Hạn chế rủi ro, tổn thất trong quá trình thực hiện hợp đồng Xuất nhập khẩu

Lêi nãi ®Çu Ch­a bao giê trong lÞch sö n­íc ta, kinh doanh xuÊt nhËp khÈu (XNK) l¹i cã vai trß quan träng h¬n lóc nµy. Kinh doanh XNK kh«ng chØ ®ãng vai trß lµ cÇu nèi cho giao l­u kinh tÕ gi÷a ViÖt nam vµ thÕ giíi mµ cßn lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cho c¸c lÜnh vùc kinh tÕ trong n­íc vµ n©ng cao søc c¹nh tranh cña toµn bé nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, kinh doanh XNK bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc cßn ®em theo nhiÒu rñi ro, tæn thÊt khã dù ®o¸n, l­êng tr­íc. Rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh XNK ®a d¹ng, phong phó, phøc t¹p song hÇu hÕt x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång bëi ®©y lµ qu¸ tr×nh dµi nhÊt, bÊt ®Þnh nhÊt vµ chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu yÕu tè kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®­îc. Rñi ro, tæn thÊt x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK lµ hiÖn t­îng phæ biÕn do m«i tr­êng kinh doanh XNK cã nÐt ®Æc tr­ng lµ lu«n tiÒm Èn c¸c nh©n tè lµm gia t¨ng rñi ro nh­ sù kh¸c biÖt vÒ luËt ph¸p, v¨n ho¸, tËp qu¸n, ng«n ng÷, chñ thÓ hîp ®ång... Ngoµi ra, qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång cßn g¾n chÆt víi c¸c mÆt kü thuËt nghiÖp vô ngo¹i th­¬ng nh­ lµm thñ tôc h¶i quan, giao nhËn hµng ho¸ XNK, thuª tµu, mua b¶o hiÓm, khiÕu n¹i, kiÖn tông, ®©y vèn dÜ lµ nh÷ng nghiÖp vô phøc t¹p, chøa ®ùng nhiÒu nguy c¬ rñi ro, tæn thÊt. Rñi ro, tæn thÊt th­êng xuyªn x¶y ra kÐo theo nhiÒu thiÖt h¹i, ®e do¹ tíi hiÖu qña cña th­¬ng vô, ¶nh h­ëng tíi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp vµ toµn bé nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, rñi ro, tæn thÊt vµ h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK cßn lµ ph¹m trï kh¸ míi mÎ vµ ch­a nhËn ®­îc sù quan t©m thÝch ®¸ng cña c¸c nhµ nghiªn cøu còng nh­ tõ phÝa c¸c doanh nghiÖp. Do ®ã, nghiªn cøu vÒ rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK vµ c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt lµ viÖc lµm võa cã ý nghÜa lý luËn võa cã ý nghÜa thùc tiÔn cao. Rñi ro, tæn thÊt trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK lµ mét m¶ng ®Ò tµi rÊt réng, song trong ph¹m vi cña kho¸ luËn nµy, ng­êi viÕt chØ cã tham väng nghiªn cøu rñi ro, tæn thÊt giíi h¹n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK hµng ho¸ h÷u h×nh vµ thùc tr¹ng vÊn ®Ò nµy cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tõ ®Çu thËp kØ 90 trë l¹i ®©y víi môc ®Ých t×m ra nguyªn nh©n rñi ro, tæn thÊt, tõ ®ã ®­a ra mét sè kiÕn nghÞ vÒ h¹n chÕ phßng ngõa rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK t¹i ViÖt nam. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, ng­êi viÕt lùa chän c¸ch tiÕp cËn tõ c¸i chung ®Õn c¸i riªng, tõ nh÷ng vÊn ®Ò vÜ m« ®Õn vi m« th«ng qua mét sè ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, t­ duy l«gic, pháng vÊn-®iÒu tra, thèng kª, ph©n tÝch- tæng hîp, ®èi chiÕu- so s¸nh. Nh»m lµm s¸ng tá néi dung c¬ b¶n cña kho¸ luËn, kho¸ luËn ®­îc kÕt cÊu lµm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng 1: Lý luËn chung vÒ rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng vÒ rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam tõ n¨m 1990 ®Õn nay. Ch­¬ng 3: Mét sè biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm cña ng­êi viÕt, kho¸ luËn kh«ng thÓ kh«ng cã nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp, phª b×nh cña thÇy c«, bÌ b¹n vµ ®éc gi¶ ®Ó vÊn ®Ò “Rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK vµ mét sè biÖn ph¸p h¹n chÕ phßng ngõa” cã t¸c dông thiÕt thùc h¬n n÷a ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh XNK cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam vµ réng h¬n lµ ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc nhµ. Ch­¬ng 1: Lý luËn chung vÒ rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång xuÊt nhËp khÈu Kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n mang trong m×nh nã nh÷ng mÇm mèng rñi ro, tæn thÊt. Xu thÕ héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi vµ lµn sãng tù do hãa th­¬ng m¹i lu«n Èn chøa nhiÒu “sãng giã lín” buéc doanh nghiÖp ph¶i ®èi mÆt víi sù m¹o hiÓm. Dï kh«ng mong muèn rñi ro vÉn tån t¹i kh¸ch quan vµ lu«n ®e däa c¸c nhµ kinh doanh. Tuy nhiªn thùc tiÔn cho thÊy lÜnh vùc kinh doanh nµo cã ®é rñi ro cµng cao th× cµng cã nhiÒu c¬ héi ®em l¹i tû suÊt lîi nhuËn lín vµ ng­îc l¹i. Do ®ã, hiÖn nay phæ biÕn quan ®iÓm chÊp nhËn rñi ro, m¹o hiÓm. NÕu nh­ kinh doanh nãi chung lu«n mang tÝnh m¹o hiÓm th× møc ®é rñi ro, m¹o hiÓm l¹i t¨ng lªn béi phÇn trong m«i tr­êng kinh doanh XNK. Rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh XNK chñ yÕu x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång, bëi thùc hiÖn hîp ®ång th­êng lµ kh©u dµi nhÊt vµ cä x¸t nhiÒu nhÊt víi c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh. Do ®ã, muèn quy tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK triÓn khai su«n sÎ, doanh nghiÖp cÇn chñ ®éng phßng ngõa rñi ro, gi¶m thiÓu tæn thÊt. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, tr­íc hÕt cÇn trang bÞ cho m×nh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ rñi ro, tæn thÊt. I. Rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh 1. Kh¸i niÖm rñi ro, tæn thÊt a) Rñi ro Rñi ro lµ sù kiÖn kh«ng may m¾n. Rñi ro hÕt søc ®a d¹ng, phøc t¹p, tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau vµ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng sèng, s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña con ng­êi. Do ®ã, nhiÒu n¨m qua rñi ro ®· trë thµnh ®èi t­îng nghiªn cøu cña nhiÒu häc gi¶ trong lÜnh vùc kinh tÕ vµ b¶o hiÓm trªn thÕ giíi. Xoay quanh kh¸i niÖm rñi ro, hiÖn ®ang cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. Sau ®©y lµ mét sè kh¸i niÖm phæ biÕn nhÊt. Frank Knight, mét häc gi¶ ng­êi Mü trong lÜnh vùc b¶o hiÓm vµ qu¶n trÞ rñi ro, cho r»ng “ rñi ro lµ sù bÊt tr¾c cã thÓ ®o l­êng ®­îc”( Risk Management, Frank Knight, Prentice Hall, 1998, tr.23). Theo «ng, c¸c lo¹i bÊt tr¾c kh«ng thÓ ®o l­êng ®­îc th× ®­îc gäi lµ bÊt tr¾c, cßn lo¹i bÊt tr¾c cã thÓ ®o l­êng ®­îc gäi lµ rñi ro. C¸ch tiÕp cËn nµy dùa trªn c¬ së bÊt tr¾c cã ®o l­êng ®­îc hay kh«ng. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i bÊt tr¾c nµo còng cã thÓ ®o l­êng ®­îc hoµn toµn. Mét häc gi¶ ng­êi Mü kh¸c, «ng Allan Willett trong cuèn “ Risk and Insurance”, Mc Graw-Hill, 1995 l¹i quan niÖm r»ng “rñi ro lµ bÊt tr¾c cô thÓ liªn quan ®Õn mét biÕn cè kh«ng mong ®îi”. Nh­ vËy, theo «ng rñi ro liªn quan tíi th¸i ®é cña con ng­êi. Nh÷ng biÕn cè ngoµi mong ®îi th× ®­îc xem lµ rñi ro cßn nh÷ng biÕn cè mong ®îi kh«ng ph¶i lµ rñi ro. Theo «ng NguyÔn H÷u Th©n, t¸c gi¶ cuèn “ Ph­¬ng ph¸p m¹o hiÓm vµ phßng ngõa rñi ro trong kinh doanh”, NXB Th«ng Tin,1991, th× rñi ro lµ sù bÊt tr¾c g©y ra mÊt m¸t thiÖt h¹i. Theo c¸ch tiÕp cËn nµy, rñi ro ph¶i lµ bÊt tr¾c g©y hËu qu¶ cho con ng­êi, cßn nh÷ng bÊt tr¾c kh«ng g©y tæn thÊt th× kh«ng ph¶i lµ rñi ro. Theo gi¸o tr×nh “ThÞ tr­êng chøng kho¸n”, NXB Gi¸o dôc, 1998 “Rñi ro lµ mét hiÖn t­îng kh¸ch quan, liªn quan ®Õn vµ cã thÓ ¶nh h­ëng tíi môc tiªu do con ng­êi v¹ch ra mµ con ng­êi cã thÓ thÊy ®­îc c¸c hiÖn t­îng kh¸ch quan ®ã nh­ng l¹i kh«ng l­îng hãa ®­îc nã sÏ x¶y ra lóc nµo, ë ®©u vµ møc ®é thiÖt h¹i thùc sù ®èi víi môc tiªu ®ã” Nh×n tõ gãc ®é b¶o hiÓm, rñi ro lµ nh÷ng ®e däa nguy hiÓm mµ con ng­êi kh«ng l­êng tr­íc ®­îc vµ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp g©y tæn thÊt cho ®èi t­îng b¶o hiÓm. Tãm l¹i, qua c¸c kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ rñi ro cña c¸c häc gi¶ ®Ò cËp ë trªn, ta thÊy c¸c kh¸i niÖm cã sù giao thoa vµ tån t¹i mèi liªn hÖ gi÷a chóng ë hai vÊn ®Ò c¬ b¶n sau: Mét lµ, c¸c kh¸i niÖm ®Òu ®Ò cËp tíi sù bÊt ®Þnh, kh«ng ch¾c ch¾n vµ sù ngê vùc ®èi víi t­¬ng lai. §©y chÝnh lµ thuéc tÝnh c¬ b¶n nhÊt cña rñi ro. Hai lµ, c¸c kh¸i niÖm ®Òu hµm ý vÒ hËu qu¶ cña rñi ro do mét hay nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra cho con ng­êi trong mét t×nh huèng cô thÓ vµ hËu qu¶ cña rñi ro chÝnh lµ tæn thÊt. Nh­ vËy, rñi ro kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ mèi ngê vùc trong t­¬ng lai mµ cßn ¸m chØ c¶ mét thùc tÕ lµ nã cã thÓ kÐo theo thiÖt h¹i cho con ng­êi. Tuy nhiªn, c¸c kh¸i niÖm nªu trªn ch­a ph©n biÖt râ sù kiÖn nguy hiÓm ®· x¶y ra hay ch­a, rñi ro ®· xuÊt hiÖn hay chØ míi ë d¹ng tiÒm Èn. Do vËy, trong khãa luËn nµy, ng­êi viÕt muèn nhÊn m¹nh tíi viÖc xem xÐt xem rñi ro ®· x¶y ra hay ch­a ®Ó lµm c¬ së ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa h¹n chÕ. Cô thÓ lµ ®èi víi rñi ro ch­a x¶y ra, th× sÏ tËp trung vµo biÖn ph¸p ng¨n chÆn phßng ngõa, cßn ®èi víi rñi ro ®· x¶y ra sÏ tËp trung vµo biÖn ph¸p khoanh l¹i rñi ro, gi¶m thiÓu thiÖt h¹i. Do ®ã, quan ®iÓm cña ng­êi viÕt lµ rñi ro tån t¹i ë hai d¹ng: rñi ro vµ nguy c¬ rñi ro. Rñi ro lµ nh÷ng sù kiÖn kh«ng may m¾n bÊt ngê ®· x¶y ra g©y thiÖt h¹i vÒ lîi Ých cho con ng­êi. Lîi Ých nµy tån t¹i ë c¶ hai d¹ng: vËt chÊt vµ phi vËt chÊt. Trong ho¹t ®éng kinh doanh, rñi ro lµ mét hoµn c¶nh trong ®ã x¶y ra sù sai lÖch tr¸i víi kÕt qu¶ mong muèn, g©y ra mÊt m¸t vÒ tµi s¶n, thua lç cho ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nh÷ng sù kiÖn bÊt lîi ch­a x¶y ra nh­ng cã kh¶ n¨ng x¶y ra ®­îc gäi lµ nguy c¬ rñi ro. Nãi kh¸c ®i, nguy c¬ rñi ro lµ nh÷ng rñi ro cã kh¶ n¨ng x¶y ra. Nguy c¬ lµ t×nh thÕ cã thÓ g©y ra nh÷ng sù cè bÊt lîi, cã nghÜa lµ, nã ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i cña hoµn c¶nh cã thÓ lµ nguån gèc t¹o ra sù kiÖn bÊt lîi. Nguy c¬ ®­îc ®Æc tr­ng bëi hai tÝnh chÊt c¬ b¶n: - Nguy c¬ diÔn t¶ kh¶ n¨ng x¶y ra sù cè. - Nguy c¬ tån t¹i víi møc ®é cao thÊp kh¸c nhau tïy thuéc vµo c¸c yÕu tè t¸c ®éng t¹o ra nguy c¬. Nguy c¬ rñi ro ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i tiÒm Èn vµ kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro. Nguy c¬ cµng cao th× kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro cµng lín. Nguy c¬ rñi ro lu«n tiÒm Èn song hµnh víi ho¹t ®éng kinh doanh vµ lµm cho rñi ro cã thÓ x¶y ra bÊt kú lóc nµo g©y thiÖt h¹i mÊt m¸t cho doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, nguy c¬ rñi ro Ýt nhiÒu mang tÝnh quy luËt. Nã lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi theo m«i tr­êng tù nhiªn, chÝnh trÞ, kinh tÕ, ... Do vËy, kh¶ n¨ng lµm chñ tù nhiªn vµ kh¶ n¨ng t­ duy cña con ng­êi cµng cao th× viÖc nhËn d¹ng, dù ®o¸n nguy c¬ rñi ro cµng chÝnh x¸c. b) Tæn thÊt Rñi ro lµ sù kiÖn may rñi vÒ mét hËu qu¶ kh«ng cã lîi, lµ sù tiÕn triÓn dÉn tíi kÕt qu¶ g©y ra thiÖt h¹i cho con ng­êi. Tuy nhiªn, nã kh«ng tù th©n ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ møc ®é nghiªm träng cña rñi ro. Do ®ã, ®Ó ®o l­êng vµ ph¶n ¸nh møc ®é nghiªm träng cña rñi ro, cÇn x©y dùng ph¹m trï tæn thÊt - hËu qu¶ cña rñi ro. Tæn thÊt lµ nh÷ng thiÖt h¹i vËt chÊt, tinh thÇn cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc b»ng c¸ch ®Þnh l­îng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp møc ®é thiÖt h¹i. Tæn thÊt lµ hËu qu¶ cña rñi ro, nã ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i ®· bÞ thiÖt h¹i, h­ háng, mÊt m¸t cña ®èi t­îng sau t¸c ®éng cña rñi ro. Tæn thÊt cã thÓ tån t¹i d­íi d¹ng vËt chÊt nh­ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ sö dông bÞ mÊt m¸t, c¸c chi phÝ ph¸t sinh thªm trong ho¹t ®éng kinh doanh. Tæn thÊt còng cã thÓ tån t¹i d­íi d¹ng phi vËt chÊt nh­ mÊt uy tÝn kinh doanh, mÊt b¹n hµng..... Nh×n tõ gãc ®é tµi chÝnh, khi nghiªn cøu tæn thÊt, cÇn xÐt xem tæn thÊt ®ã cã kh¶ n¨ng l­îng hãa ®­îc thµnh tiÒn hay kh«ng. Cã nh÷ng tæn thÊt cã thÓ tÝnh to¸n trùc tiÕp ®­îc thµnh tiÒn nh­ thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, thua lç trong mét th­¬ng vô. Song cã nh÷ng d¹ng tæn thÊt, viÖc l­îng hãa thµnh tiÒn phô thuéc vµo møc ®é ph¸t triÓn cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi th«ng qua quan niÖm chñ quan cña con ng­êi. Do vËy, tæn thÊt lµ nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t vÒ tµi s¶n vËt chÊt, tinh thÇn, c¬ héi mÊt h­ëng cña con ng­êi do c¸c nguyªn nh©n tõ rñi ro g©y ra. Tãm l¹i, tõ kh¸i niÖm vÒ rñi ro vµ tæn thÊt cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy rñi ro - tæn thÊt lµ hai ph¹m trï kh¸c nhau. Tuy nhiªn, chóng cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau do tån t¹i quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a rñi ro vµ tæn thÊt. Rñi ro lµ nguyªn nh©n, tæn thÊt lµ hËu qu¶. Mèi quan hÖ nµy cßn thÓ hiÖn ë chç c¶ rñi ro vµ tæn thÊt ®Òu cã liªn quan chÆt chÏ víi mét sù kiÖn bÊt lîi, kh«ng may m¾n. Sù kiÖn nµy ®­îc ph¶n ¸nh qua hai mÆt: Rñi ro ph¶n ¸nh mÆt chÊt cña sù kiÖn, th«ng qua rñi ro x¸c ®Þnh ®­îc nguyªn nh©n vµ tÝnh chÊt nguy hiÓm cña sù kiÖn. Tæn thÊt ph¶n ¸nh vÒ mÆt l­îng cña sù kiÖn, nghÜa lµ tæn thÊt ph¶n ¸nh møc ®é thiÖt h¹i, mÊt m¸t vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn khi sù kiÖn ®· x¶y ra. Do ®ã, cÇn nghiªn cøu ®ång thêi rñi ro vµ tæn thÊt trong mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a chóng. Nghiªn cøu rñi ro ®ång thêi ph¶i nghiªn cøu tæn thÊt bëi qua nghiªn cøu tæn thÊt sÏ thÊy ®­îc sù nguy hiÓm, t¸c h¹i vµ møc ®é nghiªm träng cña rñi ro ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. Ng­îc l¹i, nghiªn cøu vÒ tæn thÊt ph¶i ®ång thêi nghiªn cøu rñi ro ®Ó biÕt ®­îc nguyªn nh©n nµo ®· g©y ra tæn thÊt. V× vËy, nghiªn cøu mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a rñi ro vµ tæn thÊt lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro, h¹n chÕ tæn thÊt trong kinh doanh. 