Hoàn thiện chính sách lãi suất tiến tới hội nhập kinh tế

Ch­¬ng III. Xu h­íng ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh ViÖt Nam vµ nh÷ng ®ßi hái hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt tiÕn tíi héi nhËp kinh tÕ. Qua ch­¬ng 2 chóng ta cã thÓ nhËn thÊy bèi c¶nh kinh tÕ cña tõng giai ®o¹n cã ¶nh h­ëng rÊt m¹nh mÏ ®Õn môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt trong tõng giai ®o¹n. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ s¾p tíi, viÖc ®i ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh nãi riªng lµ cÇn thiÕt ®Ó thÊy ®­îc ®ßi hái ph¶i hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt theo h­íng tù do ho¸, tõ ®ã ®­a ra mét sè gîi ý vÒ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt trong thêi gian tíi. §ã cïng lµ néi dung chÝnh ®­îc nghiªn cøu trong ch­¬ng nµy. 1.T¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh nãi riªng. Cã thÓ nãi qu¸ tr×nh h«Þ nhËp kinh tÕ ®ang diÔn ra mét c¸ch réng kh¾p trªn toµn thÕ giíi. ViÖt Nam còng ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong qu¸ tr×nh ®ã, tù do vµ héi nhËp kinh tÕ trong lÜnh vùc tµi chÝnh, ng©n hµng ®· trë thµnh mét néi dung chñ yÕu, cã ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn hÇu hÕt c¸c quan hÖ kinh tÕ, tµi chÝnh cña mçi quèc gia. Trong vßng hai thËp kØ qua nhiÒu n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn còng nh­ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ®· cã nh÷ng b­íc ®i quan träng ®Ó tù do ho¸ hÖ thèng tµi chÝnh cña m×nh th«ng qua viÖc më réng thÞ tr­êng, ®æi míi c¸c c«ng cô tµi chÝnh, c¸c biÖn ph¸p qu¶n lÝ hµnh chÝnh vµ can thiÖp cña Nhµ n­íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh, tiÒn tÖ. Môc tiªu cña tù do ho¸ lµ lµm cho c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh ®­îc thùc hiÖn theo tÝn hiÖu thÞ tr­êng, vèn ®­îc lu©n chuyÓn tù do h¬n mµ kh«ng bÞ ng¨n c¶n bëi c¸c biÖn ph¸p qu¶n lÝ hµnh chÝnh. Tù do hãa tµi chÝnh cßn nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn s¸ng t¹o trong lÜnh vùc tµi chÝnh, t¨ng c­êng tÝnh c¹nh tranh, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng. Qu¸ tr×nh nµy ®· vµ ®ang t¹o ra nhiÒu c¬ héi còng nh­ ®Æt ra nhiÒu th¸ch thøc cho hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ cña mçi n­íc. Nh÷ng c¬ héi cña tù do ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ vÒ tµi chÝnh, tiÒn tÖ. Héi nhËp vµ hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ mang l¹i nhiÒu lîi Ých kinh tÕ cho mçi quèc gia vµ toµn thÕ giíi. Nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ trong thêi gian qua mµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®¹t ®­îc cã sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña qu¸ tr×nh nµy. Cã thÓ ®¸nh gi¸ nh÷ng lîi Ých cña héi nhËp tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ trªn nh÷nh khÝa c¹nh chñ yÕu sau: 1.1.1. Gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ph©n phèi nguån lùc vµ thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ. Khi ®¸nh gi¸ nh÷ng lîi Ých tõ qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ cã mét ®iÒu mµ hÇu hÕt c¸c quèc gia ®Òu nhËn thÊy ®ã lµ kh¶ n¨ng ®Ó c¸c quèc gia cã thÓ huy ®éng ®­îc nguån tiÕt kiÖm tõ bªn ngoµi, cho phÐp c¸c thùc thÓ kinh tÕ ®­îc tù do lùa chän n¬i vay, n¬i ®Çu t­, trao ®æi tµi s¶n sao cho cã lîi nhÊt. §Æc biÖt ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn, tû lÖ vèn tÝnh trªn ®Çu ng­êi cßn thÊp nh­ ViÖt Nam th× viÖc më cöa cho dßng vèn n­íc ngoµi vµo sÏ gióp cho c¸c nÒn kinh tÕ nµy t¨ng nhanh tèc ®é tÝch tô vèn vµ cã thÓ më r«ng ®Çu t­ trong n­íc mµ kh«ng bÞ h¹n chÕ, phô thuéc vµo nguån vèn néi ®Þa vµ tÝch luü trong n­íc. §Çu t­ n­íc ngoµi cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, gióp hä cã c¬ héi tiÕp cËn dÔ dµng víi c«ng nghÖ míi, tr×nh ®é qu¶n lÝ vµ kinh doanh tiªn tiÕn, kü n¨ng qu¶n trÞ rñi ro vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. §ång thêi qu¸ tr×nh nµy còng gãp phÇn c¶i thiÖn hiÖu qu¶ ph©n phèi, sö dông c¸c nguån lùc th«ng qua sù gia t¨ng c¹nh tranh, t¨ng kh¶ n¨ng s½n cã cña nguån tµi chÝnh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®Çu t­, tµi trî th­¬ng m¹i, hç trî c¸c lÜnh vùc kinh tÕ quan träng kh¸c. 1.1.2. T¨ng c­êng kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ thóc ®Èy thÞ tr­êng tµi chÝnh trong n­íc ph¸t triÓn æn ®Þnh. Khi môc tiªu thu hót nguån vèn n­íc ngoµi ch¶y vµo, nhÊt lµ luång vèn ®Çu t­ gi¸n tiÕp ®¹t hiÖu