Hiệp định chung về thương mại dịch vụ của WTO và các giải pháp mở cửa thị trường dịch vụ Việt Nam trong điều kiện gia nhập WTO
Tài liệu Hiệp định chung về thương mại dịch vụ của WTO và các giải pháp mở cửa thị trường dịch vụ Việt Nam trong điều kiện gia nhập WTO: ... Ebook Hiệp định chung về thương mại dịch vụ của WTO và các giải pháp mở cửa thị trường dịch vụ Việt Nam trong điều kiện gia nhập WTO
Tóm tắt tài liệu Hiệp định chung về thương mại dịch vụ của WTO và các giải pháp mở cửa thị trường dịch vụ Việt Nam trong điều kiện gia nhập WTO, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu 3
Ch¬ng 1
Kh¸i qu¸t vÒ HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô cña WTO 6
Vai trß cña dÞch vô trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi 6
§Þnh nghÜa vÒ dÞch vô 6
Vai trß cña dÞch vô trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi 7
3. Xu híng ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi 17
HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô (GATS) 21
Sù ra ®êi cña GATS 22
Néi dung cña GATS 24
Kh¸i niÖm vÒ dÞch vô vµ th¬ng m¹i dÞch vô trong GATS 26
Ph¹m vi ¸p dông cña GATS 29
C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña GATS 30
C¸c cam kÕt cô thÓ vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch theo quy ®Þnh cña
cña GATS 34
Ch¬ng 2:
Thùc tr¹ng ho¹t ®éng vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c ngµnh dÞch vô
ViÖt Nam hiÖn nay 38
Thùc tr¹ng vµ n¨ng lùc canh tranh cña mét sè ngµnh dÞch vô
cô thÓ 38
DÞch vô vËn t¶i 38
DÞch vô du lÞch 49
DÞch vô ng©n hµng 56
C¬ héi vµ th¸ch thøc cña c¸c ngµnh dÞch vô trong qu¸ tr×nh
ra nhËp WTO 67
DÞch vô vËn t¶i 67
DÞch vô du lÞch 68
DÞch vô ng©n hµng 69
Ch¬ng 3:
C¸c gi¶i ph¸p më cöa thÞ trêng dÞch vô ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh
héi nhËp GATS 73
Ph¬ng híng ph¸t triÓn dÞch vô cña ViÖt Nam 73
Ph¸t triÓn dÞch vô trong chuyÓn dÞch c¬ cÊu 73
Quan t©m ph¸t triÓn c¸c dÞch vô träng yÕu cña nÒn kinh tÕ 74
§a d¹ng ho¸ dÞch vô 75
G¾n ph¸t triÓn dÞch vô víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt 76
Nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn 76
Nh÷ng gi¶i ph¸p chung cho toµn ngµnh dÞch vô 77
Ph¸t triÓn th¬ng m¹i dÞch vô bªn c¹nh ®Çu t cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt
hµng ho¸ 77
N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c ngµnh dÞch vô 77
Gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a b¶o hé vµ tù do ho¸ 79
Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt 80
X©y dùng lé tr×nh cam kÕt 73
C¸c gi¶i ph¸p cô thÓ cho mét sè ngµnh dÞch vô quan träng 84
DÞch vô giao th«ng vËn t¶i 84
DÞch vô du lÞch 86
DÞch vô ng©n hµng 89
KÕt luËn 94
Tµi liÖu tham kh¶o 96
Lêi më ®Çu
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Ngµy nay, dÞch vô ph¸t triÓn v« cïng nhanh chãng, tõ mét ngµnh ph¸t triÓn tù ph¸t, chiÕm tØ träng nhá bÐ trong nÒn kinh tÕ, nã ®· trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän cña nhiÒu quèc gia ®ãng gãp lín vµo t¨ng trëng kinh tÕ vµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm nhiÒu h¬n bÊt kú lÜnh vùc nµo kh¸c.
Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch vô lµ mét ®iÒu tÊt yÕu. Tuy nhiªn ®Ó th¬ng m¹i dÞch vô ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ th× cÇn ph¶i x©y dùng cho nã mét khu«n khæ ho¹t ®éng cã tÝnh thèng nhÊt. §Ó cã ®îc mét quy t¾c ®a ph¬ng ®iÒu chØnh ho¹t ®éng th¬ng m¹i dÞch vô trªn toµn thÕ giíi, c¸c níc thµnh viªn WTO ®· tiÕn hµnh ®µm ph¸n th¬ng lîng, vµ kÕt qu¶ lµ HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô (GATS) ®· ra ®êi. §©y lµ mét trong ba nÒn t¶ng c¬ b¶n cña Tæ chøc th¬ng m¹i ThÕ giíi. Nã t¹o ra nh÷ng quy t¾c ®Çu tiªn vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch vô trªn ph¹m vi toµn cÇu.
Trong xu thÕ tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch vô, c¸c ngµnh dÞch vô ViÖt Nam cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn rÊt ®¸ng kÓ, trë thµnh ngµnh chiÕm tû träng lín nhÊt trong GDP. C¸c doanh nghiÖp kinh doanh dÞch vô ViÖt Nam ®· tõng bíc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh, t¨ng thÞ phÇn, c¶i thiÖn vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn thÞ trêng thÕ giíi.
Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam ®Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ th× sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh dÞch vô ViÖt Nam cßn tá ra nhiÕu yÕu kÐm nh: trang thiÕt bÞ nghÌo nµn, l¹c hËu; chÊt lîng dÞch vô cha cao; tr×nh ®é ®éi ngò nh©n viªn cßn nhiÒu h¹n chÕ…dÉn ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh rÊt thÊp. Do vËy trong tiÕn tr×nh ViÖt Nam gia nhËp WTO, viÖc më cöa thÞ trêng dÞch vô theo khu«n khæ HiÖp ®Þnh GATS sÏ ®Æt c¸c ngµnh dÞch vô cña ViÖt Nam tríc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc to lín. NÕu c¸c ngµnh dÞch vô cña ViÖt Nam kh«ng cã nh÷ng bíc chuyÓn m×nh kÞp thêi, kh«ng tù hoµn thiÖn m×nh còng nh kh«ng cã nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn trong t¬ng lai ®Ó n¾m b¾t vËn héi míi, v¬n lªn hoµ nhËp víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi th× ch¾c ch¾n kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®îc tríc sù c¹nh tranh khèc liÖt cña c¸c ®èi thñ níc ngoµi cã tiÒm lùc vèn lín vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i h¬n h¼n. ViÖc nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ ®¸nh gi¸ c¬ héi, th¸ch thøc cña c¸c ngµnh dÞch vô ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO vµ ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn. NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy, em chän ®Ò tµi “HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô cña WTO vµ c¸c gi¶i ph¸p më cöa thÞ trêng dÞch vô ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn gia nhËp WTO” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho kho¸ luËn cña m×nh.
Môc ®Ých nghiªn cøu
§Ò tµi vËn dông nh÷ng kiÕn thøc lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó xem xÐt, ph©n tÝch thùc tr¹ng cña c¸c ngµnh dÞch vô trong thêi gian qua, tõ ®ã ®Ò tµi ®a ra c¸c ®¸nh gi¸ vÒ c¬ héi còng nh th¸ch thøc cña c¸c ngµnh dÞch vô trong qu¸ tr×nh héi nhËp GATS ®Ó trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m më cöa thµnh c«ng thÞ trêng dÞch vô ViÖt Nam.
§èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
Trªn c¬ së ®a ra mét sè nÐt kh¸i qu¸t vÒ HiÖp ®Þnh chung vÒ Th¬ng m¹i dÞch vô cña WTO, ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu thùc tr¹ng ho¹t ®éng (tõ n¨m 1995 trë l¹i ®©y), c¬ héi vµ th¸ch thøc cña mét sè ngµnh dÞch vô quan träng cña nÒn kinh tÕ: dÞch vô vËn t¶i, du lÞch, ng©n hµng trong qu¸ tr×nh héi nhËp WTO vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó më cöa thÞ trêng c¸c ngµnh dÞch vô nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó hoµn thµnh ®Ò tµi nµy, t¸c gi¶ ®· vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ®iÒu tra, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp nh÷ng kÕt qu¶ thèng kª kÕt hîp víi quan ®iÓm, ®êng lèi, chÝnh s¸ch kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ níc ®Ó kh¸i qu¸t, hÖ thèng vµ kh¼ng ®Þnh c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu.
Bè côc cña kho¸ luËn
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, ®Ò tµi ®îc cÊu thµnh tõ ba ch¬ng:
Ch¬ng 1: Kh¸i qu¸t vÒ HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô cña WTO
Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c ngµnh dÞch vô ViÖt Nam hiÖn nay
Ch¬ng 3: C¸c gi¶i ph¸p më cöa thÞ trêng dÞch vô ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp GATS
Cuèi cïng, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ Ngo¹i th¬ng - trêng §¹i häc Ngo¹i th¬ng, vµ ®Æc biÖt lµ c« gi¸o híng dÉn Th¹c sü Bïi ThÞ Lý ®· tËn t×nh gióp ®ì, chØ b¶o vµ cã nh÷ng gîi ý quý b¸u gióp em hoµn thµnh tèt ®Ò tµi nµy. Em còng xin chuyÓn lêi c¶m ¬n ®Õn b¹n bÌ cïng kho¸, Vô Khoa häc - Bé th¬ng m¹i ®· tËn t×nh gióp ®ì em trong viÖc su tÇm tµi liÖu vµ ®ãng gãp h÷u Ých trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy.
Ch¬ng 1
Kh¸i qu¸t vÒ hiÖp ®Þnh chung
vÒ th¬ng m¹i dÞch vô cña WTO
I. Vai trß cña dÞch vô trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi
1. §Þnh nghÜa vÒ dÞch vô
Trªn thÕ giíi ngµy nay, nÒn kinh tÕ kh«ng chØ ®¬n thuÇn cã c¸c s¶n phÈm vËt chÊt cô thÓ mµ bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i c¸c s¶n phÈm dÞch vô. Tæng thu nhËp quèc d©n cña mét quèc gia còng nh doanh thu cña mét doanh nghiÖp kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn sù ®ãng gãp cña lÜnh vùc dÞch vô. VËy dÞch vô lµ g×?
C¸c M¸c cho r»ng: dÞch vô lµ con ®Î cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. Khi mµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn m¹nh, ®ßi hái mét sù lu th«ng tr«i ch¶y, th«ng suèt, liªn tôc ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng cao cña con ngêi th× dÞch vô ph¸t triÓn.
Nh vËy, b»ng c¸ch tiÕp cËn díi gãc ®é kinh tÕ, C¸c M¸c ®· chØ ra nguån gèc ra ®êi vµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña dÞch vô. Tõ lý luËn cña C¸c M¸c ®· xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ dÞch vô mµ ®iÓn h×nh lµ hai c¸ch hiÓu sau:
C¸ch hiÓu thø nhÊt
Theo nghÜa réng th× dÞch vô ®îc coi lµ mét ngµnh kinh tÕ thø ba. Theo c¸ch hiÓu nµy th× c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n»m ngoµi hai ngµnh c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®îc coi lµ thuéc ngµnh dÞch vô.
Theo nghÜa hÑp th× dÞch vô lµ phÇn mÒm cña s¶n phÈm hç trî cho kh¸ch hµng tríc, trong vµ sau khi b¸n.
C¸ch hiÓu thø hai
Theo nghÜa réng th× dÞch vô lµ kh¸i niÖm chØ toµn bé c¸c ho¹t ®éng mµ kÕt qu¶ cña chóng kh«ng tån t¹i díi d¹ng vËt chÊt.
Theo nghÜa hÑp th× dÞch vô lµ mét c«ng viÖc mµ hiÖu qu¶ cña nã lµ ®¸p øng nhu cÇu cña kh¸ch hµng b»ng c¸c ho¹t ®éng tiÕp xóc gi÷a ngêi cung cÊp víi kh¸ch hµng, vµ c¸c ho¹t ®éng néi bé cña ngêi cung cÊp.
Nh vËy cã thÓ ®Þnh nghÜa mét c¸ch chung nhÊt lµ: dÞch vô lµ nh÷ng ho¹t ®éng lao ®éng mang tÝnh x· héi, t¹o ra c¸c s¶n phÈm kh«ng tån t¹i díi h×nh thøc vËt chÊt mµ viÖc cung cÊp vµ tiªu thô kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi.
2. Vai trß cña dÞch vô trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi
Cµng ngµy dÞch vô cµng ph¸t triÓn nhanh chãng, ®ãng gãp vµo t¨ng trëng kinh tÕ vµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm nhiÒu h¬n bÊt kú lÜnh vùc nµo kh¸c. NÕu x¸c ®Þnh trªn c¬ së c¸n c©n thanh to¸n, th¬ng m¹i dÞch vô chiÕm kho¶ng 1/5 tæng xuÊt khÈu hµng hãa vµ dÞch vô cña toµn thÕ giíi.
B¶ng 1
XuÊt khÈu hµng hãa vµ dÞch vô thÕ giíi, 1990-2001
(tû USD vµ %)
Gi¸ trÞ
% t¨ng
2001
1990-00
1999
2000
2001
Hµng hãa
5,984
6,5
4,0
13,0
-4,5
Th¬ng m¹i dÞch vô
1,458
6,5
3,0
6,0
-0,5
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
Cho ®Õn thËp kû 70, c¸c nhµ kinh tÕ häc vÉn cho r»ng dÞch vô lµ tËp hîp chñ yÕu cña nh÷ng ho¹t ®éng “phi th¬ng m¹i”. NhËn ®Þnh nµy ®îc ph¸t triÓn dùa trªn ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c lÜnh vùc dÞch vô lµ tÝnh chÊt v« ®Þnh h×nh, phi vËt chÊt vµ sù chi phèi chÆt chÏ cña tÝnh chÊt ®ã tíi kh¶ n¨ng cung cÊp vµ tiªu dïng dÞch vô.
Qóa tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô c¸c s¶n phÈm dÞch vô diÔn ra ®ång thêi vµ cÇn thiÕt ph¶i g¾n liÒn víi mét khu vùc ®Þa lý n¬i mµ nhµ cung cÊp dÞch vô yªu cÇu ph¶i cã sù hiÖn diÖn thùc tÕ. ViÖc cung cÊp dÞch vô cã thÓ coi lµ bÞ giíi h¹n trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh v× vÒ c¬ b¶n dÞch vô cÇn cã sù tiÕp xóc gi÷a ngêi tiªu dïng víi ngêi cung cÊp dÞch vô vµ viÖc cung cÊp dÞch vô ph¶i ®îc ph¸p luËt t¹i n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô cho phÐp. §iÒu kiÖn nh vËy chØ cã thÓ ®¹t ®îc tèi ®a khi ho¹t ®éng dÞch vô diÔn ra trong ph¹m vi mét quèc gia, mét vïng l·nh thæ n¬i mµ nh÷ng h¹n chÕ vµ quy ®Þnh ®èi víi viÖc cung cÊp dÞch vô lµ t¬ng ®èi thuÇn nhÊt. Do ®ã tØ träng cña ngµnh dÞch vô trong GDP lµ kh¸ cao nhng gi¸ trÞ kim ng¹ch th¬ng m¹i dÞch vô l¹i t¬ng ®èi nhá.
HiÖn nay trong c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c níc th× tû träng cña n«ng nghiÖp trong GDP ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn gi¶m m¹nh cßn kho¶ng 3% , riªng ë Mü cßn 2%. Tû träng c«ng nghiÖp cã t¨ng chót Ýt ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cßn ë c¸c níc ph¸t triÓn l¹i gi¶m xuèng ( Mü: 21-23%, EU: 20%). Trong khi ®ã tû träng ngµnh dÞch vô t¨ng m¹nh b×nh qu©n chiÕm 60% GDP. §ãng gãp cña ngµnh dÞch vô trong GDP cña c¸c nÒn kinh tÕ thêng dao ®éng tõ 40% (ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn) ®Õn 80% (ë c¸c níc ph¸t triÓn), trong ®ã, Mü: 73%, Cana®a: 79,7%, NhËt B¶n: 56%, Singapore: 60%, Hµn Quèc: 60%. §èi víi Liªn minh ch©u ¢u EU, mét trong nh÷ng thÞ trêng dÞch vô th«ng tho¸ng nhÊt hiÖn nay, dÞch vô kh«ng nh÷ng chiÕm 2/3 nÒn kinh tÕ vµ viÖc lµm mµ cßn chiÕm 1/4 gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ 1/2 ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cña khu vùc nµy sang c¸c níc thø ba. HiÖn Liªn minh ch©u ¢u lµ nhµ xuÊt khÈu vµ ®Çu t lín nhÊt thÕ giíi trong lÜnh vùc dÞch vô.
C¸c nghiªn cøu còng cho thÊy gi¸ trÞ gia t¨ng t¹o ra trong ngµnh dÞch vô cã thÓ lªn tíi 70% tæng gi¸ trÞ cña c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao. Ngoµi ra, tÝnh trung b×nh, c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ngµy nay t¹o ra ®îc 70% s¶n lîng còng nh viÖc lµm tõ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn th¬ng m¹i dÞch vô.
C¸c sè liÖu thèng kª sau sÏ cho thÊy râ h¬n møc ®é t¨ng trëng GDP vµ th¬ng m¹i dÞch vô cña mét sè khu vùc trªn thÕ giíi.