2. B¶n chÊt rñi ro, tæn thÊt Nãi tíi rñi ro, tæn thÊt lµ ®Ò cËp tíi sù kiÖn kh«ng may m¾n, bÊt ngê x¶y ra g©y thiÖt h¹i vÒ lîi Ých cho con ng­êi. Qua nghiªn cøu kh¸i niÖm vÒ rñi ro, tæn thÊt cã thÓ rót ra mét sè tÝnh chÊt c¬ b¶n nhÊt cña rñi ro, tæn thÊt nh­ sau: Mét lµ, rñi ro, tæn thÊt tån t¹i kh¸ch quan. B¶n chÊt nµy xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lµ rñi ro khéng phô thuéc vµo ý chÝ cña con ng­êi do mäi hiÖn t­îng trong m«i tr­êng kinh doanh lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi kh«ng ngõng. Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, biÕn ®æi, sù vËt, hiÖn t­îng cã thÓ ®em l¹i lîi Ých nh­ng còng cã thÓ g©y t¸c ®éng cã h¹i. Nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i nµy buéc nhµ kinh doanh ph¶i ®èi mÆt víi rñi ro, tæn thÊt. Hai lµ, rñi ro, tæn thÊt lµ nh÷ng sù cè ngÉu nhiªn, bÊt ngê. §ã lµ sù kiÖn mµ ta kh«ng l­êng tr­íc ®­îc mét c¸ch ch¾c ch¾n. Con ng­êi cã thÓ thÊy ®­îc c¸c hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ chñ quan cã thÓ g©y ra rñi ro, tæn thÊt nh­ng l¹i kh«ng thÓ l­îng hãa ®­îc ch¾c ch¾n nã sÏ x¶y ra lóc nµo, ë ®©u. Tuy nhiªn, møc ®é bÊt ngê cña rñi ro, tæn thÊt cßn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng dù ®o¸n cña con ng­êi. NÕu kh«ng dù ®o¸n ®­îc rñi ro th× khi rñi ro x¶y ra, nã hoµn toµn bÊt ngê víi con ng­êi. NÕu khoa häc nhËn d¹ng vµ dù b¸o gióp con ng­êi dù b¸o ®­îc chÝnh x¸c tuyÖt ®èi sù kiÖn x¶y ra khi nµo, rñi ro sÏ gi¶m tíi møc ®­îc coi lµ sù kiÖn ch¾c ch¾n vµ do vËy sù kiÖn ®ã kh«ng ®­îc coi lµ rñi ro mµ chØ lµ sù kiÖn bÊt lîi. Ba lµ, rñi ro, tæn thÊt lµ sù kiÖn ngoµi mong ®îi cña con ng­êi. Rñi ro x¶y ra ®em theo tæn thÊt. Tæn thÊt ®Õn l­ît nã l¹i lµ nh÷ng thiÖt h¹i mÊt m¸t vÒ lîi Ých. Do ®ã, kh«ng ai mong muèn rñi ro tæn thÊt x¶y ra víi m×nh. V× thÕ, rñi ro, tæn thÊt lµ sù kiÖn ngoµi mong ®îi. Nghiªn cøu b¶n chÊt cña rñi ro, tæn thÊt gióp chóng ta cã c¸i nh×n ®óng ®¾n h¬n vÒ rñi ro, tæn thÊt. Mét sù kiÖn ®­îc coi lµ rñi ro, tæn thÊt ph¶i ®ång thêi tháa m·n c¶ ba thuéc tÝnh trªn. NÕu sù kiÖn ®· biÕt tr­íc ch¾c ch¾n x¶y ra hoÆc x¶y ra nh­ng kh«ng gÈy tæn thÊt hoÆc x¶y ra do mong muèn cña con ng­êi th× kh«ng ®­îc coi lµ rñi ro. 3. Mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan 3.1. BÊt tr¾c BÊt tr¾c lµ nh÷ng biÕn cè mµ trong ®ã kh¶ n¨ng x¶y ra mét sù kiÖn kh«ng ®­îc biÕt. Hay nãi c¸ch kh¸c, bÊt tr¾c lµ biÕn cè ngoµi mong ®îi, kh«ng l­êng tr­íc vµ kh«ng thÓ dù ®o¸n ®­îc, lµ sù nghi ngê trong viÖc tiªn ®o¸n kÕt qu¶ t­¬ng lai cña mét lo¹t nh÷ng ho¹t ®éng hiÖn t¹i. 3.2. HiÓm häa HiÓm häa lµ tr¹ng th¸i cã thÓ g©y ra tæn thÊt nghiªm träng. HiÓm häa th­êng n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña con ng­êi. HiÓm häa lµ rñi ro nÕu ng­êi ta kh«ng biÕt tr­íc, l­êng tr­íc nã mét c¸ch ch¾c ch¾n. 3.3. Chi phÝ rñi ro Chi phÝ rñi ro lµ toµn bé nh÷ng thiÖt h¹i vËt chÊt vµ chi phi vËt chÊt trong phßng ngõa, h¹n chÕ rñi ro, båi th­êng tæn thÊt ®­îc quy thµnh tiÒn. Chi phÝ rñi ro cã thÓ tån t¹i d­íi d¹ng chi phÝ h÷u h×nh nh­: chi phÝ phßng ngõa, h¹n chÕ nguy c¬ rñi ro (chi cho trang thiÕt bÞ kü thuËt an toµn...); chi phÝ khoanh l¹i rñi ro (chi cho xö lý s¬ bé rñi ro, tæn thÊt lµm tæn thÊt kh«ng trÇm träng thªm); chi phÝ kh¾c phôc tæn thÊt, båi th­êng tæn thÊt, chia sÎ rñi ro, tæn thÊt (chi phÝ b¶o hiÓm, chi phÝ ®ãng gãp tæn thÊt chung...). Chi phÝ rñi ro còng cã thÓ tån t¹i d­íi d¹ng chi phÝ v« h×nh nh­ lîi nhuËn mÊt h­ëng, thiÖt h¹i mÊt thêi c¬, mÊt uy tÝn, mÊt b¹n hµng, mÊt thÞ tr­êng... Trªn ®©y lµ mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh. Nghiªn cøu rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK tr­íc hÕt ph¶i nghiªn cøu rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh nãi chung v× thùc chÊt rñi ro, tæn thÊt trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK còng lµ rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh nh­ng lµ rñi ro, tæn thÊt x¶y ra trong m«i tr­êng kinh doanh XNK. Do ®ã, n¾m v÷ng kh¸i niÖm vÒ rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh sÏ lµ tiÒn ®Ò cho viÖc ®i s©u nghiªn cøu rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. II. Quy tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK Qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK th«ng th­êng lµ qu¸ tr×nh l©u dµi, phøc t¹p vµ tr¶i qua nhiÒu c«ng ®o¹n . Nã b¾t ®Çu sau khi hîp ®ång ®­îc ký kÕt vµ kÕt thóc khi c¸c bªn ®· hoµn thµnh mäi nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña m×nh trong quan hÖ hîp ®ång. Trong qu¸ tr×nh ®ã, rñi ro cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo khi ®iÒu kiÖn ph¸t sinh rñi ro xuÊt hiÖn. Do ®ã, muèn t×m hiÓu vÒ rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK, tr­íc hÕt ph¶i n¾m v÷ng quy tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Thùc hiÖn hîp ®ång XNK lµ mét qu¸ tr×nh hÕt søc phøc t¹p v× c¸c bªn tham gia th­êng lµ nh÷ng chñ thÓ cã quèc tÞch kh¸c nhau, cã sù xa c¸ch nhau vÒ mÆt ®Þa lý, kh¸c biÖt vÒ hÖ thèng luËt ph¸p, tËp qu¸n th­¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i. Do ®ã, thùc hiÖn hîp ®ång XNK th­êng liªn quan tíi nhiÒu kh©u c«ng viÖc h¬n thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n trong n­íc. Tïy vÞ trÝ lµ nhµ XK hay NK mµ c¸c kh©u c«ng viÖc ph¶i thùc hiÖn cã kh¸c nhau. §Ó thùc hiÖn mét hîp ®ång XK, doanh nghiÖp ph¶i tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc sau: Giôc më L/C vµ kiÓm tra L/C (nÕu hîp ®ång quy ®Þnh sö dông ph­¬ng thøc tÝn dông chøng tõ). Xin giÊy phÐp XK (nÕu mÆt hµng XK thuéc diÖn qu¶n lý Nhµ n­íc b»ng giÊy phÐp). ChuÈn bÞ hµng XK, thu gom, tËp trung hµng ho¸, ®ãng gãi bao b×, kÎ kÝ m· hiÖu. KiÓm tra, kiÓm dÞch hµng hãa ë cÊp c¬ së vµ cÊp cöa khÈu Thuª tµu hoÆc l­u c­íc ( nÕu cÇn). Mua b¶o hiÓm (nÕu cÇn). Lµm thñ tôc h¶i quan . Giao hµng lªn tµu. Lµm thñ tôc thanh to¸n quèc tÕ. Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i (nÕu cã). §Ó thùc hiÖn mét hîp ®ång NK, doanh nghiÖp th­êng ph¶i tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc sau: Xin giÊy phÐp NK (nÕu mÆt hµng thuéc diÖn qu¶n lý nhµ n­íc b»ng giÊy phÐp). Më L/C (nÕu hîp ®ång quy ®Þnh thanh to¸n b»ng L/C). Thuª tµu hoÆc l­u c­íc (nÕu cÇn). Mua b¶o hiÓm (nÕu cÇn). Lµm thñ tôc h¶i quan. NhËn hµng tõ tµu. KiÓm tra hµng hãa - KiÓm dÞch vµ gi¸m ®Þnh. Lµm thñ tôc thanh to¸n. KhiÕu n¹i (nÕu cã). Tãm l¹i, trªn ®©y lµ nh÷ng b­íc c¬ b¶n vµ quan träng cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Nghiªn cøu quy tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK gióp ta cã mét c¸i nh×n tæng quan vÒ thùc hiÖn hîp ®ång XNK ®Ó tõ ®ã cã thÓ nhËn d¹ng, ph¸t hiÖn ra nh÷ng kh©u nµo tiÒm Èn nguy c¬ rñi ro cao, ë nh÷ng kh©u nµo nÕu rñi ro x¶y ra th­êng ®em l¹i tæn thÊt nÆng nÒ vµ qua ®ã cã thÓ ®Ò ra c¸c ph­¬ng ¸n phßng ngõa thÝch hîp. III. Rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK Rñi ro trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK lµ nh÷ng sù kiÖn kh«ng may m¾n bÊt ngê x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång, g©y ra thiÖt h¹i, tæn thÊt, mÊt m¸t cho ng­êi tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh XNK. Thùc hiÖn hîp ®ång XNK nh­ ®· kh¼ng ®Þnh ë trªn, lµ mét quy tr×nh phøc t¹p, ®ßi hái nhiÒu nç lùc, cè g¾ng cña c¸c bªn tham gia. Cã thÓ nãi, sù phøc t¹p trong quy tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång ®· t¹o nªn mét ®Æc tr­ng hÕt søc c¬ b¶n cña kinh doanh XNK, ®ã lµ kinh doanh XNK lu«n tiÒm Èn c¸c nh©n tè vµ nguyªn nh©n lµm gia t¨ng rñi ro tæn thÊt. 1. Rñi ro tæn thÊt vµ c¸c yÕu tè lµm gia t¨ng rñi ro tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Kinh doanh XNK lµ ho¹t ®éng trao ®æi hµng hãa dÞch vô v­ît ®­êng biªn giíi quèc gia. Thùc hiÖn hîp ®ång XNK liªn quan mËt thiÕt víi toµn bé c¸c giao dÞch gi÷a c¸c chñ thÓ cã quèc tÞch kh¸c nhau, ®­îc ®iÒu chØnh bëi hÖ thèng ph¸p luËt kh¸c nhau, cã trô së giao dÞch kh¸c nhau, cã tr×nh ®é chuyªn m«n hiÓu biÕt kh¸c nhau. Do ®ã, cã thÓ nãi viÖc thùc hiÖn hîp ®ång XNK cã nhiÒu kh¸c biÖt vµ mang tÝnh ®Æc tr­ng h¬n so víi thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n th«ng th­êng. Víi ý nghÜa nµy, qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång cã thÓ ®em l¹i cho doanh nghiÖp kinh doanh XNK nhiÒu c¬ héi míi vµ kÌm theo ®ã lµ nh÷ng nguy c¬ míi. Bªn c¹nh c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng vµ nguyªn nh©n g©y rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh nãi chung, qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK cßn chÞu sù chi phèi cña nhiÒu nh©n tè ¶nh h­ëng vµ nguyªn nh©n g©y rñi ro, tæn thÊt riªng cã trong kinh doanh XNK. Tr­íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng rñi ro ph¸t sinh tõ m«i tr­êng ph¸p lý. Nguån luËt ¸p dông cho hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th­¬ng rÊt nhiÒu, bao gåm: ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ ngo¹i th­¬ng, luËt quèc gia, tËp qu¸n quèc tÕ vÒ th­¬ng m¹i, ¸n lÖ vµ hîp ®ång mÉu. ViÖc lùa chän nguån luËt nµo ®­îc ¸p dông cho quan hÖ hîp ®ång lµ do c¸c bªn hoµn toµn tù do tháa thuËn. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, bÊt kú th­¬ng nh©n nµo còng muèn ¸p dông nguån luËt n­íc hä do hä cho r»ng nguån luËt ®ã b¶o vÖ tèt nhÊt quyÒn lîi cña hä. Do ®ã, trong tr­êng hîp kh«ng cã ®iÒu ­íc quèc tÕ, c¸c bªn th­êng tranh chÊp trong tháa thuËn luËt ¸p dông. NÕu kh«ng bªn nµo chÞu nh­îng bé, hä cã thÓ lùa chän luËt cña n­íc thø ba. §©y chÝnh lµ nguån gèc cã thÓ ®em l¹i rñi ro do kh«ng ph¶i bao giê c¸c bªn còng hiÓu biÕt cÆn kÏ luËt ph¸p cña n­íc thø ba ®ã. H¬n n÷a, c¸ch gi¶i thÝch, ¸p dông nguån luËt ®ã còng kh¸c nhau ë c¸c n­íc kh¸c nhau. Ngoµi viÖc tu©n thñ luËt ¸p dông ®· ®­îc lùa chän trong hîp ®ång, mçi bªn trong qu¸ tr×nh ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång cßn ph¶i t«n träng luËt quèc gia. HÖ thèng ph¸p luËt cña c¸c quèc gia th­êng cã nh÷ng kh¸c biÖt v× ba lý do: thø nhÊt, lu«n tån t¹i c¸c quèc gia cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau, giai cÊp thèng trÞ kh¸c nhau; thø hai, cã sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn vÒ c¸c mÆt ®Æc biÖt lµ vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia; thø ba, cã sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, lÞch sö, v¨n hãa, tËp qu¸n cña c¸c d©n téc vµ céng ®ång ng­êi. C¸c quy ®Þnh ph¸p luËt kh¸c nhau lµ trë ng¹i rÊt lín tíi qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK bëi v× sù kh¸c biÖt trong hÖ thèng luËt ph¸p cã nghÜa lµ tån t¹i c¸c quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ thuÕ quan, thñ tôc XNK, vÒ ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c bªn tham gia, vÒ h×nh thøc vµ néi dung cña hîp ®ång. NÕu c¸c bªn kh«ng n¾m v÷ng nh÷ng quy ®Þnh kh¸c biÖt nµy trong ph¸p luËt cña n­íc ®èi t¸c th× kh¶ n¨ng x¶y ra nh÷ng sù cè bÊt lîi lµ rÊt lín. Do ®ã, ®Ó h¹n chÕ rñi ro cã thÓ x¶y ra c¸c bªn trong quan hÖ hîp ®ång cÇn am hiÓu luËt ph¸p n­íc m×nh, luËt ph¸p ®èi t¸c vµ c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ cã liªn quan ®Ó vËn dông chóng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång sao cho cã lîi nhÊt cho m×nh. Nh©n tè ¶nh h­ëng vµ nguyªn nh©n thø hai lµm gia t¨ng rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK chÝnh lµ chñ thÓ cña hîp ®ång. Th«ng th­êng, trong hîp ®ång mua b¸n quèc tÕ, c¸c bªn cã quèc tÞch kh¸c nhau hoÆc trô së giao dÞch ë c¸c n­íc kh¸c nhau. §iÒu