Hiện thực trong tác phẩm tiêu biểu của Mark Twain

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP.HOÀ CHÍ MINH ------------------------- NGUYEÃN THÒ KIM THOA HIEÄN THÖÏC TRONG TAÙC PHAÅM TIEÂU BIEÅU CUÛA MARK TWAIN LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2007 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP.HOÀ CHÍ MINH -------------------------------- NGUYEÃN THÒ KIM THOA HIEÄN THÖÏC TRONG TAÙC PHAÅM TIEÂU BIEÅU CUÛA MARK TWAIN Chuyeân ngaønh: Vaên hoïc nöôùc ngoaøi Maõ soá: 60 22 30 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ VAÊN HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC TS. NGUYEÃN THÒ ANH THAÛO Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2007 LêI C¶m ¥N! T«i xin ch©n thμnh c¸m ¬n Ban Gi¸m hiÖu, Phßng §μo t¹o Sau §¹i häc Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Tp. Hå ChÝ Minh ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vμ thùc hiÖn luËn v¨n. §Æc biÖt, t«i xin bμy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn c« NguyÔn ThÞ Anh Th¶o, ng−êi ®· trùc tiÕp h−íng dÉn nhiÖt t×nh, tËn t©m vμ cho t«i nh÷ng lêi khuyªn quý b¸u, nh÷ng ®Þnh h−íng gióp t«i hoμn thμnh luËn v¨n nμy. Cuèi cïng, t«i xin gëi lßng biÕt ¬n ®Õn Cha, MÑ, ng−êi th©n vμ b¹n bÌ, nh÷ng ng−êi lu«n quan t©m vμ ®éng viªn t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vμ thùc hiÖn luËn v¨n nμy. Häc viªn NguyÔn ThÞ Kim Thoa 1 Môc lôc më ®Çu.....................................................................................................................2 1. Lý do chän ®Ò tμi ................................................................................................2 2. Môc ®Ých nghiªn cøu ..........................................................................................4 3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.....................................................................................5 4. LÞch sö vÊn ®Ò.....................................................................................................5 5. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n ............................................................................9 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n.........................................................................................10 Ch−¬ng 1. HiÖn thùc x· héi .............................................................................11 1.1. Bèi c¶nh x· héi Mü thÕ kû XIX.....................................................................11 1.1.1. ThÕ kû cña sù bμnh tr−íng l·nh thæ........................................................11 1.1.2. T×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ Mü thÕ kû XIX.............................................13 1.2. Mark Twain vμ Chñ nghÜa hiÖn thùc Mü thÕ kû XIX ....................................18 1.2.1. Lý luËn chung vÒ chñ nghÜa hiÖn thùc. ...................................................18 1.2.2. Mét sè nÐt chÝnh vÒ chñ nghÜa hiÖn thùc Mü thÕ kû XIX.......................23 1.2.3. Chñ nghÜa hiÖn thùc cña Mark Twain.....................................................28 1.3. Bøc tranh x· héi Mü thÕ kû XIX d−íi ngßi bót cña Mark Twain..................32 1.3.1. T«n gi¸o vμ tr−êng häc ...........................................................................32 1.3.2. X· héi v× ®ång tiÒn..................................................................................37 1.3.3. X· héi tån t¹i chÕ ®é m·i n« hμ kh¾c......................................................39 1.3.4. X· héi cña l−u manh vμ b¹o lùc..............................................................40 1.3.5. Mét sè phong tôc, tËp qu¸n vμ nÕp sèng cña con ng−êi miÒn T©y .........45 Ch−¬ng 2. t©m lý x· héi ...................................................................................51 2.1. T©m lý - tÝnh c¸ch ..........................................................................................51 2.1.1. Kh¸i luËn chung vÒ t©m lý - tÝnh c¸ch ....................................................51 2.1.2. VÊn ®Ò t©m lý - tÝnh c¸ch nh©n vËt trong t¸c phÈm cña Mark Twain .....53 2.2. Ph¶n øng t©m lý cña nh©n vËt tr−íc hiÖn thùc cuéc ®êi ................................55 2.2.1. Hμnh tr×nh t×m vÒ víi thiªn nhiªn ...........................................................57 2.2.2. Cuéc phiªu l−u cña méng t−ëng vμ −íc m¬............................................65 2.3. Mét sè nh©n vËt tiªu biÓu trong t¸c phÈm cña Mark Twain ..........................70 2.3.1. Tom Sawyer ............................................................................................71 2.3.2. Huckle Berry Finn...................................................................................78 2.3.3. Nh©n vËt Jim ...........................................................................................84 Ch−¬ng 3. nghÖ thuËt hμi h−íc cña Mark Twain ...............................89 3.1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt hμi h−íc cña Mark Twain.................89 3.2. BiÖn ph¸p t¹o tiÕng c−êi cña Mark Twain .....................................................93 3.2.1. T−¬ng ph¶n .............................................................................................93 3.2.2. BiÖn ph¸p nh¹i .........................................................................................98 3.3. NghÖ thuËt dÉn truyÖn ®Æc s¾c .....................................................................103 kÕt LuËn .............................................................................................................115 Tμi liÖu tham kh¶o.......................................................................................118 phô lôc 2 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tμi Tr−íc hÕt cã thÓ thÊy vÞ trÝ cña Mark Twain (1835 - 1910) - bót danh cña Samuel Langhorn Clemens trªn v¨n ®μn thÕ giíi nãi chung vμ n−íc Mü nãi riªng lμ hÕt søc quan träng. William Dean Howells, mét tiÓu thuyÕt gia cõ kh«i ®· kh«ng ngÇn ng¹i nhËn xÐt trªn tê nguyÖt san Atlantic nh− thÕ nμy: "Mark Twain lμ mét thiªn tμi tr¸c tuyÖt, ng−êi hoμn toμn xøng ®¸ng ®øng vμo hμng ngò nh÷ng nhμ v¨n lçi l¹c nhÊt". Ng−êi ta còng ®¸nh gi¸ Mark Twain lμ nhμ v¨n lín ®Çu tiªn cña miÒn T©y n−íc Mü vμ thμnh c«ng cña «ng thÓ hiÖn sù th¾ng lîi cña miÒn viÔn T©y d©n gian ®èi víi c¸c Salon v¨n häc ë Boston. Cã thÓ nãi, Mark Twain lμ mét nhμ c¸ch t©n lín, «ng ®· “kh¸m ph¸ l¹i ng«n ng÷ Anh - thø cã tÇm quan träng kh«ng chØ víi n−íc Mü mμ cßn víi n−íc Anh trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh” [29, tr.932]. Ernest Hemingway qua cuéc ®èi tho¹i trong Nh÷ng ngän ®åi xanh ch©u Phi ®· nhËn xÐt: "Nh÷ng nhμ v¨n giái lμ Henry Jame, Stephen Crane vμ Mark Twain. §Êy kh«ng ph¶i lμ thø tù giái cña hä. Kh«ng cã thø tù cho nh÷ng nhμ v¨n giái. Mark Twain lμ nhμ v¨n hμi h−íc. Nh÷ng ng−êi kh¸c t«i kh«ng biÕt. NÒn v¨n ch−¬ng hiÖn ®¹i Mü ®Òu tho¸t thai tõ quyÓn Huckle Berry Finn cña Mark Twain (…). §Êy lμ cuèn s¸ch hay nhÊt mμ chóng t«i cã ®−îc. TÊt c¶ v¨n ch−¬ng Mü ®Òu tõ ®ã mμ ra. Kh«ng cã g× tr−íc ®ã c¶. Vμ kÓ tõ sau Êy còng thÕ" [14, tr.337]. Qua nh÷ng nhËn xÐt trªn, ta thÊy vÞ trÝ cña Mark Twain trªn v¨n ®μn thÕ giíi vμ ®èi víi tiÕn tr×nh v¨n häc Mü lμ hÕt søc quan träng. Thêi kú ®Çu lËp quèc, c¸i gäi lμ v¨n häc bao gåm toμn bé c¸c d¹ng viÕt l¸ch ®−îc ®Þnh gi¸ trong x· héi nh− triÕt häc, lÞch sö, tiÓu luËn, th¬ triÕt luËn, t«n gi¸o vμ th− tõ. §iÒu khiÕn mét v¨n b¶n mang tÝnh v¨n häc kh«ng phô thuéc vμo viÖc nã cã h− cÊu hay kh«ng, cã mang h×nh thøc tiÓu thuyÕt hay kh«ng mμ phô thuéc vμo tÝnh trang nh·, lÒ lèi. Nãi c¸ch kh¸c, "tiªu chuÈn cña nh÷ng g× ®−îc xÕp vμo v¨n häc lμ hoμn toμn mang tÝnh ý thøc hÖ, viÖc viÕt l¸ch, thÓ hiÖn gi¸ trÞ vμ "gu" cña mét tÇng líp ®Æc biÖt th× ®−îc xem lμ v¨n häc. Tr¸i l¹i, nh÷ng bμi th¬ tr÷ t×nh ®−êng phè, nh÷ng ¸ng v¨n l·ng m¹n b×nh d©n vμ cã lÏ ngay c¶ kÞch còng kh«ng ®−îc xem lμ v¨n häc [2, tr.12-13]. Quan niÖm nμy ®−îc chÊp nhËn ë Mü, n¬i mμ ban ®Çu mçi ng−êi di d©n ®Õn phÝa B¾c ®Òu mang trong lßng m×nh h×nh ¶nh mét 3 mÉu quèc vμ dï døt ¸o ra ®i v× lý do nμy hay lý do kh¸c th× nh÷ng ng−êi tha h−¬ng vÉn h−íng vÒ cè quèc nh− mét niÒm an ñi tinh thÇn tr−íc c¸i hoang s¬, b¹o liÖt cña vïng ®Êt míi. §Çu thÕ kû XIX, nhiÒu nhμ v¨n cã khuynh h−íng qu¸ hoa mü, duy c¶m vμ khoa tr−¬ng, ®ã lμ kÕt qu¶ cña viÖc hä nç lùc chøng tá m×nh còng cã c¸ch viÕt sang träng, trang nh· nh− Anh. Phong c¸ch cña Mark Twain, tr¸i l¹i dùa trªn tiÕng Mü b×nh d©n, sèng ®éng, kháe kho¾n ®· lμm cho c¸c nhμ v¨n Mü cã c¸i nh×n míi - mét sù tr©n träng ®èi víi tiÕng nãi d©n téc. V× thÕ, ®Õn víi c¸c s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Mark Twain lμ ®Õn víi c¸i hay, c¸i ®éc ®¸o, míi l¹, xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn trªn v¨n ®μn Mü thÕ kû XIX. Søc hÊp dÉn cña chóng kh«ng chØ n»m ë líp ng«n ng÷ hμi h−íc, b×nh dÞ, s©u s¾c, ë tÝnh phiªu l−u l«i cuèn dμnh cho mäi løa tuæi mμ cßn tån t¹i ngay trong tÝnh hiÖn thùc cña mçi thiªn truyÖn. V¨n häc lμ ph¶n ¸nh hiÖn thùc vμ ®èi víi Mark Twain, ph¶n ¸nh thùc tÕ cuéc sèng ®êi th−êng b»ng ng«n ng÷ ®êi th−êng ®· nh©n gi¸ trÞ ph¶n ¸nh lªn gÊp béi. NÕu cã thÓ nhËn xÐt kh¸i qu¸t phong c¸ch nghÖ thuËt tiªu biÓu cña Mark Twain trong mét côm tõ th× côm tõ Êy chØ cã thÓ lμ "tÝnh hμi h−íc, ch©m biÕm". ThËt vËy, t¸c phÈm nμo cña Mark Twain còng thÓ hiÖn dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp mét giäng v¨n ch©m biÕm dÝ dám, th«ng minh ®Ó t¹o nªn c¸i thÇn th¸i vμ tÝnh c¸ch rÊt riªng cho nhμ v¨n. Mét c©u hái ®−îc ®Æt ra lμ: ph¶i ch¨ng víi viÖc chän ®Ò tμi "hiÖn thùc trong t¸c phÈm cña Mark Twain", luËn v¨n ®· ®i chÖch quü ®¹o phong c¸ch tiªu biÓu cña nhμ v¨n hμi h−íc lín nhÊt n−íc Mü thÕ kû XIX nμy? Thùc ra kh«ng ph¶i nh− vËy, mäi t¸c gia tõ La Fontaine, MoliÌre ®Õn Xervantex (Cervantes) ®Òu dïng tiÕng c−êi ®Ó triÖt tiªu thãi xÊu, ®Ó ch©m biÕm, ®¶ ph¸ thãi xÊu cña x· héi. ChÝnh v× thÕ, mçi t¸c phÈm cña hä ®Òu thùc sù lμ "ngô ng«n" cho cuéc ®êi thùc t¹i. §äc s¸ng t¸c cña Mark Twain, ta thÊy ®©u chØ cã tiÕng c−êi th«ng minh hãm hØnh; mÆt bªn kia cña chÊt tiÕu l©m lμ bén bÒ nh÷ng tr¨n trë, suy t−, day døt kh«n ngu«i cña lßng ng−êi vÒ hiÖn thùc cuéc sèng. ChÝnh tÝnh chÊt hiÖn thùc Êy ®· lμm cho c©u chuyÖn hμi h−íc cña Mark Twain thªm s©u s¾c vμ cã duyªn, cã hån h¬n. S¸ng t¸c ch©n chÝnh råi còng quay vÒ hiÖn thùc, ph¶n ¸nh c¸i hiÖn thùc mμ tr−íc ®©y ®· tõng lμ t− liÖu trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cña nã. §ã chÝnh lμ mét hμnh tr×nh mμ bÊt cø nhμ 4 v¨n hiÖn thùc nμo còng ph¶i dÊn th©n vμ tu©n thñ. §èi víi Mark Twain, viÕt kh«ng chØ ®Ó tr¶i nghiÖm mμ cßn ®Ó t¸i hiÖn cuéc sèng nh− nã vèn cã b»ng ng«n ng÷ cña nô c−êi, cña tr¸i tim vμ khèi ãc. §iÒu t¹o nªn chÊt men say hÊp dÉn ng−êi ®äc ë tiÓu thuyÕt Mark Twain ®©u ®¬n thuÇn lμ tÝnh gi¶i trÝ cña nã. Mçi thiªn truyÖn cña «ng më ra cho ng−êi ®äc mét sù nhËn thøc s©u s¾c vÒ thÕ giíi hiÖn thùc mμ «ng ®ang cè g¾ng ph¬i bμy. Cã thÓ nhËn thÊy, nÕu nghÖ thuËt hμi h−íc mang ®Õn sù næi tiÕng cho Mark Twain th× chÊt hiÖn thùc chÝnh lμ ®iÓm s¸ng lμm nªn gi¸ trÞ nh©n v¨n s©u s¾c cho mçi t¸c phÈm. §ã còng chÝnh lμ lý do v× sao luËn v¨n tËp trung nghiªn cøu hiÖn thùc trong t¸c phÇm Mark Twain. Nh− vËy, hiÖn thùc qua ngßi bót hμi h−íc vμ cèt truyÖn phiªu l−u m¹o hiÓm thùc sù lμ mét ®Ò tμi cuèn hót. Nghiªn cøu hiÖn thùc trong mét sè t¸c phÈm cña nhμ v¨n v× thÕ sÏ kh¸m ph¸ ra ®−îc b¶n chÊt cuéc sèng mu«n mμu mu«n vÎ cña x· héi Mü thÕ kû XIX, nhÊt lμ ë nh÷ng vïng xa x«i hoang d· däc dßng s«ng Mississippi, ®ång thêi kh¸m ph¸ ra c¸i míi l¹, ®éc ®¸o trong phong c¸ch s¸ng t¸c cña nhμ v¨n còng nh− toμn bé tinh thÇn nh©n ®¹o vμ phª ph¸n cña mçi t¸c phÈm. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu Nghiªn cøu hiÖn thùc trong t¸c phÈm cña Mark Twain tr−íc hÕt lμ nghiªn cøu toμn bé bøc tranh ®êi sèng vμ hiÖn thùc x· héi Mü thÕ kû XIX, t×m hiÓu nh÷ng nÐt tiªu biÓu cuéc sèng cña con ng−êi trong m«i tr−êng mμ nã hiÖn h÷u, ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò cña x· héi, con ng−êi Mü trong bèi c¶nh ®Æc thï cña giai ®o¹n më réng l·nh thæ vÒ phÝa T©y cña thÕ kû XIX. Th«ng qua nh÷ng t¸c phÈm ®Ønh cao lμm nªn tªn tuæi s¸ng chãi cña Mark Twain nh− Cuéc sèng trªn dßng Mississippi (Life on Mississippi, 1883), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer (The adventures of Tom Sawyer, 1876) vμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn (The adventures of Huckle Berry Finn, 1884) chóng t«i tËp trung kh¶o s¸t cuéc sèng cña x· héi miÒn T©y bªn dßng Mississippi cïng víi bao nÕp sèng, v¨n hãa, phong tôc tËp qu¸n còng nh− t©m lý, t×nh c¶m cña con ng−êi n¬i ®©y. Nghiªn cøu hiÖn thùc x· héi Mü thÕ kû XIX kh«ng ®¬n thuÇn lμ xem xÐt, m« t¶ vμ t¸i hiÖn hiÖn thùc nh− lμ nh÷ng ®èi t−îng mang tÝnh sù kiÖn hay yÕu tè lÞch sö. BÒ s©u cña chñ nghÜa hiÖn thùc ph¶i n»m ë chç kh¸m ph¸ ra hiÖn thùc t©m lý, tÝnh c¸ch cña con ng−êi sèng 5 trong thêi ®¹i ®ã, ph¶n ¸nh s©u s¾c thÕ giíi néi t©m cña con ng−êi tr−íc hiÖn thùc bao la cña cuéc sèng. Nãi c¸ch kh¸c, th«ng qua c¸i nh×n néi c¶m, hiÖn thùc ®−îc khóc x¹ vμ ®−îc ph¶n ¸nh s©u s¾c h¬n, ch©n thËt h¬n vμ sèng ®éng h¬n c¸i hiÖn thùc bÒ næi cña x· héi. Trong nh÷ng t¸c phÈm trªn cña Mark Twain, c¸c nh©n vËt chÝnh cña Mark Twain hÇu nh− lμ thiÕu nhi, c¸i nh×n trong s¸ng, ng©y th¬ cña chóng lμ ®iÒu kiÖn gióp cho nhμ v¨n cã thÓ ph¶n ¸nh ch©n thùc cuéc sèng. Nh− vËy, ®êi sèng x· héi Mü thÕ kû XIX mμ nhÊt lμ x· héi miÒn T©y bªn dßng Mississippi vμ ®êi sèng t©m lý cña con ng−êi n¬i ®©y chÝnh lμ ®èi t−îng mμ chóng t«i muèn t¸i hiÖn ®Ó cã c¸i nh×n toμn vÑn vμ s©u s¾c vÒ nã. Tuy nhiªn, nÕu chØ xem xÐt vμ nh×n nhËn t¸c phÈm cña Mark Twain nh− mét biªn niªn sö ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi Mü th× ®ã qu¶ lμ mét thiÕu sãt lín. Bá qua yÕu tè hμi h−íc vμ ch©m biÕm, tÝnh hiÖn thùc trong t¸c phÈm sÏ mÊt ®i gi¸ trÞ ph¶n ¸nh s©u s¾c, th©m cay cña nã; vμ nh− thÕ, còng sÏ bá qua phong c¸ch s¸ng t¸c ®Æc s¾c, tiªu biÓu cña nhμ v¨n hμi h−íc lín nhÊt n−íc Mü nμy. Víi lý do ®ã, chóng t«i sÏ nghiªn cøu chñ ®Ò hiÖn thùc trong mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña «ng dùa trªn sù quy chiÕu vμ t−¬ng hç cña c¸c phong c¸ch vμ khuynh h−íng nghÖ thuËt ®Æc tr−ng cho t¸c gi¶. §ã lμ chÊt miÒn (local color), chÊt trμo phóng (humor) vïng biªn giíi vμ chÊt phiªu l−u truyÒn thèng cña d©n téc Mü. C¸c t¸c phÈm tiªu biÓu cña «ng mμ chóng t«i tËp trung nghiªn cøu bao gåm Cuéc sèng trªn dßng Mississippi, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer vμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn. 3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu,chóng t«i sö dông tæng hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p cña ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n häc: ph−¬ng ph¸p so s¸nh, ph−¬ng ph¸p thèng kª hÖ thèng, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®èi chiÕu, ph−¬ng ph¸p lÞch sö x· héi… Trong sè c¸c ph−¬ng ph¸p trªn, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch - tæng hîp cã tÇm quan träng hμng ®Çu trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña luËn v¨n. 4. LÞch sö vÊn ®Ò Mark Twain lμ nhμ v¨n quen thuéc ®èi víi ®éc gi¶ ViÖt Nam. NhiÒu t¸c phÈm cña «ng nh− Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn, VÞ hoμng tö vμ cËu bÐ nghÌo khæ ®· ®−îc dÞch sang tiÕng ViÖt. 6 C¸c b¶n dÞch hiÖn ®ang ®−îc l−u hμnh réng r·i lμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn - Xu©n Oanh, L−¬ng ThÞ ThËn dÞch, Nhμ xuÊt b¶n V¨n häc, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer do NguyÔn TuÊn Quang dÞch, Hång S©m giíi thiÖu, Nhμ xuÊt b¶n V¨n hãa Th«ng tin, ¤ng hoμng vμ cËu bÐ nghÌo khæ do Minh Ch©u dÞch, Nhμ xuÊt b¶n Kim §ång… C¸c häc gi¶ ViÖt Nam còng ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ Mark Twain vμ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña «ng. Nh×n chung, vÊn ®Ò mμ ng−êi ta quan t©m nhiÒu nhÊt khi nghiªn cøu Mark Twain chÝnh lμ phong c¸ch hμi h−íc vμ nghÖ thuËt trμo phóng cña nhμ v¨n. Tiªu biÓu nh− ChÊt hμi ë Mark Twain ®¨ng trªn b¸o V¨n nghÖ n¨m 1981 cña Giang T©n. ë bμi viÕt nμy, t¸c gi¶ tËp trung khai th¸c tÝnh hμi h−íc, tiÕu l©m, th«ng minh, hãm hØnh nh− lμ mét tÝnh c¸ch bÈm sinh, ¨n s©u vμo trong m¸u thÞt cña Mark Twain. Tuy nhiªn, bμi viÕt dõng l¹i ë møc ®é ph¶n ¸nh nh÷ng mÉu chuyÖn vμ giai tho¹i vui nhén liªn quan ®Õn cuéc ®êi vμ nh©n c¸ch cña Mark Twain h¬n lμ t×m hiÓu yÕu tè hμi h−íc trong t¸c phÈm cña «ng. Trong Hμnh tr×nh v¨n häc Mü cña NguyÔn §øc §μn, t¸c phÈm cña Mark Twain ®−îc xÕp vμo dßng v¨n häc ho¹t kª (humour), dïng tiÕng c−êi ®Ó ®¶ kÝch x· héi. ë ®ã, Humour kh«ng ph¶i lμ chñ nghÜa hiÖn thùc nh−ng nã th−êng ®i theo chñ nghÜa hiÖn thùc hay t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chñ nghÜa hiÖn thùc ph¸t triÓn. Sù ®ïa cît hμi h−íc che giÊu nhiÒu ®iÒu quan s¸t. Theo t¸c gi¶ nμy, tiÕng c−êi trong nh÷ng t¸c phÈm ®Ønh cao cña Mark Twain ®· "v−¬n lªn tr×nh ®é hμi h−íc tÇm th−êng, dÔ d·i vμ thùc sù ®¹t ®Õn tr×nh ®é humour, bao gåm c¶ t×nh th−¬ng vμ chñ nghÜa hiÖn thùc. Nh©n vËt do t¸c gi¶ dùng lªn kh«ng bao giê chØ lμ nh÷ng bøc biÕm häa, ta c¶m thÊy ®ã lμ nh÷ng con ng−êi thËt mμ ta yªu mÕn mÆc dï chóng cã nhiÒu nh−îc ®iÓm". XÕp Mark Twain vμo nhãm nhμ v¨n hμi h−íc, ho¹t kª lμ ®óng nh−ng ch−a ®ñ. Trªn hÕt, t¸c phÈm cña «ng vÉn lμ tiÕng vang cña chñ nghÜa hiÖn thùc ®−îc khuyÕch ©m b»ng nh÷ng trμng c−êi trμo léng. VÊn ®Ò hiÖn thùc trong tiÓu thuyÕt cña Mark Twain ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu víi nh÷ng cÊp ®é n«ng s©u kh¸c nhau. Cô thÓ: bμi viÕt Mark Twain trong truyÒn thèng v¨n häc Mü cña t¸c gi¶ §μo Ngäc Ch−¬ng in trong B×nh luËn v¨n häc (1998), Nxb khoa häc x· héi mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh Mark Twain lμ nhμ v¨n cña khuynh h−íng hμi h−íc trong v¨n häc Mü, lμ "t¸c gi¶ ®Çu tiªn bªn kia dßng Mississippi ®· viÕt vÒ miÒn T©y mét c¸ch x¸c 7 thùc vμ ®Çy th©n ¸i. T¸c gi¶ §μo Ngäc Ch−¬ng còng thõa nhËn t¸c phÈm cña Mark Twain, ®Æc biÖt lμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn ra ®êi khi "tμi n¨ng cña Mark Twain ph¸t triÓn lªn ®Õn ®Ønh cao trong thÕ kÕt hîp ba dßng ch¶y: khuynh h−íng chÊt miÒn (local color), tÝnh chÊt vμ truyÒn thèng humour vïng biªn giíi, vμ ®Æc biÖt lμ truyÒn thèng phiªu l−u cña d©n téc nμy vμ cña tiÓu thuyÕt phiªu l−u Mü". T¸c gi¶ Lª §×nh Cóc víi bμi viÕt "Ngßi bót hiÖn thùc phª ph¸n vμ nghÖ thuËt hμi h−íc cña Mark Twain" ®¨ng trªn t¹p chÝ V¨n häc sè 3, n¨m 1986 (sau nμy ®−îc trÝch in trong t¸c phÈm Nh÷ng t¸c gia v¨n häc Mü) ®· nghiªn cøu kÕt hîp chÊt hμi vμ hiÖn thùc trong mét sè s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Mark Twain lμ ¤ng hoμng vμ chó bÐ ¨n mμy, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer vμ Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn. Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nμy, hiÖn thùc ®−îc kh¶o s¸t trªn nhiÒu b×nh diÖn, tõ cuéc sèng sinh ho¹t, tr−êng häc, nhμ thê, më réng ra ®Æc ®iÓm toμn c¶nh x· héi Mü nöa cuèi thÕ kû XIX. Nh×n chung, bμi viÕt cña t¸c gi¶ Lª §×nh Cóc ®Ò cËp ®Õn ba néi dung chÝnh: hiÖn thùc x· héi, t©m lý nh©n vËt vμ bót ph¸p trμo léng. Tuy nhiªn, bμi viÕt cña «ng khai th¸c vÊn ®Ò hiÖn thùc d−íi gãc ®é x· héi nhiÒu h¬n lμ t©m lý, tÝnh c¸ch còng nh− thñ ph¸p nghÖ thuËt g©y tiÕng c−êi. T¸c gi¶ Lª Huy B¾c ®· dμnh gÇn hai tr¨m trang viÕt trong c«ng tr×nh nghiªn cøu V¨n häc Mü ®Ó giíi thiÖu Mark Twain nh−ng h¬n mét nöa trong sè ®ã l¹i viÕt vÒ nghÖ thuËt trμo phóng, phÇn cßn l¹i t¸c gi¶ tËp trung nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm chÝnh trong cuéc ®êi, nh©n c¸ch vμ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Mark Twain. TÝnh hiÖn thùc do ®ã kh«ng ®−îc nghiªn cøu d−íi d¹ng mét luËn ®Ò riªng biÖt mμ chØ ®−îc nh¾c ®Õn nh− nh÷ng m¶ng néi dung mang tÝnh chÊt t¶n m¸c, bæ sung cho kÕt cÊu chÝnh cña bμi viÕt. T¸c gi¶ Hång S©m trong lêi giíi thiÖu t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer ®· kh¸i qu¸t mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ nh÷ng néi dung t− t−ëng chÝnh cña t¸c phÈm còng nh− phong c¸ch kÓ chuyÖn l«i cuèn vμ ng«n ng÷ sinh ®éng giμu h×nh ¶nh cña nhμ v¨n. §−îc trÝch ®¨ng trong cuèn Phª b×nh, b×nh luËn v¨n häc (Nhμ xuÊt b¶n v¨n nghÖ) bμi giíi thiÖu cña t¸c gi¶ Hång S©m chñ yÕu tËp trung vμo néi dung t− t−ëng vμ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. §Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò x· héi song t¸c gi¶ Hång S©m ®Æc biÖt quan t©m giíi thiÖu nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý, tÝnh c¸ch cña c¸c nh©n vËt trong truyÖn. VÝ dô khi miªu t¶ hiÖn thùc t«n gi¸o cña n−íc Mü thÕ kû XIX, «ng 8 nhËn xÐt: "chØ b»ng vμi nÐt ph¸c häa ®¬n gi¶n, rÊt gän mμ cùc kú sinh ®éng, Mark Twain ý nhÞ hÐ ra t©m lý kh«ng nh÷ng cña trÎ con mμ cßn cña ng−êi d©n Mü b×nh th−êng ®èi víi t«n gi¸o" [3, tr.26]. Trªn ®©y lμ mét sè nhËn xÐt chung nhÊt vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu Mark Twain vμ chñ ®Ò hiÖn thùc trong s¸ng t¸c cña «ng ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §èi víi giíi nghiªn cøu ë n−íc ngoμi, ®Æc biÖt lμ ë Mü, ng−êi ta dμnh nhiÒu trang viÕt b×nh phÈm, ®¸nh gi¸ cuéc ®êi vμ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Mark Twain bëi lÏ h¬n ai hÕt Mark Twain lμ con ng−êi "mang tÝnh c¸ch Mü ®Æc tr−ng nhÊt trong mçi hμnh vi, cö chØ, lêi nãi vμ suy nghÜ" (Albert B.Paine). Cuèn Ph¸c th¶o v¨n häc Mü cña Kathryn Vanspan Ckeren (Outline of American Literature) do Lª §×nh Sinh vμ Hång Ch−¬ng dÞch ®· xÕp Mark Twain vμo hμng ngò nh÷ng nhμ v¨n ®Çu tiªn cña chñ nghÜa hiÖn thùc, theo ®ã t¸c phÈm cña «ng lμ tiÕng nãi cña sù thËt "lμm næ tung nh÷ng quy −íc s¸o mßn". Ph¸c th¶o v¨n häc Mü thõa nhËn "hai trμo l−u v¨n häc chñ yÕu ë Mü thÕ kû XIX hßa quyÖn trong Mark Twain ®ã lμ trμo l−u trμo phóng vïng biªn c−¬ng vμ v¨n häc mang mμu s¾c ®Þa ph−¬ng". §iÒu ®ã lý gi¶i t¹i sao trong c¸c t¸c phÈm cña Mark Twain th−êng xuÊt hiÖn h×nh ¶nh nh÷ng ng«i lμng tåi tμn ë biªn giíi, nh÷ng con ng−êi mang ®Ëm tÝnh c¸ch miÒn T©y, nh÷ng lÒu tr¹i vïng má c¸ch biÖt víi kh«ng gian ®« thÞ ®−îc miªu t¶ th«ng qua nghÖ thuËt kÓ chuyÖn tiÕu l©m vμ c−êng ®iÖu ®Õn khã tin. C«ng tr×nh nghiªn cøu Mark Twain: TËp hîp c¸c bμi b×nh luËn (Mark Twain: A collection of critical essays) do Henry Nash Smith biªn tËp ®· giíi thiÖu mét c¸ch kh¸ kh¸i qu¸t vμ ®Çy ®ñ phong c¸ch vμ quan ®iÓm s¸ng t¸c cña nhμ v¨n næi tiÕng nμy. Bμi tiÓu luËn phª b×nh cña Van Wyck Brooks: ChÊt uy-mua cña Mark Twain (Mark Twain's humour) ®· lý gi¶i tiÕng c−êi ë chiÒu kÝch th©m s©u cña nã, tõ trong truyÒn thèng uy-mua cña vïng biªn thïy xa x«i ®Õn cuéc sèng kh¾c nghiÖt ®Çy b¹o liÖt cña vïng ®Êt hoang s¬ nμy. Bμi tiÓu luËn phª b×nh cña Maurice Le Breton: Mark Twain: Mét sù ®¸nh gi¸ (Mark Twain: An Appreciation) l¹i tËp trung ph©n tÝch chñ nghÜa hiÖn thùc trong c¸c s¸ng t¸c cña nhμ v¨n Mark Twain. Theo «ng, chñ nghÜa hiÖn thùc ®ã kh«ng dõng l¹i ë nh÷ng h×nh thøc bÒ ngoμi cña c¸c sù kiÖn, hiÖn t−îng cuéc sèng mμ nã ®i s©u vμo viÖc gi¶i thÝch sù t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh víi t©m lý, tÝnh c¸ch cña c¸c nh©n vËt. §ã lμ do Mark 9 Twain lu«n "b¾t m×nh ph¶i theo ®uæi sù thÈm vÊn g¾t gao cña b¶n th©n ®èi víi toμn bé hiÖn thùc réng lín, d÷ déi vμ m·nh liÖt cña miÒn T©y n−íc Mü". Bμi tiÓu luËn cña Henry Nash Smith: Mét t©m hån lμnh lÆn vμ mét l−¬ng t©m bÞ mÐo mã (A sound heart and a deformed conscience) ®· miªu t¶ l¹i sù chuyÓn biÕn t©m lý ý thøc cña c¸c nh©n vËt chÝnh, ®Æc biÖt lμ Huck trong hμnh tr×nh t×m kiÕm tù do cña m×nh. ë ®ã, Mark Twain d−êng nh− chuyÓn m×nh sang ®Þa h¹t cña sù ch©m biÕm x· héi. Tãm l¹i, qua mét sè bμi nghiªn cøu trong vμ ngoμi n−íc, chóng t«i nhËn ®Þnh r»ng vÊn ®Ò hiÖn thùc trong c¸c s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Mark Twain lμ vÊn ®Ò kh«ng míi, Ýt nhiÒu ®· cã ng−êi nghiªn cøu, ®Ò cËp ®Õn. Song ch¾c ch¾n, møc ®é s©u s¾c, toμn diÖn vμ tÝnh hÖ thèng cña nã lμ ®iÒu mμ ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nμo ®¹t tíi ®−îc. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c c«ng tr×nh ®i tr−íc v× kh«ng ®Æt ra môc ®Ých tù th©n lμ nghiªn cøu tÝnh hiÖn thùc trong mét hÖ thèng vμ ®Ò tμi hoμn chØnh nªn ®· xem xÐt tÝnh hiÖn thùc trong c¸c s¸ng t¸c cña Mark Twain lμ yÕu tè kÕt hîp, ®ång vÞ víi c¸c yÕu tè kh¸c nh− tÝnh trμo phóng, phiªu l−u… LuËn v¨n kh«ng tham väng ®−îc xem lμ c«ng tr×nh nghiªn cøu toμn diÖn vμ s©u s¾c vÒ hiÖn thùc trong toμn bé c¸c t¸c phÈm cña Mark Twain, nh−ng Ýt nhÊt sÏ nghiªn cøu ®Ò tμi nμy nh− mét néi dung ®éc lËp vμ cã hÖ thèng. Chóng t«i xem toμn bé nh÷ng vÊn ®Ò nh− chÊt phiªu l−u m¹o hiÓm, chÊt uy-mua hμi h−íc, chÊt v¨n häc mang mμu s¾c ®Þa ph−¬ng (local color) lμ yÕu tè kÕt hîp, bæ sung ®Ó lμm s¸ng tá hiÖn thùc trong c¸c t¸c phÈm næi tiÕng cña Mark Twain. 5. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n KÕ thõa nh÷ng c«ng tr×nh ®i tr−íc, luËn v¨n mong muèn ®−îc gãp tiÕng nãi cña m×nh vμo viÖc t×m hiÓu phong c¸ch s¸ng t¸c cña mét nhμ v¨n lín vμ næi tiÕng nh− Mark Twain, ®Æc biÖt lμ hiÖn thùc trong t¸c phÈm cña «ng. Theo ®ã, qu¸ tr×nh nghiªn cøu sÏ mang ®Õn c¸i nh×n tæng qu¸t vμ cô thÓ vÒ hiÖn thùc thÕ kû XIX trªn ®Êt n−íc Mü mμ nhÊt lμ nh÷ng vïng ®Êt däc bê s«ng Mississippi hïng vÜ. Qua ®ã, hy väng ®êi sèng con ng−êi vïng s«ng n−íc cïng tËp qu¸n sinh ho¹t cña hä sÏ më ra tr−íc m¾t chóng ta mét bøc tranh x· héi ®Çy sinh ®éng vμ hÊp dÉn. Èn sau mμu s¾c ®Þa ph−¬ng, ng−êi ®äc sÏ c¶m nhËn ®−îc mét tÊm lßng yªu th−¬ng ®Çy nh©n ¸i cña nhμ v¨n ch©m biÕm x· héi vμo bËc nhÊt cña n−íc Mü lóc bÊy giê. D−íi ¸nh 10 s¸ng cña chÊt phiªu l−u m¹o hiÓm, trμo phóng vμ nh©n v¨n, chÊt hiÖn thùc hy väng sÏ mang ®Õn nhiÒu ph−¬ng diÖn míi mÎ, s©u s¾c cho ng−êi ®äc. Nh− vËy, hiÖn thùc, phiªu l−u, trμo phóng, méng t−ëng sÏ kh«ng cßn lμ nh÷ng yÕu tè riªng lÎ, ®éc lËp nh− trong mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu tr−íc ®©y. Chóng sÏ ®−îc nghiªn cøu kÕt hîp, quy chiÕu vμ lμm râ cho toμn bé hiÖn thùc cña c¸c t¸c phÈm. 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoμi phÇn dÉn nhËp, phÇn kÕt luËn, th− môc tham kh¶o vμ phô lôc, luËn v¨n gåm ba ch−¬ng ®−îc ph©n bæ nh− sau: Ch−¬ng 1: HiÖn thùc x· héi Ch−¬ng 2: HiÖn thùc t©m lý Ch−¬ng 3: NghÖ thuËt hμi h−íc cña Mark Twain 11 Ch−¬ng 1. HiÖn thùc x· héi 1.1. Bèi c¶nh x· héi Mü thÕ kû XIX 1.1.1. ThÕ kû cña sù bμnh tr−íng l·nh thæ Cuèi thÕ kû XVIII, chiÕn tranh gi÷a qu©n ®éi nhμ vua Anh víi nh÷ng ng−êi di d©n Mü kÕt thóc. N−íc Mü d−íi sù chØ huy tμi t×nh cña t−íng George Washington ®· giμnh ®−îc chiÕn th¾ng vÎ vang. B¶n tuyªn ng«n ®éc lËp cña n−íc Mü n¨m 1776 ®· ®¸nh dÊu nÒn ®éc lËp, chñ quyÒn cña mét quèc gia. N−íc mü b−íc vμo thêi kú d©n chñ hãa vμ vμ bμnh tr−íng l·nh thæ ë thÕ kû XIX. N¨m 1803, ®¹i sø toμn quyÒn James Monroe ®−îc cö tíi Paris ®Ó th−¬ng l−îng NapolÐon b¸n Louisiana víi gi¸ 15 triÖu dollar (H¹t Louisiana bao gåm phÇn lín khu vùc trung t©m cña Mü hiÖn nay. PhÇn ®Êt nμy kÐo dμi tõ New Orleans ë phÝa Nam cho ®Õn biªn giíi Canada ë phÝa B¾c, tr¶i dμi tõ s«ng Mississippi ë phÝa §«ng ®Õn rÆng nói Rocheuses (Rocky) ë phÝa T©y). Ph¸p ®· ®ång ý. Toμn bé vïng Louisiana thuéc vÒ Mü vμ lμm t¨ng gÊp ®«i l·nh thæ cña liªn bang trong kh«ng khÝ hßa b×nh. Khi James Monroe lªn n¾m quyÒn tæng thèng Mü th× «ng vÊp ph¶i mét th¸ch thøc míi ®ã lμ vÊn ®Ò vïng Florida, c¸i chèt cña T©y Ban Nha trªn l·nh thæ Mü, n¬i nh÷ng ng−êi n« lÖ ë bang Georgia th−êng Èn trèn vμ d©n da ®á th−êng lμm c¨n cø tÊn c«ng ng−êi da tr¾ng. PhÝa T©y Ban Nha lóc bÊy giê ®ang yÕu thÕ nªn ph¶i nh−îng bé Mü vμ theo hiÖp −íc n¨m 1819, hä ®· b¸n Florida cho Hoa Kú víi gi¸ 5 triÖu dollar. N¨m 1821, gi÷a Nga vμ Mü x¶y ra sù tranh chÊp vïng ®Êt Oregon (l·nh thæ cña bang Washington vμ Oregon hiÖn nay vμ c¶ vïng Colombia cña Canada). Nga cho r»ng l·nh thæ cña hä kÐo dμi ®Õn phÝa Nam Alaska vμ cÊm tμu bÌ Mü x©m nhËp vμo h¶i phËn cña m×nh. PhÝa Mü l¹i cho r»ng Oregon lμ mét vïng më réng cña bang Louisiana vμ nã ph¶i thuéc vÒ Hoa Kú. Cuéc tranh chÊp kÐo dμi ®Õn n¨m 1867, Nga nh−îng bé vμ Mü ®· mua ®øt vïng Alaska. N¨m 1959, Alaska trë thμnh bang thø 49, bang réng nhÊt cña Hoa Kú. Tõ l©u, Mü vμ Mexico còng ®· bÊt ®ång quan ®iÓm vÒ biªn giíi gi÷a hai n−íc. Mexico kh«ng thõa nhËn Texas lμ ®Þa ph−¬ng thuéc l·nh thæ Mü, cßn Mü th× muèn 12 Texas thuéc vÒ m×nh. N¨m 1846, Mü tuyªn chiÕn víi Mexico vμ giμnh th¾ng lîi, buéc Mexico ph¶i giao c¸c vïng California, Nevada, Utah vμ mét phÇn Arizona cho m×nh. Nh− vËy, n¨m 1850 Mü ®· cã ®Õn 31 bang, d©n sè 23 triÖu ng−êi, l·nh thæ Mü kÐo dμi tõ §¹i T©y D−¬ng ®Õn Th¸i B×nh D−¬ng sau khi ®· mua California vμ vïng T©y Nam cña Mexico. N¨m 1898, Mü th«n tÝnh ®¶o Hawai cña NhËt vμ biÕn hßn ®¶o xinh ®Ñp nμy thμnh bang thø 50 cña m×nh vμo n¨m 1959. Nh− vËy cã thÓ nãi, thÕ kû XIX lμ thÕ kû më réng l·nh thæ kh«ng ngõng cña n−íc Mü. HÇu hÕt c¸c l·nh thæ chiÕm ®−îc ®Òu b»ng con ®−êng th−¬ng thuyÕt hay mua b¸n. Dùa vμo t×nh tr¹ng vïng biªn giíi bao la mªnh m«ng, láng lÎo vμ kh«ng râ rμng, Mü ®· thu vÒ cho m×nh mét nguån tμi nguyªn ®Êt v« cïng phong phó, bÐo bë, høa hÑn thu hót ngμy cμng ®«ng nguån d©n di c− vμ lao ®éng nhËp c−. Song song víi lμn sãng di c− tõ ch©u ¢u sang lμ lμn sãng di c− tõ §«ng sang Trung T©y néi ®Þa Hoa Kú, vμ sau ®ã lμ tõ miÒn Trung T©y sang miÒn viÔn T©y. C¸i ®−îc gäi lμ biªn giíi, tøc lμ ranh giíi cña vïng ®Êt ®· kh¸m ph¸ víi nh÷ng miÒn ®Êt Ýt ng−êi biÕt ®Õn trë thμnh c¸i biªn giíi xª dÞch kh«ng ngõng vÒ phÝa T©y. Tinh thÇn d©n chñ chØ ®−îc b¾t ®Çu khi ng−êi Mü tiÕn vÒ ®©y, n¬i mμ mäi ng−êi ®Òu b×nh ®¼ng nh− nhau, chñ ®éng, dòng c¶m x«ng pha ®Ó t×m nh÷ng vïng ®Êt tèt. MiÒn T©y ®· trë thμnh mét vïng ®Êt huyÒn tho¹i biÓu tr−ng cho nh÷ng g× lμ giÊc m¬ vμ tÝnh c¸ch cña ng−êi Mü: tinh thÇn c¸ nh©n, dòng c¶m, tù lËp, thùc tÕ, l¹c quan vμ d©n chñ. Tuy nhiªn, lý thuyÕt vÒ biªn giíi miÒn T©y ngμy cμng láng lÎo v× lý do sù tiÕn lªn vμ lan to¶ cña ®−êng ranh giíi b¸o hiÖu sù thôt lïi cña vïng ®Êt tù do. Sù më réng biªn giíi ®ång nghÜa víi viÖc c¸c bé l¹c da ®á bÞ xua ®uæi mét c¸ch tμn nhÉn tõ §«ng sang T©y ngay trªn chÝnh m¶nh ®Êt cña tæ tiªn, cha «ng hä. N¨m 1842, sau cuéc næi dËy cña m×nh, nh÷ng ng−êi da ®á cßn l¹i bÞ ®Èy tõ phÝa §«ng Mississippi sang Oklahoma. Mét ®−êng ranh giíi ®−îc v¹ch ra tõ B¾c xuèng Nam, tõ Minesota tíi Texas vμ ng−êi da ®á ®−îc høa lμ cã quyÒn sö dông m¶nh ®Êt ë phÝa T©y ®−êng ranh giíi cho ®Õn khi nμo "c©y cßn mäc vμ s«ng h·y cßn ch¶y". ThÕ nh−ng, chØ cÇn m−êi n¨m sau chÝnh quyÒn Mü ®· lÊy l¹i phÇn ®Êt Kansas vμ Nebraska bÊt chÊp ®iÒu kiÖn sèng cña 13 ng−êi da ®á t¹i ®©y còng nh− nh÷ng cam kÕt ®· høa víi hä. N¨m 1867, Quèc héi Mü l¹i th«ng qua ®¹o luËt c−íp vïng ®Êt vèn lμ n¬i s¨n b¾n cña ng−êi da ®á vμ dån hä tíi bang Dakota Nam vμ Oklahoma. Khi hä nhÉn nhôc nhËn nh÷ng phÇn ®Êt kh« c»n mμ ng−êi ta dμnh cho m×nh ë bang Dakota Nam th× ng−êi da tr¾ng l¹i ph¸t hiÖn ë ®ã cã vμng. ThÕ lμ hμng ®oμn hμng lò ng−êi kÐo nhau ®Õn ®©y. Tõ ®ã ®· næ ra cuéc chiÕn cña bé l¹c Sioux (d−íi sù chØ huy cña thñ lÜnh Bß rõng ngåi) chèng l¹i bän x©m l−îc da tr¾ng. Nh− vËy cã thÓ nãi, thêi kú bμnh tr−íng l·nh thæ b¾t ®Çu tõ viÖc mua Louisiana cña Ph¸p ë ®Çu thÕ kû XIX (1803) vμ hoμn thμnh b»ng viÖc t−íc ®o¹t ®Êt cña ng−êi Mexico vμ da ®á; mang l¹i cho Mü mét vïng ®Êt réng lín kÐo dμi h¬n 9 triÖu km2. Nèi tiÕp thêi kú bμnh tr−íng lμ thêi kú th¨m dß "v« trËt tù" nh−ng rÊt cã kÕt qu¶ nh÷ng nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng dåi dμo vμ phong phó trong lßng ®Êt còng nh− d−íi biÓn s©u, høa hÑn mét._. n−íc Mü cã tiÒm lùc kinh tÕ ph¸t triÓn vμ hïng m¹nh. 1.1.2. T×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ Mü thÕ kû XIX Nh− lμ mét b¶n hiÕn ch−¬ng vÒ kinh tÕ, HiÕn ph¸p cña Hoa Kú x¸c ®Þnh r»ng toμn bé ®Êt n−íc kÐo dμi tõ Maine ®Õn Georgia, tõ §¹i T©y D−¬ng ®Õn thung lòng Mississippi lμ mét thÓ thèng nhÊt, hay mét "thÞ tr−êng chung". Do ®ã, sÏ kh«ng cã thuÕ ®¸nh vμo viÖc giao th−¬ng, bu«n b¸n gi÷a c¸c bang. HiÕn ph¸p còng x¸c ®Þnh quyÒn ®−îc ®iÒu hμnh th−¬ng m¹i víi n−íc ngoμi, quyÒn in Ên vμ ®iÒu chØnh gi¸ trÞ tiÒn b¹c cña c¸c bang. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ lu«n cã sù m©u thuÉn gi÷a ng©n hμng chÝnh phñ (ng©n hμng liªn bang) víi ng©n hμng c¸c bang. §iÒu nμy g©y nªn cuéc khñng ho¶ng tμi chÝnh trong c¶ n−íc vμo n¨m 1819. Ng©n hμng trung −¬ng ph¶i thu nhËn nh÷ng tê giÊy b¹c mμ ng©n hμng c¸c bang ®· ph¸t hμnh v« téi v¹ vμ yªu cÇu c¸c ng©n hμng nμy thanh to¸n. §Õn l−ît m×nh, ng©n hμng bang Ðp c¸c nhμ kinh doanh nhá ph¶i tr¶ nh÷ng mãn nî mμ hä ®· cho vay. ViÖc lμm nμy g©y ra hμng lo¹t c¸c vô ph¸ s¶n vμ t¹o nªn mèi m©u thuÉn s©u s¾c gi÷a ng−êi miÒn T©y víi nh÷ng ng−êi miÒn §«ng ®−îc cho lμ cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi vÒ kinh tÕ vμ tiÒn tÖ. Trong khi ®ã, chÝnh phñ bang l¹i vay hÕt mãn nî nμy ®Õn mãn nî kh¸c ®Ó trang tr¶i chi phÝ cho c¸c c«ng tr×nh vμ dÞch vô c«ng céng. Hä ph¶i b¸n ®Êt c«ng ®Ó trang tr¶i nî nÇn. 14 Trong thêi gian nμy (1834 - 1836) viÖc bu«n b¸n ®Êt t¨ng lªn gÊp n¨m lÇn so víi tr−íc ®· ®Èy nhanh nguy c¬ ®Çu c¬ ®Êt ë c¸c ®Þa ph−¬ng. N¨m 1837, mét cuéc suy tho¸i kinh tÕ l¹i t¸i diÔn, nhiÒu ng©n hμng ph¸ s¶n v× giÊy b¹c mμ hä ph¸t hμnh mÊt gi¸ trÞ (do Jackson chñ tr−¬ng l−u hμnh vμng vμ b¹c thay cho tiÒn giÊy), gi¸ n«ng s¶n sôt gi¶m, nhiÒu nhμ m¸y ph¶i ®ãng cöa vμ ®Êt n−íc ch×m ®¾m trong c¬n suy tho¸i kÐo dμi. Cïng víi viÖc khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ vμ tiÒn tÖ, n−íc Mü trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XIX cßn ph¶i lao ®ao v× tÝnh thÊt th−êng cña nh÷ng biÓu thuÕ mμ Quèc héi Hoa Kú ban ra. §Ó b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong n−íc, Mü ph¶i bæ sung nhiÒu ®¹o luËt míi vμo nh÷ng n¨m 1820 vμ 1821 nh»m t¨ng møc thuÕ nhËp khÈu lªn. Tuy nhiªn, viÖc lμm nμy kh«ng ®ñ ®Ó ng¨n chÆn hμng hãa nhËp khÈu tõ ch©u ¢u sang v× gi¸ nh©n c«ng ë ch©u ¢u rÎ m¹t, s¶n phÈm l¹i ®−îc s¶n xuÊt hμng lo¹t nªn gi¸ thμnh thÊp. KÕt qu¶ lμ hμng hãa ch©u ¢u dï bÞ ®¸nh thuÕ cao vÉn rÎ h¬n hμng hãa s¶n xuÊt t¹i Mü. §Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi n−íc ngoμi, c¸c bang vïng New England (gåm Maine, New Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island vμ Connecticut) ®ßi chÝnh phñ ph¶i t¨ng thuÕ nhËp khÈu thªm n÷a. Quèc héi ®· th«ng qua dù luËt míi n©ng thuÕ suÊt ®¸nh vμo hμng nhËp khÈu tõ 20% lªn 36%. §iÒu nμy g©y nªn mét lμn sãng ph¶n ®èi m¹nh mÏ trong c¸c bang miÒn Nam mμ ®Æc biÖt lμ Virginia vμ Carolina. Hä giËn d÷ vμ bÊt b×nh v× trong khi thuÕ suÊt cao, cã lîi cho New England th× hä vμ c¸c bang kh¸c ph¶i khæ së bëi gi¸ c¶ hμng hãa t¨ng vät. M©u thuÉn vÒ biÓu thuÕ, hay nãi ®óng h¬n lμ hÖ qu¶ cña m©u thuÉn