bình Thuận được thiên nhiên ưu đãi nhiều đặc sản riêng cĩ, tuy nhiên tồn tỉnh cĩ đến 5 huyện được cơng nhận là huyện miền núi với những khĩ khăn trong cơng tác quản lý xã hội và đầu tư phát triển kinh tế. Dân số và nguồn nhân lực: Theo số liệu thống kê 2004, dân số của tỉnh Bình Thuận là 1.140.429 người, trong đĩ dân số sống tại thành thị là 395.381 người (chiếm 34,67%), dân số sống tại nơng thơn là 745.048 người (chiếm 65,33%). Tồn tỉnh cĩ hơn 30 dân tộc, trong đĩ dân tộc Kinh chiếm 93%, cịn lại các dân tộc khác như Chăm, Hoa, Tày, Nùng .... Mật độ dân cư là 146 người/km2. Tổng số người trong độ tuổi lao động của tỉnh là 652.990 người, chiếm 57,25% dân số; trong đĩ, số lao động cĩ khả năng làm việc là 640.844 người, số lao động trong độ tuổi lao động chưa cĩ việc làm là 26.996 người. Trang 22 Thu nhập bình quân trên đầu người của tỉnh Bình Thuận hiện nay khoảng 400 USD/người . 2.1.2.2. Tình hình phát triển kinh tế của tỉnh 10 năm qua Giai đoạn từ năm 1996 đến năm 2000: Cơng cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng đã gặt hái được những thành tựu to lớn, tình hình chính trị, trật tự an tồn xã hội tiếp tục ổn định, nền kinh tế trong bối cảnh chịu sự ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực, thiên tai nặng nề nhưng vẫn giữ được tốc độ tăng trưởng, cơ cấu kinh tế tiếp tục chuyển dịch đúng hướng. Nền kinh tế bước đầu cĩ tích lũy nội bộ, cơ sở vật chất được tăng cường, nhiều vấn đề xã hội được giải quyết tốt hơn, đời sống nhân dân được cải thiện. Với vị trí địa lý thuận lợi cho giao lưu kinh tế, văn hĩa, kỹ thuật với các tỉnh, thành phố trong vùng, với nguồn tài nguyên phong phú, đa dạng về đất đai, rừng, biển, khống sản; tỉnh Bình Thuận cĩ đầy đủ các điều kiện để đẩy mạnh quá trình phân bố lại sản xuất và phân cơng lao động, trao đổi văn hĩa, khoa học kỹ thuật, tạo tiền đề phát triển và hội nhập nhanh vào khu vực. Trong giai đoạn 1996 – 2000, cùng với cả nước cơng cuộc đổi mới kinh tế tại tỉnh Bình Thuận bắt đầu được thực hiện và mang lại những kết quả ban đầu rất khả quan. Tổng sản phẩm nội tỉnh (GDP) tăng bình quân hàng năm là 10,16% (Trong đĩ: ngành Nơng lâm thủy sản tăng bình quân 8,08%; ngành cơng nghiệp xây dựng tăng bình quân 12,6%; khu vực dịch vụ tăng bình quân 11,95%. Trong giai đoạn này cơ cấu kinh tế cũng đã cĩ sự chuyển dịch theo chiều hướng tiến bộ, tỷ trọng ngành nơng lâm nghiệp từ 49,9% giảm dần xuống cịn 42,4%, tỷ trọng ngành cơng nghiệp xây dựng tăng từ 20,5% lên 23%, tỷ trọng ngành dịch vụ tăng từ 29,6% lên 34,6%. Sản lượng lương thực và khai thác hải sản của Tỉnh đạt khá, đến năm 2000 sản lượng lương thực tồn tỉnh đạt mức 356.500 tấn (bình quân mỗi năm tăng 24.500 tấn), sản lượng khai thác hải sản năm 2000 đạt 128.000 tấn. Bảng 2.1: GDP theo các nhĩm ngành kinh tế năm 1996 – 2000 Đ.V tính: tỷ đồng Ngành kinh tế 1995 1996 1997 1998 1999 2000 GDP – Giá 1994 1.337 1.509 1.689 1.839 1.961 2.171 Nơng lâm, ngư nghiệp 689 759 836 875 925 1.007 Cơng nghiệp, xây dựng 265 309 346 385 415 481 Thương mại, dịch vụ 383 441 507 579 621 683 Trang 23 GDP – Giá thực tế 1.659 1.879 2.139 2.490 2.723 3.101 Nơng lâm, ngư nghiệp 827 888 974 1.113 1190 1301 Cơng nghiệp, xây dựng 340 405 465 534 597 701 Thương mại, dịch vụ 492 586 700 843 936 1099 (Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Bình Thuận). Nhìn chung trong giai đoạn này, nền kinh tế tăng trưởng đạt yêu cầu so với kế hoạch đề ra, cơ cấu kinh tế đã cĩ chuyển dịch theo hướng tăng dần tỷ trọng ngành cơng nghiệp, dịch vụ nhưng cịn chậm. Nền kinh tế chưa ổn định vững chắc, chưa thốt khỏi tình trạng của nền sản xuất nhỏ, tỷ trọng ngành nơng lâm nghiệp trong cơ cấu kinh tế cịn chiếm cao so với cả nước và khu vực. Kết cấu hạ tầng cịn yếu kém và thấp xa so với yêu cầu phát triển. Đời sống của nhân dân, nhất là đồng bào ở các vùng nơng thơn, vùng sâu, vùng xa, vùng căn cứ kháng chiến vẫn cịn gặp nhiều khĩ khăn. Nguồn nhân lực tại chỗ mất cân đối về số lượng, chất lượng. Trình độ chuyên mơn, trình độ quản lý cịn thiếu và yếu ở nhiều lĩnh vực. Tỷ lệ thất nghiệp cịn ở mức cao (năm 2000 là 6,17%). Tài chính, tiền tệ cịn mất cân đối và thiếu hụt, tích lũy từ nội bộ nền kinh tế mới chỉ giải quyết mức tối thiểu nhu cầu chi thường xuyên. Thị trường tiêu thụ sản phẩm khơng ổn định. Giai đoạn từ năm 2001 đến nay: Trong 5 năm 2001 – 2005, nền kinh tế của tỉnh Bình Thuận đã tăng trưởng khá, chất lượng tăng trưởng một số ngành và lĩnh vực kinh tế - xã hội đã được cải thiện so với thời gian trước đây. Tổng sản phẩm nội tỉnh (GDP) bình quân tăng 12,05%, cao hơn so với Nghị quyết của HĐND tỉnh đề ra là 12%. Sản lượng lương thực và sản lượng khai thác hải sản tăng khá, năm 2004 tổng sản lượng lương thực đã đạt 428.000 tấn, tổng sản lượng khai thác hải sản đạt 140.000 tấn. Xuất khẩu của tỉnh tăng bình quân hàng năm15,55%. Tỉnh cũng đã triển khai thực hiện cĩ hiệu quả chính sách huy động các nguồn vốn trong nước cho đầu tư phát triển với kết quả đạt khá. Tổng vốn đầu tư phát triển trên địa bàn trong 5 năm 2000 – 2005 ước đạt khoảng 10.500 tỷ đồng, tăng 3,24 lần so với giai đoạn 1996 – 2000; trong đĩ nguồn vốn ngồi ngân sách ước đạt 8.400 