qu¶ th× nã sÏ cã t¸c dông lµm t¨ng kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ hiÖu suÊt cña thÞ tr­êng vèn néi ®Þa. ThÞ tr­êng vèn ph¸t triÓn vµ cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cao sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t­ c¶i thiÖn danh môc ®Çu t­ cña m×nh, c¸c TCTD vµ ng©n hµng më réng tÝn dông vµ ph¸t triÓn dÞch vô mét c¸ch hiÖu qu¶. Tù do ho¸ tµi chÝnh vµ lu©n chuyÓn vèn quèc tÕ sÏ gãp phÇn b×nh æn ®Çu t­ vµ tiªu dïng trong nÒn kinh tÕ th«ng qua kh¶ n¨ng vay vèn tõ n­íc ngoµi vµ ®Çu t­ ra n­íc ngoµi, k×m gi÷ ®­îc møc tiªu dïng vµ ®Çu t­ phï hîp víi møc s¶n xuÊt vµ thu nhËp cña nÒn kinh tÕ. Sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh nhê t¸c dông cña dßng vèn n­íc ngoµi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã thÓ trao ®æi thu nhËp t­¬ng lai lÊy tiªu dïng, ®Çu t­ hiÖn t¹i vµ ng­îc l¹i. Trªn c¬ së ®ã møc tiªu dïng vµ ®Çu t­ ®­îc b×nh æn. Khi thÞ tr­êng tµi chÝnh cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cao, c¸c dßng vèn ®Çu t­ gi¸n tiÕp trªn thÞ tr­êng sÏ cã xu h­íng vËn ®éng linh ho¹t h¬n, tõ ®ã kÝch thÝch c¸c nhµ ®Çu t­, c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh vµ doanh nghiÖp ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n. 1.1.3. T¨ng c­êng chÊt l­îng ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c trung gian tµi chÝnh kh¸c. Mét lîi Ých quan träng n÷a cña héi nhËp tµi chÝnh- tiÒn tÖ lµ gãp phÇn cñng cè n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng, trung gian tµi chÝnh . Nhê më cöa mµ c¸c ng©n hµng trong n­íc cã thÓ bæ sung ®­îc nguån vèn ho¹t ®éng tõ c¸c nguån bªn ngoµi, tiÕp cËn ®­îc c¸c c«ng nghÖ ng©n hµng tiªn tiÕn, më réng hoat ®éng kinh doanh vÒ ngo¹i hèi, chøng kho¸n, ph¸t triÓn c¸c dÞch vô ng©n hµng míi. H¬n n÷a, më cöa sÏ t¨ng c­êng søc Ðp c¹nh tranh tõ bªn ngoµi, buéc c¸c NHTM trong n­íc ph¶i c¶i tiÕn qu¶n lÝ, tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c thÞ tr­êng, ®æi míi kiÓm so¸t néi bé, phßng ngõa rñi ro vµ gi¸m s¸t an toµn ho¹t ®éng, më réng ph¹m vi cung cÊp dÞch vô tèt h¬n, c¶i thiÖn vÞ thÕ cña mçi quèc gia trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Héi nhËp vµo thÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ, cïng víi dßng vèn sÏ lµ kinh nghiÖm qu¶n lÝ, kü thuËt phßng ngõa rñi ro, c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm míi ®­îc ®­a vµo thÞ tr­êng néi ®Þa. C¸c yÕu tè nµy cã thÓ lµm t¨ng hiÖu qu¶ cung cÊp dÞch vô cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh, t¨ng c­êng kh¶ n¨ng qu¶n lÝ rñi ro ®èi víi c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh trong n­íc vµ quèc tÕ. 1.1.4. Héi nhËp quèc tÕ thóc ®Èy vµ duy tr× hÖ thèng chÝnh s¸ch lµnh m¹nh. Trong mét nÒn kinh tÕ víi thÞ tr­êng tµi chÝnh më, nÕu c¸c chÝnh s¸ch kh«ng lµnh m¹nh vµ thiÕu æn ®Þnh, c¸c qui ®Þnh qu¶n lÝ kh«ng hîp lÝ cã thÓ g©y nªn nh÷ng bÊt æn kinh tÕ, tõ ®ã n¶y sinh t×nh tr¹ng bÊt æn cña c¸c dßng vèn. Do vËy, më cöa thÞ tr­êng tµi chÝnh sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c n­íc ph¶i ph¸t triÓn vµ duy tr× hÖ thèng chÝnh s¸ch lµnh m¹nh vµ ®¸ng tin cËy, t¨ng c­êng c¸c c«ng cô qu¶n lÝ hiÖu qu¶ vµ n©ng cao tÝnh minh b¹ch trong chÝnh s¸ch vµ hÖ thèng c¸c c«ng cô qu¶n lÝ. §Æc biÖt chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia cña NHT¦ kh«ng thÓ ®øng ®éc lËp mµ ph¶i ®Æt trong bèi c¶nh cña mét nÒn kinh tÕ më, cã sù tham gia vµo c¸c hiÖp ®Þnh kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ, ch¼ng h¹n nh­ AFTA, IMF, WB, WTO víi nhiÒu rµng buéc vµ ®iÒu kiÖn. §ång thêi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ sÏ ®­a ®Õn nhiÒu thay ®æi vÒ mÆt c¬ cÊu cho nÒn kinh tÕ cã liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Víi vai trß lµ mét chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cÇn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh sao cho thÝch hîp víi qu¸ tr×nh thay ®æi c¬ cÊu nµy. Mµ nh÷ng ®iÒu chØnh ®ã cã thÓ dÉn ®Õn sù thay ®æi c¸c môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, c¸c chiÕn l­îc dµi h¹n, c¸c c«ng cô vµ khu«n khæ thÓ chÕ tèi ­u cho chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. 