vÒ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt gi÷a hai miÒn B¾c – Nam ®· ®Èy n−íc Mü r¬i vμo t×nh tr¹ng chia rÏ néi bé triÒn miªn. ChÊm døt chia rÏ kh«ng ph¶i lμ ®iÒu ®¬n gi¶n v× miÒn B¾c chñ tr−¬ng gi¶i phãng n« lÖ vμ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi theo ®μ c«ng nghiÖp hãa trong khi miÒn Nam c−¬ng quyÕt duy tr× chÕ ®é n« lÖ vμ n«ng nghiÖp trång b«ng ®· cã tõ l©u ®êi. BiÓu hiÖn cho sù chia rÏ Êy lμ sù ly khai cña c¸c bang Carolina Nam, Georgia, Alabama, Florida, Mississippi, Louisiana vμ Texas ra khái liªn bang ®Ó thμnh lËp mét h×nh thøc hîp bang (Confederated States of America) ®èi lËp víi Hîp chñng quèc Hoa Kú (United States of America). Kh«ng bao l©u sau ®ã, thªm bèn bang lμ Arkansas, Carolina B¾c, Virginia vμ Tennessie nhËp víi hîp bang 15 ®Ó lμm thμnh m−êi mét bang ly khai. Lo¹i bá mäi kh¶ n¨ng hßa gi¶i, c¸c bang ly khai miÒn Nam ®· khëi sù g©y hÊn vμ cuéc néi chiÕn kh«ng khoan nh−îng gi÷a hai miÒn Nam - B¾c kÐo dμi gÇn bèn n¨m. N¨m 1863, b¶n tuyªn bè gi¶i phãng nh÷ng ng−êi n« lÖ b¾t ®Çu cã hiÖu lùc, n« lÖ ë c¸c bang hoÆc mét phÇn c¸c bang næi lo¹n ®−îc "vÜnh viÔn tù do". Sau sù ®Çu hμng cña miÒn Nam ë chiÕn dÞch quyÕt ®Þnh Appomatox vμo ngμy 9 th¸ng 4 n¨m 1865, c¸c Tu chÝnh ¸n cña hiÕn ph¸p thõa nhËn quyÒn c«ng d©n cña ng−êi da ®en liªn tiÕp ®−îc quèc héi Mü th«ng qua vμo nh÷ng n¨m 1865, 1868, 1870. Bèn n¨m néi chiÕn ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc nhÊt ®Þnh. ChÕ ®é n« lÖ ®−îc b·i bá trªn toμn bang miÒn Nam, ®−a n−íc Mü trë thμnh mét Hîp chñng quèc thèng nhÊt vÒ kinh tÕ vμ chÝnh trÞ. Tuy nhiªn, hËu qu¶ cña cuéc chiÕn th× thËt lμ nÆng nÒ. Trong sè hai triÖu ng−êi tham chiÕn, miÒn B¾c ®· mÊt ba tr¨m ngμn ng−êi cßn miÒn Nam mÊt hai tr¨m n¨m m−¬i ngμn ng−êi. Kinh tÕ cña miÒn Nam bÞ tμn ph¸ nghiªm träng mμ c«ng cuéc t¸i thiÕt sau ®ã kh«ng dÔ g× kh«i phôc ®−îc. C¸c bang miÒn Nam sau chiÕn tranh bÞ kiÖt quÖ vμ bÇn cïng hãa. NghÒ trång lóa bá hoang, nghÒ lμm ®−êng cña bang Louisiana kh«ng thÓ h−ng thÞnh nh− tr−íc, nghÒ trång b«ng cμng bÞ tæn thÊt nÆng nÒ, gi¸ b«ng trë nªn rÎ m¹t. N−íc Anh vèn lμ kh¸ch hμng l©u n¨m cña Mü nay l¹i t×m nguån hμng míi ë c¸c n−íc b¸n nhiÖt ®íi vμ bá r¬i thÞ tr−êng Mü. Sau chiÕn tranh, quan hÖ gi÷a ng−êi Mü da tr¾ng vμ ng−êi Mü da ®en cùc kú c¨ng th¼ng. Ng−êi miÒn Nam c¨m ghÐt d©n da tr¾ng ®Õn tõ miÒn B¾c, mang theo tói v¶i ®Ó v¬ vÐt. Hä gäi ®ã lμ nh÷ng kÎ theo "chÕ ®é tói v¶i" (carpet-bag Regime). MiÒn Nam chiÕn b¹i bÞ thiÖt thßi sau c¸i chÕt cña tæng thèng Lincoln. ý ®Þnh båi th−êng cho c¸c chñ n« miÒn Nam sau chiÕn tranh, ý ®Þnh t¹o ®iÒu kiÖn sinh sèng cho n« lÖ míi ®−îc gi¶i phãng cña «ng kh«ng thùc hiÖn ®−îc. MiÒn Nam víi nh÷ng kÎ thua trËn cßn ngoan cè, bÞ ®Æt d−íi vßng c−¬ng táa cña chÝnh ®¶ng vμ lùc l−îng qu©n sù chiÕm ®ãng miÒn B¾c. §¸p tr¶ l¹i nh÷ng kÎ chiÕn th¾ng vμ c¸c Tu chÝnh ¸n thõa nhËn quyÒn tù do cña ng−êi da ®en, ng−êi miÒn Nam kiªu kú vμ ngang b−íng kh«ng bao giê thõa nhËn sù ngang hμng vμ b×nh ®¼ng gi÷a hä víi ng−êi da ®en mμ hä cho lμ h¹ ®¼ng. 16 Sù thèng nhÊt quèc gia sau néi chiÕn ®ßi hái viÖc giao th−¬ng, liªn l¹c kh«ng ngõng gi÷a c¸c vïng miÒn víi nhau. §ã chÝnh lμ lý do mμ c¸c tuyÕn ®−êng s¾t kh«ng ngõng v−¬n xa vμ v−¬n nhanh h¬n n÷a. ChÝnh phñ liªn bang ®· cÊp cho ngμnh ®−êng s¾t hμng chôc triÖu hecta ®Êt ®Ó x©y dùng c¸c tuyÕn ®−êng nèi tõ §¹i T©y D−¬ng qua Th¸i B×nh D−¬ng, kÝch thÝch l−u th«ng hμng hãa, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, nhê lîi nhuËn bÐo bë vμ sù −u ¸i cña chÝnh phñ mμ ngμnh nμy trë thμnh níi cã nhiÒu ho¹t ®éng ®Çu c¬ vμ l¹m dông quyÒn lùc nhiÒu nhÊt. NhiÒu vïng ®Êt bÞ mua ®i b¸n l¹i, nhiÒu ®Þa ph−¬ng vμ t− nh©n bÞ Ðp buéc ph¶i tr¶ mét mãn tiÒn lín cho c«ng ty ®−êng s¾t nÕu kh«ng muèn bÞ tuyÕn ®−êng cña hä ch¹y ngang qua ®Êt cña m×nh. §ã lμ ch−a kÓ trong t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, c¸c c«ng ty ®−êng s¾t mÆc søc quy ®Þnh c−íc phÝ cao vμ ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c vïng, miÒn, ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau. Nh− vËy, nÕu nh− h¬n nöa ®Çu thÕ kû XIX, sù kiÖn chñ yÕu cña lÞch sö Mü lμ sù bμnh tr−íng kh«ng ngõng ®Ó më réng l·nh thæ tõ §«ng sang T©y, sù thèng nhÊt B¾c - Nam vÒ b×nh diÖn kinh tÕ vμ chÕ ®é chÝnh trÞ th× gÇn bèn m−¬i n¨m cuèi thÕ kû lμ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ nhanh chãng c¸c lÜnh vùc kinh tÕ cña n−íc nμy. Hoa Kú lμ n¬i tÝch hîp ®−îc rÊt nhiÒu nh©n tè thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §Êt ®ai mμu mì, tr÷ l−îng tμi nguyªn kho¸ng s¶n v« cïng phong phó, bao gåm: s¾t, ®ång, ch×, b¹c, vμng, dÇu löa. Lμn sãng nhËp c− å ¹t vμo Mü ®¶m b¶o cho n−íc nμy mét nguån lao ®éng dåi dμo, trong ®ã cã c¶ c«ng nh©n tr×nh ®é kü thuËt cao tõ ch©u ¢u sang. Nh÷ng con ®−êng vËn t¶i chi chÝt trªn s«ng, hå vμ kªnh ®μo, nh÷ng m¹ng l−íi ®−êng s¾t dμy ®Æc nèi liÒn §«ng - T©y - Nam - B¾c ®· cung cÊp cho ®Êt n−íc kh¶ n¨ng vËn chuyÓn hμng tØ tÊn hμng hãa trong mét n¨m. Vai trß c¸ nh©n trong x· héi ®−îc ®Èy m¹nh. Ng−êi Mü víi c¸ tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, thùc dông vμ tù lËp ®· x©y dùng mét m«i tr−êng lμm viÖc c¹nh tranh kh«ng ngõng. Hä ¸p dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt vμo c«ng, n«ng, th−¬ng nghiÖp ®Ó tÝch lòy t− b¶n vμ thËm thu lîi nhuËn. Hai m−¬i n¨m cuèi cïng cña thÕ kû XIX ®· ®¸nh dÊu sù ®¨ng quang cña nÒn ®¹i kinh doanh (Big Bussiness) khèng chÕ thÞ tr−êng vμ n¾m ®éc quyÒn trong nhiÒu ngμnh s¶n xuÊt, ph©n phèi vμ vËn t¶i quan träng. §©y còng lμ thêi ®¹i g¾n víi tªn tuæi cña nh÷ng "«ng vua ®éc quyÒn" vÒ s¾t thÐp, dÇu löa vμ tiÒn tÖ nh− Andrew 17 Carnegie, J.U.Rockefeller vμ Pierpont Morgan. Tuy nhiªn, sù tËp trung quyÒn lùc, kinh tÕ vμ tμi chÝnh trong tay mét nhãm ng−êi cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi ®· g©y nªn t×nh tr¹ng lòng ®o¹n kinh tÕ, x· héi. C¸c c«ng ty võa vμ nhá kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh bÞ ph¸ s¶n hμng lo¹t hoÆc bÞ th«n tÝnh. Kho¶ng c¸ch giμu nghÌo trong x· héi ngμy cμng nh− nói non vμ vùc th¼m. Ng−êi lao ®éng hoÆc ph¶i b¸n rÎ søc lao ®éng cho chñ hoÆc ph¶i trém c¾p, chÕt ®ãi. Bªn c¹nh sù ph©n hãa x· héi lμ t×nh tr¹ng kú thÞ chñng téc ngμy cμng s©u s¾c. QuyÒn lîi cña ng−êi da ®en, da mμu chØ ®−îc thõa nhËn trªn bÒ mÆt ph¸p lý hay lý thuyÕt cßn trong thùc tÕ hä vÉn bÞ ph©n biÖt ®èi xö vμ chÞu ®ùng sù kú thÞ chñng téc. Ng−êi da tr¾ng dïng mäi thñ ®o¹n ®Èy xa ng−êi da ®en ra khái thïng phiÕu quèc héi. ¸p ®Æt ®¹o luËt thuÕ th©n cho c¸c cö tri, khiÕn c¸c t¸ ®iÒn da ®en cã thu nhËp thÊp kh«ng ®ñ søc ®Çu phiÕu. Ban hμnh ®¹o luËt buéc mäi cö tri ph¶i biÕt ®äc vμ gi¶i thÝch mét ®o¹n trong HiÕn ph¸p liªn bang - ®iÒu nμy lμ kh«ng t−ëng vμ qu¸ bÊt c«ng ®èi víi nh÷ng ng−êi da ®en bÞ mï ch÷ hμng thÕ hÖ. Nh×n chung, thÕ kû XIX cña n−íc Mü lμ thÕ kû bμnh tr−íng kh«ng ngõng ®Ó më réng l·nh thæ. §iÒu ®ã hoμn toμn phï hîp víi mét quèc gia non trÎ khao kh¸t lμm giμu vμ kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh trªn thÕ giíi. Sù më mang bê câi vÒ phÝa T©y thÓ hiÖn kh¸t väng tù do t×m kiÕm miÒn ®Êt giμu cã cña ng−êi Mü cam ®¶m, thÝch tù lËp, x«ng pha vμ phiªu l−u. Sù bμnh tr−íng l·nh thæ ®ång nghÜa víi kh¶ n¨ng bμnh tr−íng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ v× nh÷ng lîi nhuËn vÒ tμi nguyªn ®Êt ®ai, kho¸ng s¶n vμ nguån lao ®éng nhËp c− mμ nã mang l¹i. Trong nh÷ng thËp niªn ®Çu, mÆc dï t×nh h×nh kinh tÕ gÆp nhiÒu bÊt æn do sù thiÕu sãt vμ yÕu kÐm trong kinh nghiÖm vμ n¨ng lùc qu¶n lý cña chÝnh quyÒn, n−íc Mü vÉn kh«ng ngõng v−¬n lªn víi tèc ®é ph¸t triÓn m¹nh nh− vò b·o. B»ng chøng lμ cuèi thÕ kû, Mü tÝch lòy ®−îc nguån vèn t− b¶n v÷ng ch¾c, thu hót ®Çu t− n−íc ngoμi μo ¹t vμ ngμy cμng tiÕn nhanh trªn con ®−êng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Tuy nhiªn, ®»ng sau bé mÆt giμu sang cña x· héi t− b¶n lμ mét n−íc Mü n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p: c¹nh tranh quyÕt liÖt, ®¹o ®øc suy tho¸i vμ ®Æc biÖt lμ m©u thuÉn chñng téc t¨ng cao. Nh− vËy, n−íc Mü thÕ kû XIX lμ mét x· héi vËn ®éng s«i næi, mét quèc gia non trÎ Êp ñ trong lßng nã nh÷ng biÕn chuyÓn vμ néi lùc phi th−êng tùa nh− mét ngän nói löa s¾p phun trμo. Nã hïng vÜ, m¹nh mÏ bao nhiªu th× cμng chÊt chøa 18 nh÷ng hiÓm nguy vμ bi kÞch bÊy nhiªu. Bèi c¶nh ®ã ch¾c ch¾n sÏ lμm nªn nh÷ng c¶m høng thêi ®¹i cho nh÷ng s¸ng t¸c bÊt hñ cña nÒn v¨n häc Mü thÕ kû XIX. 1.2. Mark Twain vμ Chñ nghÜa hiÖn thùc Mü thÕ kû XIX 1.2.1. Lý luËn chung vÒ chñ nghÜa hiÖn thùc. XÐt vÒ mÆt c¬ së x· héi, chñ nghÜa hiÖn thùc chØ thùc sù ra ®êi vμo thÕ kû XIX, thêi kú mμ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ béc lé nh÷ng mèi quan hÖ x· héi bÊt c«ng, v« nh©n ®¹o cña nã. LÞch sö n−íc Ph¸p nöa ®Çu thÕ kû lμ qu¸ tr×nh "di chuyÓn" cña giai cÊp t− s¶n tõ mét lùc l−îng tiÕn bé chèng phong kiÕn thμnh mét thÕ lùc hoμn toμn ph¶n ®éng th¼ng tay ®μn ¸p giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng. ë n−íc Anh, Giai cÊp t− s¶n tháa hiÖp víi giai cÊp quý téc ra søc bãc lét vμ ®μn ¸p giai cÊp c«ng nh©n, nh÷ng ng−êi lao ®éng nghÌo khæ vμ c¸c n−íc thuéc ®Þa. X· héi Anh lóc bÊy giê ®Çy rÉy sù gi¶ dèi, tù phô, bÊt c«ng, ngu dèt, "s½n sμng quú lôy ®èi víi ng−êi trªn vμ th¼ng tay ®μn ¸p kÎ d−íi". Cuèi thÕ kû XIX, x· héi t− b¶n Mü b−íc sang giai ®o¹n lòng ®o¹n, mäi bé mÆt xÊu xa cña nã ®−îc béc lé vμ ph¬i bμy ®Õn tËn ch©n t¬ kÎ tãc, n−íc Céng hßa vÜ ®¹i ®ang môc ruçng ®Õn tËn gèc rÔ, trong ®ã, ®ång tiÒn lμ gi¸ trÞ cña mäi danh väng, ngù trÞ kh¾p n¬i n¬i vμ ¸m h¬i ®ång l¹nh lÏo lªn mäi ngãc ng¸ch t©m hån con ng−êi. Sèng trong m«i tr−ìng ngét ng¹t ®ã, th¸i ®é ch©n chÝnh lμ ph¶i quay l−ng vμ ph¶n kh¸ng nh÷ng ®iÒu ch−íng tai gai m¾t b»ng c¸ch nãi lªn sù thËt gi¶ dèi vμ bÊt l−¬ng cña x· héi. §ã còng lμ th¸i ®é chung cña c¸c nhμ v¨n hiÖn thùc thÕ kû XIX. William Thackeray (1811 - 1863) phª ph¸n vμ ch©m biÕm thãi tham tiÒn vμ quyÒn lùc, thãi kiªu c¨ng bÊt trÞ vμ hÌn h¹ cña nh÷ng kÎ thêi th−îng trong x· héi. Cßn Mark Twain cña n−íc Mü th× kh«ng ngÇn ng¹i ®¶ ph¸ vμo giai cÊp thèng trÞ, vμo nh÷ng g× ®−îc xem lμ t«n nghiªm nhÊt cña gi¸o ®iÒu, kinh viÖn, vμo nh÷ng g× ®−îc xem lμ quyÒn quý cao sang cña tiÒn b¹c vμ ®Þa vÞ. Balzac cña n−íc Ph¸p s½n sμng chÜa mòi nhän tÊn c«ng vμ phª ph¸n x· héi t− b¶n v× ®ång tiÒn mμ ®èi xö tÖ b¹c, chμ ®¹p lªn nhau bÊt kÓ t×nh th©m gi÷a ng−êi víi ng−êi… TÝnh chÊt hiÖn thùc cña c¸c t¸c phÈm v¨n häc dÜ nhiªn kh«ng ph¶i cã mÆt lÇn ®Çu vμo thÕ kû XIX, trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa. Nã ®· manh nha xuÊt hiÖn vμ lín m¹nh trong nÒn v¨n häc cæ ®¹i vμ Phôc h−ng ë ch©u ¢u, ë nÒn v¨n häc trung ®¹i ch©u ¸… 19 V× v¨n häc lμ tÊm g−¬ng ph¶n ¸nh cuéc sèng cho nªn chÊt hiÖn thùc trong c¸c t¸c phÈm tån t¹i mét c¸ch hiÓn nhiªn vμ l©u bÒn. Khi nμo cßn tån t¹i x· héi t− h÷u vμ ph©n chia giai cÊp, khi ®ã cßn cã v¨n häc hiÖn thùc. Tuy nhiªn, chØ ®Õn thêi ®¹i ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, toμn bé nh÷ng b¶n chÊt xÊu xa, ®ª hÌn cña chÕ ®é t− h÷u míi cã dÞp béc lé m¹nh mÏ vμ dμy xÐo r¸o riÕt sè phËn con ng−êi. Cho nªn, h¬n bao giê hÕt, v¨n häc thÕ kû XIX thÓ hiÖn râ chøc n¨ng ph¶n ¸nh x· héi cña nã. Còng tõ thêi kú nμy trë ®i chñ nghÜa hiÖn thùc míi trë thμnh mét trμo l−u v¨n häc hay mét ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c chÝnh thøc. ThÕ nh−ng b¶n th©n bèi c¸nh x· héi t− b¶n thÕ kû XIX ch−a ®ñ søc lμm nªn nh÷ng trang viÕt vÒ hiÖn thùc mét c¸ch s©u s¾c vμ toμn diÖn. ChÝnh sù ph¸t triÓn nhËn thøc cña c¸c nhμ v¨n ë thÕ kû nμy míi quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt s©u s¾c vμ toμn diÖn cña