B¶ng 2
T¨ng trëng GDP vµ Th¬ng m¹i dÞch vô Ch©u ¢u, 1990-2001
(% t¨ng trëng hµng n¨m)
T©y ¢u
EU
1990-00
1999
2000
2001
1990-00
1999
2000
2001
GDP
2,1
2,4
3,5
1,3
2,1
2,6
3,4
1,5
Th¬ng m¹i dÞch vô
XuÊt khÈu
5
2
2
1
5
4
1
1
NhËp khÈu
5
3
2
1
5
3
2
2
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
B¶ng 3
T¨ng trëng GDP vµ Th¬ng m¹i dÞch vô Ch©u ¸, 1990-2001
(% t¨ng trëng hµng n¨m)
Ch©u ¸
NhËt
1990-00
1999
2000
2001
1990-00
1999
2000
2001
GDP
3,3
2,8
3,9
0,9
1,4
0,7
2,4
-0,6
Th¬ng m¹i dÞch vô
XuÊt khÈu
9
4
12
-1
5
-2
13
-7
NhËp khÈu
7
5
8
-3
3
3
1
-7
Nguån: International trade statistics 2002 – WTO
B¶ng 4
T¨ng trëng GDP vµ Th¬ng m¹i dÞch vô B¾c Mü, 1990-2001
(% t¨ng trëng hµng n¨m)
B¾c Mü
Hoa Kú
1990-00
1999
2000
2001
1990-00
1999
2000
2001
GDP
3,2
4,2
3,9
0,4
3,2
4,1
3,8
0,3
Th¬ng m¹i dÞch vô
XuÊt khÈu
7
5
9
-3
7
5
9
-3
NhËp khÈu
7
4
14
-6
7
3
16
-7
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
MÆc dï ®ãng gãp rÊt lín vµo GDP nhng kim ng¹ch th¬ng m¹i dÞch vô trong th¬ng m¹i quèc tÕ chØ chiÕm cã 20%. Tuy nhiªn, ®ã chØ lµ con sè ®îc x¸c ®Þnh trªn c¸n c©n thanh to¸n. Ngêi ta íc tÝnh th¬ng m¹i dÞch vô díi h×nh thøc hiÖn diÖn th¬ng m¹i Ýt nhÊt còng ph¶i b»ng th¬ng m¹i qua biªn giíi, do ®ã c¸c con sè trªn c¸n c©n thanh to¸n chØ ph¶n ¸nh ®îc mét nöa con sè thùc tÕ. N¨m 2001 dÞch vô chiÕm kho¶ng 22% tæng xuÊt khÈu cña EU, vµ 14% cña NhËt B¶n. Trong ®ã, EU vÉn lµ nhµ xuÊt khÈu dÞch vô lín nhÊt thÕ giíi, chiÕm kho¶ng 47 % tæng xuÊt khÈu dÞch vô toµn cÇu (cha tÝnh xuÊt khÈu trong néi bé EU), so víi møc 17%.
Tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80 vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû nµy, c¸c ngµnh dÞch vô ®· ph¸t triÓn vît bËc khiÕn nhiÒu lÜnh vùc dÞch vô hoµn toµn cã thÓ ®îc th¬ng m¹i ho¸ víi hiÖu qu¶ cao. N¨m 1982 kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu dÞch vô chØ ®¹t 400 tû USD th× n¨m 1992 ®· ®¹t tíi 924,4 tû USD, n¨m 1997 lµ 1326,4 tû USD, n¨m 1999 lµ 1379,4 tû USD, n¨m 2000 lµ 1465,1 tû USD vµ n¨m 2001 lµ 1458,2 tû USD.
B¶ng 5
XuÊt khÈu th¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi theo khu vùc, 2001
(tû USD vµ %)
Gi¸ trÞ
ThÞ phÇn
% t¨ng trëng
2001
1990
2001
1990-01
1999
2000
2001
ThÕ giíi
1,460
100,0
100,0
6
3
6
0
B¾c Mü
299
19,3
20,5
6
5
9
-3
Mü
263
17,0
18,1
6
5
9
-3
Mü Latinh
58
3,8
4,0
6
1
11
-3
Mexico
13
0,9
0,9
5
1
17
-7
Brazil
9
0,5
0,6
8
-3
29
-1
T©y ¢u
679
53,1
46,5
5
2
2
1
EU (15 níc)
612
47,2
41,9
5
4
1
1
Anh
108
6,9
7,4
7
7
3
-6
Ph¸p
80
8,5
5,5
2
-3
-1
-2
§øc
80
6,6
5,5
4
2
-3
-1
Italia
57
6,2
3,9
1
-13
-3
2
C¸c níc ch©u ¢u kh¸c
56
2,6
3,8
10
-14
11
11
Ch©u Phi
31
2,4
2,1
5
10
0
0
Ai-CËp
9
0,6
0,6
6
18
4
-9
Nam Phi
5
0,4
0,3
3
-4
-3
-4
Trung §«ng
33
2,0
2,2
7
9
16
-7
Israel
11
0,6
0,8
9
19
32
-21
Ch©u ¸
303
16,8
20,8
8
4
12
-1
NhËt
64
5,3
4,4
4
-2
13
-7
Hång K«ng
42
2,3
2,9
8
2
14
2
Trung Quèc
33
0,7
2,3
17
10
15
9
Hµn Quèc
30
1,2
2,0
11
4
15
0
Singapore
26
1,6
1,8
7
25
13
-2
Ên §é
20
0,6
1,4
14
27
26
15
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
Tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80 vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû nµy, c¸c ngµnh dÞch vô ®· ph¸t triÓn vît bËc khiÕn nhiÒu lÜnh vùc dÞch vô hoµn toµn cã thÓ ®îc th¬ng m¹i ho¸ víi hiÖu qu¶ cao. N¨m 1982 kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu dÞch vô chØ ®¹t 400 tû USD th× n¨m 1992 ®· ®¹t tíi 924,4 tû USD, n¨m 1997 lµ 1326,4 tû USD, n¨m 1999 lµ 1379,4 tû USD, n¨m 2000 lµ 1465,1 tû USD vµ n¨m 2001 lµ 1458,2 tû USD.
B¶ng 6 (a)
XuÊt – nhËp khÈu th¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi, 1900- 2001
(triÖu USD)
ThÕ giíi
EU
Ch©u ¸
Mü Latinh
xuÊt khÈu
nhËp khÈu
xuÊt khÈu
nhËp khÈu
xuÊt khÈu
nhËp khÈu
xuÊt khÈu
nhËp khÈu
1991
826.100
845.900
384.100
365.600
144.300
19.000
30.800
37.200
1992
924.400
937.500
431.900
417.600
165.200
215.100
34.600
42.500
1993
942.400
953.300
411.900
396.300
187.400
233.800
36.600
47.900
1994
1.039.400
1.037.900
443.600
428.000
221.200
270.700
41.200
52.000
1995
1.190.600
1.194.400
507.000
494.400
262.100
327.600
44.300
54.300
1996
1.275.900
1.263.400
533.200
514.100
286.300
351.600
46.200
56.200
1997
1.326.400
1.304.700
538.700
516.000
300.200
358.400
49.800
63.800
1998
1.340.900
1.332.300
577.100
565.500
259.700
321.900
53.500
66.600
1999
1.379.400
1.367.200
598.600
584.200
271.200
336.900
54.100
63.700
2000
1.465.100
1.457.000
605.900
595.100
304.200
364.500
59.800
71.100
2001
1.458.200
1.443.600
611.500
604.900
302.600
355.000
58.200
70.900
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
B¶ng 6 (b)
XuÊt – nhËp khÈu th¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi, 1900- 2001
(triÖu USD)
Hoa Kú
NhËt B¶n
Anh
Hång K«ng
xuÊt khÈu
nhËp khÈu
xuÊt khÈu
nhËp khÈu
xuÊt khÈu
nhËp khÈu
xuÊt khÈu
nhËp khÈu
1991
147.750
99.960
43.465
85.947
53.553
44.938
20.574
12.719
1992
158.850
100.780
47.621
92.323
61.418
50.879
24.290
14.439
1993
166.400
108.300
51.611
95.488
59.827
49.457
27.690
15.594
1994
181.960
119.600
56.776
105.449
67.547
56.522
31.142
18.642
1995
198.610
129.310
63.966
121.548
76.536
62.262
34.338
20.796
1996
217.210
137.670
66.382
128.674
85.507
68.398
38.295
22.101
1997
233.430
152.300
68.136
122.079
95.857
74.157
38.514
23.284
1998
238.029
167.920
61.795
110.705
105.360
83.760
35.673
26.053
1999
249.970
173.570
60.313
114.173
112.220
90.954
36.564
24.869
2000
272.110
201.060
68.303
115.686
115.030
95.860
41.548
25.564
2001
263.380
187.700
63.670
107.027
108.366
91.567
42.426
25.079
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
Mét sè nhµ ph©n tÝch tin r»ng dÞch vô sÏ chiÕm kho¶ng 50% th¬ng m¹i thÕ giíi vµo n¨m 2020. Tèc ®é t¨ng trëng th¬ng m¹i hµng n¨m cña c¸c ngµnh dÞch vô ®· ®¹t møc 9%/n¨m kÓ tõ khi kÕt thóc vßng ®µm ph¸n Uruguay, cao h¬n rÊt nhiÒu so víi møc t¨ng trëng kim ng¹ch hµng ho¸ (3- 4%/ n¨m). Ngµnh dÞch vô cã ®îc sù ph¸t triÓn nh trªn lµ do :
Sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt nh÷ng n¨m võa qua trong c¸c lÜnh vùc tin häc vµ viÔn th«ng ®ang dÇn dÇn lµm thay ®æi nhËn thøc cña con ngêi vÒ kh¶ n¨ng vµ tÝnh hiÖn thùc trong th¬ng m¹i cña nhiÒu ngµnh dÞch vô. §iÓn h×nh nhÊt lµ c¸c dÞch vô: viÔn th«ng, tµi chÝnh, nghe nh×n, t vÊn, thiÕt kÕ…
NhiÒu ngµnh dÞch vô ®· trë thµnh mét cÊu thµnh cña hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng quan träng cña nÒn kinh tÕ vµ ®ang ®ãng gãp kh«ng nhá tíi ®Çu vµo cña tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ trªn thÕ giíi kh«ng chØ víi c¸c níc ph¸t triÓn mµ c¶ nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn.
B¶ng 7
ThÞ phÇn cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong th¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi, 1900- 2001
(%)
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
C¸c lÜnh vùc dÞch vô cã tÇm quan träng ®¸ng kÓ ®èi víi nÒn kinh tÕ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. TØ träng cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi trong th¬ng m¹i dÞch vô quèc tÕ ngµy cµng t¨ng lªn.
C¸c ngµnh dÞch vô ngµy cµng t¨ng vÒ tû suÊt lîi nhuËn so víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. §Çu t trùc tiÕp ®èi víi c¸c ngµnh dÞch vô lu«n chiÕm ®Õn 3/5 gi¸ trÞ ®Çu t trùc tiÕp, tËp trung vµo c¸c ngµnh nh du lÞch, viÔn th«ng, tµi chÝnh, gi¶i trÝ… ngoµi ra c¸c ngµnh dÞch vô hç trî cho s¶n xuÊt hµng ho¸ ®· cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ t¸ch dÇn khái chøc n¨ng hç trî ®Ó trë thµnh ®éc lËp h¬n. C¸c ngµnh dÞch vô s¶n xuÊt ®îc hiÓu lµ c¸c ngµnh dÞch vô trung gian gi÷a c¸c yÕu tè c¬ së h¹ tÇng vµ ngêi s¶n xuÊt, nh»m hç trî ngêi s¶n xuÊt sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt nguån ®Çu vµo lµ c¸c c¬ së h¹ tÇng. C¸c dÞch vô s¶n xuÊt ®îc cung cÊp trong nhiÒu c«ng ®o¹n cña s¶n xuÊt gåm nghiªn cøu kh¶ thi, nghiªn cøu thÞ trêng, thiÕt kÕ s¶n xuÊt; c¸c dÞch vô trong giai ®o¹n s¶n xuÊt gåm kiÓm tra chÊt lîng, thuª mua tµi chÝnh, kÕ to¸n, qu¶n lý nh©n sù; c¸c dÞch vô sau s¶n xuÊt gåm tiÕp thÞ qu¶ng c¸o, ph©n phèi b¸n hµng… T¹i c¸c níc ph¸t triÓn dÞch vô s¶n xuÊt chiÕm Ýt nhÊt lµ 50% tæng s¶n lîng dÞch vô t¬ng ®¬ng víi møc gi¸ trÞ gÊp h¬n 2 lÇn so víi s¶n lîng cña ngµnh s¶n xuÊt.
Theo b¸o c¸o cña Tæ chøc Th¬ng m¹i thÕ giíi, n¨m 1998 tæng møc FDI lµ 700 tû USD, ®Õn 1999 con sè nµy tíi 1100 tû USD, n¨m 2000 ®¹t con sè kû lôc lµ 1500 tû USD, tuy nhiªn møc FDI n¨m 2001 gi¶m m¹nh chØ cßn kho¶ng 750 tû USD . GÇn 60% tæng lu chuyÓn FDI ngµy nay lµ ®Çu t vµo c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i dÞch vô. Trong trêng hîp cña EU, tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2001, tû lÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ dÞch vô trong ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi cña EU biÕn ®éng rÊt m¹nh. Khu vùc dÞch vô thêng chiÕm phÇn lín h¬n trong tæng FDI cña EU. N¨m 1992 FDI trong s¶n xuÊt vµ dÞch vô t¬ng ®èi c©n b»ng (42% so víi 43%) nhng cho ®Õn n¨m 2001 kho¶ng c¸ch ®ã ngµy cµng t¨ng lªn víi dÞch vô chiÕm tíi 69% trong khi ®ã ®Çu t vµo s¶n xuÊt gi¶m xuèng cßn 22%.
B¶ng 8
FDI vµo mét sè khu vùc trªn thÕ giíi, 1993- 2001
(triÖu USD)
Nguån: Thèng kª FDI 2001 - UNCTAD
Do møc t¨ng trëng vÒ ®Çu t trùc tiÕp t¨ng lªn, c¸c ngµnh dÞch vô ®· thu hót ®îc mét lùc lîng lao ®éng khæng lå. T¹i c¸c níc ph¸t triÓn, tû lÖ lao ®éng liªn quan ®Õn c¸c ngµnh cung cÊp dÞch vô chiÕm kho¶ng 80%. VÝ dô nh ë Mü, n¨m 1940 sè lao ®éng trong ngµnh dÞch vô lµ 19,4 triÖu ngêi, n¨m 1983 ®· lªn tíi 66,3 triÖu ngêi, n¨m 1995 lµ 80 triÖu ngêi vµ ®Õn n¨m 2001 th× cã 93,9 triÖu ngêi tøc 86% lao ®éng x· héi lµm viÖc ë lÜnh vùc trªn. Theo b¸o c¸o cña Bé lao ®éng Mü th× 87% c¬ héi viÖc lµm lµ ë ngµnh dÞch vô. Cßn ë EU th× 59% lùc lîng lao ®éng lµm viÖc trong c¸c ngµnh dÞch vô th¬ng m¹i (kh«ng kÓ c¸c ngµnh dÞch vô c«ng céng) vµ khu vùc nµy chiÕm tíi 64% GDP, ®ång thêi viÖc lµm trong lÜnh vùc dÞch vô nhiÒu gÊp 2 lÇn viÖc lµm trong ngµnh s¶n xuÊt. MÆt kh¸c, phÇn lín c¸c ngµnh dÞch vô ®îc coi lµ ngµnh “c«ng nghiÖp kh«ng khãi” bëi chóng cã tÝnh hiÖu qu¶ cña mét ngµnh c«ng nghiÖp vµ tÝnh chÊt kh«ng t¹o ra c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i trêng. C¸c ngµnh dÞch vô cho phÐp ph¸t huy tèi ®a c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ngµy nay (viÔn th«ng vµ tin häc) vµ tiÒm n¨ng tri thøc cña mét quèc gia. C¸c nghiªn cøu cho thÊy gi¸ trÞ gia t¨ng t¹o ra trong ngµnh dÞch vô cã thÓ lªn tíi 70% tæng gi¸ trÞ c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ cao.
3. Xu híng ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi
Trong vßng h¬n hai thËp kû gÇn ®©y nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang bíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn hËu c«ng nghiÖp, lÊy dÞch vô vµ c¸c ngµnh cã hµm lîng tri thøc cao lµm ®éng lùc ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh dÞch vô kÐo theo sù gia t¨ng kh«ng ngõng vÒ quy m« vµ tèc ®é cña th¬ng m¹i dÞch vô. HiÖn nay th¬ng m¹i dÞch vô cña thÕ giíi cã nh÷ng xu híng ph¸t triÓn chñ yÕu sau:
Thø nhÊt, th¬ng m¹i dÞch vô sÏ tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ chiÕm tû träng ngµy cµng cao trong th¬ng m¹i quèc tÕ. Trªn c¬ së ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i thÕ giíi thêi gian qua, c¸c chuyªn gia kinh tÕ thÕ giíi ®· nhËn ®Þnh trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21, do sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ tri thøc vµ híng “mÒm ho¸” c¬ cÊu kinh tÕ, nhÊt lµ ë c¸c níc ph¸t triÓn, th¬ng m¹i dÞch vô quèc tÕ sÏ cã bíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Theo dù b¸o kim ng¹ch th¬ng m¹i dÞch vô quèc tÕ sÏ ®¹t trªn 3000 tû n¨m 2010 vµ n¨m 2020 sÏ t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 2010. Nh vËy quy m« trao ®æi bu«n b¸n dÞch vô quèc tÕ vµo n¨m 2020 dù b¸o sÏ lín gÊp 5 lÇn so víi hiÖn nay. §ång thêi tèc ®é gia t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m cña th¬ng m¹i dÞch vô sÏ vÉn tiÕp tôc cao h¬n tèc ®é gia t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m cña th¬ng m¹i hµng ho¸ vµo ®Çu thÕ kû nµy.
Thø hai, c¬ cÊu th¬ng m¹i dÞch vô sÏ cã sù thay ®æi theo híng t¨ng tû träng bu«n b¸n nh÷ng dÞch vô sö dông nhiÒu tri thøc vµ gi¶m tû träng kim ng¹ch bu«n b¸n dÞch vô sö dông nhiÒu lao ®éng gi¶n ®¬n. Trong thÕ kû 21, dÞch vô th«ng tin, mµ chñ yÕu lµ dÞch vô viÔn th«ng, dÞch vô tin häc sÏ cã kim ng¹ch bu«n b¸n lín nhÊt, vît qua c¸c dÞch vô truyÒn thèng nh dÞch vô vËn t¶i, du lÞch… vµ sÏ trë thµnh nh÷ng dÞch vô n¨ng ®éng nhÊt, víi quy m« trao ®æi bu«n b¸n vµ kim ng¹ch lín nhÊt. Theo dù b¸o gi¸ trÞ trao ®æi bu«n b¸n quèc tÕ c¸c dÞch vô th«ng tin sÏ chiÕm kho¶ng 35% tæng gi¸ trÞ th¬ng m¹i dÞch vô n¨m 2010 (n¨m 2000 doanh thu cña dÞch vô du lÞch quèc tÕ lµ lín nhÊt- ®¹t 476 tû USD chiÕm h¬n 30% tæng kim ng¹ch th¬ng mai dÞch vô quèc tÕ).