tỷ đồng Bảng 2.2: GDP theo các nhĩm ngành kinh tế năm 2001 – 2005 Trang 24 Đ.V tính: tỷ đồng Ngành kinh tế 2000 2001 2002 2003 2004 GDP – Giá 1994 2.171 2.397 2.662 2.987 3.376 Nơng lâm, ngư nghiệp 1.007 1.074 1.144 1.240 1.338 Cơng nghiệp, xây dựng 481 553 634 727 846 Thương mại, dịch vụ 683 770 884 1020 1.192 GDP – Giá thực tế 3.101 3.426 3.973 4.678 6.147 Nơng lâm, ngư nghiệp 1301 1.376 1.558 1.707 2.102 Cơng nghiệp, xây dựng 701 801 945 1.209 1.707 Thương mại, dịch vụ 1099 1.249 1.470 1.762 2.338 (Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Bình Thuận 2000 – 2004). Đánh giá chung: trong giai đoạn này cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, giá trị sản xuất tăng thêm ở các ngành khá cao. Về cơ bản, tỉnh đã xây dựng được quy hoạch phát triển cho từng vùng, từng ngành, từng lĩnh vực. Cơ cấu vốn đầu tư xã hội và cơ cấu lao động cũng cĩ sự chuyển dịch tích cực theo hướng CNH – HĐH. Mặt tồn tại là nền kinh tế phát triển vẫn chưa vững chắc, chưa tạo được sự bứt phá và chưa tương xứng với tiềm năng sẵn cĩ của địa phương. Nền kinh tế cĩ tốc độ tăng trưởng khá cao nhưng chất lượng tăng trưởng thấp. Hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế cịn yếu. Địa phương chưa khai thác, phát huy thế mạnh về kinh tế biển và dịch vụ du lịch. 2.1.2.3. Quá trình chuyển dịch cơ cấu các ngành kinh tế những năm qua Cơ cấu các ngành kinh tế của tỉnh Bình Thuận cịn lạc hậu, tỷ trọng ngành nơng, lâm, ngư nghiệp cịn rất lớn trong cơ cấu GDP. Tuy nhiên, trong những năm qua chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh đã cĩ bước tích cực, đúng theo định hướng CNH - HĐH (Xem bảng 2.3). Bảng 2.3: Cơ cấu GDP theo các nhĩm ngành kinh tế năm 2001–2005 ĐV tính: % Ngành kinh tế 2000 2001 2002 2003 2004 Nơng lâm, ngư nghiệp 41,96 39,50 39,50 36,49 34,19 Cơng nghiệp, xây dựng 22,61 23,38 24,25 25,84 27,78 Thương mại, dịch vụ 35,43 36,25 36,25 37,66 38,03 Tổng cộng 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 (Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Bình Thuận 2000 – 2004). Trang 25 Ngành nơng, lâm, ngư nghiệp chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu GDP của tỉnh. Thế mạnh của địa phương về cây trồng cĩ bơng vải (sản lượng 2004 là 5.404 tấn), điều (sản lượng 2004 là 15.767 tấn), thanh long (sản lượng 2004 là 89.798 tấn), mía đường (sản lượng 2004 là 285.767 tấn); về vật nuơi cĩ bị (161.000 con), dê - cừu (31.723 con); về hải sản chủ yếu là nghề đánh bắt (sản lượng 2004 là 152.210 tấn). Ngồi ra cây lương thực cũng chiếm vị trí khá quan trọng với tổng sản lượng quy thĩc năm 2004 đạt 434.764 tấn. Tổng diện tích đất nơng nghiệp là 219.741 ha, đất lâm nghiệp là 390.248 ha. Tổng số tàu thuyền đánh bắt hải sản trên 6.184 chiếc với tổng cơng suất là 290.094 CV (bình quân cơng suất/tàu thuyền là 53,3 CV). Trong những năm gần đây, nơng nghiệp tỉnh Bình Thuận cĩ bước phát triển mạnh theo hướng thâm canh, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuơi, tăng năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất; chế biến, nuơi trồng thủy sản bước đầu gắn cơng nghiệp chế biến và xuất khẩu, bộ mặt nơng nghiệp, nơng thơn chuyển biến rõ nét. Ngành cơng nghiệp của tỉnh Bình Thuận nhìn chung cịn nhỏ bé, phân tán, chủ yếu là gắn với phát triển sản xuất nơng nghiệp, thủy sản. Trong 5 năm qua, sản xuất cơng nghiệp cũng phát triển tương đối tốt với mức tăng trưởng bình quân hàng năm là 17,04%. Các sản phẩm cơng nghiệp chủ yếu của tỉnh là chế biến thủy sản đơng lạnh (sản lượng 2004 là 10.062 tấn), sản xuất nước mắm (sản lượng 2004 là 20 triệu lít), nước khống (sản lượng 2004 là gần 27 triệu lít), chế biến nhân hạt điều (sản lượng 2004 là 2.534 tấn), khai thác vật liệu xây dựng, …. Tỉnh cũng cĩ nhiều chính sách ưu đãi đầu tư phát triển sản xuất cơng nghiệp để từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH - HĐH. Hiện nay, Khu cơng nghiệp Phan Thiết đã được lấp đầy với 26 dự án đang phát huy hiệu quả và được tiếp tục đầu tư mở rộng. Trong những năm tới, định hướng của tỉnh Bình Thuận là chú trọng đầu tư thêm các khu cơng nghiệp ở hai đầu của Tỉnh, phía Nam là các khu cơng nghiệp tại huyện Hàm Thuận Nam và Hàm Tân, phía bắc là khu cơng nghiệp tại huyện Tuy Phong. Trước mắt, Tỉnh tập trung đầu tư hồn thành Khu cơng nghiệp Hàm Kiệm - Huyện Hàm Thuận Nam với diện tích gần 600 ha và Khu Cơng nghiệp Điện khí Sơn Mỹ - Huyện Hàm Tân. Ngành thương mại – dịch vụ của tỉnh những năm qua cĩ nhiều tiến bộ, đáp ứng ngày càng tốt hơn các nhu cầu về sản xuất, kinh doanh và phục vụ đời sống. Tổng mức bán lẻ hàng hĩa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng từ năm 2000 đến 2005 tăng bình quân hàng năm là 18,5%. Trang 26 Tổng kim ngạch xuất khẩu của tỉnh năm 2004 là 74,847 triệu USD; trong đĩ, các mặt hàng xuất khẩu chủ lực là hải sản (39,92 triệu USD), nơng sản (24,772 triệu USD). Hoạt động xuất nhập khẩu mặc dù kim ngạch cịn thấp nhưng cĩ bước tăng trưởng khá (mức tăng bình quân từ năm 2000 đến nay khoảng 22%/năm), phát triển về quy mơ, đa dạng hĩa sản phẩm, thị trường ngày càng mở rộng sang các nước Châu Âu, Châu Mỹ. Kim ngạch nhập khẩu của tỉnh năm 2004 là 