v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n. Cã thÓ nãi, ®©y lμ thÕ kû bïng næ t− duy khoa häc kü thuËt cña lÞch sö nh©n lo¹i, lμ thêi kú mμ con ng−êi ý thøc ®−îc r»ng ®Êu tranh giai cÊp lμ ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn lÞch sö x· héi vμ thÕ giíi lu«n ë tr¹ng th¸i vËn ®éng, biÕn ®æi kh«ng ngõng ®Çy biÖn chøng. ChÝnh hoμn c¶nh x· héi vμ thμnh tùu khoa häc thêi ®¹i ®· mμi s¾c ý thøc, mμi s¾c ngßi bót hiÖn thùc cña c¸c nhμ v¨n trong viÖc ph¶n ¸nh con ng−êi vμ c¸c mèi quan hÖ x· héi phøc t¹p. §óng nh− nh÷ng g× mμ nhμ nghiªn cøu ng−êi Nga Boris Kuskov nhËn xÐt: "Chñ nghÜa hiÖn thùc víi t− c¸ch ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c lμ mét hiÖn t−îng lÞch sö ph¸t sinh ë mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lý trÝ con ng−êi, vμo thêi mμ con ng−êi n¶y sinh sù tÊt yÕu kh«ng tr¸nh khái ph¶i ý thøc b¶n chÊt vμ khuynh h−íng vËn ®éng cña x· héi " [20, tr.30]. B¶n chÊt cña v¨n häc hiÖn thùc lμ t¸i hiÖn bé mÆt cña thùc t¹i nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lμ nã t¸i hiÖn gièng y chang thùc tÕ cuéc sèng. Nã chØ ghi l¹i nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt, béc lé nh÷ng g× mang tÝnh quy luËt vμ b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t−îng. Còng cÇn ph¶i nãi thªm r»ng, ë gãc ®é lý thuyÕt, thùc t¹i lμ mét kh¸i niÖm kh¸ch quan, bao trïm toμn bé thÕ giíi cña con ng−êi, lμ n¬i con ng−êi sèng, suy nghÜ vμ s¸ng t¹o. §iÒu nμy quy ®Þnh cho chñ nghÜa hiÖn thùc mét chøc n¨ng lμ khi m« t¶ bÒ mÆt c¸c hiÖn t−îng, sù kiÖn ®êi sèng, nã cßn ph¶i chó ý ®Õn thÕ giíi néi t©m vμ ®êi sèng t×nh c¶m cña con ng−êi. Nãi c¸ch kh¸c, nghiªn cøu thùc t¹i vμ t©m lý con ng−êi lu«n t−¬ng øng vμ quy chiÕu lÉn nhau trong v¨n häc hiÖn thùc chñ 20 nghÜa. Trong t¸c phÈm Sè phËn cña chñ nghÜa hiÖn thùc, t¸c gi¶ Boris Kuskov nhËn xÐt: " §Ó cho chñ nghÜa hiÖn thùc víi t− c¸ch lμ mét khuynh h−íng s¸ng t¸c ®éc lËp ra ®êi, nghÖ thuËt ph¶i ®i vμo con ®−êng nghiªn cøu vμ miªu t¶ cuéc sèng cña x· héi, nghiªn cøu tÝnh c¸ch con ng−êi trong nh÷ng mèi liªn hÖ phøc t¹p, chi phèi lÉn nhau vμ cã tÝnh lÞch sö cña chóng" [20, tr.36]. T¸i hiÖn thùc t¹i lμ thuéc tÝnh b¶n chÊt cña chñ nghÜa hiÖn thùc nh−ng nÕu thiÕu "tinh thÇn ph©n tÝch x· héi", chñ nghÜa hiÖn thùc sÏ r¬i vμo t×nh tr¹ng lét trÇn sù thËt mét c¸ch trÇn trôi vμ cøng nh¾c. VËy th× tinh thÇn ph©n tÝch x· héi lμ g×? Ph¶i ch¨ng ®ã lμ sù ®¸nh gi¸ toμn bé hiÖn thùc, lμ mét "b−íc lïi" cña nhμ v¨n ®Ó cã c¸i nh×n tæng thÓ vμ toμn diÖn x· héi. Balzac lμ tiÓu thuyÕt gia cõ kh«i cña chñ nghÜa hiÖn thùc mang tinh thÇn ph©n tÝch s©u s¾c v× «ng vÝ nhμ v¨n nh− mét con ®¹i bμng víi cÆp m¾t tinh t−êng ngåi trªn ®Ønh nói cao quan s¸t vμ tiªn tri nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. C¸i nh×n toμn diÖn Êy cho phÐp nhμ v¨n hiÖn thùc thÊy ®−îc nh÷ng hiÖn t−îng b¶n chÊt, nh÷ng quy luËt tÊt yÕu cña cuéc sèng. T¸c phÈm Don Quixote cña Xervantec lμ mét kiÖt t¸c lμm say mª ng−êi ®äc kh«ng chØ ë T©y Ban Nha mμ c¶ thÕ giíi bëi tÝnh chÊt hiÒn minh, s©u s¾c cña nã. §ã lμ do nã ®· nãi lªn ®−îc "tÝnh phæ qu¸t cña xung ®ét, ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng kh«ng t−¬ng xøng ®Çy bi kÞch gi÷a kh¸t väng cao c¶ cña con ng−êi” víi thùc tÕ cuéc sèng. B»ng sù ph©n tÝch x· héi, t¸c gi¶ lÊy c¸i ¶o t−ëng ®Ó ph¸t lé vμ lo¹i bá ¶o t−ëng vÒ kh¶ n¨ng th¾ng thÕ cña c¸i thiÖn víi ¸c trong ®iÒu kiÖn vμ trËt tù x· héi nhiÔu nh−¬ng, phøc t¹p cña lÞch sö T©y Ban Nha thÕ kû XVI. Còng trªn tinh thÇn ph©n tÝch x· héi, Balzac ®· läc l¹i cho m×nh nh÷ng c¸i nh×n s¾c nhän, râ rμng vμ kh¸ch quan vÒ x· héi th−îng l−u, quý téc mμ tr−íc ®©y «ng tõng −u ¸i. §ã lμ mét x· héi gi¶ dèi vμ t«n thê ®ång tiÒn ®Õn mÊt nh©n tÝnh: "®ång tiÒn cã ma lùc ph©n hãa x· héi, lμ quyÒn lùc duy nhÊt b¾t ng−êi ta ph¶i luån cói, quú gèi". Tinh thÇn ph©n tÝch tõ chç cho phÐp nhμ v¨n chän läc nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña cuéc sèng ®· dÉn d¾t hä ®i ®Õn nh÷ng trang viÕt, nh÷ng chi tiÕt miªu t¶ ®êi sèng mang tÝnh néi dung s©u s¾c. C¸c chi tiÕt ®−îc ®iÓn h×nh hãa, c¸c h×nh ¶nh ®−îc chän läc kü cμng ®Ó t« ®Ëm cho mét néi dung nhÊt ®Þnh; néi dung Êy kh«ng ®©u kh¸c chÝnh lμ nh÷ng m¶ng ®êi sèng hay khÝa c¹nh x· héi tiªu biÓu ®−îc nhμ v¨n quan t©m nhiÒu nhÊt. Tinh thÇn ph©n tÝch th−êng bao hμm th¸i ®é vμ chÝnh kiÕn chñ quan cña nhμ v¨n, song th¸i ®é chñ quan 21 Êy dÇn ®i ®Õn chç kh¸ch quan hãa ®Ó phï hîp víi nguyªn t¾c chñ ®¹o cña chñ nghÜa hiÖn thùc lμ ph¶n ¸nh ch©n thùc ®êi sèng. TuècghªnhÐp tõng nãi: "t¸i hiÖn sù thËt, thùc t¹i cuéc sèng mét c¸ch ch©n thùc vμ m¹nh mÏ lμ h¹nh phóc cao quý nhÊt cña nhμ v¨n ngay c¶ khi sù thËt Êy kh«ng phï hîp víi nh÷ng thiÖn c¶m riªng cña nhμ v¨n". X©y dùng tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh trong hoμn c¶nh ®iÓn h×nh lμ mét ®Æc ®iÓm quan träng cña ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c hiÖn thùc chñ nghÜa. TÝnh c¸ch ®iÓn h×nh cña nh©n vËt chÞu sù t¸c ®éng tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm cã ý nghÜa kh¸i qu¸t vμ cèt yÕu cña m«i tr−êng x· héi. Th«ng qua tÝnh c¸ch, thÕ giíi quan vμ sè phËn nh©n vËt, ®Æc ®iÓm cña m«i tr−êng x· héi sÏ ®−îc ph¬i bμy vμ lμm s¸ng tá. Hoμn c¶nh ®iÓn h×nh ®−îc x©y dùng tõ nh÷ng hoμn c¶nh cô thÓ, riªng biÖt nh−ng tiªu biÓu ®Ó th«ng qua ®ã, c¸c vÊn ®Ò x· héi réng lín h¬n ®−îc kh¸i qu¸t vμ c¶m nhËn. ë ®©y, ta thÊy cã mét mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a tÝnh c¸ch vμ hoμn c¶nh, gi÷a c¸ nh©n vμ m«i tr−êng x· héi. Lªnin trong t¸c phÈm M¸c, Anghen, Lªnin bμn vÒ v¨n häc vμ nghÖ thuËt ®· nãi: "trong khi nghiªn cøu nh÷ng mèi quan hÖ thùc tÕ vμ sù ph¸t triÓn thùc tÕ cña nh÷ng mèi quan hÖ ®ã, t«i ®· nghiªn cøu chÝnh ngay c¸i kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nh÷ng c¸ nh©n ®ang sèng". Anghen trong th− göi Latxan còng ®ång t×nh nh− thÕ: "®éng c¬ hμnh ®éng cña hä kh«ng ph¶i lμ nh÷ng ham thÝch vôn vÆt cña c¸ nh©n mμ lμ c¸i trμo l−u lÞch sö l«i cuèn hä". Nh− vËy, tÝnh c¸ch chÝnh lμ con ®Î cña hoμn c¶nh vμ hoμn c¶nh ®iÓn h×nh phong phó ®a d¹ng, phøc t¹p bao nhiªu sÏ quy ®Þnh sù phøc t¹p, phong phó vμ ®a d¹ng cña tÝnh c¸ch bÊy nhiªu. "Hoμn c¶nh x· héi bao giê còng phøc t¹p, cho nªn tÝnh c¸ch nh©n vËt mÆc dï bao giê còng cã thÓ næi lªn vμi ba nÐt chñ ®¹o nh−ng ch©u tuÇn chung quanh ®ã cßn cã nh÷ng biÓu hiÖn ®a d¹ng gÇn nh− chÝnh con ng−êi thËt ngoμi ®êi" [31, tr.534]. TÝnh phong phó vμ ®a d¹ng cña hoμn c¶nh tïy thuéc vμo sù phøc t¹p cña c¸c mèi quan hÖ x· héi, vμo sù ®èi kh¸ng giai cÊp ë tõng thêi kú. §ång thêi biÓu hiÖn trong t¸c phÈm nã tïy thuéc vμo chÝnh kiÕn hay th¸i ®é chñ quan cña nhμ v¨n trong viÖc chän läc, ph©n t¸ch c¸c hiÖn t−îng x· héi. Sù phøc t¹p, phong phó kh«ng lμm mÊt ®i tÝnh ®iÓn h×nh mμ cßn t¹o nªn tÝnh ch©n thùc cho hoμn c¶nh. 22 ViÖc ®Æt nh©n vËt trong c¸i hoμn c¶nh phøc t¹p, biÕn ®æi v« th−êng ®· quy ®Þnh tÝnh c¸ch nh©n vËt lu«n "tiÖm tiÕn vμ ®ét biÕn", lu«n ph¸t triÓn trong vßng quay cña cuéc sèng vμ nhËn thøc.TÝnh c¸ch ®iÓn h×nh lμ "kÕt qu¶ xuyªn thÊm thËt nhuÇn nhuyÔn cña c¶ hai mÆt c¸ thÓ hãa vμ kh¸i qu¸t hãa cao ®é" vμ nãi nh− nhμ phª b×nh Bªlinxki, ®ã lμ con ng−êi "l¹ mμ quen". C¸ thÓ hãa nh©n vËt kh«ng cã nghÜa lμ c« lËp, lμ x©y dùng cho nh©n vËt nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch c¸ biÖt, kú l¹ mμ chÝnh lμ lμm cho nh©n vËt trë nªn cã c¸ tÝnh, g©y Ên t−îng bëi nh÷ng g× nã suy nghÜ vμ hμnh ®éng; ®óng nh− ¡nghen nhËn xÐt: "®Æc tr−ng cña c¸ nh©n kh«ng nh÷ng thÓ hiÖn ë viÖc c¸ nh©n Êy lμm mμ cßn thÓ hiÖn ë c¸ch c¸ nh©n Êy lμm viÖc ®ã n÷a". Nhê cã c¸ tÝnh hãa cao ®é, tÝnh c¸ch nh©n vËt sÏ ®−îc x©y dùng sinh ®éng vμ ch©n thùc. ThÕ nh−ng môc ®Ých cña c¸ tÝnh hãa hay c¸ thÓ hãa nh©n vËt lμ g× nÕu kh«ng nh»m ®iÓn h×nh hãa tÝnh c¸ch. Thùc vËy, b¶n chÊt cña c¸ tÝnh hãa lμ qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu ®Ó ®iÓn h×nh hãa cho mét lo¹i tÝnh c¸ch nhÊt ®Þnh. §iÒu nμy ®−îc nhμ phª b×nh v¨n häc ng−êi Nga Tim«phªÐp nhËn xÐt rÊt x¸c ®¸ng: "NÕu t¶ theo lèi sao chÐp y nguyªn mét con ng−êi nμo ®ã, ta sÏ cã mét c¸i g× ch¼ng ®iÓn h×nh chót nμo. V× ®ã lμ mét c¸i g× riªng biÖt, h·n h÷u. Mμ chÝnh lμ cÇn ph¶i lÊy ë mét ng−êi nμo ®ã nh÷ng nÐt chñ yÕu tiªu biÓu vμ thªm vμo ®ã nh÷ng nÐt tiªu biÓu cña nh÷ng ng−êi kh¸c. Nh− thÕ míi ®iÓn h×nh ®−îc. CÇn ph¶i quan s¸t nhiÒu ng−êi cïng lo¹i víi nhau ®Ó x©y dùng mét kiÓu ng−êi nhÊt ®Þnh". Ra ®êi trong mét bèi c¶nh x· héi ®Çy rÉy bÊt c«ng cña chñ nghÜa t− b¶n, chñ nghÜa hiÖn thùc thÕ kû XIX cßn mang mét c¶m høng, mét tinh thÇn phª ph¸n s©u s¾c vμ cao ®é. ChÝnh Balzac còng ph¶i thõa nhËn: "x· héi ®ßi hái ë chóng ta nh÷ng bøc tranh ®Ñp, nh−ng lÊy ®©u ra mÉu cho nh÷ng bøc tranh nh− vËy? Nh÷ng trang phôc nghÌo nμn, nh÷ng g· t− s¶n ba hoa cña c¸c ng−êi, t«n gi¸o chÕt cña c¸c ng−êi, chÝnh quyÒn tho¸i hãa cña c¸c ng−êi, nh÷ng «ng vua kh«ng cã ngai vμng cña c¸c ng−êi, nμo thi vÞ cña chóng ®Õn ®©u, cã ®¸ng ®Ó miªu t¶ ch¨ng?... Lóc nμy chóng ta chØ cã thÓ chÕ nh¹o th«i" [H.Balzac, TuyÓn tËp, tr.439, tËp 15]. Nh− vËy, c¸c nhμ chñ nghÜa hiÖn thùc thÕ kû XIX trong khi miªu t¶ vμ nhËn thøc cuéc sèng nh»m v¹ch ra nh÷ng m©u thuÉn kh¸ch quan cña chñ nghÜa t− b¶n ®· kh«ng tr¸nh khái viÖc gi÷ mét lËp tr−êng phª ph¸n ®èi víi thÕ giíi t− h÷u. Boris Kuskov nhËn xÐt: "Nh÷ng 23 xung ®ét cña x· héi t− s¶n ®· ®−îc dßng v¨n häc nμy bãc trÇn vμ miªu t¶ hÕt søc râ rμng, kh«ng mét chót g−îng nhÑ víi mét sù hoμn thiÖn nghÖ thuËt tuyÖt vêi" [20, tr.242]. 1.2.2. Mét sè nÐt chÝnh vÒ chñ nghÜa hiÖn thùc Mü thÕ kû XIX. Nh÷ng biÕn ®æi lín lao trªn hμnh tr×nh kh¼ng ®Þnh diÖn m¹o quèc gia cña d©n téc Mü ë thÕ kû XIX ®· ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn t×nh h×nh s¸ng t¸c v¨n häc. ThÕ kû XIX ghi nhËn sù trçi dËy cña mét nÒn v¨n häc non trÎ nh−ng cã nhiÒu thμnh tùu to lín, nhiÒu mμu s¾c ®a d¹ng. §Çu thÕ kû XIX, kh«ng khÝ ®éc lËp, tù do, d©n chñ vμ tinh thÇn hμo s¶ng, phãng kho¸ng cña mét quèc gia võa míi giμnh ®−îc chñ quyÒn vμ më réng l·nh thæ ®· ph¶ ©m h−ëng cña nã vμo nÒn v¨n häc l·ng m¹n cña Mü. C¸c t¸c gia nh− Washington Irving (1783 - 1859), James Fenimore Cooper (1789 - 1851) ®· tr×nh lμng nh÷ng t¸c phÈm thÓ hiÖn c¶m høng say mª, rîn ngîp cña con ng−êi tr−íc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn hoang s¬, v¾ng lÆng, thÓ hiÖn t×nh c¶m tù hμo vμ lßng ngîi ca nh÷ng con ng−êi "tiªn phong" dòng c¶m lu«n tiÕn lªn phÝa tr−íc ®Ó t×m cho m×nh mét vïng ®Êt høa. Tuy nhiªn, x· héi t− b¶n Mü ngμy cμng béc lé b¶n chÊt bãc lét vμ suy ®åi cña nã. Nhμ v¨n kh«ng thÓ chØ ngîi ca, tù hμo m·i ®−îc, c¶m gi¸c ®ã dÇn dÇn nh−êng chç cho c¶m høng phª b×nh vμ ®¶ kÝch nh÷ng thãi h− tËt xÊu cña x· héi. Lßng tù hμo thiªn nhiªn t−¬i ®Ñp, lßng ngîi ca nh÷ng con ng−êi cam ®¶m, trong s¸ng, gÇn gòi víi thiªn nhiªn dÇn dÇn ®i vμo c¸c t¸c phÈm v¨n häc giai ®o¹n sau nh− lμ mét c¶m thøc hoμi niÖm, nh− lμ sù luyÕn tiÕc mét c¸i g× ®· mÊt. ë giai ®o¹n ®Çu thÕ kû, nhÊt lμ giai ®o¹n tr−íc néi chiÕn, c¸c nhμ v¨n næi tiÕng cña Mü nh− Washington Irving, James Fenimore Cooper, Ralph Waldo Emerson (1803 - 1882), Edgar Allan Poe (1808 - 1894), Herman Melville (1819 - 1891) ®· trén lÉn hai dßng v¨n häc hiÖn thùc vμ l·ng m¹n trong s¸ng t¸c cña m×nh. C¶m høng ngîi ca con ng−êi vμ c¶nh vËt song hμnh cïng víi c¶m høng phª ph¸n x· héi. Anh chμng Natty cña nhμ v¨n Fenimore Cooper trong t¸c phÈm Ng−êi s¨n h−¬u lμ mét kiÓu nh©n vËt ®−îc x©y dùng tõ hai lo¹i c¶m thøc ®ã. Natty ®iÓn h×nh cho ng−êi Mü yªu thiªn nhiªn, sèng gÇn gòi víi s«ng n−íc, nói rõng. Anh mang nh÷ng b¶n chÊt tù nhiªn, trong s¸ng, tèt ®Ñp, yªu tù do, hßa b×nh - thø tù do cña mét ng−êi biÕt t«n träng cuéc sèng, t«n träng thiªn nhiªn