1.2. Nh÷ng th¸ch thøc cña héi nhËp tµi chÝnh tiÒn tÖ Nh÷ng lîi Ých cña héi nhËp tµi chÝnh tiÒn tÖ trªn ®©y lµ râ rµng, nh­ng phÇn lín lµ lîi Ých tiÒm n¨ng. Møc ®é ®¹t ®­îc nh÷ng lîi Ých ®ã nh­ thÕ nµo cßn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn, tr×nh ®é ph¸t triÓn, c«ng cô chÝnh s¸ch vµ b­íc ®i cô thÓ cña mçi quèc gia. NÕu kh«ng cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n vµ phï hîp th× kh«ng nh÷ng kh«ng thu ®­îc lîi Ých mµ cßn lµm cho nÒn kinh tÕ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro lín. Mét hÖ thèng tµi chÝnh- ng©n hµng ®­îc tù do hãa vµ héi nhËp quèc tÕ theo mét tiÕn tr×nh kh«ng thÝch hîp, thiÕu sù gi¸m s¸t thËn träng, kÕt hîp víi m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« kÐm æn ®Þnh, c¸c chÝnh s¸ch kh«ng ®ång bé cã thÓ g©y ra nguy c¬ cña khñng ho¶ng hoÆc sù hçn lo¹n. Cã thÓ ®¸nh gi¸ nh÷ng rñi ro vµ t¸c ®éng tiªu cùc cña héi nhËp tµi chÝnh, tiÒn tÖ theo nh÷ng khÝa c¹nh chñ yÕu sau: 1.2.1. Nh÷ng rñi ro cña qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch tõ hÖ thèng tµi chÝnh kiÓm so¸t trùc tiÕp sang hÖ thèng tµi chÝnh tù do KiÓm so¸t tµi chÝnh b»ng c¸c c«ng cô trùc tiÕp lµ ®Æc tr­ng cña hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn. MÆc dï kiÓm so¸t tµi chÝnh trùc tiÕp ®· cã ý nghÜa tÝch cùc nhÊt ®Þnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, nh­ng kh«ng thÓ tiÕp tôc duy tr× c¸c ph­¬ng ph¸p nµy trong mét thÕ giíi ®ang toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp ngµy cµng cao nh­ hiÖn nay. Khi héi nhËp vµo hÖ thèng tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc tÕ th× ph­¬ng ph¸p can thiÖp cña chÝnh phñ ®èi víi c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh cÇn ph¶i ®­îc thay ®æi. Sù dÞch chuyÓn tõ hÖ thèng tµi chÝnh ®­îc kiÓm so¸t trùc tiÕp sang hÖ thèng tµi chÝnh tù do ho¸ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong thêi gian qua ®· chøng minh tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh cña c¸c n­íc Mü la tinh tõ nh÷ng n¨m 80 ®­îc tiÕn hµnh kh¸ nhanh chãng bëi viÖc më cöa c¸c giao dÞch tµi chÝnh quèc tÕ vµ gi¶i trõ c¸c qui ®Þnh ®iÒu chØnh, c¸c qui chÕ kiÓm so¸t ho¹t ®éng tµi chÝnh- ng©n hµng mét c¸ch kh«ng ®ång bé, thiÕu lµnh m¹nh ®· dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng. §ã lµ viÖc vèn ch¹y å ¹t ra khái ®Êt n­íc ®Ó tr¸nh nh÷ng rñi ro biÕn ®éng trong n­íc. Ng­îc l¹i, viÖc chuyÓn tõ hÖ thèng tµi chÝnh kiÓm so¸t trùc tiÕp sang kiÓm so¸t gi¸n tiÕp ë mét sè n­íc ch©u ¸ theo mét tiÕn tr×nh thËn träng h¬n ®· ®em l¹i sù t¨ng tr­ëng vµ æn ®Þnh qua nhiÒu n¨m cho tíi khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh x¶y ra n¨m 1997. Nh­ vËy, trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh th× viÖc chuyÓn dÞch tõ hÖ thèng kiÓm so¸t trùc tiÕp sang hÖ thèng kiÓm so¸t gi¸n tiÕp lµ mét bé phËn quan träng vµ cÇn thiÕt cña qu¸ tr×nh héi nhËp. Qu¸ tr×nh nµy lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p vµ rÊt nh¹y c¶m, do ®ã cÇn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè vÒ di chuyÓn c¸c luång vèn quèc tÕ còng nh­ sù th©m nhËp cña c¸c yÕu tè n­íc ngoµi vµo hoat ®éng cu¶ hÖ thèng ng©n hµng quèc gia 1.2.2. Nh÷ng th¸ch thøc tõ sù héi nhËp thÞ tr­êng tµi chÝnh vµ dßng lu©n chuyÓn vèn. Khi më cöa cho vèn ®­îc lu©n chuyÓn tù do qua biªn giíi, nÕu thiÕu c¸c biÖn ph¸p cñng cè hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng trong n­íc th× c¸c rñi ro sau cã thÓ sÏ ph¸t sinh: Thø nhÊt, ®ã lµ rñi ro liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi bÞ rót ra ®ét ngét víi khèi l­îng lín. Nguyªn nh©n cã thÓ lµ do ¶nh h­ëng cña nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ lan réng tõ c¸c n­íc trong khu vùc. Khi khã kh¨n n¶y sinh ë mét quèc gia kh¸c, c¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ c¶m nhËn ®­îc sù ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn nÒn kinh tÕ cña quèc gia mµ hä ®ang ®Çu t­ th«ng qua c¸c mèi quan hÖ vÒ th­¬ng m¹i, quan hÖ vay nî hoÆc sù liªn kÕt gi÷a c¸c hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng, nªn hä sÏ cã ®éng c¬ rót vèn ®Ó tr¸nh rñi ro. Còng cã thÓ do ¶nh h­ëng cña mét chÝnh s¸ch vµ m«i tr­êng kinh tÕ- chÝnh trÞ, cã thÓ t¸c ®éng ®Õn t©m lÝ cña c¸c nhµ ®Çu t­. VÝ dô, mét chÝnh s¸ch tiÒn tÖ kh«ng thÝch hîp, g©y ra ¸p lùc l¹m ph¸t vµ lµm gi¶m gi¸ trÞ ®ång tiÒn, g©y mÊt æn ®Þnh kinh tÕ. Hay mét chÝnh s¸ch tµi kho¸ kh«ng ®¸ng tin cËy còng cã thÓ g©y ra th©m hôt tµi chÝnh lín, møc nî gia t¨ng, lµm xãi mßn lßng tin cña c¸c nhµ ®Çu t­. Thø hai, lu©n chuyÓn vèn qua biªn giíi cã thÓ g©y mÊt c©n ®èi vÜ m« lµm thay ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i, ¶nh h­ëng ®Õn c¸n c©n than to¸n. NÕu dßng vèn ch¶y vµo trong n­íc qu¸ lín cã thÓ thóc ®Èy kh¶ n¨ng vay ngo¹i tÖ víi møc ®é lín mét c¸ch thiÕu