35,931 triệu USD, trong đĩ mặt hàng nhập khẩu chính là các nguyên, nhiên vật liệu (34,827 triệu USD). Với vị trí thuận lợi, bờ biển cĩ chiều dài và những bãi tắm đẹp; kinh doanh dịch vụ du lịch là một trong những ngành cĩ tiềm năng và phát triển nhanh nhất của tỉnh. Nếu như năm 2000 tồn tỉnh mới chỉ cĩ 24 cơ sở kinh doanh du lịch với 610 phịng nghỉ thì đến nay tỉnh Bình Thuận đã cĩ 140 cơ sở kinh doanh du lịch với trên 3.000 phịng nghỉ và 218 nhà nghỉ, nhà trọ với trên 2.000 phịng, đáp ứng được cơ bản nhu cầu nghỉ dưỡng, vui chơi của khách du lịch. Năm 2004, ngành du lịch tỉnh Bình Thuận đĩn 1,5 triệu lượt khách (cĩ 102.000 khách nước ngồi) với tổng doanh thu là 394,766 tỷ (gấp 3,7 lần so với năm 2000). Khĩ khăn hiện nay là hệ thống cơ sở hạ tầng về đường giao thơng, điện, nước, liên lạc bưu._.Tốc độ tăng GDP. Với I là vốn đầu tư, GDP là tổng sản phẩm quốc nội. Cũng theo cơng thức tính hệ số ICOR ở trên thì với hiệu quả sử dụng đồng vốn như hiện nay, để đạt mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế đến nay 2010 theo chỉ tiêu tăng trưởng nền kinh tế, tổng vốn đầu tư phát triển tồn xã hội dự kiến cần phải cĩ là 29.300 tỷ đồng (xem Biểu 3.2). Trong tổng vốn đầu tư tồn xã hội, vốn đầu tư từ NSNN trong 5 năm qua chiếm khoảng 20%, như vậy dự kiến từ năm 2006 đến 2010 vốn đầu tư phát triển từ NSNN của Tỉnh phải chi ra là 5.860 tỷ đồng, bình quân mỗi năm khoảng 1.172 tỷ đồng. Xuất phát từ định hướng phát triển của từng ngành kinh tế, về nguyên tắc vốn đầu tư phải ưu tiên tập trung cho các ngành cơng nghiệp, dịch vụ. Tuy nhiên, trong thực tế, xu hướng vốn đầu tư ngồi ngân sách chủ yếu tập trung vào các ngành dịch vụ, cơng nghiệp là những ngành thu được lợi nhuận cao hơn; do vậy để các ngành phát triển cân đối, cơ cấu vốn đầu tư phát triển chi từ NSNN Tỉnh cho từng ngành kinh tế dự kiến phân bổ như sau: - Vốn đầu tư cho ngành cơng nghiệp – xây dựng là 30% (1.758 tỷ đồng). - Vốn đầu tư phát triển cho ngành dịch vụ là 50 % (2.930 tỷ đồng). - Vốn đầu tư cho ngành nơng, lâm, ngư nghiệp: 20% (1.172 tỷ đồng). 3.3.4.2. Xây dựng cơ cấu chi NSNN hợp lý để hỗ trợ và tạo điều kiện cho các vùng phát triển cân đối Do địa hình tương đối phức tạp, Bình Thuận chỉ cĩ 3 huyện và thành phố là thuộc đồng bằng (huyện Hàm Tân, huyện Tuy Phong, thành phố Phan Thiết) , 5 huyện miền núi (các huyện Đức Linh, Tánh Linh, Hàm Thuận Nam, Hàm Thuận Bắc, Bắc Bình) và 1 huyện đảo (huyện Phú Quý). Thực tế hiện nay, về trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các huyện, thành phố thuộc khu vực đồng bằng cao Trang 57 hơn khá nhiều so với các huyện thuộc khu vực miền núi và hải đảo. Mặc dù Nhà nước đã cĩ chính sách ưu đãi, khuyến khích đầu tư vào địa bàn miền núi và hải đảo, tuy nhiên xu hướng chung của các nhà đầu tư lại khơng muốn bỏ vốn đầu tư vào khu vực này vì điều kiện cơ sở hạ tầng thấp, giá thành cao, vận chuyển khĩ khăn, sản phẩm khĩ tiêu thụ … . Tạo điều kiện cho các vùng phát triển cân đối là một trong những nội dung quan trọng của chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH – HĐH tại tỉnh Bình Thuận. Trong cơ cấu chi NSNN cần ưu tiên bố trí các khoản chi đầu tư, hỗ trợ cho các cùng cĩ điều kiện kinh tế - xã hội khĩ khăn, vùng sâu, vùng xa; trước mắt là tạo điều kiện cho các vùng cĩ điều kiện thuận lợi để phát triển. Các khoản chi từ NSNN trong lĩnh vực này cần xác định cụ thể vào một số khâu mang tính chất quyết định, phù hợp với định hướng phát triển của từng vùng. Ví dụ: đối với huyện đảo Phú Quý cĩ lợi thế rất lớn về nghề đánh bắt hải sản, tuy nhiên những năm qua đời sống kinh tế - xã hội của huyện chưa phát triển do vị trí xa đất liền, việc vận chuyển vào đất liền khĩ khăn, huyện chưa cĩ những cơ sở chế biến hải sản cĩ quy mơ lớn. Để giải quyết vấn đề tiêu thụ sản phẩm, phát triển nghề đánh bắt hải sản, ngân sách tỉnh nên tập trung ưu tiên trợ giá cho các phương tiện vận tải hàng hĩa, vận chuyển hành khách tuyến Phan Thiết – Phú Quý, tạo điều kiện thơng thương thuận lợi giữa đảo và đất liền. Theo tính tốn, khoản trợ giá trợ cước này khơng lớn (nếu hỗ trợ 30% giá vé hành khách và cước vận chuyển thì tổng kinh phí NSNN chi hỗ trợ khoảng 1,5 – 2 tỷ đồng/năm) nhưng sẽ cĩ tác dụng thu hút vốn đầu tư ngồi ngân sách từ những khu vực khác để phát triển kinh tế - xã hội của huyện đảo Phú Quý. 3.3.4.3. Xây dựng cơ cấu chi NSNN hợp lý để bảo đảm cho các thành phần kinh tế phát triển theo đúng định hướng Trong cơ chế thị trường cĩ sự quản lý của Nhà nước, việc giữ cho các thành phần kinh tế phát triển theo đúng định hướng, tức là khuyến khích và tạo điều kiện cho mọi thành phần kinh tế phát triển bình đẳng, nhưng kinh tế Nhà nước phải giữ vai trị chủ đạo là điều kiện cần thiết để thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH – HĐH. Đối với các doanh nghiệp Nhà nước của Tỉnh, NSNN vẫn phải bố trí vốn hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư máy mĩc thiết bị, nâng cao năng suất lao động nâng cao năng lực cạnh tranh, chuẩn bị mọi điều kiện để hội nhập với khu vực. Đối với các tổ chức, cá nhân thuộc các thành phần kinh tế khác, ngồi các chính sách tài chính ưu đãi, thủ tục thơng