Thø ba, tù do ho¸ sÏ lµ xu thÕ chñ yÕu trong sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i dÞch vô trong t¬ng lai, th«ng qua viÖc ký kÕt hµng lo¹t c¸c hiÖp ®Þnh tù do ho¸ th¬ng m¹i khu vùc, ®Æc biÖt lµ HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô (GATS) cña WTO. Néi dung chñ yÕu cña qu¸ tr×nh nµy lµ xo¸ bá nh÷ng h¹n chÕ vÒ më cöa thÞ trêng dÞch vô vµ ®èi xö b×nh ®¼ng gi÷a dÞch vô, nhµ cung cÊp dÞch vô trong níc víi dÞch vô, nhµ cung cÊp dÞch vô níc ngoµi.
Thø t, xu thÕ héi tô còng sÏ lµ xu thÕ ph¸t triÓn cña dÞch vô trong t¬ng lai. §ã lµ sù héi tô gi÷a th¬ng m¹i dÞch vô vµ th¬ng m¹i hµng hãa, trong tÝnh t¬ng hç, phô thuéc lÉn nhau ngµy cµng gia t¨ng. §êng gianh giíi gi÷a th¬ng m¹i dÞch vô vµ th¬ng m¹i hµng ho¸ ngµy cµng mê nh¹t. §iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc trao ®æi, bu«n b¸n hµng ho¸ vËt chÊt sÏ kÌm theo viÖc trao ®æi, bu«n b¸n hµng ho¸ dÞch vô vµ th¬ng m¹i hµng ho¸ sÏ lu«n ph¶i cã th¬ng m¹i dÞch vô ®i kÌm míi cã thÓ ph¸t triÓn ®îc. Ngîc l¹i, nhê ®îc sö dông nh lµ mét yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt, dÞch vô còng míi cã nhiÒu c¬ héi ®îc trao ®æi réng r·i cïng víi c¸c s¶n phÈm hµng ho¸, do vËy còng ngµy cµng ph¸t triÓn.
B¶ng 9
XuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i - du lÞch vµ thÞ phÇn trong tæng th¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi – 1995-2001
(tû USD vµ %)
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
B¶ng 10
DÞch vô vËn t¶i cña mét sè níc, 2001
(tû USD vµ %)
Gi¸ trÞ
ThÞ phÇn trªn thÞ trêng
vËn t¶i thÕ giíi
% t¨ng trëng
2001
1990
2001
1990-01
1999
2000
2001
XuÊt khÈu
Mü
46,10
16,7
13,5
2
2
9
-10
NhËt
24,00
7,9
7,0
3
8
12
-6
§øc
20,00
6,6
5,9
3
-2
-1
0
Ph¸p
18,10
7,3
5,3
1
-4
-1
-7
Hµn Quèc
13,50
1,4
4,0
14
12
19
-1
NhËp khÈu
Mü
61,70
13,6
15,4
5
10
18
-6
NhËt
32,40
10,2
8,1
2
8
15
-8
§øc
24,50
6,6
6,1
3
-1
2
-3
Ph¸p
17,40
6,7
4,3
0
-4
2
-11
Hµn Quèc
10,70
1,5
2,7
9
11
9
-1
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
B¶ng 11
DÞch vô du lÞch cña mét sè níc, 2001
(tû USD vµ %)
Gi¸ trÞ
ThÞ phÇn trªn thÞ trêng
du lÞch thÕ giíi
% t¨ng trëng
2001
1990
2001
1990-01
1999
2000
2001
XuÊt khÈu
Mü
88,70
19,0
19,1
5
5
9
-9
§øc
17,30
5,4
3,7
2
2
-4
-2
Trung Quèc
17,80
0,7
3,8
24
12
15
10
Italia
25,80
6,2
5,6
4
-5
-3
-6
Hång K«ng
10,30
2,0
2,2
6
2
14
2
NhËp khÈu
Mü
61,60
14,7
14,5
4
4
10
-8
§øc
46,10
13,1
10,8
3
2
-6
-2
Trung Quèc
13,90
0,2
3,3
36
18
21
6
Italia
14,20
4,0
3,3
3
-4
-7
-9
Hång K«ng
13,70
1,8
3,2
10
-5
3
-2
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
B¶ng 12
XuÊt khÈu c¸c ngµnh dÞch vô kh¸c (ngoµi VËn t¶i vµ Du LÞch) vµ thÞ phÇn trong tæng Th¬ng m¹i dÞch vô thÕ giíi – 1995-2001
(tû USD vµ %)
Nguån: International trade statistics 2002 - WTO
B¶ng 13
ThÞ phÇn mét sè ngµnh dÞch vô thÕ giíi, 2001
(%)
Nguån: International trade statistics 2002 – WTO
II HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô
(The General Agreement on Trade in Services – GATS)
Cho ®Õn n¨m 1994, cha cã mét hiÖp ®Þnh ®a ph¬ng nµo ®iÒu chØnh th¬ng m¹i dÞch vô. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do thiÕu kiÕn thøc vÒ th¬ng m¹i dÞch vô. C¸c nhµ kinh tÕ thêng nh×n ngµnh dÞch vô nh mét ngµnh kh«ng mang tÝnh th¬ng m¹i hoÆc tåi tÖ h¬n hä cßn coi dÞch vô lµ nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh phi s¶n xuÊt vµ do vËy kh«ng ®¸ng ph¶i tËp trung x©y dùng chÝnh s¸ch. C¸c nghiªn cøu chuyªn s©u chØ tËp trung vµo nh÷ng h×nh thøc viÖc lµm trong dÞch vô hoÆc nghiªn cøu dÞch vô nh ngµnh hç trî s¶n xuÊt mµ kh«ng tÝnh ®Õn sù ®ãng gãp trùc tiÕp cña ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô ®èi víi s¶n xuÊt trong níc vµ thu nh¹p ngo¹i tÖ. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña chÝnh phñ tríc ®©y ®Òu nh»m vµo c¸c hµng hãa chiÕn lîc vµ do vËy c¸c c¬ quan chÝnh phñ thêng kh«ng quen víi c¸c ho¹t ®éng cña c¸c nhµ xuÊt khÈu dÞch vô. C¸c c¬ quan thèng kª quèc gia kh«ng thu thËp ®îc c¸c sè liÖu thèng kª th¬ng m¹i mét c¸ch chi tiÕt nªn hÇu nh kh«ng cã c¸c d÷ liÖu chÝnh x¸c vµ hoµn chØnh vÒ dÞch vô.
Trong thùc tÕ, dÞch vô (®Æc biÖt lµ dÞch vô vËn t¶i, du lÞch vµ tµi chÝnh quèc tÕ) ®· ®ãng gãp mét vai trß quan träng trong m«i trêng th¬ng m¹i mét thêi gian dµi. Nhng c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, hoÆc cho r»ng dßng th¬ng m¹i qu¸ nhá bÐ cho nªn kh«ng quan träng, hoÆc cho r»ng viÖc tËp trung vµo tù do ho¸ th¬ng m¹i hµng ho¸ sÏ tù ®éng tù ®éng më réng th¬ng m¹i dÞch vô. Khi kh«ng cã c¸c hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ®iÒu, c¸c doanh nghiÖp dÞch vô buéc ph¶i më réng kinh doanh trªn ph¹m vi quèc tÕ b»ng c¸ch øng phã víi nh÷ng m«i trêng ®Þnh chÕ ph©n biÖt ®èi xö vµ kh«ng lîng tríc ®îc.
B¾t ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970, c¸c tËp ®oµn khu vùc t nh©n ë Anh vµ Mü (Liªn minh c¸c c«ng nghiÖp dÞch vô) ®· b¾t ®Çu vËn ®éng chÝnh phñ cña hä nh»m t¹o ra mét s©n ch¬i ë møc cao h¬n trong viÖc tiÕp cËn thÞ trêng níc ngoµi. Vµ cuèi cïng c¸c giao dÞch dÞch vô quèc tÕ ®· ®îc ®a vµo vßng ®µm ph¸n Uruguay.
1. Sù ra ®êi cña GATS:
Vßng ®µm ph¸n Uruguay lµ vßng ®µm ph¸n th¬ng m¹i mang tÝnh lÞch sö, nã kh«ng chØ ®Ò cËp tíi tù do ho¸ h¬n n÷a vÒ th¬ng m¹i hµng ho¸ mµ cßn ®Ò cËp tíi viÖc thiÕt lËp khu«n khæ cho tù do ho¸ vÒ th¬ng m¹i dÞch vô, c¸c biÖn ph¸p ®Çu t vµ së h÷u trÝ tuÖ. Khi vßng ®µm ph¸n ®îc khëi sù t¹i Punta del Este (Uruguay) vµo 9-1986, c¸c cuéc th¶o luËn ®Òu cho r»ng kÕt qu¶ cña vßng ®µm ph¸n ph¶i lµ sù më réng cña khu«n khæ HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng m¹i (GATT). Khi vßng ®µm ph¸n kÕt thóc vµo th¸ng 4-1994 t¹i Marrakesh (Ma rèc), Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi míi ra ®êi víi viÖc söa ®æi hiÖp ®Þnh GATT (vÒ th¬ng m¹i hµng ho¸) vµ bæ sung hai hiÖp ®Þnh míi: HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô (GATS) vµ HiÖp ®Þnh vÒ c¸c khÝa c¹nh liªn quan tíi th¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.
Thµnh c«ng cña 50 n¨m ®µm ph¸n th¬ng m¹i hµng ho¸ trong khu«n khæ GATT ®· ®a ra mét minh chøng ®Çy søc thuyÕt phôc ®èi víi c¸c chÝnh phñ. ViÖc liªn tôc gi¶m thuÕ quan ®· thóc ®Èy th¬ng m¹i hµng ho¸ thÕ giíi t¨ng m¹nh, cao h¬n c¶ møc t¨ng cña thu nhËp thÕ giíi. ThuÕ quan trung b×nh trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi ®· gi¶m tõ møc 35% sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai xuèng cßn 4% ngµy nay vµ møc t¨ng trëng b×nh qu©n cña th¬ng m¹i ®· vît møc t¨ng trëng kinh tÕ thÕ giíi lµ h¬n 2%/ n¨m. Thªm vµo ®ã, sù ph¸t triÓn cña c¸c luËt lÖ th¬ng m¹i quèc tÕ trong GATT ®· t¨ng thªm kh¶ n¨ng dù b¸o chÕ ®é th¬ng m¹i hµng ho¸ thÕ giíi. ChÝnh v× nh÷ng thµnh c«ng cña GATT ®èi víi th¬ng m¹i hµng ho¸ mµ chÝnh phñ c¸c níc nhËn thÊy cÇn thiÕt ph¶i cã mét quy chÕ mang tÝnh toµn cÇu ®Ó ®iÒu chØnh th¬ng m¹i dÞch vô.
Tuy nhiªn tho¶ thuËn ®Ó b¾t ®Çu c¸c cuéc ®µm ph¸n vÒ th¬ng m¹i dÞch vô ®· gÆp ph¶i nh÷ng trë ng¹i. §Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn lµ viÖc ®Þnh nghÜa vÒ “th¬ng m¹i dÞch vô”. Xem xÐt trêng hîp cña dÞch vô du lÞch, trong ®ã mét kh¸ch hµng ®i du lÞch tíi mét níc cung cÊp dÞch vô, th× ngay lËp tøc nã ®· gÆp ph¶i nh÷ng h¹n chÕ trong ®Þnh nghÜa vÒ th¬ng m¹i qua biªn giíi truyÒn thèng cña GATT. Thªm vµo ®ã, th¬ng m¹i dÞch vô._. tõ tríc cho tíi khi HiÖp ®Þnh GATS ra ®êi, ®· bÞ xem nhÑ vµ bÞ coi lµ phô thuéc vµo s¶n xuÊt vµ th¬ng m¹i hµng ho¸. NhiÒu dÞch vô ®îc ®iÒu tiÕt rÊt chÆt chÏ ®Ó b¶o vÖ c¶ ngêi tiªu dïng lÉn nÒn kinh tÕ trong níc, vµ mét sè ngµnh dÞch vô l¹i thuéc ®éc quyÒn nhµ níc nh dÞch vô vËn t¶i, viÔn th«ng, bu chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm, y tÕ vµ gi¸o dôc. Do vËy mét sè níc coi viÖc ®Ò cËp tíi c¸c quy ®Þnh quèc gia vÒ h¹n chÕ th¬ng m¹i vµ tiÕn hµnh c¸c cuéc ®µm ph¸n quèc tÕ lµ ®e däa ®Õn chñ quyÒn quèc gia.
MÆc dï vËy, vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1980, rÊt nhiÒu níc ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng lo ng¹i vÒ suy tho¸i toµn cÇu, l¹m ph¸t kÐo dµi vµ n¹n thÊt nghiÖp gia t¨ng. C¸c níc ngµy cµng ph¶i lu ý h¬n ®Õn tÇm quan träng cña th¬ng m¹i dÞch vô quèc tÕ, v× ®Õn thêi ®iÓm nµy nh÷ng tiÕn bé vît bËc trong c«ng nghÖ ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin ®· thóc ®Èy kh¶ n¨ng th¬ng m¹i ho¸ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô. C¸c níc ®i ®Õn kÕt luËn, viÖc xo¸ bá c¸c rµo c¶n ®èi víi th¬ng m¹i dÞch vô quèc tÕ vµ t¹o cho c¸c nhµ xuÊt khÈu dÞch vô kh¶ n¨ng dù do¸n ®îc t×nh h×nh th¬ng m¹i, ®Çu t quèc tÕ sÏ t¹o ra nh÷ng ®éng lùc xuÊt khÈu dÞch vô, ®ång thêi sÏ hç trî cho sù ph¸t triÓn mµ kh«ng g©y ra l¹m ph¸t trong níc vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ ®Ó bíc vµo kû nguyªn cña x· héi th«ng tin vµ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ cã yÕu tè trÝ tuÖ ngµy cµng cao.
Môc tiªu lóc nµy râ rµng lµ cÇn thiÕt ph¶i cã mét tho¶ thuËn riªng biÖt vÒ th¬ng m¹i dÞch vô chø kh«ng nªn ®a ra nh÷ng söa ®æi bæ sung ®¬n gi¶n trong HiÖp ®Þnh GATT. HiÖp ®Þnh ®ã cÇn ph¶i ®Ò cËp tíi tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ¶nh hëng tíi th¬ng m¹i dÞch vô.
ChÝnh v× thÕ khi khëi xíng vßng ®µm ph¸n Uruguay n¨m 1986, c¸c níc ®· nhÊt trÝ ®a th¬ng m¹i dÞch vô vµo ®µm ph¸n víi t c¸ch mét bé phËn trong cam kÕt trän gãi vµ tin r»ng ®iÒu ®ã sÏ c¶i thiÖn toµn bé hÖ thèng th¬ng m¹i thÕ giíi. Víi nh÷ng ý tëng vµ quan niÖm nh vËy, c¸c cuéc ®µm ph¸n t¹i vßng Uruguay trë nªn tham väng vµ phøc t¹p. Trªn thùc tiÔn, n¨m 1986 c¸c Bé trëng ®· ®ång ý th¶o luËn mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò cã t¸c ®éng ®Õn th¬ng m¹i thÕ giíi. Vßng ®µm ph¸n nµy ®· ®Æt ra môc tiªu gi¶m thuÕ quan vµ hµng rµo phi thuÕ quan ®èi víi hµng ho¸, më réng c¸c quy t¾c ®a ph¬ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, còng nh trong dÖt may. Vßng ®µm ph¸n nµy còng ®Ò ra môc tiªu x©y dùng mét chÕ ®é th¬ng m¹i tù do h¬n cho th¬ng m¹i dÞch vô th«ng qua viÖc h×nh thµnh mét khu«n khæ c¸c nguyªn t¾c vµ quy ®Þnh th¬ng m¹i. ViÖc ®a th¬ng m¹i dÞch vô vµo ph¹m vi ®µm ph¸n ®· kh¾c phôc ®îc mét khiÕm khuyÕt nghiªm träng cña c¸c quy t¾c th¬ng m¹i ®a biªn. KÕt qu¶ cña nh÷ng nç lùc ®ã lµ viÖc ra ®êi cña HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô (GATS)
Tãm l¹i, GATS ra ®êi ®· ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn th¬ng m¹i quèc tÕ. Nã ®· x©y dùng nªn nh÷ng quy t¾c ®Çu tiªn vÒ tù do th¬ng m¹i dÞch vô trªn ph¹m vi toµn cÇu.