thËn trong, hiÖn t­îng nµy sÏ nguy hiÓm h¬n khi møc ®é biÕn ®éng tû gi¸ v­ît qua kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cña c¸c nhµ qu¶n lÝ tiÒn tÖ. Ng­îc l¹i, nÕu dßng vèn ch¶y ra qu¸ lín còng g©y nªn biÕn ®éng tû gi¸, lµm gi¶m gi¸ trÞ ®ång néi tÖ, g©y khã kh¨n cho c¸c tæ chøc xuÊt nhËp khÈu vµ viÖc thùc hiÖn nghÜa vô tr¶ nî n­íc ngoµi. Thø ba, ®ã lµ nguy c¬ cña t×nh tr¹ng “®« la ho¸” nÒn kinh tÕ. §ã lµ hiÖn t­îng sö dông ®ång ngo¹i tÖ thay thÕ ®ång b¶n tÖ trong c¸c giao dÞch. Khi vèn l­u chuyÓn tù do trong mét thÞ tr­êng héi nhËp th× c¸c n­íc cã ®ång tiÒn yÕu sÏ xuÊt hiÖn xu h­íng chuyÓn sang sö dông ngo¹i tÖ m¹nh. HËu qu¶ lµ hiÖn t­îng ®Çu c¬ tiÒn tÖ cã thÓ xuÊt hiÖn, g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lÝ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng cña hª thèng ng©n hµng. 1.2.3. Nh÷ng ¶nh h­ëng cña viÖc më cöa thÞ tr­êng ho¹t ®éng víi bªn ngoµi. Víi sù më cöa cho viÖc tham gia cña hÖ thèng ng©n hµng n­íc ngoµi vµo ho¹t ®éng ng©n hµng trong n­íc vµ cho phÐp c¸c ng©n hµng trong n­íc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ë n­íc ngoµi còng sÏ cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi hÖ thèng ng©n hµng cña tõng quèc gia, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn. Thø nhÊt, sù th©m nhËp cña ng©n hµng n­íc ngoµi cã thÓ g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho nÒn kinh tÕ vµ ®e do¹ chñ quyÒn kinh tÕ quèc gia. Trong c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, sù gia t¨ng së h÷u cña c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi cã thÓ g©y ra nh÷ng lo ng¹i vÒ chñ quyÒn kinh tÕ quèc gia bëi nh÷ng ng©n hµng n­íc ngoµi cã thÓ chi phèi ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng vµ sù lÖ thuéc cña nÒn kinh tÕ vµo mét sè Ýt c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi. H¬n n÷a, sù gia t¨ng sè l­îng c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi còng lµm gi¶m kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån vèn cña c¸c DNNN, c¸c DN võa vµ nhá- ®ã lµ nh÷ng DN cã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cßn thÊp. Do vËy, viÖc më cöa cho sù tham gia cña c¸c ng©n hµng ph¶i ë møc ®é phï hîp víi qui m« cña nÒn kinh tÕ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng trong n­íc. Thø hai, ho¹t ®éng cña NH ngµy cµng réng lín vµ hiÖn ®¹i trong m«i tr­êng héi nhËp sÏ lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cña c¸c nhµ qu¶n lÝ trong tõng quèc gia. Ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi víi nhiÒu s¶n phÈm dÞch vô ng©n hµng hiÖn ®¹i cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c«ng nghÖ lµm cho nhiÒu ng©n hµng tho¸t khái sù kiÓm so¸t cña c¬ chÕ gi¸m s¸t ®· ®Æt ra. Trong mét m«i tr­êng kinh doanh ng©n hµng hiÖn ®¹i víi nhiÒu rñi ro th× hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia kh«ng thÓ chØ ®­îc kiÓm so¸t b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng. Tãm l¹i, tù do ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ vÒ tµi chÝnh, tiÒn tÖ ®ang lµ mét xu thÕ tÊt yÕu trªn thÕ giíi, ViÖt Nam còng ®ang trong qu¸ tr×nh ®ã. Bªn c¹nh viÖc mang l¹i nh÷ng lîi Ých to lín th× qu¸ tr×nh nµy còng ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc cho hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng cña mçi n­íc. V× thÕ, mçi quèc gia cÇn ph¶i chñ ®éng héi nhËp vµo hÖ thèng tµi chÝnh toµn cÇu ®Ó khai th¸c nh÷ng lîi Ých, ®ång thêi còng ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®Ó gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc. Lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia cho nªn chÝnh s¸ch l·i suÊt còng ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c¶i c¸ch thÝch hîp cho phï hîp víi t×nh tr¹ng tµi chÝnh ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. ViÖc Thèng ®èc NHNNVN ra quyÕt ®Þnh thùc hiÖn c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn trong ho¹t ®éng tÝn dông th­¬ng m¹i ®èi víi VND cña c¸c TCTD ®· chøng tá mét b­íc chuyÓn ®æi quan träng trong chÝnh s¸ch l·i suÊt. VËy ®Ó hiÓu râ h¬n, chóng ta cÇn ph¶i t×m hiÓu t¹i sao c¸c nhµ lËp chÝnh s¸ch l¹i cã quan ®iÓm ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt nh­ vËy vµ liÖu viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt míi nµy cã ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc g× cho hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam hay kh«ng. 2. Nh÷ng ®ßi hái vÒ chuyÓn ®æi c¬ chÕ l·i suÊt vµ nh÷ng th¸ch thøc trong chÝnh s¸ch l·i suÊt míi. 2.