thống; NSNN Tỉnh hỗ trợ thơng qua các khoản chi đầu tư cơ sở kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tạo điều kiện cho các thành Trang 58 phần kinh tế đầu tư vào sản xuất, kinh doanh. Trong tình hình hiện nay, cần đặc biệt lưu ý hỗ trợ cho các hợp tác xã nơng nghiệp, hợp tác xã tiểu thủ cơng nghiệp với biện pháp chủ yếu là hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm đầu ra. Chính sách chi NSNN của Tỉnh phải hướng tới việc động viên tối đa các nguồn lực tài chính cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội trên cơ sở tạo mơi trường đầu tư thống nhất, bình đẳng, thơng thống nhằm giải phĩng các nguồn lực và sức sản xuất của nền kinh tế. 3.3.5. Quản lý và điều hành các nội dung chi NSNN một cách linh hoạt, cơ cấu chi NSNN luơn được điều chỉnh theo địi hỏi của tình hình kinh tế - xã hội từng giai đoạn NSNN giữ vai trị đảm bảo hoạt động cho bộ máy quản lý Nhà nước và phát triển kinh tế - xã hội, cơng tác quản lý và điều hành chi NSNN phải tuân theo những nguyên tắc về xây dựng chiến lược, kế hoạch mang tính ổn định cao. Trong cả ngắn hạn lẫn dài hạn, cơ cấu các khoản chi NSNN phải được xây dựng dựa trên những luận cứ khoa học, khả năng đáp ứng của thu NSNN và các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước. Tuy nhiên, việc điều hành cơ cấu chi NSNN khơng phải chỉ tuân theo một cơng thức, một khuân mẫu đã được xác định sẵn, mà nĩ cịn thể hiện tính linh hoạt, luơn được điều chỉnh cho phù hợp với tình hình thực tế. Ngồi ra, trong cơ chế thị trường, chi từ NSNN khơng cịn là kênh cấp phát duy nhất cho các hoạt động của nền kinh tế. Sự đa dạng hĩa các loại hình doanh nghiệp thuộc các hình thức sở hữu đã tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế đầu tư vốn, tham gia vào gần như mọi hoạt động kinh tế - xã hội. Với cơ chế mới, cơng tác hoạch định và điều hành chi NSNN cũng phải đổi mới cho phù hợp trên cơ sở vừa duy trì được tính ổn định cần thiết, vừa thể hiện tính linh hoạt trong quản lý ngân sách. Với vai trị là cơng cụ quan trọng điều chỉnh kinh tế vĩ mơ, chính sách chi NSNN tác động đến mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội; do vậy cơ cấu chi NSNN luơn luơn phải được điều chỉnh linh hoạt trên cơ sở tổng kết thực tế và dự báo về tình hình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương trong giai đoạn kế tiếp. Cĩ như vậy, các chính sách chi NSNN của tỉnh mới phát huy đầy đủ vai trị thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. 3.3.6 Thực hiện quy chế dân chủ và cơng khai hĩa cơ cấu chi NSNN Thực hiện quy chế dân chủ và cơng khai tài chính nĩi chung nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân, cán bộ về kinh tế theo tinh thần Nghị quyết của Bộ chính trị, đồng thời tạo điều kiện cho việc kiểm tra, giám sát của các cơ quan, các đồn thể, các tổ chức xã hội và quần chúng nhân dân, thực hiện cơng bằng trong Trang 59 phân phối thu nhập, thực hiện chính sách tiết kiệm, chống lãng phí và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm chế độ quản lý tài chính. Trong khâu lập dự tốn chi NSNN, cơ quan quản lý ngân sách cấp trên phải cơng khai đối với cơ quan quản lý ngân sách cấp dưới và các ngành liên quan về các định mức tiêu chuẩn, các nguyên tắc và phương thức phân bổ kinh phí ngân sách theo từng lĩnh vực chi, nhiệm vụ chi, số bổ sung từ ngân sách cấp trên, tỷ lệ điều tiết. Cần xem trọng cơng tác hướng dẫn xây dựng dự tốn theo từng nội dung chi thường xuyên và chi xây dựng cơ bản, dự lường đầy đủ các khoản chi chính đáng dự kiến sẽ phát sinh. Sở Tài chính, Sở Kế họach & Đầu tư là cơ quan tham mưu UBND tỉnh xem xét dự tốn chi ngân sách của các đơn vị thuộc cấp tỉnh và dự tốn chi ngân sách của các huyện, lập dự tốn chi ngân sách tỉnh.Về nguyên tắc, các cơ quan này cĩ quyền yêu cầu các đơn vị thuộc cấp tỉnh và các huyện bố trí lại những khoản chi trong dự tốn chưa đúng chế độ, tiêu chuẩn, chưa hợp lý, chưa tiết kiệm và chưa phù hợp với khả năng ngân sách và phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, cũng cần tránh tình trạng áp đặt chủ quan của cơ quan quản lý ngân sách cấp trên đối với cơ quan quản lý ngân sách cấp dưới; từng khoản chi phải được tính tốn, thuyết minh chi tiết và cĩ căn cứ. Thực hiện quy chế dân chủ trong chấp hành dự tốn chi NSNN thể hiện thơng qua việc ban hành và thực hiện các chế độ, định mức, tiêu chuẩn trong chi ngân sách một cách hợp lý, tiết kiệm và cơng bằng. Hạn chế việc chi ngồi dự tốn đã duyệt đầu năm, mọi khoản chi phí phát sinh trong năm phải được sắp xếp chi trong kinh phí đã được bố trí cho cơ quan, đơn vị, trừ những khoản chi phát sinh khách quan, bất khả kháng. Cơ quan quản lý ngân sách cấp dưới và các đơn vị thụ hưởng ngân sách cũng phải cơng bố cơng khai khối lượng, chất lượng, kết quả nhiệm vụ đã thực hiện. Thường xuyên tổ chức kiểm tra việc thực hiện cơng khai ngân sách gắn liền với thực hiện quy chế dân chủ ở các ngành, các cấp, các đơn vị. 3.4. Các giải pháp hỗ trợ 3.4.1. Thực hiện các chính sách ưu đãi để thu hút vốn đầu tư tham gia vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế Quá trình cân đối, hồn thiện cơ cấu chi NSNN khơng thể khơng tính