nµy dÉn tíi ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc tham gia quan hÖ hîp ®ång còng kh¸c nhau. Mét c«ng d©n ViÖt Nam ®ñ 18 tuæi vµ cã n¨ng lùc hµnh vi d©n sù ®Çy ®ñ cã thÓ trë thµnh th­¬ng nh©n nÕu ®¨ng ký kinh doanh. Trong khi ®ã, mét c«ng d©n Mü n÷ ph¶i ®ñ 19 tuæi, nam ®ñ 21 tuæi th× míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó trë thµnh th­¬ng nh©n. C¸c th­¬ng nh©n mang quèc tÞch ViÖt Nam ph¶i thµnh lËp doanh nghiÖp th× míi ®­îc ký kÕt hîp ®ång XNK, cßn ë Ch©u ¢u c¸c c¸ nh©n, tæ chøc chØ cÇn cã ®¨ng ký kinh doanh lµ ®ñ. Nh­ vËy, chñ thÓ cña hîp ®ång XNK cã thÓ hîp ph¸p theo luËt cña n­íc nµy nh­ng l¹i kh«ng hîp ph¸p theo luËt cña n­íc kh¸c. Trong tr­êng hîp hîp ®ång ®­îc ký kÕt th× hîp ®ång sÏ v« hiÖu vµ nÕu hai bªn kh«ng n¾m v÷ng ®iÒu nµy th× rñi ro cã thÓ ph¸t sinh v× hîp ®ång ®· v« hiÖu tuyÖt ®èi th× khi cã tranh chÊp x¶y ra, thiÖt h¹i cho bªn nµo, bªn ®ã ph¶i tù g¸nh chÞu. Ngoµi ra, chñ thÓ cña hîp ®ång th­êng bÊt ®ång vÒ ng«n ng÷ vµ cã tËp qu¸n, v¨n hãa kh¸c nhau. §iÒu nµy g©y ra kh«ng Ýt khã kh¨n c¶n trë cho qu¸ tr×nh ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång vµ kÕt qu¶ lµ khi thùc hiÖn hîp ®ång, cã thÓ sù hiÓu lÇm sÏ x¶y ra, ®em l¹i rñi ro cho ng­êi kinh doanh XNK. Thùc tiÔn cho thÊy, ®· cã kh«ng Ýt doanh nghiÖp ViÖt Nam do kh«ng th¹o tiÕng Anh nªn ®· ký hîp ®ång víi nhiÒu ®iÒu kho¶n bÊt lîi cho m×nh vµ chØ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång míi ph¸t hiÖn ra r»ng m×nh ®· l©m vµo thÕ yÕu. §Õn lóc ®ã t×m c¸ch tho¸i th¸c, tõ chèi thùc hiÖn hîp ®ång th× ®· qu¸ muén. H¬n n÷a, c¸c bªn trong quan hÖ hîp ®ång th­êng cã n¨ng lùc tµi chÝnh, cã tr×nh ®é hiÓu biÕt, tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ý thøc t«n träng luËt ph¸p kh¸c nhau. Sù chªnh lÖch nµy thÓ hiÖn rÊt râ gi÷a c¸c ®èi t¸c ë c¸c n­íc lín, nh÷ng ng­êi lu«n muèn gi÷ ch÷ tÝn vµ quan hÖ b¹n hµng víi c¸c ®èi t¸c ë c¸c n­íc nhá, rÊt nhiÒu ng­êi trong sè hä chØ chuyªn lõa ®¶o, chôp giËt. Do ®ã, tr­íc khi ký kÕt hîp ®ång cÇn quan t©m kiÓm tra n¨ng lùc tµi chÝnh, t­ c¸ch ph¸p lý vµ ph¹m vi tr¸ch nhiÖm vËt chÊt cña ®èi t¸c ®Ó phßng tr¸nh rñi ro cã thÓ x¶y ra khi thùc hiÖn hîp ®ång. Nh©n tè thø ba lµm gia t¨ng rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK lµ viÖc giao dÞch, trao ®æi th«ng tin th­êng qua ph­¬ng tiÖn trung gian. Ngµy nay, øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt trong kinh doanh ngµy cµng lín vµ lµm xuÊt hiÖn mét ph­¬ng thøc kinh doanh míi, ®ã lµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Víi nh÷ng nÐt ­u viÖt cña nã, th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang chiÕm vÞ trÝ quan träng trong thÕ giíi kinh doanh bëi nã më ra ph¹m vi ho¹t ®éng to lín cho nhµ kinh doanh, rót ng¾n thêi gian thu thËp, xö lý, ph©n tÝch th«ng tin. Tuy nhiªn, do thùc hiÖn kinh doanh ®­îc tiÕn hµnh qua m¹ng m¸y tÝnh ®iÖn tö, mét yÕu tè kh«ng thÓ ®­îc kiÓm so¸t chÆt chÏ nªn nguy c¬ rñi ro lín h¬n nhiÒu so víi ph­¬ng thøc giao dÞch th«ng th­êng. Khung ph¸p lý ®iÒu chØnh th­¬ng m¹i ®iÖn tö cµng chÆt chÏ vµ hoµn thiÖn th× rñi ro trong th­¬ng m¹i ®iÖn tö cµng cã Ýt ®iÒu kiÖn ®Ó xuÊt hiÖn. Tuy nhiªn, ngay c¶ trong tr­êng hîp ®ã, còng kh«ng ai d¸m ch¾c r»ng c¸c giao dÞch trªn m¹ng lµ cã thùc 100%. Ng­êi mua lu«n lo sî sau khi thanh to¸n, kh«ng nhËn ®­îc hµng; ng­êi b¸n lu«n sî sau khi giao hµng, kh«ng nhËn ®­îc tiÒn. §©y lµ mèi lo th­êng trùc cña c¸c nhµ kinh doanh XNK theo ph­¬ng thøc truyÒn thèng. Trong th­¬ng m¹i ®iÖn tö, sù lo ng¹i nµy t¨ng lªn béi phÇn bëi c¶ hai bªn ®Òu kh«ng “xuÊt ®Çu lé diÖn” trong giao dÞch. §Õn khi th­¬ng vô râ rµng ®· thÊt b¹i th× ng­êi b¸n kh«ng biÕt t×m ng­êi mua ë ®©u ®Ó ®ßi tiÒn, cßn ng­êi mua l¹i kh«ng biÕt t×m ng­êi b¸n ë ®©u ®Ó ®ßi hµng. KÕt qu¶ lµ nhµ kinh doanh ph¶i høng chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña nh÷ng rñi ro trong ph­¬ng thøc kinh doanh hiÖn ®¹i nµy. Mét nh©n tè n÷a ph¶i ®Ò cËp ë ®©y lµ kho¶ng c¸ch ®Þa lý. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK, hµng hãa th­êng ®­îc di chuyÓn qua biªn giíi quèc gia. Kho¶ng c¸ch ®Þa lý cµng lín, nguy c¬ rñi ro cµng cao vµ ng­îc l¹i. Chuyªn chë hµng hãa gi÷a c¸c quèc gia chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn b»ng ®­êng biÓn (chiÕm kho¶ng 80%). Trong qu¸ tr×nh chuyªn chë b»ng ®­êng biÓn mu«n vµn rñi ro r×nh rËp, ®e däa ng­êi kinh doanh XNK vµ s½n sµng gi¸ng nh÷ng tai häa lªn ®Çu hä. C¸c trËn b·o, lò, sãng thÇn, lèc cã thÓ bÊt ngê Ëp ®Õn g©y tæn thÊt cho hµng vµ tµu. Trong qu¸ tr×nh lªnh ®ªnh trªn biÓn, s­¬ng muèi, hiÖn t­îng hÊp h¬i, l©y bÈn, l©y h¹i... cã thÓ x¶y ra lµm h­ háng, mÊt m¸t, thiÕu hôt hµng hãa. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn vµ qu¶n trÞ tµu, thuyÒn tr­ëng, thuyÒn viªn cã thÓ s¬ suÊt, bÊt cÈn, g©y ra lçi th­¬ng m¹i vµ lçi hµng vËn lµm tæn h¹i ®Õn hµng hãa ®­îc chuyªn chë trªn tµu. Ngoµi ra, hµng vµ tÇu cßn cã thÓ bÞ x©m ph¹m bëi n¹n c­íp biÓn, trém c¾p. §©y thùc sù lµ mét lo ng¹i lín cña chñ hµng vµ chñ tµu mçi khi cã hµng vµ tµu ®i qua nh÷ng vïng biÓn cã h¶i tÆc hoµnh hµnh. ChuyÓn tiÒn vµ thanh to¸n quèc tÕ còng lµ nh©n tè ¶nh h­ëng vµ nguyªn nh©n lµm gia t¨ng rñi ro, tæn thÊt. §Æc tr­ng cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th­¬ng lµ ®ång tiÒn tÝnh gi¸ hoÆc ®ång tiÒn thanh to¸n lµ ngo¹i tÖ ®èi víi Ýt nhÊt mét trong c¸c bªn trong hîp ®ång. ViÖc thanh to¸n gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n th­êng qua trung gian lµ ng©n hµng.Thêi ®iÓm thanh to¸n vµ thêi ®iÓm giao hµng th­êng kh¸c nhau. Do ®ã, rñi ro th­êng xuyªn xuÊt hiÖn trong kh©u thanh to¸n. §øng tõ phÝa ng­êi XK, biÓu hiÖn râ rÖt nhÊt cña rñi ro trong thanh to¸n lµ ng­êi b¸n ®· giao hµng nh­ng kh«ng nhËn ®­îc tiÒn hµng. Trong mét sè ph­¬ng thøc thanh to¸n nh­ ghi sæ (open account), chuyÓn tiÒn (remittance), nhê thu (collection), nÕu ng­êi b¸n kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p ®¶m b¶o th× kh¶ n¨ng kh«ng nhËn ®­îc tiÒn lµ rÊt lín. Thanh to¸n b»ng ghi sæ vµ chuyÓn tiÒn hoµn toµn dùa trªn uy tÝn vµ quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a c¸c bªn. NÕu ng­êi mua kh«ng cã thiÖn chÝ, sau khi nhËn hµng, anh ta cã thÓ tõ chèi tr¶ tiÒn hoÆc thËm chÝ tõ chèi thùc hiÖn hîp ®ång b»ng c¸ch kh«ng nhËn hµng vµ kh«ng thanh to¸n tiÒn hµng. Trong ph­¬ng thøc nhê thu, cã 2 lo¹i: nhê thu phiÕu tr¬n (Clean Bill Collection) vµ nhê thu kÌm chøng tõ (Documentary Collection). Nhê thu phiÕu tr¬n lµ ph­¬ng thøc nhê thu kh«ng kÌm chøng tõ th­¬ng m¹i; trong ®ã ng­êi b¸n sau khi giao hµng vµ giao chøng tõ sÏ ký ph¸t hèi phiÕu vµ göi chØ thÞ nhê thu ®Õn Ng©n hµng XK, Ng©n hµng XK ñy th¸c Ng©n hµng n­íc ngoµi (Ng©n hµng NK) thu hé tiÒn. Ng©n hµng NK xuÊt tr×nh hèi phiÕu ®i ®ßi tiÒn ng­êi NK. Ng­êi NK sau khi kiÓm tra sÏ ra quyÕt ®Þnh cã chÊp nhËn thanh to¸n hay kh«ng. Nh­ vËy, ë ph­¬ng thøc nµy nguy c¬ rñi ro rÊt lín. ViÖc cã ®ßi ®­îc tiÒn hay kh«ng, ®ñ hay kh«ng vµ kÞp thêi hay kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo thiÖn chÝ cña ng­êi mua, ng©n hµng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm. Nhê thu kÌm chøng tõ lµ ph­¬ng thøc trong ®ã ng­êi b¸n chØ giao hµng chø kh«ng giao chøng tõ kÌm theo hµng. Chøng tõ göi hµng sÏ ®­îc göi kÌm víi hèi phiÕu vµ chØ thÞ nhê thu. Ng­êi mua muèn lÊy ®­îc chøng tõ ®Ó ®i nhËn hµng sÏ ph¶i thanh to¸n hoÆc chÊp nhËn thanh to¸n lªn hèi phiÕu. MÆc dï nhê thu kÌm chøng tõ cã an toµn h¬n nhê thu phiÕu tr¬n song rñi ro vÉn tån t¹i khi ng­êi mua kh«ng muèn nhËn hµng nªn còng kh«ng cÇn lÊy bé chøng tõ vµ tõ chèi thanh to¸n. Ngay c¶ ë nh÷ng ph­¬ng thøc t­ëng chõng ®¶m b¶o an toµn nh­ ph­¬ng thøc tÝn dông chøng tõ (L/C) vµ b¶o l·nh thanh to¸n (Letter of guarantee), ng­êi XK vÉn cã thÓ gÆp ph¶i rñi ro. ë ph­¬ng thøc tÝn dông chøng tõ, nÕu ng­êi b¸n kh«ng kiÓm tra kü L/C, kh«ng ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®iÒu kh¸c biÖt so víi hîp ®ång g©y bÊt lîi cho m×nh ®Ó yªu cÇu ng­êi mua tu chØnh L/C vµ vÉn tiÕn hµnh giao hµng th× ph¶i chÊp nhËn nh÷ng sai biÖt ®ã vµ lËp bé chøng tõ theo quy ®Þnh cña L/C. §©y chÝnh lµ mét rñi ro v× nã mang l¹i sù kiÖn bÊt lîi cho ng­êi XK. Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh lËp bé chøng tõ, ng­êi b¸n cã thÓ cã nh÷ng sai sãt ch¼ng h¹n nh­ ®¸ng lÏ ph¶i ký ph¸t hèi phiÕu ®ßi tiÒn ng©n hµng ph¸t hµnh L/C th× l¹i ký ph¸t ®ßi tiÒn ng­êi NK. KÕt côc lµ khi xuÊt tr×nh, bé chøng tõ kh«ng ®­îc ng©n hµng thanh to¸n. ë ph­¬ng thøc b¶o l·nh thanh to¸n, cã hai lo¹i b¶o l·nh: b¶o l·nh theo yªu cÇu (demand guarantees) vµ b¶o l·nh kÌm chøng tõ (documentarry guarantees). NÕu thanh to¸n b»ng b¶o l·nh theo yªu cÇu, quyÒn lîi nhËn tiÒn hµng cña ng­êi b¸n ®­îc b¶o ®¶m do khi anh ta xuÊt tr×nh yªu cÇu thanh to¸n th× ng©n hµng ph¸t hµnh L/C cã nghÜa vô tr¶ tiÒn. Tuy nhiªn nÕu thanh to¸n b»ng b¶o l·nh kÌm chøng tõ, tr­íc khi ng©n hµng tr¶ tiÒn cho ng­êi b¸n ng©n hµng ph¶i cã sù ®ång ý cña ng­êi mua. NÕu ng­êi mua cã lý do chÝnh ®¸ng, ng­êi mua cã thÓ tõ chèi thanh to¸n. KÕt qu¶ lµ ng­êi b¸n kh«ng nhËn ®­îc tiÒn hµng. §øng tõ phÝa ng­êi NK, rñi ro cã thÓ gÆp ph¶i trong thanh to¸n lµ ®· tr¶ tiÒn nh­ng k._.h«ng nhËn ®­îc hµng. NÕu thanh to¸n b»ng ph­¬ng thøc chuyÓn tiÒn tr­íc khi nhËn hµng th× cã thÓ ng­êi b¸n sau khi nhËn tiÒn l¹i kh«ng giao hµng. NÕu thanh to¸n b»ng L/C, trong tr­êng hîp ng­êi b¸n kh«ng thùc hiÖn hîp ®ång - kh«ng giao hµng th× ng­êi mua dï kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn hµng song còng ph¶i tr¶ chi phÝ më L/C, ngoµi ra cßn cã thÓ chÞu chi phÝ gi¸n ®o¹n kinh doanh, lîi nhuËn mÊt h­ëng... Trong tr­êng hîp ng­êi b¸n lËp bé chøng tõ khèng, gi¶ m¹o, th× ng©n hµng chØ c¨n cø vµo sù hîp lÖ trªn bÒ mÆt chøng tõ ®Ó tr¶ tiÒn nªn ng­êi mua cã thÓ gÆp ph¶i rñi ro lµ ph¶i tr¶ tiÒn hµng mµ kh«ng nhËn ®­îc hµng. Mét biÓu hiÖn n÷a cña rñi ro trong thanh to¸n quèc tÕ lµ sù biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i. XuÊt ph¸t tõ ®Æc tr­ng ®ång tiÒn thanh to¸n lµ ngo¹i tÖ ®èi víi mét hoÆc c¶ hai bªn trong hîp ®ång, sù biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i cã thÓ lµm t¨ng gi¶m hiÖu qu¶ cña th­¬ng vô. NÕu ®ång tiÒn thanh to¸n gi¶m gi¸ trÞ so víi néi tÖ ng­êi XK sÏ bÞ thiÖt h¹i cßn ng­êi NK sÏ ®­îc lîi vµ ng­îc l¹i. Rñi ro x¶y ra ®èi víi ng­êi nµy cã thÓ trë thµnh may m¾n víi ng­êi kh¸c. Do ®ã, c¸c bªn khi ký kÕt hîp ®ång th­êng lùa chän mét ®ång tiÒn æn ®Þnh lµm ®ång tiÒn tÝnh gi¸ vµ ®ång tiÒn thanh to¸n ®Ó tr¸nh rñi ro do biÕn ®éng cña tû gi¸ khi thùc hiÖn hîp ®ång. Nh©n tè ¶nh h­ëng vµ nguyªn nh©n kh¸c song còng khong kÐm phÇn quan träng lµm gia t¨ng rñi ro, tæn thÊt lµ tranh chÊp vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång. Tranh chÊp th­êng x¶y ra khi mét trong c¸c bªn kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng c¸c nghÜa vô ®· cam kÕt trong hîp ®ång. Bªn b¸n kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô giao hµng ®óng quy ®Þnh vÒ sè l­îng, chÊt l­îng, bao b×, thêi gian vµ ®Þa ®iÓm giao hµng. Bªn mua kh«ng nhËn hµng, tõ chèi thanh to¸n hoÆc kh«ng tr¶ ®ñ vµ ®óng thêi h¹n. Ngoµi ra, tranh chÊp cßn cã thÓ x¶y ra do néi dung cña hîp ®ång mËp mê khã hiÓu kh«ng thèng nhÊt víi nhau dÉn ®Õn viÖc hiÓu sai vµ thùc hiÖn sai. Khi thùc hiÖn hîp ®ång, gÆp ph¶i tranh chÊp kiÖn tông tøc lµ gÆp ph¶i rñi ro v× dï th¾ng hay thua th× c¸c bªn còng cã nguy c¬ chÞu thiÖt h¹i, tæn thÊt. §ã cã thÓ lµ thiÖt h¹i vÒ uy tÝn, trÝ lùc, thêi gian, tiÒn b¹c. Tõ phÝa ng­êi vi ph¹m, ngoµi nh÷ng chi phÝ vÒ båi th­êng do c¸c hµnh vi vi ph¹m g©y thiÖt h¹i cho ®èi t¸c, bªn vi ph¹m cßn ph¶i tr¶ c¸c chi phÝ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh khiÕu n¹i kiÖn tông nh­ chi phÝ träng tµi, phÝ tßa ¸n, chi phÝ ®i l¹i trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp, chi phÝ luËt s­... §øng tõ phÝa ng­êi bÞ vi ph¹m, anh ta còng cã thÓ gÆp ph¶i rñi ro khi kh«ng ®­îc båi th­êng hoÆc kh«ng ®­îc båi th­êng ®Çy ®ñ. H¬n thÕ, trong qu¸ tr×nh khiÕu n¹i kiÖn tông nÕu hµng hãa h­ háng mµ ng­êi bÞ vi ph¹m kh«ng cã biÖn ph¸p h¹n chÕ l©y lan tæn thÊt th× phÇn tæn thÊt ph¸t sinh thªm kh«ng ®­îc båi th­êng. Trong tr­êng hîp bªn vi ph¹m kh«ng cã lçi v× hµnh vi vi ph¹m lµ do quyÕt ®Þnh cña c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn, do gÆp bÊt kh¶ kh¸ng hoÆc do bªn thø ba gÆp bÊt kh¶ kh¸ng th× ng­êi vi ph¹m ®­îc miÔn, gi¶m tr¸ch nhiÖm vµ bªn bÞ vi ph¹m cã thÓ kh«ng ®­îc båi th­êng. Ngoµi thiÖt h¹i vËt chÊt mµ c¸c bªn ph¶i g¸nh chÞu trong tranh chÊp, c¶ hai bªn cßn ®øng tr­íc nguy c¬ mÊt uy tÝn, mÊt quan hÖ b¹n hµng. Tranh chÊp x¶y ra nÕu kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt tháa ®¸ng, hîp t×nh, hîp lý sÏ lµm ®æ vì quan hÖ kinh doanh gi÷a c¸c bªn. Ngay c¶ khi quan hÖ ®ã kh«ng hoµn toµn chÊm døt th× trong c¸c th­¬ng vô sau, c¸c bªn còng cã t©m lý e ng¹i, dÌ chõng, nghi ngê lÉn nhau. H¬n n÷a nÕu vô kiÖn bÞ tiÕt lé ra bªn ngoµi, c¸c bªn cã thÓ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong thiÕt lËp quan hÖ b¹n hµng míi víi c¸c ®èi t¸c kh¸c. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng t¹i c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ch­a ph¸t triÓn bëi trong v¨n hãa kinh doanh t¹i c¸c n­íc nµy ng­êi ta rÊt sî tai tiÕng do tranh chÊp, kiÖn tông. Qua nghiªn cøu vÒ rñi ro, tæn thÊt vµ c¸c nh©n tè lµm gia t¨ng rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK, ta cã thÓ thÊy sù phøc t¹p ®Æc biÖt cña rñi ro, tæn thÊt trong m«i tr­êng kinh doanh quèc tÕ, tõ ®ã cã thÓ rót ra mét sè ®Æc ®iÓm cña rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång. 2. §Æc ®iÓm cña rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK Kinh doanh XNK diÔn ra trong m«i tr­êng ®Æc biÖt phøc t¹p. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång bao gåm mét chuçi c¸c b­íc nghiÖp vô kÕ tiÕp nhau vµ trong tõng kh©u cña qu¸ tr×nh nµy, c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng vµ nguyªn nh©n g©y rñi ro, tæn thÊt xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy lµm cho rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh XNK mµ chñ yÕu lµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång x¶y ra th­êng xuyªn h¬n, møc ®é nghiªm träng h¬n vµ biÓu hiÖn d­íi c¸c h×nh thøc ®a d¹ng, phøc t¹p h¬n so víi kinh doanh trong n­íc. a) Rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK x¶y ra víi tÇn suÊt lín h¬n thùc hiÖn hîp ®ång trong n­íc Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK, nhµ kinh doanh ph¶i lu«n ®èi mÆt víi m«i tr­êng kinh doanh ®Çy biÕn ®éng, kÌm theo ®ã lµ mu«n vµn nguy c¬ rñi ro ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng diÔn ra trong vµ ngoµi n­íc. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng, c¸c nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan ë c¶ trong n­íc vµ n­íc ngoµi lµm cho rñi ro, tæn thÊt x¶y ra th­êng xuyªn h¬n víi tÇn suÊt lín h¬n so víi kinh doanh trong n­íc. Sù xuÊt hiÖn dån dËp, th­êng xuyªn cña c¸c sù cè bÊt lîi cã thÓ lý gi¶i b»ng sù kh¸c biÖt trong hÖ thèng luËt ph¸p, v¨n hãa kinh doanh, chñ thÓ trong quan hÖ hîp ®ång, kho¶ng c¸ch ®Þa lý... Nguyªn nh©n g©y rñi ro, tæn thÊt cµng nhiÒu th× rñi ro, tæn thÊt x¶y ra víi tÇn sè cµng lín vµ ng­îc l¹i. ViÖc rñi ro, tæn thÊt x¶y ra th­êng xuyªn víi tÇn sè lín h¬n chÝnh lµ ®Æc ®iÓm næi tréi cña rñi ro, tæn thÊt trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK. b) Rñi ro, tæn thÊt x¶y ra víi møc ®é nghiªm träng h¬n Khi ®· x¶y ra, rñi ro, tæn thÊt th­êng g©y hiÖu qu¶ nghiªm träng h¬n cho ng­êi kinh doanh XNK v× hai lý do. Mét lµ, gi¸ trÞ cña th­¬ng vô XNK th­êng lín h¬n so víi c¸c th­¬ng vô kinh doanh trong n­íc. Hai lµ, qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK th­êng liªn quan tíi nhiÒu bªn h¬n nªn khi x¶y ra rñi ro, tæn thÊt cã thÓ tÊt c¶ c¸c bªn cïng ph¶i g¸nh chÞu. Nãi mét c¸ch kh¸c, møc ®é nghiªm träng h¬n ®­îc thÓ hiÖn ë ph¹m vi ¶nh h­ëng cña rñi ro, tæn thÊt réng lín h¬n. c) Rñi ro, tæn thÊt ®a d¹ng phøc t¹p h¬n §Æc ®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lµ c¸c nguyªn nh©n lµm ph¸t sinh rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng vèn dÜ ®a d¹ng vµ phøc t¹p h¬n so víi ho¹t ®éng kinh doanh th«ng th­êng trong n­íc. Do ®ã, rñi ro, tæn thÊt trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK liªn quan tíi nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p h¬n nh­ vËn t¶i quèc tÕ, thanh to¸n quèc tÕ, b¶o hiÓm... H¬n n÷a, ®Æc tr­ng cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th­¬ng lµ cã yÕu tè n­íc ngoµi, thÓ hiÖn ë chñ thÓ cña hîp ®ång lµ c¸c bªn cã quèc tÞch kh¸c nhau hoÆc cã trô së ë c¸c n­íc kh¸c nhau, hµng hãa lµ ®èi t­îng cña hîp ®ång th­êng ®­îc di chuyÓn qua biªn giíi quèc gia hoÆc tõ khu vùc ph¸p lý nµy sang khu vùc ph¸p lý kh¸c, ®ång tiÒn tÝnh gi¸, ®ång tiÒn thanh to¸n lµ ngo¹i tÖ víi mét trong c¸c bªn, luËt ®iÒu chØnh hîp ®ång hoÆc c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång cã yÕu tè n­íc ngoµi. V× vËy rñi ro, tæn thÊt x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK ®a d¹ng, phøc t¹p h¬n. Tãm l¹i, rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK x¶y ra víi tÇn suÊt lín h¬n, møc ®é nghiªm träng h¬n vµ ®a d¹ng, phøc t¹p h¬n. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c¸c nhµ kinh doanh XNK cÇn hÕt søc thËn träng trong thùc hiÖn hîp ®ång vµ cÇn ®­a ra c¸c biÖn ph¸p ®¶m b¶o ®Ó ng¨n ngõa h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt. 3. Ph©n lo¹i rñi ro, tæn thÊt Ph©n lo¹i rñi ro, tæn thÊt lµ mét c«ng viÖc cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa to lín cho qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ ®Ò ra biÖn ph¸p phßng ngõa h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt mét c¸ch hîp lý. Tr­íc hÕt, rñi ro, tæn thÊt tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc biÓu hiÖn, nhiÒu lo¹i vµ nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. H¬n n÷a, rñi ro, tæn thÊt th­êng xuÊt ph¸t tõ c¸c nhãm nguyªn nh©n kh¸c nhau. KÕt qu¶ lµ tÝnh chÊt, ph¹m vi vµ møc ®é ¶nh h­ëng cña rñi ro, tæn thÊt lªn ®èi t­îng sÏ kh¸c nhau. Tuy nhiªn, viÖc ph©n lo¹i rñi ro, tæn thÊt chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi v× dùa trªn nhiÒu tiªu chÝ kh¸c nhau. Cïng mét rñi ro, tæn thÊt nh­ng theo tiªu chÝ nµy nã ®­îc xÕp vµo nhãm nµy, theo tiªu chÝ kh¸c l¹i ®­îc xÕp vµo nhãm kh¸c. a) Ph©n lo¹i rñi ro C¨n cø vµo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau cã thÓ ph©n rñi ro trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK thµnh c¸c lo¹i sau: * C¨n cø vµo kh¶ n¨ng ®o l­êng Rñi ro cã thÓ tÝnh to¸n ®­îc: Lµ rñi ro mµ tÇn sè xuÊt hiÖn cña nã cã thÓ tiªn ®o¸n ®­îc ë møc ®é tin cËy nµo ®ã. Rñi ro kh«ng thÓ tÝnh to¸n ®­îc: rñi ro mµ tÇn sè xuÊt hiÖn cña nã bÊt th­êng, khã tiªn ®o¸n. * C¨n cø vµo ph¹m vi ¶nh h­ëng cña rñi ro Rñi ro c¬ b¶n: Lµ rñi ro xuÊt ph¸t tõ c¸c biÕn cè kh¸ch quan vµ ¶nh h­ëng ®Õn toµn x· héi. VÝ dô: b·o, lò, chiÕn tranh, b¹o ®éng chÝnh trÞ. Rñi ro riªng biÖt: Lµ rñi ro xuÊt ph¸t tõ biÕn cè chñ quan cña tõng c¸ nh©n, doanh nghiÖp vµ chØ ¶nh h­ëng ®Õn mét sè Ýt ng­êi. VÝ dô: rñi ro ph¸t sinh do hµng ho¸ háng hãc, th­¬ng vô thua lç do biÕn ®éng gi¸ c¶. *C¨n cø vµo nguån gèc ph¸t sinh rñi ro Rñi ro do thiªn tai: Lµ nh÷ng hiÖn t­îng do thiªn nhiªn g©y ra nh­ b·o giã lèc, sÐt, sãng thÇn, ®éng ®Êt, nói löa, lë ®¸... Rñi ro do tai häa cña biÓn: Lµ nh÷ng tai n¹n x¶y ra ®èi víi con tµu ë ngoµi biÓn nh­: tµu bÞ m¾c c¹n, ch¸y, næ, ®©m va, mÊt tÝch... Rñi ro do c¸c hiÖn t­îng chÝnh trÞ, x· héi: rñi ro chiÕn tranh, ®×nh c«ng, hµnh ®éng khñng bè... *C¨n cø vµo nguyªn nh©n g©y ra rñi ro Rñi ro cã nguyªn nh©n kh¸ch quan: Lµ rñi ro do t¸c ®éng cña m«i tr­êng vÜ m« vµ nguyªn nh©n bªn ngoµi mµ doanh nghiÖp kh«ng thÓ kiÓm so¸t chi phèi ®­îc. Nh­ rñi ro do chÝnh trÞ bÊt æn, kinh tÕ suy tho¸i, tû gi¸ biÕn ®éng... Rñi ro cã nguyªn nh©n chñ quan: Lµ rñi ro b¾t nguån tõ c¸c nguyªn nh©n chñ quan nh­ nh÷ng yÕu kÐm cña doanh nghiÖp vÒ nghiÖp vô chuyªn m«n, thiÕu th«ng tin, sai lÇm trong chÝnh s¸ch kinh doanh... * C¨n cø vµo nghiÖp vô cña b¶o hiÓm Rñi ro th«ng th­êng ®­îc b¶o hiÓm: Lµ rñi ro cã tÝnh chÊt bÊt ngê, ngÉu nhiªn, x¶y ra ngoµi ý muèn cña ng­êi vµ ®­îc b¶o hiÓm theo c¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm A, B, C. VÝ dô: Rñi ro do thiªn tai, tai n¹n bÊt ngê. Rñi ro ph¶i b¶o hiÓm riªng, kh«ng ®­îc båi th­êng theo c¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm gèc A, B, C. VÝ dô: chiÕn tranh, ®×nh c«ng... Rñi ro lo¹i trõ: Lµ rñi ro kh«ng ®­îc b¶o hiÓm trong mäi tr­êng hîp. VÝ dô: Rñi ro do néi tú, Èn tú cña hµng hãa, lçi cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm... Ngoµi ra, ng­êi ta cßn ph©n biÖt rñi ro mang tÝnh ®Çu c¬ vµ rñi ro thuÇn tuý. Rñi ro mang tÝnh ®Çu c¬ lµ rñi ro mµ doanh nghiÖp s½n sµng chÊp nhËn víi hy väng cã c¬ héi t¹o ra lîi nhuËn. Rñi ro thuÇn tuý lµ rñi ro chØ ®em l¹i thiÖt h¹i. b) Ph©n lo¹i tæn thÊt * C¨n cø vµo kh¶ n¨ng ®o l­êng ®­îc thiÖt h¹i Tæn thÊt cã kh¶ n¨ng ®o l­êng: Lµ tæn thÊt cã thÓ c©n ®ong ®o ®Õm, tÝnh to¸n t­¬ng ®èi chÝnh x¸c. VÝ dô: tæn thÊt do hµng bÞ h­ háng, r¸ch bao b×... Tæn thÊt kh«ng cã kh¶ n¨ng ®o l­êng: lµ tæn thÊt mµ hËu qu¶ cña nã kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc theo ph­¬ng ph¸p c©n ®ong trùc tiÕp mµ chñ yÕu th«ng qua ph­¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh. VÝ dô: thiÖt h¹i tÝnh m¹ng, søc kháe, uy tÝn.... * C¨n cø vµo ®èi t­îng bÞ tæn thÊt Tæn thÊt vÒ tµi s¶n: lµ tæn thÊt vËt chÊt gåm mÊt m¸t tµi s¶n, tiÒn b¹c, lîi nhuËn mÊt h­ëng. Tæn thÊt vÒ con ng­êi: thiÖt h¹i tÝnh m¹ng, gi¶m sót søc kháe, tinh thÇn... Tæn thÊt vÒ ph¸p lý: lµ tæn thÊt liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña chñ thÓ tr­íc ph¸p luËt ®èi víi hµnh vi g©y thiÖt h¹i cho ng­êi kh¸c. VÝ dô: tr¸ch nhiÖm d©n sù víi ng­êi thø ba, tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm... * C¨n cø theo møc ®é, quy m« tæn thÊt Tæn thÊt bé phËn: lµ sù mÊt m¸t, gi¶m gi¸ trÞ, gi¸ trÞ sö dông, sè l­îng, träng l­îng, thÓ tÝch cña ®èi t­îng hµng hãa. Tæn thÊt toµn bé: lµ sù h­ h¹i hoÆc mÊt m¸t toµn bé gi¸ trÞ sö dông cña hµng hãa. Tæn thÊt toµn bé gåm hai lo¹i: + Tæn thÊt toµn bé thùc tÕ: lµ tæn thÊt trong ®ã ®èi t­îng bÞ h­ háng hoµn toµn, nghiªm träng, kh«ng cßn nh­ lµ vËt phÈm ban ®Çu n÷a + Tæn thÊt toµn bé ­íc tÝnh: lµ tæn thÊt trong ®ã ®èi t­îng bÞ tæn thÊt tíi møc xÐt thÊy kh¶ n¨ng tæn thÊt toµn bé thùc tÕ kh«ng sao tr¸nh khái hoÆc cã thÓ tr¸nh khái song ph¶i bá kho¶n chi phÝ lín h¬n gi¸ trÞ cña ®èi t­îng * C¨n cø vµo quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi tæn thÊt Tæn thÊt riªng: lµ tæn thÊt cña riªng tõng quyÒn lîi b¶o hiÓm, quyÒn lîi nµo bÞ tæn thÊt th× ph¶i tù g¸nh chÞu Tæn thÊt chung: lµ tæn thÊt do hµnh ®éng tæn thÊt chung g©y nªn lµ nh÷ng thiÖt h¹i do chi phÝ vµ hy sinh ®Æc biÖt ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch h÷u ý, hîp lý nh»m cøu tµu, hµng hãa vµ c­íc phÝ trong mét hµnh tr×nh chung trªn biÓn. IV. Quan hÖ t­¬ng t¸c gi÷a rñi ro, tæn thÊt vµ hiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång XNK 1. HiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång XNK HiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång XNK lµ ph¹m trï kinh tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é sö dông c¸c nguån lùc cña doanh nghiÖp kinh doanh XNK ®Ó t¹o ra kÕt qu¶ cao nhÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiªn hîp ®ång víi chi phÝ thÊp nhÊt. HiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång XNK th­êng ®­îc ®¸nh gi¸ b»ng c¸c chØ tiªu sau: * Tû suÊt ngo¹i tÖ Tû suÊt ngo¹i tÖ cña hîp ®ång XK lµ sè néi tÖ ph¶i bá ra ®Ó thùc hiÖn hîp ®ång XK: RX: tû suÊt ngo¹i tÖ hîp ®ång XK CX: Tæng chi phÝ XK DX: Tæng ngo¹i tÖ thu ®­îc tõ XK RX cµng nhá cµng tèt. Tû suÊt ngo¹i tÖ cña hîp ®ång NK thÓ hiÖn mét ®ång ngo¹i tÖ bá ra thu vÒ ®­îc bao nhiªu ®ång néi tÖ: RN: Tû suÊt ngo¹i tÖ hîp ®ång NK CN: Tæng chi phÝ NK b»ng ngo¹i tÖ DN: Tæng néi tÖ thu ®­îc tõ viÖc b¸n hµng RN cµng lín cµng tèt. * Tû lÖ l·i/mét ®¬n vÞ ngo¹i tÖ( p ) Hîp ®ång XK: pX lµ chªnh lÖch tû gi¸ trªn thÞ tr­êng vµ tû suÊt ngo¹i tÖ XK: pX = r - RX Hîp ®ång NK: pN lµ chªnh lÖch tû suÊt ngo¹i tÖ NK vµ tû gi¸ trªn thÞ tr­êng: pN = RN - r * Tæng l·i cña hîp ®ång: P Hîp ®ång XK: PX = pX . DX Hîp ®ång NK : PN = pN . DN * TØ lÖ l·i cña hîp ®ång: P Hîp ®ång XK: P’X = PX/CX Hîp ®ång NK: P’N = PN/CN 2. Mèi quan hÖ t­¬ng t¸c gi÷a rñi ro, tæn thÊt vµ hiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång XNK §¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao nhÊt trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK lu«n lµ môc tiªu cña bÊt kú doanh nghiÖp kinh doanh XNK nµo. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång nguy c¬ rñi ro, tæn thÊt lu«n tån t¹i vµ rñi ro, tæn thÊt cã thÓ x¶y ra lµm t¨ng chi phÝ, gi¶m lîi nhuËn thËm chÝ g©y thua lç cho th­¬ng vô vµ do ®ã, h¹n chÕ hiÖu qu¶ hîp ®ång XNK. V× vËy, cã thÓ nãi rñi ro, tæn thÊt lu«n cã t¸c ®éng tû lÖ nghÞch víi hiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Tr­íc hÕt, gia t¨ng rñi ro, tæn thÊt lµm gi¶m hiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Rñi ro x¶y ra ®em theo thiÖt h¹i to lín vÒ lîi Ých vËt chÊt vµ phi vËt chÊt. Do vËy, khi rñi ro, tæn thÊt ®· x¶y ra, doanh nghiÖp sÏ tèn kÐm thªm c¸c chi phÝ ®Ó xö lý, khoanh vïng rñi ro, gi¶m thiÓu tæn thÊt, chi phÝ phôc håi s¶n xuÊt kinh doanh. Chi phÝ t¨ng trong khi doanh thu vÒ kh«ng ®æi lµm c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ biÕn ®æi theo chiÒu h­íng xÊu. Khi ®ã, tû lÖ l·i/mét ®¬n vÞ ngo¹i tÖ gi¶m, tæng l·i hîp ®ång gi¶m, tû suÊt ngo¹i tÖ hîp ®ång XK t¨ng, hîp ®ång NK gi¶m... HiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång chØ cã thÓ ®¹t ®­îc khi doanh nghiÖp cã biÖn ph¸p phßng ngõa, h¹n chÕ, gi¶m thiÓu rñi ro. §Ó phßng ngõa, h¹n chÕ rñi ro, doanh nghiÖp ph¶i ph©n tÝch m«i tr­êng kinh doanh, ph©n tÝch ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp nh»m lo¹i trõ hoµn c¶nh ph¸t sinh rñi ro, tiÕt kiÖm ®Ó bï ®¾p mÊt m¸t rñi ro b»ng lËp quü dù tr÷, mua b¶o hiÓm cho hµng hãa. MÆc dï ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nµy doanh nghiÖp ph¶i bá ra kho¶n chi phÝ nhÊt ®Þnh song nÕu ®em so s¸nh nã víi chi phÝ kh¾c phôc rñi ro, tæn thÊt th× chi phÝ phßng ngõa cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. §Õn l­ît nã, c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa, gióp doanh nghiÖp kiÓm so¸t ®­îc rñi ro, lµm cho c«ng viÖc kinh doanh æn ®Þnh vµ t¹o t©m lý yªn t©m cho nhµ kinh doanh khi thùc hiÖn hîp ®ång. Tãm l¹i, rñi ro lµ nh÷ng sù kiÖn bÊt lîi ngÉu nhiªn bÊt ngê x¶y ra ®em theo tæn thÊt vµ tæn thÊt lµ hÖ qu¶ trùc tiÕp cña rñi ro. Rñi ro, tæn thÊt lu«n tån t¹i tiÒm Èn song hµnh víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK, ®e do¹ hiÖu qu¶ cña th­¬ng vô. Trong m«i tr­êng kinh doanh XNK, rñi ro, tæn thÊt x¶y ra th­êng xuyªn h¬n vµ ®em theo hËu qu¶ nÆng nÒ h¬n so víi kinh doanh trong n­íc do m«i tr­êng ph¸p lý phøc t¹p h¬n, thÓ hiÖn ë sù phøc t¹p trong lùa chän nguån luËt ¸p dông, c¸c quy ®Þnh ph¸p lý kh¸c nhau, chñ thÓ th­êng cã quèc tÞch kh¸c nhau, n¨ng lùc tµi chÝnh kh¸c nhau, v¨n ho¸ kh¸c nhau, kho¶ng c¸ch ®Þa lý th­êng xa x«i nªn hµng ho¸ dÔ h­ háng, dÔ gÆp thiªn tai, tai n¹n bÊt ngê, viÖc thanh to¸n vµ thêi ®iÓm giao hµng th­êng kh¸c nhau nªn rñi ro th­êng x¶y ra trong kh©u thanh to¸n. Nh­ vËy, rñi ro, tæn thÊt x¶y ra lu«n ®em theo thiÖt h¹i cho doanh nghiÖp vµ t¸c ®éng nghÞch víi hiÖu qu¶ thùc hiÖn hîp ®ång. Do ®ã, ®iÒu cÇn thiÕt ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ lµ ng­êi kinh doanh XNK ph¶i nhËn thøc ®­îc rñi ro vµ chñ ®éng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh rñi ro, ng¨n ngõa ræn thÊt. Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tõ n¨m 1990 ®Õn nay I. Kh¸i qu¸t chung vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ kinh doanh XNK cña thÕ giíi vµ ViÖt Nam giai ®o¹n 1990 ®Õn nay 1. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ kinh doanh XNK cña thÕ giíi a) T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ThËp kû 90 cña thÕ kû 20 ®· qua ®i, ®Ó l¹i nhiÒu biÕn ®éng th¨ng trÇm cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ giai ®o¹n 1990 - 1999 ®¹t 3.0%, gi¶m 0,4% so víi møc 3,4% cña thËp kû 80. Tuy tèc ®é t¨ng tr­ëng cã xu h­íng gi¶m dÇn song nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang cã b­íc chuyÓn m×nh to lín vÒ chÊt. Xu h­íng ph¸t triÓn theo chiÒu réng dùa trªn c¸c nguån nguyªn liÖu, n¨ng l­îng truyÒn thèng dÔ khai th¸c ®ang bÞ v¬i c¹n dÇn ®· chuyÓn sang xu h­íng ph¸t triÓn theo chiÒu s©u nhê vµo nh÷ng tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ. ChÝnh trong thêi kú nµy, c¸c yÕu tè cò cña nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp ®· ph¸t huy hÕt t¸c dông vµ ®ang thóc ®Èy chiÒu h­íng t¨ng chi phÝ, gi¶m hiÖu qu¶. C¸c yÕu tè ­u viÖt cña nÒn kinh tÕ tri thøc míi dÇn h×nh thµnh vµ ch­a ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ t¸c ®éng tÝch cùc tíi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Thªm vµo ®ã, sù yÕu kÐm trong qu¶n lý vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc ë nhiÒu quèc gia ®· ®Èy nÒn kinh tÕ thÕ giíi l©m vµo khñng ho¶ng vµ suy tho¸i. Trong ba ®Çu tÇu kinh tÕ thÕ giíi, lµ Mü, EU, NhËt B¶n, duy chØ cã nÒn kinh tÕ Mü t¨ng tr­ëng ngo¹n môc. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña Mü lu«n ë møc cao, t¨ng tõ 2,3% n¨m 1995 lªn 3,4% n¨m 1996 vµ ®­îc duy tr× ë møc 3,9% trong ba n¨m 1997, 1998, 1999. Víi thµnh tùu nµy, kinh tÕ Mü ®· trë thµnh ®iÓm tùa cho nhiÒu nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Trong khi ®ã, b­íc vµo thËp kû 90, NhËt B¶n ®· chÊm døt thêi kú “ph¸t triÓn thÇn kú” vµ l©m vµo giai ®o¹n tr× trÖ, ®Æc biÖt lµ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ 1997 víi tèc ®é t¨ng tr­ëng ©m trong 2 n¨m liªn tiÕp, -0,7% (1997) vµ -2,8% (1998). Kinh tÕ EU t¨ng tr­ëng chËm dÇn, n¨m 1999 tèc ®é t¨ng tr­ëng EU chØ ®¹t 2,1%, gi¶m 0,8% so víi møc 2,9% n¨m ‘98. B­íc sang n¨m 2000, n¨m ®Çu tiªn cña thiªn niªn kû míi, nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· cã nh÷ng b­íc khëi s¾c. Tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ toµn cÇu ®¹t møc cao nhÊt kÓ tõ 1990, ®¹t 3,1% cao h¬n 0,6%. Trong ®ã, Ch©u ¸ ®¹t møc t¨ng tr­ëng cao nhÊt 6,7%, kÕ ®Õn lµ Mü Latinh 4,25%, EU vµ Ch©u Phi 3,4% vµ thÊp nhÊt lµ §«ng ¢u 3,1%. Tuy nhiªn, t×nh h×nh c¶i thiÖn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ch­a kÐo dµi ®­îc l©u th× bãng m©y ®en ®· bao phñ lªn nhiÒu n­íc, kÌm theo ®ã lµ lµn sãng suy gi¶m lan réng. Theo «ng Steve Roach - mét nhµ kinh tÕ kú cùu cña Morgan Stanley: “ThÕ giíi ®ang ë gi÷a mét thêi kú suy tho¸i ®ång bé hiÕm cã. ChÆng ®­êng ®Çu tiªn ®­îc t¹o ra bëi sù suy gi¶m cña chu kú c«ng nghÖ th«ng tin toµn cÇu do Mü cÇm ®Çu ®· ®Èy hÇu hÕt c¸c n­íc Ch©u ¸ vµo suy gi¶m. ChÆng thø hai ®­îc t¹o ra bëi c¸c cuéc tÊn c«ng khñng bè h«m 11/9, dÉn ®Õn sù “®Çu hµng” ®· ®­îc tr× ho·n qu¸ l©u cña ng­êi tiªu dïng Mü. Do n­íc Mü ®· gi¸ng hai có sèc nµy xuèng mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu vèn phô thuéc vµo Mü, phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi ®· “lao xuèng dèc theo”. (Kinh tÕ ViÖt Nam vµ ThÕ giíi 2001-2002) Sù bÊt æn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· b¸o hiÖu thêi kú ph¸t triÓn bÊp bªnh kÌm theo nã lµ nh÷ng mÇm mèng nguy c¬ rñi ro cho tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam. b) T×nh h×nh kinh doanh XNK Trong thËp kû 90 cña thÕ kû 20, tèc ®é t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i hµng hãa cña thÕ giíi ®· tõng xuÊt hiÖn ba ®Ønh cao: n¨m 1994 t¨ng 10%, n¨m 1997 t¨ng 10,5% n¨m 2000 t¨ng 12% vµ ®ã lµ møc t¨ng tr­ëng cao nhÊt trong 50 qua. NÕu nh­ thËp kû 60 cña thÕ kû 20 th­êng ®­îc coi lµ “thêi ®¹i hoµng kim” cña mËu dÞch quèc tÕ th× ®Õn thËp kû 90, ngoµi ba ®Ønh cao kÓ trªn, t×nh h×nh kinh doanh XNK kh«ng cßn ®­îc nh­ tr­íc n÷a vµ ®Õn n¨m 2001 ®· tôt xuèng møc rÊt thÊp lµ 2,7%. Trong giai ®o¹n 1990 - 2000, tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n ®¹t 6%. Nh­ vËy, tèc ®é t¨ng cña n¨m 2001 lµ thÊp nhÊt, vµ kh«ng b»ng mét nöa. tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n cña 10 n¨m tr­íc ®ã. N¨m 2001, yÕu tè gi¸ c¶ vµ thÞ tr­êng trong kinh doanh XNK cña cña thÕ giíi mµ chñ yÕu lµ ë c¸c mÆt hµng n«ng s¶n vµ kho¸ng s¶n còng dao ®éng m¹nh. VÒ gi¸ c¶, gi¸ g¹o trªn c¸c thÞ tr­êng thÕ giíi n¨m 2001 tiÕp tôc gi¶m tõ 9 - 15% so víi møc thÊp cña n¨m 2000; gi¸ dÇu th« gi¶m 30 - 35%; gi¸ ®­êng biÕn ®éng rÊt thÊt th­êng, trong 4 th¸ng ®Çu n¨m 2001, gi¸ ®­êng tr¾ng gi¶m 8,5% tõ 249$/tÊn xuèng 229$/tÊn; gi¸ than n¨ng l­îng gi¶m tõ 4 - 13% trªn c¸c thÞ tr­êng thÕ giíi. (Kinh tÕ ViÖt Nam vµ thÕ giíi 2001 – 2002, tr.93). VÒ thÞ tr­êng, mét sè mÆt hµng cã nh÷ng biÕn ®éng lín vÒ thÞ tr­êng. §iÓn h×nh ph¶i kÓ ®Õn mÆt hµng cao su.Theo nhËn ®Þnh cña nhiÒu nhµ kinh tÕ, n¨m 2001 lµ n¨m u ¸m nhÊt trong lÞch sö ngµnh cao su thÕ giíi v× gi¸ cao su ®· ch¹m xuèng møc thÊp nhÊt do cung nhiÒu, cÇu Ýt. MÆt hµng thø hai cã biÕn ®éng lín vÒ thÞ tr­êng lµ cµ phª. ThÞ tr­êng cµ phª biÕn ®éng m¹nh do t×nh h×nh thêi tiÕt ¶nh h­ëng tíi mïa vô cµ phª ë Brazil; béi thu ë Ch©u ¸, Ch©u Phi, nhu cÇu cµ phª t¹i c¸c thÞ tr­êng truyÒn thèng nh­ Mü, EU ®· b·o hßa vµ gi¶m, trong khi ®ã, møc tiªu thô cµ phª/ng­êi cao nhÊt dÞch chuyÓn sang mét sè n­íc nh­ PhÇn Lan, Nauy, §an M¹ch. C¸c mÆt hµng ®iÖn tö, s¶n phÈm c«ng nghÖ th«ng tin XK tõ c¸c quèc gia §«ng ¸ còng gi¶m m¹nh do ¶nh h­ëng cña suy tho¸i kinh tÕ Mü. T×nh h×nh mËu dÞch quèc tÕ gÇn ®©y cã nhiÒu biÕn ®éng theo chiÒu h­íng xÊu cho thÊy m«i tr­êng kinh doanh XNK ngµy cµng trë nªn bÊt æn. §iÒu nµy ®em l¹i t¸c ®éng tiªu cùc vµ nguy c¬ rñi ro cho th­¬ng m¹i quèc tÕ toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ th­¬ng m¹i quèc tÕ cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. 2. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ kinh doanh XNK cña ViÖt Nam T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ H¬n 10 n¨m trë l¹i ®©y, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ cã nhiÒu biÕn ®éng, ®Æc biÖt lµ sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ cña khu vùc vµ nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn g©y ¶nh h­ëng nÆng nÒ tíi nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, mét ngµnh kinh tÕ quan träng cña ®Êt n­íc, kinh tÕ ViÖt Nam vÉn trô v÷ng vµ ®ang dÇn dÇn phôc håi vµ ph¸t triÓn. Tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP lu«n ®¹t møc cao ®¸nh dÊu b»ng møc kû lôc lµ 9,54% trong n¨m 1995. Thêi kú 1991 - 1997, tèc ®é t¨ng GDP lu«n v­ît 8%/n¨m. Sau khñng ho¶ng tµi chÝnh n¨m 1997, t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam gi¶m ®i râ rÖt, tõ 8,15% n¨m 1997 xuèng cßn 5,76% n¨m 1998 vµ tiÕp tôc gi¶m cßn 4,77% n¨m 1999, ®©y còng lµ møc thÊp nhÊt trong vßng h¬n 10 n¨m qua. B­íc sang thiªn niªn kû míi, kinh tÕ ViÖt Nam dÇn lÊy l¹i ®­îc ®µ t¨ng tr­ëng víi tèc ®é t¨ng GDP t­¬ng øng qua c¸c n¨m 2000, 2001, 2002 lµ 6,75%, 6,84% vµ 7,0%. Cïng víi sù t¨ng tr­ëng chung, c¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam ®· cã sù chuyÓn dÞch theo h­íng tÝch cùc. Tû träng n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n gi¶m dÇn, tû träng c«ng nghiÖp x©y dùng t¨ng lªn nhanh chãng, tû träng dÞch vô ë møc t­¬ng ®èi æn ®Þnh. N¨m 2001, khu vùc n«ng l©m, thñy s¶n chiÕm 23,3% GDP, c«ng nghiÖp x©y dùng chiÕm 37,75% vµ dÞch vô chiÕm 38,95%. Tû träng c«ng nghiÖp chÕ biÕn trong GDP t¨ng dÇn ®Òu, nÕu nh­ n¨m 1990 ®¹t 12,3% n¨m 1995 t¨ng lªn 15%, n¨m 2000 ®¹t 18,7% th× n¨m 2001 t¨ng tíi 19,6%. N¨m 2002, t¨ng tr­ëng c«ng nghiÖp ®¹t 14%, ®©y lµ n¨m thø 12 liªn tôc t¨ng ë møc hai ch÷ sè, quy m« c«ng nghiÖp t¨ng 4.7 lÇn n¨m 90 vµ lµ thêi kú t¨ng tr­ëng cao nhÊt vµ dµi nhÊt mµ tr­íc ®©y ch­a ®¹t ®­îc.(Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt nam sè 1/11/02). §©y chÝnh lµ tiÒn ®Ò ®Ó thùc hiÖn môc tiªu do §¹i héi §¶ng IX ®· ®Ò ra lµ ®Õn n¨m 2020 c¬ b¶n biÕn ViÖt nam thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh qu¶ kinh tÕ v­ît tréi, t¨ng tr­ëng kinh tÕ ViÖt Nam h¬n 10 n¨m qua cßn tån t¹i nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp. Mét lµ, chÊt l­îng t¨ng tr­ëng cßn thÊp, dùa chñ yÕu ë viÖc t¨ng yÕu tè ®Çu vµo lµ vèn ®Çu t­. Hai lµ, hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cßn yÕu chØ ®øng thø 52/75 n­íc ®­îc xÕp h¹ng (Kinh tÕ ViÖt Nam vµ thÕ giíi 2001 - 2002, tr. 6). Ba lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu cßn chËm vµ mang nÆng tÝnh tù ph¸t. Nh÷ng yÕu ®iÓm nµy chÝnh lµ rµo c¶n cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng trªn con ®­êng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. b) T×nh h×nh kinh doanh XNK XÐt vÒ th­¬ng m¹i quèc tÕ, thËp kû 90 ®· chøng kiÕn sù t¨ng tr­ëng v­ît bËc trong kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam. BiÓu ®å 1: Kim ngh¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt nam 1990-2002 Nguån: Kinh tÕ ViÖt Nam vµ thÕ giíi 2001 - 2002, tr.55 Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam sè 29/11/02, tr.3 Tõ biÓu ®å trªn, cã thÓ thÊy sù t¨ng tr­ëng trong lÜnh vùc XNK ®­îc thÓ hiÖn ë c¶ ba mÆt. Thø nhÊt, kim ng¹ch XK n¨m 2002 t¨ng 6.7 lÇn so víi n¨m 1990, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n thêi kú 1990 -2002 vµo kho¶ng 20%. §©y lµ møc t¨ng tr­ëng cao h¬n h¼n so víi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n 6% cña th­¬ng m¹i thÕ giíi. Thø hai, kim ng¹ch NK trong cïng kú t¨ng 6.6 lÇn, víi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n vµo kho¶ng 19,6%. Thø ba, xu h­íng t¨ng rÊt nhanh cña nhËp siªu trong nöa ®Çu thËp kû 90 ®· kÕt thóc vµo n¨m 1996 vµ liªn tôc gi¶m dÇn qua c¸c n¨m 1996-1999. Tuy nhiªn trong thêi kú 2000-2002, nhËp siªu l¹i cã xu h­íng t¨ng m¹nh. N¨m 2000, tØ lÖ nhËp siªu lµ 8%, 2001 lµ 7.6% vµ 2002 t¨ng lªn 13%. Tuy ®¹t møc t¨ng tr­ëng kh¸ song kinh doanh XNK cña ViÖt Nam h¬n 10 n¨m qua vÉn ch­a æn ®Þnh. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do c¬ cÊu XNK cña ta ch­a thËt v÷ng ch¾c. Trong c¬ cÊu XK, s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ nguyªn liÖu th« chiÕm phÇn chñ yÕu, c¸c mÆt hµng chÕ t¹o cßn chiÕm tû träng kh¸ khiªm tèn. Trong khi ®ã, nhiÒu mÆt hµng XK chñ lùc nh­ dÖt may, giÇy da... l¹i ph¶i NK rÊt nhiÒu nguyªn liÖu tõ bªn ngoµi, ph­¬ng thøc gia c«ng vÉn lµ chÝnh nªn hiÖu qu¶ rÊt thÊp. Hµng n«ng s¶n vµ nguyªn liÖu th« XK th­êng xuyªn cã nguy c¬ gi¶m gi¸, thÞ tr­êng l¹i kh«ng æn ®Þnh nªn kim ng¹ch XK thu vÒ rÊt bÊp bªnh. Trong c¬ cÊu NK, ViÖt Nam chñ yÕu nhËp m¸y mãc, thiÕt bÞ, vËt t­ nguyªn liÖu, kü thuËt gi¸ cao vµ th­êng xuyªn ë vµo vÞ thÕ bÊt lîi. Tû träng nhãm hµng nguyªn liÖu NK chiÕm kho¶ng 60% tæng kim ng¹ch NK (T¹p chÝ th­¬ng m¹i sè 20/2002). §iÒu nµy cho thÊy, ViÖt Nam phô thuéc nÆng nÒ vµo nguån nguyªn liÖu vµ b¸n thµnh phÈm cña n­íc ngoµi vµ kinh tÕ n­íc ta cßn mang nÆng tÝnh chÊt rÊt phæ biÕn cña nÒn s¶n xuÊt gia c«ng, l¾p r¸p. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ kinh doanh XNK cña thÕ giíi vµ ViÖt Nam giai ®o¹n 1990 ®Õn nay, cã thÓ thÊy m«i tr­êng kinh tÕ vµ kinh doanh XNK lu«n tiÒm Èn nh÷ng nh©n tè bÊt ®Þnh, ¶nh h­ëng tíi th­¬ng m¹i quèc tÕ trªn ph¹m vi toµn cÇu, tõng quèc gia còng nh­ tõng doanh nghiÖp kinh doanh XNK. Do ®ã, ®iÒu quan träng lµ cÇn chñ ®éng n¾m b¾t xu thÕ biÕn ®éng cña thÞ tr­êng thÕ giíi ®Ó tr¸nh rñi ro, tæn thÊt cã thÓ x¶y ra, ®ång thêi biÕn nh÷ng nguy c¬ rñi ro, tæn thÊt ®ã thµnh nh÷ng sù kiÖn cã lîi cho doanh nghiÖp m×nh. II. Thùc tr¹ng rñi ro, tæn thÊt trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK ë ViÖt nam Thùc tiÔn h¬n 10 n¨m ®æi míi, më cöa héi nhËp võa qua cho thÊy nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ ho¹t ®éng kinh doanh XNK nãi riªng ®· tr¶i qua nh÷ng b­íc th¨ng trÇm. ChÝnh trong giai ®o¹n ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh hßa m×nh víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, c¸c nhµ ®Çu t­ kinh doanh XNK n­íc ta ®· gÆp rÊt nhiÒu rñi ro. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ ph©n tÝch, tû lÖ rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh XNK trong thêi gian võa qua cña ViÖt Nam lµ kh¸ cao v× nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan kh¸c nhau. Rñi ro, tæn thÊt x¶y ra ngµy mét nhiÒu trong kinh doanh XNK mµ chñ yÕu lµ xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång ®· ®Ó l¹i nhiÒu hËu qu¶ nÆng nÒ cho toµn bé nÒn kinh tÕ vµ cho c¸c doanh nghiÖp. Gi¸ c¶ hµng hãa trªn thÞ tr­êng thÕ giíi lªn xuèng thÊt th­êng, tû gi¸ th­êng xuyªn biÕn ®éng, ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt, b·o lò, h¹n h¸n hoµnh hµnh ë nhiÒu n¬i, c¸c vô lõa ®¶o kinh tÕ x¶y ra liªn tiÕp, sù cè tai n¹n hµng h¶i, c­íp biÓn gia t¨ng, tranh chÊp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång ngµy mét nhiÒu, t×nh tr¹ng non kÐm vÒ nghiÖp vô vÉn lµ phæ biÕn ë c¸c doanh nghiÖp kinh doanh XNK, tÊt c¶ ®· céng h­ëng cïng t¸c ®éng tiªu cùc tíi hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp. §Ó nh×n nhËn vÊn ®Ò mét c¸ch cã hÖ thèng, chóng ta sÏ ®i s©u ph©n tÝch nh÷ng nguy c¬ rñi ro, tæn thÊt vµ mét sè rñi ro, tæn thÊt ®iÓn h×nh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång cña c¸c doanh nghiÖp kinh doanh XNK cña ViÖt Nam tõ n¨m 1990 ®Õn nay. 1. Nguy c¬ rñi ro Nguy c¬ rñi ro ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i tiÒm Èn vµ kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro. Nã lµ tæng hîp nh÷ng mèi nguy hiÓm, hiÓm häa cã thÓ g©y ra rñi ro. Mét c¸ch ®¬n gi¶n h¬n, nguy c¬ rñi ro chÝnh lµ t×nh thÕ cã thÓ g©y ra sù kiÖn bÊt lîi. H¬n 10 n¨m c¶i c¸ch kinh tÕ võa qua, ViÖt Nam ®· tÝch cùc héi nhËp vµo kinh tÕ thÕ giíi mµ nÐt biÓu hiÖn râ rÖt nhÊt lµ th«ng qua ho¹t ®éng kinh doanh XNK ngµy cµng ®a d¹ng, phong phó. Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc cña nã, tham gia vµo ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ cµng s©u réng th× c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng vµ nguyªn nh©n g©y rñi ro, tæn thÊt cµng nhiÒu vµ do ®ã nguy c¬ rñi ro cµng cao. Thùc tiÔn cho thÊy, nguy c¬ rñi ro trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK thÓ hiÖn trªn tÊt c¶ c¸c b×nh diÖn vµ cã ¶nh h­ëng nhiÒu chiÒu tíi m«i tr­êng kinh doanh XNK cña n­íc ta. a) Nguy c¬ rñi ro tõ m«i tr­êng tù nhiªn Trong nh÷ng n¨m cuèi cïng cña thÕ kû 20, t×nh h×nh thêi tiÕt biÕn ®éng thÊt th­êng ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam. Sù tµn ph¸ thiªn nhiªn cña con ng­êi ®· bÞ tr¶ gi¸ b»ng sù nãng lªn cña tr¸i ®Êt, b»ng b·o lò, ngËp óng, h¹n h¸n, ch¸y rõng, ®éng ®Êt, nói löa... C¸c hiÖn t­îng thiªn nhiªn bÊt th­êng x¶y ra ngµy cµng nhiÒu, møc ®é thiÖt h¹i ngµy cµng lín. Ch¾c h¼n, ng­êi ta vÉn ch­a quªn nh÷ng trËn ®éng ®Êt khñng khiÕp ë Sanfrancisco (Mü) n¨m 1989 ®· g©y ra tæn thÊt ®­îc b¶o hiÓm lµ 1,1._.n bèi c¶nh cña t×nh h×nh kinh tÕ thÕ giíi vµ c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng tíi ho¹t ®éng kinh doanh XNK cña doanh nghiÖp, ®Ó tõ ®ã ®Ò ra môc tiªu chiÕn l­îc phï hîp víi n¨ng lùc cña c¸c doanh nghiÖp, tr¸nh t×nh tr¹ng nhiÒu doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c hîp ®ång do Nhµ n­íc giao lµ ®Ó ®¹t kÕ ho¹ch kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ vµ bÊt chÊp rñi ro, tæn thÊt. - ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p x©y dùng vµ thùc hiÖn chiÕn l­îc tiªn tiÕn trªn c¬ së hoµn thiÖn c«ng t¸c dù b¸o, dù ®o¸n, thu thËp ph©n tÝch, xö lý d÷ liÖu cËp nhËt th«ng tin kinh tÕ nh»m gióp c¸c doanh nghiÖp l­êng tr­íc nh÷ng biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶, thÞ tr­êng nhê ®ã chñ ®éng phßng tr¸nh rñi ro cã thÓ x¶y ra. - X©y dùng c¸c ph­¬ng ¸n thóc ®Èy thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch chiÕn l­îc nh­ t¨ng ®Çu t­ t¹o nguån hµng XK æn ®Þnh, khuyÕn khÝch doanh nghiÖp ký hîp ®ång bao tiªu s¶n phÈm víi n«ng d©n nh»m t¹o thÕ chñ ®éng trong t×m kiÕm ch©n hµng khi thùc hiÖn hîp ®ång XNK; chñ ®éng t×m kiÕm më réng thÞ tr­êng ®Ó ph©n t¸n rñi ro, tr¸nh t×nh tr¹ng qu¸ phô thuéc vµo mét khu vùc thÞ tr­êng. 1.2. §æi míi hoµn thiÖn chÝnh s¸ch qu¶n lý vµ c¬ chÕ ®iÒu hµnh kinh doanh XNK C«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh kinh doanh XNK trong nh÷ng n¨m qua ®· cã nhiÒu tiÕn bé ®¸ng ghi nhËn song vÉn cßn tån t¹i nhiÒu bÊt cËp, g©y khã kh¨n cho qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Thñ tôc h¶i quan, thñ tôc hµnh chÝnh trªn thùc tÕ cßn r­êm rµ, ch­a râ rµng; c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cßn nhiÒu chång chÐo, m©u thuÉn nhau, hay thay ®æi, thãi nhòng nhiÔu, quan liªu, t¾c tr¸ch, tïy tiÖn, sù yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc phÈm chÊt cña mét bé phËn c¸n bé c«ng chøc lu«n g©y trë ng¹i kh«ng nhá tíi ho¹t ®éng kinh doanh XNK cña c¸c doanh nghiÖp. V× vËy, trong thêi gian tíi Nhµ n­íc cÇn: - Ban hµnh c¸c quy ®Þnh chi tiÕt h¬n vÒ thñ tôc h¶i quan, quy ®Þnh râ rµng vÒ tû lÖ kiÓm tra, miÔn kiÓm tra, ph©n ®Þnh râ rµng tr¸ch nhiÖm cña H¶i quan trong viÖc ra quyÕt ®Þnh th«ng quan, nép thuÕ, kiÓm tra sau th«ng quan... - Lo¹i bá nh÷ng quy ®Þnh kh«ng râ rµng, chång chÐo, m©u thuÉn nhau ®Ó gióp doanh nghiÖp kh«ng ph¶i lóng tóng trong viÖc quyÕt ®Þnh tu©n thñ v¨n b¶n ph¸p luËt nµo. C¶i tiÕn c«ng t¸c ban hµnh ph¸p luËt, x©y dùng chÝnh s¸ch tõ kh©u th¶o luËn ®Õn kh©u ban hµnh chÝnh thøc nh»m h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng sai sãt, mËp mê, kh«ng kh¶ thi, thiÕu thèng nhÊt ®Æc biÖt lµ c¸c v¨n b¶n d­íi luËt, tõng b­íc ®æi míi, hoµn thiÖn c«ng t¸c hµnh chÝnh, triÓn khai cÊp phÐp, cÊp m· sè thuÕ gän nhÑ, nhanh chãng. - N©ng cao hiÖu qu¶ cÊp h¹n ng¹ch tù ®éng b»ng c¸ch thiÕt lËp kªnh th«ng tin chÝnh x¸c ®Ó Bé Th­¬ng m¹i n¾m ®­îc t×nh h×nh sö dông h¹n ng¹ch cña doanh nghiÖp, nghiªm cÊm t×nh tr¹ng b¸n l¹i h¹n ng¹ch cho c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi (®iÓn h×nh lµ b¸n cho doanh nghiÖp Trung Quèc nh­ trong thêi gian qua) khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam kh¸c kh«ng cã h¹n ng¹ch ®Ó XK. - §æi míi quan ®iÓm, t­ duy, nhËn thøc, n©ng cao phÈm chÊt ®¹o ®øc c¸n bé c«ng chøc, tõ ®ã c¶i tiÕn c«ng t¸c nh©n sù cña bé m¸y hµnh chÝnh cång kÒnh, thiÕu n¨ng lùc, b¶o thñ, quan liªu cöa quyÒn. - Qu¶n lý chÆt chÏ mét c¸ch hîp lý c¸c ®Çu mèi bu«n b¸n quèc tÕ. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh doanh XNK kh«ng cã nghÜa lµ th¶ næi vµ qu¶n lý chÆt kh«ng cã nghÜa lµ h¹n chÕ kinh doanh. §Ó h¹n chÕ rñi ro, tranh mua, tranh b¸n g©y thiÖt h¹i cho uy tÝn cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, Nhµ n­íc cÇn: Quy ®Þnh c¸c tiªu chuÈn doanh nghiÖp ®­îc quyÒn tham gia kinh doanh XNK. C¸c tiªu chuÈn nµy cã néi dung ph¶n ¸nh n¨ng lùc thùc sù vµ uy tÝn cña doanh nghiÖp. T¨ng c­êng kiÓm tra gi¸m s¸t kinh doanh b»ng chÕ ®é kiÓm to¸n, b¸o c¸o tµi chÝnh ®Ó hç trî doanh nghiÖp vÒ mÆt tµi chÝnh khi cÇn thiÕt. Cã sù ph©n biÖt møc ®é qu¶n lý víi tõng lo¹i kinh doanh ngµnh hµng kh¸c nhau. §èi víi mét sè mÆt hµng XNK chñ lùc cã ¶nh h­ëng lín tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®êi sèng nh©n d©n, cÇn ph¶i qu¶n lý chÆt ®Çu mèi kinh doanh vµ ng¨n chÆn rñi ro cã thÓ x¶y ra cho doanh nghiÖp. 1.3. §Èy m¹nh c«ng t¸c dù b¸o, dù ®o¸n nh÷ng biÕn ®éng cña m«i tr­êng kinh doanh quèc tÕ, t­ vÊn hç trî doanh nghiÖp vÒ th«ng tin thÞ tr­êng. Nhµ n­íc chñ ®éng trong nghiªn cøu dù ®o¸n nguy c¬ rñi ro tõ m«i tr­êng tù nhiªn, m«i tr­êng chÝnh trÞ, luËt ph¸p vµ m«i tr­êng c¹nh tranh, tõ ®ã ®Þnh h­íng cho c¸c doanh nghiÖp cã c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh, ®èi phã. Cô thÓ lµ: - §èi víi nh÷ng nguy c¬ rñi ro tõ m«i tr­êng tù nhiªn, Nhµ n­íc ph¶i ®­a ra dù b¸o t×nh h×nh thêi tiÕt trong c¶ mét giai ®o¹n vµ nh÷ng t¸c ®éng cña biÕn ®æi khÝ hËu lªn nguån hµng, tõ ®ã chØ ®¹o c«ng t¸c thu mua dù tr÷, æn ®Þnh nguån hµng XK; C¶nh b¸o c¸c c¬ quan giao th«ng, th«ng b¸o cho mäi ng­êi kinh doanh XNK trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vÒ c¸c hiÖn t­îng bÊt th­êng cña thêi tiÕt cã thÓ x¶y ra gãp phÇn gióp c¸c doanh nghiÖp cã kÕ ho¹ch vËn chuyÓn hµng hãa cho phï hîp. - §èi víi nh÷ng biÕn ®éng trong m«i tr­êng c¹nh tranh, cung cÇu gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, cÇn thiÕt lËp kªnh th«ng tin cËp nhËt, dÔ dµng tiÕp cËn cho c¸c doanh nghiÖp, vÝ dô nh­ x©y dùng c¸c trang Web chuyªn cung cÊp th«ng tin vÒ mét chñng lo¹i mÆt hµng, thÞ tr­êng, vÒ c¸c nhµ cung cÊp vµ kh¸ch hµng, tõ ®ã gióp doanh nghiÖp dÔ dµng h¬n trong viÖc ®¸nh gi¸, dù ®o¸n, dù b¸o vÒ biÕn ®éng cña gi¸ c¶ nh»m tr¸nh nh÷ng rñi ro vÒ gi¸. Ngoµi ra, Nhµ n­íc cÇn t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh thµnh c¸c hiÖp héi ngµnh hµng, c¸c tæ chøc xóc tiÕn th­¬ng m¹i th«ng qua viÖc h×nh thµnh khung ph¸p lý, quy ®Þnh c¬ chÕ ho¹t ®éng vµ hç trî tµi chÝnh ban ®Çu. C¸c hiÖp héi, tæ chøc nµy cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ dù b¸o thÞ tr­êng, hç trî th«ng tin, t­ vÊn rñi ro, t×m kiÕm thÞ tr­êng tiªu thô cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. 1.4. Thµnh lËp ng©n hµng XNK nh»m hç trî doanh nghiÖp trong phßng chèng h¹n chÕ rñi ro vÒ thanh to¸n HiÖn t¹i, ®Ò ¸n thµnh lËp ng©n hµng XNK Eximbank ®ang ®­îc Bé Tµi chÝnh, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ Quü hç trî ph¸t triÓn tham gia so¹n th¶o. ViÖc xóc tiÕn thµnh lËp Eximbank lµ hÕt søc cÇn thiÕt v× khi Eximbank ra ®êi, nghiÖp vô chñ yÕu cña nã sÏ lµ b¶o hiÓm tÝn dông XK. NghiÖp vô nµy gióp doanh nghiÖp cã thÓ tr¸nh ®­îc nh÷ng rñi ro bÊt ngê tõ thanh to¸n c¸c kho¶n tÝn dông khi b¸n hµng cho ng­êi NK. Theo kinh nghiÖm cña c¸c Eximbank ë nhiÒu quèc gia, nghiÖp vô b¶o hiÓm tÝn dông XK ë ViÖt nam nªn ®­îc triÓn khai d­íi nhiÒu h×nh thøc nh­: - B¶o hiÓm tÝn dông XK ng¾n h¹n: H×nh thøc nµy cung cÊp tÝn dông tr­íc vµ sau khi giao hµng, ¸p dông víi kho¶n tÝn dông kh«ng v­ît qu¸ 180 ngµy. - B¶o hiÓm tÝn dông XK trung vµ dµi h¹n: Lo¹i b¶o hiÓm nµy ®­îc sö dông ®Ó ®¶m b¶o c¸c kho¶n tÝn dông thêi gian dµi (³ 3 n¨m). - B¶o hiÓm rñi ro do tû gi¸ hèi ®o¸i: Lo¹i b¶o hiÓm nµy ®­îc ¸p dông ®Ó phßng sù biÕn ®éng vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn trÞ gi¸ hµng hãa b¸n chÞu tÝnh b»ng ngo¹i tÖ. 1.5. T¨ng c­êng tµi trî cho c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro vµ båi th­êng tæn thÊt trong kinh doanh XNK Nhµ n­íc cã thÓ tµi trî mét phÇn chi phÝ phßng ngõa, h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt cña doanh nghiÖp b»ng c¸ch hç trî cho doanh nghiÖp chi phÝ huÊn luyÖn an toµn, x©y dùng ph­¬ng ¸n kinh doanh an toµn, tuyªn truyÒn vÒ nguy c¬ rñi ro... Ngoµi ra Nhµ n­íc còng cã thÓ hç trî mét phÇn chi phÝ rñi ro th«ng qua c¬ chÕ bï gi¸, bï lç cho c¸c hîp ®ång XNK theo chØ tiªu Nhµ n­íc ®· giao cho doanh nghiÖp nhµ n­íc. Tuy nhiªn ®©y chØ lµ gi¶i ph¸p mang tÝnh t×nh thÕ tr­íc m¾t nh»m hç trî vÒ mÆt tµi chÝnh cho doanh nghiÖp khi x¶y ra rñi ro vÒ gi¸ c¶, thÞ tr­êng. VÒ l©u dµi, biÖn ph¸p nµy sÏ g©y t©m lý û l¹i vµ kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Trªn ®©y lµ mét sè kiÕn nghÞ vÒ gi¶i ph¸p vÜ m«. Hy väng r»ng thùc hiÖn tèt c¸c gi¶i ph¸p nµy sÏ ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc trong h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt cho thùc hiÖn hîp ®ång XNK cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. 