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn ®æi l·i suÊt theo h­íng thÞ tr­êng. 2.1.1. C¶i c¸ch kinh tÕ theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i c¶i c¸ch l·i suÊt. Qua h¬n 10 n¨m thùc hiÖn ®æi míi kinh tÕ toµn diÖn, c¸c chÝnh s¸ch vÒ gi¸ c¶ (gi¸ hµng ho¸, tû gi¸ hèi ®o¸i…) ë ViÖt Nam ®· ®­îc c¶i c¸ch ®¸ng kÓ theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng. Theo ®Þnh h­íng ®ã, c¬ chÕ bao cÊp ë khu vùc ng©n hµng còng tõng b­íc ®­îc xo¸ bá vµ thay vµo ®ã lµ c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. HÖ thèng ng©n hµng hai cÊp ®­îc x¸c lËp: NHNN thùc hiÖn chøc n¨ng NHT¦ vµ qu¶n lÝ nhµ n­íc; hÖ thèng NHTM thùc hiÖn chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ vµ dÞch vô ng©n hµng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. L·i suÊt ng©n hµng víi t­ c¸ch lµ mét lo¹i gi¸- gi¸ cña quyÒn sö dông tiÒn tÖ, còng ®· tõng b­íc ®­îc chuyÓn ®æi theo h­íng thÞ tr­êng: tõ l·i suÊt thùc ©m sang l·i suÊt thùc d­¬ng víi c¸c møc khèng chÕ trÇn, sµn l·i suÊt cho vay, lo¹i bá dÇn c¸c møc khèng chÕ. Ngµy 2/8/2000, NHNN ®· tiÕn mét b­íc quan träng trong viÖc chuyÓn ®æi chÝnh s¸ch l·i suÊt sang c¬ chÕ thÞ tr­êng qua viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ“ l·i suÊt c¬ b¶n”. Theo ®ã, NHNN tham kh¶o l·i suÊt cña c¸c NHTM chñ chèt ®Ó ®­a ra l·i suÊt c¬ b¶n vµ cho phÐp c¸c NHTM ®­îc tù do quyÕt ®Þnh l·i suÊt trªn c¬ së kh«ng v­ît qu¸ biªn ®é mµ NHNN khèng chÕ. Thùc chÊt c¬ chÕ nµy còng vÉn lµ mét h×nh thøc trÇn l·i suÊt. V× vËy, viÖc chuyÓn ®æi l·i suÊt theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng h¬n n÷a lµ cÇn thiÕt. 2.1.2. C¶i c¸ch khu vùc ng©n hµng theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng ®ßi hái c¶i c¸ch l·i suÊt. B¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 90 ViÖt Nam ®· ®æi míi toµn diÖn khu vùc ng©n hµng. Néi dung vµ môc tiªu quan träng trong ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch ë khu vùc ng©n hµng theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng ®èi víi ViÖt Nam gåm 2 môc tiªu chÝnh ®ã lµ: c¶i c¸ch NHNN vÒ c«ng cô chÝnh s¸ch, m« h×nh tæ chøc nh»m n©ng cao ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ kiÓm so¸t thÞ tr­êng tµi chÝnh trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn vµ héi nhËp quèc tÕ; c¬ cÊu l¹i hÖ thèng NHTM (quèc doanh vµ cæ phÇn) nh»m ®¶m b¶o tÝnh an toµn lµnh m¹nh vµ hiÖu qu¶ trong hoat ®éng. Thø nhÊt, c¶i c¸ch NHNN vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tõ n¨m 1990 ®Õn nay, NHNN ®· tõng b­íc ®­a ra c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp thay thÕ dÇn c¸c c«ng cô trùc tiÕp trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, vai trß qu¶n lÝ nhµ n­íc ®­îc t¨ng c­êng nh­ng NHNN vÉn cßn gi¸n tiÕp hoÆc trùc tiÕp can thiÖp vµo c«ng viÖc kinh doanh cña c¸c NHTM nh­ chØ ®¹o cho vay, khèng chÕ l·i suÊt ho¹t ®éng... Nh­ vËy, xÐt trªn ph­¬ng diÖn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi gian qua, ViÖt Nam ®· ®Æt môc tiªu trung gian bao gåm c¶ môc tiªu l·i suÊt vµ môc tiªu cung tiÒn. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay còng nh­ trong t­¬ng lai, NHNN kh«ng thÓ duy tr× khèng chÕ l·i (môc tiªu l·i suÊt) ®ång thêi víi môc tiªu cung tiÒn (MS) bëi sù m©u thuÉn gi÷a hai môc tiªu nµy nh­ ®· ph©n tÝch ë ch­¬ng II. Do vËy, viÖc chuyÓn ®æi c¬ chÕ l·i suÊt sang l·i suÊt thÞ tr­êng tøc lµ kh«ng theo ®uæi môc tiªu l·i suÊt lµ hîp lÝ. Thø hai lµ ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch NHTM g¾n víi c¶i c¸ch doanh nghiÖp theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng. C¶i c¸ch l·i suÊt cïng víi c¶i c¸ch quan hÖ tÝn dông gi÷a NHTM vµ DN lµ cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. Trong mét nÒn kinh tÕ mµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ch­a ph¸t triÓn (®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ®ang chuyÓn ®æi nh­ ViÖt Nam), NHTM vµ c¸c DN cã quan hÖ mËt thiÕt, ®Æc biÖt lµ quan hÖ tÝn dông. NHTM lµ ng­êi cung øng vèn theo c¸ch thøc vµ ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh (vÝ dô nh­ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña DN, tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n…), c¸c DN lµ ng­êi sö dông vèn tÝn dông vµ lµ ng­êi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt thùc sù cho nÒn kinh tÕ. Khi c¸c NH kh«ng duy tr× ®­îc sù ®éc lËp trong viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh cho vay hay trong ®iÒu kiÖn thiÕu th«ng tin th× sù ph©n bæ tÝn dông trong mét nÒn kinh tÕ sÏ kh«ng hiÖu qu¶ vµ danh môc tÝn dông cña c¸c NHTM sÏ chøa ®ùng nhiÒu rñi ro. T¹i ViÖt Nam, ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch ng©n hµng vµ DN còng chøa ®ùng néi dung c¶i c¸ch quan hÖ tÝn dông, bao gåm ®iÒu kiÖn tÝn dông, chÕ ®é l·i suÊt theo ®Þnh h­íng thÞ tr­êng. * VÒ ®iÒu kiÖn tÝn dông: tõ tr­íc tíi nay, c¸c NHTMQD d­êng nh­ chØ cÊp tÝn dông cho c¸c DNNN- n¬i mµ ®»ng sau lµ sù b¶o l·nh ngÇm cña chÝnh phñ. B¶n th©n c¸c NHTM vÉn ch­a ®ñ n¨ng lùc hay tá ra ch­a chñ ®éng trong kinh doanh, ch­a ph¸t huy cao ®é tÝnh ®éc lËp, tù quyÕt trong cho vay nh­ h¹n møc cho vay, l·i suÊt cho vay… trªn c¬ së ph©n tÝch ®¸nh gi¸ c¸c DN hay c¸c dù ¸n. C¸c h×nh thøc hç trî, bao cÊp cho c¸c DNNN qua tÝn dông ng©n hµng (nh­ cho vay chØ ®Þnh, gi¶m l·i suÊt, ®iÒu kiÖn tÝn dông dÔ dµng…) vÉn tån t¹i trong c¸c NHTM. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ quan hÖ tÝn dông gi÷a c¸c NH vµ DN ch­a thùc sù lµ quan hÖ tÝn dông th­¬ng m¹i. Thùc hiÖn c¶i c¸ch quan hÖ tÝn dông trong thêi gian tíi cÇn ph¶i tiÕn tíi b×nh ®¼ng gi÷a c¸c NHTM trong viÖc cÊp tÝn dông cho c¸c DN, kh«ng ph©n biÖt nghµnh nghÒ, lo¹i h×nh DN… * VÒ chÕ ®é l·i suÊt: ChÕ ®é l·i suÊt theo h­íng thÞ tr­êng sÏ t¨ng c­êng kh¶ n¨ng h¹ch to¸n kinh doanh, n©ng cao hiÖu qu¶ nguån vèn x· héi. Trong nh÷ng n¨m qua, c¸c NHTMQD ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc hç trî cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc. Sù hç trî nµy lµ cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o mét sè lÜnh vùc kinh tÕ cÇn ®­îc khuyÕn khÝch do c¸c DNNN thùc hiÖn. Tuy nhiªn, trong khi c¸c DNNN ®ang ®­îc c¶i c¸ch theo h­íng thÞ tr­êng vµ thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh tÕ thùc sù h¬n n÷a th× sù bao cÊp th«ng qua h×nh thøc tÝn dông ng©n hµng sÏ dÉn ®Õn bãp mÐo kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c DN. Thùc tÕ cho thÊy trong nh÷ng n¨m qua, cã rÊt nhiÒu DNNN ViÖt Nam ®ang lµm ¨n thua lç nh­ng l¹i lµ n¬i nhËn ®­îc phÇn lín vèn tÝn dông ng©n hµng víi l·i suÊt ­u ®·i hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn ­u ®·i kh¸c nh­ kh«ng ph¶i thÕ chÊp. Râ rµng, quan hÖ tÝn dông gi÷a NH vµ DN ®­îc chuyÓn ®æi theo h­íng thÞ tr­êng còng ®ßi hái c¬ chÕ l·i suÊt theo h­íng thÞ tr­êng. C¸c NHTM víi chøc n¨ng cña nã lµ huy ®éng vèn tõ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ thùc hiÖn cho vay trªn c¬ së ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ doanh nghiÖp. C¸c DN ho¹t ®éng trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh( lÜnh vùc, m«i tr­êng, ®é rñi ro… ) vµ do ®ã hä s½n sµng chÊp nhËn vay vèn víi nh÷ng møc l·i suÊt nhÊt ®Þnh. Trong khi ®ã, NHTM còng cã trong tay hoÆc cã kh¶ n¨ng huy ®éng mét l­îng vèn víi nh÷ng chi phÝ nhÊt ®Þnh… vµ do ®ã, t¹i c¸c ®iÒu kiÖn rñi ro nhÊt ®Þnh, hä còng s½n sµng cho c¸c DN vay víi møc l·i suÊt nhÊt ®Þnh ®Ó cã l·i vµ ®ñ bï ®¾p chi phÝ vµ c¸c rñi ro kh¸c. 2.1.3. Héi nhËp quèc tÕ vµ yªu cÇu c¶i c¸ch m¹nh mÏ vÒ l·i suÊt. Tr­íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña héi nhËp quèc tÕ ®èi víi hÖ thèng tµi chÝnh ViÖt Nam th× viÖc chuyÓn ®æi l·i suÊt sang c¬ chÕ l·i suÊt thÞ tr­êng lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu. Nh÷ng h¹n chÕ vÒ chu chuyÓn vèn quèc tÕ ®ang ngµy mét thu hÑp. Sù chªch lÖch qu¸ lín vÒ l·i suÊt trong n­íc (do ¸p dông h¹n chÕ hoÆc kiÓm so¸t l·i suÊt) sÏ dÉn ®Õn sù chu chuyÓn kh«ng hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc tµi chÝnh. ViÖc khèng chÕ l·i suÊt néi tÖ ë møc cè ®Þnh trong khi l·i suÊt ngo¹i tÖ l¹i biÕn ®éng theo l·i suÊt trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ sÏ dÉn ®Õn hiÖn t­îng ®iÒu chØnh danh môc tµi s¶n trong c«ng chóng do hiÖu øng thu nhËp. Gi¶ sö l·i suÊt ngo¹i tÖ t¨ng lªn do diÔn biÕn kinh tÕ trong n­íc vµ quèc tÕ sÏ dÉn ®Õn sù “ch¹y trèn” khái ®ång néi tÖ ®Ó t×m ®Õn ®ång ngo¹i tÖ. H¬n n÷a, trong nÒn kinh tÕ héi nhËp, l·i suÊt vµ tû gi¸ hèi ®o¸i cã sù liªn hÖ víi nhau. Sù thay ®æi l·i suÊt trong n­íc lµm cho c¸c tµi s¶n ®­îc ®Þnh gi¸ b»ng ®ång b¶n tÖ trë nªn hÊp dÉn h¬n so víi c¸c tµi s¶n ®­îc ®Þnh gi¸ b»ng ®ång tiÒn cña c¸c n­íc kh¸c. §iÒu nµy lµm thay ®æi møc cÇu vÒ tµi s¶n vµ dÉn ®Õn viÖc t¨ng chu chuyÓn vèn vµo n­íc nµy tõ c¸c n­íc kh¸c. Sù thay ®æi nµy sÏ lµm t¨ng gi¸ ®ång b¶n tÖ. Trªn thùc tÕ, mét yÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh c¸c thay ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i ng¾n h¹n lµ thay ®æi chªnh lÖch l·i suÊt thùc tÕ gi÷a c¸c n­íc. VÝ dô nh­ ë MÜ, mét nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng sù t¨ng lªn 1% l·i suÊt dµi h¹n (10 n¨m) trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã sù thay ®æi l·i suÊt n­íc ngoµi sÏ ®­a ®Õn 10% sù t¨ng lªn cña tû gi¸ hèi ®o¸i thùc. Sau khi ®ång USD t¨ng gi¸ lªn sÏ cã kú väng ®«ng USD gi¶m gi¸ kho¶ng 1% trong vßng 10 n¨m tiÕp theo. KÕt qu¶ cña sù t¨ng gi¸ ®ång USD vµ kú väng gi¶m gi¸ ng­îc trë l¹i lµ kh¸i niÖm ®­îc gäi lµ c©n b»ng l·i suÊt quèc tÕ. Nh­ vËy, møc lîi tøc cña viÖc n¾m gi÷ tµi s¶n cña MÜ vµ cña n­íc ngoµi b»ng c¸c ®ång b¶n tÖ t­¬ng øng ®­îc c©n b»ng, xãa bá sù thay ®æi møc cÇu tµi s¶n hay chu chuyÓn vèn. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ møc lîi tøc cao h¬n cña tµi s¶n MÜ (tÝnh b»ng USD) ®­îc bï trõ bëi sù gi¶m gi¸ kú väng gi¸ trÞ cña tµi s¶n ®­îc tÝnh b»ng ®ång tiÒn n­íc ngoµi. §©y lµ c¬ chÕ lµm cho c¸c møc lîi tøc ®­îc c©n b»ng gi÷a c¸c quèc gia th«ng qua chu chuyÓn vèn quèc tÕ. Thùc tÕ cho thÊy, sù thay ®æi cña tû gi¸ hèi ®o¸i do thay ®æi cña l·i suÊt ë MÜ (t­¬ng quan víi l·i suÊt n­íc ngoµi) ngµy cµng t¨ng lªn. §iÒu nµy cã thÓ thÓ hiÖn viÖc xãa bá c¸c h¹n chÕ kiÓm so¸t vèn cña nhiÒu n­íc c«ng nghiÖp lín trong nh÷ng n¨m 70 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 80 thÕ kû 20 ®· gãp phÇn vµo sù t¨ng lªn m¹nh cña chu chuyÓn vèn quèc tÕ. Nh­ vËy, sù hîp nhÊt t¨ng lªn cña c¸c thÞ tr­êng tµi chÝnh gi÷a c¸c quèc gia ®· cã mét t¸c ®éng quan träng h¬n ®Õn viÖc lµm t¨ng møc ®é nh¹y c¶m cña tû gi¸ hèi ®o¸i ®èi víi c¸c thay ®æi l·i suÊt so víi viÖc nã liªn kÕt trùc tiÕp víi l·i suÊt cña quèc gia. Do vËy, héi nhËp vµo nÒn tµi chÝnh quèc tÕ, chÝnh s¸ch l·i suÊt cña ViÖt Nam cÇn ®­îc c¶i c¸ch theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, phï hîp víi c¸c n­íc kh¸c bëi nÕu kh«ng ®­îc ®iÒu chØnh linh ho¹t theo tÝn hiÖu thÞ tr­êng th× bÊt k× sù biÕn ®éng nµo cña l·i suÊt c¸c n­íc còng cã thÓ t¸c ®éng tíi l·i suÊt trong n­íc, tíi chu chuyÓn vèn quèc tÕ vµ tû gi¸ hèi ®o¸i, tõ ®ã t¸c ®éng tíi nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c cña nÒn kinh tÕ. 2.2. Nh÷ng th¸ch thøc trong chÝnh s¸ch l·i suÊt míi. Tr­íc hÕt cã thÓ kh¼ng ®Þnh l·i suÊt th¶o thuËn vÒ b¶n chÊt kinh tÕ còng chÝnh lµ l·i suÊt thÞ tr­êng. Do vËy nã chØ ho¹t ®éng vµ ph¸t huy t¸c dông trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tµi chÝnh ph¸t triÓn. Nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®ã bao gåm: Thø nhÊt, m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh: §©y lµ yÕu tè c¬ b¶n gióp cho viÖc tù do hãa l·i suÊt thµnh c«ng. V× nÕu m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« kh«ng æn ®Þnh nã sÏ lµm ¸p lùc t¨ng l·i suÊt sau khi thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt. Sù æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ chÞu ®­îc nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c có sèc ë bªn trong vµ bªn ngoµi cã thÓ x¶y ra ®èi víi nÒn kinh tÕ khi tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn. Thø hai, hÖ thèng tµi chÝnh lµnh m¹nh an toµn: §©y lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh tíi kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c NHTM ®¶m b¶o ho¹t héng an toµn vµ bÒn v÷ng tr­íc sù c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ khi tù do ho¸ l·i suÊt. Tù do ho¸ l·i suÊt lµm chi phÝ vèn t¨ng lªn, sù c¹nh tranh gi÷a c¸c NHTM trë nªn gay g¾t h¬n, lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh lêi cña NHTM, ®Æc biÖt lµ c¸c ng©n hµng nhá. Do vËy, c¸c NHTM ph¶i cã sù chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ®ñ søc tham gia kinh doanh trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ ®ñ søc chÞu ®ùng nh÷ng có sèc do th¶ næi l·i suÊt. Thø ba, NHT¦ cã kh¶ n¨ng gi¸m s¸t vµ ®iÒu hµnh thÞ tr­êng tiÒn tÖ. NHT¦ cÇn cã c¬ chÕ gi¸m s¸t vµ can thiÖp ®ñ m¹nh b»ng quü dù phßng vµ c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó ph¶n øng kÞp thêi tr­íc biÕn ®éng bÊt th­êng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ tõ viÖc tù do ho¸ l·i suÊt. Ngoµi c¸c yÕu tè c¬ b¶n trªn th× còng cÇn ph¶i kÓ ®Õn mét sè ®iÒu kiÖn kh¸c nh­: c¸c DN s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ vµ cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh, tµi chÝnh c«ng m¹nh, chÝnh s¸ch tû gi¸ ®iÒu chØnh linh ho¹t…§èi chiÕu c¸c ®iÒu kiÖn ®ã ë ViÖt Nam hiÖn nay th× ta thÊy