đến khả năng tham gia vốn đầu tư của các thành phần kinh tế khác trong từng lĩnh vực. Vốn đầu tư từ các thành phần kinh tế khác bỏ ra càng nhiều thì gánh nặng chi tiêu Trang 60 ngân sách càng được giảm bớt. Chính vì vậy, cần phải quan tâm thực hiện các chính sách, biện pháp ưu đãi nhằm thu hút vốn đầu tư. Hiện nay, xu hướng chung của các địa phương là ban hành nhiều chính sách ưu đãi về đất đai, thuế, hỗ trợ vốn đầu tư, …. nhằm kêu gọi các tổ chức, cá nhân trong và ngồi nước đầu tư vốn để phát triển kinh tế. Trong thực tế, các chính sách ưu đãi trên nếu bị lạm dụng sẽ khơng phát huy hiệu quả và nhiều trường hợp khơng cĩ tác dụng. Đối với Bình Thuận, chính sách ưu đãi khơng nhất thiết là ngân sách phải chi ra thật nhiều mà cần quan tâm hỗ trợ những lĩnh vực nào nhà đầu tư thực sự cần thiết, ví dụ Nhà nước cĩ thể giúp chủ đầu tư thực hiện khâu khĩ khăn nhất là bồi thường giải phĩng mặt bằng. Ngồi ra, các chủ đầu tư đặc biệt quan tâm đến các thủ tục hành chính và bộ máy quản lý của địa phương. Để mơi trường đầu tư được thơng thống, các chính sách, quy định của địa phương phải đơn giản nhưng cũng thật cụ thể. Một trong những nguồn vốn quan trọng tham gia vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Tỉnh là vốn đầu tư nước ngồi. Thời gian qua, nguồn vốn này cịn chưa được quan tâm khai thác đúng mức nên số vốn nước ngồi đầu tư vào Bình Thuận cồn rất hạn chế (Theo số liệu của Chi cục Thống kê, vốn đầu tư nước ngồi tại Bình Thuận từ 2001-2004 là 162 tỷ đồng, chiếm 2,46% tổng vốn đầu tư phát triển tồn xã hội). Chính sách tài chính của Tỉnh đối với các dự án đầu tư nước ngồi trong thời gian tới cần tiếp tục hồn thiện. Thực hiện đa dạng hĩa nguồn vốn, các quan hệ đối tác để thu hút mạnh vốn đầu tư nước ngồi, kể cả vốn trực tiếp và gián tiếp. 3.4.2. Hồn thiện quy trình thực hiện chi ngân sách Nhà nước trên cơ sở cải cách thủ tục hành chính. Tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính, đặc biệt là các thủ tục hành chính trong khâu cấp phát, thanh tốn vốn. Phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng đơn vị trong hệ thống ngành tài chính ở địa phương để khơng cĩ sự chồng chéo trong quản lý tài chính - ngân sách, mặt khác tạo sự kết hợp đồng bộ giữa các đơn vị để thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý ngân sách ở địa phương. Hồn thiện các thủ tục hành chính nhằm tạo điều kiện cho các đơn vị thụ hưởng NSNN chủ động trong sử dụng kinh phí, khắc phục tình trạng kinh phí NSNN phải đi vịng vèo qua các khâu trung gian khơng cần thiết. Trang 61 Thực hiện triệt để nguyên tắc cấp phát thanh tốn trực tiếp qua hệ thống kho bạc Nhà nước cho mọi đối tượng sử dụng ngân sách, mục đích là để hạn chế tối đa tồn đọng kinh phí ngân sách ở tài khoản hoặc quỹ tiền mặt của các đơn vị, qua đĩ kiểm sốt chặt chẽ việc sử dụng kinh phí NSNN đúng mục đích. Cơ quan tài chính lập dự tốn chi tiết cho các đơn vị thụ hưởng ngân sách và hướng dẫn định mức các khoản chi tiêu. Dự tốn và định mức chi được thơng báo cho các đơn vị ra lệnh chuẩn chi kèm theo hồ sơ gửi kho bạc để cấp phát thanh tốn trực tiếp. 3.4.3. Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách của tỉnh về trình độ chuyên mơn và phẩm chất đạo đức để cĩ đủ năng lực điều hành. Đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ làm cơng tác quản lý ngân sách ở các cấp nhằm trang bị kiến thức tồn diện về quản lý kinh tế theo cơ chế thị trường để đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển của đất nước. Tăng cường tác giáo dục chính trị tư tưởng, nâng cao đạo đức phẩm chất cách mạng để xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách vừa hồng, vừa chuyên. Phân cơng, phân định rõ ràng giữa các bộ phận trong nội bộ cơ quan, tránh sự chồng chéo hoặc trùng lắp trong quản lý tài chính - ngân sách, làm cho cơng việc quản lý giữa các bộ phận trong nội bộ, khơng được lấn sân hoặc bỏ sĩt nhằm xử lý kịp thời nhũng vấn đề phát sinh, đưa cơng tác quản lý ngân sách cĩ hiệu quả. Tổ chức nâng cao đời sống, thu nhập cho cán bộ làm cơng tác quản lý tài chính - ngân sách, nhằm tạo sự yên tâm cơng tác và phát huy hết khả năng lao động sáng tạo của từng cán bộ quản lý ngân sách. Tăng cường cơng tác đào tạo bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên mơn đối với cán bộ ngân sách xã, phường, thị trấn. Tăng cường cơng tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm trong quá trình chấp hành ngân sách để phát hiện các khoản cấp phát khơng đúng dự tốn được duyệt, chi tiêu sai chế độ, định mức tiêu chuẩn theo quy định của nhà nước, tự đặt ra các chế độ chi tiêu riêng. Trang 62 3.5. Một số đề xuất, kiến nghị Thứ nhất, để tránh bị động trong cân đối ngân sách hàng năm đề nghị các cơ quan quản lý Nhà nước cần quan tâm hơn đến chất lượng cơng tác hoạch định chiến lược về chi ngân sách địa phương. Cơ cấu chi NSNN phải cĩ đầy đủ các luận cứ, được dựa vào phương pháp khoa học và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Tỉnh. Thứ hai, theo kế hoạch phát triển của tỉnh Bình Thuận năm 2006-2010, thu NSNN trên địa bàn trong 5 năm tăng bình quân hàng năm là 8,36%, chi NSNN bình quân hàng năm 2,2%. Các chỉ tiêu