2. Néi dung cña HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô (GATS)
GATS lµ hiÖp ®Þnh ®Çu tiªn mang tÝnh ®a biªn ®iÒu chØnh th¬ng m¹i dÞch vô. HiÖp ®Þnh nµy bao gåm 29 ®iÒu kho¶n chñ yÕu, ®ång thêi cã c¸c phô lôc ®i kÌm t¹o thµnh mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ HiÖp ®Þnh ®îc chia thµnh 3 phÇn chÝnh nh sau:
PhÇn I: lµ mét phÇn hiÖp ®Þnh khung vÒ c¸c nguyªn t¾c vµ nghÜa vô chung bao gåm c¸c ®iÒu kho¶n sau:
- §iÒu 1: Ph¹m vi vµ ®Þnh nghÜa
- §iÒu 2: §èi xö tèi huÖ quèc
- §iÒu 3: Sù minh b¹ch
- §iÒu 3b: Sù tiÕt lé c¸c th«ng tin bÝ mËt
- §iÒu 4: Sù gia nhËp ngµy cµng t¨ng cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn
- §iÒu 5: Liªn kÕt kinh tÕ
- §iÒu 5b: C¸c hiÖp ®Þnh vÒ liªn kÕt thÞ trêng lao ®éng
- §iÒu 6: Quy ®Þnh trong níc
- §iÒu 7: Sù thõa nhËn b»ng cÊp
- §iÒu 8: §éc quyÒn vµ c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô ®éc quyÒn
- §iÒu 9: Th«ng lÖ kinh doanh
- §iÒu 10: C¸c biÖn ph¸p tù vÖ khÈn cÊp
- §iÒu 11: C¸c kho¶n thanh to¸n vµ chuyÓn tiÒn
- §iÒu 12: C¸c h¹n chÕ nh»m b¶o hé c¸n c©n thanh to¸n
- §iÒu 13: Mua s¾m cña chÝnh phñ
- §iÒu 14: C¸c lo¹i trõ chung
- §iÒu 15: Trî cÊp
PhÇn II: lµ c¸c cam kÕt cô thÓ bao gåm c¸c ®iÒu kho¶n sau
- §iÒu 16: TiÕp cËn thÞ trêng
- §iÒu 17: §èi xö quèc gia
- §iÒu 18: C¸c cam kÕt bæ sung
- §iÒu 19: §µm ph¸n c¸c cam kÕt cô thÓ
- §iÒu 20: LÞch tr×nh thùc hiÖn c¸c cam kÕt cô thÓ
- §iÒu 21: Söa ®æi lÞch tr×nh
- §iÒu 22: Tham vÊn
- §iÒu23: Gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ thi hµnh
- §iÒu 24: Héi ®ång th¬ng m¹i dÞch vô
- §iÒu 25: Hîp t¸c kü thuËt
- §iÒu 26: Quan hÖ víi c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c
- §iÒu 27: Tõ chèi c¸c lîi Ých
- §iÒu 28: C¸c ®Þnh nghÜa
PhÇn III: lµ c¸c phô lôc vÒ mét sè lo¹i h×nh dÞch vô bao gåm c¸c phô lôc thuéc ®iÒu 29 nh sau:
- Phô lôc vÒ c¸c miÔn trõ ®èi víi ®iÒu 2
- Phô lôc vÒ sù di chuyÓn cña c¸c tù nhiªn nh©n cung cÊp dÞch vô theo hiÖp ®Þnh
- Phô lôc vÒ dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng
- Phô lôc vÒ dÞch vô tµi chÝnh
- Phô lôc thø hai vÒ dÞch vô tµi chÝnh
- Phô lôc vÒ c¸c ®µm ph¸n vÒ dÞch vô vËn t¶i biÓn
- Phô lôc vÒ dÞch vô viÔn th«ng
- Phô lôc vÒ c¸c ®µm ph¸n vÒ dÞch vô viÔn th«ng c¬ b¶n
GATS lµ mét tho¶ thuËn liªn chÝnh phñ “thµnh lËp nªn mét khu«n khæ ®a ph¬ng c¸c nguyªn t¾c vµ quy ®Þnh vÒ th¬ng m¹i dÞch vô víi môc tiªu më réng th¬ng m¹i theo c¸c ®iÒu kiÖn minh b¹ch ho¸ vµ tù do ho¸ h¬n n÷a”. C¸c níc thµnh viªn th«ng qua ®µm ph¸n ®Ó ®a ra c¸c cam kÕt cña m×nh trªn c¬ së ®iÒu chØnh luËt lÖ vµ c¸c quy ®Þnh cña quèc gia. ViÖc ®iÒu chØnh luËt lÖ sÏ ®îc tiÕn hµnh tõng bíc, tiÕn tíi xo¸ bá hoµn toµn mäi h¹n chÕ ®èi víi dÞch vô nhËp khÈu còng nh nhµ cung cÊp dÞch vô níc ngoµi khi tiÕn hµnh cung cÊp dÞch vô theo nh÷ng ph¬ng thøc kh¸c nhau.
HiÖp ®Þnh GATS ®îc WTO qu¶n lý cïng víi c¸c hiÖp ®Þnh kh¸c cña vßng ®µm ph¸n Uruguay. C¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña HiÖp ®Þnh GATS lµ Héi ®ång th¬ng m¹i dÞch vô. Theo ®iÒu 24 cña HiÖp ®Þnh GATS, Héi ®ång nµy cã quyÒn h¹n rÊt lín: cã thÓ tiÕn hµnh bÊt cø ho¹t ®éng nµo phôc vô cho viÖc thùc thi hiÖp ®Þnh vµ c¸c môc tiªu xa h¬n. Héi ®ång cã thÓ thµnh lËp c¸c c¬ quan trùc thuéc trong trêng hîp cÇn thiÕt vµ nh÷ng c¬ quan nµy còng cã quyÒn thiÕt lËp nh÷ng quy ®Þnh vÒ thñ tôc lµm viÖc riªng sau khi ®îc sù phª chuÈn cña Héi ®ång.
3. Kh¸i niÖm vÒ dÞch vô vµ th¬ng m¹i dÞch vô trong GATS
3.1. DÞch vô
3.1.1 Kh¸i niÖm vÒ dÞch vô
Trong ®iÒu 1 cña GATS (Ph¹m vi vµ ®Þnh nghÜa), kh¸i niÖm dÞch vô bao gåm bÊt kú lo¹i h×nh dÞch vô nµo cã môc ®Ých th¬ng m¹i, ngo¹i trõ nh÷ng lo¹i h×nh dÞch vô ®îc cung cÊp theo chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ. Mét dÞch vô ®îc cung cÊp theo chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ lµ lo¹i h×nh dÞch vô kh«ng dùa trªn c¬ së th¬ng m¹i hoÆc kh«ng cã sù c¹nh tranh víi mét hay nhiÒu nhµ cung cÊp dÞch vô kh¸c. DÞch vô ë ®©y chÝnh lµ lîi Ých mµ kh¸ch hµng nhËn ®îc phï hîp víi quy c¸ch vµ gi¸ c¶ do bªn mua vµ bªn b¸n tho¶ thuËn.
3.1.2 C¸c ngµnh dÞch vô trong GATS
GATS liÖt kª c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ®· ®îc “th¬ng m¹i ho¸” chñ yÕu lµ ®Ó tõng bíc tiÕn dÇn tíi tù do ho¸ toµn diÖn. GATS bao gåm tÊt c¶ c¸c ngµnh dÞch vô ®îc trao ®æi nh»m môc ®Ých th¬ng m¹i. GATS bao gåm c¸c ngµnh dÞch vô ®îc cung cÊp hay kh«ng cung cÊp trªn c¬ së th¬ng m¹i, cã sù hiÖn diÖn hay kh«ng cã sù hiÖn diÖn c¹nh tranh trong níc. Danh môc dÞch vô do GATS ®iÒu chØnh rÊt réng, bao gåm 11 ngµnh lín vµ 155 tiÓu ngµnh:
DÞch vô kinh doanh bao gåm c¸c dÞch vô nghÒ nghiÖp nh dÞch vô ph¸p lý, dÞch vô kiÓm to¸n, thiÕt kÕ; c¸c dÞch vô nghiªn cøu vµ triÓn khai; dÞch vô m¸y tÝnh; dÞch vô liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n vµ c¸c dÞch vô kinh doanh kh¸c.
DÞch vô th«ng tin liªn l¹c bao gåm: bu ®iÖn, chuyÓn ph¸t nhanh, viÔn th«ng, nghe nh×n…
DÞch vô x©y dùng vµ thi c«ng bao gåm: x©y dùng nhµ cöa, x©y dùng c«ng chÝnh, l¾p ®Æt m¸y mãc, hoµn thiÖn c«ng tr×nh…
DÞch vô ph©n phèi bao gåm: ®¹i lý hoa hång, ®¹i lý ®éc quyÒn, b¸n bu«n, b¸n lÎ…
DÞch vô ®µo t¹o bao gåm: tiÓu häc, trung häc, ®¹i häc, cao häc, chuyªn s©u
DÞch vô m«i trêng bao gåm: tho¸t níc, xö lý chÊt th¶i, vÖ sinh…
DÞch vô tµi chÝnh bao gåm: ng©n hµng, b¶o hiÓm, chøng kho¸n…
DÞch vô liªn quan ®Õn søc khoÎ bao gåm: ch÷a bÖnh, bÖnh viÖn…
DÞch vô du lÞch vµ l÷ hµnh bao gåm: kh¸ch s¹n vµ nhµ hµng, ®¹i lý vµ ®iÒu hµnh du lÞch, híng dÉn viªn du lÞch…
DÞch vô gi¶i trÝ, v¨n ho¸, thÓ thao bao gåm: gi¶i trÝ (nhµ h¸t, r¹p chiÕu phim, xiÕc), th viÖn, b¶o tµng, thÓ thao…
DÞch vô vËn t¶i bao gåm: vËn t¶i ®êng biÓn, vËn t¶i thuû néi ®Þa, vËn t¶i hµng kh«ng, vËn t¶i ®êng s¾t, vËn t¶i « t«, vËn t¶i ®êng èng, vËn t¶i vò trô, c¸c dÞch vô phô trî liªn quan
C¸c dÞch vô kh¸c
3.2. Th¬ng m¹i dÞch vô
Th¬ng m¹i hµng ho¸ lµ th¬ng m¹i c¸c s¶n phÈm h÷u h×nh, cßn th¬ng m¹i dÞch vô vÒ c¬ b¶n lµ th¬ng m¹i c¸c s¶n phÈm v« h×nh. NÕu nh th¬ng m¹i hµng ho¸ lµ viÖc trao ®æi nh÷ng c¸i cô thÓ vµ nh×n thÊy ®îc, th× th¬ng m¹i dÞch vô vÒ c¬ b¶n lµ trao ®æi nh÷ng “s¶n phÈm” kh«ng thÓ nh×n thÊy, cÇm n¾m hay tÝch tr÷ ®îc. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i dÞch vô ®Òu cã thÓ trao ®æi hay mua b¸n ®Æc biÖt lµ trong trao ®æi quèc tÕ, vÝ dô nh c¸c dÞch vô c«ng céng, dÞch vô thuéc chøc n¨ng qu¶n lý cña nhµ níc… Xu híng th¬ng m¹i ho¸ dÞch vô lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan t©m cña WTO. Trong ®iÒu 1 cña HiÖp ®Þnh GATS, th¬ng m¹i dÞch vô ®îc ®Þnh nghÜa nh lµ viÖc cung cÊp mét dÞch vô:
Tõ l·nh thæ cña mét níc thµnh viªn sang l·nh thæ cña mét níc thµnh viªn kh¸c (cung cÊp qua biªn giíi)
Trong l·nh thæ mét níc thµnh viªn cho ngêi tiªu dïng dÞch vô cña mét níc thµnh viªn kh¸c (tiªu dïng ë níc ngoµi)
Bëi mét ngêi cung cÊp dÞch vô cña mét níc thµnh viªn th«ng qua hiÖn diÖn th¬ng m¹i trong l·nh thæ cña mét níc thµnh viªn kh¸c (hiÖn diÖn th¬ng m¹i)
Bëi mét ngêi cung cÊp dÞch vô cña mét níc thµnh viªn th«ng qua sù hiÖn diÖn cña thÓ nh©n cña mét níc thµnh viªn trong l·nh thæ cña bÊt cø thµnh viªn nµo kh¸c (hiÖn diÖn cña thÓ nh©n)
Nh vËy, GATS ®· ph©n lo¹i th¬ng m¹i dÞch vô th«ng qua bèn ph¬ng thøc cung cÊp.
Ph¬ng thøc 1- cung cÊp qua biªn giíi (Cross border)
DÞch vô ®îc cung cÊp tõ l·nh thæ cña mét níc thµnh viªn nµy vµo l·nh thæ cña mét níc thµnh viªn kh¸c. DÞch vô di chuyÓn qua biªn giíi ®éc lËp víi nhµ cung cÊp vµ ngêi tiªu dïng, cã nghÜa lµ khi giao dÞch diÔn ra tõ l·nh thæ mét níc thµnh viªn sang l·nh thæ mét níc thµnh viªn kh¸c, chØ cã b¶n th©n dÞch vô di chuyÓn qua biªn giíi mµ kh«ng cã sù di chuyÓn cña con ngêi vÝ dô nh dÞch vô t vÊn qua fax, email, ®iÖn tho¹i, ch÷a bÖnh tõ xa… Nhµ cung cÊp kh«ng thiÕt lËp bÊt cø mét hiÖn diÖn nµo trªn l·nh thæ níc thµnh viªn.
Ph¬ng thøc 2 - tiªu dïng ë níc ngoµi (Comsumption abroad)
Ph¬ng thøc nµy ®Ò cËp ®Õn nh÷ng dÞch vô ®îc cung cÊp trong l·nh thæ cña mét níc thµnh viªn cho c«ng d©n cña bÊt kú níc thµnh viªn nµo kh¸c. Nãi c¸ch kh¸c, dÞch vô ®îc cung cÊp cho ngêi tiªu dïng ë ngoµi l·nh thæ mµ ngêi tiªu dïng ®ã c tró thêng xuyªn. VÝ dô nh dÞch vô kh¸ch s¹n, nhµ hµng cho ngêi níc ngoµi, dÞch vô ®µo t¹o cho sinh viªn níc ngoµi… ViÖc di chuyÓn tµi s¶n cña ngêi tiªu dïng còng thuéc ph¬ng thøc nµy (vÝ dô göi mét con tµu hoÆc c¸c thiÕt bÞ kh¸c ra níc ngoµi ®Ó söa ch÷a).
Ph¬ng thøc 3 - hiÖn diÖn th¬ng m¹i (Commercial presence)
Ngêi cung cÊp dÞch vô di chuyÓn qua biªn giíi ®Ó thµnh lËp hiÖn diÖn th¬ng m¹i cña m×nh ë níc ngoµi nh c«ng ty con, v¨n phßng ®¹i diÖn, chi nh¸nh… nh»m tiÕn hµnh cung cÊp dÞch vô th«ng qua c¸c hiÖn diÖn nµy.
Ph¬ng thøc 4 - hiÖn diÖn cña thÓ nh©n (Presence of natural persons)
DÞch vô ®îc cung cÊp qua sù hiÖn diÖn cña c¸c tù nhiªn nh©n cña mét níc thµnh viªn ë mét níc thµnh viªn kh¸c. Ph¬ng thøc nµy chØ ¸p dông cho c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô ®éc lËp (t vÊn gia, nh©n viªn y tÕ…) hoÆc nh÷ng ngêi lµm c«ng cña hä khi hä c tró t¹m thêi t¹i mét níc thµnh viªn. §¬n gi¶n h¬n ta cã thÓ hiÓu lµ dÞch vô ®îc cung cÊp bëi c¸ nh©n cña mét níc thµnh viªn t¹i l·nh thæ cña bÊt cø mét níc thµnh viªn nµo kh¸c.
4. Ph¹m vi ¸p dông cña GATS
C¸c quy t¾c cña GATS ®îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ë c¶ hiÖn t¹i vµ t¬ng lai. Tuy nhiªn møc ®é më cöa thÞ trêng cña tõng níc kh«ng ®îc quy ®Þnh mét c¸ch tù ®éng mµ ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua ®µm ph¸n. Mét sè ®iÒu kho¶n cña GATS nh nghÜa vô MFN vµ minh b¹ch ho¸ ®îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc dÞch vô, nhng c¸c ®iÒu kho¶n liªn quan tíi tiÕp cËn thÞ trêng vµ ®·i ngé quèc gia cho tíi nay chØ ®îc ¸p dông trong nh÷ng lÜnh vùc cô thÓ mµ c¸c níc cã ®a ra cam kÕt. Møc ®é cam kÕt cña c¸c níc thµnh viªn kh¸c nhau rÊt xa vµ cha cã thµnh viªn nµo ®a ra cam kÕt trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc dÞch vô. Quy t¾c cña GATS còng ®îc ¸p dông ®èi víi mäi biÖn ph¸p cña c¸c níc thµnh viªn cã ¶nh hëng ®Õn th¬ng m¹i dÞch vô. “BiÖn ph¸p” ë ®©y ®îc hiÓu rÊt réng, ®ã lµ bao gåm “bÊt kú biÖn ph¸p nµo cña mét níc thµnh viªn, cho dï díi h×nh thøc mét luËt lÖ, mét quy ®Þnh, mét quy t¾c, thñ tôc, quyÕt ®Þnh, ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh hay bÊt kú mét h×nh thøc nµo kh¸c ”. C¸c biÖn ph¸p cã thÓ “do ChÝnh phñ, c¸c c¬ quan trung ¬ng, vïng hay ®Þa ph¬ng ¸p dông” hoÆc “do c¸c c¬ quan phi chÝnh phñ ¸p dông khi thùc hiÖn c¸c quyÒn h¹n mµ c¸c c¬ quan chÝnh phñ, trung ¬ng, vïng hay ®Þa ph¬ng giao cho”.
MÆc dï ph¹m vi cña GATS rÊt réng, ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p cã ¶nh hëng ®Õn th¬ng m¹i dÞch vô, song mét sè vÊn ®Ò quan träng cã ¶nh hëng lín ®Õn c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô vÉn n»m ngoµi ph¹m vi ®iÒu chØnh cña GATS nh:
C¸c quy ®Þnh vÒ nhËp c¶nh
C¸c dÞch vô ®îc cung cÊp theo thÈm quyÒn cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ
C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ c¸c biÖn ph¸p thuÕ
Qu¶n lý tû gi¸ ngo¹i hèi
C¸c vÊn ®Ò vÒ t nh©n ho¸
5. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña GATS
GATS tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c cña th¬ng m¹i truyÒn thèng trong lÜnh vùc hµng ho¸ ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng th¬ng m¹i dÞch vô. Môc tiªu cña c¸c nguyªn t¾c nµy lµ nh»m ®¶m b¶o sù ®èi sö c«ng b»ng thuËn lîi cho mäi nhµ ®Çu t trong níc vµ ngoµi níc. Cô thÓ lµ:
5.1. Minh b¹ch ho¸ chÝnh s¸ch
§©y lµ nguyªn t¾c vµ nghÜa vô v« ®iÒu kiÖn cña GATS ®èi víi c¸c níc thµnh viªn. Nã còng lµ nguyªn t¾c cèt yÕu ®Ó tiÕn tíi tù do ho¸ ®a ph¬ng. Nguyªn t¾c nµy gióp c¸c thµnh viªn vµ c¸c doanh nghiÖp x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng h¹n chÕ vµ b¶o hé tõ ®ã ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch, chiÕn lîc phï hîp. C¸c nghÜa vô c¬ b¶n cña nguyªn t¾c nµy lµ viÖc xuÊt b¶n vµ th«ng b¸o nhanh chãng c¸c thay ®æi ph¸p luËt, duy tr× c¸c ®iÓm hái ®¸p vµ tiÕn hµnh rµ so¸t ph¸p lý mét c¸ch c«ng b»ng.
“TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®îc ¸p dông mét c¸ch réng r·i cã liªn quan hay ¶nh hëng ®Õn viÖc thùc hiÖn GATS” ph¶i ®îc c«ng bè nhanh chãng vµ “chËm nhÊt lµ vµo thêi ®iÓm c¸c biÖn ph¸p nµy cã hiÖu lùc”. KÓ c¶ ë nh÷ng lÜnh vùc cña mét chÝnh phñ thuéc “c¸c HiÖp ®Þnh quèc tÕ cã liªn quan hay cã t¸c ®éng ®Õn th¬ng m¹i dÞch vô ” th× chÝnh phñ ®ã vÉn ph¶i cã nghÜa vô th«ng b¸o. ViÖc c«ng bè c¸c quy ®Þnh nµy cã thÓ diÔn ra ë bÊt kú ®Þa ®iÓm nµo, b»ng bÊt cø biÖn ph¸p nµo, vµ ®îc ¸p dông cho c¶ nh÷ng biÖn ph¸p do chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng hay cÊp vïng ®a ra.