vμ luËt lÖ cña ng−êi kh¸c. Tuy nhiªn, Natty cßn lμ hiÖn 24 th©n cña t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng gi÷a tù do vμ luËt ph¸p cña n−íc Mü, gi÷a b¶n chÊt tù nhiªn vμ nÒn v¨n minh, gi÷a c¸ nh©n vμ x· héi… Nhμ v¨n hiÖn thùc Ph¸p næi tiÕng Balzac ®· gäi Natty lμ: "mét ®iÓn h×nh cña t×nh tr¹ng l−ìng tÝnh vÒ ®¹o ®øc ®−îc t¹o ra bëi b¶n chÊt hoang d· vμ t×nh tr¹ng ®ang ®−îc v¨n minh hãa cña con ng−êi". T¸c phÈm C¸ voi tr¾ng (Moby Dick) cña Herman Melville l¹i mang ®Õn cho ng−êi ®äc c¶m gi¸c rîn ngîp tr−íc kh«ng gian bao la cña biÓn c¶ cïng vÎ ®Ñp hoang s¬ bÝ Èn cña nã. Èn sau nh÷ng chuyÕn phiªu l−u dËp dÒnh trªn sãng b¹c, nh÷ng cuéc ®i s¨n c¸ voi bÊt tËn lμ nh÷ng kh¸t khao kh¸m ph¸ bÝ Èn cña tù nhiªn, lμ nçi c« ®¬n vμ sù bÊt lùc cña con ng−êi bÞ giam h·m vμ cÇm tï tr−íc thÕ lùc huyÒn bÝ Êy. Con ®−êng ®i vμo lßng bÝ Èn cña biÓn c¶ mμ thuyÒn tr−ëng Ahab khao kh¸t dÊn th©n, con ®−êng ghËp ghÒnh sãng giã, ®ßi hái lßng qu¶ c¶m, thËm chÝ c¶ hy sinh nh− mét ®Þnh mÖnh ®· më ra mét thÕ giíi tinh thÇn, mét hiÖn thùc t©m c¶m s©u s¾c cho thiªn truyÖn. §ã lμ kh¸t väng muèn "nh×n ng¾m", thÊu hiÓu vμ v−ît lªn søc m¹nh thiªn nhiªn ®Õn "cuång chÊp" cña nh÷ng con ng−êi lu«n lu«n cã tinh thÇn ®ãn nhËn biÕn cè vμ “t×m kiÕm ý nghÜa ë mäi ®iÒu, mäi vËt mμ anh ta b¾t gÆp”. Tuy nhiªn, dï cã ph¶ng phÊt c¸i hiÖn thùc tinh thÇn ®Çy tr¾c Èn cña lßng ng−êi th× chñ nghÜa l·ng m¹n ®Çu thÕ kû XIX vÉn mang l¹i cho nÒn v¨n häc Mü mét thêi kú l¹c quan, t−¬i ®Ñp nhÊt. Nöa cuèi thÕ kû XIX, sau cuéc néi chiÕn Nam - B¾c (1861 - 1865), thêi kú ®ét biÕn cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp vμ chñ nghÜa t− b¶n, m©u thuÉn chñng téc lªn cao, ®¹o ®øc x· héi suy tho¸i, chñ nghÜa hiÖn thùc ®· trót bá líp ¸o t×nh c¶m l·ng m¹n vμ c¶m høng phª ph¸n nhÑ nhμng ®Ó ®i ®Õn sù bõng tØnh vÒ ý thøc x· héi, sù xo¸y s©u vμo nh÷ng sè phËn vμ bi kÞch con ng−êi víi th¸i ®é tè c¸o x· héi m¹nh mÏ. Tiªu biÓu cã Stephen Crane (1871 - 1900), William Dean Howells (1837 - 1920), Mark Twain (1836 - 1910), Harriet Beecher Stowe (1811 - 1896), Walt Whitman (1819 - 1892)… C¸c nhμ v¨n nμy ®· ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò tiªu biÓu vμ næi cém trong ®êi sèng x· héi vμ t×nh c¶m con ng−êi, ®· lét trÇn ®−îc nh÷ng sè phËn bi kÞch, nh÷ng c¶nh ®êi Ðo le, nh÷ng th©n phËn ®¸ng th−¬ng vμ nh÷ng t©m hån cao quý bÞ bμo mßn bëi thø axit ®¸ng sî cña x· héi t− b¶n cïng bao c¸i hÖ lôy xÊu xa, v« sØ cña nã. Theo nhμ nghiªn cøu X.M.Pªt¬rèp, nh÷ng cuèn tiÓu thuyÕt x· héi xuÊt hiÖn trong thêi kú nμy ®· kh¾c häa h×nh ¶nh "con b¹ch tuéc ®Õ 25 quèc chñ nghÜa" bung nh÷ng c¸i vßi tham tμn vμ d¬ bÈn b¸m quanh n−íc Mü, ®· ph¬i bμy "rõng rËm" cña nÒn s¶n xuÊt t− b¶n vμ sù t¸c ®éng sa ®äa cña "con quû vμng" ®èi víi sè phËn cña con ng−êi b×nh th−êng. ViÖc bãc trÇn c¸i huyÒn tho¹i vÒ n−íc Mü "tù do, d©n chñ", c¸i t−ëng chõng ®em l¹i cho con ng−êi sù phån vinh vμ nh÷ng kh¶ n¨ng c«ng b»ng ngang nhau, lμ c«ng lao lín vμ ®Çu tiªn cña chñ nghÜa hiÖn thùc Mü. ChÕ ®é n« lÖ tån t¹i ë miÒn Nam suèt h»ng mÊy thÕ kû lμ nh÷ng g× ®¸ng mØa mai, kinh tëm nhÊt cho c¸i gäi lμ “tù do, d©n chñ, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i” cña Mü. N¨m 1853, ngay khi phong trμo ph¶n ®èi chÕ ®é n« lÖ ®ang d©ng cao ë miÒn B¾c vμ lμn sãng khuyÕn khÝch chÕ ®é m·i n« lan réng kh¾p c¸c bang miÒn Nam th× Tóp lÒu b¸c T«m cña Harriet Beecher Stowe ra ®êi. T¸c phÈm v¹ch trÇn téi ¸c d· man cña chÕ ®é n« lÖ, c¸i chÕ ®é ®· dÉm ®¹p lªn t×nh c¶m gia ®×nh thiªng liªng mét c¸ch kh«ng th−¬ng xãt. §èi víi Harriet Beecher Stowe, t×nh c¶m vî chång, cha con, mÑ con… cña ng−êi da ®en còng ®¸ng tr©n träng nh− cña ng−êi da tr¾ng v× hä còng biÕt yªu, ghÐt, giËn hên víi c¶m xóc cña mét con ng−êi. Th«ng qua nh©n vËt b¸c T«m, Beecher Stowe ®· dùng lªn t−îng ®μi mét ng−êi n« lÖ da ®en cao quý, ®Ñp ®Ï, d¸m hy sinh th©n m×nh v× chñ, v× nh÷ng kiÕp n« lÖ lÇm than kh¸c. T¸c phÈm Tóp lÒu b¸c T«m v× thÕ ®−îc ngîi ca lμ Kinh th¸nh cña ng−êi nghÌo, lμ sù n©ng ®ì tinh thÇn cho phong trμo b·i n« ë Mü gi÷a thÕ kû XIX bëi t«n gi¸o t×nh th−¬ng cña nã. Nhμ v¨n ch¼ng nh÷ng phª ph¸n chÕ ®é n« lÖ hμ kh¾c mμ cßn th¼ng thõng lªn ¸n bé m¸y chÝnh quyÒn miÒn Nam ®ång lâa, tiÕp tay cho téi ¸c ®μn ¸p n« lÖ da ®en. X©y dùng h×nh ¶nh b¸c n« lÖ da ®en ®Çy lßng mé ®¹o vμ cuèi cïng tö v× ®¹o, Beecher Stowe muèn kh¾c häa ch©n dung lý t−ëng cña mét con ng−êi lÊy d¹o ®êi lμm lÏ sèng vμ lÊy t×nh th−¬ng lμm t«n gi¸o cña m×nh. Tóp lÒu b¸c T«m tuy thÊm ®Ém t×nh c¶m l·ng m¹n nh−ng néi dung hiÖn thùc cña nã l¹i hÕt søc phong phó vμ s©u s¾c, xøng ®¸ng lμ t¸c phÈm tiªu biÓu cña chñ nghÜa b·i n« vμ chñ nghÜa hiÖn thùc phª ph¸n thÕ kû XIX. Cïng víi ®Ò tμi chèng chÕ ®é m·i n«, ®Ò tμi chiÕn tranh còng lμ mét m¶ng quan träng cña v¨n._.μ oai vÖ. Bän trÎ cø tù hái kh«ng hiÓu «ng ta ®−îc lμm b»ng thø nguyªn liÖu g×, vμ chóng nöa muèn nghe «ng ta gÇm lªn, nh−ng nöa còng l¹i sî «ng ta gÇm thËt [22, tr.50]. Trong con m¾t ng©y ng«, tß mß cña trÎ th¬, «ng quan tßa oai vÖ kia bçng hãa “ngé nghÜnh” vμ l¹ lÉm tuång nh− «ng ta lμ mét thø “®å vËt” hay mét “con thó” kh«ng tªn nμo ®ã hoμn toμn xa l¹ víi thÕ giíi cña con ng−êi. Mark Twain ®· dïng rÊt ®¾t hai tõ “material” (chÊt liÖu) vμ “roar” (gÇm), cèt lμ ®Ó “mØa mai”, kÖch cìm hãa nh©n vËt tai to mÆt lín kia th«ng qua c¸i nh×n ng©y ng«, ngé nghÜnh cña trÎ th¬. B»ng ®iÓm nh×n ng©y th¬, trong s¸ng cña trÎ em, ng−êi dÉn truyÖn cßn cã thÓ t¹o ra tiÕng c−êi ch©m biÕm tõ sù ®èi lËp gi÷a thÕ giíi quan hay niÒm tin lÇm l¹c, Êu trÜ cña trÎ víi hiÖn thùc cuéc sèng tμn b¹o, ®éc ¸c cña ng−êi lín. Khi chøng kiÕn tªn ng−êi lai Injun Joe khai man tr−íc tßa ®Ó ®æ téi lçi cña h¾n lªn ®Çu Muff Potter th× c¶ hai ®øa, Tom vμ Huck, nh©n chøng cña cuéc giÕt ng−êi man rî diÔn ra trong nghÞa ®Þa ®ªm nao “mong mái sÏ cã mét l−ìi tÇm sÐt gi¸ng xuèng ®Çu tªn nãi dèi gi÷a lóc trêi quang m©y t¹nh. Vμ chóng thËt ng¹c nhiªn tù hái t¹i sao sÊm sÐt l¹i tr× ho·n l©u ®Õn thÕ?” [22, tr.122]. Råi hai ®øa tù kh¼ng ®Þnh r»ng “Joe ®· b¸n m×nh cho quû sø”. TiÕng c−êi xuÊt ph¸t tõ niÒm tin ng©y th¬, lÇm l¹c nghe ra hãa chua cay, l¹c láng tr−íc cuéc ®êi ®Çy x¸o trén ®¶o ®iªn. ViÖn dÉn sù m©u thuÉn trong t©m lý trÎ th¬ ®Ó lμm nªn tiÕng c−êi ch©m biÕm lμ mét nghÖ thuËt hμi h−íc ®éc ®¸o cña Mark Twain. ¤ng miªu t¶ Tom vμ Huck lμ hai ®øa trÎ rÊt mª trß tr¾c nghiÖm nh÷ng lêi bïa chó, mª tÝn. Chóng dÉn nhau vμo nghÜa ®Þa lóc nöa ®ªm ®Ó thùc hiÖn ®iÒu Êy song khi cã bãng ba ng−êi xuÊt hiÖn th× ®øa nμo ®øa nÊy hån xiªu ph¸ch t¸n: Ngay lËp tøc Huck Finn rïng m×nh, nã th× thÇm: 106 - Quû, ch¾c råi, ba con! Trêi ¬i, m×nh chÕt mÊt th«i, Tom ¬i! CËu cã thÓ cÇu kinh ®−îc kh«ng? - CËu ®õng sî, tí sÏ cè g¾ng. Hä ch¼ng lμm g× m×nh ®©u. B©y giê tí sÏ n»m xuèng gi¶ vê ngñ, tí... [22, tr.103] ThÕ nh−ng sau khi chøng kiÕn mμn giÕt ng−êi, ®μo mé man rî cña bän xÊu, chóng nhËn ra r»ng: ng−êi cßn ®¸ng sî h¬n ma. TiÕng c−êi ch©m biÕm cña Mark Twain s©u s¾c lμ ë chç ®ã. Cã lÏ nh÷ng ®o¹n miªu t¶ néi t©m hay t©m lý “yªu ®−¬ng” cña c¸i tuæi dë ng−êi lín, dë trÎ con nh− Tom vμ Becky lμ nh÷ng ®o¹n mang ®Õn thanh ©m trong trÎo vμ tiÕng c−êi lý thó, hÊp dÉn nhÊt cho t¸c phÈm. Ng−êi ®äc kh«ng khái ng¹c nhiªn tr−íc sù am hiÓu s©u s¾c cña t¸c gi¶ ®èi víi t©m lý løa tuæi míi lín b−íc vμo ng−ìng cöa “yªu ®−¬ng”. Tuång nh− ®ã còng chÝnh lμ nh÷ng t×nh c¶m, nh÷ng kû niÖm thêi Êu th¬ t−¬i ®Ñp, trong s¸ng cña «ng. Ng−êi dÉn truyÖn do ®ã cã kh¶ n¨ng thÊu hiÓu vμ lét t¶ ®−îc mäi cung bËc, tr¹ng th¸i t×nh c¶m phøc t¹p khi “yªu” cña chóng. Khi Tom vμ Becky giËn nhau, Becky ®ét ngét bá häc: Tom ph¶i ®Êu tranh víi lßng tù träng cña b¶n th©n, cè d»n lßng m×nh l¹i ®Ó “bá r¬i c« nμng” ®−îc vμi h«m. Nh−ng råi cuèi cïng nã thÊt b¹i. T©m t− rÊt khæ së, ®ªm ®ªm Tom tù b¾t gÆp m×nh ®¶o ®i ®¶o l¹i quanh nhμ con bÐ. Con bÐ èm. ThÕ nhì con bÐ chÕt th× sao? Míi chØ nghÜ ®Õn ®Êy ®· thÊy quÉn trÝ råi. Ngay c¶ lμm t−íng c−íp, Tom còng kh«ng cßn c¶m thÊy kho¸i n÷a, nãi g× ®Õn ®¸nh nhau. Ch¼ng cßn g× n÷a ngoμi mét nçi buån thÇm kÝn [22, tr.126]. VËy mμ sau khi lμm “t−íng c−íp” trªn ®¶o hoang trë vÒ, tÝnh tù m·n ®· ng¨n kh«ng cho Tom lμm lμnh víi Becky. §iÒu ®ã khiÕn cho c« bÐ võa ®au buån, võa thiÕt tha hμn g¾n t×nh c¶m nh− ban ®Çu: ... Con bÐ thë dμi th−ên th−ît, liÕc trém Tom mét c¸ch khao kh¸t. Råi con bÐ chît nhËn thÊy giê ®©y Tom nãi chuyÖn ®Æc biÖt nhiÒu víi Amy Lorence, nhiÒu h¬n víi tÊt c¶ mäi ng−êi. Tim con bÐ nhãi lªn, ngay tøc kh¾c nã thÊy ng−êi n¸o ®éng kh«ng yªn. Nã ®Þnh bá ®i nh−ng ®«i ch©n 107 ph¶n l¹i kh«ng chÞu hμnh ®éng theo mÖnh lÖnh, mang con bÐ trë l¹i gÇn Tom [22, tr.188-189]. NghÖ thuËt dÉn truyÖn hÊp dÉn vμ linh ho¹t cña Mark Twain ®· th©m nhËp vμo thÕ giíi t©m lý, t×nh c¶m cña løa tuæi trÎ con ch−a qua, ng−êi lín ch−a ®Õn ®ã mét c¸ch tinh tÕ vμ nh¹y bÐn. T×nh c¶m trong s¸ng ng©y th¬, bét ph¸t vμ ®«i lóc trÎ con v× giËn hên, tù m·n con nÝt sãng ®«i cïng t×nh c¶m cao th−îng, vÞ tha. TiÕng c−êi hãm hØnh n¶y sinh tõ c¸ch yªu nöa ng−êi lín, nöa con nÝt ®ã cña Tom vμ Becky. §o¹n t¶ c¶nh Tom ghen nh− ng−êi lín thËt buån c−êi vμ dÝ dám: Nã cã dông ý ®i loanh quanh t×m Becky ®Ó xÐ n¸t chç lßng cßn l¹i cña Becky víi trß trªu tøc cña nã. Nh−ng cét thñy ng©n tôt ®ét ngét trªn èng m¹ch cña nã khi nã nh×n thÊy con bÐ. ThËt lμ Êm cóng! Trªn mét chiÕc ghÕ b¨ng con sau tr−êng häc con bÐ ®ang ngåi xem mét cuèn truyÖn tranh cïng víi Alfred Jemple. C¶ hai ®Òu mª m¶i, chôm s¸t ®Çu vμo nhau trªn trang s¸ch, h×nh nh− c¶ hai ®Òu say s−a ®Õn møc kh«ng cßn biÕt g× vÒ thÕ giíi xung quanh n÷a. Tom thÊy dßng m¸u giÇn giËt nãng ran kh¾p huyÕt m¹ch. Nã ghen [22, tr.191]. T¸c phÈm cña Mark Twain l«i cuèn vμ hÊp dÉn ng−êi ®äc mét phÇn lμ nhê cã c¸ch kÓ chuyÖn lu«n t¹o ra nh÷ng chi tiÕt vμ c¶nh huèng bÊt ngê. Ngay khi Tom ®ang miªn man t−ëng t−îng vμ lª b−íc ®Õn “v−ên yªu” cña “ng−êi t×nh bÝ mËt”, ngay khi Tom ®ang “n»m ngöa ra ®¸m ®Êt d−íi cöa, hai tay vßng tr−íc ngùc vμ n©ng niu trong ®ã b«ng hoa nhμu n¸t khèn khæ cña m×nh”, khao kh¸t “mét giät lÖ, dï nhá th«i, rá lªn h×nh hμi bÊt ®éng, khèn khæ cña nã víi lêi than tiÕc ng¾n ngñi” cña ng−êi mμ nã yªu thÇm th× bçng “cã mét giäng nãi chãi tai lμm « uÕ c¶ khung c¶nh yªn tÜnh vμ thiªng liªng” cïng víi mét trËn n−íc lò déi μo xuèng lμm −ít sñng c¶ thi hμi chμng trai d¸m chÕt v× yªu lμ nã. YÕu tè bÊt ngê cña hoμn c¶nh ®−a Tom trë vÒ víi thùc t¹i vμ tiÕng c−êi vang lªn nh− mét lêi trμo tiÕu ®èi víi chμng trai −a m¬ méng viÔn v«ng lμ Tom. Dï si t×nh vμ “c¶m tö” v× t×nh, Tom vÉn kh«ng ®¸nh mÊt b¶n chÊt hån nhiªn, v« t− vμ nghÞch ngîm cña trÎ con khi “ngåi bËt dËy ®Ó tù cøu 108 m×nh khái ng¹t n−íc vμ qu¨ng ®¸ vμo cöa kÝnh nhμ ng−êi yªu”. T×nh tiÕt bÊt ngê, ph¶n øng bÊt ngê ®· t¹o ra tiÕng c−êi thËt vui nhén vμ dÝ dám. §èi víi mét chó bÐ hiÕu ®éng, th«ng minh nh− Tom, kh¶ n¨ng t¹o ra t×nh huèng bÊt ngê hoμn toμn lμ ®iÒu dÔ hiÓu. Mark Twain ®· xoay quanh ho¹t ®éng vμ ph¶n øng t©m lý, tÝnh c¸ch cña Tom ®èi víi cuéc sèng xung quanh ®Ó t¹o ra mét hiÖu qu¶ dÉn truyÖn lý thó vμ hÊp dÉn. Tr«ng d¸ng ®i thÊt thÓu buån ch¸n vμ ph¶i tay x« tay chËu quÐt hμng rμo cho d×, ta cø t−ëng Tom sÏ bá cuéc ®Ó ®i ch¬i. Nh−ng kh«ng, nã ranh m·nh ®Æt “c«ng viÖc khæ sai” ®ã d−íi mét ¸nh s¸ng míi - mét nghÖ thuËt cao c¶ tr−íc bao cÆp m¾t thÌm thuång cña chóng b¹n ng©y th¬ ®Ó nhö måi, b¾t bãng. KÕt qu¶ lμ: Råi trong khi “chiÕc tμu Missouri” ®ang ®æ må h«i hïng hôc quÐt s¬n d−íi n¾ng, th× trong mét bãng m¸t, “nhμ nghÖ sÜ” ngåi trªn mét c¸i thïng, võa nhãp nhÐp nhai t¸o, võa ®u ®−a hai ch©n võa tÝnh kÕ lõa nh÷ng th»ng b¹n khê kh¹o kh¸c. Nh÷ng ®øa nh− thÕ kÓ ch¼ng thiÕu g×. Chóng qua l¹i chç Tom lu«n lu«n, ban ®Çu lμ ®Õn ®Ó chÕ giÔu, nh−ng rèt cuéc lμ l¹i nμi nØ ®Ó ®−îc s¬n [22, tr.27]. TiÕng c−êi ë ®©y ®· t¹o ra kh¶ n¨ng chÕ nh¹o nh÷ng kÎ th«ng minh dïng trÝ ãc ®Ó bãc lét ng−êi kh¸c trong khi sù ng©y th¬ c¶ tin lu«n lμ n« lÖ cña thãi bÞp lõa. ë mét t×nh tiÕt kh¸c, tÝnh chÊt bÊt ngê ®−îc t¹o ra khi Tom, mét chó bÐ lu«n l−êi nh¸c, chÓnh m¶ng häc thuéc lßng kinh th¬ l¹i cÊt tiÕng xin nhËn cuèn Kinh th¸nh phÇn th−ëng b»ng chÝn phiÕu vμng, chÝn phiÕu ®á vμ m−êi phiÕu xanh. “ThËt lμ mét tiÕng sÐt næ gi÷a trêi quang”. ¤ng thÇy hiÖu tr−ëng Walters dï “ch−a hÒ tr«ng ®îi ë chó bÐ nμy sù cÇn cï ch¨m chØ trong suèt qu·ng thêi gian d»ng dÆc m−êi n¨m qua” vÉn kh«ng thÓ lê ®i c¸i sù thËt ®Çy mê ¸m tr−íc m¾t còng nh− kh«ng thÓ bá qua c¬ héi ph¸t phÇn th−ëng cho häc trß - “dÞp ®Ó «ng tá râ víi quan kh¸ch tÇm quan träng cña «ng vμ nhμ tr−êng” [22, tr.52]. Sù bÊt ngê cña t×nh tiÕt cïng ng«n ng÷, th¸i ®é mØa mai, ch©m biÕm cña ng−êi dÉn truyÖn ®· t¹o ra kh¶ n¨ng chÕ nh¹o s©u cay ®èi víi kiÓu gi¸o dôc träng h×nh thøc, c©u tõ ch÷ nghÜa nh− thÕ. TiÕng c−êi n¶y lªn khi hμnh ®éng cña Tom ®· xem lèi d¹y dç phi lý vμ ph¶n khoa häc Êy kh«ng kh¸c g× trß ch¬i vμ cuéc ®æi ch¸c hÊp dÉn cña nã. Êy vËy mμ, ngay c¶ nh÷ng vÞ tai to mÆt lín cã tri 109 thøc cã ®Þa vÞ x· héi nh− «ng quan tßa kia l¹i hÕt lßng ca ngîi, t¸n tông lèi gi¸o dôc Êy. ¤ng ta tù tin ph« diÔn vμ nãi víi Tom: Ta tin r»ng råi ®©y ch¸u còng sÏ trë thμnh mét bËc vÜ nh©n vμ lμm mét c«ng d©n tèt, Tomas ¹. Khi Êy ch¸u cã thÓ hoμn toμn tù hμo mμ nãi: §Ó cã t«i ngμy h«m nay, tÊt c¶ lμ nhê c«ng ¬n cña tr−êng häc ngμy chñ nhËt quý b¸u thêi th¬ Êu cña t«i. TÊt c¶ lμ nhê vμo ngμi hiÖu tr−ëng ®«n hËu ®· khÝch lÖ t«i, ch¨m sãc theo dâi t«i, ®· th−ëng cho t«i mét cuèn Kinh th¸nh xinh x¾n, rùc rì, lμm nÒn t¶ng cho sù phÊn ®Êu nh©n c¸ch vμ tri thøc cña con ng−êi [22, tr.55]. Mark Twain ®· sö dông rÊt ®¾t c©u nãi mØa nμy (verbal irony) ®Ó gi¸n tiÕp lªn ¸n tr−êng häc ngμy chñ nhËt th¬ Êu cña «ng còng nh− kiÓu gi¸o dôc v« lèi cña c¶ n−íc Mü ®−¬ng thêi. C¸i hμi h−íc cña lêi ph¸t biÓu ë ®©y to¸t ra tõ sù ph« tr−¬ng tõ ng÷, tõ lèi nãi trau chuèt h×nh thøc ®Ó lÊy lßng nhμ tr−êng cña quan tßa, to¸t ra tõ th¸i ®é mØa mai ch©m biÕm cña t¸c gi¶ còng nh− tõ c¸i nh×n thÊu triÖt b¶n chÊt nÒn gi¸o dôc Êy tõ phÝa ®éc gi¶. Do ®ã, nh÷ng côm tõ nh− “quý b¸u”, “c«ng ¬n”, “®«n hËu”, “nh©n c¸ch”, “trÝ thøc” khi g¾n vμo cöa miÖng cña quan tßa cμng trë nªn kÖch cìm, ph¶n c¶m. Chóng ®−îc chuyÓn vÞ sang mét tÇng nghÜa hoμn toμn tr¸i ng−îc. Nh− ®Ó kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt mØa mai trong c©u nãi ®ã, Mark Twain ®· bÊt ngê cho h¹ mμn kÞch trao phÇn th−ëng b»ng sù thÊt b¹i ®Çy nhôc nh· cña Tom. Trong Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer, ng«n ng÷ trÇn thuËt cña ng−êi dÉn truyÖn, ng«n ng÷ ®èi tho¹i cña nh©n vËt ®«i khi ®−îc nhÊn nh¸, ®an cμi bëi mét giäng ®iÖu song hμnh cña “ng−êi kh¸c” ®Ó t¹o nªn tiÕng c−êi hãm hØnh cho t×nh tiÕt cña t¸c phÈm. Trong ®o¹n ®èi tho¹i (thùc ra lμ ®o¹n c¨n ke, gÇm ghÌ, tranh chÊp n¶y löa) gi÷a Tom víi mét th»ng bÐ míi chuyÓn ®Õn ®ang mÆc mét bé c¸nh b¶nh chäe lμm ngøa m¾t Tom, giäng nãi song hμnh cña ng−êi dÉn truyÖn chen vμo gi÷a hai ®o¹n ®èi ®¸p: Th»ng Tom nãi: - Th»ng chã kia, mμy chØ lμ ®å hÌn. Anh tao sÏ cho mμy mét trËn nhõ tö víi ngãn tay ót, nÕu tao m¸ch anh Êy. §−îc råi, mμy cø thö xem. 110 - Sî ®inh g× th»ng anh mμy! Anh tao cßn lín h¬n c¶ anh mμy kia. Tao sÏ b¶o anh tao tãm cæ anh mμy nÐm bæng qua hμng rμo kia k×a. (C¶ hai «ng anh dÒu lμ bÞa ®Æt) [22, tr.17]. HiÖu qu¶ cña giäng nãi Êy lËp tøc ®−îc ph¸t huy, ng−êi ®äc nh− ®−îc ng−êi dÉn truyÖn gi¶i thÝch trùc tiÕp vμ bËt c−êi v× kiÓu nãi chuyÖn ®Æc chÊt con nÝt cña bän trÎ: gÇm ghÌ, khoe mÏ ®Ó hï ®èi ph−¬ng khi g©y lén víi nhau. ë mét ®o¹n kh¸c, ta thÊy giäng ®iÖu chñ quan cña t¸c gi¶ nh− nhËp vμo lêi nãi cña ng−êi dÉn truyÖn ®Ó bμy tá sù ch¸n ng¸n ®èi víi mét nÒn gi¸o dôc h×nh thøc, v« Ých mμ ë ®ã chñ nghÜa gi¸o ®iÒu kinh viÖn cña nhμ thê vμ t«n gi¸o ®· x©m thùc ®Õn tõng tÕ bμo cña nã: “Kh«ng cã tr−êng häc nμo trªn kh¾p ®Êt n−íc ta mμ ë ®ã c¸c c« bÐ häc trß kh«ng c¶m thÊy bÞ b¾t buéc ph¶i kÕt thóc bμi v¨n cña m×nh b»ng mét lêi thuyÕt gi¸o ®¹o ®øc, vμ b¹n sÏ nhËn ra r»ng lêi thuyÕt gi¸o cña c« nμng nμo phï phiÕm vμ Ýt ngoan ®¹o nhÊt sÏ lμ lêi thuyÕt gi¸o dμi nhÊt vμ nghiªm kh¾c nhÊt. Nh−ng nãi nh− thÕ ®ñ råi. Sù ®êi nãi thËt mÊt lßng mμ” [44, tr.378]. Trong lêi b×nh luËn cña t¸c gi¶ ®· bao hμm mét th¸i ®é mØa mai, ch©m biÕm trùc tiÕp. TiÕng c−êi do ®ã trùc diÖn vμ hÕt søc th¼ng th¾n chÜa vμo c¸i xÊu xa môc n¸t cña nÒn gi¸o dôc. Cã ®«i khi giäng ®iÖu cña chÝnh t¸c gi¶, ë ng«i thø nhÊt “t«i” chen ngang vμo vμ thay thÕ cho lêi trÇn thuËt cña ng−êi dÉn truyÖn (®ang ë ng«i thø ba). §©y lμ lêi b×nh luËn cña Mark Twain vÒ dμn ®ång ca: Khi tÊt c¶ ®· yªn vÞ th× kh«ng ai b¶o ai, mét sù im lÆng bao trïm toμn bé nhμ thê vμ sù im lÆng Êy chØ bÞ ph¸ vì khi mμ tõ phÝa hμnh lang ph¸t ra nh÷ng tiÕng x× xμo vμ khóc khÝch cña ®éi ®ång ca ... Còng cã mét lÇn t«i ®−îc chøng kiÕn mét dμn ®ång ca cã gi¸o dôc h¬n, nh÷ng ®· l©u l¾m råi, c¸ch ®©y ®· qu¸ nhiÒu n¨m nªn t«i kh«ng nhí mét ®iÒu g× vÒ ®éi Êy c¶, mμ ë ®©u th× t«i còng chÞu, ch¾c lμ ë n−íc ngoμi [22, tr.58]. Sù xuÊt hiÖn lμm nh− t×nh cê cña t¸c gi¶ ®· ®¶o m¹ch theo dâi cña ®éc gi¶ vμ t¹o ra mét sù thó vÞ bÊt ngê. TiÕng c−êi n¶y sinh tõ sù nghÞch lý vÒ ®¹o ®øc, ®−îc nhÊn nh¸ bëi c¸ch pha trß tÕu t¸o, hãm hØnh, tØnh b¬ nh− kh«ng cña t¸c gi¶ qua lêi 111 kÕt luËn ®Çy b©ng qu¬ “ch¾c lμ ë n−íc ngoμi”. NÕu t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer ®−îc trÇn thuËt b»ng giäng kÓ cña ng−êi dÉn truyÖn th× t¸c phÈm Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn l¹i ®−îc thÓ hiÖn qua ®iÓm nh×n vμ giäng kÓ ë ng«i thø nhÊt cña nh©n vËt “t«i”, mét cËu bÐ miÒn T©y b¶n xø ®ang kÓ vÒ c©u chuyÖn phiªu l−u cña m×nh b»ng ng«n ng÷ cña chÝnh m×nh. Nãi c¸ch kh¸c, Huckle Berry Finn ®ãng mét vai trß kÐp, võa lμ ng−êi dÉn truyÖn víi t− c¸ch lμ mét c¸ nh©n ®¬n thuÇn, võa lμ nh©n vËt chÝnh cã c¸ tÝnh vμ t©m lý ph¸t triÓn s©u s¾c tham gia vμo cèt truyÖn. Nô c−êi trong t¸c phÈm ®Ëm chÊt hμi h−íc cña miÒn biªn giíi viÔn T©y: dÝ dám vμ còng rÊt chua cay. §iÒu ®ã ®−îc Mark Twain thÓ hiªn rÊt khÐo lÐo th«ng qua ®iÓm nh×n cña ng−êi dÉn truyÖn Huck Finn. Huck vμ Jim, mét ng−êi lμ cËu bÐ da tr¾ng co t©m hån méc m¹c, mét ng−êi lμ anh da ®en hay lý sù nh−ng giμu t×nh c¶m cïng nhau lªnh ®ªnh trªn chiÕc bÌ ®Ó xu«i vÒ nh÷ng ch©n trêi tù do. ThÕ lμ bao nhiªu c¸i bi, c¸i hμi x¶y ra xo¾n lÊy cuéc hμnh tr×nh cña hä. B¶n th©n Huck vμ Jim còng lμ nh÷ng nh©n vËt chøa ®ùng chÊt hμi khi hä lu«n bμy tá quan ®iÓm, nhËn thøc cña m×nh b»ng c¸i nh×n méc m¹c vμ tù nhiªn cña ng−êi b¶n xø. §o¹n ®èi tho¹i cña Huck vμ Jim vÒ vÊn ®Ò “Solomon cã kh«n ngoan hay kh«ng?” lμ mét vÝ dô tiªu biÓu. C¸ch lý sù cña ng−êi da ®en thËt buån c−êi: “Mét nöa ®øa bÐ cßn lμm ®−îc g×. T«i th× cø cho lμ cã ®Õn mét triÖu «ng vua nh− thÕ còng vÉn ch¼ng ®¸ng mét xu (...). NÕu cËu lÊy mét ng−êi mμ h¾n cã ®ñ n¨m triÖu ®øa trÎ trong nhμ th× lóc ®ã l¹i kh¸c. H¾n sÏ chÆt ®«i ®øa trÎ nh− chÆt mét con mÌo. Bëi v× h¾n cã nhiÒu mμ. Mét hay hai ®øa trÎ, c¸i ®ã cã nghÜa lý g× ®èi víi Solomon ®©u” [21, tr.135-136]. C¸ch hiÓu cña Jim xuÊt ph¸t tõ c¸i nh×n trùc diÖn, gi¶n ®¬n ®èi víi sù vËt hiÖn t−îng song nã më ra mét vÊn ®Ò thó vÞ: chÝnh nhËn thøc lu«n vËn ®éng vμ thay ®æi cña con ng−êi ®· mang ®Õn cho lÞch sö nh÷ng gi¸ trÞ vμ ý nghÜa míi mÎ. ThËt buån c−êi khi nghe Jim vμ Huck b¶o nhau r»ng «ng tr¨ng ®Î ra c¸c «ng sao còng nh− Õch ®Î ra c¸c con cña nã, r»ng “sao sa lμ ng«i sao h− háng, bay l×a khái tæ”. C¸ch hiÓu cña hä ®¹i diÖn cho quan niÖm d©n gian (gÇn gòi, ®¬n gi¶n hãa vμ cô thÓ hãa sù vËt) vμ trong bèi c¶nh cuéc sèng x· héi ®ang bÞ m¸y mãc hãa, l¹nh lÏo hãa th× quan niÖm Êy cã g× ®ã thËt tr÷ t×nh mÒm m¹i. D−êng nh− Mark Twain 112 ®ang h−íng ng−êi ®äc quay vÒ víi nh÷ng gi¸ trÞ cò ®Çy th¬ méng vμ l·ng m¹n tr−íc cuéc ®êi chËt hÑp kh« cøng nμy. §iÒu ®ã gãp phÇn lý gi¶i v× sao Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn lμ t¸c phÈm “thÓ hiÖn sù lËt ®æ cña thÕ giíi ®ång quª víi thÕ giíi v¨n minh”. Nh×n toμn bé diÔn biÕn c©u truyÖn ta thÊy con ®−êng cña t¸c phÈm vËn ®éng tõ cuéc phiªu l−u m−u cÇu tù do cña Huck vμ Jim chuyÓn qua sù ch©m biÕm x· héi ®èi víi c¸c thÞ trÊn ven s«ng råi cuèi cïng th©m nhËp vμo cuéc ®Êu tranh t©m lý cña nh©n vËt Huck tr−íc vÊn ®Ò tù do cña ng−êi b¹n da ®en. Huck Finn võa lμ ng−êi chøng kiÕn, t−êng thuËt l¹i nh÷ng sù kiÖn x¶y ra trong cuéc sèng, võa lμ nh©n vËt tham gia vμo cuéc sèng Êy (khi theo ch©n hai tªn l−u manh King vμ Duke lªn bê). Mark Twain thÓ hiÖn chñ ®Ò ch©m biÕm x· héi th«ng qua ®«i m¾t cña Huck vμ nãi nh− Henry Nash Smith trong A sound heart and a deformed conscience: “ph−¬ng ph¸p ch©m biÕm cña Mark Twain yªu cÇu r»ng Huck ph¶i lμ mét chiÕc mÆt n¹ hμi h−íc cho ng−êi viÕt” [46, tr.88]. ë ®ã t¸c gi¶ béc lé th¸i ®é mØa mai ®èi víi cuéc sèng tr× trÖ, tÎ nh¹t cña thÞ trÊn ven s«ng, n¬i lμ m«i tr−êng thuËn lîi cho bän ng−êi ®Óu c¸ng sèng sãt. ë buæi häp tr¹i Parkville, Huck ®· chøng kiÕn c¶nh nh÷ng kÎ ng©y th¬ sïng ®¹o mï qu¸ng bÞ King lîi dông: “ThÕ lμ l·o vua ch×a mò ra, ®i mét vßng kh¾p ®¸m ng−êi, võa lau n−íc m¾t võa c¶m ¬n mäi ng−êi ®· cã lßng tèt (...). Chèc chèc l¹i cã nh÷ng c« g¸i xinh ®Ñp, n−íc m¾t ch¶y rßng rßng xuèng ®«i m¸ ®øng lªn b¶o l·o cho m×nh h«n mét c¸i. L·o ta bao giê còng −ng ngay, cã ng−êi bÞ l·o «m chÆt lÊy h«n ®Õn n¨m, s¸u lÇn [21, tr.217]. Sù ch©m biÕm cña Mark Twain ®¸nh vμo sù c¶ tin cña quÇn chóng, ®¸nh vμo thãi lõa bÞp cña King, nh−ng thùc chÊt lμ gi¸n tiÕp lªn ¸n nh÷ng kÎ chuyªn ®i thuyÕt gi¸o ¨n tiÒn. C©u chuyÖn dÝ dám cña Samuel Clemens ngμy x−a chît sèng l¹i “s¸ng h«m ®ã, c¸c vÞ linh môc thuyÕt gi¶ng rÊt hay... Cuèi cïng linh môc yªu cÇu con chiªn më hÇu bao quyªn tiÒn. §Çu tiªn t«i ®Þnh gãp n¨m m−¬i xu... cμng vÒ sau lêi gi¶ng cña linh môc nghe cμng thÊm thÝa vμ chua xãt. T«i tù ý t¨ng sè tiÒn lªn hai, ba, bèn ®Õn n¨m ®«la... T«i cã ý ®Þnh viÕt thªm mét ng©n phiÕu n÷a. å, nh−ng t¹i sao vÞ linh môc l¹i nãi l©u qu¸ vËy. T«i bá ý ®Þnh viÕt ng©n phiÕu. VÞ linh môc vÉn tiÕp tôc thuyÕt gi¶ng. Tõ n¨m ®«la, t«i bít xuèng cßn ba, hai, mét... Rèt cuéc t«i lÊy l¹i mÊy chôc xu cßn sãt l¹i trªn m©m vμ chuån ªm” [28, tr.414]. ë Arkansaw, Huck nh×n 113 thÊy nh÷ng trß hÒ ®¸ng khinh cña King vμ Huck khi chóng giÔu nh¹i kÞch Romeo vμ Juliet, Hamlet cña Shakespear ®Ó lõa bÞp d©n chóng nhÑ d¹ c¶ tin. TÊt c¶ c¸c mμn bi hμi kÞch ë chèn nμy diÔu qua tr−íc m¾t Huck Finn. CËu gi÷ th¸i ®é ®iÒm ®¹m, kh¸ch quan cña ng−êi quan s¸t vμ kÓ chuyÖn, song sù c«ng b»ng cña Mark Twain ®èi víi nh©n vËt Huck trong viÖc thÓ hiÖn chiÒu s©u néi t©m cña nh©n vËt ®· mang ®Õn cho Huck mét kh¶ n¨ng toμn diÖn: võa dÉn chuyÖn theo ®óng nhÞp kh¸ch quan cña nã, võa cã thÓ béc lé th¸i ®é chñ quan cña mét con ng−êi (víi t− c¸ch lμ mét nh©n vËt) tr−íc sù biÕn cña cuéc ®êi. Khi b¶n chÊt xÊu xa cña King vμ Duke ngμy cμng t¨ng tiÕn, th¸i ®é ch©m biÕm phÉn né cña Huck ngμy cμng lé râ. C−êng ®é vμ mËt ®é xuÊt hiÖn cña ®¹i tõ “t«i” cïng c¸c ®o¹n v¨n miªu t¶ néi t©m nh©n vËt tõ ch−¬ng XXV trë ®i rÊt cao, kh¸c h¼n giäng ®iÖu trung lËp ë c¸c ch−¬ng tr−íc ®ã. VÝ dô nh− khi thÊy King vμ Duke gi¶ khãc lãc th¶m thiÕt ®Ó nhËn mét ng−êi chÕt giμu cã lμ «ng anh cña m×nh, Huck phÉn né “chuyÖn nh− thÕ th«i còng ®ñ ®Ó lμm cho ng−êi ta ph¶i xÊu hæ vÒ gièng ng−êi råi” [21, tr.262]. Trong ch−¬ng “Trμn trÒ nh÷ng n−íc m¾t gi¶ t¹o”, Huck lÆp l¹i th¸i ®é ®ã: “t«i ch−a bao giê tr«ng thÊy c¶nh bØ æi nh− vËy” [21, tr.264]. Qua ®«i m¾t quan s¸t cña Huck, c¶nh ®êi tØnh lÎ hiÖn lªn lè bÞch vμ kÖch cìm. Mark Twain thõa nhËn: trong viÖc mØa mai ch©m biÕm cuéc sèng x· héi ven s«ng, sù ch©m biÕm mang tÝnh chÊt vui nhén lμ chñ yÕu (the satire is often transcendently funny), kÓ c¶ phÇn kÕt cña t¸c phÈm còng h−íng theo quan ®iÓm ®ã. ThÕ nh−ng, sù cay ®¾ng Èn sau tiÕng c−êi s©u s¾c qu¸, nã “®èi lËp l¹i víi tiÒn ®Ò hμi kÞch vèn cã” vμ mang tiÕng c−êi chÊm biÕm vì thμnh ®«i. Song t¸c phÈm cña Mark Twain kh«ng ph¶i lμ t¸c phÈm cña bi kÞch vμ ®au khæ. Nãi c¸ch kh¸c “«ng kh«ng khai th¸c m¹ch bi kÞch cña sù viÖc. Ngßi bót cña «ng khi s¾p ch¹m ®Õn ranh giíi bi kÞch th× «ng dõng l¹i, chuyÓn h−íng ®Ó tiÕng c−êi kháa lÊp nh−ng ë bªn d−íi dßng vËn ®éng cña tÊn bi kÞch kia vÉn tiÕp diÔn” [28, tr.421]. Tãm l¹i, tiÕng c−êi cña Mark Twain lu«n h−íng ®Õn sù ch©m biÕm nh÷ng thãi h− tËt xÊu cña x· héi. Trong ®ã, lèi gi¸o dôc träng kiÕn thøc s¸o mßn, träng gi¸o lý hÐo óa bãp nghÑt kh¸t väng tù nhiªn cña con ng−êi bÞ «ng lªn ¸n kÞch liÖt. Mark Twain còng kh«ng bu«ng tha thÕ lùc nhμ thê lîi dông t«n gi¸o ®Ó mÞ d©n còng nh− nh÷ng con chiªn ngoan ®¹o träng tÝn ®iÒu ngu muéi tù biÕn m×nh thμnh n¹n nh©n 114 cña c¸i xÊu xa. Sù hμi h−íc, trμo léng cña t¸c gi¶ cßn chÜa mòi nhän vμo x· héi träng danh vÞ ®ång tiÒn ®ang bÞ sa m¹c hãa bëi thãi thùc dông h·nh tiÕn. Phong c¸ch hμi h−íc cña Mark Twain võa dÝ dám võa s©u s¾c. §ã lμ do «ng biÕt n¾m b¾t nh÷ng vÊn ®Ò næi cém cña cuéc sèng, nh÷ng ®iÒu ch−íng tai gai m¾t trong x· héi vμ thÓ hiÖn nã ë tr¹ng th¸i o¸i ¨m, kÖch cìm vμ kÞch tÝnh nhÊt. §Ó lμm ®−îc ®iÒu ®ã, Mark Twain ®· kÕt hîp nhiÒu thñ ph¸p hμi h−íc. C«ng kÝch c¸i xÊu ®Ó b¶o vÖ c¸i tèt, tiÕng c−êi cña «ng ®Çy chÊt nh©n v¨n vμ tinh thÇn nh©n ®¹o. Nã thùc sù lμ sù hμi h−íc cã kh¶ n¨ng “ch÷a lμnh b»ng ®¹o ®øc c¸i mμ nã g©y tæn th−¬ng b»ng trÝ tuÖ” (Alexander Pope). 115 kÕt LuËn ViÖc ph¶n ¸nh ch©n thùc, sinh ®éng nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi cña thêi ®¹i ®· ®−a Mark Twain vμo hμng ngò nh÷ng nhμ v¨n hiÖn thùc cña v¨n häc Mü thÕ kû XIX. Nhμ so¹n kÞch næi tiÕng ng−êi Anh Bernard Saw ®· ph¸t biÓu trong cuéc tiÕp ®ãn Mark Twain ®Õn London nh− thÕ nμy: "T«i tin ch¾c r»ng t¸c phÈm cña anh còng sÏ cÇn thiÕt cho c¸c nhμ viÕt sö còng nh− nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ chÝnh trÞ cña Vonte ®èi víi c¸c nhμ viÕt sö Ph¸p. T«i cã thÓ nãi nh− vËy v× t«i lμ t¸c gi¶ cña vë kÞch mμ mét linh môc tõng tuyªn bè: "Sù ®ïa kú côc nhÊt trªn thÕ giíi lμ do ë chç nãi lªn sù thËt. §ã lμ khÝa c¹nh kh«n ngoan nhÊt anh d¹y cho t«i" [14, tr.341].Mark Twain lμ mét trong nh÷ng nhμ v¨n hiÖn thùc tiªn phong xuÊt s¾c cña n−íc Mü thÕ kû XIX. ¤ng ®· miªu t¶ ch©n thùc vμ sinh ®éng cuéc sèng x· héi, t©m lý tÝnh c¸ch cña con ng−êi vïng biªn giíi qua ba t¸c phÈm tiªu biÓu vμ næi tiÕng cña thÕ giíi cña m×nh: Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer, Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn vμ Cuéc sèng trªn s«ng Mississippi. HiÖn thùc cña Mark Twain xÐt ë ph¹m vi vμ ph−¬ng diÖn s¸ng t¸c ®ã mang mμu s¾c ®Þa ph−¬ng râ nÐt. ChÝnh v× ®· ph¶n ¸nh ch©n thùc vμ tμi hoa chÊt miÒn Êy tõ cuéc sèng cña con ng−êi viÔn T©y, s¸ng t¸c cña Mark Twain v−ît qua tÇm vãc cña nh÷ng t¸c phÈm mang tÝnh chÊt vïng miÒn ®Ó lét t¶ nh÷ng xu h−íng, nh÷ng gi¸ trÞ ®ang ®¹i diÖn tiªu biÓu cho t©m hån, b¶n s¾c v¨n hãa vμ tÝnh c¸ch Mü. §Ó lμm ®−îc ®iÒu ®ã, c¸c t¸c phÈm næi tiÕng cña Mark Twain th−êng lÊy bèi c¶nh x· héi miÒn viÔn T©y tr−íc néi chiÕn. ë ®ã, «ng tha hå khai th¸c nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng ®Æc tr−ng cho d©n téc Mü nh− tinh thÇn yªu tù do, yªu thiªn nhiªn, mª phiªu l−u, xª dÞch vμ dÞ øng víi mäi rμng buéc, quy t¾c x· héi - nh÷ng tinh thÇn d©n chñ n¶y sinh tõ qu¸ tr×nh më mang bê câi. Quay l¹i thêi gian tr−íc néi chiÕn, x©y dùng nh÷ng nh©n vËt nhá tuæi mang nh÷ng gi¸ trÞ vμ tÝnh c¸ch ®Æc tr−ng cho truyÒn thèng Mü, Mark Twain d−êng nh− ®ang thùc hiÖn mét “ph¶n ®Ò”, mét sù xem xÐt l¹i ®èi víi nh÷ng gi¸ trÞ hiÖn hμnh, nh÷ng gi¸ trÞ ®ang bÞ x©m thùc vμ bμo mßn bëi chñ nghÜa t− b¶n m¸y mãc vμ thùc dông. ¤ng phñ nhËn t«n gi¸o, nhμ thê, tr−êng häc cïng x· héi träng danh dù vμ ®ång tiÒn, x· héi dèt n¸t vμ b¹o lùc - nh÷ng thÕ lùc sa ®äa, tiªu cùc ®ang bña v©y sè phËn con ng−êi trong mét bèi c¶nh lÞch sö mμ ë ®ã c¸i xÊu xa môc ruçng cña x· héi kim 116 tiÒn cïng c¸i tμn d− cæ hñ cña x· héi l¹c hËu nh− hai gäng k×m nghiÖt ng· bãp nghÑt ®¹o ®øc, nh©n c¸ch cña con ng−êi vïng quª. Nh©n vËt chÝnh trong c¸c s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Mark Twain lu«n ®¹i diÖn cho con ng−êi yªu tù do, ghÐt gß bã. Hä kh«ng ®«ng ®¶o, thËm chÝ lÎ loi trªn hμnh tr×nh kh¼ng ®Þnh sè phËn vμ b¶n ng· cña m×nh nh−ng hoμn toμn tiªu biÓu vμ ®iÓn h×nh cho t©m hån, tÝnh c¸ch Mü. C¸c nh©n vËt Êy ®−îc c¸ tÝnh hãa cao ®é ®Ó trë thμnh nh÷ng nh©n vËt ch©n thËt, sinh ®éng vμ hÊp dÉn, cã kh¶ n¨ng lμm sèng l¹i mét kiÓu nh©n c¸ch hay mét líp ng−êi tiªu biÓu cho x· héi miÒn viÔn T©y lóc bÊy giê. Ch¼ng nh÷ng vÏ lªn ®−îc bøc tranh x· héi víi ®Çy ®ñ nh÷ng phong c¶nh, phong tôc, tËp qu¸n sinh ho¹t b»ng ngßi bót tμi hoa, Mark Twain cßn cã biÖt tμi kh¾c häa néi t©m, tÝnh c¸ch cña nh©n vËt mét c¸ch ®Æc s¾c. §iÒu nμy ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt qua h×nh ¶nh c¸c nh©n vËt nhá tuæi ®¸ng yªu nh− Tom Sawyer, Huck Finn. Nh÷ng nh©n vËt ®ã - nãi nh− nhμ nghiªn cøu Tsecn−sepxki, hä kh«ng nhiÒu nh−ng lμ tinh hoa, tinh tóy cña t¸c phÈm, tùa nh− chÊt tenin trong trμ, nh− vÞ th¬m nång cña mét lo¹i vang quý lμm cho cuéc sèng t−¬i ®Ñp ngät ngμo vμ cã ý nghÜa h¬n, xãa tan nh÷ng g× gi¶ dèi vμ kÖch cìm mÆc dï nh©n c¸ch cña hä ®ang ë trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vμ ph¸t triÓn kh«ng ngõng ®Ó ph¸t hiÖn ra chÝnh b¶n ng· cña m×nh. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã lμm cho nh©n vËt trë nªn ch©n thùc vμ sèng ®éng. §iÒu ®Æc biÖt lμ Mark Twain ®· thÓ hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò t©m lý, x· héi b»ng mét phong c¸ch nghÖ thuËt ®Æc s¾c cña «ng - nghÖ thuËt hμi h−íc hay tiÕng c−êi miÒn ViÔn T©y. Mark Twain ®· bãc trÇn c¸i thÕ giíi trμo phóng bÞ thèng trÞ bëi nh÷ng con ng−êi thÊp kÐm vÒ mÆt ®¹o ®øc. ¤ng kh«ng bu«ng tha nh÷ng thÕ lùc xÊu xa, v« sØ cña x· héi vμ tiÕng c−êi cña «ng ®−îc vÝ nh− “thanh g−¬m trÝ tuÖ chèng l¹i thanh g−¬m thùc” (Frank O’Connor) cø ®i suèt bÒ réng x· héi vμ bÒ s©u t©m hån ®Ó c¾t ®øt nh÷ng khèi ung nhät nhøc nhèi, ®Ó h¹ bÖ tÊt c¶ nh÷ng g× gi¶ dèi vμ kÖch cìm. Song tiÕng c−êi cña Mark Twain lμ “thanh g−¬m nh©n ®¹o”, hñy diÖt c¸i xÊu ®Ó cho c¸i ®Ñp t¸i sinh vμ në hoa. Nh− vËy, kÕ thõa truyÒn thèng humour b¶n xø, tinh thÇn phiªu l−u cña d©n téc, kÕt hîp víi kh¶ n¨ng quan s¸t s¾c s¶o, sö dông xóc quan nh¹y c¶m, Mark Twain ®· ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n b¶n chÊt cña c¸c hiÖn t−îng x· héi ®ang diÔn ra tr−íc m¾t m×nh. 117 ¤ng nhμo nÆn chÊt liÖu cña cuéc sèng ®Ó t¹o ra mét hiÖn thùc bao qu¸t vμ sèng ®éng tùa nh− “®øa trÎ ch¬i víi côc ®Êt sÐt, t¸n máng, vo trßn, kÐo dμi hay xÐ ra tõng m¶nh cho ®Õn khi chóng trë thμnh nh÷ng h×nh ¶nh m·nh liÖt cña cuéc sèng”. 118 Tμi liÖu tham kh¶o TiÕng ViÖt 1. Bakhtin (1992), Lý luËn vμ thi ph¸p tiÓu thuyÕt, ng−êi dÞch Ph¹m VÜnh C−, Nxb Tr−êng viÕt v¨n NguyÔn Du, Hμ Néi. 2. Lª Huy B¾c (2002), V¨n häc Mü, Nxb §HSP, Hμ Néi. 3. Lª Huy B¾c (s−u tÇm vμ giíi thiÖu), (2002), Phª b×nh - lý luËn v¨n häc Anh - Mü, Nxb Gi¸o dôc. 4. Lª Huy B¾c (2001), Mark Twain: Hμi h−íc lμ mét ®iÒu vÜ ®¹i, T¹p chÝ ch©u Mü ngμy nay sè 2. 5. Lª Nguyªn CÈn (2006), Xervantex, t¸c gi¶ t¸c phÈm trong nhμ tr−êng, Nxb §¹i häc S− ph¹m. 6. §inh LÖ Ch©u (2000), V¨n hãa Mü, c¸c gi¸ trÞ vμ gi¶ ®Þnh, trÝch tõ Ch©u Mü ngμy nay, sè 1. 7. §μo Ngäc Ch−¬ng (1995), Mark Twain trong truyÒn thèng v¨n häc Mü, Nxb Khoa häc x· héi, Hμ Néi. 8. §μo Ngäc Ch−¬ng (1997), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer - §iÓm nh×n cña ng−êi kÓ chuyÖn vμ nh÷ng hiÖu qu¶ nghÖ thuËt.(b¶n photo) 9. §μo Ngäc Ch−¬ng (1997), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Huckle Berry Finn, nh©n vËt ng−êi kÓ chuyÖn vμ hμnh tr×nh thêi ®¹i. (b¶n photo) 10. §μo Ngäc Ch−¬ng (2000), Moby Dick vμ truyÒn thèng tiÓu thuyÕt Mü, T¹p chÝ V¨n häc sè 3. 11. §μo Ngäc Ch−¬ng (2003), Thi ph¸p tiÓu thuyÕt vμ s¸ng t¸c cña Ernest Hemingway, Nxb §HQG Tp.Hå ChÝ Minh. 12. Lª §×nh Cóc (1986), "Bót ph¸p hiÖn thùc phª ph¸n vμ nghÖ thuËt hμi h−íc trong tiÓu thuyÕt Mark Twain", t¹p chÝ V¨n häc sè 3. 13. Lª §×nh Cóc (2001), MÊy vÊn ®Ò vÒ t¸c gi¶, Nxb Khoa häc x· héi, Hμ Néi. 14. Lª §×nh Cóc (2004), T¸c gia v¨n häc Mü, Nxb Khoa häc x· héi, Hμ Néi. 15. NguyÔn §øc §μn (1996), Hμnh tr×nh v¨n häc Mü, Nxb V¨n häc. 119 16. §Æng Anh §μo (1995), §æi míi nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i, Nxb Gi¸o dôc. 17. Lª Minh §øc (1994), LÞch sö n−íc Mü, Nxb V¨n hãa th«ng tin, Hμ Néi. 18. Nathanniel Hawthorne (1989), Ch÷ A mμu ®á, Nxb V¨n häc, Hμ Néi. 19. Milan Kundera (1998), NghÖ thuËt tiÓu thuyÕt, Nxb §μ N½ng. 20. Borix Kuskov (1982), Sè phËn lÞch sö cña chñ nghÜa hiÖn thùc: suy nghÜ vÒ ph−¬ng ph¸p s¸ng t¸c, Nxb T¸c phÈm míi - Héi nhμ v¨n. 21. Mark Twain (2002), Cuéc phiªu l−u cña Huck Finn, ng−êi dÞch Xu©n Oanh, Nxb V¨n häc. 22. Mark Twain (2004), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer vμ Huckle Berry Finn, ng−êi dÞch V−¬ng §¨ng, Xu©n Oanh, Nxb V¨n hãa Th«ng tin, Hμ Néi. 23. Mark Twain (2005), Nh÷ng cuéc phiªu l−u cña Tom Sawyer, ng−êi dÞch NguyÔn TuÊn Quang, Nxb V¨n hãa th«ng tin. 24. Mark Twain (2006), Hoμng tö nhá vμ chó bÐ nghÌo khæ, ng−êi dÞch Minh Ch©u, Nxb Kim §ång, Hμ Néi. 25. NhiÒu t¸c gi¶ (1997), V¨n häc Mü - Qu¸ khø vμ hiÖn t¹i, Nxb Th«ng tin Khoa häc x· héi. 26. NhiÒu t¸c gi¶ (2001), V¨n häc ph−¬ng T©y, Nxb Gi¸o dôc. 27. NhiÒu t¸c gi¶ (2001), TiÕp cËn ®¹i c−¬ng v¨n hãa Mü, Nxb V¨n hãa Th«ng tin, Hμ Néi. 28. NhiÒu t¸c gi¶ (2003), Ch©n dung c¸c nhμ v¨n thÕ giíi, Nxb Gi¸o dôc. 29. NhiÒu t¸c gi¶ (2004), Tõ ®iÓn v¨n häc, Nxb ThÕ giíi. 30. NhiÒu t¸c gi¶ (2004), V¨n ch−¬ng Hoa kú vμ c¸c thÓ v¨n- thi ca Hoa kú kh¸c, Lª B¸ K«ng, Phan Kh¶i dÞch, Nxb Diªn Hång, Sμi Gßn . 31. NhiÒu t¸c gi¶ (2004), Lý luËn v¨n häc, Nxb Gi¸o dôc. 32. NhiÒu t¸c gi¶ (2006), Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, Nxb Gi¸o dôc. 33. NhiÒu t¸c gi¶, Thùctr¹ng n−íc Mü, Nxb Khoa häc x· héi. 34. H÷u Ngäc (1995), Hå s¬ v¨n hãa Mü. Nxb ThÕ giíi. 120 35. Hoμng Ngäc HiÕn (2003), NhËp m«n v¨n häc vμ ph©n tÝch thÓ lo¹i, Nxb §μ N½ng. 36. X.M. Pªt¬rèp (1986), Chñ nghÜa hiÖn thùc phª ph¸n, ng−êi dÞch NguyÔn §øc Nam, NxbTrung häc chuyªn nghiÖp. 37. TrÇn ThÞ Ph−¬ng Ph−¬ng (2006), TiÓu thuyÕt hiÖn thùc Nga thÕ kû XIX, Nxb Khoa häc x· héi, Tp.Hå ChÝ Minh. 38. Vò TiÕn Quúnh (biªn so¹n), (1995), Jack London, O.Henry, Mark Twain, E.Hemingway - Phª b×nh, b×nh luËn v¨n häc, Nxb Tp.Hå ChÝ Minh. 39. Giang T©n (1981), "ChÊt hμi trong tiÓu thuyÕt Mark Twain", b¸o V¨n nghÖ Tp.HCM. 40. Ng« ThÞ Ph−¬ng ThiÖn (2006), American Studies Course, University of Social Sciences and Humanities - Hå ChÝ Minh city. 41. Tzvetan Todorop (2004), Mikhail Bakhtin- Nguyªn lý ®èi tho¹i, ng−êi dÞch §μo Ngäc Ch−¬ng, Nxb §HQG Tp.HCM. 42. Kathryn Vanspanckeren (2000), Ph¸c th¶o v¨n häc Mü, ng−êi dÞch Lª §×nh Sinh, Hång Ch−¬ng, Nxb V¨n nghÖ Tp.HCM. TiÕng Anh 43. Mark Twain (1908), How to tell a story and other essays, Hartford, The American Publishing Company. 44. Mark Twain (), The Family Mark Twain, Harper and Brothers Publisher, New York. 45. Randee Folk (2004), Spotlight on the USA, Nxb §μ N½ng. 46. Henry Nash Smith (1963), Mark Twain: A collection of Critical Essays, Prentice Hall, Inc. ._.