trên chưa phù hợp với thực tế và khơng thể đáp ứng yêu cầu về chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển theo mục tiêu chung về phát triển kinh tế - xã hội. Căn cứ chỉ tiêu tăng trưởng GDP của Tỉnh trong 5 năm 2006-2010 bình quân 14 %/năm, trên cơ sở khả năng và nhu cầu thực tế của địa phương, dự tốn chi NSNN của Tỉnh giai đoạn 2006 – 2010 đề nghị điều chỉnh với mức tăng hàng năm từ 12% – 14%. Khả năng thu ngân sách của Tỉnh cĩ thể đáp ứng nhu cầu về chi ngân sách vì trong 5 năm tới các khu cơng nghiệp, khu du lịch của Tỉnh đã đi vào hoạt động ổn định; đặc biệt, nếu Tỉnh tập trung hỗ trợ hồn thành sớm dự án Khu cơng nghiệp Điện khí Sơn Mỹ - Hàm Tân thì dự kiến mỗi năm dự án sẽ nộp ngân sách Tỉnh khoảng trên 1.000 tỷ đồng. Thứ ba, từ định hướng kế hoạch thu, chi ngân sách như trên, cơ cấu chi NSNN Tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2006 - 2010 của một số nội dung chủ yếu được đề xuất như sau: Nội dung các khoản chi Giai đoạn 1996 – 2000 Giai đoạn 2001-2005 Giai đoạn 2006-2010 Tổng chi ngân sách 100,00 100,00 100,00 I. Chi đầu tư phát triển 29,12 41,35 42,35 1. Chi xây dựng cơ bản 27,22 40,82 41,82 Trang 63 2. Chi hỗ trợ doanh nghiệp 1,90 1,62 0,53 II. Chi thường xuyên 70,88 58,60 57,65 1. Chi sự nghiệp kinh tế 14,90 13,97 16,11 2. Chi sự nghiệp giáo dục đào tạo 31,32 35,62 36,24 3. Chi sự nghiệp Y tế 11,69 12,21 10,93 4. Chi quản lý hành chính 18,03 13,56 14,83 5. Chi an ninh quốc phịng 2,36 2,90 2,79 6. Các khoản chi cịn lại 21,70 21,74 19,10 Kết luận Chương III Trong Chương III, trên cơ sở các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Tỉnh, Luận văn tập trung trình bày các giải pháp hồn thiện cơ cấu chi NSNN của tỉnh Bình Thuận với những nội dung chủ yếu như sau: - Các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội trong giai đoạn 2006- 2010 của tỉnh Bình Thuận. - Các quan điểm chung về hồn thiện cơ cấu chi NSNN của tỉnh trong thời gian tới. - Trình bày hệ thống các giải pháp hồn thiện cơ cấu chi NSNN của tỉnh. - Các giải pháp hỗ trợ cần thực hiện nhằm tạo điều kiện tốt mục tiêu hồn thiện cơ cấu chi NSNN. - Nêu một số kiến nghị đối với Tỉnh về hoạch định kế hoạch chi NSNN, đề xuất cơ cấu chi NSNN một số nội dung chủ yếu trong giai đoạn 2006-2010. Tồn bộ các giải pháp trên được cấu thành như một hệ thống, cĩ quan hệ mật thiết với nhau. Chính vì vậy, để hồn thiện cơ cấu chi NSNN phải thực hiện đồng thời các giải pháp một cách tích cực và triệt để. Mặt khác, khơng được xem nhẹ các giải pháp hỗ trợ vì đây là những điều kiện cần thiết để hồn thiện cơ cấu chi NSNN. Trang 64 PHẦN KẾT LUẬN Cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, cơng tác quản lý điều hành ngân sách Nhà nước tại Tỉnh Bình Thuận trong những năm qua đã đạt được nhiều tiến bộ nhất định. Cơ cấu chi NSNN đã từng bước gắn với mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH-HĐH. Bên cạnh đĩ, những hạn chế, tồn tại trong cơ cấu chi NSNN địi hỏi phải sớm được khắc phục và hồn thiện trong giai đoạn tới. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, để đạt được mục tiêu hồn thiện cơ cấu chi NSNN của Tỉnh Luận văn đã đạt được một số kết quả: - Về lý luận, Chương 1 của Luận văn đã hệ thống hĩa những lý thuyết cơ bản về NSNN và cơ cấu chi NSNN với chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Trong đĩ, các nội dung đã được tổng hợp và trình bày theo hệ thống về khái niệm, bản chất, cơ cấu, chức năng và vai trị của NSNN trong nền kinh tế thị trường; khái niệm, nội dung của cơ cấu chi NSNN, các nhân tố ảnh hưởng đến cơ cấu chi NSNN và tác động của cơ cấu chi NSNN đối với chuyển dịch cơ cấu kinh tế. - Về thực tiễn, Chương 2 của Luận văn đã tập trung liệt kê, phân tích các số liệu thống kê trong 10 năm qua (1996 - 2005) về tình hình phát triển kinh tế - xã hội, số liệu về thu chi ngân sách; từ đĩ phân tích thực trạng, đánh giá những ưu, khuyết điểm của cơ cấu chi NSNN tại tỉnh Bình Thuận; phân tích nguyên nhân khách quan và chủ quan của những mặt cịn tồn tại, hạn chế. Xuất phát từ lý luận và thực tiễn, Chương 3 của Luận văn đã đề xuất hệ thống các giải pháp, các kiến nghị cụ thể để tiếp tục hồn thiện cơ cấu chi NSNN của Tỉnh trong thời gian tới để gĩp phần thực hiện mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH – HĐH. Hồn thiện cơ cấu chi NSNN là một lĩnh vực khá phức tạp về mặt thực tiễn, liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau, do vậy địi hỏi phải được các ngành, các cấp quan tâm, tập trung nghiên cứu để từng bước hồn chỉnh. Cuối cùng, như đã nĩi ở phần mở đầu do khả năng cịn nhiều hạn chế nên mặc dù người viết đã cĩ cố gắng nhưng khơng tránh khỏi những thiếu sĩt. Rất mong nhận được sự gĩp ý của các Thầy, Cơ và các đồng chí. Trang 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Luật Ngân sách Nhà nước 1996. 2. Luật Ngân sách Nhà nước 2002. 3. Nghị định số 60/2003/NĐ-CP ngày 06/6/2003 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật ngân sách Nhà nước. 4. Nghị định số 73/2003/NĐ-CP ngày 23/6/2003 của Chính phủ ban hành quy chế xem xét, quyết định dự tốn và phân bổ ngân sách địa phương, phê chuẩn quyết tốn ngân sách địa phương. 