2.C¸c gi¶i ph¸p tõ phÝa doanh nghiÖp XNK 2.1 C¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh kÜ thuËt 2.1.1 Phßng tr¸nh rñi ro trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK ngay tõ khi ®µm ph¸n, ký kÕt Hîp ®ång lµ “luËt cao nhÊt” gi÷a hai bªn mua- b¸n v× nã quy ®Þnh trùc tiÕp quyÒn lîi, nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c bªn trong quan hÖ hîp ®ång. Rñi ro, tæn thÊt trong kinh doanh XNK hÇu hÕt ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång nh­ng trong rÊt nhiÒu tr­êng hîp mÇm mèng cña rñi ro, tæn thÊt l¹i ph«i thai ngay tõ khi ®µm ph¸n, ký kÕt do nh÷ng s¬ hë cña c¸c ®iÒu kho¶n quy ®Þnh trong hîp ®ång. ChÝnh v× vËy, biÖn ph¸p chñ ®éng phßng tr¸nh rñi ro, tæn thÊt trong thùc hiÖn hîp ®ång XNK hiÖu qu¶ nhÊt chÝnh lµ ®­a vµo hîp ®ång c¸c ®iÒu kho¶n h¹n chÕ rñi ro. Qua ph©n tÝch thùc tr¹ng rñi ro,tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam, cã thÓ ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p mang tÝnh kü thuËt nghiÖp vô nh­ sau: Rñi ro cã thÓ gÆp ph¶i Nguyªn nh©n g©y rñi ro BiÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro 1.ChÊt l­îng - hîp ®ång kh«ng quy ®Þnh râ rµng vÒ phÈm chÊt - quy ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång vÒ: ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chÊt l­îng: theo mÉu, tiªu chuÈn phÈm cÊp, quy c¸ch. gi¸ trÞ ph¸p lý cña giÊy chøng nhËn chÊt l­îng ®Ó lµm c¨n cø miÔn tr¸ch nÕu rñi ro x¶y ra thêi gian, ®Þa ®iÓm,ph­¬ng ph¸p, c¬ quan kiÓm tra chÊt l­îng - bao b× r¸ch, háng, kh«ng phï hîp víi hµng ho¸ - quy ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång vÒ vËt liÖu, h×nh thøc,kÝch cì sè líp, ®ai nÑp phï hîp víi hµng ho¸ vµ tuyÕn ®­êng chuyªn chë - hµng lµ hµng mau háng, tuyÕn ®­êng chuyªn chë qua nhiÒu vïng khÝ hËu kh¸c nhau - quy ®Þnh ®Æc biÖt vÒ bao b×, c¸ch thøc xÕp dì b¶o qu¶n hµng ho¸ trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn 2. Sè l­îng - hµng bÞ hao hôt tù nhiªn - quy ®Þnh tØ lÖ miÔn trõ hîp lý - nguån hµng kh«ng æn ®Þnh vÒ sè l­îng, hao hôt däc ®­êng - quy ®Þnh dung sai - bao b× r¸ch, vì - quy ®Þnh cô thÓ ®iÒu kho¶n bao b× vÒ vËt liÖu, kÝch cì, sè líp, ®ai nÑp. 3. Gi¸ c¶ - biÕn ®éng cña gi¸ c¶ ®Çu ra - biÕn ®éng cña gi¸ c¶ ®Çu vµo - ®­a vµo hîp ®ång c¸c ph­¬ng ph¸p quy ®Þnh gi¸ nh­ : gi¸ quy ®Þnh sau- gi¸ x¸c ®Þnh khi thùc hiÖn hîp ®ång gi¸ linh ho¹t- gi¸ x¸c ®Þnh khi kÝ kÕt nh­ng ®­îc ®iÒu chØnh nÕu v­ît qua ng­ìng quy ®Þnh gi¸ di ®éng- gi¸ ®­îc tÝnh to¸n vµo lóc thùc hiÖn hîp ®ång trªn c¬ së gi¸ quy ®Þnh ban ®Çu 4. Thanh to¸n - Ng­êi mua kh«ng thanh to¸n, kh«ng më L/C, chËm më L/C, tr¶ thiÕu tiÒn, tr¶ chËm - quy ®Þnh biÖn ph¸p ®¶m b¶o thanh to¸n: phat vi ph¹m nghÜa vô më L/C ph¹t vi ph¹m do tr¶ chËm, tr¶ thiÕu më L/C x¸c nhËn, b¶o l·nh thanh to¸n(letter of guarantee) - ng­êi b¸n kh«ng giao hµng - quy ®Þnh ng­êi b¸n më b¶o ®¶m thùc hiÖn hîp ®ång ( performance bond hoÆc standby L/C ) - bé chøng tõ kh«ng hîp lÖ, lµm ng­êi b¸n kh«ng nhËn ®­îc tiÒn, ng­êi mua kh«ng nhËn ®­îc hµng -quy ®Þnh râ rµng néi dung vµ h×nh thøc cña c¸c chøng tõ giao hµng, chøng tõ tµi chÝnh trong ®iÒu kho¶n thanh to¸n -nghiªn cøu kÜ n¨ng lùc tµi chÝnh cña ®èi t¸c 5. VËn t¶i - tai n¹n, sù cè hµng h¶i - c­íp biÓn - mua b¶o hiÓm hµng ho¸ XNK, thuª tµu ®ñ kh¶ n¨ng ®i biÓn, quy ®Þnh vÒ tuæi tµu, lùa chän tuyÕn ®­êng chuyªn chë an toµn - lõa ®¶o trong th­¬ng m¹i hµng h¶i - thuª tµu cña h·ng tµu cã uy tÝn,biÕt râ quèc tÞch, nguån gèc con tµu 2.1.2 Lùa chän b¶o hiÓm cho rñi ro: B¶o hiÓm hµng ho¸ XNK : B¶o hiÓm hµng ho¸ XNK lµ biÖn ph¸p truyÒn thèng ®Ó h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt. Tuy nhiªn, viÖc mua b¶o hiÓm ®óng cho ®èi t­îng b¶o hiÓm l¹i lµ mét nghÖ thuËt kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo. B¶o hiÓm chØ ph¸t huy t¸c dông lµ mét biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt khi doanh nghiÖp mua ®óng b¶o hiÓm – tøc lµ mua b¶o hiÓm theo ®iÒu kiÖn nµo ®Ó khi tæn thÊt x¶y ra sÏ ®­¬c båi th­êng vµ tiÕt kiÖm chi phÝ nhÊt. Do tÝnh chÊt kh¸c nhau cña tõng lo¹i hµng ho¸, nªn khi mua b¶o hiÓm doanh nghiÖp cÇn l­u ý ®Õn tÝnh chÊt hµng ho¸, quy c¸ch ®ãng gãi, tuyÕn ®­êng vËn chuyÓn. D­íi ®©y lµ mét sè lo¹i hµng ho¸ XNK phæ biÕn vµ c¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm th­êng ®­îc ¸p dông: B¶ng 12: C¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm cho mét sè lo¹i hµng ho¸ XNK phæ biÕn MÆt hµng §Æc tÝnh §iÒu kiÖn b¶o hiÓm (§KBH) nªn ¸p dông *Than DÔ b¾t löa FPA + §KBH nãng, tù bèc ch¸y *QuÆng Ph¸t nhiÖt cao FPA + §KBH nãng, tù bèc ch¸y *Gç DÔ hót Èm, nøt nÎ, cong vªnh, mèi mät, ch¸y FPA *Phèt ph¸t DÔ hót Èm FPA + §KBH chi phÝ sÊy *Nitrat , potesium Hoµ tan trong n­íc FPA *DÇu c«ng nghiÖp DÔ ch¸y, nhiÔm ®iÖn, dÔ næ, dÔ nhiÔm bÈn do cÆn bÈn trong giÕng dÇu §KBH dÇu chë x¸ + BH rñi ro nhiÔm bÈn s¶n phÈm dÇu + BH nãng, tù bèc ch¸y *Ho¸ chÊt -®ãng bao -láng, kh«ng bao b× - Bao b× dÔ h­ háng, r¸ch vì, dÔ hót Èm - DÔ nhiÔm bÈn, hao hôt - WA + BHRR m­a,n­íc ngät, kh«ng giao hµng hoÆc AR - WA + BHRR dÔ nhiÔm bÈn, thiÕu hµng *B«ng th« DÔ nhiÔm bÈn dÔ hót Èm, môc n¸t, dÔ bÞ «xy ho¸, tù bèc ch¸y AR + b¶o hiÓm h­ háng tõ n¬i xuÊt xø(do m­a bïn g©y ra tr­íc khi göi hµng) *Len DÔ hót Èm, môc n¸t,«xy ho¸, dÔ ch¸y AR *Hµng dÖt Rñi ro mÊt trém, kh«ng giao hµng , dÔ ch¸y, hót Èm dÔ háng, ®øt sîi AR hoÆc WA + b¶o hiÓm mÊt trém, kh«ng giao hµng *Da, da thuéc DÔ ®æ må h«i, nãng l©y bÈn do tiÕp xóc víi hµng kh¸c trém c¾p, kh«ng giao hµng WA+ BHRR n­íc ngät, n­íc biÓn hoÆc AR *M¸y mãc DÔ háng hãc bé phËn AR+®iÒu kho¶n thay thÕ phô tïng *S¾t thÐp DÔ gØ, han FPA hoÆc AR *Hµng ®«ng l¹nh, thÞt vµ h¶i s¶n kh¸c DÔ «i thiu, dÔ ¶nh h­ëng cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sinh tr­ëng cña vi sinh FPA *§å hép DÔ mÊt c¾p, gØ, nh·n bÞ mèc, bong AR + b¶o hiÓm nh·n hiÖu (label clause) *H¹t DÔ Èm, ®äng s­¬ng, ®æ må h«i, dÔ ph¸t triÓn thµnh c©y, ®é thuû phÇn cao WA+BHRR m­a, n­íc ngät, ®é Èm hµng ho¸+BHRR ®æ må h«i, nãng Ghi chó: - WA : §KBH miÔn tæn thÊt riªng ( ICC-1963) FPA : §KBH tæn thÊt riªng ( ICC-1963) AR : §KBH mäi rñi ro ( ICC-1963) B¶o hiÓm rñi ro do tû gi¸ vµ gi¸ c¶ hµng ho¸ biÕn ®éng: B¶o hiÓm rñi ro tû gi¸ §Ó b¶o hiÓm cho rñi ro tû gi¸, doanh nghiÖp cã thÓ ¸p dông mét trong sè c¸c c¸ch sau: B¶o hiÓm kú h¹n: b¶o hiÓm kú h¹n lµ sù tho¶ thuËn vÒ viÖc chuyÓn ®æi hai ®¬n vÞ tiÒn tÖ vµo mét ngµy quy ®Þnh trong t­¬ng lai theo tû gi¸ hèi ®o¸i ®­îc x¸c ®Þnh khi hai bªn ký hîp ®ång b¶o hiÓm . Gi¶ sö sau khi ký hîp ®ång XNK dù ®o¸n tû gi¸ gi¶m, ng­êi XK bÞ lç v× khi quy ®æi, sè n«i tÖ thu vÒ Ýt h¬n ban ®Çu. Ng­êi XK cã thÓ tr¸nh rñi ro nµy b»ng c¸ch b¸n kú h¹n ë së giao dÞch mét l­îng ngo¹i tÖ b»ng víi trÞ gi¸ hîp ®ång víi tØ gi¸ b»ng tØ gÝa ë thêi ®iÓm ký hîp ®ång xuÊt nhËp khÈu. NÕu tû gi¸ gi¶m, hîp ®ång XK bÞ lç nÕu tÝnh theo tØ gi¸ míi nh­ng hîp ®ång b¸n kú h¹n l¹i l·i ®óng mét kho¶n b»ng kho¶n lç. Tr­êng hîp ng­îc l¹i, dù ®o¸n tû gi¸ t¨ng, ng­êi NK mua kú h¹n mét l­îng ngo¹i tÖ víi tØ gi¸ b»ng tØ gi¸ khi ký hîp ®ång . Mua hîp ®ång quyÒn chän (Option contract): Hîp ®ång quyÒn chän cã hai lo¹i: hîp ®ång quyÒn chän mua (call option) vµ hîp ®ång quyÒn chän b¸n (put option). Hîp ®ång quyÒn chän mua (quyÒn chän b¸n) cho phÐp mua( b¸n ) mét l­îng ngo¹i tÖ víi gi¸ quy ®Þnh tr­íc bÊt kÓ tû gÝa trªn thÞ tr­êng biÕn ®éng nh­ thÕ nµo trong thêi h¹n hiÖu lùc cña hîp ®ång. Ng­êi mua hîp ®ång quyÒn chän cã thÓ lùa chän thùc hiÖn hîp ®ång hoÆc cã thÓ huû hîp ®ång vµ ph¶i tr¶ mét kho¶n phÝ gäi lµ phÝ chän mua (phÝ chän b¸n). Nhµ kinh doanh XNK cã thÓ sö dông nghiÖp vô nµy ®Ó b¶o hiÓm rñi ro tØ gi¸. Dù ®o¸n tû gi¸ t¨ng, ng­êi NK sÏ bÊt lîi do sè néi tÖ ph¶i bá ra mua ngo¹i tÖ ®Ó thùc hiÖn hîp ®ång NK t¨ng, anh ta cã thÓ mua quyÒn chän mua víi tû gi¸ b»ng tû gi¸ khi ký hîp ®ång. NÕu dù ®o¸n ®óng, ng­êi mua bÞ lç trong hîp ®ång XNK nh­ng l¹i l·i trong hîp ®ång quyÒn chän. NÕu dù ®o¸n sai, ng­êi mua cã thÓ huû hîp ®ång vµ chØ ph¶i tr¶ phÝ chän mua. Dù ®o¸n tû gi¸ gi¶m, ng­êi XK sÏ bÊt lîi, anh ta cã thÓ mua quyÒn chän b¸n víi tû gi¸ b»ng tû gi¸ khi ký hîp ®ång. NÕu dù ®o¸n ®óng, ng­êi b¸n bÞ lç trong hîp ®ång XNK nh­ng l¹i l·i trong hîp ®ång quyÒn chän. NÕu dù ®o¸n sai, ng­êi b¸n cã thÓ huû hîp ®ång vµ chØ ph¶i tr¶ phÝ chän b¸n. B¶o hiÓm rñi ro do gi¸ c¶ nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo biÕn ®éng: §Ó tr¸nh rñi ro nµy, nhµ kinh doanh XNK cã thÓ tham gia vµo c¸c giao dÞch ë Së giao dÞch hµng ho¸ nh­ giao dÞch kú h¹n, giao dÞch khèng, nghiÖp vô tù b¶o hiÓm. Giao dÞch kú h¹n lµ giao dÞch trong ®ã gi¸ c¶ ®­îc Ên ®Þnh vµo lóc ký kÕt hîp ®ång nh­ng viÖc giao hµng vµ thanh to¸n ®Òu ®­îc tiÕn hµnh sau mét kú h¹n nhÊt ®Þnh nh»m môc dÝch thu lîi nhuËn do chªnh lÖch gi¸ gi÷a lóc ký kÕt hîp ®ång víi lóc giao hµng. NghiÖp vô tù b¶o hiÓm lµ biÖn ph¸p kü thuËt th­êng ®­îc c¸c nhµ bu«n nguyªn liÖu, c¸c nhµ s¶n xuÊt ¸p dông nh»m tr¸nh nh÷ng rñi ro do biÕn ®éng gi¸ c¶ lµm thiÖt h¹i ®Õn sè l·i dù tÝnh b»ng c¸ch lîi dông giao dÞch khèng trªn Së giao dÞch. VÝ dô, mét th­¬ng nh©n mua mét l­îng l¹c vµo th¸ng 8, dù tÝnh 3 th¸ng sau sÏ b¸n l¹i ®Ó thu l·i b×nh th­êng trong kinh doanh. Sî r»ng ®Õn th¸ng 11 gi¸ l¹c sÏ h¹ vµ th­¬ng vô sÏ lç nªn ngay tõ th¸ng 8 khi mua vµo, th­¬ng nh©n ®ã ®Õn së giao dÞch ®Ó b¸n khèng mét l­îng l¹c ngang víi l­îng mua vµo theo gi¸ cña th¸ng 8 vµ h¹n giao lµ th¸ng 11. §Õn th¸ng 11, th­¬ng nh©n b¸n l­îng l¹c theo gi¸ thÞ tr­êng lóc ®ã, ®ång thêi còng ®Õn Së giao dÞch thanh to¸n chªnh lÖch gi¸ cña hîp ®ång b¸n khèng. NÕu gi¸ ë th¸ng 11 h¹ h¬n gi¸ th¸ng 8 th× th­¬ng nh©n nµy bÞ lç trong giao dÞch hiÖn vËt nh­ng l·i trong giao dÞch khèng vµ ng­îc l¹i. L·i cña hîp ®ång nµy bï cho lç cña hîp ®ång kia lµm cho th­¬ng nh©n nµy kh«ng bÞ t¸c ®éng cña biÕn ®éng gi¸ c¶. Tuy nhiªn, ë ViÖt nam c¸c biÖn ph¸p nµy khã cã thÓ ®­îc thùc hiÖn ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i khi SGD míi ®ang ë giai ®o¹n ph«i thai. 2.2 C¸c biÖn ph¸p mang tÝnh tæ chøc qu¶n lý 2.2.1 Gi¸m s¸t thùc hiÖn hîp ®ång: Rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK ®em l¹i nh÷ng sù kiÖn bÊt lîi, nh÷ng thiÖt h¹i cho ng­êi kinh doanh XNK. Do ®ã, ®Ó thùc hiÖn hîp ®ång mét c¸ch tr«i ch¶y, thuËn lîi, doanh nghiÖp cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång . Ho¹t ®éng gi¸m s¸t hîp ®ång lµ tËp hîp c¸c c«ng viÖc mµ mçi bªn cÇn ph¶i thùc hiÖn ®Ó ®¶m b¶o r»ng phÝa m×nh vµ phÝa ®èi t¸c cã thùc hiÖn c¸c nghÜa vô nh­ ®· cam kÕt trong hîp ®ång. C¸c nghÜa vô cña mçi bªn th­êng ®­îc thùc hiÖn t¹i nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång. Do ®ã, cÇn thiÕt lËp hÖ thèng nh¾c nhë t¹i c¸c thêi ®iÓm thÝch hîp ®Ó c¸c bªn cã thÓ thùc hiÖn ®óng nghÜa vô cña m×nh, th«ng qua ®ã theo dâi tiÕn ®é vµ c¸c c«ng ®o¹n nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao, tèi ­u ho¸ quy tr×nh th­c hiÖn hîp ®ång XNK. Gi¸m s¸t hîp ®ång liªn quan ®Õn viªc nhËn d¹ng vµ theo dâi chuçi s­ kiÖn vµ hµnh ®éng khi ®Õn thêi ®iÓm hµnh ®éng hoÆc khi cÇn ph¶i hµnh ®éng. Nhê ®ã, gi¸m s¸t thùc hiÖn hîp ®ång tËp trung vµo qu¶n lý ë nh÷ng kh©u quan träng cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång nh»m phßng ngõa rñi ro, tæn thÊt. Néi dung cña gi¸m s¸t thùc hiÖn hîp ®ång XNK ph¶i c¨n cø vµo néi dung cña hîp ®ång xuÊt nhËp khÈu. Th«ng th­êng, c¸c ®iÒu kho¶n hîp ®ång cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ lµ: khèi l­îng hµng ho¸ : chñng lo¹i, sè l­îng tõng chñng lo¹i chÊt l­îng hµng ho¸ : hiÖn tr¹ng chÊt l­îng, thêi gian, ®Þa ®iÓm, ph­¬ng ph¸p kiÓm tra chÊt l­îng, chØ ®Þnh c¬ quan