Ngoµi nghÜa vô c«ng bè tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p liªn quan, c¸c thµnh viªn cßn cã nghÜa vô th«ng b¸o nhanh chãng, Ýt nhÊt lµ mçi n¨m mét lÇn cho Héi ®ång th¬ng m¹i dÞch vô vÒ viÖc ban hµnh míi hay thay ®æi c¸c luËt lÖ, quy ®Þnh hay híng dÉn hµnh chÝnh trong c¸c ngµnh vµ c¸c tiÓu ngµnh ®· cã cam kÕt cô thÓ. Khi ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh cã t¸c ®éng ®Õn th¬ng m¹i dÞch vô, c¸c chÝnh phñ còng ph¶i ®a ra c¸c c«ng cô mang tÝnh kh¸ch quan (träng tµi, toµ ¸n) ®Ó gi¸m s¸t c¸c quyÕt ®Þnh ®ã
C¸c chÝnh phñ cam kÕt thµnh lËp nhiÒu ®Çu mèi gi¶i ®¸p th«ng tin ®Ó tr¶ lêi ngay lËp tøc c¸c th«ng tin chi tiÕt liªn quan ®Õn th¬ng m¹i dÞch vô mµ c¸c níc thµnh viªn kh¸c yªu cÇu trong vßng 2 n¨m kÓ tõ ngµy GATS cã hiÖu lùc. Ngoµi ra chÝnh phñ c¸c níc ph¸t triÓn ph¶i thµnh lËp c¸c diÔn ®µn t¬ng trî ®Ó cung cÊp th«ng tin ®Æc biÖt cho c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Nguyªn t¾c minh b¹ch ho¸ kh«ng yªu cÇu mét níc thµnh viªn ph¶i cung cÊp c¸c th«ng tin bÝ mËt, lµm c¶n trë c«ng t¸c thi hµnh ph¸p luËt, tr¸i víi lîi Ých c«ng céng.
5.2 Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö
Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö ®îc thÓ hiÖn ë hai nguyªn t¾c díi ®©y:
§èi xö tèi huÖ quèc (MFN)
Mét nguyªn t¾c c¬ b¶n cña th¬ng m¹i quèc tÕ, vèn lµ nÒn t¶ng cña GATT lµ nguyªn t¾c MFN. Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu mét níc thµnh viªn ph¶i dµnh cho tÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn WTO cßn l¹i sù ®èi xö u ®·i nhÊt ®· dµnh cho bÊt cø níc thµnh viªn WTO nµo lµ ®èi t¸c th¬ng m¹i cña m×nh ngay lËp tøc vµ v« ®iÒu kiÖn. Sù ph©n biÖt ®èi xö víi c¸c níc thø ba bÞ cÊm hoµn toµn. H¬n 40 n¨m qua nguyªn t¾c nµy ®· t¹o nÒn t¶ng cho tù do ho¸ th¬ng m¹i hµng ho¸ trªn kh¾p thÕ giíi víi mét tèc ®é kh«ng thÓ ngê ®îc. GATS còng chøa ®ùng nguyªn t¾c nµy: “§èi víi bÊt kú biÖn ph¸p nµo thuéc ph¹m vi hiÖp ®Þnh nµy, mçi níc thµnh viªn sÏ ph¶i dµnh cho dÞch vô vµ c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô cña bÊt kú níc thµnh viªn nµo sù ®èi xö kh«ng kÐm u ®·i h¬n møc ®· dµnh cho dÞch vô vµ c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô t¬ng tù cña mét níc thµnh viªn bÊt kú mét c¸ch ngay lËp tøc vµ v« ®iÒu kiÖn” (®iÒu 2). NghÜa vô nµy ®îc ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ¶nh hëng ®Õn th¬ng m¹i dÞch vô, ë tÊt c¶ c¸c ngµnh, cho dï ®· cã cam kÕt cô thÓ hay cha. Tuy vËy, khi ¸p dông quy chÕ tèi huÖ quèc trong GATS c¸c thµnh viªn cã thÓ ®îc hëng mét sè ngo¹i lÖ víi ®iÒu kiÖn c¸c ngo¹i lÖ ®ã ph¶i do c¸c thµnh viªn ®a ra vµ ®¸p øng ®îc c¸c ®iÒu kiÖn cña Phô lôc vÒ c¸c trêng hîp ngo¹i lÖ cña ®iÒu 2. C¸c trêng hîp ngo¹i lÖ nµy sÏ ®îc Héi ®ång th¬ng m¹i dÞch vô xem xÐt l¹i sau 5 n¨m kÓ tõ ngµy GATS cã hiÖu lùc. Nãi chung, c¸c ngo¹i lÖ nµy kh«ng ®îc kÐo dµi qu¸ 10 n¨m kÓ tõ ngµy GATS cã hiÖu lùc (kh«ng qu¸ 2004) vµ phô thuéc vµo c¸c vßng dµm ph¸n vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch vô sau nµy. Ngoµi c¸c ngo¹i lÖ ®îc mét níc thµnh viªn ®a vµo danh s¸ch miÔn trõ, nÕu thµnh viªn nµy ®· tham gia vµo mét hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i dÞch vô khu vùc th× ®îc t¹m thêi cha ph¶i thùc hiÖn nguyªn t¾c MFN víi ®iÒu kiÖn hiÖp ®Þnh ®ã ph¶i bao trïm nh÷ng lÜnh vùc quan träng, xo¸ bá nh÷ng biÖn ph¸p ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi ngêi cung cÊp dÞch vô cña c¸c níc kh¸c tham gia vµo hiÖp ®Þnh vµ cÊm ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p ph©n biÖt ®èi xö míi.
Nguyªn t¾c MFN nh»m môc tiªu ®¹t ®îc møc ®é tù do ho¸ dÞch vô cao nh ®èi víi th¬ng m¹i hµng ho¸, th«ng qua viÖc ¸p dông nguyªn t¾c nµy ®èi víi cµng nhiÒu níc cµng tèt vµ trªn tÊt c¶ c¸c ngµnh dÞch vô. C¸c níc thµnh viªn dµnh cho nhau nh÷ng u ®·i th¬ng m¹i kh«ng ph¶i dùa trªn c¸c ®¸nh gi¸ hÑp theo tõng ngµnh mµ dùa trªn c¬ së lîi Ých th¬ng m¹i tæng thÓ trªn c¸c ngµnh vµ cho tÊt c¶ c¸c níc. Do vËy nguyªn t¾c MFN lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu trong thóc ®Èy tù do ho¸ th¬ng m¹i.
§èi xö quèc gia (NT):
Trong ph¹m vi mét thÞ trêng, ®·i ngé quèc gia trong GATS chñ yÕu hµm chøa ý nghÜa kh«ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a ngêi níc ngoµi víi ngêi trong níc. So víi nghÜa vô nµy trong th¬ng m¹i hµng ho¸ theo GATT, h×nh thøc ®·i ngé quèc gia cña GATS cßn s©u réng h¬n v× nã bao trïm c¶ vÊn ®Ò ngêi cung cÊp dÞch vô, tuy r»ng nã chØ cã hiÖu lùc ®èi víi nh÷ng lÜnh vùc mµ mét níc thµnh viªn cam kÕt thùc hiÖn chø kh«ng cã gi¸ trÞ hiÖu lùc ®èi víi nh÷ng lÜnh vùc mµ níc ®ã cha cam kÕt. Nguyªn t¾c ®·i ngé quèc gia chØ ra r»ng: “mçi níc thµnh viªn sÏ dµnh cho dÞch vô vµ nhµ cung cÊp dÞch vô cña bÊt kú mét níc thµnh viªn nµo kh¸c sù ®èi xö trong tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p cã ¶nh hëng ®Õn viÖc cung cÊp dÞch vô kh«ng kÐm u ®·i h¬n møc dµnh cho dÞch vô vµ nhµ cung cÊp dÞch vô cña níc m×nh” (®iÒu 17). Cã ba møc xem xÐt, kiÓm tra ®Ó ®¶m b¶o kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö. §ã lµ:
Thø nhÊt, c¸c bªn thõa nhËn r»ng kh«ng thÓ dµnh cho ngêi níc ngoµi sù ®èi xö gièng hÖt nh møc dµnh cho c«ng d©n níc ®ã, nhng ®iÒu nµy ph¶i lµ th«ng lÖ.
Thø hai, sù ®èi xö gièng vÒ mÆt h×nh thøc hay sù ®èi xö kh¸c biÖt vÒ mÆt h×nh thøc “®Òu ®îc chÊp nhËn víi ®iÒu kiÖn lµ kh«ng t¹o ra sù ®èi xö kÐm thuËn lîi h¬n”.
Thø ba, sù ®èi xö sÏ bÞ coi lµ kÐm u ®·i h¬n nÕu nã lµm thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn c¹nh tranh theo híng cã lîi cho dÞch vô vµ nhµ cung cÊp dÞch vô cña níc thµnh viªn ®ã so víi dÞch vô vµ nhµ cung cÊp dÞch vô t¬ng tù cña bÊt cø thµnh viªn nµo kh¸c.
§·i ngé quèc gia trong dÞch vô cã vai trß quan träng h¬n so víi trong hµng ho¸, v× träng t©m cña ®·i ngé quèc gia ®èi víi hµng ho¸ trong GATT lµ gi¶m thuÕ, cÊm h¹n chÕ sè lîng nhËp khÈu vµ bÊt kú lo¹i thuÕ hay sù ph©n biÖt ®èi xö nµo kh¸c sau khi ®· nép thuÕ h¶i quan. Th¬ng m¹i hµng ho¸ cã xu híng bÞ h¹n chÕ t¹i biªn giíi, trong khi ®ã, dÞch vô l¹i phô thuéc nhiÒu vµo c¸c quy ®Þnh trong níc cã t¸c ®éng tíi viÖc cung cÊp dÞch vô t¹i thÞ trêng néi ®Þa.
5.3. Th¬ng m¹i dÞch vô ngµy cµng tù do, cëi më h¬n
Môc ®Ých cña GATS lµ lµm cho th¬ng m¹i dÞch vô quèc tÕ ngµy cµng tù do, th«ng tho¸ng, g¹t bá c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i th«ng qua c¸c vßng ®µm ph¸n th¬ng m¹i dÞch vô ®a biªn.
5.4. Th¬ng m¹i dÞch vô cã thÓ dù ®o¸n ®îc
HÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn lµ mét nç lùc cña c¸c chÝnh phñ nh»m t¹o nªn mét m«i ttrêng kinh doanh æn ®Þnh vµ cã thÓ dù ®o¸n ®îc. Khi c¸c níc ®ång ý më cöa thÞ trêng dÞch vô, c¸c níc ph¶i rµng buéc lÉn nhau b»ng c¸c cam kÕt. Mét níc chØ cã thÓ thay ®æi c¸c rµng buéc khi ®· ®µm ph¸n víi c¸c níc kh¸c.
C¸c cam kÕt cô thÓ vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch vô theo c¸c quy ®Þnh cña GATS
C¸c cam kÕt cô thÓ vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch vô cña c¸c níc thµnh viªn theo quy ®Þnh cña GATS bao gåm c¸c cam kÕt sau:
6.1. Cam kÕt vÒ më cöa thÞ trêng:
§iÒu 16 cña GATS vÒ tiÕp cËn thÞ trêng quy ®Þnh: “ ®èi víi viÖc tiÕp cËn thÞ trêng th«ng qua c¸c ph¬ng thøc cung cÊp quy ®Þnh trong ®iÒu 1, mçi thµnh viªn sÏ dµnh cho dÞch vô vµ nhµ cung cÊp dÞch vô cña bÊt cø mét níc thµnh viªn nµo kh¸c sù ®èi xö kh«ng kÐm u ®·i h¬n møc ®· quy ®Þnh trong c¸c ®iÒu kho¶n, c¸c ®iÒu kiÖn vµ c¸c h¹n chÕ ®· nhÊt trÝ vµ ghi râ trong danh môc cam kÕt cña m×nh”. Quy ®Þnh nµy ng¨n chÆn nh÷ng trë ng¹i ®èi víi viÖc tiÕp cËn thÞ trêng vµ ®¶m b¶o r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn gièng nhau ®îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c dÞch vô vµ nhµ cung cÊp.
Nguyªn t¾c nµy cho phÐp c¸c c«ng ty níc ngoµi cung cÊp c¸c dÞch vô qua biªn giíi l·nh thæ cña mét níc kh¸c mµ kh«ng cÇn lËp c¬ së ë níc ®ã, hä còng cã thÓ lËp hiÖn diÖn th¬ng m¹i vµ göi c¸c c¸n bé chñ chèt ®Õn c¸c c¬ së t¹i níc ngoµi cña m×nh, vµ còng cã thÓ cung cÊp dÞch vô ë níc m×nh cho nh÷ng kh¸ch hµng kh«ng ph¶i lµ c«ng d©n níc m×nh mµ ®Õn tõ c¸c níc kh¸c.
Yªu cÇu vÒ viÖc më cöa hoµn toµn thÞ trêng dÞch vô (kh«ng duy tr× bÊt kú mét biÖn ph¸p nµo h¹n chÕ viÖc cung cÊp dÞch vô theo 4 ph¬ng thøc cung cÊp dÞch vô cña GATS) kh«ng ph¶i lµ b¾t buéc ®èi víi c¸c níc thµnh viªn. ViÖc tiÕp cËn thÞ trêng theo mét c¸ch thøc nµo ®ã sÏ tuú thuéc vµo c¸c cam kÕt cô thÓ cña tõng quèc gia trong danh môc cam kÕt cña níc ®ã. Trong trêng hîp nµy, mét níc thµnh viªn cã quyÒn ®Æt ra mét sè h¹n chÕ vÒ tiÕp cËn thÞ trêng. §ã lµ c¸c h¹n chÕ vÒ:
Sè lîng ngêi cung cÊp dÞch vô
Tæng gi¸ trÞ cña giao dÞch dÞch vô hay tµi s¶n
Tæng sè c¸c ho¹t ®éng dÞch vô
Tæng s¶n lîng dÞch vô ®Çu ra
- Sè ngêi cã thÓ ®îc tuyÓn dông trong mét sè lÜnh vùc dÞch vô cô thÓ
PhÇn tr¨m gãp vèn cña níc ngoµi
Lo¹i h×nh doanh nghiÖp
Mét cam kÕt vÒ tiÕp cËn thÞ trêng cña mét níc thµnh viªn ®ang cã hiÖu lùc sÏ lµ mét cam kÕt cè ®Þnh vµ níc nµy kh«ng cã quyÒn thay ®æi c¸c luËt lÖ cña m×nh v× cã thÓ dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ viÖc tiÕp cËn trë nªn khã kh¨n h¬n hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc.
Do sù phøc t¹p vÒ nh÷ng quy ®Þnh, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña c¸c níc thµnh viªn, nªn GATS híng tíi môc tiªu lµ gi¶m dÇn c¸c h¹n chÕ ®èi víi th¬ng m¹i dÞch vô c¨n cø vµo kh¶ n¨ng thùc tÕ cña níc thµnh viªn.
6.2. Cam kÕt vÒ ®èi xö quèc gia
§©y lµ cam kÕt cña c¸c thµnh viªn vÒ viÖc ¸p dông nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia trong th¬ng m¹i dÞch vô ®îc quy ®Þnh trong ®iÒu 17 cña GATS. C¸c thµnh viªn ph¶i ®a ra danh môc c¸c lÜnh vùc dÞch vô cã thÓ ¸p dông nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia cïng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn hay h¹n chÕ nÕu cã. Nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia chØ ¸p dông cho nh÷ng lÜnh vùc dÞch vô cã trong danh môc cam kÕt cña c¸c thµnh viªn. Cô thÓ c¸c níc thµnh viªn cã thÓ liÖt kª c¸c giíi h¹n hoÆc nh÷ng trêng hîp cô thÓ cha thÓ thùc hiÖn nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia theo tõng ph¬ng thøc cung cÊp dÞch vô.
6.3. C¸c cam kÕt bæ sung
§iÒu 18 cña GATS cã quy ®Þnh vÒ c¸c cam kÕt bæ sung. §©y lµ nh÷ng cam kÕt vÒ nh÷ng biÖn ph¸p cã ¶nh hëng dÕn th¬ng m¹i dÞch vô kh«ng n»m trong ph¹m vi hai h×nh thøc cam kÕt nªu trªn. VÝ dô c¸c níc thµnh viªn cã thÓ ®µm ph¸n c¸c cam kÕt vÒ n¨ng lùc chuyªn m«n, tiªu chuÈn hoÆc nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thñ tôc cÊp giÊy phÐp chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng giíi h¹n. C¸c cam kÕt cña c¸c níc thµnh viªn trong danh môc c¸c cam kÕt thêng bao gåm hai phÇn: c¸c cam kÕt nÒn chung (horizontal committments) vµ c¸c cam kÕt cô thÓ (Specific committments). C¸c cam kÕt nÒn chung ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc dÞch vô ®a ra vµ tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò nh: chÝnh s¸ch, luËt lÖ vÒ thuÕ quan, sù di chuyÓn cña thÓ nh©n… C¸c cam kÕt cô thÓ ¸p dông cho c¸c khu vùc dÞch vô cô thÓ trong ®ã liÖt kª c¸c khu vùc dÞch vô cô thÓ vµ h¹n chÕ cã thÓ cã. Trong nh÷ng cam kÕt nµy cña c¸c níc thµnh viªn thêng cã môc: “c¸c ®iÒu kiÖn vµ h¹n chÕ vÒ tiÕp cËn thÞ trêng ”. NÕu môc nµy ®îc ghi: “none” nghÜa lµ cam kÕt ®Çy ®ñ (kh«ng ¸p dông bÊt kú mét biÖn ph¸p nµo ®Ó giíi h¹n viÖc th©m nhËp thÞ trêng); “unbound except for the following” cã nghÜa lµ cam kÕt cã giíi h¹n, cã ®iÒu kiÖn; “unbound” cã nghÜa lµ cha ®a ra mét cam kÕt nµo trong khu vùc dÞch vô cô thÓ ®ã.