viÖc thùc hiÖn l·i suÊt tho¶ thuËn còng ®Æt ra kh«ng Ýt th¸ch thøc cho c¶ nh÷ng ng­êi lËp chÝnh s¸ch còng nh­ cho c¶ hÖ thèng ng©n hµng. 2.2.1. Kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt l·i suÊt thÞ tr­êng cña NHNN qua c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp trong thêi gian qua lµ ch­a thËt hiÖu qu¶. ChuyÓn tõ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trùc tiÕp sang chÝnh s¸ch tiÒn tÖ gi¸n tiÕp trong ®iÒu kiÖn kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt l·i suÊt qua c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cßn h¹n chÕ sÏ lµ th¸ch thøc lín cho NHNN. Trong suèt thêi gian qua, c«ng cô t¸i cÊp vèn cña NHNN vÉn cßn mang nÆng tÝnh bao cÊp, chØ ®Þnh, xin cho dÉn ®Õn hiÖu qu¶ cña c«ng cô nµy kh«ng cao. NHNN míi chØ t¸i cÊp vèn cho mét sè NHTMQD cßn c¸c NHTM ngoµi quèc doanh th× hÇu nh­ kh«ng ®­îc h­ëng qui chÕ nµy. H¬n n÷a, l·i suÊt t¸i cÊp vèn cña ViÖt Nam trong thêi gian qua kh«ng cã t¸c ®éng vµ mèi liªn hÖ nhiÒu víi l·i suÊt thÞ tr­êng. Do vËy, chuyÓn sang tù do ho¸ l·i suÊt, NHNN chØ can thiÖp th«ng qua c«ng cô gi¸n tiÕp lµ t¸i cÊp vèn th× sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n khi x¶y ra nh÷ng biÕn ®éng vÒ l·i suÊt thÞ tr­êng. Bªn c¹nh ®ã, mét c«ng cô gi¸n tiÕp kh¸c cã t¸c ®éng rÊt h÷u hiÖu ®Õn l·i suÊt thÞ tr­êng trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ l·i suÊt lµ ho¹t ®éng thÞ tr­êng më còng ch­a cã mÊy t¸c dông ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi thÞ tr­êng liªn ng©n hµng. Së dÜ nh­ vËy lµ do nghiÖp vô thÞ tr­êng më míi ®­îc ®­a vµo ho¹t ®éng tõ th¸ng 7/2000, qui m« cßn nhá, c«ng cô nghÌo nµn, sè l­îng thµnh viªn tham gia vµo thÞ tr­êng cßn Ýt. (xem b¶ng sau) B¶ng 20: T×nh h×nh ho¹t ®éng thÞ tr­êng më ViÖt Nam. §¬n vÞ : tû ®ång. 6 th¸ng cuèi 2000 2001 6 th¸ng ®Çu 2002 Tæng céng Doanh sè ho¹t ®éng 1903,5 3933,8 5521,5 11358,8 -NHNN mua 1353,5 3313,8 5321,5 9988,8 -NHNN b¸n 550 620 200 770 % M2 0,85 1,2 0,99 Nguån:Tµi liÖu héi nghÞ tæng kÕt ho¹t ®éng ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c vµ thÞ tr­êng më T7/ 2002, NHNN H¬n n÷a, viÖc NHNN tiÕp tôc c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n ®Ó cho c¸c TCTD tham kh¶o sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶ trong viÖc ®iÒu tiÕt l·i suÊt thÞ tr­êng khi thÞ tr­êng tµi chÝnh x¶y ra nh÷ng bÊt æn. V× thÕ, c«ng cô gi¸n tiÕp chñ yÕu ®Ó ®iÒu hµnh l·i suÊt lµ c«ng cô t¸i cÊp vèn vµ nghiÖp vô thÞ tr­êng më. Nh­ng khi mµ nh÷ng c«ng cô nµy vËn hµnh ch­a thËt hiÖu qu¶ th× sÏ g©y khã kh¨n cho hÖ thèng ng©n hµng khi cã nh÷ng biÕn ®éng vÒ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. 2.2.2. Møc ®é tiÒn tÖ ho¸ nÒn kinh tÕ VN kh«ng cao so víi c¸c n­íc trong khu vùc g©y ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn kh¶ n¨ng truyÒn t¶i cña chÝnh s¸ch l·i suÊt. Nh­ chóng ta ®· biÕt, l·i suÊt lµ mét c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, qua ®ã ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ho¹t ®éng, môc tiªu trung gian vµ môc tiªu cuèi cïng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Møc ®é hiÖu qu¶ cña c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ qua kªnh l·i suÊt phô thuéc rÊt lín vµo møc ®é tiÒn tÖ hãa nÒn kinh tÕ, hoÆc c¬ cÊu b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cña c¸c chñ thÓ phi tµi chÝnh. NÕu trong c¬ cÊu tµi s¶n cña c¸c chñ thÓ phi tµi chÝnh, tû lÖ tµi s¶n tµi chÝnh chiÕm tû träng lín th× møc ¶nh h­ëng cña chÝnh s¸ch l·i suÊt sÏ t¨ng cao th«ng qua c¸c hiÖu øng cña l·i suÊt. §èi víi mét quèc gia th× møc ®é tiÒn tÖ ho¸ nÒn kinh tÕ ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua chØ sè M2/ GDP. Mét nÒn kinh tÕ mµ møc ®é tiÒn tÖ ho¸ cao, c¸c chñ thÓ kinh tÕ n¾m gi÷ nhiÒu tµi s¶n tµi chÝnh th× kh¶ n¨ng truyÒn t¶i chÝnh s¸ch l·i suÊt sÏ cao. XÐt vÒ ®é s©u tµi chÝnh, møc ®é tiÒn tÖ ho¸ nÒn kinh tÕ (M2/GDP), thÞ tr­êng tµi chÝnh ViÖt Nam vÉn cßn l¹c hËu so víi hÇu hÕt c¸c n­íc trong khu vùc, tû lÖ M2/GDP thÊp h¬n so víi c¸c n­íc trong khu vùc.(xem b¶ng) B¶ng 21: §é s©u tµi chÝnh cña ViÖt Nam vµ mét sè n­íc trong khu vùc (M2/GDP)(%) 91 92 93 94 95 96 97 98 VietNam 26,5 24,6 23,6 25,3 23,7 25,0 25,3 25,3 Trungquoc 83,0 92,1 101,3 110,7 107,1 - - - Indonexia 43,3 43,7 45,8 45,6 49,1 54,3 27,0 - Malaixia 66,2 69,2 78,3 89,9 89,1 96,0 105,0 - Hanquoc 38,3 38,8 40,0 42,0 43,5 43,8 46,0 - Singapore 91,1 92,3 93,5 87,1 86,8 84,5 86,0 - Philippines 34,1 34,5 36,2 42,1 45,7 50,3 3,0 - Thail._.