5. Thơng tư số 59/2003/TT-BTC ngày 23/6/2003 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Nghị định số 60/2003/NĐ-CP ngày 06/6/2003 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật ngân sách Nhà nước. 6. Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ Tỉnh Bình Thuận lần thứ IX (1996 - 2000) và lần thứ X (2001 – 2005). 7. Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội Tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2001 - 2010. 8. Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2006 – 2010 của UBND tỉnh Bình Thuận. 9. Báo cáo kết quả thực hiện Nghị quyết Đại hội Tỉnh Đảng bộ (Khĩa X) 2001-2005 và nhiệm vụ giai đoạn 2006-2010 trên lĩnh vực tài chính. 10. Niên giám thống kê Tỉnh Bình Thuận 1991 - 2004. 11. Các Mác – Ph Ăng Ghen tồn tập - Tập III - Nhà xuất bản Sự Thật, Hà Nội – 1980. 12. Lý thuyết Tài chính - GS.TS Nguyễn Thanh Tuyền - Trường Đại học Tài chính Kế tốn TPHCM - 1994. 13. Lý thuyết Tài chính - Tiền tệ - PGS.TS Dương Thị Bình Minh - Trường Đại học Tài chính Kế tốn TPHCM - 2001. 14. Lý luận Nhà nước và Pháp luật – NXB Chính trị Quốc gia – 1997. 15. Tài chính trong nền kinh tế thị trường và xu hưĩng phát triển ở VN - Võ Đình Hảo - Nguyễn Cơng Nghiệp - NXB Pháp lý 1991. 16. Tài chính trong sự nghiệp CNH, HĐH - Bộ Tài chính - Thơng tin chuyên đề. Trang 66 17. Đổi mới chính sách và cơ chế quản lý tài chính phục vụ sự nghiệp CNH, HĐH - Bộ Tài chính - NXB Tài chính 1996. 18. Tiếp tục đổi mới chính sách tài chính phục vụ mục tiêu tăng trưởng - Viện Nghiên cứu tài chính - NXB Tài chính 1998. 19. Cơ cấu lại các khoản chi Ngân sách Nhà nước ở VN - Viện nghiên cứu Tài chính – NXB Tài chính-1998. 20. Tài liệu cập nhật kiến thức mới về quản lý tài chính (Quyển 1, 2) – Bộ Tài chính – Hà Nội-2000. 21. Chiến lược tài chính - tiền tệ VN giai đoạn 2001 – 2010 - Bộ Tài chính –Hà Nội, tháng 12/2000. 22. Đổi mới cơ chế quản lý đầu tư từ nguồn vốn ngân sách Nhà nước – PGS Trần Đình Ty – Nhà xuất bản Lao động - Hà Nội 2005. Trang 67 Phụ lục 1 Bảng tổng hợp thực hiện thu ngân sách tỉnh Bình Thuận 1996-2000 Đ.V tính: Triệu đồng Nội dung 1996 1997 1998 1999 2000 5 năm Tổng thu NSNN 227.235 273.073 314.801 312.140 322.650 1.449.899 I/ Thu từ thuế, phí 189.008 218.553 233.214 192.824 208.817 1.042.416 1/ Thu doanh nghiệp 55.730 56.038 63.811 60.760 53.273 289.612 * Thu DNNN Trung ương 12.719 16.332 22.089 16.309 15.943 83.392 * Thu DNNN địa phương 39.248 35.037 35.022 38.529 31.853 179.689 * Thu từ các DN có vốn đầu tư NN 3.763 4.669 6.700 5.922 5.477 26.531 2/ Thuế từ kinh tế ngoài quốc doanh 63.675 67.607 69.360 68.110 69.803 338.555 3/ Thuế trước bạ 10.104 8.735 8.581 9.747 9.703 46.870 4/ Thuế thu nhập 3.031 4.213 6.764 8.472 7.208 29.688 5/ Thuế nông nghiệp 12.238 13.837 14.311 10.536 11.712 62.634 6/ Thuế nhà đất 4.832 3.852 3.762 3.563 3.784 19.793 7/ Tiền thuê đất 1.430 1.686 1.681 2.274 5.731 12.802 8/ Thuế chuyển quyền sử dụng đất 3.098 2.604 2.564 2.343 1.713 12.322 9/ Thu phí và lệ phí 13.874 26.052 41.165 20.357 26.577 128.025 10/ Thu khấu hao và tiền thuê nhà 304 444 90 646 340 1.824 11/ Thu thuế xuất nhập khẩu 754 754 12/ Thu xổ số kiến thiết 19.938 33.485 21.125 6.016 18.973 99.537 II/ Thu từ biện pháp tài chính 38.227 54.520 81.587 119.316 113.833 407.483 01/ Thu từ nhà, đất 9.762 14.850 10.969 8.599 15.899 60.079 03/ Thu khác ngân sách 28.465 39.670 70.618 110.717 97.934 347.404 Tổng thu NSĐP 269.259 364.200 443.836 555.576 652.762 2.285.633 - Thu điều tiết 217.472 260.083 314.466 309.109 319.845 1.420.975 - Thu trợ cấp 48.453 87.892 104.186 224.442 281.803 746.776 - Thu vay, huy động khác 10.000 10.000 - Thu kết dư ngân sách 3.334 16.225 25.184 22.025 41.114 107.882 Trang 68 Phụ lục 2 Bảng tổng hợp thực hiện chi ngân sách tỉnh Bình Thuận 1996-2000 Đ.V tính: Triệu đồng Nội dung 1996 1997 1998 1999 2000 5 năm Tổng chi ngân sách 253.035 377.588 421.811 517.553 581.440 2.151.427 I. Chi đầu tư phát triển 51.621 130.263 106.180 187.353 151.073 626.490 1/ Chi xây dựng cơ bản 50.740 127.899 102.130 160.348 144.426 585.543 2/ Chi về vốn lưu động 881 2.364 4.050 27.005 6.647 40.947 II. Chi thường xuyên 201.414 247.325 315.631 330.200 430.367 1.524.937 1/ Trợ giá mặt hàng chính sách 55 1.819 3.563 2.447 2.759 10.643 2/ Chi hành chính sự nghiệp 168.952 194.585 262.996 270.406 398.373 1.295.312 Trong đĩ: a/ Chi sự nghiệp kinh tế 26.923 35.517 45.215 48.109 71.440 227.204 b/ Chi sự nghiệp văn hĩa XH 101.410 115.597 167.154 170.089 238.870 793.120 Trong đĩ: + Giáo dục đào tạo 58.098 70.962 100.286 105.904 142.401 477.651 + Y tế 19.227 26.755 40.054 40.520 51.680 178.236 c/ Chi quản lý hành chính 40.619 43.471 50.627 52.208 88.063 274.988 3/ Chi khác ngân sách 32.407 50.921 49.072 57.347 29.235 218.982 Trong đĩ: a/ Chi an ninh quốc phịng 4.242 5.966 5.663 8.946 11.253 36.070 b/ Chi ngân sách xã 10.893 21.370 29.398 23.966 85.627 c/ Chi khác ngân sách 17.272 23.585 14.011 24.435 17.982 97.285 Trang 69 Phụ lục 3 Bảng tổng hợp thực hiện thu ngân sách tỉnh Bình Thuận 2001-2005 Đ.V tính: Triệu đồng Nội dung thu 2001 2002 2003 2004 2005 5 năm Tổng thu NSNN 358.977 393.996 532.846 919.000 