Tãm l¹i, HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô GATS lµ mét trong ba nÒn t¶ng c¬ b¶n cña Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi. Sù ra ®êi cña nã lµ mét yªu cÇu tÊt yÕu vµ kh¸ch quan trong ®iÒu kiÖn vai trß cña dÞch vô vµ th¬ng m¹i dÞch vô quèc tÕ ngµy cµng trë nªn to lín trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nã lµ hiÖp ®Þnh ®a ph¬ng ®Çu tiªn cã hiÖu lùc ph¸p lý ®Ó ®iÒu chØnh lÜnh vùc th¬ng m¹i vµ ®Çu t dÞch vô. GATS ®· t¹o ra mét khu«n khæ c¸c quy t¾c râ rµng dÔ dù ®o¸n ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng th¬ng m¹i dÞch vô vµ khëi xíng tiÕn tr×nh tù do ho¸. Môc tiªu cña GATS lµ chÊm døt t×nh tr¹ng can thiÖp b»ng c¸c luËt lÖ mét c¸ch tuú tiÖn vµ ®¶m b¶o luËt ph¸p cã tÝnh dù b¸o nh»m ph¸t triÓn th¬ng m¹i vµ ®Çu t, v× c¸c thµnh viªn cña GATS ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c nghÜa vô vµ cam kÕt cña m×nh th«ng qua mét c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cã hiÖu lùc cao trong khu«n khæ WTO. Mét khi thµnh viªn ®· ®a ra cam kÕt ®èi víi mét ngµnh dÞch vô cô thÓ th× thµnh viªn ®ã kh«ng thÓ rót l¹i cam kÕt nµy nÕu kh«ng cã sù bï ®¾p cho c¸c níc thµnh viªn kh¸c. GATS h·y cßn lµ mét hiÖp ®Þnh míi mÎ. MÆc dï tån t¹i cha l©u nhng GATS ®· chøng tá lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó ®¹t môc tiªu thóc ®Èy th¬ng m¹i ph¸t triÓn. Tuy nhiªn c¸c níc ®Òu hy väng r»ng GATS sÏ tiÕp tôc c¶i thiÖn møc ®é më cöa thÞ trêng dÞch vô, v× vÉn cßn nhiÒu lÜnh vùc cha n»m trong ph¹m vi ®iÒu chØnh cña GATS vµ cßn tån t¹i nhiÒu hµng rµo th¬ng m¹i g©y c¶n trë rÊt lín do c¸c quèc gia thµnh viªn kh«ng cã nghÜa vô ph¶i ®a ra c¸c cam kÕt më cöa thÞ trêng cho tÊt c¶ c¸c ngµnh dÞch vô hay cam kÕt rµng buéc ®èi víi tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ¶nh hëng ®Õn cung cÊp dÞch vô.
Ch¬ng2
Thùc tr¹ng ho¹t ®éng vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c ngµnh dÞch vô
ViÖt Nam hiÖn nay
Thùc tr¹ng vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét sè ngµnh dÞch vô
1. DÞch vô vËn t¶i
1.1. Vai trß vµ thùc tr¹ng cña dÞch vô vËn t¶i
Ngµy 28 th¸ng 8 n¨m 1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ký NghÞ ®Þnh 41 thµnh lËp Bé Giao th«ng c«ng chÝnh cña níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa, chÝnh thøc ®¸nh dÊu sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ngµnh dÞch vô giao th«ng vËn t¶i t¹i ViÖt Nam.
Tõ nh÷ng ngµy ®Çu míi ®îc thµnh lËp, víi nh÷ng c¬ së vËt chÊt cßn khiªm tèn l¹i bÞ tµn ph¸ qua hai cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ chèng Mü, nhng ®îc sù quan t©m ®Çu t ®óng møc cña §¶ng, ChÝnh phñ vµ nhê sù hç trî gióp ®ì cña b¹n bÌ quèc tÕ, ngµnh giao th«ng vËn t¶i ®· tõng bíc trëng thµnh vµ ph¸t triÓn, ®Õn nay ®· cã ®Çy ®ñ c¸c ph¬ng thøc vËn t¶i vµ c¸c ngµnh phô trî, ®Æt díi sù qu¶n lý cña c¸c c¬ quan trùc thuéc Bé giao th«ng vËn t¶i. Víi chøc n¨ng ®¶m b¶o giao th«ng vËn t¶i th«ng suèt nh»m phôc vô viÖc vËn chuyÓn hµng hãa vµ hµnh kh¸ch thuËn tiÖn vµ an toµn, ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, Nhµ níc ®· dµnh u tiªn rÊt lín cho viÖc ®Çu t x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng c¬ së giao th«ng vËn t¶i. ViÖc ®Çu t nµy kh«ng cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn viÖc ph¸t triÓn c¸c m¹ng líi dÞch vô giao th«ng vËn t¶i nhng t¹o ®iÒu kiÖn th«ng tho¸ng cho c¸c lo¹i dÞch vô GTVT ho¹t ®éng. Do ®ã cã thÓ nãi ®Çu t x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng GTVT lµ h×nh thøc ®Çu t gi¸n tiÕp cho dÞch vô GTVT. §Õn nay, níc ta ®· cã mét m¹ng líi giao th«ng ph©n bè t¬ng ®èi hîp lý víi ®Çy ®ñ c¸c ph¬ng thøc vËn t¶i ®êng s¾t, ®êng s«ng, ®êng bé, hµng kh«ng, ®êng èng; bao gåm h¬n 210.000 km ®êng bé, 2600 km ®êng s¾t, 8036 km ®êng s«ng, h¬n 80 c¶ng biÓn lín nhá víi trªn 22 km cÇu bÕn.
VÒ ®ãng gãp cña ngµnh trong nÒn kinh tÕ, tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2001 doanh thu t¨ng 46,2%/n¨m. §ãng gãp cho Ng©n s¸ch Nhµ níc n¨m sau cao h¬n n¨m tríc. N¨m 1995 ®ãng gãp cho ng©n s¸ch lµ 419 tû ®ång, n¨m 1996 lµ 612 tû ®ång, n¨m 1997 lµ 677 tû ®ång, n¨m 1998 lµ 771 tû ®ång, n¨m 1999 lµ 971 tû, n¨m 2000 lµ 1049 tû ®ång, vµ n¨m 2001 lµ 1130 tû ®ång. B×nh qu©n trong 5 n¨m tõ 1996 ®Õn 2001 ®ãng gãp cho ng©n s¸ch t¨ng 45%/n¨m.
VÒ viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cña ngµnh, ®Ó ®¶m b¶o mét khèi lîng rÊt lín c¸c c«ng viÖc trong toµn ngµnh GTVT, cã lóc sè lîng c¸n bé c«ng nh©n viªn lªn tíi 35 v¹n ngêi (n¨m 1995). Cho ®Õn nay, sau nhiÒu lÇn tinh gi¶n, biªn chÕ lùc lîng lao ®éng nªu trªn vÉn ë møc trªn díi 20 v¹n ngêi. Tuy nhiªn, viÖc ®¸nh gi¸ møc ®é t¹o c«ng ¨n viÖc lµm kh«ng thÓ chØ giíi h¹n trong sè lîng ngêi trùc tiÕp tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng GTVT mµ cßn ph¶i kÓ ®Õn sè lîng ngêi tham gia vµo c¸c dÞch vô phô trî n»m ngoµi khu vùc GTVT nh nh÷ng ngêi tham gia vµo c¸c lÜnh vùc bu«n b¸n x¨ng dÇu, phô tïng thay thÕ phôc vô cho c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i c¬ giíi hoÆc c¸c m¹ng líi dÞch vô ¨n uèng phôc vô hµnh kh¸ch vµ l¸i xe trªn c¸c tuyÕn vËn t¶i hµng hãa vµ hµnh kh¸ch ®êng dµi v.v... Do vËy ph¶i cã mét ph¬ng ¸n ®¸nh gi¸ riªng míi cã thÓ thèng kª mét c¸ch t¬ng ®èi chÝnh x¸c møc ®é t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cña ngµnh giao th«ng vËn t¶i.
VËn t¶i biÓn
Tríc hÕt, vÒ lùc lîng tÇu thuyÒn cña th× theo ®¸nh gi¸ cña giíi chuyªn m«n t×nh t._.êng ViÖt Nam.
HÖ thèng ph¸p luËt vµ m«i trêng ph¸p lý vÒ kinh tÕ- th¬ng m¹i trong níc cßn cha hoµn chØnh, cha hÖ thèng, cha ®ång bé, cha phï hîp víi th«ng lÖ vµ chuÈn mùc quèc tÕ, cßn nhiÒu h¹n chÕ trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th¬ng m¹i hiÖn nay. NhiÒu chÝnh s¸ch c¬ b¶n cha ®îc thÓ chÕ ho¸ trong luËt hoÆc cha ®îc cô thÓ ho¸ trong c¸c v¨n b¶n díi luËt ®Ó híng dÉn thi hµnh. §ång thêi, nh÷ng biÖn ph¸p t¹o thuËn lîi cho th¬ng m¹i ®îc thõa nhËn chung th× cha cã hoÆc cã quy ®Þnh nhng rÊt s¬ sµi (vÝ dô nh §·i ngé tèi huÖ quèc, §·i ngé quèc gia, tiÕp cËn thÞ trêng ë c¶ 4 ph¬ng thøc), trong khi ®ã, nh÷ng biÖn ph¸p kh«ng phï hîp, tr¸i nguyªn t¾c th× l¹i ®ang ®îc ¸p dông.
Mét ®iÓm yÕu n÷a lµ t×nh tr¹ng “thõa mµ thiÕu” trong hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ- th¬ng m¹i cña ViÖt Nam hiÖn nay. Trong nh÷ng n¨m qua, ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu chØnh ®êi sèng kinh tÕ- x· héi ®Êt níc nãi chung vµ c¸c ngµnh dÞch vô nãi riªng, c¬ quan lËp ph¸p ViÖt Nam ®· tÝch cùc ban hµnh, bæ sung nhiÒu bé luËt, luËt vµ ph¸p lÖnh quan träng. Trong t×nh h×nh ®ã, c¬ quan hµnh ph¸p còng cã nhiÒu cè g¾ng ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy, mét mÆt híng dÉn thi hµnh c¸c v¨n b¶n luËt, mÆt kh¸c gãp phÇn bæ sung vµ chi tiÕt ho¸ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt. Tuy nhiªn, tÝnh kh¶ rhi cña nh÷ng quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n luËt ®îc ban hµnh nhiÒu khi cha cao, thËm chÝ cßn kh«ng thùc hiÖn ®îc bëi chóng cha hîp lý vµ thiÕu tÝnh thùc tiÔn.
Thùc tÕ cßn cã nh÷ng ®iÓm kh«ng ®ång bé so víi néi dung cña v¨n b¶n gèc khi c¸c v¨n b¶n híng dÉn thùc hiÖn ®îc so¹n th¶o. Thªm vµo ®ã, sè lîng vµ tÇn sè ban hµnh, bæ sung, söa ®æi nhiÒu ®Õn chãng mÆt, lµm v¨n b¶n mang tÝnh ®èi phã t×nh huèng kh«ng mang tÝnh æn ®Þnh. Ngoµi ra, chªnh lÖch thêi gian tõ lóc ra quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh hÖ thèng chÝnh s¸ch ph¸p luËt tíi khi thùc thi, hay ban hµnh v¨n b¶n díi luËt híng dÉn thi hµnh luËt,… còng lµ nh÷ng thiÕu sãt lµm c¶n trë kh«ng nhá tíi tiÕn tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i ë ViÖt Nam.
Tõ nh÷ng bÊt cËp trong hÖ thèng ph¸p luËt ®· nªu ë trªn, ta thÊy ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO ph¶i x©y dùng, bæ sung, ®iÒu chØnh, söa ®æi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña m×nh cho phï hîp víi yªu cÇu cña WTO, víi luËt ch¬i chung cña thÕ giíi, ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o ®îc tÝnh ®Þnh híng ph¸t triÓn vµ lîi Ých cña ®Êt níc còng nh hç trî ®¾c lùc cho c¸c ngµnh kinh tÕ trong níc. HÖ thèng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cÇn ®îc hoµn thiÖn theo híng ph¸t huy tèi ®a néi lùc vµ tiÒm n¨ng cña ®Êt níc, cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ; t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô, liªn doanh liªn kÕt trong s¶n xuÊt kinh doanh; thu hót ®Çu t níc ngoµi; khuyÕn khÝch m«i trêng c¹nh tranh b×nh ®¼ng, lµnh m¹nh gi÷a c¸c doanh nghiÖp, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ; ®i ®«i víi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý cña Nhµ níc.
1.5. X©y dùng lé tr×nh cam kÕt
Tríc hÕt chóng ta cÇn nghiªn cøu c¸c quan ®iÓm cña §¶ng vÒ x©y dùng lé tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ:
Mét lµ, c¸c cÊp ®é u tiªn chÝnh s¸ch: ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ lµ c¶ mét qu¸ tr×nh khã kh¨n vµ ®ßi hái nç lùc ®ång bé cña ChÝnh phñ, c¸c ngµnh, c¸c cÊp, cña c¶ c¸c doanh nghiÖp, v× vËy cÇn khÈn tr¬ng triÓn khai ngay vµ ®a vµo néi dung chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, kÕ ho¹ch trung vµ dµi h¹n. viÖc x©y dùng lé tr×nh cam kÕt quèc tÕ còng ph¶i dùa trªn c¬ së x¸c ®Þnh râ nh÷ng lÜnh vùc cÇn ®îc u tiªn xö lý ë nh÷ng cÊp ®é kh¸c nhau. Do ®ã, héi nhËp kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ nªn ®îc tiÕn hµnh theo ch¬ng tr×nh kÕ ho¹ch víi nh÷ng bíc ®i v÷ng ch¾c, nhng kh«ng chËm trÔ, kh«ng ®Ó dån g¸nh nÆng nµy ®Õn s¸t thêi gian cam kÕt.
Hai lµ, c¬ së ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ khuyÕn khÝch c¸c nh©n tè tÝch cùc: ®Ó thÝch øng vµ héi nhËp cã hiÖu qu¶, ViÖt Nam cÇn khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c nh©n tè tÝch cùc trong nÒn kinh tÕ vµ b¾t buéc c¸c nh©n tè l¹c hËu ph¶i chñ ®éng ®iÒu chØnh. §ång thêi, ph¶i tÝnh to¸n ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé mét c¸ch hîp lý, kh«ng t¹o ra ®ét biÕn vÒ møc b¶o hé “b¶o hé cã chän läc, cã ®iÒu kiÖn, cã thêi h¹n”, trong khi ®ã còng ph¶i ®Èy nhanh tiÕn tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, trªn c¬ së ph©n tÝch râ lîi thÕ so s¸nh cña ta ®Ó x¸c ®Þnh vµ x©y dùng nh÷ng ngµnh cã tÝnh ®ét ph¸ mòi nhän, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao ®ñ søc ®¬ng ®Çu víi ®èi thñ níc ngoµi khi ®iÒu kiÖn b¶o hé kh«ng cßn n÷a.
Ba lµ, lé tr×nh cÇn cã môc tiªu dµi h¹n kÕt hîp víi tÝnh ®o ®îc, kiÓm tra ®îc vµ cã t¸c dông khuyÕn khÝch: sù ®iÒu chØnh ®ã cÇn thÓ hiÖn b»ng mét lé tr×nh chiÕn lîc kÕt hîp víi c¸c môc tiªu dµi h¹n vµ lé tr×nh ng¾n râ rµng ®Ó t¹o ra mèc ®Õn, thíc ®o ®Ó khuyÕn khÝch mäi nç lùc trong giai ®o¹n thÝch hîp. Lé tr×nh ®ã cÇn sím ®îc c«ng bè cho mäi ®èi t¸c liªn quan.
Bèn lµ, kÕt hîp thùc tiÔn ph¸t triÓn víi kh¶ n¨ng ®µm ph¸n: lé tr×nh ®ã cÇn mang tÝnh tÝch cùc vµ khÈn tr¬ng trªn mét nÒn t¶ng râ rµng ®Ó cã søc thuyÕt phôc trong ®µm ph¸n, ng¨n chÆn mäi kh¶ n¨ng diÔn biÕn bÊt lîi cña c¸c yÕu tè bªn ngoµi, cho phÐp khai th¸c ngo¹i lùc ®Ó bæ sung cho sù ph¸t huy néi lùc ngay trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp, chø kh«ng chê ®Õn khi gia nhËp.
C¨n cø vµo nh÷ng quan ®iÓm trªn cïng víi thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ vµ yªu cÇu cña héi nhËp, ViÖt Nam cÇn sím x©y dùng lé tr×nh cam kÕt ®Ó héi nhËp GATS theo híng chñ ®éng, chÊp nhËn ®¬ng ®Çu víi th¸ch thøc, tËn dông c¬ héi ®Ó v¬n lªn rót ng¾n kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é gi÷a nÒn kinh tÕ níc ta víi kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi theo chñ tr¬ng “chèng tôt hËu” cña §¶ng, ph¸ bá quan niÖm “cµng kÐo dµi thêi gian b¶o hé cµng tèt” ®Ó sím phæ biÕn qu¸n triÖt tíi tõng doanh nghiÖp, tõng ®Þa ph¬ng gióp hä cã ®Þnh híng cô thÓ, x©y dùng ch¬ng tr×nh hµnh ®éng cô thÓ trong tiÕn tr×nh héi nhËp s¾p tíi. ChiÕn lîc héi nhËp nµy ph¶i mang tÝnh toµn diÖn, tæng thÓ, chi tiÕt ho¸ ë tõng cÊp, ngµnh. CÇn cô thÓ ho¸ c¸c yªu cÇu cña GATS ®Ó x©y dùng c¬ së cho ph¬ng ¸n ®µm ph¸n, tõ ®ã ®Þnh ra c¸c nguyªn t¾c øng xö phï hîp trong tõng lÜnh vùc dÞch vô, ®ång thêi x¸c ®Þnh râ lé tr×nh, thêi gian biÓu, cam kÕt thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô cña GATS ë nh÷ng møc ®é cã thÓ chÊp nhËn ®îc.
C¬ chÕ cña GATS cho phÐp c¸c quèc gia, nhÊt lµ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn nh ViÖt Nam sù linh ®éng trong khi ®a ra cm kÕt vµ ®îc quyÒn b¶o lu c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nhÊt ®Þnh nh»m theo ®uæi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh. Do ®ã, vÒ nguyªn t¾c, ViÖt Nam cã thÓ sö dông mét giai ®o¹n chuyÓn ®æi nµo ®ã hoÆc b¶o lu mét sè biÖn ph¸p kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh cña GATS/WTO. Nhng trong bÊt cø kh¶ n¨ng nµo ®i n÷a th× vÒ mÆt kü thuËt, ViÖt Nam ph¶i s½n sµng ®a ra luËn cø cÇn thiÕt ®Ó tho¶ m·n yªu cÇu cña c¸c níc thµnh viªn ®Ó cã ®îc giai ®o¹n chuyÓn ®æi ®ã.
Tãm l¹i:
+ ViÖc cam kÕt theo lé tr×nh cÇn ®îc dùa tªn c¬ së ban hµnh quy ®Þnh vµ thñ tôc cÊp phÐp chÆt chÏ
+ TËp trung x©y dùng lé tr×nh ®èi víi nh÷ng lÜnh vùc cã xu híng tù do ho¸ cao vµ trung b×nh
+ Nghiªn cøu kh¶ n¨ng ®a ra cam kÕt thªm cho nh÷ng lÜnh vùc dÞch vô kh«ng quan träng t¹o c©n ®èi chung cho ®µm ph¸n
+ Lé tr×nh ®îc x©y dùng trªn c¬ së cã sù ph¸t huy hiÖu qu¶ tèi ®a tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh dÞch vô. Tr¸nh t×nh tr¹ng b¶o hé lan trµn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c ngµnh dÞch vô vµ nÒn kinh tÕ
C¸c gi¶i ph¸p cô thÓ cho mét sè ngµnh dÞch vô quan träng
NhËn thøc vÒ vai trß cña dÞch vô trong nÒn kinh tÕ, xu híng ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i dÞch vô vµ nh÷ng th¸ch thøc, c¬ héi cña ViÖt nam trong qu¸ tr×nh gia nhËp WTO lµ c¬ së quan träng ®Ó chóng ta ®a ra nh÷ng chÝnh s¸ch vµ kiÕn nghÞ cô thÓ trong chÝnh s¸ch héi nhËp.
2.1. DÞch vô giao th«ng vËn t¶i
Giao th«ng vËn t¶i lµ mét bé phËn quan träng trong kÕt cÊu h¹ tÇng, do vËy cÇn ®i tríc mét bíc ®Ó t¹o tiÒn ®Ò, lµm ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi phôc vô kÞp thêi cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cña ®Êt níc, cho tiÕn tr×nh héi nhËp víi khu vùc vµ quèc tÕ. Víi quan ®iÓm ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i nh vËy, chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ sau:
§Ò nghÞ Nhµ níc cã chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p thiÕt thùc ®Ó qu¶n lý vµ b¶o vÖ thÞ trêng vËn t¶i nh mét sè níc trong khu vùc ®· lµm trong giai ®o¹n hiÖn nay ch¼ng h¹n ph¶i gi÷ ®éc quyÒn kinh doanh c¸c lÜnh vùc vËn t¶i néi ®Þa vµ c¸c dÞch vô ®¹i lý tµu biÓn ®Õn n¨m 2010.
T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®Çu t ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng giao th«ng vËn t¶i, hiÖn ®¹i ho¸ c¸c trang thiÕt bÞ phôc vô cho dÞch vô vËn t¶i vµ c¸c dÞch vô phô trî cña nã. Tuy nhiªn, h¹n chÕ cho phÐp níc ngoµi ®Çu t vµo c¶ng biÓn, v× ®©y lµ mét trong nh÷ng lîi thÕ cña quèc gia.
CÇn cã quy ®Þnh u ®·i trong viÖc vay vèn ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn ®éi tµu biÓn, nhanh chãng ®Çu t ®æi míi ®éi tµu quèc gia ®Ó trong mét thêi gian ng¾n cã ®ñ sè lîng, c¬ cÊu hîp lý, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®ñ søc c¹nh tranh víi c¸c ®éi tµu quèc tÕ, héi nhËp víi thÞ trêng quèc tÕ vµ khu vùc.
Tæ chøc tèt vËn t¶i qu¸ c¶nh vµ liªn vËn quèc tÕ trªn c¸c tuyÕn ®êng s¾t xuyªn ¸, ®êng bé xuyªn ¸, c¸c ®êng hµng lang §«ng T©y, c¸c tuyÕn ®êng s«ng, ®êng biÓn, hµng kh«ng nèi liÒn víi c¸c níc trong khu vùc vµ thÕ giíi
Cã chÝnh s¸ch hç trî ®Ó c¸c ngµnh dÞch vô GTVT t¨ng cêng n¨ng lùc, hiÖn ®¹i hãa c«ng nghÖ thùc hiÖn c¸c dÞch vô, n©ng cÊp hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý ®iÒu hµnh vµ t¨ng cêng ®µo t¹o vµ sö dông c¸n bé cã n¨ng lùc, chiÕm lÜnh thÞ trêng néi ®Þa tríc khi më cöa thÞ trêng nµy cho c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi.
T¨ng cêng sù liªn kÕt gi÷a c¸c ph¬ng thøc vËn t¶i, ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn vËn t¶i ®a ph¬ng thøc quèc tÕ. Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, vËn t¶i ®a ph¬ng thøc (VT§PT) lµ mét ®ßi hái cÊp thiÕt ®èi víi níc ta, mét níc cã lîi thÕ vÒ vËn t¶i nhÊt lµ vËn t¶i biÓn.
Ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña c¸c hiÖp héi liªn quan ®Õn vËn t¶i nh HiÖp héi chñ tµu ViÖt Nam, HiÖp héi giao vËn vµ kho vËn ViÖt Nam, HiÖp héi c¶ng biÓn ViÖt Nam… ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam trªn thÞ trêng thÕ giíi
Hoµn thiÖn h¬n n÷a nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý cña Nhµ níc vÒ vËn t¶i quèc tÕ theo híng héi nhËp quèc tÕ, hiÖn ®¹i ho¸ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý vµ ®¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh
VÒ mÆt luËt ph¸p: x©y dùng hÖ thèng ph¸p lý hoµn chØnh, râ rµng minh b¹ch vµ nhÊt qu¸n. Hoµn thiÖn c¬ chÕ chÝnh s¸ch theo híng phï hîp dÇn víi th«ng lÖ quèc tÕ.
2.2. DÞch vô du lÞch
Trªn c¬ së ph©n tÝch tiÒm n¨ng, ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn du lÞch níc ta còng nh xu híng ph¸t triÓn cña du lÞch thÕ giíi vµ khu vùc, §¶ng ta ®· chØ râ ®Þnh híng ph¸t triÓn ngµnh du lÞch: “tËp trung ph¸t triÓn du lÞch v¨n ho¸, lÞch sö, c¶nh quan m«i trêng, t¹o søc hÊp dÉn ®Æc thï, gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¸c v¨n ho¸ d©n téc. N©ng cao chÊt lîng vµ ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm du lÞch, thu hót nhiÒu kh¸ch quèc tÕ, ®¸p øng nhu cÇu tham quan du lÞch ngµy cµng t¨ng, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho x· héi, gãp phÇn thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt níc”.
Ph¬ng híng ph¸t triÓn ngµnh du lÞch ViÖt Nam trªn ®©y ®· ®îc §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX nhÊn m¹nh “ph¸t triÓn nhanh du lÞch, ®a du lich trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän, x©y dùng níc ta trë thµnh mét trung t©m th¬ng m¹i du lÞch cã tÇm cì trong khu vùc”.
Trªn ph¬ng híng nh vËy, chØ tiªu ®Æt ra cho ngµnh du lÞch ViÖt Nam trong thêi gian tíi rÊt lín: n¨m 2005 ®ãn 3,5- 4 triÖu lît kh¸ch quèc tÕ, 15-16 triÖu lît kh¸ch néi ®Þa, doanh thu ®¹t 2 tû USD; n¨m 2010, ®ãn 6-7 triÖu lît kh¸ch quèc tÕ, 25 triÖu lît kh¸ch néi ®Þa, doanh thu ®¹t 4-5 tû USD. §Ó ®¹t ®îc nh÷ng chØ tiªu trªn vµ héi nhËp thµnh c«ng, th× ngµnh du lÞch ViÖt Nam cÇn ph¶i:
T¨ng cêng thu hót vèn ®Çu t trong níc vµ níc ngoµi ®Ó n©ng cÊp, c¶i t¹o, hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng, t«n t¹o c¸c danh lam th¾ng c¶nh, c¸c di tÝch lÞch sö v¨n ho¸
§Èy m¹nh tuyªn truyÒn qu¶ng b¸ du lÞch ViÖt Nam ra níc ngoµi. Dù th¶o “Ch¬ng tr×nh quèc gia vÒ du lÞch” ®· nªu râ “toµn ngµnh cÇn tËp trung nghiªn cøu, ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc, kÕ hoach ph¸t triÓn ng¾n h¹n, trung h¹n, dµi h¹n vÒ c«ng t¸c marketing, xóc tiÕn du lÞch ViÖt Nam trªn c¬ së nghiªn cøu thÞ trêng kü lìng, coi ®ã lµ ch¬ng tr×nh hµnh ®éng u tiªn nhÊt cña ngµnh trong thêi gian tíi”. Nh vËy c«ng t¸c marketing, xóc tiÕn du lÞch ViÖt Nam lµ rÊt quan träng. §Ó cã thÓ xóc tiÕn ®îc du lÞch ViÖt Nam, chung ta cã thÓ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p: tham gia c¸c héi chî du lÞch quèc tÕ, liªn hoan chuyªn ®Ò, s¶n xuÊt c¸c bé phim, ch¬ng tr×nh vÒ du lÞch ViÖt Nam; ®Æt c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn, chi nh¸nh ë nh÷ng níc lµ ®Çu mèi giao lu quèc tÕ, phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c h·ng hµng kh«ng, c¸c ®¹i sø qu¸n cña ViÖt Nam ë níc ngoµi…
Më réng quan hÖ hîp t¸c ®a ph¬ng, ®Èy m¹nh quan hÖ hîp t¸c du lÞch víi Trung Quèc vµ c¸c níc ASEAN, kh«i phôc quan hÖ hîp t¸c du lÞch truyÒn thèng víi Liªn bang Nga, c¸c níc SNG, c¸c níc Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng, ph¸t triÓn quan hÖ víi Ph¸p, Mü… Më réng quan hÖ hîp t¸c du lÞch víi Tæ chøc du lÞch ThÕ giíi, tÝch cùc tham gia ch¬ng tr×nh hîp t¸c ph¸t triÓn du lÞch tiÓu vïng s«ng Mª K«ng, më réng hîp t¸c du lÞch ba níc ViÖt Nam- Lµo- Th¸i Lan. §Èy m¹nh viÖc hîp t¸c quèc tÕ ®Ó cã thÓ tranh thñ vèn c«ng nghÖ, nguån kh¸ch, vµ gióp ta cã thÓ th©m nhËp vµo nh÷ng thÞ trêng míi ®ång thêi t¹o thªm c¬ héi, n¨ng lùc gi÷ v÷ng thÞ trêng truyÒn thèng.
Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn du lÞch nh tiÕp tôc th¸o gì mét sè kh©u vÒ thñ tôc xuÊt nhËp c¶nh. C¸c níc cã ngµnh du lÞch ph¸t triÓn ®Òu coi gi¶i quyÕt thñ tôc cho kh¸ch lµ kh©u quan träng, ë níc ta viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn ®· cã nhiÒu tiÕn bé c¬ b¶n vÝ dô nh cÊp Visa t¹i cöa khÈu (¸p dông thÝ ®iÓm t¹i s©n bay Néi Bµi vµ T©n S¬n NhÊt) vµ gi¶m lÖ phÝ Visa cho kh¸ch du lÞch tÇu biÓn. Tuy nhiªn thñ tôc xuÊt nhËp c¶nh vÉn cßn nhiÒu tån t¹i cÇn ®îc th¸o gì nh:
+ C¸c ngµnh liªn quan tíi kh©u lµm Visa cho kh¸ch du lÞch chØ nªn thu lÖ phÝ theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ, gi¶m vµ bá phô thu (hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp l÷ hµnh thu phô thu qu¸ cao), nªn cÊp nhanh gi¶m phiÒn hµ cho kh¸ch, nghiªn cøu øng dông c¬ chÕ miÕn Visa cho kh¸ch du lÞch lµ c«ng d©n c¸c níc ASEAN
+ Cho phÐp kh¸ch nhËp, xuÊt c¶nh qua bÊt cø cöa khÈu quèc tÕ nµo cña ViÖt Nam. §©y lµ vÊn ®Ò kh¸ch du lÞch quèc tÕ ®Õn ViÖt Nam ®ßi hái rÊt nhiÒu, mµ th«ng lÖ quèc tÕ vÒ du lÞch còng quy ®Þnh nh vËy. NÕu vÊn ®Ò nµy ®îc thùc hiÖn th× sÏ t¹o ra rÊt nhiÒu thuËn lîi cho du kh¸ch quèc tÕ
Phèi hîp chÆt chÏ víi nhiÒu ngµnh kh¸c nh giao th«ng vËn t¶i, bu chÝnh viÔn th«ng, ng©n hµng, c«ng an… Du lÞch lµ mét ngµnh kinh tÕ tæng hîp cã tÝnh liªn ngµnh, liªn vïng vµ x· héi ho¸ cao. V× vËy ®Ó ph¸t triÓn du lÞch th× ngoµi sù v¬n lªn cña b¶n th©n ngµnh du lÞch cÇn cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a ngµnh du lÞch víi c¸c Bé, Ngµnh chøc n¨ng vµ ®Þa ph¬ng ®Ó gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ c¸c chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc, t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i trêng thuËn lîi cho ph¸t triÓn du lÞch.
HiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng kh¸ch s¹n. Kinh doanh kh¸ch s¹n gi÷ mét vai trß hÕt søc quan träng trong sù ph¸t triÓn cña du lÞch ViÖt Nam. KÕt qu¶ t¨ng trëng cña du lÞch ViÖt Nam cã sù ®ãng gãp rÊt lín cña c¸c kh¸ch s¹n. Kinh doanh kh¸ch s¹n ®· ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi- chÝnh trÞ, an ninh- an toµn, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch Nhµ níc, gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. §Ó n©ng cao chÊt lîng vµ tõng bíc hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng kh¸ch s¹n, gãp phÇn tÝch cùc cho ph¸t triÓn du lÞch th× cÇn ph¶i: khuyÕn khÝch c¸c kh¸ch s¹n ®Çu t n©ng cÊp, ¸p dông c«ng nghÖ phôc vô hiÖn ®¹i; më réng vµ n©ng cao chÊt lîng c¸c dÞch vô nh»m thu hót, kÐo dµi thêi gian lu tró cña du kh¸ch; t¨ng cêng tuyªn truyÒn, qu¶ng c¸o vÒ ngµnh du lÞch vµ chÊt lîng cña hÖ thèng kh¸ch s¹n ViÖt Nam cho du kh¸ch trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng; x©y dùng hiÖp héi kh¸ch s¹n…
Ph¸t triÓn, n©ng cÊp c¸c khu, c¸c ®iÓm du lÞch: c¶i thiÖn c¬ së vËt chÊt t¹i c¸c ®iÓm du lÞch, ®Çu t x©y dùng mét sè khu du lÞch tæng hîp vµ c¶i thiÖn m«i trêng t¹i c¸c ®iÓm du lÞch. Cô thÓ lµ tiÕn hµnh thèng kª, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ c¸c ®iÓm du lÞch hiÖn ®ang khai th¸c; lùa chän khai th¸c, tu bæ c¸c khu du lÞch ë c¸c ®Þa ph¬ng; quy ho¹ch vµ x©y dùng mét sè khu du lÞch cã tÇm cì quèc gia t¹i Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, HuÕ, §µ N½ng, TpHCM.
Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®¹t ®îc nh÷ng tiªu chuÈn cña quèc gia vµ quèc tÕ. CÇn cã mét ch¬ng tr×nh ®µo t¹o toµn diÖn víi nh÷ng kÕ ho¹ch cô thÓ vÒ ®µo t¹o míi vµ ®µo t¹o bæ tóc, n©ng cao kiÕn thøc vµ tr×nh ®é nghiÖp vô cho c¸n bé nh©n viªn trong ngµnh. Ngoµi ra cßn ph¶i n©ng cao hiÓu biÕt vÒ du lÞch, vÒ c¸ch øng xö ®èi víi kh¸ch du lÞch cho nh©n d©n trong c¶ níc ®Æc biÖt lµ ë c¸c trung t©m du lÞch lín nh Hµ Néi, Tp HCM.
TuyÖt ®èi tu©n thñ nguyªn t¾c ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng. Ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng lµ sù ph¸t triÓn ®¸p øng ®îc c¸c nhu cÇu hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu vÒ du lÞch cña thÕ hÖ t¬ng lai. §Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× ph¶i khai th¸c sö dông tµi nguyªn mét c¸ch hîp lý, h¹n chÕ viÖc sö dông qu¸ møc vµ gi¶m thiÓu chÊt th¶i, khai th¸c g¾n liÒn b¶o tån, phï hîp víi quy ho¹ch tæng thÓ.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp kinh doanh l÷ hµnh quèc tÕ th× cÇn ph¶i ®Èy m¹nh tuyªn truyÒn qu¶ng b¸ ra níc ngoµi, më c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn ë c¸c thÞ trêng träng ®iÓm, tham gia c¸c héi chî du lÞch quèc tÕ do Tæng côc du lÞch tæ chøc, n©ng cao chÊt lîng dÞch vô, ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô, x©y dùng c¸c tour, tuyÕn ®iÓm. VÝ dô cã thÓ x©y dùng c¸c tuyÕn du lÞch chuyªn ®Ò nh: tuyÕn du lÞch chuyªn ®Ò biÓn ViÖt Nam; tuyÕn du lÞch sinh th¸i, vên quèc gia; tuyÕn du lÞch chuyªn ®Ò c¸c d©n téc ViÖt Nam; tuyÕn du lÞch chuyªn ®Ò hang ®éng…
2.3. DÞch vô ng©n hµng
HÖ thèng ng©n hµng lµ mét bé phËn quan träng cña hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia, ®ãng vai trß “bµ ®ì” cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp vµ toµn cÇu ho¸, vai trß cña ngµnh ng©n hµng l¹i cµng trë nªn quan träng. ViÖc chÊn chØnh vµ cñng cè hÖ thèng ng©n hµng lµ mét viÖc hÕt søc cÇn thiÕt. §Ó chñ ®éng héi nhËp ngµnh ng©n hµng cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau:
2.3.1 BiÖn ph¸p chung cho toµn hÖ thèng ng©n hµng:
X©y dùng mét hÖ thèng ng©n hµng cã kh¶ n¨ng huy ®éng tèt h¬n c¸c c¸c nguån vèn trong x· héi vµ më réng ®Çu t ®¸p øng nhu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc;
T¸ch b¹ch ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng theo nguyªn t¾c thÞ trêng vµ ho¹t ®éng tÝn dông u ®·i theo chÝnh s¸ch cña Nhµ níc;
T¹o ra c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh (NHTMQD) hoÆc c¸c tËp ®oµn tµi chÝnh cã qui m« lín, ho¹t ®éng ®a n¨ng, hiÖn ®¹i, an toµn, cã hiÖu qu¶ vµ cã søc c¹nh tranh cao;
N©ng cao toµn diÖn n¨ng lùc qu¶n lý vµ n¨ng lùc gi¸m s¸t ho¹t ®éng ng©n hµng theo chuÈn mùc khu vùc vµ quèc tÕ;
C¬ cÊu l¹i c¸c NHTMQD ph¶i ®¶m b¶o kh«ng g©y trë ng¹i cho ho¹t ®éng tiÒn tÖ - tÝn dông - thanh to¸n ®èi víi nÒn kinh tÕ; ph¶i g¾n víi viÖc s¾p xÕp l¹i vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh;
T¨ng cêng kh¶ n¨ng héi nhËp cña c¸c NHTMQD vµo thÞ trêng tµi chÝnh quèc tÕ;
Cã bíc ®i thÝch hîp vµ ®Ò ¸n cô thÓ ®èi víi viÖc c¬ cÊu l¹i tõng NHTMQD.