gi¸m ®Þnh bao b× hµng ho¸ : lo¹i vµ chÊt l­îng bao b×, ng­êi cung cÊp bao b×, thêi ®iÓm vµ ®Þa ®iÓm cung cÊp bao b× chØ ®Þnh tµu / c¶ng: ®Æc ®iÓm tµu, thêi gian ®Õn c¶ng bèc hµng, tuyÕn ®­êng vËn chuyÓn chøng tõ cÇn thiÕt cho th«ng quan gÝa c¶: nÕu gi¸ c¶ thÞ tr­êng biÕn ®éng vµ gi¸ lµ gi¸ quy ®Þnh sau hoÆc gi¸ di ®éng hay gi¸ tr­ît, theo dâi thêi ®iÓm, ®Þa ®iÓm ®Ó gÆp gì nhau ®µm ph¸n l¹i gi¸ thanh to¸n: thêi ®iÓm më L/C , tiÕn ®é thanh to¸n, … khiÕu n¹i: thêi gian khiÕu n¹i, chøng tõ cÇn lËp khi khiÕu n¹i, gi¶i quyÕt khiÕu n¹i §Ó tiÕn hµnh gi¸m s¸t hîp ®ång, doanh nghiÖp cã thÓ sö dông mét lo¹t ph­¬ng ph¸p nh­ : lËp hå s¬ theo dâi hîp ®ång, phiÕu gi¸m s¸t hîp ®ång vµ c¸c ph­¬ng ph¸p sö dông m¸y tÝnh ®iÖn tö ®Ó qu¶n lý th«ng tin. Gi¸m s¸t thùc hiÖn hîp ®ång gióp doanh nghiÖp nhËn diÖn ®­îc nh÷ng kh©u c«ng viÖc cã thÓ ph¸t sinh rñi ro, tæn thÊt, tõ ®ã cã thÓ ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh ng¨n chÆn rñi ro hoÆc nÕu rñi ro ®· x¶y ra th× cã c¸c biÖn ph¸p khoanh vïng, gi¶m thiÓu tæn thÊt. Sau ®©y lµ mét vÝ dô vÒ t×nh huèng cã thÓ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn xÕp dì: Rñi ro víi chÊt l­îng hµng ho¸ Nguyªn nh©n BiÖn ph¸p khoanh l¹i rñi ro, tæn thÊt Hµng bÞ hÊp h¬i ®i qua vïng nhiÖt ®é kh¸c nhau sö dông chÊt hót Èm Hµng bÞ l©y bÈn l©y h¹i tiÕp xóc víi hµng ho¸ kh¸c t¸ch phÇn hµng bÞ tæn thÊt vµ bÞ l©y bÈn l©y h¹i ra khái hµng cßn nguyªn vÑn Hµng bÞ r¸ch,vì, ch¶y bao b× háng ®ãng gãi l¹i, thay bao b× Hµng bÞ bÑp, cong, vªnh va ch¹m trong vËn chuyÓn, xÕp dì chÌn lãt cÈn thËn 2.2.2 X©y dùng bé phËn chuyªn tr¸ch cã chøc n¨ng qu¶n lý rñi ro, tæn thÊt Bé phËn nµy sÏ tËp trung vµo c«ng t¸c nhËn d¹ng, ®¸nh gi¸ vµ ®èi phã víi nh÷ng nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña rñi ro x¶y ra víi doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK . Cô thÓ lµ: Nghiªn cøu, ph©n tÝch, nhËn d¹ng rñi ro trong thùc hiÖn hîp ®ång Nghiªn cøu, nhËn d¹ng rñi ro lµ qu¸ tr×nh liªn tôc vµ cã hÖ thèng nh»m x¸c ®Þnh c¸c rñi ro, bÊt tr¾c cña doanh nghiÖp. C¸c ho¹t ®éng nhËn d¹ng nh»m thu thËp, ph¸t hiÖn th«ng tin vÒ rñi ro , c¸c yÕu tè m¹o hiÓm, nguy c¬ rñi ro. Nghiªn cøu, nhËn d¹ng rñi ro bao gåm mét sè néi dung c¬ b¶n sau: nghiªn cøu vÒ rñi ro nghiªn cøu vÒ ®èi t­îng rñi ro x©y dùng b¶ng liÖt kª vÒ rñi ro ph©n tÝch hiÓm ho¹ §o l­êng rñi ro, tæn thÊt §o l­êng cã vai trß quan träng v× nã ¶nh h­ëng tíi viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc cho qu¶n lý vµ kiÓm so¸t rñi ro,tæn thÊt. §o l­êng gióp doanh nghiÖp biÕt ®­îc rñi ro ®ã x¶y ra nhiÒu hay Ýt, møc ®é vµ t¸c h¹i cña rñi ro, tæn thÊt vµ nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã ®Õn kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp . C¸c ph­¬ng ph¸p ®o l­êng cã thÓ ®­îc sö dông: ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng: c©n, ®ong, ®o, ®Õn, tÝnh to¸n, thèng kª… ph­¬ng ph¸p ®Þng tÝnh : ®o l­êng tæn thÊt dùa trªn c¬ së kinh nghiÖm, suy ®o¸n tæn thÊt, tÝnh to¸n t×nh huèng t­¬ng tù, gi¶ ®Þnh, th¨m dß… Ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng th­êng ®­îc sö dông sau khi rñi ro ®· x¶y ra g©y tæn thÊt vµ tæn thÊt ®ã lµ tæn thÊt h÷u h×nh, cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc b»ng ph­¬ng ph¸p vËt lý th«ng th­êng. Ph­¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®­îc sö dông c¶ tr­íc khi rñi ro x¶y ra lÉn sau khi rñi ro ®· x¶y ra . §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam hiÖn nay, cÇn ®Èy m¹nh ¸p dông ph­¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh v× nã mang tÝnh tÝch cùc h¬n cho qu¸ tr×nh qu¶n lý rñi ro cña doanh nghiÖp . VÝ dô cô thÓ vÒ ¸p dông ph­¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng tíi rñi ro trong thanh to¸n quèc tÕ cña doanh nghiÖp : B­íc 1: LiÖt kª c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng tíi rñi ro trong thanh to¸n quèc tÕ A: tû gi¸ hèi ®o¸iB: sai sãt trong bé chøng tõ thanh to¸n C: yÕu kÐm vÒ nghiÖp vô ng©n hµngD: ý thøc thùc hiÖn hîp ®ång cña ®èi t¸c E: ph­¬ng thøc thanh to¸n B­íc 2 : X¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p ®o l­êng: ph­¬ng ph¸p so s¸nh liªn hoµn ph­¬ng ph¸p cho ®iÓm. NÕu møc ®é ¶nh h­ëng lín h¬n : ®iÓm sè ®¹t ®­îc lµ 3 NÕu møc ®é ¶nh h­ëng b»ng nhau : ®iÓm sè ®¹t ®­îc lµ 1 NÕu møc ®é ¶nh h­ëng nhá h¬n : ®iÓm sè ®¹t ®­îc lµ 0 B­íc 3 : LËp b¶ng so s¸nh liªn hoµn theo møc ®é ¶nh h­ëng cña nh©n tè t¸c ®éng tíi rñi ro trong kh©u thanh to¸n quèc tÕ cña doanh nghiÖp : A B C D E Tæng ®iÓm XÕp thø bËc ­u tiªn A 0 1 0 0 1 4 B 3 3 1 3 10 1 C 1 0 0 0 1 4 D 3 1 3 3 8 2 E 3 1 3 0 7 3 Sè ®iÓm trung b×nh 5,4 B­íc 4: §¸nh gi¸ møc ®é ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè Tõ b¶ng so s¸nh cã thÓ kÕt luËn nh­ sau: nguyªn nh©n chñ yÕu cña rñi ro trong thanh to¸n quèc tÕ lµ do sai sãt trong bé chøng tõ thanh to¸n, tiÕp ®Õn lµ do ý thøc thùc hiÖn hîp ®ång, ph­¬ng thøc thanh to¸n. YÕu tè tØ gi¸ hèi ®o¸i vµ yÕu kÐm vÒ nghiÖp vô ng©n hµng cã møc ®é ¶nh h­ëng nh­ nhau. Do ®ã, doanh nghiÖp nªn quan t©m nhiÒu tíi kh©u lËp bé chøng tõ thanh to¸n vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ tiÕn ®é thanh to¸n. Xö lý rñi ro, tæn thÊt: Xö lý rñi ro, tæn thÊt lµ triÓn khai tæng hîp c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ng¨n chÆn kÞp thêi rñi ro,tæn thÊt . Xö lý rñi ro, tæn thÊt cã thÓ bao trïm c¸c néi dung sau: KÕ ko¹ch hµnh ®éng : bao gåm toµn bé ho¹t ®éng t¸c nghiÖp cña bé phËn liªn quan khi rñi ro x¶y ra KÕ ko¹ch tµi chÝnh: gåm kho¶n ph¶i chi cho xö lý s¬ bé rñi ro, tæn thÊt nh­ chi phÝ kh¾c phôc, söa ch÷a, cøu gi÷ thÞ tr­êng, båi th­êng thiÖt h¹i KÕ ho¹ch nh©n lùc: chuÈn bÞ nh©n lùc xö lý rñi ro, tæn thÊt, hµnh ®éng nhanh, thèng nhÊt, hiÖu qu¶ khi x¶y ra rñi ro, tæn thÊt. Xö lý rñi ro, tæn thÊt gåm c¸c b­íc cô thÓ: khoanh l¹i rñi ro, tæn thÊt: kh«ng lµm rñi ro,tæn thÊt lan réng c¶ vÒ ph¹m vi lÉn møc ®é trÇm träng ®Ó kh«ng trë thµnh nguyªn nh©n g©y rñi ro, tæn thÊt kh¸c. Tuú lo¹i rñi ro, tæn thÊt mµ ng­êi ta sö dông biÖn ph¸p khoanh l¹i kh¸c nhau. VÝ dô: rñi ro vÒ chÊt l­îng do l©y bÈn l©y h¹i th× ph¶i t¸ch riªng phÇn hµng bÞ tæn thÊt ®Ó xö lý vµ tiÕn hµnh gi¸m ®Þnh ngay ®Ó cã c¨n cø khiÕu n¹i. T×m kiÕm biÖn ph¸p kÜ thuËt : kh«i phôc gi¸ trÞ sö dông, gi¸ trÞ th­¬ng m¹i cña hµng ho¸ Gi¸m s¸t xö lý rñi ro, tæn thÊt: ®¶m b¶o qu¸ tr×nh xö lý hiÖu qu¶ Di chuyÓn rñi ro, tæn thÊt: khiÕu n¹i ng­êi b¶o hiÓm nÕu hµng ho¸ ®­îc b¶o hiÓm Tµi trî rñi ro tæn thÊt: Lµ biÖn ph¸p trÝch lËp quü ®Ó : X©y dùng kÕ ho¹ch phôc håi kinh doanh: lµ tæng thÓ c¸c biÖn ph¸p kh¶ thi ®Ó h¹n chÕ hËu qu¶ l©u dµi nÕu rñi ro, tæn thÊt x¶y ra Thùc hiÖn kÕ ho¹ch phôc håi kinh doanh : BiÖn ph¸p khÈn cÊp: b¶o ®¶m an toµn, b¶o vÖ hµng ho¸, chøng tõ Th«ng b¸o cho kh¸ch hµng, b¹n hµng vÒ kÕ ho¹ch Xö lý tai biÕn: hái ý kiÕn chuyªn gia, ph©n c«ng nhiÖm vô Thùc hiÖn ch­¬nng tr×nh cøu gi÷ thÞ tr­êng , quan hÖ b¹n hµng T¸i ®Çu t­ kinh doanh KiÓm tra,®¸nh gÝa l¹i kÕ ho¹ch 2.3 Nhãm biÖn ph¸p mang tÝnh chiÕn l­îc: 2.3.1 T¨ng c­êng hoµn thiÖn kÕ ho¹ch chiÕn l­îc kinh doanh XNK KÕ ho¹ch ho¸ chiÕn l­îc kinh doanh XNK lµ qu¸ tr×nh ph©n tÝch, nhËn ®Þnh c¸c nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi doanh nghiÖp ®Ó ®­a ra chiÕn l­îc nh»m tiÕn hµnh mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c kh©u trong ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp trong suèt thêi gian dµi. Hoµn thiÖn kÕ ho¹ch chiÕn l­îc kinh doanh XNK bao hµm néi dung x©y dùng chiÕn l­îc, thùc hiÖn chiÕn l­îc, gi¸m s¸t vµ ®iÒu chØnh chiÕn l­îc kinh doanh. Víi ý nghÜa nµy, chiÕn l­îc kinh doanh XNK gióp doanh nghiÖp ®Þnh h­íng ®­îc môc tiªu,c¬ cÊu tèi ­u nguån lùc ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®ã, ®ång thêi c«ng t¸c gi¸m s¸t lu«n ®­îc chó träng, tõ ®ã æn ®Þnh b¹n hµng, æn ®Þnh thÞ tr­êng, lu«n chñ ®éng trong h¹n chÕ phßng ngõa tèi ®a rñi ro, tæn thÊt cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. 2.3.2 X©y dùng hÖ thèng kªnh th«ng tin cËp nhËt nh»m xö lý kÞp thêi vµ cã hiÖu qu¶ tr­íc nh÷ng biÕn ®éng cña gi¸ c¶, thÞ tr­êng. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, doanh nghiÖp cÇn x©y dùng hÖ thèng th«ng tin ë c¶ hai cÊp: CÊp doanh nghiÖp: doanh nghiÖp cÇn gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò Thu hót ®­îc nh©n viªn cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, biÕt thu th©p, khai th¸c, tæng hîp, ph©n tÝch vµ xö lý th«ng tin. Trang bÞ m¸y mãc thiÕt bÞ, c«ng nghÖ cho thu thËp, l­u tr÷, xö lý th«ng tin Hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý, ®iªï hµnh vÒ thu thËp t×m kiÕm vµ b¶o mËt th«ng tin. CÊp ngµnh hµng: doanh nghiÖp cÇn tham gia vµo c¸c hiÖp héi ngµnh hµng ®Ó t¹o ra sù liªn kÕt th«ng tin gi÷a c¸c doanh nghiÖp cïng ngµnh. Ngoµi ra, tr­íc khi ®µm ph¸n, kÝ kÕt , tiÕn hµnh giao dÞch t¹i mét khu vùc thÞ tr­êng, doanh nghiÖp nªn sö dông c¸c dÞch vô t­ vÊn ®Ó cã nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ thÞ tr­êng vµ tham kh¶o ý kiÕn c¸c chuyªn gia vÒ khu vùc thÞ tr­êng ®ã. Qua ®ã, doanh nghiÖp cã thÓ biÕt ®­îc yÕu tè nµo lµ quan träng víi ®èi t¸c, phÝa ViÖt nam hay m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm g×, quy ®Þnh vÒ luËt ph¸p cña thÞ tr­êng ®ã ra sao. BiÖn ph¸p nµy rÊt h÷u hiÖu trong phßng tr¸nh, h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt. 2.3.3 Trau dåi kiÕn thøc chuyªn m«n nghiÖp vô vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸n bé trong doanh nghiÖp C«ng t¸c ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé cÇn ph¶i ®­îc tiÕn hµnh th­êng xuyªn liªn tôc v× tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt tíi hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt. Mäi ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp ®Òu n»m d­íi sù gi¸m s¸t, ®iÒu hµnh cña con ng­êi, do ®ã mét doanh nghiÖp cã ®éi ngò c¸n bé v÷ng m¹nh tinh th«ng nghiÖp vô vµ tr×nh ®é qu¶n lý tèt sÏ lµ vò khÝ lîi hai trong ph¸t triÓn kinh doanh an toµn. C¸c lÜnh vùc cÇn ®Æc biÖt chó ý tíi trong ®µo t¹o lµ kiÕn thøc vÒ luËt ph¸p n­íc ®èi t¸c, tËp qu¸n quèc tÕ, nghiÖp vô ngo¹i th­¬ng, v¨n ho¸ kinh doanh, tiÕng Anh, Tin häc. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, doanh nghiÖp cã thÓ kÕt hîp nhiÒu biÖn ph¸p nh­ tæ chøc ®µo t¹o t¹i doanh nghiÖp, cö ng­êi tham gia c¸c kho¸ häc chuyªn ngµnh ng¾n h¹n vµ dµi h¹n t¹i c¸c tr­êng ®¹i häc, thi t×m hiÓu kiÕn thøc nghiÖp vô. KÕt luËn Qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK bao giê còng lµ qu¸ tr×nh gian nan, vÊt v¶, nhiÒu thö th¸ch. Nã gian nan, vÊt v¶ ë sù phøc t¹p riªng cã cña ho¹t ®éng kinh doanh XNK, nhiÒu thö th¸ch ë nh÷ng nguy c¬ rñi ro, tæn thÊt lu«n tiÒm Èn trong tõng kh©u cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång. Qua nghiªn cøu lý luËn vµ thùc tiÔn rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK, cã thÓ kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i kh¸ch quan hÕt søc ®a d¹ng, phøc t¹p cña rñi ro, tæn thÊt x¶y ra khi thùc hiÖn hîp ®ång. Nh÷ng biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶, sù thay ®æi vÒ chÊt l­îng, sè l­îng, nh÷ng rñi ro trong thanh to¸n, vËn t¶i, nh÷ng nguy c¬ rñi ro, tæn thÊt tõ m«i tr­êng tù nhiªn, chÝnh trÞ, m«i tr­êng c¹nh tranh, nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh kinh doanh XNK cña nhµ n­íc, nh÷ng yÕu kÐm trong n¨ng lùc chuyªn m«n nghiÖp vô, tÊt c¶ cïng hoµ quyÖn, ®an xen vµo nhau t¹o thµnh mét m«i tr­êng kinh doanh XNK ngµy cµng trë nªn bÊt ®Þnh. Tuy vËy, kinh doanh XNK vÉn lµ lÜnh vùc kinh doanh ®Çy hÊp dÉn nÕu doanh nghiÖp biÕt c¸ch phßng ngõa, h¹n chÕ rñi ro, tæn thÊt. Thùc tÕ phøc t¹p, ®a d¹ng cña rñi ro, tæn thÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp tÝch cùc gi÷a doanh nghiÖp vµ nhµ n­íc. Nhµ n­íc cÇn quan t©m tíi c¸c gi¶i ph¸p vÜ m« cßn doanh nghiÖp nªn tËp trung nhiÒu h¬n tíi c¸c gi¶i ph¸p vi m« mang tÝnh chÊt nghiÖp vô, tæ chøc, qu¶n lý. Rñi ro, tæn thÊt ®·, ®ang vµ sÏ m·i tiÒm Èn song hµnh víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång XNK. Do ®ã, kh«ng thÓ kÓ hÕt nh÷ng rñi ro, tæn thÊt ®· x¶y ra vµ cµng kh«ng thÓ dù ®o¸n ®­îc chÝnh x¸c nh÷ng rñi ro, tæn thÊt sÏ x¶y ra. Hy väng r»ng kho¸ luËn nµy ®· ®­a ra ®­îc bøc tranh kh¸i qu¸t kh¸ ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn vÒ rñi ro, tæn thÊt cña c¸c doanh nghiÖp XNK ViÖt Nam h¬n mét thËp kû qua vµ mét sè biÖn ph¸p h¹n chÕ phßng ngõa h÷u hiÖu rñi ro, tæn thÊt cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång. Qua ®ã, kho¸ luËn ®· gãp mét phÇn dï lµ nhá bÐ trong viÖc nh×n nhËn mét vÊn ®Ò cßn ®ang bá ngá, ch­a ®­îc sù quan t©m cña nhiÒu ng­êi. ._.