2.200.000 4.404.819 I/ Thu từ thuế, phí 244.903 304.766 387.520 477.620 619.600 2.034.409 1/ Thu doanh nghiệp 59.487 64.665 99.472 89.500 104.000 417.124 * Thu DNNN Trung ương 21.218 28.751 51.146 48.000 58.000 207.115 * Thu DNNN địa phương 28.934 31.222 40.897 32.000 33.000 166.053 * Thu từ các DN có vốn đầu tư NN 9.335 4.692 7.429 9.500 13.000 43.956 2/ Thuế từ kinh tế ngoài quốc doanh 78.889 85.725 106.903 123.700 156.000 551.217 3/ Thuế trước bạ 11.865 11.980 13.846 17.800 23.000 78.491 4/ Thuế thu nhập 5.407 5.678 4.554 7.500 10.000 33.139 5/ Thuế nông nghiệp 6.964 4.887 1.662 840 600 14.953 6/ Thuế nhà đất 3.782 4.275 5.104 5.580 6.500 25.241 7/ Tiền thuê đất 1.673 2.215 5.534 5.000 6.500 20.922 8/ Thuế chuyển quyền sử dụng đất 1.792 3.046 4.058 5.100 12.000 25.996 9/ Thu phí và lệ phí 48.802 80.253 86.158 113.600 159.000 487.813 10/ Thu phí xăng dầu 9.800 29.000 42.000 80.800 11/ Thu xổ số kiến thiết 26.242 42.042 50.429 80.000 100.000 298.713 II/ Thu từ biện pháp tài chính 114.074 89.230 145.326 441.380 580.400 1.370.410 01/ Thu từ nhà, đất 16.118 20.666 56.471 358.200 480.000 931.455 02/ Thu khác ngân sách 97.956 68.564 88.855 83.180 100.400 438.955 III/ Thu từ dầu khí 1.000.000 1.000.000 Tổng thu NSĐP 856.956 849.396 1.124.267 1.480.252 1.819.210 6.130.081 - Thu điều tiết 326.903 359.191 489.902 879.900 1.179.000 3.234.896 - Thu trợ cấp 391.933 411.545 561.441 474.922 530.210 2.370.051 - Thu vay, dầu khí, huy động khác 66.800 25.000 20.000 35.000 110.000 256.800 - Thu kết dư ngân sách 71.320 53.660 52.924 90.430 268.334 Trang 70 Phụ lục 4 Bảng tổng hợp thực hiện chi ngân sách tỉnh Bình Thuận 2001-2005 Đ.V tính: Triệu đồng Nội dung các khoản chi 2001 2002 2003 2004 2005 5 năm Tổng chi ngân sách 803.29 6 796.472 1.033.83 7 1.480.25 2 1.875.21 0 5.989.06 7 I. Chi đầu tư phát triển 315.36 6 257.233 397.570 722.334 784.209 2.476.71 2 1. Chi xây dựng cơ bản 281.12 5 239.342 382.570 707.334 769.209 2.379.58 0 2. Chi hỗ trợ vốn doanh nghiệp 34.241 17.891 15.000 15.000 15.000 97.132 II. Chi thường xuyên 487.93 0 539.239 633.767 757.918 1.091.00 1 3.509.85 5 1. Chi trợ giá mặt hàng chính sách 2.473 2.625 4.884 2.500 2.500 14.982 2. Chi hành chính sự nghiệp 347.91 6 383.474 453.187 605.802 886.386 2.676.76 5 a. Chi sự nghiệp kinh tế 52.223 61.958 66.695 111.733 197.869 490.478 b. Chi SN giáo dục và đào tạo 169.10 1 182.876 248.677 280.261 369.278 1.250.19 3 c. Chi sự nghiệp y tế 59.607 68.662 82.476 96.366 121.586 428.697 d. Chi sự nghiệp văn hố thơng tin 7.660 7.231 8.567 11.288 22.198 56.944 e. Chi SN phát thanh truyền hình 4.611 5.584 5.547 7.285 11.215 34.242 f. Chi sự nghiệp thể dục thể thao 2.407 3.535 2.879 5.313 8.510 22.644 g. Chi SN khoa học cơng nghệ 4.036 5.385 6.957 12.233 15.446 44.057 h. Chi sự nghiệp xã hội 12.898 13.428 16.980 41.631 62.650 147.587 i. Sự nghiệp văn xã khác 35.373 34.815 14.409 39.692 77.634 201.923 3. Chi quản lý hành chính 64.333 71.840 79.732 108.871 151.116 475.892 4. Chi khác ngân sách 73.208 81.300 95.964 40.745 50.999 342.216 a. Chi an ninh quốc phịng 12.471 14.512 17.988 25.979 30.849 101.799 b. Chi ngân sách xã 42.192 47.770 58.566 0 0 148.528 c. Chi khác ngân sách 18.454 19.018 19.410 14.766 20.150 91.798 d. Chi nộp ngân sách cấp trên 91 0 0 0 0 91 III. Chi chuyển nguồn 0 0 2.500 0 0 2.500 Trang 71 Phụ lục 5 Bảng dự kiến chi ngân sách tỉnh Bình Thuận 2006-2010 Đ.V tính: Triệu đồng Nội dung các khoản chi 2006 2007 2008 2009 2010 5 năm Tổng chi ngân sách 2.137.739 2.437.023 2.753.836 3.111.835 3.485.255 13.925.687 I. Chi đầu tư phát triển 918.634 1.046.522 1.173.955 1.315.946 1.442.855 5.897.912 1. Chi xây dựng cơ bản 903.634 1.031.52 2 1.158.95 5 1.300.94 6 1.427.85 5 5.822.912 Tr.đĩ chi cho giáo dục đào tạo 0,4297 0,4294 0,4263 0,4229 0,4140 0,4235 2. Chi hỗ trợ vốn doanh nghiệp 15.000 15.000 15.000 15.000 15.000 75.000 II. Chi thường xuyên 1.219.105 1.390.501 1.579.881 1.795.889 2.042.400 8.027.775 1. Chi trợ giá mặt hàng chính sách 2.875 3.306 3.769 4.297 4.898 19.146 2. Chi hành chính sự nghiệp 984.421 1.120.87 0 1.272.05 6 1.444.37 6 1.640.90 6 6.462.630 a. Chi sự nghiệp kinh tế 199.552 225.494 254.808 287.933 325.364 1.293.151 b. Chi SN giáo dục và đào tạo 428.362 496.900 571.436 657.151 755.724 2.909.573 c. Chi sự nghiệp y tế 136.784 153.882 173.118 194.757 219.102 877.643 d. Chi sự nghiệp văn hố thơng tin 24.640 27.350 30.359 33.698 37.405 153.452 e. Chi SN phát thanh truyền hình 12.337 13.570 14.927 16.420 18.062 75.316 f. Chi sự nghiệp thể dục thể thao 9.276 10.111 11.021 12.013 13.094 55.514 g. Chi SN khoa học cơng nghệ 19.308 24.134 30.168 37.710 47.137 158.457 h. Chi sự nghiệp xã hội 69.542 77.191 85.682 95.107 105.569 433.091 i. Sự nghiệp văn xã khác 84.621 92.237 100.539 109.587 119.450 506.434 3. Chi quản lý hành chính 175.295 203.342 233.843 268.919 309.257 1.190.656 4. Chi khác ngân sách 56.514 62.983 70.213 78.297 87.338 355.344 a. Chi an ninh quốc phịng 34.551 39.042 44.118 49.853 56.334 223.899 b. Chi ngân sách xã 0 0 0 0 0 0 c. Chi khác ngân sách 21.964 23.940 26.095 28.443 31.003 131.445 d. Chi nộp ngân sách cấp trên 0 0 0 0 0 0 Trang 72 ._.