2.3.2 T¨ng cêng vai trß cña Ng©n hµng Nhµ níc:
VÒ m« h×nh tæ chøc: C¶i tiÕn m« h×nh tæ chøc cña Ng©n hµng Nhµ níc Trung ¬ng vµ c¸c chi nh¸nh, g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ng©n hµng ®Ó Ng©n hµng Nhµ níc thùc hiÖn hiÖu qu¶ vai trß cña ng©n hµng trung ¬ng trong qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« vµ gi¸m s¸t, ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng an toµn cña hÖ thèng c¸c TCTD;
VÒ ®iÒu hµnh c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ: ¸p dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, h¹n chÕ vµ tiÕn tíi xo¸ bá c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trùc tiÕp; x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý ngo¹i tÖ theo híng tù do ho¸ cã qu¶n lý; c¶i tiÕn hÖ thèng kÕ to¸n, kiÓm to¸n theo c¸c chuÈn mùc quèc tÕ; x©y dùng hÖ thèng qu¶n lý rñi ro dùa trªn mét hÖ thèng th«ng tin hiÖn ®¹i. T¨ng cêng c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng ng©n hµng;
VÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch: TiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ hÖ thèng c¸c v¨n b¶n quy chÕ ®Ó thùc hiÖn tèt LuËt Ng©n hµng Nhµ níc vµ LuËt c¸c TCTD.
2.3.3 §èi víi c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh:
C¬ cÊu l¹i t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh:
+ Lµnh m¹nh ho¸ tµi chÝnh cña c¸c NHTMQD trªn c¬ së c¬ cÊu l¹i nî, lµm s¹ch b¶ng c©n ®èi tµi s¶n vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa ph¸t sinh nî xÊu míi;
+ Thµnh lËp Ban chØ ®¹o c¬ cÊu l¹i tµi chÝnh NHTMQD cña ChÝnh phñ, thµnh lËp c¸c c«ng ty qu¶n lý nî vµ tµi s¶n tån ®äng t¹i c¸c NHTM víi c¬ chÕ vµ nguån vèn xö lý nî tån ®äng râ rµng nh»m gióp c¸c NHTMQD gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c kho¶n nî tån ®äng, tr¸nh t¸c ®éng xÊu ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c ng©n hµng;
+ T¨ng vèn tù cã cña c¸c NHTMQD b»ng c¸c nguån tõ ng©n s¸ch, t¸i cÊp vèn, t¸i ®Çu t, b¸n cæ phÇn vµ khuyÕn khÝch c¸c NHTMQD tÝch cùc thu håi c¸c kho¶n nî ®· khoanh. S¾p xÕp c¬ cÊu l¹i bé m¸y tæ chøc vµ n©ng cao n¨ng lùc ®iÒu hµnh qu¶n trÞ ng©n hµng©n hµng ®a n¨ng, thay thÕ cho viÖc qu¶n lý theo chøc n¨ng vµ nghiÖp vô hiÖn nay. §ång thêi, m« h×nh tæ chøc nµy sÏ kh¾c phôc c¬ b¶n nh÷ng h¹n chÕ hiÖn nay cña NHTMQD: kiÓm so¸t ®îc rñi ro, n©ng cao n¨ng lùc kiÓm so¸t, ph¸t triÓn vµ n©ng cao chÊt lîng dÞch vô, n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô vµ n¨ng lùc øng dông c«ng nghÖ míi ngang tÇm khu vùc vµ quèc tÕ;
+ X©y dùng bé m¸y thËt tinh gi¶n, gän nhÑ, hiÖu qu¶, gi¶i quyÕt lao ®éng d thõa, lao ®éng kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu.
HiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ng©n hµng nh»m n©ng cao chÊt lîng dÞch vô ®¸p øng tèi ®a nhu cÇu ngµy cµng cao cña kh¸ch hµng. §Èy m¹nh øng dông theo xu híng thùc tiÔn vµ chñ ®éng héi nhËp c«ng nghÖ hiÖn ®¹i; tËp trung gi¶i quyÕt døt ®iÓm m¹ng truyÒn th«ng hÖ thèng, c¸c ch¬ng tr×nh øng dông song song víi ®æi míi trang thiÕt bÞ ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh. N©ng cao n¨ng lùc thu thËp vµ xö lý th«ng tin phôc vô cho thÈm ®Þnh, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng vay tr¶, an toµn tÝn dông. Tiªu chuÈn ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ tÊt c¶ c¸c nghiÖp vô ng©n hµng ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng héi nhËp, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c ng©n hµng ViÖt nam tham gia vµo thÞ trêng tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi.
Gi÷ v÷ng c¸c s¶n phÈm truyÒn thèng vµ cè g¾ng t¹o ra c¸c s¶n phÈm míi phôc vô mäi kh¸ch hµng trong vµ ngoµi níc. Duy tr× c¸c kh¸ch hµng truyÒn thèng nhÊt lµ c¸c Tæng c«ng ty lín, chñ ®éng lùa chän kh¸ch hµng tèt, c¸c dù ¸n tèt ®Ó ®Çu t. TÝch cùc nghiªn cøu x¸c ®Þnh nh÷ng lÜnh vùc träng ®iÓm ®Ó tiÕp tôc më réng kh¸ch hµng, n©ng cao thÞ phÇn.
Thêng xuyªn quan t©m tíi viÖc c¾t gi¶m mäi chi phÝ, tiÕt kiÖm trong toµn ngµnh ng©n hµng ®Ó ®a kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao. Mçi ng©n hµng cè g¾ng n©ng cao tÝch luü ®Ó cã nguån vèn bï ®¾p rñi ro kinh doanh mét c¸ch kÞp thêi.
§Æc biÖt coi träng c«ng t¸c båi dìng ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã phÈm chÊt ®¹o ®øc, cã kiÕn thøc chuyªn m«n v÷ng vµng, nh¹y c¶m víi c¸c diÔn biÕn cña thÞ trêng. ViÖc rÌn luyÖn båi dìng mét mÆt ph¶i t¨ng cêng häc tËp thÊm nhuÇn ®êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc, mÆt kh¸c th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn kinh doanh, cä s¸t víi thÞ trêng trong vµ ngoµi níc ®Ó n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô ®¶m b¶o cho héi nhËp thµnh c«ng.
T¨ng cêng h¬n n÷a c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé, x©y dùng ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é kiÓm tra, kiÓm to¸n cao, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu cña mét hÖ thèng ng©n hµng hiÖn ®¹i ®Ó n©ng cao uy tÝn cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam trªn toµn thÕ giíi.
§Èy m¹nh ho¹t ®éng ®èi ngo¹i, cñng cè vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ víi c¸c ng©n hµng ®¹i lý truyÒn thèng cã tÝn nhiÖm, thiÕt lËp vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c mèi quan hÖ song ph¬ng, ®a ph¬ng víi c¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ.
2.3.4 §èi víi c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cæ phÇn
Lµnh m¹nh ho¸ tµi chÝnh cña c¸c NHTM cæ phÇn trªn c¬ së c¬ cÊu l¹i nî, tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p gi¸m s¸t ®Æc biÖt ®èi víi ng©n hµng cã t×nh tr¹ng nî xÊu nghiªm träng.
Yªu cÇu t¨ng vèn ®iÒu lÖ ®èi víi c¸c NHTM cæ phÇn trªn c¬ së c¬ cÊu l¹i së h÷u nh»m t¨ng qui m« ho¹t ®éng vµ chÊt lîng tÝn dông cña c¸c ng©n hµng nµy;
§Æt ra yªu cÇu t¸i c¬ cÊu tæ chøc vµ c¸c chuÈn mùc qu¶n lý ®èi víi c¸c NHTM cæ phÇn ®Æc biÖt lµ c¸c bé phËn qu¶n lý rñi ro, qu¶n lý tµi s¶n nî- tµi s¶n cã, gi¸m s¸t vµ kiÓm to¸n néi bé;
TiÕn hµnh gi¶i thÓ hoÆc s¸p nhËp c¸c ng©n hµng yÕu kÐm, mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n, chÊt lîng tÝn dông thÊp, kh¶ n¨ng sinh lêi thÊp vµ tr×nh ®é qu¶n lý kh«ng ®¶m b¶o yªu cÇu an toµn vµ ph¸t triÓn;
T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c NHTM cæ phÇn hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ng©n hµng, ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý, tham gia cã hiÖu qu¶ vµo thÞ trêng tiÒn tÖ thø cÊp, nghiÖp vô t¸i cÊp vèn vµ hÖ thèng thanh to¸n cña Ng©n hµng Nhµ níc;
Søc m¹nh cña hÖ thèng ng©n hµng trong níc ph¶i ®îc cñng cè vµ t¨ng cêng ®¶m b¶o kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng ViÖt Nam vµ quèc tÕ. §Æc biÖt, hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh ph¶i gi÷ mét thÞ phÇn quan träng vµ quyÕt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o vai trß chñ ®¹o. ViÖc më cöa vµ níi láng c¸c rµng buéc tµi chÝnh ®èi víi c¸c TCTD níc ngoµi sÏ ®îc b¾t ®Çu tõ lÜnh vùc mµ hÖ thèng ng©n hµng trong níc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao råi tõng bíc më réng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c dùa trªn sù lín m¹nh cña hÖ thèng ng©n hµng trong níc vµ cam kÕt më cöa tríc nh÷ng lÜnh vùc mµ ta khuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng níc ngoµi tham gia.
KÕt luËn
DÞch vô cã vai trß ngµy cµng quan träng trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. Nã kh«ng chØ cã nh÷ng ®ãng gãp to lín vÒ mÆt kinh tÕ mµ cßn gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc c¶i thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn x· héi nh gi¶i quyÕt viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp.
Trong xu híng toµn cÇu ho¸, th¬ng m¹i dÞch vô còng ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Xu thÕ tù do ho¸ th¬ng m¹i dÞch vô trë thµnh tÊt yÕu. ViÖc ®ãng cöa thÞ trêng trë nªn lçi thêi. ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi xu thÕ ®ã. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh héi nhËp, c¸c ngµnh dÞch vô rÊt non trÎ cña ViÖt Nam cßn nhiÒu bÊt cËp nh: n¨ng lùc tµi chÝnh thÊp, quy m« vèn nhá bÐ; c¬ së vËt chÊt kü thuËt nghÌo nµn, l¹c hËu, kh«ng ®ång bé; thiÕu ®éi ngò c¸n bé nh©n viªn cã tr×nh ®é cao… Thªm vµo ®ã, hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy ®iÒu chØnh c¸c ngµnh dÞch vô cßn chång chÐo, thiÕu minh b¹ch. MÆt kh¸c, c¸c ngµnh dÞch vô ®a phÇn lµ nh÷ng ngµnh träng yÕu liªn quan mËt thiÕt tíi an ninh quèc phßng nªn quan ®iÓm vÒ më cöa cßn hÕt søc dÌ dÆt.
Trªn c¬ së ®ã, nh»m kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong c¸c ngµnh dÞch vô ®Ó héi nhËp thµnh c«ng, ®Ò tµi ®· ®a ra c¸c gi¶i ph¸p chung cho toµn ngµnh dÞch vô nh: ph¸t triÓn th¬ng m¹i dÞch vô bªn c¹nh ®Çu t cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c ngµnh dÞch vô, gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a b¶o hé vµ tù do ho¸, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, x©y dùng lé tr×nh cam kÕt. Ngoµi nh÷ng biÖn ph¸p chung ®ã, ®Ò tµi cßn ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ cô thÓ vÒ hÖ thèng ph¸p lý, ®Çu t, c«ng t¸c ®µo t¹o c¸n bé… cho mét sè ngµnh dÞch vô quan träng víi mong muèn c¸c ngµnh dÞch vô cña ViÖt Nam cã thÓ ®øng v÷ng khi ViÖt Nam dì bá c¸c “l¸ ch¾n b¶o hé” ®Ó më cöa thÞ trêng.
Hy väng r»ng ®Ò tµi sÏ gãp mét phÇn nhá bÐ vµo viÖc gióp c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh dÞch vô ViÖt Nam cã ®îc c¸i nh×n tæng quan vÒ HiÖp ®Þnh chung vÒ th¬ng m¹i dÞch vô vµ c¸c thuËn lîi, khã kh¨n khi héi nhËp, tõ ®ã cã thÓ x©y dùng, ho¹ch ®Þnh nh÷ng chiÕn lîc ng¾n h¹n còng nh dµi h¹n ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn chóng ta tõng bíc héi nhËp vµo Tæ chøc th¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO).
liÖu tham kh¶o
Trang web chÝnh thøc cña tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ Giíi WTO: trang chuyªn ®Ò vÒ GATS:
International trade statistics 2002, World Trade Organizations 2002
Manual on Statistics of International Trade in Services, United Nations 2002
GATS 2000- Më cöa thÞ trêng dÞch vô, NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 2000
ViÖt Nam héi nhËp kinh tÕ trong xu thÕ toµn cÇu hãa, Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia 2002
Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi, B¸o c¸o hµng n¨m cña Geneva.
Xu híng ph¸t triÓn cña thÕ giíi ®Çu thÕ kû XXI, Bé Ngo¹i Giao 2001
DÞch vô vµ qu¶n lý nhµ níc vÒ dÞch vô, NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 2000
Nghiªn cøu chuyªn ®Ò vÒ dÞch vô- Bé th¬ng m¹i
Héi nhËp kinh tÕ khu vùc cña mét sè níc ASEAN. Bµi häc kinh nghiªm cho ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 2000
ChÝnh s¸ch tµi chÝnh cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, n¨m 2000
X©y dùng vµ giao th«ng vËn t¶i- Bé giao th«ng vËn t¶i
International economics and international economic policies, UNIDO-UNND, n¨m 2000
V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn VI, VII, VIII, IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia
Bé luËt hµng h¶i (1990), NXB chÝnh trÞ quèc gia
LuËt hµng kh«ng d©n dông (1992), NXB ChÝnh trÞ quèc gia
LuËt ®Çu t níc ngoµi n¨m 1996 vµ c¸c söa ®æi bæ sung n¨m 2000
Ph¸p lÖnh du lÞch ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia
LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 1998
LuËt ng©n hµng Nhµ níc ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia n¨m 1998
NghÞ ®Þnh sè 13/1999/N§-CP ngµy 17/3/1999 cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc ho¹t ®éng cña tæ chøc tÝn dông níc ngoµi, v¨n phßng ®¹i diÖn cña tæ chøc tÝn dông níc ngoµi t¹i ViÖt Nam
Th«ng t sè 8/2000/TT-NHNN ngµy 4/7/2000 cña Ng©n hµng Nhµ níc híng dÉn thi hµnh NghÞ ®Þnh vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan kh¸c
QuyÕt ®Þnh sè 2788 Q§/PC ngµy 17/5/1995 cña Bé Giao th«ng vËn t¶i vÒ viÖc tµu biÓn níc ngoµi vËn chuyÓn hµng ho¸, hµnh kh¸ch vµ hµnh lý gi÷a c¸c c¶ng biÓn ViÖt Nam
QuyÕt ®Þnh sè 2054 Q§/PC ngµy 6/8/1996 cña Bé Giao th«ng vËn t¶i quy ®Þnh thñ tôc më tuyÕn vËn chuyÓn hµng ho¸ vµ hµnh kh¸ch cña tµu biÓn níc ngoµi theo h×nh thøc khai th¸c ®Þnh tuyÕn t¹i c¸c c¶ng biÓn ViÖt Nam
QuyÕt ®Þnh 2188 Q§/VT ngµy 23/10/1992 cña Bé Giao th«ng vËn t¶i ban hµnh quy chÕ qu¶n lý ®¹i lý tµu biÓn vµ m«i giíi hµng h¶i
QuyÕt ®Þnh sè 1991 Q§/VT ngµy 28/9/1992 cña Bé Giao th«ng vËn t¶i ban hµnh quy chÕ qu¶n lý kinh doanh dÞch vô vËn t¶i
NghÞ ®Þnh sè 20/CP cña ChÝnh phñ ngµy 27/12/1997 vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ tæ chøc bé m¸y cña Tæng côc du lÞch
C«ng v¨n sè 972/TCDL cña Tæng côc du lÞch vÒ liªn doanh l÷ hµnh quèc tÕ
Quy chÕ qu¶n lý l÷ hµnh cña Tæng côc du lÞch ngµy 29/04/1995
Mét sè bµi b¸o vµ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong t¹p chi Ng©n hµng, t¹p chÝ ThÞ trêng tµi chÝnh tiÒn tÖ, t¹p chÝ Ngo¹i th¬ng, t¹p chÝ Du lÞch ViÖt Nam, t¹p chÝ Giao th«ng vËn t¶i, t¹p chÝ Hµng h¶i ViÖt Nam, t¹p chÝ Kinh tÕ Ch©u ¸- Th¸i b×nh d¬ng
Niªm gi¸m thèng kª c¸c n¨m 2000, 2001
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Noi dung khoa luan.doc- Bia khoa luan.doc
